📜

අධිකරණභෙදං

උක්කොටනභෙදාදිවණ්ණනා

340. අධිකරණභෙදෙ ඉමෙ දස උක්කොටාති අධිකරණානං උක්කොටෙත්වා පුන අධිකරණඋක්කොටෙන සමථානං උක්කොටං දස්සෙතුං ‘‘විවාදාධිකරණං උක්කොටෙන්තො කති සමථෙ උක්කොටෙතී’’තිආදිමාහ. තත්ථ විවාදාධිකරණං උක්කොටෙන්තො ද්වෙ සමථෙ උක්කොටෙතීති සම්මුඛාවිනයඤ්ච යෙභුය්යසිකඤ්ච ඉමෙ ද්වෙ උක්කොටෙති, පටිසෙධෙති; පටික්කොසතීති අත්ථො. අනුවාදාධිකරණං උක්කොටෙන්තො චත්තාරොති සම්මුඛාවිනයං, සතිවිනයං, අමූළ්හවිනයං, තස්සපාපියසිකන්ති ඉමෙ චත්තාරො සමථෙ උක්කොටෙති. ආපත්තාධිකරණං උක්කොටෙන්තො තයොති සම්මුඛාවිනයං, පටිඤ්ඤාතකරණං, තිණවත්ථාරකන්ති ඉමෙ තයො සමථෙ උක්කොටෙති. කිච්චාධිකරණං උක්කොටෙන්තො එකන්ති සම්මුඛාවිනයං ඉමං එකං සමථං උක්කොටෙති.

341. කති උක්කොටාතිආදිපුච්ඡානං විස්සජ්ජනෙ පන ද්වාදසසු උක්කොටෙසු අකතං කම්මන්තිආදයො තාව තයො උක්කොටා විසෙසතො දුතියෙ අනුවාදාධිකරණෙ ලබ්භන්ති. අනිහතං කම්මන්තිආදයො තයො පඨමෙ විවාදාධිකරණෙ ලබ්භන්ති. අවිනිච්ඡිතන්තිආදයො තයො තතියෙ ආපත්තාධිකරණෙ ලබ්භන්ති. අවූපසන්තන්තිආදයො තයො චතුත්ථෙ කිච්චාධිකරණෙ ලබ්භන්ති; අපිච ද්වාදසාපි ච එකෙකස්මිං අධිකරණෙ ලබ්භන්තියෙව.

තත්ථජාතකං අධිකරණං උක්කොටෙතීති යස්මිං විහාරෙ ‘‘මය්හං ඉමිනා පත්තො ගහිතො, චීවරං ගහිත’’න්තිආදිනා නයෙන පත්තචීවරාදීනං අත්ථාය අධිකරණං උප්පන්නං හොති, තස්මිංයෙව ච නං විහාරෙ ආවාසිකා සන්නිපතිත්වා ‘‘අලං ආවුසො’’ති අත්තපච්චත්ථිකෙ සඤ්ඤාපෙත්වා පාළිමුත්තකවිනිච්ඡයෙනෙව වූපසමෙන්ති, ඉදං තත්ථජාතකං අධිකරණං නාම. යෙනාපි විනිච්ඡයෙන සමිතං, සොපි එකො සමථොයෙව. ඉමං උක්කොටෙන්තස්සාපි පාචිත්තියං.

තත්ථජාතකං වූපසන්තන්ති සචෙ පන තං අධිකරණං නෙවාසිකා වූපසමෙතුං න සක්කොන්ති, අථඤ්ඤො විනයධරො ආගන්ත්වා ‘‘කිං ආවුසො ඉමස්මිං විහාරෙ උපොසථො වා පවාරණා වා ඨිතා’’ති පුච්ඡති, තෙහි ච තස්මිං කාරණෙ කථිතෙ තං අධිකරණං ඛන්ධකතො ච පරිවාරතො ච සුත්තෙන විනිච්ඡිනිත්වා වූපසමෙති, ඉදං තත්ථජාතකං වූපසන්තං නාම අධිකරණං. එතං උක්කොටෙන්තස්සාපි පාචිත්තියමෙව.

අන්තරාමග්ගෙති තෙ අත්තපච්චත්ථිකා ‘‘න මයං එතස්ස විනිච්ඡයෙ තිට්ඨාම, නායං විනයෙ කුසලො, අසුකස්මිං නාම ගාමෙ විනයධරා ථෙරා වසන්ති, තත්ථ ගන්ත්වා විනිච්ඡිනිස්සාමා’’ති ගච්ඡන්තා අන්තරාමග්ගෙයෙව කාරණං සල්ලක්ඛෙත්වා අඤ්ඤමඤ්ඤං වා සඤ්ඤාපෙන්ති, අඤ්ඤෙ වා තෙ භික්ඛූ නිජ්ඣාපෙන්ති, ඉදම්පි වූපසන්තමෙව හොති. එවං වූපසන්තං අන්තරාමග්ගෙ අධිකරණං උක්කොටෙති යො, තස්සාපි පාචිත්තියමෙව.

අන්තරාමග්ගෙ වූපසන්තන්ති න හෙව ඛො පන අඤ්ඤමඤ්ඤං සඤ්ඤත්තියා වා සභාගභික්ඛුනිජ්ඣාපනෙන වා වූපසන්තං හොති; අපිච ඛො පටිපථං ආගච්ඡන්තො එකො විනයධරො දිස්වා ‘‘කත්ථ ආවුසො ගච්ඡථා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘අසුකං නාම ගාමං, ඉමිනා නාම කාරණෙනා’’ති වුත්තෙ ‘‘අලං, ආවුසො, කිං තත්ථ ගතෙනා’’ති තත්ථෙව ධම්මෙන විනයෙන තං අධිකරණං වූපසමෙති, ඉදං අන්තරාමග්ගෙ වූපසන්තං නාම. එතං උක්කොටෙන්තස්සාපි පාචිත්තියමෙව.

තත්ථ ගතන්ති සචෙ පන ‘‘අලං, ආවුසො, කිං තත්ථ ගතෙනා’’ති වුච්චමානාපි ‘‘මයං තත්ථෙව ගන්ත්වා විනිච්ඡයං පාපෙස්සාමා’’ති විනයධරස්ස වචනං අනාදියිත්වා ගච්ඡන්තියෙව, ගන්ත්වා සභාගානං භික්ඛූනං එතමත්ථං ආරොචෙන්ති. සභාගා භික්ඛූ ‘‘අලං, ආවුසො, සඞ්ඝසන්නිපාතං නාම ගරුක’’න්ති තත්ථෙව නිසීදාපෙත්වා විනිච්ඡිනිත්වා සඤ්ඤාපෙන්ති, ඉදම්පි වූපසන්තමෙව හොති. එවං වූපසන්තං තත්ථ ගතං අධිකරණං උක්කොටෙති යො, තස්සාපි පාචිත්තියමෙව.

තත්ථගතං වූපසන්තන්ති න හෙව ඛො පන සභාගභික්ඛූනං සඤ්ඤත්තියා වූපසන්තං හොති; අපිච ඛො සඞ්ඝං සන්නිපාතෙත්වා ආරොචිතං සඞ්ඝමජ්ඣෙ විනයධරා වූපසමෙන්ති, ඉදං තත්ථ ගතං වූපසන්තං නාම. එතං උක්කොටෙන්තස්සාපි පාචිත්තියමෙව.

සතිවිනයන්ති ඛීණාසවස්ස දින්නං සතිවිනයං උක්කොටෙති, පාචිත්තියමෙව. උම්මත්තකස්ස දින්නෙ අමූළ්හවිනයෙ පාපුස්සන්නස්ස දින්නාය තස්සපාපියසිකායපි එසෙව නයො.

තිණවත්ථාරකංඋක්කොටෙතීති සඞ්ඝෙන තිණවත්ථාරකසමථෙන වූපසමිතෙ අධිකරණෙ ‘‘ආපත්ති නාම එකං භික්ඛුං උපසඞ්කමිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා දෙසියමානා වුට්ඨාති, යං පනෙතං නිද්දායන්තස්සාපි ආපත්තිවුට්ඨානං නාම, එතං මය්හං න ඛමතී’’ති එවං වදන්තොපි තිණවත්ථාරකං උක්කොටෙති නාම, තස්සාපි පාචිත්තියමෙව.

ඡන්දාගතිං ගච්ඡන්තො අධිකරණං උක්කොටෙතීති විනයධරො හුත්වා අත්තනො උපජ්ඣායාදීනං අත්ථාය ‘‘අධම්මං ධම්මො’’තිආදීනි දීපෙත්වා පුබ්බෙ විනිච්ඡිතං අධිකරණං ද්වාදසසු උක්කොටෙසු යෙන කෙනචි උක්කොටෙන්තො ඡන්දාගතිං ගච්ඡන්තො අධිකරණං උක්කොටෙති නාම. ද්වීසු පන අත්තපච්චත්ථිකෙසු එකස්මිං ‘‘අනත්ථං මෙ අචරී’’තිආදිනා නයෙන සමුප්පන්නාඝාතො, තස්ස පරාජයං ආරොපනත්ථං ‘‘අධම්මං ධම්මො’’තිආදීනි දීපෙත්වා පුබ්බෙ විනිච්ඡිතං අධිකරණං ද්වාදසසු උක්කොටෙසු යෙන කෙනචි උක්කොටෙන්තො දොසාගතිං ගච්ඡන්තො අධිකරණං උක්කොටෙති නාම. මන්දො පන මොමූහො මොමූහත්තා එව ‘‘අධම්මං ධම්මො’’තිආදීනි දීපෙත්වා වුත්තනයෙනෙව උක්කොටෙන්තො මොහාගතිං ගච්ඡන්තො අධිකරණං උක්කොටෙති නාම. සචෙ පන ද්වීසු අත්තපච්චත්ථිකෙසු එකො විසමානි කායකම්මාදීනි ගහනමිච්ඡාදිට්ඨිං බලවන්තෙ ච පක්ඛන්තරියෙ අභිඤ්ඤාතෙ භික්ඛූ නිස්සිතත්තා විසමනිස්සිතො ගහනනිස්සිතො බලවනිස්සිතො ච හොති, තස්ස භයෙන ‘‘අයං මෙ ජීවිතන්තරායං වා බ්රහ්මචරියන්තරායං වා කරෙය්යා’’ති ‘‘අධම්මං ධම්මො’’තිආදීනි දීපෙත්වා වුත්තනයෙනෙව උක්කොටෙන්තො භයාගතිං ගච්ඡන්තො අධිකරණං උක්කොටෙති නාම.

තදහුපසම්පන්නොති එකො සාමණෙරො බ්යත්තො හොති බහුස්සුතො, සො විනිච්ඡයෙ පරාජයං පත්වා මඞ්කුභූතෙ භික්ඛූ දිස්වා පුච්ඡති ‘‘කස්මා මඞ්කුභූතාත්ථා’’ති? තෙ තස්ස තං අධිකරණං ආරොචෙන්ති. සො තෙ එවං වදෙති ‘‘හොතු, භන්තෙ, මං උපසම්පාදෙථ, අහං තං අධිකරණං වූපසමෙස්සාමී’’ති . තෙ තං උපසම්පාදෙන්ති. සො දුතියදිවසෙ භෙරිං පහරිත්වා සඞ්ඝං සන්නිපාතෙති. තතො භික්ඛූහි ‘‘කෙන සඞ්ඝො සන්නිපාතිතො’’ති වුත්තෙ ‘‘මයා’’ති වදති. ‘‘කස්මා සන්නිපාතිතො’’ති? ‘‘හිය්යො අධිකරණං දුබ්බිනිච්ඡිතං, තමහං විනිච්ඡිනිස්සාමී’’ති. ‘‘ත්වං පන හිය්යො කුහිං ගතො’’ති? ‘‘අනුපසම්පන්නොම්හි, භන්තෙ, අජ්ජ පන උපසම්පන්නොම්හී’’ති. සො වත්තබ්බො ‘‘ඉදං ආවුසො තුම්හාදිසානං භගවතා සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං, ‘තදහුපසම්පන්නො උක්කොටෙති, උක්කොටනකං පාචිත්තිය’න්ති, ගච්ඡ ආපත්තිං දෙසෙහී’’ති. ආගන්තුකෙපි එසෙව නයො.

කාරකොති එකං සඞ්ඝෙන සද්ධිං අධිකරණං විනිච්ඡිනිත්වා පරිවෙණගතං පරාජිතා භික්ඛූ වදන්ති ‘‘කිස්ස, භන්තෙ, තුම්හෙහි එවං විනිච්ඡිතං අධිකරණං, නනු එවං විනිච්ඡිනිතබ්බ’’න්ති. සො ‘‘කස්මා පඨමංයෙව එවං න වදිත්ථා’’ති තං අධිකරණං උක්කොටෙති. එවං යො කාරකො උක්කොටෙති, තස්සාපි උක්කොටනකං පාචිත්තියං. ඡන්දදායකොති එකො අධිකරණවිනිච්ඡයෙ ඡන්දං දත්වා සභාගෙ භික්ඛූ පරාජයං පත්වා ආගතෙ මඞ්කුභූතෙ දිස්වා ‘‘ස්වෙ දානි අහං විනිච්ඡිනිස්සාමී’’ති සඞ්ඝං සන්නිපාතෙත්වා ‘‘කස්මා සන්නිපාතෙසී’’ති වුත්තෙ ‘‘හිය්යො අධිකරණං දුබ්බිනිච්ඡිතං, තමහං අජ්ජ විනිච්ඡිනිස්සාමී’’ති. ‘‘හිය්යො පන ත්වං කත්ථ ගතො’’ති. ‘‘ඡන්දං දත්වා නිසින්නොම්හී’’ති. සො වත්තබ්බො ‘‘ඉදං ආවුසො තුම්හාදිසානං භගවතා සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං, ‘ඡන්දදායකො උක්කොටෙති, උක්කොටනකං පාචිත්තිය’න්ති, ගච්ඡ ආපත්තිං දෙසෙහී’’ති.

අධිකරණනිදානාදිවණ්ණනා

342. විවාදාධිකරණං කිංනිදානන්තිආදීසු කිං නිදානමස්සාති කිංනිදානං. කො සමුදයො අස්සාති කිංසමුදයං. කා ජාති අස්සාති කිංජාතිකං. කො පභවො අස්සාති කිංපභවං. කො සම්භාරො අස්සාති කිංසම්භාරං. කිං සමුට්ඨානං අස්සාති කිංසමුට්ඨානං. සබ්බානෙතානි කාරණවෙවචනානියෙව.

විවාදනිදානන්තිආදීසුපි අට්ඨාරසභෙදකරවත්ථුසඞ්ඛාතො විවාදො නිදානමෙතස්සාති විවාදනිදානං. විවාදං නිස්සාය උප්පජ්ජනකවිවාදවසෙනෙතං වුත්තං. අනුවාදො නිදානං අස්සාති අනුවාදනිදානං. ඉදම්පි අනුවාදං නිස්සාය උප්පජ්ජනකඅනුවාදවසෙන වුත්තං. ආපත්ති නිදානං අස්සාති ආපත්තිනිදානං. ආපත්තාධිකරණපච්චයා චතස්සො ආපත්තියො ආපජ්ජතීති එවං ආපත්තිං නිස්සාය උප්පජ්ජනකආපත්තිවසෙනෙතං වුත්තං. කිච්චයං නිදානමස්සාති කිච්චයනිදානං; චතුබ්බිධං සඞ්ඝකම්මං කාරණමස්සාති අත්ථො. උක්ඛිත්තානුවත්තිකාය භික්ඛුනියා යාවතතියං සමනුභාසනාදීනං කිච්චං නිස්සාය උප්පජ්ජනකකිච්චානං වසෙනෙතං වුත්තං. අයං චතුන්නම්පි අධිකරණානං විස්සජ්ජනපක්ඛෙ එකපදයොජනා. එතෙනානුසාරෙන සබ්බපදානි යොජෙතබ්බානි.

දුතියපුච්ඡාය හෙතුනිදානන්තිආදිම්හි විස්සජ්ජනෙ නවන්නං කුසලාකුසලාබ්යාකතහෙතූනං වසෙන හෙතුනිදානාදිතා වෙදිතබ්බා. තතියපුච්ඡාය විස්සජ්ජනෙ බ්යඤ්ජනමත්තං නානං. හෙතුයෙව හි එත්ථ පච්චයොති වුත්තො.

343. මූලපුච්ඡාය විස්සජ්ජනෙ ද්වාදස මූලානීති කොධඋපනාහයුගළකාදීනි ඡ විවාදාමූලානි, ලොභදොසමොහා තයො, අලොභාදොසාමොහා තයොති ඉමානි අජ්ඣත්තසන්තානප්පවත්තානි ද්වාදස මූලානි. චුද්දස මූලානීති තානෙව ද්වාදස කායවාචාහි සද්ධිං චුද්දස හොන්ති. ඡ මූලානීති කායාදීනි ඡ සමුට්ඨානානි.

සමුට්ඨානපුච්ඡාය විස්සජ්ජනෙ අට්ඨාරස භෙදකරවත්ථූනි සමුට්ඨානානි, තඤ්හි එතෙසු අට්ඨාරසසු භෙදකරවත්ථූසු සමුට්ඨාති, එතෙහි වා කාරණභූතෙහි සමුට්ඨාති. තෙනස්සෙතානි සමුට්ඨානානි වුච්චන්ති. එස නයො සබ්බත්ථ.

344. විවාදාධිකරණං ආපත්තීතිආදිභෙදෙ එකෙන අධිකරණෙන කිච්චාධිකරණෙනාති ඉදං යෙන අධිකරණෙන සම්මන්ති, තං දස්සෙතුං වුත්තං, න පනෙතානි එකංසතො කිච්චාධිකරණෙනෙව සම්මන්ති. න හි පුග්ගලස්ස සන්තිකෙ දෙසෙන්තස්ස කිච්චාධිකරණං නාම අත්ථි.

න කතමෙන සමථෙනාති සාවසෙසාපත්ති විය න සම්මති. න හි සක්කා සා දෙසෙතුං, න තතො වුට්ඨාය සුද්ධන්තෙ පතිට්ඨාතුං.

348. විවාදාධිකරණං හොති අනුවාදාධිකරණන්තිආදි නයො උත්තානොයෙව.

349. තතො පරං යත්ථ සතිවිනයොතිආදිකා සම්මුඛාවිනයං අමුඤ්චිත්වා ඡ යමකපුච්ඡා වුත්තා, තාසං විස්සජ්ජනෙනෙව අත්ථො පකාසිතො.

351. සංසට්ඨාදිපුච්ඡානං විස්සජ්ජනෙ සංසට්ඨාති සතිවිනයකම්මවාචාක්ඛණස්මිංයෙව ද්වින්නම්පි සමථානං සිද්ධත්තා සම්මුඛාවිනයොති වා සතිවිනයොති වා ඉමෙ ධම්මා සංසට්ඨා, නො විසංසට්ඨා. යස්මා පන කදලික්ඛන්ධෙ පත්තවට්ටීනං විය න සක්කා තෙසං විනිබ්භුජිත්වා නානාකරණං දස්සෙතුං, තෙන වුත්තං ‘‘න ච ලබ්භා ඉමෙසං ධම්මානං විනිබ්භුජිත්වා විනිබ්භුජිත්වා නානාකරණං පඤ්ඤාපෙතු’’න්ති. එස නයො සබ්බත්ථ.

සත්තසමථනිදානවණ්ණනා

352. කිංනිදානොති පුච්ඡාවිස්සජ්ජනෙ නිදානං නිදානමස්සාති නිදානනිදානො. තත්ථ සඞ්ඝසම්මුඛතා, ධම්මසම්මුඛතා, විනයසම්මුඛතා, පුග්ගලසම්මුඛතාති ඉදං සම්මුඛාවිනයස්ස නිදානං. සතිවෙපුල්ලපත්තො ඛීණාසවො ලද්ධුපවාදො සතිවිනයස්ස නිදානං. උම්මත්තකො භික්ඛු අමූළ්හවිනයස්ස නිදානං. යො ච දෙසෙති, යස්ස ච දෙසෙති, උභින්නං සම්මුඛීභාවො පටිඤ්ඤාතකරණස්ස නිදානං. භණ්ඩනජාතානං අධිකරණං වූපසමෙතුං අසක්කුණෙය්යතා යෙභුය්යසිකාය නිදානං. පාපුස්සන්නො පුග්ගලො තස්සපාපියසිකාය නිදානං. භණ්ඩනජාතානං බහු අස්සාමණකඅජ්ඣාචාරො තිණවත්ථාරකස්ස නිදානං. හෙතුපච්චයවාරා වුත්තනයා එව.

353. මූලපුච්ඡාය විස්සජ්ජනං උත්තානමෙව. සමුට්ඨානපුච්ඡාය කිඤ්චාපි ‘‘සත්තන්නං සමථානං කතමෙ ඡත්තිංස සමුට්ඨානා’’ති වුත්තං, සම්මුඛාවිනයස්ස පන කම්මසඞ්ගහාභාවෙන සමුට්ඨානාභාවතො ඡන්නංයෙව සමථානං ඡ සමුට්ඨානානි විභත්තානි. තත්ථ කම්මස්ස කිරියාති ඤත්ති වෙදිතබ්බා. කරණන්ති තස්සායෙව ඤත්තියා ඨපෙතබ්බකාලෙ ඨපනං. උපගමනන්ති සයං උපගමනං; අත්තනායෙව තස්ස කම්මස්ස කරණන්ති අත්ථො. අජ්ඣුපගමනන්ති අජ්ඣෙසනුපගමනං; අඤ්ඤං සද්ධිවිහාරිකාදිකං ‘‘ඉදං කම්මං කරොහී’’ති අජ්ඣෙසනන්ති අත්ථො. අධිවාසනාති ‘‘රුච්චති මෙ එතං, කරොතු සඞ්ඝො’’ති එවං අධිවාසනා; ඡන්දදානන්ති අත්ථො. අප්පටික්කොසනාති ‘‘න මෙතං ඛමති, මා එවං කරොථා’’ති අප්පටිසෙධනා. ඉති ඡන්නං ඡක්කානං වසෙන ඡත්තිංස සමුට්ඨානා වෙදිතබ්බා.

සත්තසමථනානාත්ථාදිවණ්ණනා

354. නානාත්ථපුච්ඡාවිස්සජ්ජනං උත්තානමෙව. අධිකරණපුච්ඡාවිස්සජ්ජනෙ අයං විවාදො නො අධිකරණන්ති අයං මාතාපුත්තාදීනං විවාදො විරුද්ධවාදත්තා විවාදො නාම හොති, සමථෙහි පන අධිකරණීයතාය අභාවතො අධිකරණං න හොති. අනුවාදාදීසුපි එසෙව නයො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

අධිකරණභෙදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.