📜

7. සෙඛියකණ්ඩං

1. පරිමණ්ඩලවග්ගවණ්ණනා

සෙඛියෙසු සික්ඛිතසික්ඛෙනාති චතූහි මග්ගෙහි තිස්සො සික්ඛා සික්ඛිත්වා ඨිතෙන, සබ්බසො පරිනිට්ඨිතකිච්චෙනාති වුත්තං හොති. තාදිනාති අට්ඨහි ලොකධම්මෙහි අකම්පියට්ඨෙන තාදිනා.

576. සික්ඛා කරණීයාති ‘‘එවං නිවාසෙස්සාමී’’ති ආරාමෙපි අන්තරඝරෙපි සබ්බත්ථ සික්ඛා කත්තබ්බා. එත්ථ ච යස්මා වත්තක්ඛන්ධකෙ වුත්තවත්තානිපි සික්ඛිතබ්බත්තා සෙඛියානෙව හොන්ති, තස්මා පාරාජිකාදීසු විය පරිච්ඡෙදො න කතො, චාරිත්තනයදස්සනත්ථඤ්ච ‘‘යො පන භික්ඛු ඔලම්බෙන්තො නිවාසෙය්ය, දුක්කට’’න්ති එවං ආපත්තිනාමෙන අවත්වා ‘‘සික්ඛා කරණීයා’’ති එවං සබ්බසික්ඛාපදෙසු පාළි ආරොපිතා. පදභාජනෙ පන ‘‘ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වුත්තත්තා සබ්බත්ථ අනාදරියකරණෙ දුක්කටං වෙදිතබ්බං. වුත්තන්ති මහාඅට්ඨකථායං වුත්තං. යස්මා අට්ඨඞ්ගුලමත්තං ඔතාරෙත්වා නිවත්ථමෙව නිසින්නස්ස චතුරඞ්ගුලමත්තං හොති, තස්මා උභොපෙතෙ අට්ඨකථාවාදා එකපරිච්ඡෙදා. තෙ සබ්බෙති නිවාසනදොසා.

තං පනාති තං අනාදරියං. කිඤ්චාපි කුරුන්දිවාදං පච්ඡා වදන්තෙන ‘‘පරිමණ්ඩලං නිවාසෙතුං අජානන්තස්ස අනාපත්තී’’ති අයමත්ථො පතිට්ඨාපිතො, තථාපි නිවාසනවත්තං සාධුකං උග්ගහෙතබ්බමෙව. සඤ්චිච්ච අනුග්ගණ්හන්තස්ස අනාදරියං සියා. තෙනෙව මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. පරිමණ්ඩලසික්ඛාපදවණ්ණනා) වුත්තං ‘‘අජානන්තස්සාති පරිමණ්ඩලං නිවාසෙතුං අජානන්තස්ස අනාපත්ති, අපිච නිවාසනවත්තං උග්ගහෙතබ්බ’’න්ති.

සචිත්තකන්ති වත්ථුවිජානනචිත්තෙන පණ්ණත්තිවිජානනචිත්තෙන ච සචිත්තකං ‘‘අනාදරියං පටිච්චා’’ති වුත්තත්තා. ‘‘පාණාතිපාතාදි විය නිවාසනදොසො ලොකගරහිතො න හොතීති පණ්ණත්තිවජ්ජ’’න්ති ඵුස්සදෙවත්ථෙරො ආහ. උපතිස්සත්ථෙරො පන ‘‘යස්මා අනාදරියවසෙනෙව ආපජ්ජිතබ්බත්තා කෙවලං අකුසලමෙව, තඤ්ච පකතියා වජ්ජං, සඤ්චිච්ච වීතික්කමනඤ්ච දොමනස්සිතස්සෙව හොති, තස්මා ලොකවජ්ජං අකුසලචිත්තං දුක්ඛවෙදන’’න්ති ආහ. අනාදරියං, අනාපත්තිකාරණාභාවො, අපරිමණ්ඩලනිවාසනන්ති ඉමානි පනෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. යථා චෙත්ථ, එවං සබ්බත්ථ පුරිමානි ද්වෙ තත්ථ තත්ථ වුත්තපටිපක්ඛකරණඤ්චාති තීණියෙව හොන්ති.

577. දුතියාදීසු අනෙකප්පකාරං ගිහිපාරුතන්ති සෙතපටපාරුතං පරිබ්බාජකපාරුතං එකසාටකපාරුතන්තිආදි අනෙකප්පභෙදං ගිහිපාරුතං. තස්සත්ථො ඛන්ධකෙයෙව ආවි භවිස්සති. විහාරෙපීති බුද්ධුපට්ඨානාදිකාලං සන්ධාය වුත්තං.

578. ‘‘සුප්පටිච්ඡන්නො’’ති වුත්තත්තා ‘‘සසීසං පාරුතො සබ්බථා සුප්පටිච්ඡන්නත්තා සුප්පටිච්ඡන්නො නාම හොතී’’ති යස්ස සියා, තං සන්ධායාහ ‘‘න සසීසං පාරුතෙනා’’තිආදි.

582. එකස්මිං පන ඨානෙ ඨත්වාති එත්ථ ‘‘ගච්ඡන්තොපි පරිස්සයාභාවං ඔලොකෙතුං ලභතියෙව, තථා ගාමෙ පූජ’’න්ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං.

පරිමණ්ඩලවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. උජ්ජග්ඝිකවග්ගවණ්ණනා

586. දුතියවග්ගෙ හසනීයස්මිං වත්ථුස්මින්ති හාසජනකෙ කාරණෙ.

උජ්ජග්ඝිකවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. ඛම්භකතවග්ගවණ්ණනා

603. තතියවග්ගෙ පත්තෙ සඤ්ඤා පත්තසඤ්ඤා, සා අස්ස අත්ථීති පත්තසඤ්ඤී, අත්තනො භාජනෙ උපනිබන්ධසඤ්ඤී හුත්වාති අත්ථො. බ්යඤ්ජනං පන අනාදියිත්වා අත්ථමත්තමෙව දස්සෙතුං ‘‘පත්තෙ සඤ්ඤං කත්වා’’ති වුත්තං.

604. ඔලොණීති එකා බ්යඤ්ජනවිකති. ‘‘යො කොචි සුද්ධො කඤ්ජිකතක්කාදිරසඔ’’ති කෙචි. සාකසූපෙය්ය-ග්ගහණෙන යා කාචි සූපෙය්යසාකෙහි කතා බ්යඤ්ජනවිකති වුත්තා. මංසරසාදීනීති ආදි-සද්දෙන අවසෙසා සබ්බාපි බ්යඤ්ජනවිකති සඞ්ගහිතාති දට්ඨබ්බං. තෙනෙව මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. සමසූපකපටිග්ගහණසික්ඛාපදවණ්ණනා) වුත්තං ‘‘ඨපෙත්වා පන සූපං අවසෙසා සබ්බාපි සූපෙය්යා බ්යඤ්ජනවිකති රසරසො නාම හොතී’’ති.

605. සමපුණ්ණන්ති අධිට්ඨානුපගස්ස පත්තස්ස අන්තොමුඛවට්ටිලෙඛං අනතික්කාමෙත්වා රචිතං. සමභරිතන්ති තස්සෙව වෙවචනං. ඵලාඵලාදීති ආදි-සද්දෙන ඔදනාදිම්පි සඞ්ගණ්හාති. හෙට්ඨා ඔරොහතීති සමන්තා ඔකාසසබ්භාවතො චාලියමානං හෙට්ඨා භස්සති. මත්ථකෙ ථූපීකතං පූවමෙව වටංසකසදිසත්තා ‘‘පූවවටංසක’’න්ති වුත්තං. පුප්ඵවටංසකාදීසුපි එසෙව නයො.

යස්මා ‘‘සමතිත්තිකො පිණ්ඩපාතො පටිග්ගහෙතබ්බො’’ති වචනං පිණ්ඩපාතො සම්පුණ්ණො පටිග්ගහෙතබ්බොති දීපෙති, තස්මා අත්තනො හත්ථගතෙ පත්තෙ පිණ්ඩපාතො දිය්යමානො ථූපීකතොපි චෙ හොති, වට්ටතීති දීපෙති. ‘‘ථූපීකතං පිණ්ඩපාතං පටිග්ගණ්හාති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති හි වචනං පඨමං ථූපීකතං පිණ්ඩපාතං පච්ඡා පටිග්ගණ්හතො ආපත්තීති දීපෙති. ‘‘පත්තෙ පටිග්ගණ්හතො ච ථූපීකතං හොති, වට්ටති අථූපීකතස්ස පටිග්ගහිතත්තා, පයොගො පන නත්ථි අඤ්ඤත්ර පුබ්බදෙසා’’ති කෙනචි වුත්තං, තං න සාරතො පච්චෙතබ්බං. ‘‘න ථූපීකතං පිණ්ඩපාතං පටිග්ගණ්හාතී’’ති වචනං පඨමං ථූපීකතස්සෙව පච්ඡා පටිග්ගණ්හනං දීපෙති. න හි හත්ථගතෙපි පත්තෙ දිය්යමානං ථූපීකතං ගණ්හන්තො ථූපීකතං පිණ්ඩපාතං පටිග්ගණ්හන්තො නාම න හොති, න ච තෙන සමතිත්තිකො පිණ්ඩපාතො පටිග්ගහිතොති සක්කා විඤ්ඤාතුං. ‘‘ථූපීකත’’න්ති ච භාවනපුංසකනිද්දෙසෙ ගය්හමානෙ අයමත්ථො සුට්ඨුතරං පාකටොයෙවාති.

ඛම්භකතවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. සක්කච්චවග්ගවණ්ණනා

608. චතුත්ථවග්ගෙ සපදානන්ති එත්ථ දානං වුච්චති අවඛණ්ඩනං, අපෙතං දානතො අපදානං, අනවඛණ්ඩනන්ති අත්ථො. සහ අපදානෙන සපදානං, අවඛණ්ඩනවිරහිතං , අනුපටිපාටියාති වුත්තං හොති. තෙනාහ ‘‘තත්ථ තත්ථ ඔධිං අකත්වා අනුපටිපාටියා’’ති.

611. යස්මිං සමයෙ ‘‘පාණො න හන්තබ්බො’’ති රාජානො භෙරිං චරාපෙන්ති, අයං මාඝාතසමයො නාම. ඉධ අනාපත්තියං ගිලානො න ආගතො, තස්මා ගිලානස්සපි ආපත්ති. සූපොදනවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදෙ අසඤ්චිච්ච අස්සතියාති එත්ථ ‘‘මුඛෙ පක්ඛිපිත්වා පුන විප්පටිසාරී හුත්වා ඡඩ්ඩෙන්තස්ස අරුචියා පවිසන්තෙ ‘අසඤ්චිච්චා’ති වුච්චති, විඤ්ඤත්තිම්පි අවිඤ්ඤත්තිම්පි එතස්මිං ඨානෙ ඨිතං සහසා ගහෙත්වා භුඤ්ජන්තෙ ‘අස්සතියා’ති වුච්චතී’’ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං.

614-615. උජ්ඣානෙ සඤ්ඤා උජ්ඣානසඤ්ඤා, සා අස්ස අත්ථීති උජ්ඣානසඤ්ඤී. ‘‘මයූරණ්ඩං අතිමහන්ත’’න්ති වචනතො මයූරණ්ඩප්පමාණො කබළො න වට්ටති. කෙචි පන ‘‘මයූරණ්ඩතො මහන්තො න වට්ටතී’’ති වදන්ති, තං න ගහෙතබ්බං, ‘‘නාතිමහන්ත’’න්ති ච අතිමහන්තස්සෙව පටික්ඛිත්තත්තා ඛුද්දකෙ ආපත්ති න දිස්සති. ‘‘මයූරණ්ඩං අතිමහන්තං, කුක්කුටණ්ඩං අතිඛුද්දකං, තෙසං වෙමජ්ඣප්පමාණො’’ති ඉමිනා පන සාරුප්පවසෙන ඛුද්දකම්පි පටික්ඛිපිත්වා පරිච්ඡෙදො න දස්සිතොති වෙදිතබ්බං.

සක්කච්චවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. කබළවග්ගවණ්ණනා

618. පඤ්චමවග්ගෙ සබ්බං හත්ථන්ති එත්ථ හත්ථ-සද්දො තදෙකදෙසෙසු අඞ්ගුලීසු දට්ඨබ්බො ‘‘හත්ථමුද්දා’’තිආදීසු විය, සමුදායෙ පවත්තවොහාරස්ස අවයවෙපි වත්තනතො එකඞ්ගුලිම්පි මුඛෙ පක්ඛිපිතුං න වට්ටති.

කබළවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. සුරුසුරුවග්ගවණ්ණනා

627. ඡට්ඨවග්ගෙ සීතීකතොති සීතට්ටො, සීතපීළිතොති වුත්තං හොති. සිලකබුද්ධොති පරිහාසවචනමෙතං. සිලකඤ්හි කඤ්චි දිස්වා ‘‘බුද්ධො අය’’න්ති වොහරන්ති.

634. විලීවච්ඡත්තන්ති වෙණුවිලීවෙහි කතං ඡත්තං. තත්ථජාතකදණ්ඩකෙන කතන්ති තාලපණ්ණං සහ දණ්ඩකෙන ඡින්දිත්වා තමෙව ඡත්තදණ්ඩං කරොන්ති ගොපාලකාදයො විය, තං සන්ධායෙතං වුත්තං. ඡත්තපාදුකාය වා ඨිතං හොතීති එත්ථ ඡත්තපාදුකා වුච්චති ඡත්තාධාරො. යස්මිං ඡත්තං අපතමානං කත්වා ඨපෙන්ති, තාදිසිකාය ඡත්තපාදුකාය ඨිතං ඡත්තං ‘‘ඡත්ත’’න්ති අජ්ඣාහරිතබ්බං. ‘‘ඡත්තං ඡත්තපාදුකාය ඨිත’’න්තිපි පඨන්ති, තත්ථාපි අයමෙවත්ථො.

637. චාපොති මජ්ඣෙ වඞ්කා කාචදණ්ඩසදිසා ධනුවිකති. කොදණ්ඩොති වට්ටලදණ්ඩා ධනුවිකති. පටිමුක්කන්ති පවෙසිතං ලග්ගිතං.

සුරුසුරුවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. පාදුකවග්ගවණ්ණනා

647. සත්තමවග්ගෙ පටිච්ඡන්නො හුත්වාති සො කිර රත්තිභාගෙ උය්යානං ගන්ත්වා අම්බං අභිරුහිත්වා සාඛාය සාඛං අම්බං ඔලොකෙන්තො විචරි. තස්ස තථා කරොන්තස්සෙව රත්ති විභායි. සො චින්තෙසි ‘‘සචෙ ඉදානි ඔතරිත්වා ගමිස්සාමි, දිස්වා මං චොරොති ගහෙස්සන්ති, රත්තිභාගෙ ගමිස්සාමී’’ති. අථෙකං විටපං අභිරුහිත්වා නිලීනො අච්ඡි. තං සන්ධායෙතං වුත්තං. සො රුක්ඛතො ඔතරන්තො එකං ඔලම්බිනිසාඛං ගහෙත්වා තෙසං උභින්නම්පි අන්තරෙ පතිට්ඨාසි. තං සන්ධාය වුත්තං ‘‘තෙසං ද්වින්නම්පි අන්තරා රුක්ඛතො පතිතො’’ති. පාළියා අත්ථං න ජානන්තීති අත්තනො ගහණස්ස අත්ථං න ජානන්ති.

ජාතකපාළියං (ජා. 1.4.33) පන අයං ගාථා –

‘‘සබ්බමිදං චරිමං කතං, උභො ධම්මං න පස්සරෙ;

උභො පකතියා චුතා, යො චායං මන්තෙජ්ඣාපෙති;

යො ච මන්තං අධීයතී’’ති. –

එවමාගතා. තස්සායමත්ථො (ජා. අට්ඨ. 3.4.33) – සබ්බමිදං චරිමං කතන්ති යං අම්හෙහි තීහි ජනෙහි කතං, සබ්බමිදං කිච්චං ලාමකං නිම්මරියාදං අධම්මිකං. එවං අත්තනො චොරභාවං තෙසඤ්ච මන්තෙසු අගාරවං ගරහිත්වා පුන ඉතරෙ ද්වෙයෙව ගරහන්තො ‘‘උභො ධම්මං න පස්සරෙ’’තිආදිමාහ. තත්ථ උභොති ඉමෙ ද්වෙපි ජනා ගරුකාරාරහං පොරාණකධම්මං න පස්සන්ති, තතොව ධම්මපකතිතො චුතා. ධම්මො හි පඨමුප්පත්තිවසෙන පකති නාම. වුත්තම්පි චෙතං –

‘‘ධම්මො හවෙ පාතුරහොසි පුබ්බෙ,

පච්ඡා අධම්මො උදපාදි ලොකෙ’’ති. (ජා. 1.11.28);

යො චායන්ති යො ච අයං නීචෙ නිසීදිත්වා මන්තෙ අජ්ඣාපෙති, යො ච උච්චෙ නිසීදිත්වා අධීයතීති.

සාලීනන්ති අයං ගාථාපි –

‘‘සාලීනං ඔදනං භුඤ්ජෙ, සුචිං මංසූපසෙචනං;

තස්මා එතං න සෙවාමි, ධම්මං ඉසීහි සෙවිත’’න්ති. (ජා. 1.4.34) –

එවං ජාතකෙ ආගතා. තත්ථ සුචින්ති පණ්ඩරං පරිසුද්ධං. මංසූපසෙචනන්ති නානප්පකාරාය මංසවිකතියා සිත්තං භුඤ්ජෙ, භුඤ්ජාමීති අත්ථො. සෙසං පාකටමෙව.

ධිරත්ථූති ධි අත්ථු, නින්දා භවතූති අත්ථො, ගරහාම තං මයන්ති වුත්තං හොති. ලද්ධලාභොති ධනලාභං යසලාභඤ්ච සන්ධාය වදති. විනිපාතනහෙතුනාති විනිපාතනස්ස හෙතුභාවෙන. වුත්ති නාම හොතීති යථාවුත්තො දුවිධොපි ලාභො අපායසංවත්තනිකතාය සම්පරායෙ විනිපාතනහෙතුභාවෙන පවත්තනතො සම්පති අධම්මචරණෙන පවත්තනතො ච වුත්ති නාම හොතීති අත්ථො. එවරූපා යා වුත්තීති එවරූපා ධනලාභයසලාභසඞ්ඛාතා යා වුත්ති. අධම්මචරණෙන වාති වා-සද්දො සම්පිණ්ඩනත්ථො. ත්වන්ති උපයොගත්ථෙ පච්චත්තවචනං, තං ඉච්චෙව වා පාඨො. අස්මාති පාසාණාධිවචනමෙතං.

පාදුකවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සෙසං උත්තානමෙව.

සෙඛියකණ්ඩං නිට්ඨිතං.

අධිකරණසමථෙසු යං වත්තබ්බං, තං අට්ඨකථායං ආගතට්ඨානෙයෙව දස්සයිස්සාම.

ඉති සමන්තපාසාදිකාය විනයට්ඨකථාය සාරත්ථදීපනියං

භික්ඛුවිභඞ්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

මහාවිභඞ්ගො නිට්ඨිතො.

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

භික්ඛුනීවිභඞ්ගවණ්ණනා