📜

අධිකරණභෙදො

1. උක්කොටනභෙදාදි

340. [චූළව. 215; පරි. 275] චත්තාරි අධිකරණානි. විවාදාධිකරණං, අනුවාදාධිකරණං, ආපත්තාධිකරණං, කිච්චාධිකරණං – ඉමානි චත්තාරි අධිකරණානි.

ඉමෙසං චතුන්නං අධිකරණානං කති උක්කොටා? ඉමෙසං චතුන්නං අධිකරණානං දස උක්කොටා. විවාදාධිකරණස්ස ද්වෙ උක්කොටා, අනුවාදාධිකරණස්ස චත්තාරො උක්කොටා, ආපත්තාධිකරණස්ස තයො උක්කොටා, කිච්චාධිකරණස්ස එකො උක්කොටො – ඉමෙසං චතුන්නං අධිකරණානං ඉමෙ දස උක්කොටා.

විවාදාධිකරණං උක්කොටෙන්තො කති සමථෙ උක්කොටෙති? අනුවාදාධිකරණං උක්කොටෙන්තො කති සමථෙ උක්කොටෙති? ආපත්තාධිකරණං උක්කොටෙන්තො කති සමථෙ උක්කොටෙති? කිච්චාධිකරණං උක්කොටෙන්තො කති සමථෙ උක්කොටෙති?

විවාදාධිකරණං උක්කොටෙන්තො ද්වෙ සමථෙ උක්කොටෙති. අනුවාදාධිකරණං උක්කොටෙන්තො චත්තාරො සමථෙ උක්කොටෙති. ආපත්තාධිකරණං උක්කොටෙන්තො තයො සමථෙ උක්කොටෙති. කිච්චාධිකරණං උක්කොටෙන්තො එකං සමථං උක්කොටෙති.

341. කති උක්කොටා? කතිහාකාරෙහි උක්කොටනං පසවති? කතිහඞ්ගෙහි සමන්නාගතො පුග්ගලො අධිකරණං උක්කොටෙති? කති පුග්ගලා අධිකරණං උක්කොටෙන්තා ආපත්තිං ආපජ්ජන්ති?

ද්වාදස උක්කොටා. දසහාකාරෙහි උක්කොටනං පසවති. චතූහඞ්ගෙහි සමන්නාගතො පුග්ගලො අධිකරණං උක්කොටෙති. චත්තාරො පුග්ගලා අධිකරණං උක්කොටෙන්තා ආපත්තිං ආපජ්ජන්ති?

කතමෙ ද්වාදස උක්කොටා? අකතං කම්මං, දුක්කටං කම්මං, පුන කාතබ්බං කම්මං, අනිහතං, දුන්නිහතං, පුන නිහනිතබ්බං, අවිනිච්ඡිතං, දුවිනිච්ඡිතං, පුන විනිච්ඡිතබ්බං, අවූපසන්තං, දුවූපසන්තං, පුන වූපසමෙතබ්බන්ති – ඉමෙ ද්වාදස උක්කොටා.

කතමෙහි දසහාකාරෙහි උක්කොටනං පසවති? තත්ථ ජාතකං අධිකරණං උක්කොටෙති, තත්ථ ජාතකං වූපසන්තං අධිකරණං උක්කොටෙති, අන්තරාමග්ගෙ අධිකරණං උක්කොටෙති, අන්තරාමග්ගෙ වූපසන්තං අධිකරණං උක්කොටෙති, තත්ථ ගතං අධිකරණං උක්කොටෙති, තත්ථ ගතං වූපසන්තං අධිකරණං උක්කොටෙති, සතිවිනයං උක්කොටෙති, අමූළ්හවිනයං උක්කොටෙති, තස්සපාපියසිකං උක්කොටෙති, තිණවත්ථාරකං උක්කොටෙති – ඉමෙහි දසහාකාරෙහි උක්කොටනං පසවති.

කතමෙහි චතූහඞ්ගෙහි සමන්නාගතො පුග්ගලො අධිකරණං උක්කොටෙති? ඡන්දාගතිං ගච්ඡන්තො අධිකරණං උක්කොටෙති, දොසාගතිං ගච්ඡන්තො අධිකරණං උක්කොටෙති, මොහාගතිං ගච්ඡන්තො අධිකරණං උක්කොටෙති, භයාගතිං ගච්ඡන්තො අධිකරණං උක්කොටෙති – ඉමෙහි චතූහඞ්ගෙහි සමන්නාගතො පුග්ගලො අධිකරණං උක්කොටෙති.

කතමෙ චත්තාරො පුග්ගලා අධිකරණං උක්කොටෙන්තා ආපත්තිං ආපජ්ජන්ති? තදහුපසම්පන්නො උක්කොටෙති උක්කොටනකං පාචිත්තියං, ආගන්තුකො උක්කොටෙති උක්කොටනකං පාචිත්තියං, කාරකො උක්කොටෙති උක්කොටනකං පාචිත්තියං, ඡන්දදායකො උක්කොටෙති උක්කොටනකං පාචිත්තියං – ඉමෙ චත්තාරො පුග්ගලා අධිකරණං උක්කොටෙන්තා ආපත්තිං ආපජ්ජන්ති.

2. අධිකරණනිදානාදි

342. විවාදාධිකරණං කිංනිදානං, කිංසමුදයං, කිංජාතිකං, කිංපභවං, කිංසම්භාරං, කිංසමුට්ඨානං? අනුවාදාධිකරණං කිංනිදානං, කිංසමුදයං, කිංජාතිකං, කිංපභවං, කිංසම්භාරං, කිංසමුට්ඨානං? ආපත්තාධිකරණං කිංනිදානං, කිංසමුදයං, කිංජාතිකං, කිංපභවං, කිංසම්භාරං, කිංසමුට්ඨානං ? කිච්චාධිකරණං කිංනිදානං, කිංසමුදයං, කිංජාතිකං, කිංපභවං, කිංසම්භාරං, කිංසමුට්ඨානං?

විවාදාධිකරණං විවාදනිදානං විවාදසමුදයං විවාදජාතිකං විවාදපභවං විවාදසම්භාරං විවාදසමුට්ඨානං. අනුවාදාධිකරණං අනුවාදනිදානං අනුවාදසමුදයං අනුවාදජාතිකං අනුවාදපභවං අනුවාදසම්භාරං අනුවාදසමුට්ඨානං. ආපත්තාධිකරණං ආපත්තිනිදානං ආපත්තිසමුදයං ආපත්තිජාතිකං ආපත්තිපභවං ආපත්තිසම්භාරං ආපත්තිසමුට්ඨානං. කිච්චාධිකරණං කිච්චයනිදානං කිච්චයසමුදයං කිච්චයජාතිකං කිච්චයපභවං කිච්චයසම්භාරං කිච්චයසමුට්ඨානං.

විවාදාධිකරණං කිංනිදානං, කිංසමුදයං, කිංජාතිකං, කිංපභවං, කිංසම්භාරං, කිංසමුට්ඨානං? අනුවාදාධිකරණං…පෙ… ආපත්තාධිකරණං…පෙ… කිච්චාධිකරණං කිංනිදානං, කිංසමුදයං, කිංජාතිකං, කිංපභවං, කිංසම්භාරං, කිංසමුට්ඨානං?

විවාදාධිකරණං හෙතුනිදානං, හෙතුසමුදයං, හෙතුජාතිකං, හෙතුපභවං, හෙතුසම්භාරං, හෙතුසමුට්ඨානං. අනුවාදාධිකරණං…පෙ… ආපත්තාධිකරණං…පෙ… කිච්චාධිකරණං හෙතුනිදානං, හෙතුසමුදයං, හෙතුජාතිකං, හෙතුපභවං, හෙතුසම්භාරං, හෙතුසමුට්ඨානං.

විවාදාධිකරණං කිංනිදානං, කිංසමුදයං, කිංජාතිකං, කිංපභවං, කිංසම්භාරං, කිංසමුට්ඨානං? අනුවාදාධිකරණං …පෙ… ආපත්තාධිකරණං…පෙ… කිච්චාධිකරණං කිංනිදානං, කිංසමුදයං, කිංජාතිකං, කිංපභවං, කිංසම්භාරං, කිංසමුට්ඨානං?

විවාදාධිකරණං පච්චයනිදානං, පච්චයසමුදයං, පච්චයජාතිකං, පච්චයපභවං, පච්චයසම්භාරං, පච්චයසමුට්ඨානං. අනුවාදාධිකරණං…පෙ… ආපත්තාධිකරණං…පෙ… කිච්චාධිකරණං පච්චයනිදානං, පච්චයසමුදයං, පච්චයජාතිකං, පච්චයපභවං, පච්චයසම්භාරං, පච්චයසමුට්ඨානං.

3. අධිකරණමූලාදි

343. චතුන්නං අධිකරණානං කති මූලානි, කති සමුට්ඨානා? චතුන්නං අධිකරණානං තෙත්තිංස මූලානි, තෙත්තිංස සමුට්ඨානා.

චතුන්නං අධිකරණානං කතමානි තෙත්තිංස මූලානි? විවාදාධිකරණස්ස ද්වාදස මූලානි, අනුවාදාධිකරණස්ස චුද්දස මූලානි, ආපත්තාධිකරණස්ස ඡ මූලානි, කිච්චාධිකරණස්ස එකං මූලං, සඞ්ඝො – චතුන්නං අධිකරණානං ඉමානි තෙත්තිංස මූලානි.

චතුන්නං අධිකරණානං කතමෙ තෙත්තිංස සමුට්ඨානා? විවාදාධිකරණස්ස අට්ඨාරසභෙදකරවත්ථූනි සමුට්ඨානා, අනුවාදාධිකරණස්ස චතස්සො විපත්තියො සමුට්ඨානා, ආපත්තාධිකරණස්ස සත්තාපත්තික්ඛන්ධා සමුට්ඨානා, කිච්චාධිකරණස්ස චත්තාරි කම්මානි සමුට්ඨානා – චතුන්නං අධිකරණානං ඉමෙ තෙත්තිංස සමුට්ඨානා.

4. අධිකරණපච්චයාපත්ති

344. විවාදාධිකරණං ආපත්තානාපත්තීති? විවාදාධිකරණං න ආපත්ති. කිං පන විවාදාධිකරණපච්චයා ආපත්තිං ආපජ්ජෙය්යාති? ආම, විවාදාධිකරණපච්චයා ආපත්තිං ආපජ්ජෙය්ය. විවාදාධිකරණපච්චයා කති ආපත්තියො ආපජ්ජති? විවාදාධිකරණපච්චයා ද්වෙ ආපත්තියො ආපජ්ජති. උපසම්පන්නං ඔමසති, ආපත්ති පාචිත්තියස්ස; අනුපසම්පන්නං ඔමසති, ආපත්ති දුක්කටස්ස – විවාදාධිකරණපච්චයා ඉමා ද්වෙ ආපත්තියො ආපජ්ජති.

තා ආපත්තියො චතුන්නං විපත්තීනං කති විපත්තියො භජන්ති? චතුන්නං අධිකරණානං කතමං අධිකරණං? සත්තන්නං ආපත්තික්ඛන්ධානං කතිහි ආපත්තික්ඛන්ධෙහි සඞ්ගහිතා? ඡන්නං ආපත්තිසමුට්ඨානානං කතිහි සමුට්ඨානෙහි සමුට්ඨන්ති? කතිහි අධිකරණෙහි කතිසු ඨානෙසු කතිහි සමථෙහි සම්මන්ති?

තා ආපත්තියො චතුන්නං විපත්තීනං එකං විපත්තිං භජන්ති – ආචාරවිපත්තිං. චතුන්නං අධිකරණානං , ආපත්තාධිකරණං. සත්තන්නං ආපත්තික්ඛන්ධානං ද්වීහි ආපත්තික්ඛන්ධෙහි සඞ්ගහිතා – සියා පාචිත්තියාපත්තික්ඛන්ධෙන, සියා දුක්කටාපත්තික්ඛන්ධෙන. ඡන්නං ආපත්තිසමුට්ඨානානං තීහි සමුට්ඨානෙහි සමුට්ඨන්ති. එකෙන අධිකරණෙන – කිච්චාධිකරණෙන; තීසු ඨානෙසු – සඞ්ඝමජ්ඣෙ, ගණමජ්ඣෙ, පුග්ගලස්ස සන්තිකෙ; තීහි සමථෙහි සම්මන්ති – සියා සම්මුඛාවිනයෙන ච පටිඤ්ඤාතකරණෙන ච, සියා සම්මුඛාවිනයෙන ච තිණවත්ථාරකෙන ච.

345. අනුවාදාධිකරණං ආපත්තානාපත්තීති? අනුවාදාධිකරණං න ආපත්ති. කිං පන අනුවාදාධිකරණපච්චයා ආපත්තිං ආපජ්ජෙය්යාති? ආම, අනුවාදාධිකරණපච්චයා ආපත්තිං ආපජ්ජෙය්ය. අනුවාදාධිකරණපච්චයා, කති ආපත්තියො ආපජ්ජති? අනුවාදාධිකරණපච්චයා තිස්සො ආපත්තියො ආපජ්ජති. භික්ඛුං අමූලකෙන පාරාජිකෙන ධම්මෙන අනුද්ධංසෙති, ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්ස; අමූලකෙන සඞ්ඝාදිසෙසෙන අනුද්ධංසෙති, ආපත්ති පාචිත්තියස්ස; අමූලිකාය ආචාරවිපත්තියා අනුද්ධංසෙති, ආපත්ති දුක්කටස්ස – අනුවාදාධිකරණපච්චයා ඉමා තිස්සො ආපත්තියො ආපජ්ජති.

තා ආපත්තියො චතුන්නං විපත්තීනං කති විපත්තියො භජන්ති? චතුන්නං අධිකරණානං කතමං අධිකරණං? සත්තන්නං ආපත්තික්ඛන්ධානං කතිහි ආපත්තික්ඛන්ධෙහි සඞ්ගහිතා? ඡන්නං ආපත්තිසමුට්ඨානානං කතිහි සමුට්ඨානෙහි සමුට්ඨන්ති? කතිහි අධිකරණෙහි කතිසු ඨානෙසු කතිහි සමථෙහි සම්මන්ති?

තා ආපත්තියො චතුන්නං විපත්තීනං ද්වෙ විපත්තියො භජන්ති – සියා සීලවිපත්තිං, සියා ආචාරවිපත්තිං. චතුන්නං අධිකරණානං, ආපත්තාධිකරණං. සත්තන්නං ආපත්තික්ඛන්ධානං තීහි ආපත්තික්ඛන්ධෙහි සඞ්ගහිතා – සියා සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තික්ඛන්ධෙන, සියා පාචිත්තියාපත්තික්ඛන්ධෙන, සියා දුක්කටාපත්තික්ඛන්ධෙන. ඡන්නං ආපත්තිසමුට්ඨානානං තීහි සමුට්ඨානෙහි සමුට්ඨන්ති. යා තා ආපත්තියො ගරුකා තා ආපත්තියො එකෙන අධිකරණෙන – කිච්චාධිකරණෙන; එකම්හි ඨානෙ – සඞ්ඝමජ්ඣෙ; ද්වීහි සමථෙහි සම්මන්ති – සම්මුඛාවිනයෙන ච පටිඤ්ඤාතකරණෙන ච. යා තා ආපත්තියො ලහුකා තා ආපත්තියො එකෙන අධිකරණෙන – කිච්චාධිකරණෙන; තීසු ඨානෙසු – සඞ්ඝමජ්ඣෙ ගණමජ්ඣෙ පුග්ගලස්ස සන්තිකෙ; තීහි සමථෙහි සම්මන්ති – සියා සම්මුඛාවිනයෙන ච පටිඤ්ඤාතකරණෙන ච , සියා සම්මුඛාවිනයෙන ච තිණවත්ථාරකෙන ච.

346. ආපත්තාධිකරණං ආපත්තානාපත්තීති? ආපත්තාධිකරණං ආපත්ති. කිං පන ආපත්තාධිකරණපච්චයා ආපත්තිං ආපජ්ජෙය්යාති? ආම, ආපත්තාධිකරණපච්චයා ආපත්තිං ආපජ්ජෙය්ය. ආපත්තාධිකරණපච්චයා කති ආපත්තියො ආපජ්ජති? ආපත්තාධිකරණපච්චයා චතස්සො ආපත්තියො ආපජ්ජති. භික්ඛුනී ජානං පාරාජිකං ධම්මං [පාරාජිකං ධම්මං අජ්ඣාපන්නං (ස්යා.)] පටිච්ඡාදෙති, ආපත්ති පාරාජිකස්ස; වෙමතිකා පටිච්ඡාදෙති, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්ස; භික්ඛු සඞ්ඝාදිසෙසං පටිච්ඡාදෙති, ආපත්ති පාචිත්තියස්ස; ආචාරවිපත්තිං පටිච්ඡාදෙති, ආපත්ති දුක්කටස්ස – ආපත්තාධිකරණපච්චයා ඉමා චතස්සො ආපත්තියො ආපජ්ජති.

තා ආපත්තියො චතුන්නං විපත්තීනං කති විපත්තියො භජන්ති? චතුන්නං අධිකරණානං කතමං අධිකරණං? සත්තන්නං ආපත්තික්ඛන්ධානං කතිහි ආපත්තික්ඛන්ධෙහි සඞ්ගහිතා? ඡන්නං ආපත්තිසමුට්ඨානානං කතිහි සමුට්ඨානෙහි සමුට්ඨන්ති ? කතිහි අධිකරණෙහි කතිසු ඨානෙසු කතිහි සමථෙහි සම්මන්ති?

තා ආපත්තියො චතුන්නං විපත්තීනං ද්වෙ විපත්තියො භජන්ති – සියා සීලවිපත්තිං සියා ආචාරවිපත්තිං. චතුන්නං අධිකරණානං – ආපත්තාධිකරණං. සත්තන්නං ආපත්තික්ඛන්ධානං චතූහි ආපත්තික්ඛන්ධෙහි සඞ්ගහිතා – සියා පාරාජිකාපත්තික්ඛන්ධෙන, සියා ථුල්ලච්චයාපත්තික්ඛන්ධෙන, සියා පාචිත්තියාපත්තික්ඛන්ධෙන, සියා දුක්කටාපත්තික්ඛන්ධෙන. ඡන්නං ආපත්තිසමුට්ඨානානං එකෙන සමුට්ඨානෙන සමුට්ඨන්ති – කායතො ච වාචතො ච චිත්තතො ච සමුට්ඨන්ති. යා සා ආපත්ති අනවසෙසා සා ආපත්ති න කතමෙන අධිකරණෙන, න කතමම්හි ඨානෙ, න කතමෙන සමථෙන සම්මති. යා තා ආපත්තියො ලහුකා තා ආපත්තියො එකෙන අධිකරණෙන – කිච්චාධිකරණෙන; තීසු ඨානෙසු – සඞ්ඝමජ්ඣෙ, ගණමජ්ඣෙ, පුග්ගලස්ස සන්තිකෙ; තීහි සමථෙහි සම්මන්ති – සියා සම්මුඛාවිනයෙන ච පටිඤ්ඤාතකරණෙන ච, සියා සම්මුඛාවිනයෙන ච තිණවත්ථාරකෙන ච.

347. කිච්චාධිකරණං ආපත්තානාපත්තීති? කිච්චාධිකරණං න ආපත්ති. කිං පන කිච්චාධිකරණපච්චයා ආපත්තිං ආපජ්ජෙය්යාති? ආම, කිච්චාධිකරණපච්චයා ආපත්තිං ආපජ්ජෙය්ය. කිච්චාධිකරණපච්චයා කති ආපත්තියො ආපජ්ජති? කිච්චාධිකරණපච්චයා පඤ්ච ආපත්තියො ආපජ්ජති. උක්ඛිත්තානුවත්තිකා භික්ඛුනී යාවතතියං සමනුභාසනාය න පටිනිස්සජ්ජති, ඤත්තියා දුක්කටං; ද්වීහි කම්මවාචාහි ථුල්ලච්චයා; කම්මවාචාපරියොසානෙ ආපත්ති පාරාජිකස්ස; භෙදකානුවත්තකා භික්ඛූ යාවතතියං සමනුභාසනාය න පටිනිස්සජ්ජන්ති, ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්ස; පාපිකාය දිට්ඨියා යාවතතියං සමනුභාසනාය න පටිනිස්සජ්ජන්ති, ආපත්ති පාචිත්තියස්ස – කිච්චාධිකරණපච්චයා ඉමා පඤ්ච ආපත්තියො ආපජ්ජති.

තා ආපත්තියො චතුන්නං විපත්තීනං කති විපත්තියො භජන්ති? චතුන්නං අධිකරණානං කතමං අධිකරණං? සත්තන්නං ආපත්තික්ඛන්ධානං කතිහි ආපත්තික්ඛන්ධෙහි සඞ්ගහිතා? ඡන්නං ආපත්තිසමුට්ඨානානං කතිහි සමුට්ඨානෙහි සමුට්ඨන්ති? කතිහි අධිකරණෙහි කතිසු ඨානෙසු කතිහි සමථෙහි සම්මන්ති?

තා ආපත්තියො චතුන්නං විපත්තීනං ද්වෙ විපත්තියො භජන්ති – සියා සීලවිපත්තිං සියා ආචාරවිපත්තිං. චතුන්නං අධිකරණානං – ආපත්තාධිකරණං. සත්තන්නං ආපත්තික්ඛන්ධානං පඤ්චහි ආපත්තික්ඛන්ධෙහි සඞ්ගහිතා – සියා පාරාජිකාපත්තික්ඛන්ධෙන, සියා සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තික්ඛන්ධෙන, සියා ථුල්ලච්චයාපත්තික්ඛන්ධෙන, සියා පාචිත්තියාපත්තික්ඛන්ධෙන, සියා දුක්කටාපත්තික්ඛන්ධෙන. ඡන්නං ආපත්තිසමුට්ඨානානං එකෙන සමුට්ඨානෙන සමුට්ඨන්ති – කායතො ච වාචතො ච චිත්තතො ච සමුට්ඨන්ති. යා සා ආපත්ති අනවසෙසා සා ආපත්ති න කතමෙන අධිකරණෙන, න කතමම්හි ඨානෙ, න කතමෙන සමථෙන සම්මති. යා සා ආපත්ති ගරුකා සා ආපත්ති එකෙන අධිකරණෙන – කිච්චාධිකරණෙන; එකම්හි ඨානෙ – සඞ්ඝමජ්ඣෙ; ද්වීහි සමථෙහි සම්මති – සම්මුඛාවිනයෙන ච පටිඤ්ඤාතකරණෙන ච. යා තා ආපත්තියො ලහුකා තා ආපත්තියො එකෙන අධිකරණෙන – කිච්චාධිකරණෙන; තීසු ඨානෙසු – සඞ්ඝමජ්ඣෙ, ගණමජ්ඣෙ, පුග්ගලස්ස සන්තිකෙ; තීහි සමථෙහි සම්මන්ති – සියා සම්මුඛාවිනයෙන ච පටිඤ්ඤාතකරණෙන ච, සියා සම්මුඛාවිනයෙන ච තිණවත්ථාරකෙන ච.

5. අධිකරණාධිප්පායො

348. විවාදාධිකරණං හොති අනුවාදාධිකරණං, හොති ආපත්තාධිකරණං, හොති කිච්චාධිකරණං. විවාදාධිකරණං න හොති අනුවාදාධිකරණං, න හොති ආපත්තාධිකරණං, න හොති කිච්චාධිකරණං; අපි ච, විවාදාධිකරණපච්චයා හොති අනුවාදාධිකරණං, හොති ආපත්තාධිකරණං, හොති කිච්චාධිකරණං. යථා කථං විය? [චූළව. 215; පරි. 314] ඉධ භික්ඛූ විවදන්ති – ධම්මොති වා අධම්මොති වා දුට්ඨුල්ලාපත්තීති වා අදුට්ඨුල්ලාපත්තීති වා. යං තත්ථ භණ්ඩනං කලහො විග්ගහො විවාදො නානාවාදො අඤ්ඤථාවාදො විපච්චතාය වොහාරො මෙධකං, ඉදං වුච්චති විවාදාධිකරණං. විවාදාධිකරණෙ සඞ්ඝො විවදති විවාදාධිකරණං. විවදමානො අනුවදති අනුවාදාධිකරණං. අනුවදමානො ආපත්තිං ආපජ්ජති ආපත්තාධිකරණං. තාය ආපත්තියා සඞ්ඝො කම්මං කරොති කිච්චාධිකරණං. එවං විවාදාධිකරණපච්චයා හොති අනුවාදාධිකරණං, හොති ආපත්තාධිකරණං, හොති කිච්චාධිකරණං.

අනුවාදාධිකරණං හොති ආපත්තාධිකරණං, හොති කිච්චාධිකරණං, හොති විවාදාධිකරණං. අනුවාදාධිකරණං න හොති ආපත්තාධිකරණං, න හොති කිච්චාධිකරණං, න හොති විවාදාධිකරණං; අපි ච, අනුවාදාධිකරණපච්චයා හොති ආපත්තාධිකරණං, හොති කිච්චාධිකරණං, හොති විවාදාධිකරණං. යථා කථං විය? ඉධ භික්ඛූ භික්ඛුං අනුවදන්ති සීලවිපත්තියා වා ආචාරවිපත්තියා වා දිට්ඨිවිපත්තියා වා ආජීවවිපත්තියා වා. යො තත්ථ අනුවාදො අනුවදනා අනුල්ලපනා අනුභණනා අනුසම්පවඞ්කතා අබ්භුස්සහනතා අනුබලප්පදානං, ඉදං වුච්චති අනුවාදාධිකරණං. අනුවාදාධිකරණෙ සඞ්ඝො විවදති, විවාදාධිකරණං. විවදමානො අනුවදති, අනුවාදාධිකරණං. අනුවදමානො ආපත්තිං ආපජ්ජති, ආපත්තාධිකරණං. තාය ආපත්තියා සඞ්ඝො කම්මං කරොති, කිච්චාධිකරණං. එවං අනුවාදාධිකරණපච්චයා හොති ආපත්තාධිකරණං, හොති කිච්චාධිකරණං, හොති විවාදාධිකරණං.

ආපත්තාධිකරණං හොති කිච්චාධිකරණං, හොති විවාදාධිකරණං, හොති අනුවාදාධිකරණං. ආපත්තාධිකරණං න හොති කිච්චාධිකරණං, න හොති විවාදාධිකරණං, න හොති අනුවාදාධිකරණං; අපි ච, ආපත්තාධිකරණපච්චයා හොති කිච්චාධිකරණං, හොති විවාදාධිකරණං, හොති අනුවාදාධිකරණං. යථා කථං විය? [චූළව. 215; පරි. 348] පඤ්චපි ආපත්තික්ඛන්ධා ආපත්තාධිකරණං, සත්තපි ආපත්තික්ඛන්ධා ආපත්තාධිකරණං, ඉදං වුච්චති ආපත්තාධිකරණං. ආපත්තාධිකරණෙ සඞ්ඝො විවදති විවාදාධිකරණං. විවදමානො අනුවදති අනුවාදාධිකරණං. අනුවදමානො ආපත්තිං ආපජ්ජති ආපත්තාධිකරණං. තාය ආපත්තියා සඞ්ඝො කම්මං කරොති කිච්චාධිකරණං. එවං ආපත්තාධිකරණපච්චයා හොති කිච්චාධිකරණං, හොති විවාදාධිකරණං, හොති අනුවාදාධිකරණං.

කිච්චාධිකරණං හොති විවාදාධිකරණං, හොති අනුවාදාධිකරණං, හොති ආපත්තාධිකරණං. කිච්චාධිකරණං න හොති විවාදාධිකරණං, න හොති අනුවාදාධිකරණං, න හොති ආපත්තාධිකරණං; අපි ච, කිච්චාධිකරණපච්චයා හොති විවාදාධිකරණං, හොති අනුවාදාධිකරණං, හොති ආපත්තාධිකරණං. යථා කථං විය? යා සඞ්ඝස්ස කිච්චයතා කරණීයතා අපලොකනකම්මං ඤත්තිකම්මං ඤත්තිදුතියකම්මං ඤත්තිචතුත්ථකම්මං, ඉදං වුච්චති කිච්චාධිකරණං. කිච්චාධිකරණෙ සඞ්ඝො විවදති විවාදාධිකරණං. විවදමානො අනුවදති අනුවාදාධිකරණං. අනුවදමානො ආපත්තිං ආපජ්ජති ආපත්තාධිකරණං. තාය ආපත්තියා සඞ්ඝො කම්මං කරොති කිච්චාධිකරණං. එවං කිච්චාධිකරණපච්චයා හොති විවාදාධිකරණං, හොති අනුවාදාධිකරණං, හොති ආපත්තාධිකරණං.

6. පුච්ඡාවාරො

349. යත්ථ සතිවිනයො තත්ථ සම්මුඛාවිනයො? යත්ථ සම්මුඛාවිනයො තත්ථ සතිවිනයො? යත්ථ අමූළ්හවිනයො තත්ථ සම්මුඛාවිනයො? යත්ථ සම්මුඛාවිනයො තත්ථ අමූළ්හවිනයො? යත්ථ පටිඤ්ඤාතකරණං තත්ථ සම්මුඛාවිනයො? යත්ථ සම්මුඛාවිනයො තත්ථ පටිඤ්ඤාතකරණං? යත්ථ යෙභුය්යසිකා තත්ථ සම්මුඛාවිනයො? යත්ථ සම්මුඛාවිනයො තත්ථ යෙභුය්යසිකා? යත්ථ තස්සපාපියසිකා තත්ථ සම්මුඛාවිනයො? යත්ථ සම්මුඛාවිනයො තත්ථ තස්සපාපියසිකා? යත්ථ තිණවත්ථාරකො තත්ථ සම්මුඛාවිනයො? යත්ථ සම්මුඛාවිනයො තත්ථ තිණවත්ථාරකො?

7. විස්සජ්ජනාවාරො

350. යස්මිං සමයෙ සම්මුඛාවිනයෙන ච සතිවිනයෙන ච අධිකරණං වූපසම්මති – යත්ථ සතිවිනයො තත්ථ සම්මුඛාවිනයො, යත්ථ සම්මුඛාවිනයො තත්ථ සතිවිනයො, න තත්ථ අමූළ්හවිනයො, න තත්ථ පටිඤ්ඤාතකරණං, න තත්ථ යෙභුය්යසිකා, න තත්ථ තස්සපාපියසිකා, න තත්ථ තිණවත්ථාරකො. යස්මිං සමයෙ සම්මුඛාවිනයෙන ච අමූළ්හවිනයෙන ච…පෙ… සම්මුඛාවිනයෙන ච පටිඤ්ඤාතකරණෙන ච…පෙ… සම්මුඛාවිනයෙන ච යෙභුය්යසිකාය ච…පෙ… සම්මුඛාවිනයෙන ච තස්සපාපියසිකාය ච…පෙ… සම්මුඛාවිනයෙන ච තිණවත්ථාරකෙන ච අධිකරණං වූපසම්මති – යත්ථ තිණවත්ථාරකො තත්ථ සම්මුඛාවිනයො, යත්ථ සම්මුඛාවිනයො තත්ථ තිණවත්ථාරකො, න තත්ථ සතිවිනයො, න තත්ථ අමූළ්හවිනයො, න තත්ථ පටිඤ්ඤාතකරණං, න තත්ථ යෙභුය්යසිකා, න තත්ථ තස්සපාපියසිකා.

8. සංසට්ඨවාරො

351. සම්මුඛාවිනයොති වා සතිවිනයොති වා – ඉමෙ ධම්මා සංසට්ඨා උදාහු විසංසට්ඨා? ලබ්භා ච පනිමෙසං ධම්මානං විනිබ්භුජිත්වා විනිබ්භුජිත්වා නානාකරණං පඤ්ඤාපෙතුං? සම්මුඛාවිනයොති වා අමූළ්හවිනයොති වා…පෙ… සම්මුඛාවිනයොති වා පටිඤ්ඤාතකරණන්ති වා… සම්මුඛාවිනයොති වා යෙභුය්යසිකාති වා… සම්මුඛාවිනයොති වා තස්සපාපියසිකාති වා… සම්මුඛාවිනයොති වා තිණවත්ථාරකොති – ඉමෙ ධම්මා සංසට්ඨා උදාහු විසංසට්ඨා ? ලබ්භා ච පනිමෙසං ධම්මානං විනිබ්භුජිත්වා විනිබ්භුජිත්වා නානාකරණං පඤ්ඤාපෙතුං?

සම්මුඛාවිනයොති වා සතිවිනයොති වා – ඉමෙ ධම්මා සංසට්ඨා, නො විසංසට්ඨා; න ච ලබ්භා ඉමෙසං ධම්මානං විනිබ්භුජිත්වා විනිබ්භුජිත්වා නානාකරණං පඤ්ඤාපෙතුං. සම්මුඛාවිනයොති වා අමූළ්හවිනයොති වා…පෙ… සම්මුඛාවිනයොති වා පටිඤ්ඤාතකරණන්ති වා… සම්මුඛාවිනයොති වා යෙභුය්යසිකාති වා… සම්මුඛාවිනයොති වා තස්සපාපියසිකාති වා… සම්මුඛාවිනයොති වා තිණවත්ථාරකොති වා – ඉමෙ ධම්මා සංසට්ඨා, නො විසංසට්ඨා; න ච ලබ්භා ඉමෙසං ධම්මානං විනිබ්භුජිත්වා විනිබ්භුජිත්වා නානාකරණං පඤ්ඤාපෙතුං.

9. සත්තසමථනිදානං

352. සම්මුඛාවිනයො කිංනිදානො, කිංසමුදයො, කිංජාතිකො, කිංපභවො, කිංසම්භාරො කිංසමුට්ඨානො? සතිවිනයො කිංනිදානො, කිංසමුදයො, කිංජාතිකො, කිංපභවො, කිංසම්භාරො, කිංසමුට්ඨානො? අමූළ්හවිනයො කිංනිදානො, කිංසමුදයො, කිංජාතිකො, කිංපභවො, කිංසම්භාරො, කිංසමුට්ඨානො? පටිඤ්ඤාතකරණං කිංනිදානං, කිංසමුදයං, කිංජාතිකං, කිංපභවං, කිංසම්භාරං, කිංසමුට්ඨානං? යෙභුය්යසිකා කිංනිදානා, කිංසමුදයා, කිංජාතිකා, කිංපභවා, කිංසම්භාරා, කිංසමුට්ඨානා? තස්සපාපියසිකා කිංනිදානා, කිංසමුදයා, කිංජාතිකා, කිංපභවා, කිංසම්භාරා, කිංසමුට්ඨානා තිණවත්ථාරකො කිංනිදානො, කිංසමුදයො, කිංජාතිකො, කිංපභවො, කිංසම්භාරො, කිංසමුට්ඨානො?

සම්මුඛාවිනයො නිදානනිදානො, නිදානසමුදයො, නිදානජාතිකො, නිදානපභවො, නිදානසම්භාරො, නිදානසමුට්ඨානො. සතිවිනයො…පෙ… අමූළ්හවිනයො…පෙ… පටිඤ්ඤාතකරණං නිදානනිදානං, නිදානසමුදයං, නිදානජාතිකං, නිදානපභවං, නිදානසම්භාරං, නිදානසමුට්ඨානං. යෙභුය්යසිකා…පෙ… තස්සපාපියසිකා නිදානනිදානා, නිදානසමුදයා, නිදානජාතිකා, නිදානපභවා, නිදානසම්භාරා , නිදානසමුට්ඨානා. තිණවත්ථාරකො නිදානනිදානො, නිදානසමුදයො, නිදානජාතිකො, නිදානපභවො, නිදානසම්භාරො, නිදානසමුට්ඨානො.

සම්මුඛාවිනයො කිංනිදානො, කිංසමුදයො, කිංජාතිකො, කිංපභවො, කිංසම්භාරො, කිංසමුට්ඨානො ? සතිවිනයො…පෙ… අමූළ්හවිනයො…පෙ… පටිඤ්ඤාතකරණං…පෙ… යෙභුය්යසිකා…පෙ… තස්සපාපියසිකා…පෙ… තිණවත්ථාරකො කිංනිදානො, කිංසමුදයො, කිංජාතිකො, කිංපභවො, කිංසම්භාරො, කිංසමුට්ඨානො?

සම්මුඛාවිනයො හෙතුනිදානො, හෙතුසමුදයො, හෙතුජාතිකො, හෙතුපභවො, හෙතුසම්භාරො, හෙතුසමුට්ඨානො . සතිවිනයො…පෙ… අමූළ්හවිනයො…පෙ… පටිඤ්ඤාතකරණං හෙතුනිදානං, හෙතුසමුදයං, හෙතුජාතිකං, හෙතුපභවං, හෙතුසම්භාරං, හෙතුසමුට්ඨානං. යෙභුය්යසිකා…පෙ… තස්සපාපියසිකා හෙතුනිදානා, හෙතුසමුදයා, හෙතුජාතිකා, හෙතුපභවා, හෙතුසම්භාරා, හෙතුසමුට්ඨානා. තිණවත්ථාරකො හෙතුනිදානො, හෙතුසමුදයො, හෙතුජාතිකො, හෙතුපභවො, හෙතුසම්භාරො, හෙතුසමුට්ඨානො.

සම්මුඛාවිනයො කිංනිදානො, කිංසමුදයො, කිංජාතිකො, කිංපභවො, කිංසම්භාරො, කිංසමුට්ඨානො? සතිවිනයො…පෙ… අමූළ්හවිනයො…පෙ… පටිඤ්ඤාතකරණං…පෙ… යෙභුය්යසිකා…පෙ… තස්සපාපියසිකා…පෙ… තිණවත්ථාරකො කිංනිදානො, කිංසමුදයො, කිංජාතිකො, කිංපභවො, කිංසම්භාරො, කිංසමුට්ඨානො? සම්මුඛාවිනයො පච්චයනිදානො, පච්චයසමුදයො, පච්චයජාතිකො, පච්චයපභවො, පච්චයසම්භාරො, පච්චයසමුට්ඨානො. සතිවිනයො…පෙ… අමූළ්හවිනයො…පෙ… පටිඤ්ඤාතකරණං පච්චයනිදානං, පච්චයසමුදයං, පච්චයජාතිකං, පච්චයපභවං, පච්චයසම්භාරං, පච්චයසමුට්ඨානං. යෙභුය්යසිකා…පෙ… තස්සපාපියසිකා පච්චයනිදානා, පච්චයසමුදයා, පච්චයජාතිකා, පච්චයපභවා, පච්චයසම්භාරා, පච්චයසමුට්ඨානා. තිණවත්ථාරකො පච්චයනිදානො, පච්චයසමුදයො, පච්චයජාතිකො, පච්චයපභවො, පච්චයසම්භාරො, පච්චයසමුට්ඨානො.

353. සත්තන්නං සමථානං කති මූලානි, කති සමුට්ඨානා? සත්තන්නං සමථානං ඡබ්බීස මූලානි, ඡත්තිංස සමුට්ඨානා. සත්තන්නං සමථානං කතමානි ඡබ්බී මූලානි? සම්මුඛාවිනයස්ස චත්තාරි මූලානි. සඞ්ඝසම්මුඛතා, ධම්මසම්මුඛතා, විනයසම්මුඛතා, පුග්ගලසම්මුඛතා; සතිවිනයස්ස චත්තාරි මූලානි; අමූළ්හවිනයස්ස චත්තාරි මූලානි; පටිඤ්ඤාතකරණස්ස ද්වෙ මූලානි – යො ච දෙසෙති යස්ස ච දෙසෙති; යෙභුය්යසිකාය චත්තාරි මූලානි; තස්සපාපියසිකාය චත්තාරි මූලානි; තිණවත්ථාරකස්ස චත්තාරි මූලානි – සඞ්ඝසම්මුඛතා, ධම්මසම්මුඛතා, විනයසම්මුඛතා, පුග්ගලසම්මුඛතා – සත්තන්නං සමථානං ඉමානි ඡබ්බීස මූලානි.

සත්තන්නං සමථානං කතමෙ ඡත්තිංස සමුට්ඨානා? සතිවිනයස්ස කම්මස්ස කිරියා, කරණං, උපගමනං, අජ්ඣුපගමනං, අධිවාසනා, අප්පටික්කොසනා. අමූළ්හවිනයස්ස කම්මස්ස…පෙ… පටිඤ්ඤාතකරණස්ස කම්මස්ස… යෙභුය්යසිකාය කම්මස්ස… තස්සපාපියසිකාය කම්මස්ස… තිණවත්ථාරකස්ස කම්මස්ස කිරියා, කරණං, උපගමනං, අජ්ඣුපගමනං, අධිවාසනා, අප්පටික්කොසනා – සත්තන්නං සමථානං ඉමෙ ඡත්තිංස සමුට්ඨානා.

10. සත්තසමථනානත්ථාදි

354. සම්මුඛාවිනයොති වා සතිවිනයොති වා – ඉමෙ ධම්මා නානත්ථා නානාබ්යඤ්ජනා උදාහු එකත්ථා බ්යඤ්ජනමෙව නානං? සම්මුඛාවිනයොති වා අමූළ්හවිනයොති වා…පෙ… සම්මුඛාවිනයොති වා පටිඤ්ඤාතකරණන්ති වා… සම්මුඛාවිනයොති වා යෙභුය්යසිකාති වා… සම්මුඛාවිනයොති වා තස්සපාපියසිකාති වා… සම්මුඛාවිනයොති වා තිණවත්ථාරකොති වා – ඉමෙ ධම්මා නානත්ථා නානාබ්යඤ්ජනා උදාහු එකත්ථා බ්යඤ්ජනමෙව නානං? සම්මුඛාවිනයොති වා සතිවිනයොති වා – ඉමෙ ධම්මා නානත්ථා චෙව නානාබ්යඤ්ජනා ච. සම්මුඛාවිනයොති වා අමූළ්හවිනයොති වා…පෙ… සම්මුඛාවිනයොති වා පටිඤ්ඤාතකරණන්ති වා… සම්මුඛාවිනයොති වා යෙභුය්යසිකාති වා… සම්මුඛාවිනයොති වා තස්සපාපියසිකාති වා… සම්මුඛාවිනයොති වා තිණවත්ථාරකොති වා – ඉමෙ ධම්මා නානත්ථා චෙව නානා බ්යඤ්ජනා ච.

355. [චූළව. 224] විවාදො විවාදාධිකරණං, විවාදො නො අධිකරණං, අධිකරණං නො විවාදො, අධිකරණඤ්චෙව විවාදො ච? සියා විවාදො විවාදාධිකරණං, සියා විවාදො නො අධිකරණං, සියා අධිකරණං නො විවාදො, සියා අධිකරණඤ්චෙව විවාදො ච.

තත්ථ කතමො විවාදො විවාදාධිකරණං? ඉධ භික්ඛූ විවදන්ති ධම්මොති වා අධම්මොති වා…පෙ… දුට්ඨුල්ලා ආපත්තීති වා අදුට්ඨුල්ලා ආපත්තීති වා. යං තත්ථ භණ්ඩනං, කලහො, විග්ගහො, විවාදො, නානාවාදො, අඤ්ඤථාවාදො, විපච්චතාය වොහාරො, මෙධකං – අයං විවාදො විවාදාධිකරණං.

තත්ථ කතමො විවාදො නො අධිකරණං? මාතාපි පුත්තෙන විවදති, පුත්තොපි මාතරා විවදති, පිතාපි පුත්තෙන විවදති, පුත්තොපි පිතරා විවදති, භාතාපි භාතරා විවදති, භාතාපි භගිනියා විවදති, භගිනීපි භාතරා විවදති, සහායොපි සහායෙන විවදති – අයං විවාදො නො අධිකරණං.

තත්ථ කතමං අධිකරණං නො විවාදො? අනුවාදාධිකරණං, ආපත්තාධිකරණං, කිච්චාධිකරණං – ඉදං අධිකරණං නො විවාදො.

තත්ථ කතමං අධිකරණඤ්චෙව විවාදො ච? විවාදාධිකරණං අධිකරණඤ්චෙව විවාදො ච.

356. [චූළව. 224 ආදයො] අනුවාදො අනුවාදාධිකරණං, අනුවාදො නො අධිකරණං, අධිකරණං නො අනුවාදො, අධිකරණඤ්චෙව අනුවාදො ච? සියා අනුවාදො අනුවාදාධිකරණං, සියා අනුවාදො නො අධිකරණං, සියා අධිකරණං නො අනුවාදො, සියා අධිකරණඤ්චෙව අනුවාදො ච.

තත්ථ කතමො අනුවාදො අනුවාදාධිකරණං? ඉධ භික්ඛූ භික්ඛුං අනුවදන්ති සීලවිපත්තියා වා ආචාරවිපත්තියා වා දිට්ඨිවිපත්තියා වා ආජීවවිපත්තියා වා. යො තත්ථ අනුවාදො, අනුවදනා අනුල්ලපනා අනුභණනා අනුසම්පවඞ්කතා අබ්භුස්සහනතා අනුබලප්පදානං – අයං අනුවාදො අනුවාදාධිකරණං.

තත්ථ කතමො අනුවාදො නො අධිකරණං? මාතාපි පුත්තං අනුවදති, පුත්තොපි මාතරං අනුවදති, පිතාපි පුත්තං අනුවදති, පුත්තොපි පිතරං අනුවදති, භාතාපි භාතරං අනුවදති, භාතාපි භගිනිං අනුවදති, භගිනීපි භාතරං අනුවදති, සහායොපි සහායං අනුවදති – අයං අනුවාදො නො අධිකරණං.

තත්ථ කතමං අධිකරණං නො අනුවාදො? ආපත්තාධිකරණං කිච්චාධිකරණං විවාදාධිකරණං – ඉදං අධිකරණං නො අනුවාදො.

තත්ථ කතමං අධිකරණඤ්චෙව අනුවාදො ච? අනුවාදාධිකරණං අධිකරණඤ්චෙව අනුවාදො ච.

357. ආපත්ති ආපත්තාධිකරණං, ආපත්ති නො අධිකරණං, අධිකරණං නො ආපත්ති, අධිකරණඤ්චෙව ආපත්ති ච? සියා ආපත්ති ආපත්තාධිකරණං, සියා ආපත්ති නො අධිකරණං, සියා අධිකරණං නො ආපත්ති, සියා අධිකරණඤ්චෙව ආපත්ති ච.

තත්ථ කතමා ආපත්ති ආපත්තාධිකරණං? පඤ්චපි ආපත්තික්ඛන්ධා ආපත්තාධිකරණං . සත්තපි ආපත්තික්ඛන්ධා ආපත්තාධිකරණං. අයං ආපත්ති ආපත්තාධිකරණං.

තත්ථ කතමා ආපත්ති නො අධිකරණං? සොතාපත්ති සමාපත්ති – අයං ආපත්ති නො අධිකරණං.

තත්ථ කතමං අධිකරණං නො ආපත්ති? කිච්චාධිකරණං විවාදාධිකරණං අනුවාදාධිකරණං – ඉදං අධිකරණං නො ආපත්ති.

තත්ථ කතමං අධිකරණඤ්චෙව ආපත්ති ච? ආපත්තාධිකරණං අධිකරණඤ්චෙව ආපත්ති ච.

358. [චූළව. 223] කිච්චං කිච්චාධිකරණං, කිච්චං නො අධිකරණං, අධිකරණං නො කිච්චං, අධිකරණඤ්චෙව කිච්චඤ්ච? සියා කිච්චං කිච්චාධිකරණං, සියා කිච්චං නො අධිකරණං, සියා අධිකරණං නො කිච්චං, සියා අධිකරණඤ්චෙව කිච්චඤ්ච.

තත්ථ කතමං කිච්චං කිච්චාධිකරණං? යා සඞ්ඝස්ස කිච්චයතා කරණීයතා අපලොකනකම්මං ඤත්තිකම්මං ඤත්තිදුතියකම්මං ඤත්තිචතුත්ථකම්මං – ඉදං කිච්චං කිච්චාධිකරණං.

තත්ථ කතමං කිච්චං නො අධිකරණං? ආචරියකිච්චං උපජ්ඣායකිච්චං [උපජ්ඣායකිච්චං සකිච්චං (ක.)] සමානුපජ්ඣායකිච්චං සමානාචරියකිච්චං – ඉදං කිච්චං නො අධිකරණං.

තත්ථ කතමං අධිකරණං නො කිච්චං? විවාදාධිකරණං අනුවාදාධිකරණං ආපත්තාධිකරණං – ඉදං අධිකරණං නො කිච්චං.

තත්ථ කතමං අධිකරණඤ්චෙව කිච්චඤ්ච? කිච්චාධිකරණං අධිකරණඤ්චෙව කිච්චං චාති.

අධිකරණභෙදො නිට්ඨිතො.

තස්සුද්දානං –

අධිකරණං උක්කොටා, ආකාරා පුග්ගලෙන ච;

නිදානහෙතුපච්චයා, මූලං සමුට්ඨානෙන ච.

ආපත්ති හොති යත්ථ ච, සංසට්ඨා නිදානෙන ච [සංසට්ඨා නිදානපභවා (සී.)];

හෙතුපච්චයමූලානි, සමුට්ඨානෙන බ්යඤ්ජනා;

විවාදො අධිකරණන්ති, භෙදාධිකරණෙ ඉදන්ති.