📜

11. පඤ්චසතිකක්ඛන්ධකං

1. සඞ්ගීතිනිදානං

437. අථ ඛො ආයස්මා මහාකස්සපො භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘එකමිදාහං, ආවුසො, සමයං පාවාය කුසිනාරං අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං පඤ්චමත්තෙහි භික්ඛුසතෙහි. අථ ඛ්වාහං, ආවුසො, මග්ගා ඔක්කම්ම අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිසීදිං.

[දී. නි. 2.231] ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන අඤ්ඤතරො ආජීවකො කුසිනාරාය මන්දාරවපුප්ඵං ගහෙත්වා පාවං අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නො හොති. අද්දසං ඛො අහං, ආවුසො, තං ආජීවකං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන තං ආජීවකං එතදවොචං – ‘අපාවුසො, අම්හාකං සත්ථාරං ජානාසී’ති? ‘ආමාවුසො, ජානාමි. අජ්ජ සත්තාහපරිනිබ්බුතො සමණො ගොතමො. තතො මෙ ඉදං මන්දාරවපුප්ඵං ගහිත’න්ති. තත්රාවුසො, යෙ තෙ භික්ඛූ අවීතරාගා අප්පෙකච්චෙ බාහා පග්ගය්හ කන්දන්ති, ඡින්නපාතං පපතන්ති, ආවට්ටන්ති, විවට්ටන්ති – අතිඛිප්පං භගවා පරිනිබ්බුතො, අතිඛිප්පං සුගතො පරිනිබ්බුතො, අතිඛිප්පං චක්ඛුං ලොකෙ අන්තරහිතන්ති. යෙ පන තෙ භික්ඛූ වීතරාගා තෙ සතා සම්පජානා අධිවාසෙන්ති – අනිච්චා සඞ්ඛාරා, තං කුතෙත්ථ ලබ්භාති.

‘‘අථ ඛ්වාහං, ආවුසො, තෙ භික්ඛූ එතදවොචං – ‘අලං, ආවුසො, මා සොචිත්ථ; මා පරිදෙවිත්ථ. නන්වෙතං, ආවුසො, භගවතා පටිකච්චෙව අක්ඛාතං – සබ්බෙහෙව පියෙහි මනාපෙහි නානාභාවො විනාභාවො අඤ්ඤථාභාවො. තං කුතෙත්ථ ආවුසො ලබ්භා, යං තං ජාතං භූතං සඞ්ඛතං පලොකධම්මං, තං වත මා පලුජ්ජීති – නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති.

‘‘තෙන ඛො පනාවුසො, සමයෙන සුභද්දො නාම වුඩ්ඪපබ්බජිතො තස්සං පරිසායං නිසින්නො හොති . අථ ඛො, ආවුසො, සුභද්දො වුඩ්ඪපබ්බජිතො තෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘අලං, ආවුසො, මා සොචිත්ථ; මා පරිදෙවිත්ථ. සුමුත්තා මයං තෙන මහාසමණෙන ; උපද්දුතා ච මයං හොම – ඉදං වො කප්පති, ඉදං වො න කප්පතීති. ඉදානි පන මයං යං ඉච්ඡිස්සාම තං කරිස්සාම, යං න ඉච්ඡිස්සාම න තං කරිස්සාමා’ති. හන්ද මයං, ආවුසො, ධම්මඤ්ච විනයඤ්ච සඞ්ගායාම. පුරෙ අධම්මො දිප්පති [දිබ්බති (ක.)], ධම්මො පටිබාහිය්යති; පුරෙ අවිනයො දිප්පති විනයො පටිබාහිය්යති; පුරෙ අධම්මවාදිනො බලවන්තො හොන්ති, ධම්මවාදිනො දුබ්බලා හොන්ති; පුරෙ අවිනයවාදිනො බලවන්තො හොන්ති, විනයවාදිනො දුබ්බලා හොන්තී’’ති.

‘‘තෙන හි, භන්තෙ, ථෙරො භික්ඛූ උච්චිනතූ’’ති. අථ ඛො ආයස්මා මහාකස්සපො එකෙනූනපඤ්චඅරහන්තසතානි උච්චිනි. භික්ඛූ ආයස්මන්තං මහාකස්සපං එතදවොචුං – ‘‘අයං, භන්තෙ, ආයස්මා ආනන්දො කිඤ්චාපි සෙක්ඛො, අභබ්බො ඡන්දා දොසා මොහා භයා අගතිං ගන්තුං. බහු ච අනෙන භගවතො සන්තිකෙ ධම්මො ච විනයො ච පරියත්තො. තෙන හි, භන්තෙ, ථෙරො ආයස්මන්තම්පි ආනන්දං උච්චිනතූ’’ති . අථ ඛො ආයස්මා මහාකස්සපො ආයස්මන්තම්පි ආනන්දං උච්චිනි.

අථ ඛො ථෙරානං භික්ඛූනං එතදහොසි – ‘‘කත්ථ නු ඛො මයං ධම්මඤ්ච විනයඤ්ච සඞ්ගායෙය්යාමා’’ති? අථ ඛො ථෙරානං භික්ඛූනං එතදහොසි – ‘‘රාජගහං ඛො මහාගොචරං පහූතසෙනාසනං, යංනූන මයං රාජගහෙ වස්සං වසන්තා ධම්මඤ්ච විනයඤ්ච සඞ්ගායෙය්යාම. න අඤ්ඤෙ භික්ඛූ රාජගහෙ වස්සං උපගච්ඡෙය්යු’’න්ති.

අථ ඛො ආයස්මා මහාකස්සපො සඞ්ඝං ඤාපෙසි –

438. ‘‘සුණාතු මෙ, ආවුසො, සඞ්ඝො. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො ඉමානි පඤ්ච භික්ඛුසතානි සම්මන්නෙය්ය – රාජගහෙ වස්සං වසන්තානි ධම්මඤ්ච විනයඤ්ච සඞ්ගායිතුං, න අඤ්ඤෙහි භික්ඛූහි රාජගහෙ වස්සං වසිතබ්බන්ති. එසා ඤත්ති.

‘‘සුණාතු මෙ, ආවුසො, සඞ්ඝො. ඉමානි පඤ්ච භික්ඛුසතානි සම්මන්නති – රාජගහෙ වස්සං වසන්තානි ධම්මඤ්ච විනයඤ්ච සඞ්ගායිතුං, න අඤ්ඤෙහි භික්ඛූහි රාජගහෙ වස්සං වසිතබ්බන්ති. යස්සායස්මතො ඛමති ඉමෙසං පඤ්චන්නං භික්ඛුසතානං සම්මුති – රාජගහෙ වස්සං වසන්තානං ධම්මඤ්ච විනයඤ්ච සඞ්ගායිතුං, න අඤ්ඤෙහි භික්ඛූහි රාජගහෙ වස්සං වසිතබ්බන්ති – සො තුණ්හස්ස; යස්ස නක්ඛමති, සො භාසෙය්ය.

‘‘සම්මතානි සඞ්ඝෙන ඉමානි පඤ්ච භික්ඛුසතානි රාජගහෙ වස්සං වසන්තානි ධම්මඤ්ච විනයඤ්ච සඞ්ගායිතුං, න අඤ්ඤෙහි භික්ඛූහි රාජගහෙ වස්සං වසිතබ්බන්ති. ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති.

අථ ඛො ථෙරා භික්ඛූ රාජගහං අගමංසු ධම්මඤ්ච විනයඤ්ච සඞ්ගායිතුං. අථ ඛො ථෙරානං භික්ඛූනං එතදහොසි – ‘‘භගවතා ඛො, ආවුසො, ඛණ්ඩඵුල්ලප්පටිසඞ්ඛරණං වණ්ණිතං. හන්ද මයං, ආවුසො, පඨමං මාසං ඛණ්ඩඵුල්ලං පටිසඞ්ඛරොම; මජ්ඣිමං මාසං සන්නිපතිත්වා ධම්මඤ්ච විනයඤ්ච සඞ්ගායිස්සාමා’’ති.

අථ ඛො ථෙරා භික්ඛූ පඨමං මාසං ඛණ්ඩඵුල්ලං පටිසඞ්ඛරිංසු. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො – ස්වෙ සන්නිපාතො [සන්නිපාතොති (ක.)] න ඛො මෙතං පතිරූපං, යොහං සෙක්ඛො සමානො සන්නිපාතං ගච්ඡෙය්යන්ති – බහුදෙව රත්තිං කායගතාය සතියා වීතිනාමෙත්වා රත්තියා පච්චූසසමයං ‘නිපජ්ජිස්සාමී’ති කායං ආවජ්ජෙසි. අප්පත්තඤ්ච සීසං බිබ්බොහනං, භූමිතො ච පාදා මුත්තා. එතස්මිං අන්තරෙ අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චි.

439. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො අරහා සමානො සන්නිපාතං අගමාසි. අථ ඛො ආයස්මා මහාකස්සපො සඞ්ඝං ඤාපෙසි –

‘‘සුණාතු මෙ, ආවුසො, සඞ්ඝො. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, අහං උපාලිං විනයං පුච්ඡෙය්ය’’න්ති.

ආයස්මා උපාලි සඞ්ඝං ඤාපෙසි –

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, අහං ආයස්මතා මහාකස්සපෙන විනයං පුට්ඨො විස්සජ්ජෙය්ය’’න්ති.

අථ ඛො ආයස්මා මහාකස්සපො ආයස්මන්තං උපාලිං එතදවොච – ‘‘පඨමං, ආවුසො උපාලි , පාරාජිකං කත්ථ පඤ්ඤත්ත’’න්ති? ‘‘වෙසාලියං භන්තෙ’’ති. ‘‘කං ආරබ්භා’’ති? ‘‘සුදින්නං කලන්දපුත්තං ආරබ්භා’’ති. ‘‘කිස්මිං වත්ථුස්මි’’න්ති? ‘‘මෙථුනධම්මෙ’’ති. අථ ඛො ආයස්මා මහාකස්සපො ආයස්මන්තං උපාලිං පඨමස්ස පාරාජිකස්ස වත්ථුම්පි පුච්ඡි, නිදානම්පි පුච්ඡි, පුග්ගලම්පි පුච්ඡි, පඤ්ඤත්තිම්පි පුච්ඡි, අනුපඤ්ඤත්තිම්පි පුච්ඡි, ආපත්තිම්පි පුච්ඡි, අනාපත්තිම්පි පුච්ඡි. ‘‘දුතියං පනාවුසො උපාලි, පාරාජිකං කත්ථ පඤ්ඤත්ත’’න්ති? ‘‘රාජගහෙ භන්තෙ’’ති. ‘‘කං ආරබ්භා’’ති? ‘‘ධනියං කුම්භකාරපුත්තං ආරබ්භා’’ති. ‘‘කිස්මිං වත්ථුස්මි’’න්ති? ‘‘අදින්නාදානෙ’’ති. අථ ඛො ආයස්මා මහාකස්සපො ආයස්මන්තං උපාලිං දුතියස්ස පාරාජිකස්ස වත්ථුම්පි පුච්ඡි, නිදානම්පි පුච්ඡි, පුග්ගලම්පි පුච්ඡි, පඤ්ඤත්තිම්පි පුච්ඡි, අනුපඤ්ඤත්තිම්පි පුච්ඡි, ආපත්තිම්පි පුච්ඡි, අනාපත්තිම්පි පුච්ඡි. ‘‘තතියං පනාවුසො උපාලි, පාරාජිකං කත්ථ පඤ්ඤත්ත’’න්ති? ‘‘වෙසාලියං භන්තෙ’’ති. ‘‘කං ආරබ්භා’’ති? ‘‘සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආරබ්භා’’ති. ‘‘කිස්මිං වත්ථුස්මි’’න්ති? ‘‘මනුස්සවිග්ගහෙ’’ති. අථ ඛො ආයස්මා මහාකස්සපො ආයස්මන්තං උපාලිං තතියස්ස පාරාජිකස්ස වත්ථුම්පි පුච්ඡි, නිදානම්පි පුච්ඡි, පුග්ගලම්පි පුච්ඡි, පඤ්ඤත්තිම්පි පුච්ඡි, අනුපඤ්ඤත්තිම්පි පුච්ඡි, ආපත්තිම්පි පුච්ඡි, අනාපත්තිම්පි පුච්ඡි. ‘‘චතුත්ථං පනාවුසො උපාලි, පාරාජිකං කත්ථ පඤ්ඤත්ත’’න්ති? ‘‘වෙසාලියං භන්තෙ’’ති. ‘‘කං ආරබ්භා’’ති? ‘‘වග්ගුමුදාතීරියෙ භික්ඛූ ආරබ්භා’’ති. ‘‘කිස්මිං වත්ථුස්මි’’න්ති? ‘‘උත්තරිමනුස්සධම්මෙ’’ති. අථ ඛො ආයස්මා මහාකස්සපො ආයස්මන්තං උපාලිං චතුත්ථස්ස පාරාජිකස්ස වත්ථුම්පි පුච්ඡි, නිදානම්පි පුච්ඡි, පුග්ගලම්පි පුච්ඡි, පඤ්ඤත්තිම්පි පුච්ඡි, අනුපඤ්ඤත්තිම්පි පුච්ඡි, ආපත්තිම්පි පුච්ඡි, අනාපත්තිම්පි පුච්ඡි. එතෙනෙව උපායෙන උභතොවිභඞ්ගෙ පුච්ඡි. පුට්ඨො පුට්ඨො ආයස්මා උපාලි විස්සජ්ජෙසි.

440. අථ ඛො ආයස්මා මහාකස්සපො සඞ්ඝං ඤාපෙසි –

‘‘සුණාතු මෙ, ආවුසො, සඞ්ඝො. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, අහං ආනන්දං ධම්මං පුච්ඡෙය්ය’’න්ති.

ආයස්මා ආනන්දො සඞ්ඝං ඤාපෙසි –

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, අහං ආයස්මතා මහාකස්සපෙන ධම්මං පුට්ඨො විස්සජ්ජෙය්ය’’න්ති.

අථ ඛො ආයස්මා මහාකස්සපො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘බ්රහ්මජාලං, ආවුසො ආනන්ද, කත්ථ භාසිත’’න්ති? ‘‘අන්තරා ච, භන්තෙ, රාජගහං අන්තරා ච නාළන්දං රාජාගාරකෙ අම්බලට්ඨිකායා’’ති. ‘‘කං ආරබ්භා’’ති? ‘‘සුප්පියඤ්ච පරිබ්බාජකං බ්රහ්මදත්තඤ්ච මාණව’’න්ති. අථ ඛො ආයස්මා මහාකස්සපො ආයස්මන්තං ආනන්දං බ්රහ්මජාලස්ස නිදානම්පි පුච්ඡි, පුග්ගලම්පි පුච්ඡි. ‘‘සාමඤ්ඤඵලං පනාවුසො ආනන්ද, කත්ථ භාසිත’’න්ති? ‘‘රාජගහෙ, භන්තෙ, ජීවකම්බවනෙ’’ති. ‘‘කෙන සද්ධි’’න්ති? ‘‘අජාතසත්තුනා වෙදෙහිපුත්තෙන සද්ධි’’න්ති. අථ ඛො ආයස්මා මහාකස්සපො ආයස්මන්තං ආනන්දං සාමඤ්ඤඵලස්ස නිදානම්පි පුච්ඡි, පුග්ගලම්පි පුච්ඡි. එතෙනෙව උපායෙන පඤ්චපි නිකායෙ පුච්ඡි. පුට්ඨො පුට්ඨො ආයස්මා ආනන්දො විස්සජ්ජෙසි.

2. ඛුද්දානුඛුද්දකසික්ඛාපදකථා

441. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො ථෙරෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘භගවා මං, භන්තෙ, පරිනිබ්බානකාලෙ එවමාහ – ‘ආකඞ්ඛමානො, ආනන්ද, සඞ්ඝො මමච්චයෙන ඛුද්දානුඛුද්දකානි සික්ඛාපදානි සමූහනෙය්යා’’’ති. ‘‘පුච්ඡි පන ත්වං, ආවුසො ආනන්ද, භගවන්තං – ‘කතමානි පන, භන්තෙ, ඛුද්දානුඛුද්දකානි සික්ඛාපදානී’’’ති? ‘‘න ඛොහං, භන්තෙ, භගවන්තං පුච්ඡිං – ‘කතමානි පන, භන්තෙ, ඛුද්දානුඛුද්දකානි සික්ඛාපදානී’’ති. එකච්චෙ ථෙරා එවමාහංසු – ‘‘චත්තාරි පාරාජිකානි ඨපෙත්වා, අවසෙසානි ඛුද්දානුඛුද්දකානි සික්ඛාපදානී’’ති. එකච්චෙ ථෙරා එවමාහංසු – ‘‘චත්තාරි පාරාජිකානි ඨපෙත්වා , තෙරස සඞ්ඝාදිසෙසෙ ඨපෙත්වා, අවසෙසානි ඛුද්දානුඛුද්දකානි සික්ඛාපදානී’’ති. එකච්චෙ ථෙරා එවමාහංසු – ‘‘චත්තාරි පාරාජිකානි ඨපෙත්වා, තෙරස සඞ්ඝාදිසෙසෙ ඨපෙත්වා, ද්වෙ අනියතෙ ඨපෙත්වා, අවසෙසානි ඛුද්දානුඛුද්දකානි සික්ඛාපදානී’’ති. එකච්චෙ ථෙරා එවමාහංසු – ‘‘චත්තාරි පාරාජිකානි ඨපෙත්වා, තෙරස සඞ්ඝාදිසෙසෙ ඨපෙත්වා, ද්වෙ අනියතෙ ඨපෙත්වා, තිංස නිස්සග්ගියෙ පාචිත්තියෙ ඨපෙත්වා, අවසෙසානි ඛුද්දානුඛුද්දකානි සික්ඛාපදානී’’ති. එකච්චෙ ථෙරා එවමාහංසු – ‘‘චත්තාරි පාරාජිකානි ඨපෙත්වා, තෙරස සඞ්ඝාදිසෙසෙ ඨපෙත්වා, ද්වෙ අනියතෙ ඨපෙත්වා, තිංස නිස්සග්ගියෙ පාචිත්තියෙ ඨපෙත්වා, ද්වෙනවුති පාචිත්තියෙ ඨපෙත්වා, අවසෙසානි ඛුද්දානුඛුද්දකානි සික්ඛාපදානී’’ති. එකච්චෙ ථෙරා එවමාහංසු – ‘‘චත්තාරි පාරාජිකානි ඨපෙත්වා, තෙරස සඞ්ඝාදිසෙසෙ ඨපෙත්වා, ද්වෙ අනියතෙ ඨපෙත්වා, තිංස නිස්සග්ගියෙ පාචිත්තියෙ ඨපෙත්වා, ද්වෙනවුති පාචිත්තියෙ ඨපෙත්වා, චත්තාරො පාටිදෙසනීයෙ ඨපෙත්වා, අවසෙසානි ඛුද්දානුඛුද්දකානි සික්ඛාපදානී’’ති.

442. අථ ඛො ආයස්මා මහාකස්සපො සඞ්ඝං ඤාපෙසි –

‘‘සුණාතු මෙ, ආවුසො, සඞ්ඝො. සන්තම්හාකං සික්ඛාපදානි ගිහිගතානි. ගිහිනොපි ජානන්ති – ‘ඉදං වො සමණානං සක්යපුත්තියානං කප්පති, ඉදං වො න කප්පතී’ති. සචෙ මයං ඛුද්දානුඛුද්දකානි සික්ඛාපදානි සමූහනිස්සාම, භවිස්සන්ති වත්තාරො – ‘ධූමකාලිකං සමණෙන ගොතමෙන සාවකානං සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං. යාවිමෙසං සත්ථා අට්ඨාසි තාවිමෙ සික්ඛාපදෙසු සික්ඛිංසු. යතො ඉමෙසං සත්ථා පරිනිබ්බුතො, න දානිමෙ සික්ඛාපදෙසු සික්ඛන්තී’ති. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො අප්පඤ්ඤත්තං නප්පඤ්ඤපෙය්ය, පඤ්ඤත්තං න සමුච්ඡින්දෙය්ය, යථාපඤ්ඤත්තෙසු සික්ඛාපදෙසු සමාදාය වත්තෙය්ය. එසා ඤත්ති.

‘‘සුණාතු මෙ, ආවුසො, සඞ්ඝො. සන්තම්හාකං සික්ඛාපදානි ගිහිගතානි. ගිහිනොපි ජානන්ති – ‘ඉදං වො සමණානං සක්යපුත්තියානං කප්පති, ඉදං වො න කප්පතී’ති. සචෙ මයං ඛුද්දානුඛුද්දකානි සික්ඛාපදානි සමූහනිස්සාම, භවිස්සන්ති වත්තාරො – ‘ධූමකාලිකං සමණෙන ගොතමෙන සාවකානං සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං . යාවිමෙසං සත්ථා අට්ඨාසි තාවිමෙ සික්ඛාපදෙසු සික්ඛිංසු. යතො ඉමෙසං සත්ථා පරිනිබ්බුතො, න දානිමෙ සික්ඛාපදෙසු සික්ඛන්තී’ති. සඞ්ඝො අප්පඤ්ඤත්තං නප්පඤ්ඤපෙති, පඤ්ඤත්තං න සමුච්ඡින්දති, යථාපඤ්ඤත්තෙසු සික්ඛාපදෙසු සමාදාය වත්තති. යස්සායස්මතො ඛමති අප්පඤ්ඤත්තස්ස අප්පඤ්ඤාපනා, පඤ්ඤත්තස්ස අසමුච්ඡෙදො, යථාපඤ්ඤත්තෙසු සික්ඛාපදෙසු සමාදාය වත්තනා, සො තුණ්හස්ස; යස්ස නක්ඛමති, සො භාසෙය්ය.

‘‘සඞ්ඝො අප්පඤ්ඤත්තං නප්පඤ්ඤපෙති, පඤ්ඤත්තං න සමුච්ඡින්දති, යථාපඤ්ඤත්තෙසු සික්ඛාපදෙසු සමාදාය වත්තති. ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති.

443. අථ ඛො ථෙරා භික්ඛූ ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොචුං – ‘‘ඉදං තෙ, ආවුසො ආනන්ද, දුක්කටං, යං ත්වං භගවන්තං න පුච්ඡි – ‘කතමානි පන, භන්තෙ, ඛුද්දානුඛුද්දකානි සික්ඛාපදානී’ති. දෙසෙහි තං දුක්කට’’න්ති. ‘‘අහං ඛො, භන්තෙ, අස්සතියා භගවන්තං න පුච්ඡිං – ‘කතමානි පන, භන්තෙ, ඛුද්දානුඛුද්දකානි සික්ඛාපදානී’ති. නාහං තං දුක්කටං පස්සාමි, අපි චායස්මන්තානං සද්ධාය දෙසෙමි තං දුක්කට’’න්ති. ‘‘ඉදම්පි තෙ, ආවුසො ආනන්ද, දුක්කටං, යං ත්වං භගවතො වස්සිකසාටිකං අක්කමිත්වා සිබ්බෙසි. දෙසෙහි තං දුක්කට’’න්ති. ‘‘අහං ඛො, භන්තෙ, න අගාරවෙන භගවතො වස්සිකසාටිකං අක්කමිත්වා සිබ්බෙසිං. නාහං තං දුක්කටං පස්සාමි, අපි චායස්මන්තානං සද්ධාය දෙසෙමි තං දුක්කට’’න්ති. ‘‘ඉදම්පි තෙ, ආවුසො ආනන්ද, දුක්කටං, යං ත්වං මාතුගාමෙහි භගවතො සරීරං පඨමං වන්දාපෙසි, තාසං රොදන්තීනං භගවතො සරීරං අස්සුකෙන මක්ඛිතං. දෙසෙහි තං දුක්කට’’න්ති. අහං ඛො, භන්තෙ – මායිමාසං [මායිමා (සී. ස්යා.)] විකාලෙ අහෙසුන්ති – මාතුගාමෙහි භගවතො සරීරං පඨමං වන්දාපෙසිං. නාහං තං දුක්කටං පස්සාමි, අපි චායස්මන්තානං සද්ධාය දෙසෙමි තං දුක්කට’’න්ති. ‘‘ඉදම්පි තෙ, ආවුසො ආනන්ද, දුක්කටං, යං ත්වං භගවතා ඔළාරිකෙ නිමිත්තෙ කයිරමානෙ, ඔළාරිකෙ ඔභාසෙ කයිරමානෙ, න භගවන්තං යාචි – ‘තිට්ඨතු භගවා කප්පං, තිට්ඨතු සුගතො කප්පං, බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’න්ති. දෙසෙහි තං දුක්කට’’න්ති. ‘‘අහං ඛො, භන්තෙ, මාරෙන පරියුට්ඨිතචිත්තො න භගවන්තං යාචිං – ‘තිට්ඨතු භගවා කප්පං, තිට්ඨතු සුගතො කප්පං, බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’න්ති. නාහං තං දුක්කටං පස්සාමි, අපි චායස්මන්තානං සද්ධාය දෙසෙමි තං දුක්කට’’න්ති. ‘‘ඉදම්පි තෙ, ආවුසො ආනන්ද, දුක්කටං යං ත්වං මාතුගාමස්ස තථාගතප්පවෙදිතෙ ධම්මවිනයෙ පබ්බජ්ජං උස්සුක්කං අකාසි. දෙසෙහි තං දුක්කට’’න්ති. ‘‘අහං ඛො, භන්තෙ, අයං මහාපජාපති ගොතමී භගවතො මාතුච්ඡා ආපාදිකා පොසිකා ඛීරස්ස දායිකා භගවන්තං ජනෙත්තියා කාලඞ්කතාය ථඤ්ඤං පායෙසීති මාතුගාමස්ස තථාගතප්පවෙදිතෙ ධම්මවිනයෙ පබ්බජ්ජං උස්සුක්කං අකාසිං. නාහං තං දුක්කටං පස්සාමි, අපි චායස්මන්තානං සද්ධාය දෙසෙමි තං දුක්කට’’න්ති.

444. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා පුරාණො දක්ඛිණාගිරිස්මිං චාරිකං චරති මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං පඤ්චමත්තෙහි භික්ඛුසතෙහි. අථ ඛො ආයස්මා පුරාණො ථෙරෙහි භික්ඛූහි ධම්මෙ ච විනයෙ ච සඞ්ගීතෙ දක්ඛිණාගිරිස්මිං යථාභිරන්තං විහරිත්වා යෙන රාජගහං යෙන වෙළුවනං කලන්දකනිවාපො යෙන ථෙරා භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා ථෙරෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං පටිසම්මොදිත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො ආයස්මන්තං පුරාණං ථෙරා භික්ඛූ එතදවොචුං – ‘‘ථෙරෙහි, ආවුසො පුරාණ, ධම්මො ච විනයො ච සඞ්ගීතො. උපෙහි තං සඞ්ගීති’’න්ති. ‘‘සුසඞ්ගීතාවුසො, ථෙරෙහි ධම්මො ච විනයො ච. අපිච යථෙව මයා භගවතො සම්මුඛා සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං, තථෙවාහං ධාරෙස්සාමී’’ති.

3. බ්රහ්මදණ්ඩකථා

445. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො ථෙරෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘භගවා මං, භන්තෙ, පරිනිබ්බානකාලෙ එවමාහ – ‘තෙන හානන්ද, සඞ්ඝො මමච්චයෙන ඡන්නස්ස භික්ඛුනො බ්රහ්මදණ්ඩං ආණාපෙතූ’’’ති . ‘‘පුච්ඡි පන ත්වං, ආවුසො ආනන්ද, භගවන්තං – ‘කතමො පන, භන්තෙ, බ්රහ්මදණ්ඩො’’’ති? ‘‘පුච්ඡිං ඛොහං, භන්තෙ, භගවන්තං – ‘කතමො පන, භන්තෙ, බ්රහ්මදණ්ඩො’’’ති? ‘‘ඡන්නො, ආනන්ද, භික්ඛු යං ඉච්ඡෙය්ය තං වදෙය්ය. භික්ඛූහි ඡන්නො භික්ඛු නෙව වත්තබ්බො, න ඔවදිතබ්බො, නානුසාසිතබ්බො’’ති. ‘‘තෙන හාවුසො ආනන්ද, ත්වංයෙව ඡන්නස්ස භික්ඛුනො බ්රහ්මදණ්ඩං ආණාපෙහී’’ති. ‘‘කථාහං, භන්තෙ, ඡන්නස්ස භික්ඛුනො බ්රහ්මදණ්ඩං ආණාපෙමි, චණ්ඩො සො භික්ඛු ඵරුසො’’ති? ‘තෙන හාවුසො ආනන්ද, බහුකෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං ගච්ඡාහී’’ති. ‘‘එවං භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො ථෙරානං භික්ඛූනං පටිස්සුත්වා මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං පඤ්චමත්තෙහි භික්ඛුසතෙහි නාවාය උජ්ජවනිකාය කොසම්බිං උජ්ජවි, නාවාය පච්චොරොහිත්වා රඤ්ඤො උදෙනස්ස [උතෙනස්ස (ක.)] උය්යානස්ස අවිදූරෙ අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිසීදි. තෙන ඛො පන සමයෙන රාජා උදෙනො උය්යානෙ පරිචාරෙසි සද්ධිං ඔරොධෙන. අස්සොසි ඛො රඤ්ඤො උදෙනස්ස ඔරොධො – ‘‘අම්හාකං කිර ආචරියො අය්යො ආනන්දො උය්යානස්ස අවිදූරෙ අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිසින්නො’’ති. අථ ඛො රඤ්ඤො උදෙනස්ස ඔරොධො රාජානං උදෙනං එතදවොච – ‘‘අම්හාකං කිර, දෙව, ආචරියො අය්යො ආනන්දො උය්යානස්ස අවිදූරෙ අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිසින්නො. ඉච්ඡාම මයං, දෙව, අය්යං ආනන්දං පස්සිතු’’න්ති. ‘‘තෙන හි තුම්හෙ සමණං ආනන්දං පස්සථා’’ති.

අථ ඛො රඤ්ඤො උදෙනස්ස ඔරොධො යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො රඤ්ඤො උදෙනස්ස ඔරොධං ආයස්මා ආනන්දො ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙසි සමාදපෙසි සමුත්තෙජෙසි සම්පහංසෙසි . අථ ඛො රඤ්ඤො උදෙනස්ස ඔරොධො ආයස්මතා ආනන්දෙන ධම්මියා කථාය සන්දස්සිතො සමාදපිතො සමුත්තෙජිතො සම්පහංසිතො ආයස්මතො ආනන්දස්ස පඤ්ච උත්තරාසඞ්ගසතානි පාදාසි. අථ ඛො රඤ්ඤො උදෙනස්ස ඔරොධො ආයස්මතො ආනන්දස්ස භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා ආයස්මන්තං ආනන්දං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා යෙන රාජා උදෙනො තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො රාජා උදෙනො ඔරොධං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන ඔරොධං එතදවොච – ‘‘අපි නු ඛො තුම්හෙ සමණං ආනන්දං පස්සිත්ථා’’ති? ‘‘අපස්සිම්හා ඛො මයං, දෙව, අය්යං ආනන්ද’’න්ති. ‘‘අපි නු තුම්හෙ සමණස්ස ආනන්දස්ස කිඤ්චි අදත්ථා’’ති? ‘‘අදම්හා ඛො මයං, දෙව, අය්යස්ස ආනන්දස්ස පඤ්ච උත්තරාසඞ්ගසතානී’’ති. රාජා උදෙනො උජ්ඣායති ඛිය්යති විපාචෙති – ‘‘කථඤ්හි නාම සමණො ආනන්දො තාව බහුං චීවරං පටිග්ගහෙස්සති! දුස්සවාණිජ්ජං වා සමණො ආනන්දො කරිස්සති, පග්ගාහිකසාලං වා පසාරෙස්සතී’’ති!

අථ ඛො රාජා උදෙනො යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා ආනන්දෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො රාජා උදෙනො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘ආගමා නු ඛ්විධ, භො ආනන්ද, අම්හාකං ඔරොධො’’ති? ‘‘ආගමාසි ඛො තෙ ඉධ, මහාරාජ, ඔරොධො’’ති. ‘‘අපි පන භොතො ආනන්දස්ස කිඤ්චි අදාසී’’ති? ‘‘අදාසි ඛො මෙ, මහාරාජ, පඤ්ච උත්තරාසඞ්ගසතානී’’ති. ‘‘කිං පන භවං ආනන්දො තාව බහුං චීවරං කරිස්සතී’’ති? ‘‘යෙ [යෙ පන (ක.)] තෙ, මහාරාජ, භික්ඛූ දුබ්බලචීවරා තෙහි සද්ධිං සංවිභජිස්සාමී’’ති. ‘‘යානි ඛො පන, භො ආනන්ද, පොරාණකානි දුබ්බලචීවරානි තානි කථං කරිස්සථා’’ති? ‘‘තානි, මහාරාජ, උත්තරත්ථරණං කරිස්සාමා’’ති. ‘‘යානි පන, භො ආනන්ද, පොරාණකානි උත්තරත්ථරණානි තානි කථං කරිස්සථා’’ති? ‘‘තානි, මහාරාජ, භිසිච්ඡවියො කරිස්සාමා’’ති. ‘‘යා පන, භො ආනන්ද, පොරාණකා භිසිච්ඡවියො තා කථං කරිස්සථා’’ති? ‘‘තා, මහාරාජ, භූමත්ථරණං කරිස්සාමා’’ති. ‘‘යානි පන, භො ආනන්ද, පොරාණකානි භූමත්ථරණානි තානි කථං කරිස්සථා’’ති? ‘‘තානි, මහාරාජ, පාදපුඤ්ඡනියො කරිස්සාමා’’ති. ‘‘යා පන, භො ආනන්ද, පොරාණකා පාදපුඤ්ඡනියො තා කථං කරිස්සථා’’ති?. ‘‘තා, මහාරාජ, රජොහරණං කරිස්සාමා’’ති. ‘‘යානි පන, භො ආනන්ද, පොරාණකානි රජොහරණානි තානි කථං කරිස්සථා’’ති? ‘‘තානි, මහාරාජ, කොට්ටෙත්වා චික්ඛල්ලෙන මද්දිත්වා පරිභණ්ඩං ලිම්පිස්සාමා’’ති.

අථ ඛො රාජා උදෙනො – සබ්බෙවිමෙ සමණා සක්යපුත්තියා යොනිසො උපනෙන්ති, න කුලවං ගමෙන්තීති – ආයස්මතො ආනන්දස්ස අඤ්ඤානිපි පඤ්ච දුස්සසතානි පාදාසි. අයඤ්චරහි ආයස්මතො ආනන්දස්ස පඨමං චීවරභික්ඛා උප්පජ්ජි චීවරසහස්සං. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන ඝොසිතාරාමො තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. අථ ඛො ආයස්මා ඡන්නො යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො ආයස්මන්තං ඡන්නං ආයස්මා ආනන්දො එතදවොච – ‘‘සඞ්ඝෙන තෙ, ආවුසො ඡන්න, බ්රහ්මදණ්ඩො ආණාපිතො’’ති.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ ආනන්ද, බ්රහ්මදණ්ඩො ආණාපිතො’’ති? ‘‘ත්වං, ආවුසො ඡන්න, භික්ඛූ යං ඉච්ඡෙය්යාසි තං වදෙය්යාසි. භික්ඛූහි ත්වං නෙව වත්තබ්බො, න ඔවදිතබ්බො, නානුසාසිතබ්බො’’ති. ‘‘නන්වාහං, භන්තෙ ආනන්ද, හතො එත්තාවතා, යතොහං භික්ඛූහි නෙව වත්තබ්බො, න ඔවදිතබ්බො, නානුසාසිතබ්බො’’ති තත්ථෙව මුච්ඡිතො පපතො. අථ ඛො ආයස්මා ඡන්නො බ්රහ්මදණ්ඩෙන අට්ටීයමානො හරායමානො ජිගුච්ඡමානො එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති, තදනුත්තරං බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසි. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ච පනායස්මා ඡන්නො අරහතං අහොසි. අථ ඛො ආයස්මා ඡන්නො අරහත්තං පත්තො යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘පටිප්පස්සම්භෙහි දානි මෙ, භන්තෙ ආනන්ද, බ්රහ්මදණ්ඩ’’න්ති. ‘‘යදග්ගෙන තයා, ආවුසො ඡන්න, අරහත්තං සච්ඡිකතං තදග්ගෙන තෙ බ්රහ්මදණ්ඩො පටිප්පස්සද්ධො’’ති. ඉමාය ඛො පන විනයසඞ්ගීතියා පඤ්ච භික්ඛුසතානි අනූනානි අනධිකානි අහෙසුං. තස්මා අයං විනයසඞ්ගීති ‘‘පඤ්චසතිකා’’ති වුච්චතීති.

පඤ්චසතිකක්ඛන්ධකො එකාදසමො.

ඉමම්හි ඛන්ධකෙ වත්ථූ තෙවීසති.

තස්සුද්දානං –

පරිනිබ්බුතෙ සම්බුද්ධෙ, ථෙරො කස්සපසව්හයො;

ආමන්තයි භික්ඛුගණං, සද්ධම්මමනුපාලකො;

පාවායද්ධානමග්ගම්හි, සුභද්දෙන පවෙදිතං;

සඞ්ගායිස්සාම සද්ධම්මං, අධම්මො පුරෙ දිප්පති.

එකෙනූන පඤ්චසතං, ආනන්දම්පි ච උච්චිනි;

ධම්මවිනයසඞ්ගීතිං, වසන්තො ගුහමුත්තමෙ.

උපාලිං විනයං පුච්ඡි, සුත්තන්තානන්දපණ්ඩිතං;

පිටකං තීණි සඞ්ගීතිං, අකංසු ජිනසාවකා.

න පුච්ඡි අක්කමිත්වාන, වන්දාපෙසි න යාචි ච.

පබ්බජ්ජං මාතුගාමස්ස, සද්ධාය දුක්කටානි මෙ;

පුරාණො බ්රහ්මදණ්ඩඤ්ච, ඔරොධො උදෙනෙන සහ.

තාව බහු දුබ්බලඤ්ච, උත්තරත්ථරණා භිසි;

භූමත්ථරණා පුඤ්ඡනියො, රජො චික්ඛල්ලමද්දනා.

සහස්සචීවරං උප්පජ්ජි, පඨමානන්දසව්හයො;

තජ්ජිතො බ්රහ්මදණ්ඩෙන, චතුස්සච්චං අපාපුණි;

වසීභූතා පඤ්චසතා, තස්මා පඤ්චසතී ඉති.

පඤ්චසතිකක්ඛන්ධකං නිට්ඨිතං.