📜

1. කම්මක්ඛන්ධකං

තජ්ජනීයකම්මකථාවණ්ණනා

1. චූළවග්ගස්ස පඨමෙ කම්මක්ඛන්ධකෙ තාව ‘‘යට්ඨිං පවෙසය, කුන්තෙ පවෙසයා’’තිආදීසු විය සහචරණඤායෙන ‘‘මඤ්චා උක්කුට්ඨිං කරොන්තී’’තිආදීසු විය නිස්සිතෙසු නිස්සයවොහාරවසෙන වා පණ්ඩුකලොහිතකනිස්සිතා පණ්ඩුකලොහිතකසද්දෙන වුත්තාති ආහ ‘‘තෙසං නිස්සිතකාපි පණ්ඩුකලොහිතකාත්වෙව පඤ්ඤායන්තී’’ති. පටිවදථාති පටිවචනං දෙථ.

අධම්මකම්මද්වාදසකකථාවණ්ණනා

4. තීහිඅඞ්ගෙහි සමන්නාගතන්ති පච්චෙකං සමුදිතෙහි වා තීහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතං. න හි තිණ්ණං එව අඞ්ගානං සමොධානෙන අධම්මකම්මං හොති, එකෙනපි හොතියෙව. ‘‘අප්පටිඤ්ඤාය කතං හොතීති ලජ්ජිං සන්ධාය වුත්ත’’න්ති ගණ්ඨිපදෙසු කථිතං.

නනු ච ‘‘අදෙසනාගාමිනියා ආපත්තියා කතං හොතී’’ති ඉදං පරතො ‘‘තීහි, භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතස්ස භික්ඛුනො ආකඞ්ඛමානො සඞ්ඝො තජ්ජනීයකම්මං කරෙය්ය, අධිසීලෙ සීලවිපන්නො හොතී’’ති ඉමිනා විරුජ්ඣති. අදෙසනාගාමිනිං ආපන්නො හි ‘‘අධිසීලෙ සීලවිපන්නො’’ති වුච්චතීති? තත්ථ කෙචි වදන්ති ‘‘තජ්ජනීයකම්මස්ස හි විසෙසෙන භණ්ඩනකාරකත්තං අඞ්ග’න්ති අට්ඨකථායං වුත්තං, තං පාළියා ආගතනිදානෙන සමෙති, තස්මා සබ්බතිකෙසුපි භණ්ඩනං ආරොපෙත්වා භණ්ඩනපච්චයා ආපන්නාපත්තිවසෙන ඉදං කම්මං කාතබ්බං. තස්මා ‘අධිසීලෙ සීලවිපන්නො’ති එත්ථාපි පුබ්බභාගෙ වා පරභාගෙ වා චොදනාසාරණාදිකාලෙ භණ්ඩනපච්චයා ආපන්නාපත්තිවසෙනෙව කාතබ්බං, න කෙවලං සඞ්ඝාදිසෙසපච්චයා කාතබ්බ’’න්ති. අපරෙ පන වදන්ති ‘‘අදෙසනාගාමිනියාති ඉදං පාරාජිකාපත්තිංයෙව සන්ධාය වුත්තං, න සඞ්ඝාදිසෙසං. අට්ඨකථායං පන ‘අදෙසනාගාමිනියාති පාරාජිකාපත්තියා වා සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තියා වා’ති වුත්තං. තත්ථ සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තියා වාති අත්ථුද්ධාරවසෙන වුත්තං, ‘අධිසීලෙ සීලවිපන්නො’ති ච ඉදං සඞ්ඝාදිසෙසංයෙව සන්ධාය වුත්තං, න පාරාජිකං. තස්මා පාරාජිකාපත්තිපච්චයා න තජ්ජනීයකම්මං කාතබ්බං පයොජනාභාවා, සඞ්ඝාදිසෙසපච්චයා කාතබ්බන්ති අයමත්ථො සිද්ධො හොති. සුක්කපක්ඛෙ ‘දෙසනාගාමිනියා ආපත්තියා කතං හොතී’ති ඉමිනා විරුජ්ඣතීති චෙ? න එකෙන පරියායෙන සඞ්ඝාදිසෙසස්සපි දෙසනාගාමිනීවොහාරසම්භවතො’’ති, තං යුත්තං විය දිස්සති.

නප්පටිප්පස්සම්භෙතබ්බඅට්ඨාරසකකථාවණ්ණනා

8. ලොමං පාතෙන්තීතිආදි සම්මාවත්තනාය පරියායවචනං.

නියස්සකම්මකථාවණ්ණනා

11. නියස්සකම්මෙ ‘‘නිස්සාය තෙ වත්ථබ්බන්ති ගරුනිස්සයං සන්ධාය වුත්තං, න ඉතර’’න්ති කෙනචි ලිඛිතං. ගණ්ඨිපදෙ පන ‘‘නියස්සකම්මං යස්මා බාලවසෙන කරීයති, තස්මා නිස්සාය වත්ථබ්බන්ති නිස්සයං ගාහාපෙතබ්බො’’ති වුත්තං, වීමංසිත්වා යුත්තතරං ගහෙතබ්බං. අපිස්සූති එත්ථ සුඉති නිපාතමත්තං, භික්ඛූ අපි නිච්චබ්යාවටා හොන්තීති වුත්තං හොති.

පබ්බාජනීයකම්මකථාවණ්ණනා

29. පබ්බාජනීයකම්මෙ තෙන හි, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝො පබ්බාජනීයකම්මං පටිප්පස්සම්භෙතූති ඉදං තෙසු විබ්භමන්තෙසුපි පක්කමන්තෙසුපි සම්මාවත්තන්තෙයෙව සන්ධාය වුත්තං.

පටිසාරණීයකම්මකථාවණ්ණනා

33. සුධම්මවත්ථුස්මිං මච්ඡිකාසණ්ඩෙති එවංනාමකෙ නගරෙ. තත්ථ කිර (ධ. ප. අට්ඨ. 1.72 චිත්තගහපතිවත්ථු) චිත්තො ගහපති පඤ්චවග්ගියානං අබ්භන්තරං මහානාමත්ථෙරං පිණ්ඩාය චරමානං දිස්වා තස්ස ඉරියාපථෙ පසීදිත්වා පත්තං ආදාය ගෙහං පවෙසෙත්වා භොජෙත්වා භත්තකිච්චාවසානෙ ධම්මකථං සුණන්තො සොතාපත්තිඵලං පත්වා අචලසද්ධො හුත්වා අම්බාටකවනං නාම අත්තනො උය්යානං සඞ්ඝාරාමං කාතුකාමො ථෙරස්ස හත්ථෙ උදකං පාතෙත්වා නිය්යාතෙසි. තස්මිං ඛණෙ ‘‘පතිට්ඨිතං බුද්ධසාසන’’න්ති උදකපරියන්තං කත්වා මහාපථවී කම්පි, මහාසෙට්ඨි උය්යානෙ මහාවිහාරං කාරෙසි. තත්ථායං සුධම්මො භික්ඛු ආවාසිකො අහොසි. තං සන්ධාය වුත්තං ‘‘ආයස්මා සුධම්මො මච්ඡිකාසණ්ඩෙ චිත්තස්ස ගහපතිනො ආවාසිකො හොතී’’තිආදි. තත්ථ ධුවභත්තිකොති නිච්චභත්තිකො.

අපරෙන සමයෙන චිත්තස්ස ගුණකථං සුත්වා භික්ඛුසහස්සෙන සද්ධිං ද්වෙ අග්ගසාවකා තස්ස සඞ්ගහං කත්තුකාමා මච්ඡිකාසණ්ඩං අගමංසු. තං සන්ධාය වුත්තං ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලා ථෙරා’’තිආදි. චිත්තො ගහපති තෙසං ආගමනං සුත්වා අද්ධයොජනමත්තං පච්චුග්ගන්ත්වා තෙ ආදාය අත්තනො විහාරං පවෙසෙත්වා ආගන්තුකවත්තං කත්වා ‘‘භන්තෙ, ථොකං ධම්මකථං සොතුකාමොම්හී’’ති ධම්මසෙනාපතිං යාචි. අථ නං ථෙරො ‘‘උපාසක, අද්ධානෙනාම්හා කිලන්තරූපා, අපිච ථොකං සුණාහී’’ති තස්ස ධම්මකථං කථෙසි. තෙන වුත්තං ‘‘එකමන්තං නිසින්නං ඛො චිත්තං ගහපතිං ආයස්මා සාරිපුත්තො ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙසී’’තිආදි. සො ථෙරස්ස ධම්මකථං සුණන්තොව අනාගාමිඵලං පාපුණි.

41. නාසක්ඛි චිත්තං ගහපතිං ඛමාපෙතුන්ති සො තත්ථ ගන්ත්වා ‘‘ගහපති, මය්හමෙව සො දොසො , ඛමාහි මෙ’’ති වත්වාපි ‘‘නාහං ඛමාමී’’ති තෙන පටික්ඛිත්තො මඞ්කුභූතො තං ඛමාපෙතුං නාසක්ඛි. පුනදෙව සත්ථු සන්තිකං පච්චාගමාසි. සත්ථා ‘‘නාස්ස උපාසකො ඛමිස්සතී’’ති ජානන්තොපි ‘‘මානථද්ධො එස තිංසයොජනං ගන්ත්වාව පච්චාගච්ඡතූ’’ති ඛමනුපායං අනාචික්ඛිත්වාව උය්යොජෙසි. අථස්ස පුන ආගතකාලෙ නිහතමානස්ස අනුදූතං දත්වා ‘‘ගච්ඡ, ඉමිනා සද්ධිං ගන්ත්වා උපාසකං ඛමාපෙහී’’ති වත්වා ‘‘සමණෙන නාම ‘මය්හං විහාරො, මය්හං නිවාසට්ඨානං, මය්හං උපාසකො, මය්හං උපාසිකා’ති මානං වා ඉස්සං වා කාතුං න වට්ටති. එවං කරොන්තස්ස හි ඉච්ඡාමානාදයො කිලෙසා වඩ්ඪන්තී’’ති ඔවදන්තො –

‘‘අසන්තං භාවනමිච්ඡෙය්ය, පුරෙක්ඛාරඤ්ච භික්ඛුසු;

ආවාසෙසු ච ඉස්සරියං, පූජා පරකුලෙසු ච.

‘‘මමෙව කත මඤ්ඤන්තු, ගිහී පබ්බජිතා උභො;

මමෙවාතිවසා අස්සු, කිච්චාකිච්චෙසු කිස්මිචි;

ඉති බාලස්ස සඞ්කප්පො, ඉච්ඡා මානො ච වඩ්ඪතී’’ති. (ධ. ප. 73-74) –

ධම්මපදෙ ඉමා ගාථා අභාසි.

සුධම්මත්ථෙරොපි ඉමං ඔවාදං සුත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා උට්ඨායාසනා පදක්ඛිණං කත්වා තෙන අනුදූතෙන භික්ඛුනා සද්ධිං ගන්ත්වා උපාසකස්ස චක්ඛුපථෙ ආපත්තිං පටිකරිත්වා උපාසකං ඛමාපෙසි. සො උපාසකෙන ‘‘ඛමාමහං භන්තෙ, සචෙ මය්හං දොසො අත්ථි, ඛමථ මෙ’’ති පටිඛමාපිතො සත්ථාරා දින්නඔවාදෙ ඨත්වා කතිපාහෙනෙව සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණි.

ආපත්තියා අදස්සනෙ උක්ඛෙපනීයකම්මකථාවණ්ණනා

50. තස්සා අදස්සනෙයෙව කම්මං කාතබ්බන්ති තස්සා අදස්සනෙයෙව උක්ඛෙපනීයකම්මං කාතබ්බං. තජ්ජනීයාදිකම්මං පන ආපත්තිං ආරොපෙත්වා තස්සා අදස්සනෙ අප්පටිකම්මෙ වා භණ්ඩනකාරකාදිඅඞ්ගෙහි කාතබ්බං. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙව.

කම්මක්ඛන්ධකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.