📜

7. සඞ්ඝභෙදකක්ඛන්ධකං

1. පඨමභාණවාරො

ඡසක්යපබ්බජ්ජාකථා

330. තෙන සමයෙන බුද්ධො භගවා අනුපියායං විහරති, අනුපියං නාම මල්ලානං නිගමො. තෙන ඛො පන සමයෙන අභිඤ්ඤාතා අභිඤ්ඤාතා සක්යකුමාරා භගවන්තං පබ්බජිතං අනුපබ්බජන්ති. තෙන ඛො පන සමයෙන මහානාමො ච සක්කො අනුරුද්ධො ච සක්කො ද්වෙභාතිකා හොන්ති. අනුරුද්ධො සක්කො සුඛුමාලො හොති. තස්ස තයො පාසාදා හොන්ති – එකො හෙමන්තිකො, එකො ගිම්හිකො, එකො වස්සිකො. සො වස්සිකෙ පාසාදෙ චත්තාරො මාසෙ [වස්සිකෙ පාසාදෙ වස්සිකෙ චත්තාරො මාසෙ (සී.)] නිප්පුරිසෙහි තූරියෙහි පරිචාරයමානො [පරිචාරියමානො (ක.)] න හෙට්ඨාපාසාදං ඔරොහති. අථ ඛො මහානාමස්ස සක්කස්ස එතදහොසි – ‘‘එතරහි ඛො අභිඤ්ඤාතා අභිඤ්ඤාතා සක්යකුමාරා භගවන්තං පබ්බජිතං අනුපබ්බජන්ති. අම්හාකඤ්ච පන කුලා නත්ථි කොචි අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො. යංනූනාහං වා පබ්බජෙය්යං, අනුරුද්ධො වා’’ති. අථ ඛො මහානාමො සක්කො යෙන අනුරුද්ධො සක්කො තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා අනුරුද්ධං සක්කං එතදවොච – ‘‘එතරහි, තාත අනුරුද්ධ, අභිඤ්ඤාතා අභිඤ්ඤාතා සක්යකුමාරා භගවන්තං පබ්බජිතං අනුපබ්බජන්ති. අම්හාකඤ්ච පන කුලා නත්ථි කොචි අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො. තෙන හි ත්වං වා පබ්බජ, අහං වා පබ්බජිස්සාමී’’ති. ‘‘අහං ඛො සුඛුමාලො, නාහං සක්කොමි අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතුං. ත්වං පබ්බජාහී’’ති. ‘‘එහි ඛො තෙ, තාත අනුරුද්ධ, ඝරාවාසත්ථං අනුසාසිස්සාමි. පඨමං ඛෙත්තං කසාපෙතබ්බං. කසාපෙත්වා වපාපෙතබ්බං. වපාපෙත්වා උදකං අභිනෙතබ්බං. උදකං අභිනෙත්වා උදකං නින්නෙතබ්බං. උදකං නින්නෙත්වා නිද්ධාපෙතබ්බං. නිද්ධාපෙත්වා [නිඩ්ඩහෙතබ්බං, නිඩ්ඩහෙත්වා (සී.)] ලවාපෙතබ්බං. ලවාපෙත්වා උබ්බාහාපෙතබ්බං. උබ්බාහාපෙත්වා පුඤ්ජං කාරාපෙතබ්බං. පුඤ්ජං කාරාපෙත්වා මද්දාපෙතබ්බං. මද්දාපෙත්වා පලාලානි උද්ධරාපෙතබ්බානි. පලාලානි උද්ධරාපෙත්වා භුසිකා උද්ධරාපෙතබ්බා. භුසිකං උද්ධරාපෙත්වා ඔපුනාපෙතබ්බං [ඔඵුනාපෙතබ්බං (ස්යා. ක.), ඔඵුණාපෙතබ්බං (යොජනා)]. ඔපුනාපෙත්වා අතිහරාපෙතබ්බං. අතිහරාපෙත්වා ආයතිම්පි වස්සං එවමෙව කාතබ්බං, ආයතිම්පි වස්සං එවමෙව කාතබ්බ’’න්ති. ‘‘න කම්මා ඛීයන්ති? න කම්මානං අන්තො පඤ්ඤායති? කදා කම්මා ඛීයිස්සන්ති? කදා කම්මානං අන්තො පඤ්ඤායිස්සති? කදා මයං අප්පොස්සුක්කා පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතා සමඞ්ගීභූතා පරිචාරෙස්සාමා’’ති? ‘‘න හි, තාත අනුරුද්ධ, කම්මා ඛීයන්ති. න කම්මානං අන්තො පඤ්ඤායති. අඛීණෙව කම්මෙ පිතරො ච පිතාමහා ච කාලඞ්කතා’’ති. ‘‘තෙන හි ත්වඤ්ඤෙව ඝරාවාසත්ථෙන උපජානාහි. අහං අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිස්සාමී’’ති.

අථ ඛො අනුරුද්ධො සක්කො යෙන මාතා තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා මාතරං එතදවොච – ‘‘ඉච්ඡාමහං, අම්ම, අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතුං. අනුජානාහි මං අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජායා’’ති. එවං වුත්තෙ අනුරුද්ධස්ස සක්කස්ස මාතා අනුරුද්ධං සක්කං එතදවොච – ‘‘තුම්හෙ ඛො මෙ, තාත අනුරුද්ධ, ද්වෙ පුත්තා පියා මනාපා අප්පටිකූලා. මරණෙනපි වො අකාමකා විනා භවිස්සාමි. කිං පනාහං තුම්හෙ ජීවන්තෙ අනුජානිස්සාමි අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජායා’’ති? දුතියම්පි ඛො…පෙ… තතියම්පි ඛො අනුරුද්ධො සක්කො මාතරං එතදවොච – ‘‘ඉච්ඡාමහං, අම්ම, අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතුං. අනුජානාහි මං අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජායා’’ති [ඉමස්ස අනන්තරං කෙසුචි පොත්ථකෙසු එවම්පි පාඨො දිස්සති –- ‘‘එවං වුත්තෙ අනුරුද්ධස්ස සක්කස්ස මාතා එවමාහ ‘සචෙ තාත අනුරුද්ධ භද්දියො සක්යරාජා සක්යානං රජ්ජං කාරෙති අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති, එවං ත්වම්පි පබ්බජාහී’’’ති]. තෙන ඛො පන සමයෙන භද්දියො සක්යරාජා සක්යානං රජ්ජං කාරෙති. සො ච අනුරුද්ධස්ස සක්කස්ස සහායො හොති. අථ ඛො අනුරුද්ධස්ස සක්කස්ස මාතා – ‘අයං ඛො භද්දියො සක්යරාජා සක්යානං රජ්ජං කාරෙති; අනුරුද්ධස්ස සක්කස්ස සහායො; සො න උස්සහති අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතු’න්ති – අනුරුද්ධං සක්කං එතදවොච – ‘‘සචෙ, තාත අනුරුද්ධ, භද්දියො සක්යරාජා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති, එවං ත්වම්පි පබ්බජාහී’’ති. අථ ඛො අනුරුද්ධො සක්කො යෙන භද්දියො සක්යරාජා තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා භද්දියං සක්යරාජානං එතදවොච – ‘‘මම ඛො, සම්ම, පබ්බජ්ජා තව පටිබද්ධා’’ති. ‘‘සචෙ තෙ, සම්ම, පබ්බජ්ජා මම පටිබද්ධා වා අප්පටිබද්ධා වා සා හොතු, අහං තයා; යථා සුඛං පබ්බජාහී’’ති. ‘‘එහි, සම්ම, උභො අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිස්සාමා’’ති. ‘‘නාහං, සම්ම, සක්කොමි අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතුන්ති . යං තෙ සක්කා අඤ්ඤං මයා කාතුං, ක්යාහං [ත්යාහං (සී. ස්යා.)] කරිස්සාමි. ත්වං පබ්බජාහී’’ති. ‘‘මාතා ඛො මං, සම්ම, එවමාහ – ‘සචෙ, තාත අනුරුද්ධ, භද්දියො සක්යරාජා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති, එවං ත්වම්පි පබ්බජාහී’’’ති. ‘‘භාසිතා ඛො පන තෙ, සම්ම, එසා වාචා. සචෙ තෙ, සම්ම, පබ්බජ්ජා මම පටිබද්ධා වා, අප්පටිබද්ධා වා සා හොතු, අහං තයා; යථා සුඛං පබ්බජාහී’’ති. ‘‘එහි, සම්ම, උභො අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිස්සාමා’’ති.

තෙන ඛො පන සමයෙන මනුස්සා සච්චවාදිනො හොන්ති, සච්චපටිඤ්ඤා. අථ ඛො භද්දියො සක්යරාජා අනුරුද්ධං සක්කං එතදවොච – ‘‘ආගමෙහි, සම්ම, සත්තවස්සානි. සත්තන්නං වස්සානං අච්චයෙන උභො අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිස්සාමා’’ති. ‘‘අතිචිරං, සම්ම, සත්තවස්සානි. නාහං සක්කොමි සත්තවස්සානි ආගමෙතු’’න්ති. ‘‘ආගමෙහි, සම්ම, ඡවස්සානි…පෙ… පඤ්චවස්සානි… චත්තාරි වස්සානි… තීණි වස්සානි… ද්වෙ වස්සානි… එකං වස්සං. එකස්ස වස්සස්ස අච්චයෙන උභො අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිස්සාමා’’ති. ‘‘අතිචිරං, සම්ම, එකවස්සං. නාහං සක්කොමි එකං වස්සං ආගමෙතු’’න්ති. ‘‘ආගමෙහි, සම්ම, සත්තමාසෙ. සත්තන්නං මාසානං අච්චයෙන උභොපි අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිස්සාමා’’ති. ‘‘අතිචිරං, සම්ම, සත්තමාසා. නාහං සක්කොමි සත්තමාසෙ ආගමෙතු’’න්ති. ‘‘ආගමෙහි, සම්ම, ඡ මාසෙ…පෙ… පඤ්ච මාසෙ… චත්තාරො මාසෙ… තයො මාසෙ… ද්වෙ මාසෙ… එකං මාසං… අඩ්ඪමාසං. අඩ්ඪමාසස්ස අච්චයෙන උභොපි අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිස්සාමා’’ති. ‘‘අතිචිරං, සම්ම, අඩ්ඪමාසො. නාහං සක්කොමි අඩ්ඪමාසං ආගමෙතු’’න්ති. ‘‘ආගමෙහි, සම්ම, සත්තාහං යාවාහං පුත්තෙ ච භාතරො ච රජ්ජං නිය්යාදෙමී’’ති. ‘‘න චිරං, සම්ම, සත්තාහො, ආගමෙස්සාමී’’ති.

331. අථ ඛො භද්දියො ච සක්යරාජා අනුරුද්ධො ච ආනන්දො ච භගු ච කිමිලො ච දෙවදත්තො ච, උපාලිකප්පකෙන සත්තමා, යථා පුරෙ චතුරඞ්ගිනියා සෙනාය උය්යානභූමිං නිය්යන්ති, එවමෙව චතුරඞ්ගිනියා සෙනාය නිය්යිංසු. තෙ දූරං ගන්ත්වා සෙනං නිවත්තාපෙත්වා පරවිසයං ඔක්කමිත්වා ආභරණං ඔමුඤ්චිත්වා උත්තරාසඞ්ගෙන භණ්ඩිකං බන්ධිත්වා උපාලිං කප්පකං එතදවොචුං – ‘‘හන්ද, භණෙ උපාලි, නිවත්තස්සු; අලං තෙ එත්තකං ජීවිකායා’’ති. අථ ඛො උපාලිස්ස කප්පකස්ස නිවත්තන්තස්ස එතදහොසි – ‘‘චණ්ඩා ඛො සාකියා; ඉමිනා කුමාරා නිප්පාතිතාති ඝාතාපෙය්යුම්පි මං. ඉමෙ හි නාම සක්යකුමාරා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිස්සන්ති. කිමඞ්ග [කිමඞ්ග (සී.)] පනාහ’’න්ති. භණ්ඩිකං මුඤ්චිත්වා තං භණ්ඩං රුක්ඛෙ ආලග්ගෙත්වා ‘යො පස්සති, දින්නංයෙව හරතූ’ති වත්වා යෙන තෙ සක්යකුමාරා තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසාසුං ඛො තෙ සක්යකුමාරා උපාලිං කප්පකං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන උපාලිං කප්පකං එතදවොචුං – ‘‘කිස්ස, භණෙ උපාලි, නිවත්තෙසී’’ති? ‘‘ඉධ මෙ, අය්යපුත්තා, නිවත්තන්තස්ස එතදහොසි – ‘චණ්ඩා ඛො සාකියා; ඉමිනා කුමාරා නිප්පාතිතාති ඝාතාපෙය්යුම්පි මං. ඉමෙ හි නාම සක්යකුමාරා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිස්සන්ති. කිමඞ්ග පනාහ’න්ති. සො ඛො අහං, අය්යපුත්තා, භණ්ඩිකං මුඤ්චිත්වා තං භණ්ඩං රුක්ඛෙ ආලග්ගෙත්වා ‘යො පස්සති, දින්නඤ්ඤෙව හරතූ’ති වත්වා තතොම්හි පටිනිවත්තො’’ති. ‘‘සුට්ඨු, භණෙ උපාලි, අකාසි යම්පි න නිවත්තො [යං නිවත්තො (සී.), යං පන නිවත්තො (ස්යා.)]. චණ්ඩා ඛො සාකියා; ඉමිනා කුමාරා නිප්පාතිතාති ඝාතාපෙය්යුම්පි ත’’න්ති.

අථ ඛො සක්යකුමාරා උපාලිං කප්පකං ආදාය යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු, උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ සක්යකුමාරා භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘මයං, භන්තෙ, සාකියා නාම මානස්සිනො. අයං , භන්තෙ, උපාලි කප්පකො අම්හාකං දීඝරත්තං පරිචාරකො. ඉමං භගවා පඨමං පබ්බාජෙතු. ඉමස්ස මයං අභිවාදනපච්චුට්ඨානඅඤ්ජලිකම්මසාමීචිකම්මං කරිස්සාම. එවං අම්හාකං සාකියානං සාකියමානො නිම්මානායිස්සතී’’ති [නිම්මාදයිස්සතීති (සී.), නිම්මානියිස්සතීති (ස්යා.)].

අථ ඛො භගවා උපාලිං කප්පකං පඨමං පබ්බාජෙසි, පච්ඡා තෙ සක්යකුමාරෙ. අථ ඛො ආයස්මා භද්දියො තෙනෙව අන්තරවස්සෙන තිස්සො විජ්ජා සච්ඡාකාසි. ආයස්මා අනුරුද්ධො දිබ්බචක්ඛුං උප්පාදෙසි. ආයස්මා ආනන්දො සොතාපත්තිඵලං සච්ඡාකාසි. දෙවදත්තො පොථුජ්ජනිකං ඉද්ධිං අභිනිප්ඵාදෙසි.

332. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා භද්දියො අරඤ්ඤගතොපි රුක්ඛමූලගතොපි සුඤ්ඤාගාරගතොපි අභික්ඛණං උදානං උදානෙසි – ‘‘අහො සුඛං, අහො සුඛ’’න්ති. අථ ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු, උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘ආයස්මා, භන්තෙ, භද්දියො අරඤ්ඤගතොපි රුක්ඛමූලගතොපි සුඤ්ඤාගාරගතොපි අභික්ඛණං උදානං උදානෙසි – ‘අහො සුඛං, අහො සුඛ’න්ති. නිස්සංසයං ඛො, භන්තෙ, ආයස්මා භද්දියො අනභිරතොව බ්රහ්මචරියං චරති. තංයෙව වා පුරිමං රජ්ජසුඛං සමනුස්සරන්තො අරඤ්ඤගතොපි රුක්ඛමූලගතොපි සුඤ්ඤාගාරගතොපි අභික්ඛණං උදානං උදානෙසි – ‘අහො සුඛං, අහො සුඛ’’’න්ති.

අථ ඛො භගවා අඤ්ඤතරං භික්ඛුං ආමන්තෙසි – ‘‘එහි ත්වං, භික්ඛු, මම වචනෙන භද්දියං භික්ඛුං ආමන්තෙහි – ‘සත්ථා තං, ආවුසො භද්දිය, ආමන්තෙතී’’’ති . ‘‘එවං භන්තෙ’’ති ඛො සො භික්ඛු භගවතො පටිස්සුත්වා යෙනායස්මා භද්දියො තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං භද්දියං එතදවොච – ‘‘සත්ථා තං, ආවුසො භද්දිය, ආමන්තෙතී’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො ආයස්මා භද්දියො තස්ස භික්ඛුනො පටිස්සුත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො ආයස්මන්තං භද්දියං භගවා එතදවොච – ‘‘සච්චං කිර ත්වං, භද්දිය, අරඤ්ඤගතොපි රුක්ඛමූලගතොපි සුඤ්ඤාගාරගතොපි අභික්ඛණං උදානං උදානෙසි – ‘අහො සුඛං, අහො සුඛ’’’න්ති? ‘‘එවං භන්තෙ’’ති. ‘‘කිං පන ත්වං, භද්දිය, අත්ථවසං සම්පස්සමානො අරඤ්ඤගතොපි රුක්ඛමූලගතොපි සුඤ්ඤාගාරගතොපි අභික්ඛණං උදානං උදානෙසි – ‘අහො සුඛං අහො සුඛ’’’න්ති? ‘‘පුබ්බෙ මෙ, භන්තෙ, රඤ්ඤො සතොපි අන්තොපි අන්තෙපුරෙ රක්ඛා සුසංවිහිතා හොති, බහිපි අන්තෙපුරෙ රක්ඛා සුසංවිහිතා හොති, අන්තොපි නගරෙ රක්ඛා සුසංවිහිතා හොති, බහිපි නගරෙ රක්ඛා සුසංවිහිතා හොති, අන්තොපි ජනපදෙ රක්ඛා සුසංවිහිතා හොති, බහිපි ජනපදෙ රක්ඛා සුසංවිහිතා හොති. සො ඛො අහං, භන්තෙ, එවං රක්ඛිතොපි ගොපිතොපි සන්තො භීතො උබ්බිග්ගො උස්සඞ්කී උත්රස්තො විහරාමි. එතරහි ඛො පන අහං එකො, භන්තෙ, අරඤ්ඤගතොපි රුක්ඛමූලගතොපි සුඤ්ඤාගාරගතොපි අභීතො අනුබ්බිග්ගො අනුස්සඞ්කී අනුත්රස්තො අප්පොස්සුක්කො පන්නලොමො පරදත්තවුත්තො මිගභූතෙන චෙතසා විහරාමීති. ඉමං ඛො අහං, භන්තෙ, අත්ථවසං සම්පස්සමානො අරඤ්ඤගතොපි රුක්ඛමූලගතොපි සුඤ්ඤාගාරගතොපි අභික්ඛණං උදානං උදානෙමි – ‘අහො සුඛං, අහො සුඛ’’’න්ති. අථ ඛො භගවා එතමත්ථං විදිත්වා තායං වෙලායං ඉමං උදානං උදානෙසි –

[උදා. 20] ‘‘යස්සන්තරතො න සන්ති කොපා, ඉති භවාභවතඤ්ච වීතිවත්තො;

තං විගතභයං සුඛිං අසොකං, දෙවා නානුභවන්ති දස්සනායා’’ති.

දෙවදත්තවත්ථු

333. අථ ඛො භගවා අනුපියායං යථාභිරන්තං විහරිත්වා යෙන කොසම්බී තෙන චාරිකං පක්කාමි. අනුපුබ්බෙන චාරිකං චරමානො යෙන කොසම්බී තදවසරි. තත්ර සුදං භගවා කොසම්බියං විහරති ඝොසිතාරාමෙ. අථ ඛො දෙවදත්තස්ස රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි – ‘‘කං නු ඛො අහං පසාදෙය්යං, යස්මිං මෙ පසන්නෙ බහුලාභසක්කාරො උප්පජ්ජෙය්යා’’ති? අථ ඛො දෙවදත්තස්ස එතදහොසි – ‘‘අයං ඛො අජාතසත්තු කුමාරො තරුණො චෙව ආයතිං භද්දො ච. යංනූනාහං අජාතසත්තුං කුමාරං පසාදෙය්යං. තස්මිං මෙ පසන්නෙ බහුලාභසක්කාරො උප්පජ්ජිස්සතී’’ති.

අථ ඛො දෙවදත්තො සෙනාසනං සංසාමෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන රාජගහං තෙන පක්කාමි. අනුපුබ්බෙන යෙන රාජගහං තදවසරි. අථ ඛො දෙවදත්තො සකවණ්ණං පටිසංහරිත්වා කුමාරකවණ්ණං අභිනිම්මිනිත්වා අහිමෙඛලිකාය අජාතසත්තුස්ස කුමාරස්ස උච්ඡඞ්ගෙ [උච්චඞ්කෙ (ස්යා.)] පාතුරහොසි. අථ ඛො අජාතසත්තු කුමාරො භීතො අහොසි, උබ්බිග්ගො උස්සඞ්කී උත්රස්තො. අථ ඛො දෙවදත්තො අජාතසත්තුං කුමාරං එතදවොච – ‘‘භායසි මං ත්වං කුමාරා’’ති? ‘‘ආම, භායාමි. කොසි ත්ව’’න්ති? ‘‘අහං දෙවදත්තො’’ති. ‘‘සචෙ ඛො ත්වං, භන්තෙ, අය්යො දෙවදත්තො, ඉඞ්ඝ සකෙනෙව වණ්ණෙන පාතුභවස්සූ’’ති. අථ ඛො දෙවදත්තො කුමාරකවණ්ණං පටිසංහරිත්වා සඞ්ඝාටිපත්තචීවරධරො අජාතසත්තුස්ස කුමාරස්ස පුරතො අට්ඨාසි. අථ ඛො අජාතසත්තු කුමාරො දෙවදත්තස්ස ඉමිනා ඉද්ධිපාටිහාරියෙන අභිප්පසන්නො පඤ්චහි රථසතෙහි සායං පාතං උපට්ඨානං ගච්ඡති, පඤ්ච ච ථාලිපාකසතානි භත්තාභිහාරො අභිහරීයති. අථ ඛො දෙවදත්තස්ස ලාභසක්කාරසිලොකෙන අභිභූතස්ස පරියාදින්නචිත්තස්ස එවරූපං ඉච්ඡාගතං උප්පජ්ජි – ‘‘අහං භික්ඛුසඞ්ඝං පරිහරිස්සාමී’’ති . සහ චිත්තුප්පාදාව දෙවදත්තො තස්සා ඉද්ධියා පරිහායි.

[අ. නි. 5.100] තෙන ඛො පන සමයෙන කකුධො නාම කොළියපුත්තො, ආයස්මතො මහාමොග්ගල්ලානස්ස උපට්ඨාකො, අධුනා කාලඞ්කතො අඤ්ඤතරං මනොමයං කායං උපපන්නො. තස්ස එවරූපො අත්තභාවප්පටිලාභො හොති – සෙය්යථාපි නාම ද්වෙ වා තීණි වා මාගධකානි [මාගධිකානි (ස්යා.)] ගාමක්ඛෙත්තානි. සො තෙන අත්තභාවප්පටිලාභෙන නෙව අත්තානං න පරං බ්යාබාධෙති. අථ ඛො කකුධො දෙවපුත්තො යෙනායස්මා මහාමොග්ගල්ලානො තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො කකුධො දෙවපුත්තො ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං එතදවොච – ‘‘දෙවදත්තස්ස, භන්තෙ, ලාභසක්කාරසිලොකෙන අභිභූතස්ස පරියාදින්නචිත්තස්ස [පරියාදිණ්ණචිත්තස්ස (ක.)] එවරූපං ඉච්ඡාගතං උප්පජ්ජි – ‘අහං භික්ඛුසඞ්ඝං පරිහරිස්සාමී’ති. සහ චිත්තුප්පාදාව භන්තෙ, දෙවදත්තො තස්සා ඉද්ධියා පරිහීනො’’ති. ඉදමවොච කකුධො දෙවපුත්තො. ඉදං වත්වා ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා තත්ථෙව අන්තරධායි.

අථ ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි , උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි . එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කකුධො නාම, භන්තෙ, කොළියපුත්තො මම උපට්ඨාකො අධුනා කාලඞ්කතො අඤ්ඤතරං මනොමයං කායං උපපන්නො. තස්ස එවරූපො අත්තභාවප්පටිලාභො – සෙය්යථාපි නාම ද්වෙ වා තීණි වා මාගධකානි ගාමක්ඛෙත්තානි. සො තෙන අත්තභාවප්පටිලාභෙන නෙව අත්තානං න පරං බ්යාබාධෙති. අථ ඛො, භන්තෙ, කකුධො දෙවපුත්තො යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා මං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො, භන්තෙ, කකුධො දෙවපුත්තො මං එතදවොච – ‘දෙවදත්තස්ස, භන්තෙ, ලාභසක්කාරසිලොකෙන අභිභූතස්ස පරියාදින්නචිත්තස්ස එවරූපං ඉච්ඡාගතං උප්පජ්ජි – අහං භික්ඛුසඞ්ඝං පරිහරිස්සාමීති. සහ චිත්තුප්පාදාව භන්තෙ, දෙවදත්තො තස්සා ඉද්ධියා පරිහීනො’ති. ඉදමවොච, භන්තෙ, කකුධො දෙවපුත්තො. ඉදං වත්වා මං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා තත්ථෙව අන්තරධායී’’ති.

‘‘කිං පන තෙ, මොග්ගල්ලාන, කකුධො දෙවපුත්තො චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො? යං කිඤ්චි කකුධො දෙවපුත්තො භාසති සබ්බං තං තථෙව හොති, නො අඤ්ඤථා’’ති? ‘‘චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො ච මෙ, භන්තෙ, කකුධො දෙවපුත්තො. යං කිඤ්චි කකුධො දෙවපුත්තො භාසති සබ්බං තං තථෙව හොති, නො අඤ්ඤථා’’ති. ‘‘රක්ඛස්සෙතං, මොග්ගල්ලාන, වාචං. රක්ඛස්සෙතං, මොග්ගල්ලාන, වාචං. ඉදානි සො මොඝපුරිසො අත්තනාව අත්තානං පාතුකරිස්සති.

පඤ්චසත්ථුකථා

334. [අ. නි. 5.100] ‘‘පඤ්චිමෙ , මොග්ගල්ලාන, සත්ථාරො සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මිං. කතමෙ පඤ්ච? ‘‘ඉධ, මොග්ගල්ලාන, එකච්චො සත්ථා අපරිසුද්ධසීලො සමානො ‘පරිසුද්ධසීලොම්හී’ති පටිජානාති ‘පරිසුද්ධං මෙ සීලං පරියොදාතං අසංකිලිට්ඨ’න්ති. තමෙනං සාවකා එවං ජානන්ති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා අපරිසුද්ධසීලො සමානො ‘පරිසුද්ධසීලොම්හී’ති පටිජානාති ‘පරිසුද්ධං මෙ සීලං පරියොදාතං අසංකිලිට්ඨ’න්ති ච. මයඤ්චෙව ඛො පන ගිහීනං ආරොචෙය්යාම, නාස්සස්ස මනාපං. යං ඛො පනස්ස අමනාපං, කථං නං මයං තෙන සමුදාචරෙය්යාම? සම්මන්නති ඛො පන චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙන – යං තුමො කරිස්සති, තුමොව තෙන පඤ්ඤායිස්සතී’ති. එවරූපං ඛො, මොග්ගල්ලාන, සත්ථාරං සාවකා සීලතො රක්ඛන්ති; එවරූපො ච පන සත්ථා සාවකෙහි සීලතො රක්ඛං පච්චාසීසති [පච්චාසිංසති (සී. ස්යා.)].

‘‘පුන චපරං, මොග්ගල්ලාන, ඉධෙකච්චො සත්ථා අපරිසුද්ධාජීවො සමානො ‘පරිසුද්ධාජීවොම්හී’ති පටිජානාති ‘පරිසුද්ධො මෙ ආජීවො පරියොදාතො අසංකිලිට්ඨො’ති ච. තමෙනං සාවකා එවං ජානන්ති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා අපරිසුද්ධාජීවො සමානො ‘පරිසුද්ධාජීවොම්හී’ති පටිජානාති ‘පරිසුද්ධො මෙ ආජීවො පරියොදාතො අසංකිලිට්ඨො’ති ච. මයඤ්චෙව ඛො පන ගිහීනං ආරොචෙය්යාම, නාස්සස්ස මනාපං. යං ඛො පනස්ස අමනාපං, කථං න මයං තෙන සමුදාචරෙය්යාම? සම්මන්නති ඛො පන චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙන – යං තුමො කරිස්සති, තුමොව තෙන පඤ්ඤායිස්සතී’ති. එවරූපං ඛො, මොග්ගල්ලාන, සත්ථාරං සාවකා ආජීවතො රක්ඛන්ති; එවරූපො ච පන සත්ථා සාවකෙහි ආජීවතො රක්ඛං පච්චාසීසති.

‘‘පුන චපරං, මොග්ගල්ලාන, ඉධෙකච්චො සත්ථා අපරිසුද්ධධම්මදෙසනො සමානො ‘පරිසුද්ධධම්මදෙසනොම්හී’ති පටිජානාති ‘පරිසුද්ධා මෙ ධම්මදෙසනා පරියොදාතා අසංකිලිට්ඨා’ති ච . තමෙනං සාවකා එවං ජානන්ති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා අපරිසුද්ධධම්මදෙසනො සමානො ‘පරිසුද්ධධම්මදෙසනොම්හී’ති පටිජානාති ‘පරිසුද්ධා මෙ ධම්මදෙසනා පරියොදාතා අසංකිලිට්ඨා’ති ච. මයඤ්චෙව ඛො පන ගිහීනං ආරොචෙය්යාම, නාස්සස්ස මනාපං. යං ඛො පනස්ස අමනාපං, කථං නං මයං තෙන සමුදාචරෙය්යාම? සම්මන්නති ඛො පන චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙන – යං තුමො කරිස්සති, තුමොව තෙන පඤ්ඤායිස්සතී’ති. එවරූපං ඛො, මොග්ගල්ලාන, සත්ථාරං සාවකා ධම්මදෙසනතො රක්ඛන්ති; එවරූපො ච පන සත්ථා සාවකෙහි ධම්මදෙසනතො රක්ඛං පච්චාසීසති.

‘‘පුන චපරං, මොග්ගල්ලාන, ඉධෙකච්චො සත්ථා අපරිසුද්ධවෙය්යාකරණො සමානො ‘පරිසුද්ධවෙය්යාකරණොම්හී’ති පටිජානාති ‘පරිසුද්ධං මෙ වෙය්යාකරණං පරියොදාතං අසංකිලිට්ඨ’න්ති ච. තමෙනං සාවකා එවං ජානන්ති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා අපරිසුද්ධවෙය්යාකරණො සමානො ‘පරිසුද්ධවෙය්යාකරණොම්හී’ති පටිජානාති ‘පරිසුද්ධං මෙ වෙය්යාකරණං පරියොදාතං අසංකිලිට්ඨ’න්ති ච. මයඤ්චෙව ඛො පන ගිහීනං ආරොචෙය්යාම, නාස්සස්ස මනාපං. යං ඛො පනස්ස අමනාපං, කථං නං මයං තෙන සමුදාචරෙය්යාම? සම්මන්නති ඛො පන චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙන – යං තුමො කරිස්සති, තුමොව තෙන පඤ්ඤායිස්සතී’ති. එවරූපං ඛො, මොග්ගල්ලාන, සත්ථාරං සාවකා වෙය්යාකරණතො රක්ඛන්ති; එවරූපො ච පන සත්ථා සාවකෙහි වෙය්යාකරණතො රක්ඛං පච්චාසීසති.

‘‘පුන චපරං, මොග්ගල්ලාන, ඉධෙකච්චො සත්ථා අපරිසුද්ධඤාණදස්සනො සමානො ‘පරිසුද්ධඤාණදස්සනොම්හී’ති පටිජානාති ‘පරිසුද්ධං මෙ ඤාණදස්සනං පරියොදාතං අසංකිලිට්ඨ’න්ති ච. තමෙනං සාවකා එවං ජානන්ති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා අපරිසුද්ධඤාණදස්සනො සමානො ‘පරිසුද්ධඤාණදස්සනොම්හී’ති පටිජානාති ‘පරිසුද්ධං මෙ ඤාණදස්සනං පරියොදාතං අසංකිලිට්ඨ’න්ති ච. මයඤ්චෙව ඛො පන ගිහීනං ආරොචෙය්යාම, නාස්සස්ස මනාපං. යං ඛො පනස්ස අමනාපං, කථං නං මයං තෙන සමුදාචරෙය්යාම? සම්මන්නති ඛො පන චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙන – යං තුමො කරිස්සති, තුමොව තෙන පඤ්ඤායිස්සතී’ති. එවරූපං ඛො, මොග්ගල්ලාන, සත්ථාරං සාවකා ඤාණදස්සනතො රක්ඛන්ති; එවරූපො ච පන සත්ථා සාවකෙහි ඤාණදස්සනතො රක්ඛං පච්චාසීසතීති. ඉමෙ ඛො, මොග්ගල්ලාන, පඤ්ච සත්ථාරො සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මිං.

‘‘අහං ඛො පන, මොග්ගල්ලාන, පරිසුද්ධසීලො සමානො ‘පරිසුද්ධසීලොම්හී’ති පටිජානාමි ‘පරිසුද්ධං මෙ සීලං පරියොදාතං අසංකිලිට්ඨ’න්ති ච. න ච මං සාවකා සීලතො රක්ඛන්ති; න චාහං සාවකෙහි සීලතො රක්ඛං පච්චාසීසාමි. පරිසුද්ධාජීවො සමානො…පෙ… පරිසුද්ධධම්මදෙසනො සමානො…පෙ… පරිසුද්ධවෙය්යාකරණො සමානො…පෙ… පරිසුද්ධඤාණදස්සනො සමානො ‘පරිසුද්ධඤාණදස්සනොම්හී’ති පටිජානාමි ‘පරිසුද්ධං මෙ ඤාණදස්සනං පරියොදාතං අසංකිලිට්ඨ’න්ති ච. න ච මං සාවකා ඤාණදස්සනතො රක්ඛන්ති; න චාහං සාවකෙහි ඤාණදස්සනතො රක්ඛං පච්චාසීසාමී’’ති.

335. අථ ඛො භගවා කොසම්බියං යථාභිරන්තං විහරිත්වා යෙන රාජගහං තෙන චාරිකං පක්කාමි. අනුපුබ්බෙන චාරිකං චරමානො යෙන රාජගහං තදවසරි. තත්ර සුදං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. අථ ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු, උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘දෙවදත්තස්ස, භන්තෙ, අජාතසත්තු කුමාරො පඤ්චහි රථසතෙහි සායං පාතං උපට්ඨානං ගච්ඡති; පඤ්ච ච ථාලිපාකසතානි භත්තාභිහාරො අභිහරීයතී’’ති. ‘‘මා, භික්ඛවෙ, දෙවදත්තස්ස ලාභසක්කාරසිලොකං පිහයිත්ථ. යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ , දෙවදත්තස්ස අජාතසත්තු කුමාරො පඤ්චහි රථසතෙහි සායං පාතං උපට්ඨානං ගමිස්සති , පඤ්ච ච ථාලිපාකසතානි භත්තාභිහාරො අභිහරීයිස්සති, හානියෙව, භික්ඛවෙ, දෙවදත්තස්ස පාටිකඞ්ඛා කුසලෙසු ධම්මෙසු, නො වුඩ්ඪි.

‘‘සෙය්යථාපි , භික්ඛවෙ, චණ්ඩස්ස කුක්කුරස්ස නාසාය පිත්තං භින්දෙය්යුං, එවඤ්හි සො, භික්ඛවෙ, කුක්කුරො භිය්යොසොමත්තාය චණ්ඩතරො අස්ස, එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යාවකීවඤ්ච දෙවදත්තස්ස අජාතසත්තු කුමාරො පඤ්චහි රථසතෙහි සායං පාතං උපට්ඨානං ගමිස්සති, පඤ්ච ච ථාලිපාකසතානි භත්තාභිහාරො අභිහරීයිස්සති, හානියෙව, භික්ඛවෙ, දෙවදත්තස්ස පාටිකඞ්ඛා කුසලෙසු ධම්මෙසු, නො වුඩ්ඪි.

[සං. නි. 2.184; අ. නි. 4.68] ‘‘අත්තවධාය, භික්ඛවෙ, දෙවදත්තස්ස ලාභසක්කාරසිලොකො උදපාදි, පරාභවාය දෙවදත්තස්ස ලාභසක්කාරසිලොකො උදපාදි.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, කදලී අත්තවධාය ඵලං දෙති, පරාභවාය ඵලං දෙති, එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අත්තවධාය දෙවදත්තස්ස ලාභසක්කාරසිලොකො උදපාදි, පරාභවාය දෙවදත්තස්ස ලාභසක්කාරසිලොකො උදපාදි.

‘‘සෙය්යථාපි , භික්ඛවෙ, වෙළු අත්තවධාය ඵලං දෙති, පරාභවාය ඵලං දෙති, එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අත්තවධාය දෙවදත්තස්ස ලාභසක්කාරසිලොකො උදපාදි, පරාභවාය දෙවදත්තස්ස ලාභසක්කාරසිලොකො උදපාදි.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, නළො අත්තවධාය ඵලං දෙති, පරාභවාය ඵලං දෙති, එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අත්තවධාය දෙවදත්තස්ස ලාභසක්කාරසිලොකො උදපාදි, පරාභවාය දෙවදත්තස්ස ලාභසක්කාරසිලොකො උදපාදි .

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, අස්සතරී අත්තවධාය ගබ්භං ගණ්හාති, පරාභවාය ගබ්භං ගණ්හාති, එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අත්තවධාය දෙවදත්තස්ස ලාභසක්කාරසිලොකො උදපාදි, පරාභවාය දෙවදත්තස්ස ලාභසක්කාරසිලොකො උදපාදී’’ති.

[සං. නි. 1.183, 1.2.184, නෙත්ති. 90] ‘‘ඵලං වෙ කදලිං හන්ති, ඵලං වෙළුං ඵලං නළං;

සක්කාරො කාපුරිසං හන්ති, ගබ්භො අස්සතරිං යථා’’ති.

පඨමභාණවාරො නිට්ඨිතො.

2. දුතියභාණවාරො

පකාසනීයකම්මං

336. තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා මහතියා පරිසාය පරිවුතො ධම්මං දෙසෙන්තො නිසින්නො හොති සරාජිකාය පරිසාය. අථ ඛො දෙවදත්තො උට්ඨායාසනා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ජිණ්ණො දානි, භන්තෙ, භගවා වුඩ්ඪො මහල්ලකො අද්ධගතො වයොඅනුප්පත්තො. අප්පොස්සුක්කො දානි, භන්තෙ, භගවා දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරං අනුයුත්තො විහරතු, මමං භික්ඛුසඞ්ඝං නිස්සජ්ජතු. අහං භික්ඛුසඞ්ඝං පරිහරිස්සාමී’’ති. ‘‘අලං, දෙවදත්ත, මා තෙ රුච්චි භික්ඛුසඞ්ඝං පරිහරිතු’’න්ති. දුතියම්පි ඛො දෙවදත්තො…පෙ… තතියම්පි ඛො දෙවදත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ජිණ්ණො දානි, භන්තෙ, භගවා වුඩ්ඪො මහල්ලකො අද්ධගතො වයොඅනුප්පත්තො. අප්පොස්සුක්කො දානි, භන්තෙ, භගවා දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරං අනුයුත්තො විහරතු, මමං භික්ඛුසඞ්ඝං නිස්සජ්ජතු. අහං භික්ඛුසඞ්ඝං පරිහරිස්සාමී’’ති. ‘‘සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානානම්පි ඛො අහං, දෙවදත්ත, භික්ඛුසඞ්ඝං න නිස්සජ්ජෙය්යං , කිං පන තුය්හං ඡවස්ස ඛෙළාසකස්සා’’ති! අථ ඛො දෙවදත්තො – සරාජිකාය මං භගවා පරිසාය ඛෙළාසකවාදෙන අපසාදෙති, සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානෙව උක්කංසතීති – කුපිතො අනත්තමනො භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි. අයඤ්චරහි දෙවදත්තස්ස භගවති පඨමො ආඝාතො අහොසි.

අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘තෙන හි, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝො දෙවදත්තස්ස රාජගහෙ පකාසනීයං කම්මං කරොතු – ‘පුබ්බෙ දෙවදත්තස්ස අඤ්ඤා පකති අහොසි, ඉදානි අඤ්ඤා පකති. යං දෙවදත්තො කරෙය්ය කායෙන වාචාය, න තෙන බුද්ධො වා ධම්මො වා සඞ්ඝො වා දට්ඨබ්බො, දෙවදත්තොව තෙන දට්ඨබ්බො’ති. එවඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, කාතබ්බං. බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන සඞ්ඝො ඤාපෙතබ්බො –

337. ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං සඞ්ඝො දෙවදත්තස්ස රාජගහෙ පකාසනීයං කම්මං කරෙය්ය – ‘‘පුබ්බෙ දෙවදත්තස්ස අඤ්ඤා පකති අහොසි, ඉදානි අඤ්ඤා පකති. යං දෙවදත්තො කරෙය්ය කායෙන වාචාය, න තෙන බුද්ධො වා ධම්මො වා සඞ්ඝො වා දට්ඨබ්බො, දෙවදත්තොව තෙන දට්ඨබ්බො’ති. එසා ඤත්ති.

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො. සඞ්ඝො දෙවදත්තස්ස රාජගහෙ පකාසනීයං කම්මං කරොති – ‘පුබ්බෙ දෙවදත්තස්ස අඤ්ඤා පකති අහොසි, ඉදානි අඤ්ඤා පකති. යං දෙවදත්තො කරෙය්ය කායෙන වාචාය, න තෙන බුද්ධො වා ධම්මො වා සඞ්ඝො වා දට්ඨබ්බො, දෙවදත්තොව තෙන දට්ඨබ්බො’ති. යස්සායස්මතො ඛමති දෙවදත්තස්ස රාජගහෙ පකාසනීයං කම්මස්ස කරණං – ‘පුබ්බෙ දෙවදත්තස්ස අඤ්ඤා පකති අහොසි, ඉදානි අඤ්ඤා පකති, යං දෙවදත්තො කරෙය්ය කායෙන වාචාය, න තෙන බුද්ධො වා ධම්මො වා සඞ්ඝො වා දට්ඨබ්බො, දෙවදත්තොව තෙන දට්ඨබ්බො’ති – සො තුණ්හස්ස; යස්ස නක්ඛමති, සො භාසෙය්ය.

‘‘කතං සඞ්ඝෙන දෙවදත්තස්ස රාජගහෙ පකාසනීයං කම්මං – ‘පුබ්බෙ දෙවදත්තස්ස අඤ්ඤා පකති අහොසි, ඉදානි අඤ්ඤා පකති. යං දෙවදත්තො කරෙය්ය කායෙන වාචාය, න තෙන බුද්ධො වා ධම්මො වා සඞ්ඝො වා දට්ඨබ්බො, දෙවදත්තොව තෙන දට්ඨබ්බො’ති. ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති.

338. අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං ආමන්තෙසි – ‘‘තෙන හි ත්වං, සාරිපුත්ත, දෙවදත්තං රාජගහෙ පකාසෙහී’’ති. ‘‘පුබ්බෙ මයා, භන්තෙ, දෙවදත්තස්ස රාජගහෙ වණ්ණො භාසිතො – ‘මහිද්ධිකො ගොධිපුත්තො, මහානුභාවො ගොධිපුත්තො’ති. කථාහං, භන්තෙ, දෙවදත්තං රාජගහෙ පකාසෙමී’’ති? ‘‘නනු තයා, සාරිපුත්ත, භූතොයෙව දෙවදත්තස්ස රාජගහෙ වණ්ණො භාසිතො – ‘මහිද්ධිකො ගොධිපුත්තො, මහානුභාවො ගොධිපුත්තො’’’ ති? ‘‘එවං භන්තෙ’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො ත්වං, සාරිපුත්ත, භූතංයෙව දෙවදත්තං රාජගහෙ පකාසෙහී’’ති. ‘‘එවං භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො භගවතො පච්චස්සොසි.

අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘තෙන හි, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝො සාරිපුත්තං සම්මන්නතු දෙවදත්තං රාජගහෙ පකාසෙතුං – ‘පුබ්බෙ දෙවදත්තස්ස අඤ්ඤා පකති අහොසි, ඉදානි අඤ්ඤා පකති. යං දෙවදත්තො කරෙය්ය කායෙන වාචාය, න තෙන බුද්ධො වා ධම්මො වා සඞ්ඝො වා දට්ඨබ්බො, දෙවදත්තොව තෙන දට්ඨබ්බො’ති. එවඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, සම්මන්නිතබ්බො. පඨමං සාරිපුත්තො යාචිතබ්බො. යාචිත්වා බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන සඞ්ඝො ඤාපෙතබ්බො –

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං සම්මන්නෙය්ය දෙවදත්තං රාජගහෙ පකාසෙතුං – ‘පුබ්බෙ දෙවදත්තස්ස අඤ්ඤා පකති අහොසි, ඉදානි අඤ්ඤා පකති. යං දෙවදත්තො කරෙය්ය කායෙන වාචාය, න තෙන බුද්ධො වා ධම්මො වා සඞ්ඝො වා දට්ඨබ්බො, දෙවදත්තොව තෙන දට්ඨබ්බො’ති. එසා ඤත්ති.

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො. සඞ්ඝො ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං සම්මන්නති දෙවදත්තං රාජගහෙ පකාසෙතුං – ‘පුබ්බෙ දෙවදත්තස්ස අඤ්ඤා පකති අහොසි, ඉදානි අඤ්ඤා පකති, යං දෙවදත්තො කරෙය්ය කායෙන වාචාය, න තෙන බුද්ධො වා ධම්මො වා සඞ්ඝො වා දට්ඨබ්බො, දෙවදත්තොව තෙන දට්ඨබ්බො’ති. යස්සායස්මතො ඛමති, ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස සම්මුති දෙවදත්තං රාජගහෙ පකාසෙතුං – ‘පුබ්බෙ දෙවදත්තස්ස අඤ්ඤා පකති අහොසි, ඉදානි අඤ්ඤා පකති, යං දෙවදත්තො කරෙය්ය කායෙන වාචාය, න තෙන බුද්ධො වා ධම්මො වා සඞ්ඝො වා දට්ඨබ්බො, දෙවදත්තොව තෙන දට්ඨබ්බො’ති – සො තුණ්හස්ස; යස්ස නක්ඛමති, සො භාසෙය්ය.

‘‘සම්මතො සඞ්ඝෙන ආයස්මා සාරිපුත්තො දෙවදත්තං රාජගහෙ පකාසෙතුං – ‘පුබ්බෙ දෙවදත්තස්ස අඤ්ඤා පකති අහොසි, ඉදානි අඤ්ඤා පකති. යං දෙවදත්තො කරෙය්ය කායෙන වාචාය, න තෙන බුද්ධො වා ධම්මො වා සඞ්ඝො වා දට්ඨබ්බො, දෙවදත්තොව තෙන දට්ඨබ්බො’ති. ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති.

සම්මතො ච ආයස්මා සාරිපුත්තො සම්බහුලෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං රාජගහං පවිසිත්වා දෙවදත්තං රාජගහෙ පකාසෙසි – ‘‘පුබ්බෙ දෙවදත්තස්ස අඤ්ඤා පකති අහොසි, ඉදානි අඤ්ඤා පකති. යං දෙවදත්තො කරෙය්ය කායෙන වාචාය, න තෙන බුද්ධො වා ධම්මො වා සඞ්ඝො වා දට්ඨබ්බො, දෙවදත්තොව තෙන දට්ඨබ්බො’’ති. තත්ථ යෙ තෙ මනුස්සා අස්සද්ධා අප්පසන්නා දුබ්බුද්ධිනො, තෙ එවමාහංසු – ‘‘උසූයකා ඉමෙ සමණා සක්යපුත්තියා දෙවදත්තස්ස ලාභසක්කාරං උසූයන්තී’’ති. යෙ පන තෙ මනුස්සා සද්ධා පසන්නා පණ්ඩිතා බ්යත්තා බුද්ධිමන්තො, තෙ එවමාහංසු – ‘‘න ඛො ඉදං ඔරකං භවිස්සති යථා භගවා දෙවදත්තං රාජගහෙ පකාසාපෙතී’’ති.

අජාතසත්තුකුමාරවත්ථු

339. අථ ඛො දෙවදත්තො යෙන අජාතසත්තු කුමාරො තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා අජාතසත්තුං කුමාරං එතදවොච – ‘‘පුබ්බෙ ඛො, කුමාර, මනුස්සා දීඝායුකා, එතරහි අප්පායුකා. ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති යං ත්වං කුමාරොව සමානො කාලං කරෙය්යාසි. තෙන හි ත්වං, කුමාර, පිතරං හන්ත්වා රාජා හොහි. අහං භගවන්තං හන්ත්වා බුද්ධො භවිස්සාමී’’ති.

අථ ඛො අජාතසත්තු කුමාරො – අය්යො ඛො දෙවදත්තො මහිද්ධිකො මහානුභාවො, ජානෙය්යාසි අය්යො දෙවදත්තොති – ඌරුයා පොත්ථනිකං බන්ධිත්වා දිවා දිවස්ස [දිවා දිවසස්ස (ක.)] භීතො උබ්බිග්ගො උස්සඞ්කී උත්රස්තො සහසා අන්තෙපුරං පාවිසි. අද්දසාසුං ඛො අන්තෙපුරෙ උපචාරකා මහාමත්තා අජාතසත්තුං කුමාරං දිවා දිවස්ස භීතං උබ්බිග්ගං උස්සඞ්කිං උත්රස්තං සහසා අන්තෙපුරං පවිසන්තං; දිස්වාන අග්ගහෙසුං. තෙ විචිනන්තා ඌරුයා පොත්ථනිකං බද්ධං [බන්ධං (ක.)] දිස්වාන අජාතසත්තුං කුමාරං එතදවොචුං – ‘‘කිං ත්වං, කුමාර, කත්තුකාමොසී’’ති? ‘‘පිතරම්හි හන්තුකාමො’’ති. ‘‘කෙනාසි උස්සාහිතො’’ති? ‘‘අය්යෙන දෙවදත්තෙනා’’ති. එකච්චෙ මහාමත්තා එවං මතිං අකංසු – ‘‘කුමාරො ච හන්තබ්බො, දෙවදත්තො ච, සබ්බෙ ච භික්ඛූ හන්තබ්බා’’ති. එකච්චෙ මහාමත්තා එවං මතිං අකංසු – ‘‘න භික්ඛූ හන්තබ්බා. න භික්ඛූ කිඤ්චි අපරජ්ඣන්ති. කුමාරො ච හන්තබ්බො, දෙවදත්තො චා’’ති. එකච්චෙ මහාමත්තා එවං මතිං අකංසු – ‘‘න කුමාරො ච හන්තබ්බො, න දෙවදත්තො. න භික්ඛූ හන්තබ්බා. රඤ්ඤො ආරොචෙතබ්බං. යථා රාජා වක්ඛති තථා කරිස්සාමා’’ති.

අථ ඛො තෙ මහාමත්තා අජාතසත්තුං කුමාරං ආදාය යෙන රාජා මාගධො සෙනියො බිම්බිසාරො තෙනුපසඞ්කමිංසු , උපසඞ්කමිත්වා රඤ්ඤො මාගධස්ස සෙනියස්ස බිම්බිසාරස්ස එතමත්ථං ආරොචෙසුං . ‘‘කථං, භණෙ, මහාමත්තෙහි මති කතා’’ති? ‘‘එකච්චෙ, දෙව, මහාමත්තා එවං මතිං අකංසු – ‘කුමාරො ච හන්තබ්බො, දෙවදත්තො ච, සබ්බෙ ච භික්ඛූ හන්තබ්බා’ති. එකච්චෙ මහාමත්තා එවං මතිං අකංසු – ‘න භික්ඛූ හන්තබ්බා. න භික්ඛූ කිඤ්චි අපරජ්ඣන්ති. කුමාරො ච හන්තබ්බො, දෙවදත්තො චා’ති. එකච්චෙ මහාමත්තා එවං මතිං අකංසු – ‘න කුමාරො ච හන්තබ්බො, න දෙවදත්තො. න භික්ඛූ හන්තබ්බා. රඤ්ඤො ආරොචෙතබ්බං. යථා රාජා වක්ඛති තථා කරිස්සාමා’’’ති. ‘‘කිං, භණෙ, කරිස්සති බුද්ධො වා ධම්මො වා සඞ්ඝො වා? නනු භගවතා පටිකච්චෙව දෙවදත්තො රාජගහෙ පකාසාපිතො – ‘පුබ්බෙ දෙවදත්තස්ස අඤ්ඤා පකති අහොසි, ඉදානි අඤ්ඤා පකති. යං දෙවදත්තො කරෙය්ය කායෙන වාචාය, න තෙන බුද්ධො වා ධම්මො වා සඞ්ඝො වා දට්ඨබ්බො, දෙවදත්තොව තෙන දට්ඨබ්බො’’ති? තත්ථ යෙ තෙ මහාමත්තා එවං මතිං අකංසු – ‘කුමාරො ච හන්තබ්බො දෙවදත්තො ච; සබ්බෙ ච භික්ඛූ හන්තබ්බා’ති; තෙ අට්ඨානෙ අකාසි. යෙ තෙ මහාමත්තා එවං මතිං අකංසු – ‘න භික්ඛූ හන්තබ්බා; න භික්ඛූ කිඤ්චි අපරජ්ඣන්ති; කුමාරො ච හන්තබ්බො දෙවදත්තො චා’ති; තෙ නීචෙ ඨානෙ ඨපෙසි. යෙ තෙ මහාමත්තා එවං මතිං අකංසු – ‘න කුමාරො ච හන්තබ්බො, න දෙවදත්තො; න භික්ඛූ හන්තබ්බා; රඤ්ඤො ආරොචෙතබ්බං; යථා රාජා වක්ඛති තථා කරිස්සාමා’ති; තෙ උච්චෙ ඨානෙ ඨපෙසි. අථ ඛො රාජා මාගධො සෙනියො බිම්බිසාරො අජාතසත්තුං කුමාරං එතදවොච – ‘‘කිස්ස මං ත්වං, කුමාර, හන්තුකාමොසී’’ති? ‘‘රජ්ජෙනාම්හි, දෙව, අත්ථිකො’’ති. ‘‘සචෙ ඛො ත්වං, කුමාර, රජ්ජෙන අත්ථිකො, එතං තෙ රජ්ජ’’න්ති අජාතසත්තුස්ස කුමාරස්ස රජ්ජං නිය්යාදෙසි.

අභිමාරපෙසනං

340. අථ ඛො දෙවදත්තො යෙන අජාතසත්තු කුමාරො තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා අජාතසත්තුං කුමාරං එතදවොච – ‘‘පුරිසෙ, මහාරාජ, ආණාපෙහි, යෙ සමණං ගොතමං ජීවිතා වොරොපෙස්සන්තී’’ති. අථ ඛො අජාතසත්තු කුමාරො මනුස්සෙ ආණාපෙසි – ‘‘යථා, භණෙ, අය්යො දෙවදත්තො ආහ තථා කරෙය්යාථා’’ති. අථ ඛො දෙවදත්තො එකං පුරිසං ආණාපෙසි – ‘‘ගච්ඡාවුසො, අමුකස්මිං ඔකාසෙ සමණො ගොතමො විහරති. තං ජීවිතා වොරොපෙත්වා ඉමිනා මග්ගෙන ආගච්ඡා’’ති. තස්මිං මග්ගෙ ද්වෙ පුරිසෙ ඨපෙසි – ‘‘යො ඉමිනා මග්ගෙන එකො පුරිසො ආගච්ඡති, තං ජීවිතා වොරොපෙත්වා ඉමිනා මග්ගෙන ආගච්ඡථා’’ති. තස්මිං මග්ගෙ චත්තාරො පුරිසෙ ඨපෙසි – ‘‘යෙ ඉමිනා මග්ගෙන ද්වෙ පුරිසා ආගච්ඡන්ති, තෙ ජීවිතා වොරොපෙත්වා ඉමිනා මග්ගෙන ආගච්ඡථා’’ති. තස්මිං මග්ගෙ අට්ඨ පුරිසෙ ඨපෙසි – ‘‘යෙ ඉමිනා මග්ගෙන චත්තාරො පුරිසා ආගච්ඡන්ති, තෙ ජීවිතා වොරොපෙත්වා ඉමිනා මග්ගෙන ආගච්ඡථා’’ති. තස්මිං මග්ගෙ සොළස පුරිසෙ ඨපෙසි – ‘‘යෙ ඉමිනා මග්ගෙන අට්ඨ පුරිසා ආගච්ඡන්ති, තෙ ජීවිතා වොරොපෙත්වා ආගච්ඡථා’’ති.

අථ ඛො සො එකො පුරිසො අසිචම්මං ගහෙත්වා ධනුකලාපං සන්නය්හිත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා භගවතො අවිදූරෙ භීතො උබ්බිග්ගො උස්සඞ්කී උත්රස්තො පත්ථද්ධෙන කායෙන අට්ඨාසි. අද්දසා ඛො භගවා තං පුරිසං භීතං උබ්බිග්ගං උස්සඞ්කිං උත්රස්තං පත්ථද්ධෙන කායෙන ඨිතං. දිස්වාන තං පුරිසං එතදවොච – ‘‘එහාවුසො, මා භායී’’ති. අථ ඛො සො පුරිසො අසිචම්මං එකමන්තං කරිත්වා ධනුකලාපං නික්ඛිපිත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා භගවතො පාදෙසු සිරසා නිපතිත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අච්චයො මං, භන්තෙ, අච්චගමා යථාබාලං යථාමූළ්හං යථාඅකුසලං, යොහං දුට්ඨචිත්තො වධකචිත්තො ඉධූපසඞ්කන්තො. තස්ස මෙ, භන්තෙ, භගවා අච්චයං අච්චයතො පටිග්ගණ්හාතු ආයතිං සංවරායා’’ති. ‘‘තග්ඝ ත්වං, ආවුසො, අච්චයො අච්චගමා යථාබාලං යථාමූළ්හං යථාඅකුසලං, යං ත්වං දුට්ඨචිත්තො වධකචිත්තො ඉධූපසඞ්කන්තො. යතො ච ඛො ත්වං, ආවුසො , අච්චයං අච්චයතො දිස්වා යථාධම්මං පටිකරොසි, තං තෙ මයං පටිග්ගණ්හාම. වුඩ්ඪි හෙසා, ආවුසො, අරියස්ස විනයෙ – යො අච්චයං අච්චයතො දිස්වා යථාධම්මං පටිකරොති, ආයතිං සංවරං ආපජ්ජතී’’ති.

අථ ඛො භගවා තස්ස පුරිසස්ස අනුපුබ්බිං කථං කථෙසි, සෙය්යථිදං – දානකථං සීලකථං සග්ගකථං, කාමානං ආදීනවං ඔකාරං සංකිලෙසං, නෙක්ඛම්මෙ ආනිසංසං පකාසෙසි. යදා තං භගවා අඤ්ඤාසි කල්ලචිත්තං, මුදුචිත්තං, විනීවරණචිත්තං, උදග්ගචිත්තං, පසන්නචිත්තං, අථ යා බුද්ධානං සාමුක්කංසිකා ධම්මදෙසනා තං පකාසෙසි – දුක්ඛං, සමුදයං, නිරොධං, මග්ගං. සෙය්යථාපි නාම සුද්ධං වත්ථං අපගතකාළකං සම්මදෙව රජනං පටිග්ගහෙය්ය, එවමෙව තස්ස පුරිසස්ස තස්මිංයෙව ආසනෙ විරජං වීතමලං ධම්මචක්ඛුං උදපාදි – යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං, සබ්බං තං නිරොධධම්මන්ති. අථ ඛො සො පුරිසො දිට්ඨධම්මො පත්තධම්මො විදිතධම්මො පරියොගාළ්හධම්මො තිණ්ණවිචිකිච්ඡො විගතකථංකථො වෙසාරජ්ජප්පත්තො අපරප්පච්චයො සත්ථුසාසනෙ භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භන්තෙ, අභික්කන්තං, භන්තෙ. සෙය්යථාපි, භන්තෙ, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය – චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තීති – එවමෙවං භගවතා අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං, භන්තෙ, භගවන්තං සරණං ගච්ඡාමි, ධම්මඤ්ච, භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති. අථ ඛො භගවා තං පුරිසං එතදවොච – ‘‘මා ඛො ත්වං, ආවුසො, ඉමිනා මග්ගෙන ගච්ඡ, ඉමිනා මග්ගෙන ගච්ඡාහී’’ති අඤ්ඤෙන මග්ගෙන උය්යොජෙසි.

අථ ඛො තෙ ද්වෙ පුරිසා – කිං නු ඛො සො එකො පුරිසො චිරෙන ආගච්ඡතීති – පටිපථං ගච්ඡන්තා අද්දසංසු භගවන්තං අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිසින්නං. දිස්වාන යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු, උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. තෙසං භගවා අනුපුබ්බිං කථං කථෙසි…පෙ… අපරප්පච්චයා සත්ථුසාසනෙ භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘අභික්කන්තං, භන්තෙ…පෙ… උපාසකෙ නො භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගතෙ’’ති. අථ ඛො භගවා තෙ පුරිසෙ එතදවොච – ‘‘මා ඛො තුම්හෙ, ආවුසො, ඉමිනා මග්ගෙන ගච්ඡිත්ථ, ඉමිනා මග්ගෙන ගච්ඡථා’’ති අඤ්ඤෙන මග්ගෙන උය්යොජෙසි.

අථ ඛො තෙ චත්තාරො පුරිසා…පෙ… අථ ඛො තෙ අට්ඨ පුරිසා…පෙ… අථ ඛො තෙ සොළස පුරිසා – කිං නු ඛො තෙ අට්ඨ පුරිසා චිරෙන ආගච්ඡන්තීති – පටිපථං ගච්ඡන්තා අද්දසාසුං භගවන්තං අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිසින්නං. දිස්වාන යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු, උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. තෙසං භගවා අනුපුබ්බිං කථං කථෙසි, සෙය්යථිදං – දානකථං…පෙ… අපරප්පච්චයා සත්ථුසාසනෙ භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘අභික්කන්තං, භන්තෙ…පෙ… උපාසකෙ නො භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගතෙ’’ති. අථ ඛො භගවා තෙ පුරිසෙ එතදවොච – ‘‘මා ඛො තුම්හෙ, ආවුසො, ඉමිනා මග්ගෙන ගච්ඡිත්ථ, ඉමිනා මග්ගෙන ගච්ඡථා’’ති අඤ්ඤෙන මග්ගෙන උය්යොජෙසි.

අථ ඛො සො එකො පුරිසො යෙන දෙවදත්තො තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා දෙවදත්තං එතදවොච – ‘‘නාහං, භන්තෙ, සක්කොමි තං භගවන්තං ජීවිතා වොරොපෙතුං; මහිද්ධිකො සො භගවා, මහානුභාවො’’ති. ‘‘අලං, ආවුසො; මා ත්වං සමණං ගොතමං ජීවිතා වොරොපෙසි. අහමෙව සමණං ගොතමං ජීවිතා වොරොපෙස්සාමී’’ති.

ලොහිතුප්පාදකකම්මං

341. තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා ගිජ්ඣකූටස්ස පබ්බතස්ස ඡායායං චඞ්කමති. අථ ඛො දෙවදත්තො ගිජ්ඣකූටං පබ්බතං ආරුහිත්වා මහතිං සිලං පවිජ්ඣි – ඉමාය සමණං ගොතමං ජීවිතා වොරොපෙස්සාමීති. ද්වෙ පබ්බතකූටා සමාගන්ත්වා තං සිලං සම්පටිච්ඡිංසු. තතො පපතිකා උප්පතිත්වා භගවතො පාදෙ රුහිරං උප්පාදෙසි. අථ ඛො භගවා උද්ධං උල්ලොකෙත්වා දෙවදත්තං එතදවොච – ‘‘බහුං තයා, මොඝපුරිස, අපුඤ්ඤං පසුතං, යං ත්වං දුට්ඨචිත්තො වධකචිත්තො තථාගතස්ස රුහිරං උප්පාදෙසී’’ති. අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ඉදං, භික්ඛවෙ, දෙවදත්තෙන පඨමං ආනන්තරියං කම්මං උපචිතං, යං දුට්ඨචිත්තෙන වධකචිත්තෙන තථාගතස්ස රුහිරං උප්පාදිත’’න්ති.

අස්සොසුං ඛො භික්ඛූ – ‘‘දෙවදත්තෙන කිර භගවතො වධො පයුත්තො’’ති. තෙ ච භික්ඛූ භගවතො විහාරස්ස පරිතො පරිතො චඞ්කමන්ති උච්චාසද්දා මහාසද්දා සජ්ඣායං කරොන්තා, භගවතො රක්ඛාවරණගුත්තියා. අස්සොසි ඛො භගවා උච්චාසද්දං මහාසද්දං සජ්ඣායසද්දං. සුත්වාන ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘කිං නු ඛො සො, ආනන්ද, උච්චාසද්දො මහාසද්දො සජ්ඣායසද්දො’’ති? ‘‘අස්සොසුං ඛො, භන්තෙ, භික්ඛූ – ‘දෙවදත්තෙන කිර භගවතො වධො පයුත්තො’ති. තෙ ච [තෙධ (සී.)], භන්තෙ, භික්ඛූ භගවතො විහාරස්ස පරිතො පරිතො චඞ්කමන්ති උච්චාසද්දා මහාසද්දා සජ්ඣායං කරොන්තා, භගවතො රක්ඛාවරණගුත්තියා. සො එසො, භගවා, උච්චාසද්දො මහාසද්දො සජ්ඣායසද්දො’’ති. ‘‘තෙන හානන්ද, මම වචනෙන තෙ භික්ඛූ ආමන්තෙහි – සත්ථා ආයස්මන්තෙ ආමන්තෙතී’’ති. ‘‘එවං භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පටිස්සුත්වා යෙන තෙ භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා තෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘සත්ථා ආයස්මන්තෙ ආමන්තෙතී’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො ආනන්දස්ස පටිස්සුත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු, උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නෙ ඛො තෙ භික්ඛූ භගවා එතදවොච –

‘‘අට්ඨානමෙතං , භික්ඛවෙ, අනවකාසො, යං පරූපක්කමෙන තථාගතං ජීවිතා වොරොපෙය්ය. අනුපක්කමෙන, භික්ඛවෙ, තථාගතා පරිනිබ්බායන්ති.

[චූළව. 334; අ. නි. 5.100] ‘‘පඤ්චිමෙ, භික්ඛවෙ, සත්ථාරො සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මිං. කතමෙ පඤ්ච? ‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො සත්ථා අපරිසුද්ධසීලො සමානො ‘පරිසුද්ධසීලොම්හී’ති පටිජානාති ‘පරිසුද්ධං මෙ සීලං පරියොදාතං අසංකිලිට්ඨ’න්ති ච. තමෙනං සාවකා එවං ජානන්ති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා අපරිසුද්ධසීලො සමානො ‘පරිසුද්ධසීලොම්හී’ති පටිජානාති ‘පරිසුද්ධං මෙ සීලං පරියොදාතං අසංකිලිට්ඨ’න්ති ච. මයඤ්චෙව ඛො පන ගිහීනං ආරොචෙය්යාම, නාස්සස්ස මනාපං. යං ඛො පනස්ස අමනාපං, කථං නං මයං තෙන සමුදාචරෙය්යාම? සම්මන්නති ඛො පන චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙන – යං තුමො කරිස්සති, තුමොව තෙන පඤ්ඤායිස්සතී’ති . එවරූපං ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ථාරං සාවකා සීලතො රක්ඛන්ති; එවරූපො ච පන සත්ථා සාවකෙහි සීලතො රක්ඛං පච්චාසීසති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, ඉධෙකච්චො සත්ථා අපරිසුද්ධආජීවො සමානො…පෙ… අපරිසුද්ධධම්මදෙසනො සමානො…පෙ… අපරිසුද්ධවෙය්යාකරණො සමානො…පෙ… අපරිසුද්ධඤාණදස්සනො සමානො ‘පරිසුද්ධඤාණදස්සනොම්හී’ති පටිජානාති ‘පරිසුද්ධං මෙ ඤාණදස්සනං පරියොදාතං අසංකිලිට්ඨ’න්ති ච. තමෙනං සාවකා එවං ජානන්ති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා අපරිසුද්ධඤාණදස්සනො සමානො ‘පරිසුද්ධඤාණදස්සනොම්හී’ති පටිජානාති ‘පරිසුද්ධං මෙ ඤාණදස්සනං පරියොදාතං අසංකිලිට්ඨ’න්ති ච. මයඤ්චෙව ඛො පන ගිහීනං ආරොචෙය්යාම, නාස්සස්ස මනාපං. යං ඛො පනස්ස අමනාපං, කථං න මයං තෙන සමුදාචරෙය්යාම? සම්මන්නති ඛො පන චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙන – යං තුමො කරිස්සති, තුමොව තෙන පඤ්ඤායිස්සතී’ති. එවරූපං ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ථාරං සාවකා ඤාණදස්සනතො රක්ඛන්ති; එවරූපො ච පන සත්ථා සාවකෙහි ඤාණදස්සනතො රක්ඛං පච්චාසීසති. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්ච සත්ථාරො සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මිං. ‘‘අහං ඛො පන, භික්ඛවෙ, පරිසුද්ධසීලො සමානො ‘පරිසුද්ධසීලොම්හී’ති පටිජානාමි ‘පරිසුද්ධං මෙ සීලං පරියොදාතං අසංකිලිට්ඨ’න්ති ච. න ච මං සාවකා සීලතො රක්ඛන්ති; න චාහං සාවකෙහි සීලතො රක්ඛං පච්චාසීසාමි. අහං ඛො පන භික්ඛවෙ පරිසුද්ධාජීවො සමානො…පෙ… පරිසුද්ධධම්මදෙසනො සමානො…පෙ… පරිසුද්ධවෙය්යාකරණො සමානො…පෙ… පරිසුද්ධඤාණදස්සනො සමානො ‘‘පරිසුද්ධඤාණදස්සනොම්හී’’ති පටිජානාමි ‘‘පරිසුද්ධං මෙ ඤාණදස්සනං පරියොදාතං අසංකිලිට්ඨ’’න්ති ච, න ච මං සාවකා ඤාණදස්සනතො රක්ඛන්ති, න චාහං සාවකෙහි ඤාණදස්සනතො රක්ඛං පච්චාසීසාමි. ‘‘අට්ඨානමෙතං, භික්ඛවෙ, අනවකාසො, යං පරූපක්කමෙන තථාගතං ජීවිතා වොරොපෙය්ය. අනුපක්කමෙන, භික්ඛවෙ, තථාගතා පරිනිබ්බායන්ති. ගච්ඡථ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, යථාවිහාරං. අරක්ඛියා, භික්ඛවෙ, තථාගතා’’ති.

නාළාගිරිපෙසනං

342. තෙන ඛො පන සමයෙන රාජගහෙ නාළාගිරි නාම හත්ථී චණ්ඩො හොති, මනුස්සඝාතකො. අථ ඛො දෙවදත්තො රාජගහං පවිසිත්වා හත්ථිසාලං ගන්ත්වා හත්ථිභණ්ඩෙ එතදවොච – ‘‘මයං ඛො, භණෙ, රාජඤාතකා නාම පටිබලා නීචට්ඨානියං උච්චට්ඨානෙ ඨපෙතුං, භත්තම්පි වෙතනම්පි වඩ්ඪාපෙතුං. තෙන හි, භණෙ, යදා සමණො ගොතමො ඉමං රච්ඡං පටිපන්නො හොති, තදා ඉමං නාළාගිරිං හත්ථිං මුඤ්චෙත්වා ඉමං රච්ඡං පටිපාදෙථා’’ති. ‘‘එවං භන්තෙ’’ති ඛො තෙ හත්ථිභණ්ඩා දෙවදත්තස්ස පච්චස්සොසුං. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සම්බහුලෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං රාජගහං පිණ්ඩාය පාවිසි. අථ ඛො භගවා තං රච්ඡං පටිපජ්ජි. අද්දසාසුං ඛො තෙ හත්ථිභණ්ඩා භගවන්තං තං රච්ඡං පටිපන්නං. දිස්වාන නාළාගිරිං හත්ථිං මුඤ්චිත්වා තං රච්ඡං පටිපාදෙසුං. අද්දසා ඛො නාළාගිරි හත්ථී භගවන්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන සොණ්ඩං උස්සාපෙත්වා පහට්ඨකණ්ණවාලො යෙන භගවා තෙන අභිධාවි. අද්දසාසුං ඛො තෙ භික්ඛූ නාළාගිරිං හත්ථිං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘අයං, භන්තෙ, නාළාගිරි හත්ථී චණ්ඩො මනුස්සඝාතකො ඉමං රච්ඡං පටිපන්නො. පටික්කමතු, භන්තෙ, භගවා; පටික්කමතු සුගතො’’ති. ‘‘ආගච්ඡථ, භික්ඛවෙ, මා භායිත්ථ. අට්ඨානමෙතං, භික්ඛවෙ, අනවකාසො, යං පරූපක්කමෙන තථාගතං ජීවිතා වොරොපෙය්ය. අනුපක්කමෙන, භික්ඛවෙ, තථාගතා පරිනිබ්බායන්තී’’ති. දුතියම්පි ඛො තෙ භික්ඛූ…පෙ… තතියම්පි ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘අයං, භන්තෙ, නාළාගිරි හත්ථී චණ්ඩො මනුස්සඝාතකො ඉමං රච්ඡං පටිපන්නො. පටික්කමතු, භන්තෙ, භගවා; පටික්කමතු සුගතො’’ති. ‘‘ආගච්ඡථ, භික්ඛවෙ, මා භායිත්ථ. අට්ඨානමෙතං , භික්ඛවෙ, අනවකාසො, යං පරූපක්කමෙන තථාගතං ජීවිතා වොරොපෙය්ය. අනුපක්කමෙන, භික්ඛවෙ, තථාගතා පරිනිබ්බායන්තී’’ති.

තෙන ඛො පන සමයෙන මනුස්සා පාසාදෙසුපි හම්මියෙසුපි ඡදනෙසුපි ආරුළ්හා අච්ඡන්ති. තත්ථ යෙ තෙ මනුස්සා අස්සද්ධා අප්පසන්නා දුබ්බුද්ධිනො, තෙ එවමාහංසු – ‘‘අභිරූපො වත, භො [අභිරූපො වත භො ගොතමො (ස්යා. කං.)], මහාසමණො නාගෙන විහෙඨීයිස්සතී’’ති. යෙ පන තෙ මනුස්සා සද්ධා පසන්නා පණ්ඩිතා බ්යත්තා බුද්ධිමන්තො, තෙ එවමාහංසු – ‘‘නචිරස්සං වත, භො, නාගො නාගෙන සඞ්ගාමෙස්සතී’’ති. අථ ඛො භගවා නාළාගිරිං හත්ථිං මෙත්තෙන චිත්තෙන ඵරි. අථ ඛො නාළාගිරි හත්ථී භගවතො [භගවතා (සී.)] මෙත්තෙන චිත්තෙන ඵුට්ඨො [ඵුටො (ක.)] සොණ්ඩං ඔරොපෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා භගවතො පුරතො අට්ඨාසි. අථ ඛො භගවා දක්ඛිණෙන හත්ථෙන නාළාගිරිස්ස හත්ථිස්ස කුම්භං පරාමසන්තො නාළාගිරිං හත්ථිං ඉමාහි ගාථාහි අජ්ඣභාසි –

‘‘මා කුඤ්ජර නාගමාසදො, දුක්ඛඤ්හි කුඤ්ජර නාගමාසදො;

න හි නාගහතස්ස කුඤ්ජර සුගති, හොති ඉතො පරං යතො.

‘‘මා ච මදො මා ච පමාදො, න හි පමත්තා සුගතිං වජන්ති තෙ;

ත්වඤ්ඤෙව තථා කරිස්සසි, යෙන ත්වං සුගතිං ගමිස්සසී’’ති.

අථ ඛො නාළාගිරි හත්ථී සොණ්ඩාය භගවතො පාදපංසූනි ගහෙත්වා උපරිමුද්ධනි ආකිරිත්වා පටිකුටියොව [පටිකුටිතො පටිසක්කි (සී. ස්යා.)] ඔසක්කි, යාව භගවන්තං අද්දක්ඛි. අථ ඛො නාළාගිරි හත්ථී හත්ථිසාලං ගන්ත්වා සකෙ ඨානෙ අට්ඨාසි. තථා දන්තො ච පන නාළාගිරි හත්ථී අහොසි. තෙන ඛො පන සමයෙන මනුස්සා ඉමං ගාථං ගායන්ති –

[ම. නි. 2.352; ථෙරගා. 878] ‘‘දණ්ඩෙනෙකෙ දමයන්ති, අඞ්කුසෙහි කසාහි ච;

අදණ්ඩෙන අසත්ථෙන, නාගො දන්තො මහෙසිනා’’ති.

මනුස්සා උජ්ඣායන්ති ඛිය්යන්ති විපාචෙන්ති – ‘‘යාව පාපො අයං දෙවදත්තො, අලක්ඛිකො, යත්ර හි නාම සමණස්ස ගොතමස්ස එවංමහිද්ධිකස්ස එවං මහානුභාවස්ස වධාය පරක්කමිස්සතී’’ති. දෙවදත්තස්ස ලාභසක්කාරො පරිහායි. භගවතො ච ලාභසක්කාරො අභිවඩ්ඪි.

පඤ්චවත්ථුයාචනකථා

343. [පාචි. 209] තෙන ඛො පන සමයෙන දෙවදත්තො පරිහීනලාභසක්කාරො සපරිසො කුලෙසු විඤ්ඤාපෙත්වා විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජති. මනුස්සා උජ්ඣායන්ති ඛිය්යන්ති විපාචෙන්ති – ‘‘කථඤ්හි නාම සමණා සක්යපුත්තියා කුලෙසු විඤ්ඤාපෙත්වා විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජිස්සන්ති! කස්ස සම්පන්නං න මනාපං, කස්ස සාදුං න රුච්චතී’’ති! අස්සොසුං ඛො භික්ඛූ තෙසං මනුස්සානං උජ්ඣායන්තානං ඛිය්යන්තානං විපාචෙන්තානං. යෙ තෙ භික්ඛූ අප්පිච්ඡා…පෙ… තෙ උජ්ඣායන්ති ඛිය්යන්ති විපාචෙන්ති – කථඤ්හි නාම දෙවදත්තො සපරිසො කුලෙසු විඤ්ඤාපෙත්වා විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජිස්සතී’’ති! භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං…පෙ… ‘‘සච්චං කිර ත්වං, දෙවදත්ත, සපරිසො කුලෙසු විඤ්ඤාපෙත්වා විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජසී’’ති? ‘‘සච්චං භගවා’’ති…පෙ… විගරහිත්වා…පෙ… ධම්මිං කථං කත්වා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘තෙන හි, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං කුලෙසු තිකභොජනං පඤ්ඤපෙස්සාමි තයො අත්ථවසෙ පටිච්ච – දුම්මඞ්කූනං පුග්ගලාන නිග්ගහාය ; පෙසලානං භික්ඛූනං ඵාසුවිහාරාය, මා පාපිච්ඡා පක්ඛං නිස්සාය සඞ්ඝං භින්දෙය්යුන්ති; කුලානුද්දයාය [කුලානුදයතාය (සී. ස්යා.)] ච. ගණභොජනෙ යථාධම්මො කාරෙතබ්බො’’ති.

[පාරා. 409] අථ ඛො දෙවදත්තො යෙන කොකාලිකො කටමොදකතිස්සකො [කටමොරකතිස්සකො (සී. ස්යා.)] ඛණ්ඩදෙවියා පුත්තො සමුද්දදත්තො තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා කොකාලිකං කටමොදකතිස්සකං ඛණ්ඩදෙවියා පුත්තං සමුද්දදත්තං එතදවොච – ‘‘එථ, මයං, ආවුසො, සමණස්ස ගොතමස්ස සඞ්ඝභෙදං කරිස්සාම චක්කභෙද’’න්ති. එවං වුත්තෙ කොකාලිකො දෙවදත්තං එතදවොච – ‘‘සමණො ඛො, ආවුසො, ගොතමො මහිද්ධිකො මහානුභාවො. කථං මයං සමණස්ස ගොතමස්ස සඞ්ඝභෙදං කරිස්සාම චක්කභෙද’’න්ති? ‘‘එථ, මයං, ආවුසො, සමණං ගොතමං උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ච වත්ථූනි යාචිස්සාම – ‘භගවා, භන්තෙ, අනෙකපරියායෙන අප්පිච්ඡස්ස සන්තුට්ඨස්ස සල්ලෙඛස්ස ධුතස්ස පාසාදිකස්ස අපචයස්ස වීරියාරම්භස්ස වණ්ණවාදී. ඉමානි, භන්තෙ, පඤ්ච වත්ථූනි අනෙකපරියායෙන අප්පිච්ඡතාය සන්තුට්ඨියා සල්ලෙඛාය ධුතතාය පාසාදිකතාය අපචයාය වීරියාරම්භාය සංවත්තන්ති. සාධු, භන්තෙ, භික්ඛූ යාවජීවං ආරඤ්ඤිකා අස්සු; යො ගාමන්තං ඔසරෙය්ය, වජ්ජං නං ඵුසෙය්ය. යාවජීවං පිණ්ඩපාතිකා අස්සු; යො නිමන්තනං සාදියෙය්ය, වජ්ජං නං ඵුසෙය්ය. යාවජීවං පංසුකූලිකා අස්සු; යො ගහපතිචීවරං සාදියෙය්ය, වජ්ජං නං ඵුසෙය්ය. යාවජීවං රුක්ඛමූලිකා අස්සු; යො ඡන්නං උපගච්ඡෙය්ය, වජ්ජං නං ඵුසෙය්ය. යාවජීවං මච්ඡමංසං න ඛාදෙය්යුං; යො මච්ඡමංසං ඛාදෙය්ය, වජ්ජං නං ඵුසෙය්යා’ති. ඉමානි පඤ්ච වත්ථූනි සමණො ගොතමො නානුජානිස්සති. තෙ මයං ඉමෙහි පඤ්චහි වත්ථූහි ජනං සඤ්ඤාපෙස්සාමා’’ති. ‘‘සක්කා ඛො, ආවුසො, ඉමෙහි පඤ්චහි වත්ථූහි සමණස්ස ගොතමස්ස සඞ්ඝභෙදො කාතුං චක්කභෙදො. ලූඛප්පසන්නා හි, ආවුසො, මනුස්සා’’ති.

අථ ඛො දෙවදත්තො සපරිසො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො දෙවදත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘භගවා, භන්තෙ, අනෙකපරියායෙන අප්පිච්ඡස්ස සන්තුට්ඨස්ස සල්ලෙඛස්ස ධුතස්ස පාසාදිකස්ස අපචයස්ස වීරියාරම්භස්ස වණ්ණවාදී. ඉමානි, භන්තෙ, පඤ්ච වත්ථූනි අනෙකපරියායෙන අප්පිච්ඡතාය සන්තුට්ඨියා සල්ලෙඛාය ධුතතාය පාසාදිකතාය අපචයාය වීරියාරම්භාය සංවත්තන්ති. සාධු, භන්තෙ, භික්ඛූ යාවජීවං ආරඤ්ඤිකා අස්සු; යො ගාමන්තං ඔසරෙය්ය, වජ්ජං නං ඵුසෙය්ය. යාවජීවං පිණ්ඩපාතිකා අස්සු; යො නිමන්තනං සාදියෙය්ය, වජ්ජං නං ඵුසෙය්ය. යාවජීවං පංසුකූලිකා අස්සු; යො ගහපතිචීවරං සාදියෙය්ය, වජ්ජං නං ඵුසෙය්ය. යාවජීවං රුක්ඛමූලිකා අස්සු; යො ඡන්නං උපගච්ඡෙය්ය, වජ්ජං නං ඵුසෙය්ය. යාවජීවං මච්ඡමංසං න ඛාදෙය්යුං; යො මච්ඡමංසං ඛාදෙය්ය, වජ්ජං නං ඵුසෙය්යා’’ති. ‘‘අලං, දෙවදත්ත. යො ඉච්ඡති, ආරඤ්ඤිකො හොතු; යො ඉච්ඡති, ගාමන්තෙ විහරතු. යො ඉච්ඡති, පිණ්ඩපාතිකො හොතු; යො ඉච්ඡති, නිමන්තනං සාදියතු. යො ඉච්ඡති, පංසුකූලිකො හොතු; යො ඉච්ඡති, ගහපතිචීවරං සාදියතු. අට්ඨමාසෙ ඛො මයා, දෙවදත්ත, රුක්ඛමූලසෙනාසනං අනුඤ්ඤාතං; තිකොටිපරිසුද්ධං මච්ඡමංසං – අදිට්ඨං, අස්සුතං, අපරිසඞ්කිත’’න්ති. අථ ඛො දෙවදත්තො – න භගවා ඉමානි පඤ්ච වත්ථූනි අනුජානාතීති – හට්ඨො උදග්ගො සපරිසො උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි.

අථ ඛො දෙවදත්තො සපරිසො රාජගහං පවිසිත්වා පඤ්චහි වත්ථූහි ජනං සඤ්ඤාපෙසි – ‘‘මයං, ආවුසො, සමණං ගොතමං උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ච වත්ථූනි යාචිම්හා – ‘භගවා, භන්තෙ, අනෙකපරියායෙන අප්පිච්ඡස්ස…පෙ… වීරියාරම්භස්ස වණ්ණවාදී. ඉමානි, භන්තෙ, පඤ්ච වත්ථූනි අනෙකපරියායෙන අප්පිච්ඡතාය…පෙ… වීරියාරම්භාය සංවත්තන්ති. සාධු, භන්තෙ, භික්ඛූ යාවජීවං ආරඤ්ඤිකා අස්සු; යො ගාමන්තං ඔසරෙය්ය, වජ්ජං නං ඵුසෙය්ය…පෙ… යාවජීවං මච්ඡමංසං න ඛාදෙය්යුං; යො මච්ඡමංසං ඛාදෙය්ය, වජ්ජං නං ඵුසෙය්යා’ති. ඉමානි පඤ්ච වත්ථූනි සමණො ගොතමො නානුජානාති. තෙ මයං ඉමෙහි පඤ්චහි වත්ථූහි සමාදාය වත්තාමා’’ති.

තත්ථ යෙ තෙ මනුස්සා අස්සද්ධා අප්පසන්නා දුබ්බුද්ධිනො, තෙ එවමාහංසු – ‘‘ඉමෙ ඛො සමණා සක්යපුත්තියා ධුතා සල්ලෙඛවුත්තිනො. සමණො පන ගොතමො බාහුල්ලිකො බාහුල්ලාය චෙතෙතී’’ති. යෙ පන තෙ මනුස්සා සද්ධා පසන්නා පණ්ඩිතා බ්යත්තා බුද්ධිමන්තො, තෙ උජ්ඣායන්ති ඛිය්යන්ති විපාචෙන්ති – ‘‘කථඤ්හි නාම දෙවදත්තො භගවතො සඞ්ඝභෙදාය පරක්කමිස්සති චක්කභෙදායා’’ති! අස්සොසුං ඛො භික්ඛූ තෙසං මනුස්සානං උජ්ඣායන්තානං ඛිය්යන්තානං විපාචෙන්තානං. යෙ තෙ භික්ඛූ අප්පිච්ඡා…පෙ… තෙ උජ්ඣායන්ති ඛිය්යන්ති විපාචෙන්ති – ‘‘කථඤ්හි නාම දෙවදත්තො සඞ්ඝභෙදාය පරක්කමිස්සති චක්කභෙදායා’’ති! අථ ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං…පෙ… ‘‘සච්චං කිර ත්වං, දෙවදත්ත, සඞ්ඝභෙදාය පරක්කමසි චක්කභෙදායා’’ති? ‘‘සච්චං භගවා’’ති. ‘‘අලං, දෙවදත්ත. මා තෙ රුච්චි සඞ්ඝභෙදො. ගරුකො ඛො, දෙවදත්ත, සඞ්ඝභෙදො. යො ඛො, දෙවදත්ත, සමග්ගං සඞ්ඝං භින්දති, කප්පට්ඨිකං [කප්පට්ඨිතිකං (ස්යා.)] කිබ්බිසං පසවති, කප්පං නිරයම්හි පච්චති. යො ච ඛො, දෙවදත්ත, භින්නං සඞ්ඝං සමග්ගං කරොති, බ්රහ්මං පුඤ්ඤං පසවති, කප්පං සග්ගම්හි මොදති. අලං, දෙවදත්ත. මා තෙ රුච්චි සඞ්ඝභෙදො. ගරුකො ඛො, දෙවදත්ත, සඞ්ඝභෙදො’’ති.

[උදා. 48] අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය රාජගහං පිණ්ඩාය පාවිසි. අද්දසා ඛො දෙවදත්තො ආයස්මන්තං ආනන්දං රාජගහෙ පිණ්ඩාය චරන්තං. දිස්වාන යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘අජ්ජතග්ගෙදානාහං , ආවුසො ආනන්ද, අඤ්ඤත්රෙව භගවතා, අඤ්ඤත්රෙව භික්ඛුසඞ්ඝා, උපොසථං කරිස්සාමි සඞ්ඝකම්මං කරිස්සාමී’’ති.

අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො රාජගහෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතප්පටික්කන්තො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉධාහං, භන්තෙ, පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය රාජගහං පිණ්ඩාය පාවිසිං. අද්දසා ඛො මං, භන්තෙ, දෙවදත්තො රාජගහෙ පිණ්ඩාය චරන්තං. දිස්වාන යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා මං එතදවොච – ‘අජ්ජතග්ගෙදානාහං, ආවුසො ආනන්ද, අඤ්ඤත්රෙව භගවතා, අඤ්ඤත්රෙව භික්ඛුසඞ්ඝා, උපොසථං කරිස්සාමි සඞ්ඝකම්මං කරිස්සාමී’ති. අජ්ජතග්ගෙ, භන්තෙ, දෙවදත්තො සඞ්ඝං භින්දිස්සතී’’ති. අථ ඛො භගවා එතමත්ථං විදිත්වා තායං වෙලායං ඉමං උදානං උදානෙසි –

[උදා. 48] ‘‘සුකරං සාධුනා සාධුං, සාධුං පාපෙන දුක්කරං;

පාපං පාපෙන සුකරං, පාපමරියෙහි දුක්කර’’න්ති.

දුතියභාණවාරො නිට්ඨිතො.

3. තතියභාණවාරො

සඞ්ඝභෙදකථා

344. අථ ඛො දෙවදත්තො තදහුපොසථෙ උට්ඨායාසනා සලාකං ගාහෙසි – ‘‘මයං, ආවුසො, සමණං ගොතමං උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ච වත්ථූනි යාචිම්හා – ‘භගවා, භන්තෙ, අනෙකපරියායෙන අප්පිච්ඡස්ස…පෙ… වීරියාරම්භස්ස වණ්ණවාදී. ඉමානි, භන්තෙ, පඤ්ච වත්ථූනි අනෙකපරියායෙන අප්පිච්ඡතාය…පෙ… වීරියාරම්භාය සංවත්තන්ති. සාධු, භන්තෙ, භික්ඛූ යාවජීවං ආරඤ්ඤිකා අස්සු; යො ගාමන්තං ඔසරෙය්ය, වජ්ජං නං ඵුසෙය්ය…පෙ… යාවජීවං මච්ඡමංසං න ඛාදෙය්යුං; යො මච්ඡමංසං ඛාදෙය්ය, වජ්ජං නං ඵුසෙය්යා’ති. ඉමානි පඤ්ච වත්ථූනි සමණො ගොතමො නානුජානාති. තෙ මයං ඉමෙහි පඤ්චහි වත්ථූහි සමාදාය වත්තාම. යස්සායස්මතො ඉමානි පඤ්ච වත්ථූනි ඛමන්ති, සො සලාකං ගණ්හාතූ’’ති.

තෙන ඛො පන සමයෙන වෙසාලිකා වජ්ජිපුත්තකා පඤ්චමත්තානි භික්ඛුසතානි නවකා චෙව හොන්ති අප්පකතඤ්ඤුනො ච. තෙ – ‘අයං ධම්මො , අයං විනයො, ඉදං සත්ථුසාසන’න්ති – සලාකං ගණ්හිංසු. අථ ඛො දෙවදත්තො සඞ්ඝං භින්දිත්වා පඤ්චමත්තානි භික්ඛුසතානි ආදාය යෙන ගයාසීසං තෙන පක්කාමි. අථ ඛො සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු, උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘දෙවදත්තො, භන්තෙ, සඞ්ඝං භින්දිත්වා පඤ්චමත්තානි භික්ඛුසතානි ආදාය යෙන ගයාසීසං තෙන පක්කන්තො’’ති. ‘‘න හි නාම තුම්හාකං, සාරිපුත්තා, තෙසු නවකෙසු භික්ඛූසු කාරුඤ්ඤම්පි භවිස්සති? ගච්ඡථ තුම්හෙ, සාරිපුත්තා, පුරා තෙ භික්ඛූ අනයබ්යසනං ආපජ්ජන්තී’’ති. ‘‘එවං භන්තෙ’’ති ඛො සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා භගවතො පටිස්සුත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා යෙන ගයාසීසං තෙනුපසඞ්කමිංසු.

තෙන ඛො පන සමයෙන අඤ්ඤතරො භික්ඛු භගවතො අවිදූරෙ රොදමානො ඨිතො හොති. අථ ඛො භගවා තං භික්ඛුං එතදවොච – ‘‘කිස්ස ත්වං, භික්ඛු, රොදසී’’ති? ‘‘යෙපි තෙ, භන්තෙ, භගවතො අග්ගසාවකා සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා තෙපි දෙවදත්තස්ස සන්තිකෙ ගච්ඡන්ති දෙවදත්තස්ස ධම්මං රොචෙන්තා’’ති. ‘‘අට්ඨානමෙතං, භික්ඛු, අනවකාසො, යං සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා දෙවදත්තස්ස ධම්මං රොචෙය්යුං, අපි ච තෙ ගතා භික්ඛූනං සඤ්ඤත්තියා’’ති [භික්ඛුසඤ්ඤත්තියාති (සී. ස්යා.), භික්ඛූ සඤ්ඤත්තියා (ක.)].

345. තෙන ඛො පන සමයෙන දෙවදත්තො මහතියා පරිසාය පරිවුත්තො ධම්මං දෙසෙන්තො නිසින්නො හොති. අද්දසා ඛො දෙවදත්තො සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානෙ දූරතොව ආගච්ඡන්තෙ. දිස්වාන භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘පස්සථ, භික්ඛවෙ, යාව ස්වාක්ඛාතො මයා ධම්මො, යෙපි තෙ සමණස්ස ගොතමස්ස අග්ගසාවකා සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා තෙපි මම සන්තිකෙ ආගච්ඡන්ති. මම ධම්මං රොචෙන්තා’’ති. එවං වුත්තෙ කොකාලිකො දෙවදත්තං එතදවොච – ‘‘මා, ආවුසො දෙවදත්ත, සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානෙ විස්සසි . පාපිච්ඡා සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා , පාපිකානං ඉච්ඡානං වසං ගතා’’ති. ‘‘අලං, ආවුසො. ස්වාගතං තෙසං යතො මෙ ධම්මං රොචෙන්තී’’ති.

අථ ඛො දෙවදත්තො ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං උපඩ්ඪාසනෙන නිමන්තෙසි – ‘‘එහාවුසො සාරිපුත්ත, ඉධ නිසීදාහී’’ති. ‘‘අලං ආවුසො’’ති ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො අඤ්ඤතරං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. ආයස්මාපි ඛො මහාමොග්ගල්ලානො අඤ්ඤතරං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. අථ ඛො දෙවදත්තො බහුදෙව රත්තිං භික්ඛූ ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙත්වා සමාදපෙත්වා සමුත්තෙජෙත්වා සම්පහංසෙත්වා ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං අජ්ඣෙසි – ‘‘විගතථිනමිද්ධො ඛො, ආවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛුසඞ්ඝො. පටිභාතු තං, ආවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛූනං ධම්මී කථා, පිට්ඨි මෙ ආගිලායති, තමහං ආයමිස්සාමී’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො දෙවදත්තස්ස පච්චස්සොසි. අථ ඛො දෙවදත්තො චතුග්ගුණං සඞ්ඝාටිං පඤ්ඤාපෙත්වා දක්ඛිණෙන පස්සෙන සෙය්යං කප්පෙසි. තස්ස කිලමන්තස්ස මුට්ඨස්සතිස්ස අසම්පජානස්ස මුහුත්තකෙනෙව නිද්දා ඔක්කමි.

අථ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො ආදෙසනාපාටිහාරියානුසාසනියා භික්ඛූ ධම්මියා කථාය ඔවදි අනුසාසි. ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො ඉද්ධිපාටිහාරියානුසාසනියා භික්ඛූ ධම්මියා කථාය ඔවදි අනුසාසි. අථ ඛො තෙසං භික්ඛූනං ආයස්මතා සාරිපුත්තෙන ආදෙසනාපාටිහාරියානුසාසනියා ආයස්මතා ච මහාමොග්ගල්ලානෙන ඉද්ධිපාටිහාරියානුසාසනියා ඔවදියමානානං අනුසාසියමානානං විරජං වීතමලං ධම්මචක්ඛුං උදපාදි – යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං, සබ්බං තං නිරොධධම්මන්ති.

අථ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ගච්ඡාම මයං, ආවුසො, භගවතො සන්තිකෙ. යො තස්ස භගවතො ධම්මං රොචෙසි සො ආගච්ඡතූ’’ති. අථ ඛො සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා තානි පඤ්චභික්ඛුසතානි ආදාය යෙන වෙළුවනං තෙනුපසඞ්කමිංසු. අථ ඛො කොකාලිකො දෙවදත්තං උට්ඨාපෙසි – ‘‘උට්ඨෙහි, ආවුසො දෙවදත්ත, නීතා තෙ භික්ඛූ සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානෙහි. නනු ත්වං, ආවුසො දෙවදත්ත, මයා වුත්තො – ‘මා, ආවුසො දෙවදත්ත, සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානෙ විස්සාසි. පාපිච්ඡා සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා, පාපිකානං ඉච්ඡානං වසං ගතා’’’ති? අථ ඛො දෙවදත්තස්ස තත්ථෙව උණ්හං ලොහිතං මුඛතො උග්ගඤ්ඡි.

අථ ඛො සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු, උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිසුං. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සාධු, භන්තෙ , භෙදකානුවත්තකා භික්ඛූ පුන උපසම්පජ්ජෙය්යු’’න්ති. ‘‘අලං, සාරිපුත්ත. මා තෙ රුච්චි භෙදකානුවත්තකානං භික්ඛූනං පුන උපසම්පදා. තෙන හි ත්වං, සාරිපුත්ත, භෙදකානුවත්තකෙ භික්ඛූ ථුල්ලච්චයං දෙසාපෙහි. කථං පන තෙ, සාරිපුත්ත, දෙවදත්තො පටිපජ්ජී’’ති? ‘‘යථෙව, භන්තෙ, භගවා බහුදෙව රත්තිං භික්ඛූ ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙත්වා සමාදපෙත්වා සමුත්තෙජෙත්වා සම්පහංසෙත්වා මං අජ්ඣෙසති – ‘විගතථිනමිද්ධො ඛො , සාරිපුත්ත, භික්ඛුසඞ්ඝො; පටිභාතු තං, සාරිපුත්ත, භික්ඛූනං ධම්මී කථා, පිට්ඨි මෙ ආගිලායති, තමහං ආයමිස්සාමී’ති, එවමෙව ඛො, භන්තෙ, දෙවදත්තො පටිපජ්ජී’’ති.

346. අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භූතපුබ්බං, භික්ඛවෙ, අරඤ්ඤායතනෙ මහාසරසී. තං නාගා උපනිස්සාය විහරිංසු. තෙ තං සරසිං ඔගාහෙත්වා, සොණ්ඩාය භිසමුළාලං අබ්බුහිත්වා, සුවික්ඛාලිතං වික්ඛාලෙත්වා, අකද්දමං සඞ්ඛාදිත්වා, අජ්ඣොහරන්ති. තෙසං තං වණ්ණාය චෙව හොති, බලාය ච. න ච තතොනිදානං මරණං වා නිගච්ඡන්ති, මරණමත්තං වා දුක්ඛං. තෙසංයෙව ඛො පන, භික්ඛවෙ, මහානාගානං අනුසික්ඛමානා තරුණා භිඞ්කච්ඡාපා. තෙ තං සරසිං ඔගාහෙත්වා, සොණ්ඩාය භිසමුළාලං අබ්බුහිත්වා, න සුවික්ඛාලිතං වික්ඛාලෙත්වා, සකද්දමං සඞ්ඛාදිත්වා, අජ්ඣොහරන්ති. තෙසං තං නෙව වණ්ණාය හොති, න බලාය. තතොනිදානඤ්ච මරණං වා නිගච්ඡන්ති, මරණමත්තං වා දුක්ඛං. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, දෙවදත්තො මමානුක්රුබ්බං [මමානුකුබ්බං (සී. ස්යා.)] කපණො මරිස්සතීති.

‘‘මහාවරාහස්ස මහිං වික්රුබ්බතො [විකුබ්බතො (සී. ස්යා.)], භිසං ඝසානස්ස [ඝසමානස්ස (ක.)] නදීසු ජග්ගතො;

භිඞ්කොව පඞ්කං අභිභක්ඛයිත්වා, මමානුක්රුබ්බං කපණො මරිස්සතී’’ති.

347. [අ. නි. 8.16] ‘‘අට්ඨහි, භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු දූතෙය්යං ගන්තුමරහති. කතමෙහි අට්ඨහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සොතා ච හොති, සාවෙතා ච, උග්ගහෙතා ච, ධාරෙතා ච, විඤ්ඤාතා ච, විඤ්ඤාපෙතා ච, කුසලො ච සහිතාසහිතස්ස, නො ච කලහකාරකො – ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨහඞ්ගෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු දූතෙය්යං ගන්තුමරහති.

[අ. නි. 8.16] ‘‘අට්ඨහි , භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතො සාරිපුත්තො දූතෙය්යං ගන්තුමරහති. කතමෙහි අට්ඨහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො සොතා ච හොති, සාවෙතා ච, උග්ගහෙතා ච, ධාරෙතා ච, විඤ්ඤාතා ච, විඤ්ඤාපෙතා ච, කුසලො ච සහිතාසහිතස්ස, නො ච කලහකාරකො – ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨහඞ්ගෙහි සමන්නාගතො සාරිපුත්තො දූතෙය්යං ගන්තුමරහතීති.

[අ. නි. 8.16] ‘‘යො වෙ න බ්යථති [බ්යාධති (සී. ස්යා.)] පත්වා, පරිසං උග්ගවාදිනිං;

න ච හාපෙති වචනං, න ච ඡාදෙති සාසනං.

‘‘අසන්දිද්ධො ච අක්ඛාති [අක්ඛාතා (ක.)], පුච්ඡිතො ච න කුප්පති;

ස වෙ තාදිසකො භික්ඛු, දූතෙය්යං ගන්තුමරහතී’’ති.

348. [අ. නි. 8.7] ‘‘අට්ඨහි, භික්ඛවෙ, අසද්ධම්මෙහි අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො දෙවදත්තො ආපායිකො නෙරයිකො කප්පට්ඨො අතෙකිච්ඡො. කතමෙහි අට්ඨහි ? ලාභෙන, භික්ඛවෙ, අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො දෙවදත්තො ආපායිකො නෙරයිකො කප්පට්ඨො අතෙකිච්ඡො; අලාභෙන, භික්ඛවෙ…පෙ… යසෙන, භික්ඛවෙ…පෙ… අයසෙන, භික්ඛවෙ…පෙ… සක්කාරෙන, භික්ඛවෙ…පෙ… අසක්කාරෙන, භික්ඛවෙ…පෙ… පාපිච්ඡතාය, භික්ඛවෙ…පෙ… පාපමිත්තතාය භික්ඛවෙ, අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො දෙවදත්තො ආපායිකො නෙරයිකො කප්පට්ඨො අතෙකිච්ඡො – ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨහි අසද්ධම්මෙහි අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො දෙවදත්තො ආපායිකො නෙරයිකො කප්පට්ඨො අතෙකිච්ඡො.

349. ‘‘සාධු, භික්ඛවෙ, භික්ඛු උප්පන්නං ලාභං අභිභුය්ය අභිභුය්ය විහරෙය්ය, උප්පන්නං අලාභං…පෙ… උප්පන්නං යසං… උප්පන්නං අයසං… උප්පන්නං සක්කාරං… උප්පන්නං අසක්කාරං… උප්පන්නං පාපිච්ඡතං… උප්පන්නං පාපමිත්තතං අභිභුය්ය අභිභුය්ය විහරෙය්ය. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අත්ථවසං පටිච්ච උප්පන්නං ලාභං අභිභුය්ය අභිභුය්ය විහරෙය්ය, උප්පන්නං අලාභං…පෙ… උප්පන්නං යසං… උප්පන්නං අයසං… උප්පන්නං සක්කාරං… උප්පන්නං අසක්කාරං… උප්පන්නං පාපිච්ඡතං… උප්පන්නං පාපමිත්තතං අභිභුය්ය අභිභුය්ය විහරෙය්ය? යං හිස්ස, භික්ඛවෙ, උප්පන්නං ලාභං අනභිභුය්ය විහරතො උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, උප්පන්නං ලාභං අභිභුය්ය අභිභුය්ය විහරතො එවංසතෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති. යං හිස්ස, භික්ඛවෙ, උප්පන්නං අලාභං…පෙ… උප්පන්නං යසං… උප්පන්නං අයසං… උප්පන්නං සක්කාරං… උප්පන්නං අසක්කාරං… උප්පන්නං පාපිච්ඡතං… උප්පන්නං පාපමිත්තතං අනභිභුය්ය විහරතො උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, උප්පන්නං පාපමිත්තතං අභිභුය්ය අභිභුය්ය විහරතො එවංසතෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති. ඉදං ඛො, භික්ඛවෙ, අත්ථවසං පටිච්ච උප්පන්නං ලාභං අභිභුය්ය අභිභුය්ය විහරෙය්ය, උප්පන්නං අලාභං…පෙ… උප්පන්නං යසං… උප්පන්නං අයසං… උප්පන්නං සක්කාරං… උප්පන්නං අසක්කාරං… උප්පන්නං පාපිච්ඡතං… උප්පන්නං පාපමිත්තතං අභිභුය්ය අභිභුය්ය විහරෙය්ය. තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, උප්පන්නං ලාභං අභිභුය්ය අභිභුය්ය විහරිස්සාම, උප්පන්නං අලාභං…පෙ… උප්පන්නං යසං… උප්පන්නං අයසං… උප්පන්නං සක්කාරං… උප්පන්නං අසක්කාරං… උප්පන්නං පාපිච්ඡතං… උප්පන්නං පාපමිත්තතං අභිභුය්ය අභිභුය්ය විහරිස්සාමාති; එවඤ්හි වො, භික්ඛවෙ, සික්ඛිතබ්බන්ති.

350. ‘‘තීහි, භික්ඛවෙ, අසද්ධම්මෙහි අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො දෙවදත්තො ආපායිකො නෙරයිකො කප්පට්ඨො අතෙකිච්ඡො. කතමෙහි තීහි? පාපිච්ඡතා, පාපමිත්තතා, ඔරමත්තකෙන විසෙසාධිගමෙන අන්තරා වොසානං ආපාදි – ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, තීහි අසද්ධම්මෙහි අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො දෙවදත්තො ආපායිකො නෙරයිකො කප්පට්ඨො අතෙකිච්ඡොති.

‘‘මා ජාතු කොචි ලොකස්මිං, පාපිච්ඡො උදපජ්ජථ;

තදමිනාපි ජානාථ, පාපිච්ඡානං යථාගති.

‘‘පණ්ඩිතොති සමඤ්ඤාතො, භාවිතත්තොති සම්මතො;

ජලංව යසසා අට්ඨා, දෙවදත්තොති මෙ සුතං.

‘‘සො පමාදං අනුචිණ්ණො, ආසජ්ජ නං තථාගතං;

අවීචිනිරයං පත්තො, චතුද්වාරං භයානකං.

‘‘අදුට්ඨස්ස හි යො දුබ්භෙ, පාපකම්මං අක්රුබ්බතො;

තමෙව පාපං ඵුසති, දුට්ඨචිත්තං අනාදරං.

‘‘සමුද්දං විසකුම්භෙන, යො මඤ්ඤෙය්ය පදූසිතුං [පදුස්සිතුං (ක.)];

න සො තෙන පදූසෙය්ය, භෙස්මා හි උදධී මහා.

‘‘එවමෙව තථාගතං, යො වාදෙනුපහිංසති;

සමග්ගතං [සම්මාගතං (සී.), සමගතං (ස්යා.)] සන්තචිත්තං, වාදො තම්හි න රූහති.

‘‘තාදිසං මිත්තං ක්රුබ්බෙථ [කුබ්බෙථ (සී. ස්යා.)], තඤ්ච සෙවෙථ පණ්ඩිතො;

යස්ස මග්ගානුගො භික්ඛු, ඛයං දුක්ඛස්ස පාපුණෙ’’ති.

උපාලිපඤ්හා

351. අථ ඛො ආයස්මා උපාලි යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා උපාලි භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සඞ්ඝරාජි සඞ්ඝරාජීති, භන්තෙ, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, සඞ්ඝරාජි හොති, නො ච සඞ්ඝභෙදො? කිත්තාවතා ච පන සඞ්ඝරාජි චෙව හොති සඞ්ඝභෙදො චා’’ති?

‘‘එකතො , උපාලි, එකො හොති, එකතො ද්වෙ, චතුත්ථො අනුස්සාවෙති, සලාකං ගාහෙති – ‘අයං ධම්මො, අයං විනයො, ඉදං සත්ථුසාසනං, ඉමං ගණ්හථ, ඉමං රොචෙථා’ති. එවම්පි ඛො, උපාලි, සඞ්ඝරාජි හොති, නො ච සඞ්ඝභෙදො. එකතො, උපාලි, ද්වෙ හොන්ති, එකතො ද්වෙ, පඤ්චමො අනුස්සාවෙති, සලාකං ගාහෙති – ‘අයං ධම්මො, අයං විනයො, ඉදං සත්ථුසාසනං, ඉමං ගණ්හථ, ඉමං රොචෙථා’ති. එවම්පි ඛො, උපාලි, සඞ්ඝරාජි හොති, නො ච සඞ්ඝභෙදො. එකතො, උපාලි, ද්වෙ හොන්ති, එකතො තයො, ඡට්ඨො අනුස්සාවෙති, සලාකං ගාහෙති – ‘අයං ධම්මො, අයං විනයො, ඉදං සත්ථුසාසනං, ඉමං ගණ්හථ, ඉමං රොචෙථා’ති. එවම්පි ඛො, උපාලි, සඞ්ඝරාජි හොති, නො ච සඞ්ඝභෙදො . එකතො, උපාලි, තයො හොන්ති, එකතො තයො, සත්තමො අනුස්සාවෙති, සලාකං ගාහෙති – ‘අයං ධම්මො, අයං විනයො, ඉදං සත්ථුසාසනං, ඉමං ගණ්හථ, ඉමං රොචෙථා’ති. එවම්පි ඛො, උපාලි, සඞ්ඝරාජි හොති, නො ච සඞ්ඝභෙදො. එකතො, උපාලි, තයො හොන්ති, එකතො චත්තාරො, අට්ඨමො අනුස්සාවෙති, සලාකං ගාහෙති – ‘අයං ධම්මො, අයං විනයො, ඉදං සත්ථුසාසනං, ඉමං ගණ්හථ, ඉමං රොචෙථා’ති. එවම්පි ඛො, උපාලි, සඞ්ඝරාජි හොති, නො ච සඞ්ඝභෙදො. එකතො, උපාලි, චත්තාරො හොන්ති, එකතො චත්තාරො, නවමො අනුස්සාවෙති, සලාකං ගාහෙති – ‘අයං ධම්මො, අයං විනයො, ඉදං සත්ථුසාසනං, ඉමං ගණ්හථ, ඉමං රොචෙථා’ති . එවං ඛො, උපාලි, සඞ්ඝරාජි චෙව හොති සඞ්ඝභෙදො ච. නවන්නං වා, උපාලි, අතිරෙකනවන්නං වා සඞ්ඝරාජි චෙව හොති සඞ්ඝභෙදො ච. න ඛො, උපාලි, භික්ඛුනී සඞ්ඝං භින්දති, අපි ච භෙදාය පරක්කමති, න සික්ඛමානා සඞ්ඝං භින්දති…පෙ… න සාමණෙරො සඞ්ඝං භින්දති, න සාමණෙරී සඞ්ඝං භින්දති, න උපාසකො සඞ්ඝං භින්දති, න උපාසිකා සඞ්ඝං භින්දති, අපි ච භෙදාය පරක්කමති. භික්ඛු ඛො, උපාලි, පකතත්තො, සමානසංවාසකො, සමානසීමායං ඨිතො, සඞ්ඝං භින්දතී’’ති.

352. [අ. නි. 10.37] ‘‘සඞ්ඝභෙදො සඞ්ඝභෙදොති, භන්තෙ, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, සඞ්ඝො භින්නො හොතී’’ති?

‘‘ඉධුපාලි, භික්ඛූ අධම්මං ධම්මොති දීපෙන්ති, ධම්මං අධම්මොති දීපෙන්ති, අවිනයං විනයොති දීපෙන්ති, විනයං අවිනයොති දීපෙන්ති, අභාසිතං අලපිතං තථාගතෙන භාසිතං ලපිතං තථාගතෙනාති දීපෙන්ති, භාසිතං ලපිතං තථාගතෙන අභාසිතං අලපිතං තථාගතෙනාති දීපෙන්ති, අනාචිණ්ණං තථාගතෙන ආචිණ්ණං තථාගතෙනාති දීපෙන්ති, ආචිණ්ණං තථාගතෙන අනාචිණ්ණං තථාගතෙනාති දීපෙන්ති, අපඤ්ඤත්තං තථාගතෙන පඤ්ඤත්තං තථාගතෙනාති දීපෙන්ති, පඤ්ඤත්තං තථාගතෙන අපඤ්ඤත්තං තථාගතෙනාති දීපෙන්ති, අනාපත්තිං ආපත්තීති දීපෙන්ති, ආපත්තිං අනාපත්තීති දීපෙන්ති, ලහුකං ආපත්තිං ගරුකා ආපත්තීති දීපෙන්ති, ගරුකං ආපත්තිං ලහුකා ආපත්තීති දීපෙන්ති, සාවසෙසං ආපත්තිං අනවසෙසා ආපත්තීති දීපෙන්ති, අනවසෙසං ආපත්තිං සාවසෙසා ආපත්තීති දීපෙන්ති, දුට්ඨුල්ලං ආපත්තිං අදුට්ඨුලා ආපත්තීති දීපෙන්ති, අදුට්ඨුල්ලං ආපත්තිං දුට්ඨුල්ලා ආපත්තීති දීපෙන්ති. තෙ ඉමෙහි අට්ඨාරසහි වත්ථූහි අපකස්සන්ති, අවපකස්සන්ති, ආවෙනිං [ආවෙණි (සී.), ආවෙණිකං (ස්යා.)] උපොසථං කරොන්ති, ආවෙනිං පවාරණං කරොන්ති, ආවෙනිං සඞ්ඝකම්මං කරොන්ති. එත්තාවතා ඛො, උපාලි, සඞ්ඝො භින්නො හොතී’’ති.

353. [ අ. නි. 10.37] ‘‘සඞ්ඝසාමග්ගී සඞ්ඝසාමග්ගීති, භන්තෙ, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, සඞ්ඝො සමග්ගො හොතී’’ති? ‘‘ඉධුපාලි, භික්ඛූ අධම්මං අධම්මොති දීපෙන්ති, ධම්මං ධම්මොති දීපෙන්ති, අවිනයං අවිනයොති දීපෙන්ති, විනයං විනයොති දීපෙන්ති, අභාසිතං අලපිතං තථාගතෙන අභාසිතං අලපිතං තථාගතෙනාති දීපෙන්ති, භාසිතං ලපිතං තථාගතෙන භාසිතං ලපිතං තථාගතෙනාති දීපෙන්ති, අනාචිණ්ණං තථාගතෙන අනාචිණ්ණං තථාගතෙනාති දීපෙන්ති, ආචිණ්ණං තථාගතෙන ආචිණ්ණං තථාගතෙනාති දීපෙන්ති, අපඤ්ඤත්තං තථාගතෙන අපඤ්ඤත්තං තථාගතෙනාති දීපෙන්ති, පඤ්ඤත්තං තථාගතෙන පඤ්ඤත්තං තථාගතෙනාති දීපෙන්ති, අනාපත්තිං අනාපත්තීති දීපෙන්ති, ආපත්තිං ආපත්තීති දීපෙන්ති, ලහුකං ආපත්තිං ලහුකා ආපත්තීති දීපෙන්ති, ගරුකං ආපත්තිං ගරුකා ආපත්තීති දීපෙන්ති, සාවසෙසං ආපත්තිං සාවසෙසා ආපත්තීති දීපෙන්ති, අනවසෙසං ආපත්තිං අනවසෙසා ආපත්තීති දීපෙන්ති , දුට්ඨුල්ලං ආපත්තිං දුට්ඨුල්ලා ආපත්තීති දීපෙන්ති, අදුට්ඨුල්ලං ආපත්තිං අදුට්ඨුල්ලා ආපත්තීති දීපෙන්ති. තෙ ඉමෙහි අට්ඨාරසහි වත්ථූහි න අපකස්සන්ති, න අවපකස්සන්ති, න ආවෙනිං උපොසථං කරොන්ති, න ආවෙනිං පවාරණං කරොන්ති, න ආවෙනිං සඞ්ඝකම්මං කරොන්ති. එත්තාවතා ඛො, උපාලි, සඞ්ඝො සමග්ගො හොතී’’ති.

354. ‘‘සමග්ගං පන, භන්තෙ, සඞ්ඝං භින්දිත්වා කිං සො පසවතී’’ති? ‘‘සමග්ගං ඛො, උපාලි, සඞ්ඝං භින්දිත්වා කප්පට්ඨිකං කිබ්බිසං පසවති, කප්පං නිරයම්හි පච්චතී’’ති.

[ඉතිවු. 18; අ. නි. 10.39] ‘‘ආපායිකො නෙරයිකො, කප්පට්ඨො සඞ්ඝභෙදකො;

වග්ගරතො අධම්මට්ඨො, යොගක්ඛෙමා පධංසති;

සඞ්ඝං සමග්ගං භින්දිත්වා, කප්පං නිරයම්හි පච්චතී’’ති.

‘‘භින්නං පන, භන්තෙ, සඞ්ඝං සමග්ගං කත්වා කිං සො පසවතී’’ති? ‘‘භින්නං ඛො, උපාලි, සඞ්ඝං සමග්ගං කත්වා බ්රහ්මං පුඤ්ඤං පසවති, කප්පං සග්ගම්හි මොදතී’’ති.

[ඉත්තිවු. 18; අ. නි. 10.40] ‘‘සුඛා සඞ්ඝස්ස සාමග්ගී, සමග්ගානඤ්ච අනුග්ගහො;

සමග්ගරතො ධම්මට්ඨො, යොගක්ඛෙමා න ධංසති;

සඞ්ඝං සමග්ගං කත්වාන, කප්පං සග්ගම්හි මොදතී’’ති.

355. [පරි. 459] ‘‘සියා නු ඛො, භන්තෙ, සඞ්ඝභෙදකො ආපායිකො, නෙරයිකො, කප්පට්ඨො, අතෙකිච්ඡො’’ති? ‘‘සියා, උපාලි, සඞ්ඝභෙදකො ආපායිකො, නෙරයිකො, කප්පට්ඨො, අතෙකිච්ඡො’’ති.

[පරි. 459] ‘‘සියා [සියා නු ඛො (ස්යා. කං.)] පන, භන්තෙ, සඞ්ඝභෙදකො න ආපායිකො, න නෙරයිකො, න කප්පට්ඨො, න අතෙකිච්ඡො’’ති? ‘‘සියා, උපාලි, සඞ්ඝභෙදකො න ආපායිකො, න නෙරයිකො, න කප්පට්ඨො, න අතෙකිච්ඡො’’ති.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ, සඞ්ඝභෙදකො ආපායිකො, නෙරයිකො, කප්පට්ඨො, අතෙකිච්ඡො’’ති? ‘‘ඉධුපාලි, භික්ඛු අධම්මං ධම්මොති දීපෙති. තස්මිං අධම්මදිට්ඨි, භෙදෙ අධම්මදිට්ඨි, විනිධාය දිට්ඨිං, විනිධාය ඛන්තිං, විනිධාය රුචිං, විනිධාය භාවං, අනුස්සාවෙති, සලාකං ගාහෙති – ‘අයං ධම්මො, අයං විනයො, ඉදං සත්ථුසාසනං, ඉමං ගණ්හථ, ඉමං රොචෙථා’ති. අයම්පි ඛො, උපාලි, සඞ්ඝභෙදකො ආපායිකො, නෙරයිකො, කප්පට්ඨො, අතෙකිච්ඡො.

‘‘පුන චපරං, උපාලි, භික්ඛු අධම්මං ධම්මොති දීපෙති. තස්මිං අධම්මදිට්ඨි, භෙදෙ ධම්මදිට්ඨි, විනිධාය දිට්ඨිං, විනිධාය ඛන්තිං, විනිධාය රුචිං, විනිධාය භාවං, අනුස්සාවෙති, සලාකං ගාහෙති – ‘අයං ධම්මො, අයං විනයො, ඉදං සත්ථුසාසනං, ඉමං ගණ්හථ, ඉමං රොචෙථා’ති. අයම්පි ඛො, උපාලි, සඞ්ඝභෙදකො ආපායිකො, නෙරයිකො, කප්පට්ඨො, අතෙකිච්ඡො.

‘‘පුන චපරං, උපාලි, භික්ඛු අධම්මං ධම්මොති දීපෙති. තස්මිං අධම්මදිට්ඨි, භෙදෙ වෙමතිකො, විනිධාය දිට්ඨිං, විනිධාය ඛන්තිං, විනිධාය රුචිං, විනිධාය භාවං, අනුස්සාවෙති, සලාකං ගාහෙති – ‘අයං ධම්මො, අයං විනයො, ඉදං සත්ථුසාසනං, ඉමං ගණ්හථ, ඉමං රොචෙථා’ති. අයම්පි ඛො, උපාලි, සඞ්ඝභෙදකො ආපායිකො, නෙරයිකො, කප්පට්ඨො, අතෙකිච්ඡො.

‘‘පුන චපරං, උපාලි, භික්ඛු අධම්මං ධම්මොති දීපෙති. තස්මිං ධම්මදිට්ඨි, භෙදෙ අධම්මදිට්ඨි…පෙ… (තස්මිං ධම්මදිට්ඨි භෙදෙ ධම්මදිට්ඨි) [( ) ස්යාමපොත්ථකෙ නත්ථි, විමතිවිනොදනීටීකාය සමෙති]. තස්මිං ධම්මදිට්ඨි භෙදෙ වෙමතිකො. තස්මිං වෙමතිකො භෙදෙ අධම්මදිට්ඨි. තස්මිං වෙමතිකො භෙදෙ ධම්මදිට්ඨි. තස්මිං වෙමතිකො භෙදෙ වෙමතිකො විනිධාය දිට්ඨිං, විනිධාය ඛන්තිං, විනිධාය රුචිං, විනිධාය භාවං, අනුස්සාවෙති, සලාකං ගාහෙති – ‘අයං ධම්මො, අයං විනයො, ඉදං සත්ථුසාසනං, ඉමං ගණ්හථ, ඉමං රොචෙථා’ති. අයම්පි ඛො, උපාලි, සඞ්ඝභෙදකො ආපායිකො, නෙරයිකො, කප්පට්ඨො, අතෙකිච්ඡො.

‘‘පුන චපරං, උපාලි, භික්ඛු ධම්මං අධම්මොති දීපෙති…පෙ… අවිනයං විනයොති දීපෙති… විනයං අවිනයොති දීපෙති… අභාසිතං අලපිතං තථාගතෙන භාසිතං ලපිතං තථාගතෙනාති දීපෙති… භාසිතං ලපිතං තථාගතෙන අභාසිතං අලපිතං තථාගතෙනාති දීපෙති… අනාචිණ්ණං තථාගතෙන ආචිණ්ණං තථාගතෙනාති දීපෙති… ආචිණ්ණං තථාගතෙන අනාචිණ්ණං තථාගතෙනාති දීපෙති… අපඤ්ඤත්තං තථාගතෙන පඤ්ඤත්තං තථාගතෙනාති දීපෙති… පඤ්ඤත්තං තථාගතෙන අපඤ්ඤත්තං තථාගතෙනාති දීපෙති… අනාපත්තිං ආපත්තීති දීපෙති… ආපත්තිං අනාපත්තීති දීපෙති… ලහුකං ආපත්තිං ගරුකා ආපත්තීති දීපෙති… ගරුකං ආපත්තිං ලහුකා ආපත්තීති දීපෙති… සාවසෙසං ආපත්තිං අනවසෙසා ආපත්තීති දීපෙති… අනවසෙසං ආපත්තිං සාවසෙසා ආපත්තීති දීපෙති… දුට්ඨුල්ලං ආපත්තිං අදුට්ඨුල්ලා ආපත්තීති දීපෙති… අදුට්ඨුල්ලං ආපත්තිං දුට්ඨුල්ලා ආපත්තීති දීපෙති… තස්මිං අධම්මදිට්ඨි, භෙදෙ අධම්මදිට්ඨි…පෙ… තස්මිං අධම්මදිට්ඨි, භෙදෙ ධම්මදිට්ඨි … තස්මිං අධම්මදිට්ඨි, භෙදෙ වෙමතිකො… තස්මිං ධම්මදිට්ඨි, භෙදෙ අධම්මදිට්ඨි… (තස්මිං ධම්මදිට්ඨි, භෙදෙ ධම්මදිට්ඨි) [( ) ස්යාමපොත්ථකෙ නත්ථි] … තස්මිං ධම්මදිට්ඨි, භෙදෙ වෙමතිකො… තස්මිං වෙමතිකො, භෙදෙ අධම්මදිට්ඨි… තස්මිං වෙමතිකො, භෙදෙ ධම්මදිට්ඨි… තස්මිං වෙමතිකො, භෙදෙ වෙමතිකො, විනිධාය දිට්ඨිං, විනිධාය ඛන්තිං, විනිධාය රුචිං, විනිධාය භාවං, අනුස්සාවෙති, සලාකං ගාහෙති – ‘අයං ධම්මො, අයං විනයො, ඉදං සත්ථුසාසනං, ඉමං ගණ්හථ, ඉමං රොචෙථා’ති. අයම්පි ඛො, උපාලි, සඞ්ඝභෙදකො ආපායිකො, නෙරයිකො, කප්පට්ඨො, අතෙකිච්ඡො’’ති.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ, සඞ්ඝභෙදකො න ආපායිකො, න නෙරයිකො, න කප්පට්ඨො , න අතෙකිච්ඡො’’ති? ‘‘ඉධුපාලි, භික්ඛු අධම්මං ධම්මොති දීපෙති. තස්මිං ධම්මදිට්ඨි, භෙදෙ ධම්මදිට්ඨි , අවිනිධාය දිට්ඨිං, අවිනිධාය ඛන්තිං, අවිනිධාය රුචිං, අවිනිධාය භාවං, අනුස්සාවෙති, සලාකං ගාහෙති – ‘අයං ධම්මො, අයං විනයො, ඉදං සත්ථුසාසනං, ඉමං ගණ්හථ, ඉමං රොචෙථා’ති. අයම්පි ඛො, උපාලි, සඞ්ඝභෙදකො න ආපායිකො, න නෙරයිකො, න කප්පට්ඨො, න අතෙකිච්ඡො.

‘‘පුන චපරං, උපාලි, භික්ඛු ධම්මං අධම්මොති දීපෙති…පෙ… දුට්ඨුල්ලං ආපත්තිං අදුට්ඨුල්ලා ආපත්තීති දීපෙති. තස්මිං ධම්මදිට්ඨි, භෙදෙ ධම්මදිට්ඨි, අවිනිධාය දිට්ඨිං, අවිනිධාය ඛන්තිං, අවිනිධාය රුචිං, අවිනිධාය භාවං, අනුස්සාවෙති, සලාකං ගාහෙති – ‘අයං ධම්මො, අයං විනයො, ඉදං සත්ථුසාසනං, ඉමං ගණ්හථ, ඉමං රොචෙථා’ති. අයම්පි ඛො , උපාලි, සඞ්ඝභෙදකො න ආපායිකො, න නෙරයිකො, න කප්පට්ඨො, න අතෙකිච්ඡො’’ති.

තතියභාණවාරො නිට්ඨිතො.

සඞ්ඝභෙදකක්ඛන්ධකො සත්තමො.

තස්සුද්දානං –

අනුපියෙ අභිඤ්ඤාතා, සුඛුමාලො න ඉච්ඡති;

කසා වපා අභි නින්නෙ, නිද්ධා ලාවෙ ච උබ්බහෙ.

පුඤ්ජමද්දපලාලඤ්ච, භුසඔඵුණනීහරෙ;

ආයතිම්පි න ඛීයන්ති, පිතරො ච පිතාමහා.

භද්දියො අනුරුද්ධො ච, ආනන්දො භගු කිමිලො;

සක්යමානො ච කොසම්බිං, පරිහායි කකුධෙන ච.

පකාසෙසි පිතුනො ච, පුරිසෙ සිලං නාළාගිරිං;

තිකපඤ්චගරුකො ඛො, භින්දි ථුල්ලච්චයෙන ච;

තයො අට්ඨ පුන තීණි, රාජි භෙදා සියා නු ඛොති.

සඞ්ඝභෙදකක්ඛන්ධකං නිට්ඨිතං.