තීකා > විනයපිටක (ටීකා) > සාරත්ථදීපනී-ටීකා-3

294. සෙනාසනක්ඛන්ධකෙ ¶ ¶ සෙනාසනං අපඤ්ඤත්තං හොතීති විහාරසෙනාසනං සන්ධාය වුත්තං. චතුබ්බිධඤ්හි (ම. නි. අට්ට. 1.296) සෙනාසනං විහාරසෙනාසනං මඤ්චපීඨසෙනාසනං සන්ථතසෙනාසනං ඔකාසසෙනාසනන්ති. තත්ථ ‘‘මඤ්චොපි සෙනාසනං, පීඨම්පි භිසිපි බිම්බොහනම්පි විහාරොපි අඩ්ඪයොගොපි පාසාදොපි හම්මියම්පි ගුහාපි අට්ටොපි මාළොපි ලෙණම්පි වෙළුගුම්බොපි රුක්ඛමූලම්පි මණ්ඩපොපි සෙනාසනං. යත්ථ වා පන භික්ඛූ පටික්කමන්ති, සබ්බමෙතං සෙනාසන’’න්ති (විභ. 527) වචනතො විහාරො අඩ්ඪයොගො පාසාදො හම්මියං ගුහාති ඉදං විහාරසෙනාසනං නාම. මඤ්චො පීඨං භිසි බිම්බොහනන්ති ඉදං මඤ්චපීඨසෙනාසනං නාම. චිමිලිකා චම්මඛණ්ඩො තිණසන්ථාරො පණ්ණසන්ථාරොති ඉදං සන්ථතසෙනාසනං නාම. යත්ථ වා පන භික්ඛූ පටික්කමන්තීති ඉදං ඔකාසසෙනාසනං නාම.

රුක්ඛමූලෙතිආදීසු රුක්ඛමූලසෙනාසනං නාම යංකිඤ්චි සන්දච්ඡායං විවිත්තං රුක්ඛමූලං. පබ්බතො නාම සෙලො. තත්ථ හි උදකසොණ්ඩීසු උදකකිච්චං කත්වා සීතාය රුක්ඛච්ඡායාය නිසින්නා නානාදිසාසු ඛායමානාසු සීතෙන වාතෙන බීජියමානා සමණධම්මං කරොන්ති. කන්දරෙති කං වුච්චති උදකං, තෙන දාරිතො උදකෙන භින්නො පබ්බතප්පදෙසො කන්දරං. යං ‘‘නිතම්බ’’න්තිපි ‘‘නදීකුඤ්ජ’’න්තිපි වදන්ති. තත්ථ හි රජතපට්ටසදිසා වාලිකා හොති, මත්ථකෙ මණිවිතානං විය වනගහනං, මණික්ඛන්ධසදිසං උදකං සන්දති, එවරූපං කන්දරං ඔරුය්හ පානීයං පිවිත්වා ගත්තානි සීතං කත්වා වාලිකං උස්සාපෙත්වා පංසුකූලචීවරං පඤ්ඤපෙත්වා තත්ථ නිසින්නා තෙ භික්ඛූ සමණධම්මං කරොන්ති. ගිරිගුහා නාම ද්වින්නං පබ්බතානං අන්තරා, එකස්මිංයෙව වා උමඞ්ගසදිසං මහාවිවරං.

‘‘වනපත්ථන්ති දූරානමෙතං සෙනාසනානං අධිවචන’’න්තිආදිවචනතො (විභ. 531) යත්ථ න ¶ කසන්ති න වපන්ති, තාදිසං මනුස්සානං උපචාරට්ඨානං අතික්කමිත්වා ඨිතං අරඤ්ඤකසෙනාසනං ‘‘වනපත්ථ’’න්ති වුච්චති. අජ්ඣොකාසො නාම කෙනචි ¶ අච්ඡන්නො පදෙසො. ආකඞ්ඛමානා පනෙත්ථ චීවරකුටිං කත්වා වසන්ති. පලාලපුඤ්ජෙති පලාලරාසිම්හි. මහාපලාලපුඤ්ජතො හි පලාලං නික්කඩ්ඪිත්වා පබ්භාරලෙණසදිසෙ ආලයෙ කරොන්ති, ගච්ඡගුම්බාදීනම්පි උපරි පලාලං පරික්ඛිපිත්වා හෙට්ඨා නිසින්නා සමණධම්මං කරොන්ති, තං සන්ධායෙතං වුත්තං. පඤ්ච ලෙණානීති පඤ්ච ලීයනට්ඨානානි. නිලීයන්ති එත්ථ භික්ඛූති ලෙණානි, විහාරාදීනමෙතං අධිවචනං. සුපණ්ණවඞ්කගෙහන්ති ගරුළපක්ඛසණ්ඨානෙන කතගෙහං.

295. අනුමොදනගාථාසු සීතන්ති අජ්ඣත්තධාතුක්ඛොභවසෙන වා බහිද්ධඋතුවිපරිණාමවසඑන වා උප්පජ්ජනකසීතං. උණ්හන්ති අග්ගිසන්තාපං, තස්ස වනදාහාදීසු වා සම්භවො දට්ඨබ්බො. පටිහන්තීති බාධති. යථා තදුභයවසෙන කායචිත්තානං බාධනං න හොති, එවං කරොති. සීතුණ්හබ්භාහතෙ හි සරීරෙ වික්ඛිත්තචිත්තො භික්ඛු යොනිසො පදහිතුං න සක්කොති. වාළමිගානීති සීහබ්යග්ඝාදිවාළමිගෙ. ගුත්තසෙනාසනඤ්හි පවිසිත්වා ද්වාරං පිධාය නිසින්නස්ස තෙ පරිස්සයා න හොන්ති. සරීසපෙති යෙ කෙචි සරන්තෙ ගච්ඡන්තෙ දීඝජාතිකෙ. මකසෙති නිදස්සනමත්තමෙතං, ඩංසාදීනම්පි එතෙනෙව සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. සිසිරෙති සිසිරකාලවසෙන සත්තාහවද්ධලිකාදිවසෙන ච උප්පන්නෙ සිසිරසම්ඵස්සෙ. වුට්ඨියොති යදා තදා උප්පන්නා වස්සවුට්ඨියො.

වාතාතපො ඝොරොති රුක්ඛගච්ඡාදීනං උම්මූලභඤ්ජනාදිවසෙන පවත්තියා ඝොරො සරජඅරජාදිභෙදො වාතො චෙව ගිම්හපරිළාහසමයෙසු උප්පත්තියා ඝොරො සූරියාතපො ච පටිහඤ්ඤති පටිබාහීයති. ලෙණත්ථන්ති නානාරම්මණතො චිත්තං නිවත්තෙත්වා පටිසල්ලානාරාමත්ථං. සුඛත්ථන්ති වුත්තපරිස්සයාභාවෙන ඵාසුවිහාරත්ථං. ඣායිතුන්ති අට්ඨතිංසාරම්මණෙසු යත්ථ කත්ථචි චිත්තං උපනිජ්ඣායිතුං. විපස්සිතුන්ති අනිච්චාදිතො සඞ්ඛාරෙ සම්මසිතුං.

විහාරෙති පතිස්සයෙ. කාරයෙති කාරාපෙය්ය. රම්මෙති මනොරමෙ නිවාසසුඛෙ. වාසයෙත්ථ බහුස්සුතෙති කාරෙත්වා පන එත්ථ විහාරෙසු බහුස්සුතෙ සීලවන්තෙ කල්යාණධම්මෙ නිවාසෙය්ය. තෙ නිවාසෙන්තො පන තෙසං බහුස්සුතානං යථා පච්චයෙහි කිලමථො න හොති, එවං අන්නඤ්ච ¶ පානඤ්ච වත්ථසෙනාසනානි ච දදෙය්ය උජුභූතෙසු අජ්ඣාසයසම්පන්නෙසු කම්මඵලානං රතනත්තයගුණානඤ්ච සද්දහනෙන විප්පසන්නෙන චෙතසා.

ඉදානි ගහට්ඨපබ්බජිතානං අඤ්ඤමඤ්ඤුපකාරිතං දස්සෙතුං ‘‘තෙ තස්සා’’ති ගාථමාහ. තත්ථ තෙති ¶ තෙ බහුස්සුතා. තස්සාති උපාසකස්ස. ධම්මං දෙසෙන්තීති සකලවට්ටදුක්ඛාපනූදනං සද්ධම්මං දෙසෙන්ති. යං සො ධම්මං ඉධඤ්ඤායාති සො පුග්ගලො යං සද්ධම්මං ඉමස්මිං සාසනෙ සම්මා පටිපජ්ජනෙන ජානිත්වා අග්ගමග්ගාධිගමෙන අනාසවො හුත්වා පරිනිබ්බායති.

සො ච සබ්බදදො හොතීති ආවාසදානස්මිං දින්නෙ සබ්බදානං දින්නමෙව හොතීති කත්වා වුත්තං. තථා හි (සං. නි. අට්ඨ. 1.1.42) ද්වෙ තයො ගාමෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා කිඤ්චි අලද්ධා ආගතස්සපි ඡායූදකසම්පන්නං ආරාමං පවිසිත්වා නහායිත්වා පතිස්සයෙ මුහුත්තං නිපජ්ජිත්වා උට්ඨාය නිසින්නස්ස කායෙ බලං ආහරිත්වා පක්ඛිත්තං විය හොති, බහි විචරන්තස්ස ච කායෙ වණ්ණධාතු වාතාතපෙහි කිලමති, පතිස්සයං පවිසිත්වා ද්වාරං පිධාය මුහුත්තං නිපන්නස්ස විසභාගසන්තති වූපසම්මති, සභාගසන්තති පතිට්ඨාති, වණ්ණධාතු ආහරිත්වා පක්ඛිත්තා විය හොති, බහි විචරන්තස්ස ච පාදෙ කණ්ටකො විජ්ඣති, ඛාණු පහරති, සරීසපාදිපරිස්සයා චෙව චොරභයඤ්ච උප්පජ්ජති, පතිස්සයං පවිසිත්වා ද්වාරං පිධාය නිපන්නස්ස සබ්බෙ පරිස්සයා න හොන්ති, සජ්ඣායන්තස්ස ධම්මපීතිසුඛං, කම්මට්ඨානං මනසිකරොන්තස්ස උපසමසුඛඤ්ච උප්පජ්ජති බහිද්ධාවික්ඛෙපාභාවතො, බහි විචරන්තස්ස ච සෙදා මුච්චන්ති, අක්ඛීනි ඵන්දන්ති, සෙනාසනං පවිසනක්ඛණෙ මඤ්චපීඨානි න පඤ්ඤායන්ති, මුහුත්තං නිසින්නස්ස පන අක්ඛිපසාදො ආහරිත්වා පක්ඛිත්තො විය හොති, ද්වාරවාතපානමඤ්චපීඨාදීනි පඤ්ඤායන්ති, එතස්මිඤ්ච ආවාසෙ වසන්තං දිස්වා මනුස්සා චතූහි පච්චයෙහි සක්කච්චං උපට්ඨහන්ති. තෙන වුත්තං ‘‘සො ච සබ්බදදො හොති, යො දදාති උපස්සය’’න්ති.

296. ආවිඤ්ඡනච්ඡිද්දන්ති යත්ථ අඞ්ගුලිං පවෙසෙත්වා ද්වාරං ආකඩ්ඪන්තා ද්වාරබාහං ඵුසාපෙන්ති, තස්සෙතං අධිවචනං. ආවිඤ්ඡනරජ්ජුන්ති කවාටෙයෙව ඡිද්දං කත්වා තත්ථ පවෙසෙත්වා යෙන රජ්ජුකෙන කඩ්ඪන්තා ද්වාරං ඵුසාපෙන්ති, තං ආවිඤ්ඡනරජ්ජුකං. සෙනාසනපරිභොගෙ අකප්පියචම්මං නාම නත්ථීති ¶ දස්සනත්ථං ‘‘සචෙපි දීපිනඞ්ගුට්ඨෙන කතා හොති, වට්ටතියෙවා’’ති වුත්තං. චෙතියෙ වෙදිකාසදිසන්ති වාතපානබාහාසු චෙතියෙ වෙදිකාය විය පට්ටිකාදීහි දස්සෙත්වා කතං. ථම්භකවාතපානං නාම තිරියං දාරූනි අදත්වා උජුකං ඨිතෙහි එව වෙණුසලාකාදීහි කතං.

විහාරානුජානනකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

297. පොටකිතූලන්ති ¶ එරකතිණතූලං. පොටකිගහණඤ්චෙත්ථ තිණජාතීනං නිදස්සනමත්තන්ති ආහ ‘‘යෙසං කෙසඤ්චි තිණජාතිකාන’’න්ති. පඤ්චවිධං උණ්ණාදිතූලම්පි වට්ටතීති එත්ථාපි ‘‘බිම්බොහනෙ’’ති ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. ‘‘තූලපූරිතං භිසිං අපස්සයිතුං න වට්ටතී’’ති කෙචි වදන්ති, වට්ටතීති අපරෙ. උපදහන්තීති ඨපෙන්ති. සීසප්පමාණන්ති යත්ථ ගලවාටකතො පට්ඨාය සබ්බසීසං උපදහන්ති, තං සීසප්පමාණං. තඤ්ච උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදතො තිරියං මුට්ඨිරතනං හොතීති දස්සෙතුං ‘‘යස්ස විත්ථාරතො තීසු කණ්ණෙසූ’’තිආදිමාහ. මජ්ඣට්ඨානං මුට්ඨිරතනං හොතීති බිම්බොහනස්ස මජ්ඣට්ඨානං තිරියතො මුට්ඨිරතනප්පමාණං හොති. මසූරකෙති චම්මමයභිසියං. ඵුසිතානි දාතුන්ති සඤ්ඤාකරණත්ථං බින්දූනි දාතුං.

298. න නිබන්ධතීති අනිබන්ධනීයො, න අල්ලීයතීති අත්ථො. පටිබාහෙත්වාති මට්ඨං කත්වා.

ඉට්ඨකාචයාදිඅනුජානනකථාවණ්ණනා

300. රුක්ඛං විජ්ඣිත්වාති රුක්ඛදාරුං විජ්ඣිත්වා. ඛාණුකෙ ආකොටෙත්වාති ද්වෙ ද්වෙ ඛාණුකෙ ආකොටෙත්වා. තං ආහරිමං භිත්තිපාදන්ති වුත්තනයෙන ඛාණුකෙ ආකොටෙත්වා කතංයෙව සන්ධාය වුත්තං. භූමියං පතිට්ඨාපෙතුන්ති මූලෙන භූමියං පතිට්ඨාපෙත්වා භිත්තිපාදස්ස උපත්ථම්භනවසෙන උස්සාපෙත්වා ඛාණුකෙහි භිත්තිපාදං උස්සාපෙත්වා ඨපෙතුන්ති අධිප්පායො. උභතො කුට්ටං නීහරිත්වා කතපදෙසස්සාති යථා අන්තොද්වාරසමීපෙ ¶ නිසින්නෙහි උජුකං බහි ඔලොකෙතුං න සක්කා හොති, එවං උභොහි පස්සෙහි කුට්ටං නීහරිත්වා අභිමුඛෙ භිත්තිං උපට්ඨපෙත්වා කතපදෙසස්ස. සමන්තා පරියාගාරොති සමන්තතො ආවිද්ධපමුඛං. උග්ඝාටනකිටිකන්ති දණ්ඩෙහි උක්ඛිපිත්වා ඨපනකපදරකිටිකං.

304. අනාථපිණ්ඩිකසෙට්ඨිවත්ථුම්හි (සං. නි. අට්ඨ. 1.1.242) කෙනචිදෙව කරණීයෙනාති වාණිජ්ජකම්මං අධිප්පෙතං. අනාථපිණ්ඩිකො කිර රාජගහසෙට්ඨි ච අඤ්ඤමඤ්ඤං භගිනිපතිකා හොන්ති. යදා රාජගහෙ උට්ඨානකභණ්ඩං සමග්ඝං හොති, තදා රාජගහසෙට්ඨි තං ගහෙත්වා ¶ සකටසතෙහි සාවත්ථිං ගන්ත්වා යොජනමත්තෙ ඨිතො අත්තනො ආගතභාවං ජානාපෙති. අනාථපිණ්ඩිකො පච්චුග්ගන්ත්වා තස්ස මහාසක්කාරං කත්වා එකං යානං ආරොපෙත්වා සාවත්ථිං පවිසති. සො සචෙ භණ්ඩං ලහුකං වික්කීයති, වික්කිණාති. නො චෙ, භගිනිඝරෙ ඨපෙත්වා පක්කමති. අනාථපිණ්ඩිකොපි තථෙව කරොති. ස්වායං තදාපි තෙනෙව කරණීයෙන අගමාසි. තං සන්ධායෙතං වුත්තං.

තං දිවසං පන රාජගහසෙට්ඨි යොජනමත්තෙ ඨිතෙන අනාථපිණ්ඩිකෙන ආගතභාවජානනත්ථං පෙසිතං පණ්ණං න සුණි, ධම්මස්සවනත්ථාය විහාරං අගමාසි. සො ධම්මකථං සුත්වා ස්වාතනාය බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං නිමන්තෙත්වා අත්තනො ඝරෙ උද්ධනඛණාපනදාරුඵාලනාදීනි කාරෙසි. අනාථපිණ්ඩිකොපි ‘‘ඉදානි මය්හං පච්චුග්ගමනං කරිස්සති, ඉදානි කරිස්සතී’’ති ඝරද්වාරෙපි පච්චුග්ගමනං අලභිත්වා අන්තොඝරං පවිට්ඨො පටිසන්ථාරම්පි න බහුං අලත්ථ. ‘‘කිං මහාසෙට්ඨි කුසලං දාරකරූපානං, නසි මග්ගෙ කිලන්තො’’ති එත්තකොව පටිසන්ථාරො අහොසි. තෙන වුත්තං ‘‘අථ ඛො අනාථපිණ්ඩිකස්ස ගහපතිස්ස එතදහොසී’’තිආදි.

බුද්ධොති ත්වං ගහපති වදෙසීති තස්ස කිර මුඛතො බුද්ධසද්දං සුත්වා අනාථපිණ්ඩිකො පඤ්චවණ්ණං පීතිං පටිලභති, සා තස්ස සීසෙ උට්ඨහිත්වා යාව පාදපිට්ඨියා, පාදපිට්ඨියා උට්ඨාය යාව සීසා ගච්ඡති, උභතො උට්ඨාය මජ්ඣෙ ඔසරති, මජ්ඣෙ උට්ඨාය උභතො ගච්ඡති. සො පීතියා නිරන්තරං ඵුටො ‘‘බුද්ධොති ත්වං ගහපති වදෙසී’’ති එවං තික්ඛත්තුං පුච්ඡි. අකාලො ඛො, ගහපති, ඉමං කාලං තං භගවන්තං ¶ දස්සනාය උපසඞ්කමිතුන්ති ‘‘බුද්ධා නාම දුරාසදා ආසීවිසසදිසා හොන්ති, සත්ථා ච සිවථිකාය සමීපෙ වසති, න සක්කා තත්ථ ඉමාය වෙලාය ඉමිනා ගන්තු’’න්ති මඤ්ඤමානො එවමාහ. බුද්ධගතාය සතියා නිපජ්ජීති අඤ්ඤං කිඤ්චි අචින්තෙත්වා බුද්ධගතාය එව සතියා නිපජ්ජි. තං දිවසං කිරස්ස භණ්ඩසකටෙසු වා උපට්ඨාකෙසු වා චිත්තම්පි නුප්පජ්ජි, සායමාසම්පි න අකාසි. සත්තභූමිකං පන පාසාදං ආරුය්හ සුපඤ්ඤත්තාලඞ්කතවරසයනෙ ‘‘බුද්ධො බුද්ධො’’ති සජ්ඣායං කරොන්තොව නිපජ්ජිත්වා නිද්දං ඔක්කමි. තික්ඛත්තුං වුට්ඨාසි පභාතං මඤ්ඤමානොති පඨමයාමෙ තාව වීතිවත්තෙ උට්ඨාය බුද්ධං අනුස්සරි, අථස්ස බලවප්පසාදො උදපාදි, පීතිආලොකො අහොසි, සබ්බතමං විගච්ඡි, දීපසහස්සුජ්ජලනං විය චන්දුට්ඨානසූරියුට්ඨානං විය ච ජාතං. සො ‘‘පමාදං ආපන්නොම්හි, වඤ්චිතොම්හි, සූරියො උග්ගතො’’ති උට්ඨාය ආකාසතලෙ ඨත්වා චන්දං ඔලොකෙත්වා ‘‘එකොව යාමො ගතො, අඤ්ඤෙ ද්වෙ අත්ථී’’ති පුන පවිසිත්වා නිපජ්ජි, එතෙනුපායෙන මජ්ඣිමයාමාවසානෙපි පච්ඡිමයාමාවසානෙපි තික්ඛත්තුං උට්ඨාසි. පච්ඡිමයාමාවසානෙ පන බලවපච්චූසෙයෙව ¶ උට්ඨාය ආකාසතලං ආගන්ත්වා මහාද්වාරාභිමුඛො අහොසි, සත්තභූමිකද්වාරං සයමෙව විවටං අහොසි, පාසාදා ඔරුය්හ අන්තරවීථිං පටිපජ්ජි.

305. අමනුස්සාති අධිගතවිසෙසා දෙවතා. තථා හි තා සෙට්ඨිස්ස භාවිනිසම්පත්තිං පච්චක්ඛතො සම්පස්සමානා ‘‘අයං මහාසෙට්ඨි ‘බුද්ධුපට්ඨානං ගමිස්සාමී’ති නික්ඛන්තො පඨමදස්සනෙනෙව සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨාය තිණ්ණං රතනානං අග්ගුපට්ඨාකො හුත්වා අසදිසං සඞ්ඝාරාමං කත්වා චාතුද්දිසස්ස අරියසඞ්ඝස්ස අනාවටද්වාරො භවිස්සති, න යුත්තමස්ස ද්වාරං පිදහිතු’’න්ති චින්තෙත්වා ද්වාරං විවරිංසු. අන්තරධායීති රාජගහං කිර ආකිණ්ණමනුස්සං, අන්තොනගරෙ නව කොටියො බහිනගරෙ නවාති තං උපනිස්සාය අට්ඨාරස මනුස්සකොටියො වසන්ති. අවෙලාය මතමනුස්සෙ බහි නීහරිතුං අසක්කොන්තා අට්ටාලකෙ ඨත්වා බහිද්වාරෙ ඛිපන්ති. මහාසෙට්ඨි නගරතො බහි නික්ඛන්තමත්තොව අල්ලසරීරං පාදෙන අක්කමි, අපරම්පි පිට්ඨිපාදෙන පහරි, මක්ඛිකා උප්පතිත්වා පකිරිංසු, දුග්ගන්ධො නාසාපුටං අභිහනි, බුද්ධප්පසාදො තනුත්තං ගතො. තෙනස්ස ආලොකො අන්තරධායි අන්ධකාරො පාතුරහොසි පීතිවෙගස්ස තනුභාවෙ තංසමුට්ඨිතරූපානං පරිදුබ්බලභාවතො ¶ . සද්දමනුස්සාවෙසීති ‘‘සෙට්ඨිස්ස උස්සාහං ජනෙස්සාමී’’ති සුවණ්ණකිඞ්කිණිකං ඝට්ටෙන්තො විය මධුරස්සරෙන සද්දං අනුස්සාවෙසි.

සතං කඤ්ඤාසහස්සානීති පුරිමපදානිපි ඉමිනාව සහස්ස-පදෙන සද්ධිං සම්බන්ධිතබ්බානි. යථෙව හි සතං කඤ්ඤාසහස්සානි, එවං සතං සහස්සානි හත්ථී, සතං සහස්සානි අස්සා, සතං සහස්සානි රථාති අයමෙත්ථ අත්ථො, ඉති එකෙකං සතසහස්සං දීපිතං හොති. පදවීතිහාරස්සාති පදං වීතිහරති එත්ථාති පදවීතිහාරො. සො දුතවිලම්බිතං අකත්වා සමගමනෙ ද්වින්නං පදානං අන්තරෙ මුට්ඨිරතනමත්තං. කලං නාග්ඝන්ති සොළසින්ති තං එකං පදවීතිහාරං සොළස භාගෙ කත්වා තතො එකො කොට්ඨාසො පුන සොළසධා, තතො එකො සොළසධාති එවං සොළස වාරෙ සොළසධා භින්නස්ස එකො කොට්ඨාසො සොළසී කලා නාම, තං සොළසිං කලං එතානි චත්තාරි සතසහස්සානි න අග්ඝන්ති. ඉදං වුත්තං හොති – සතං හත්ථිසහස්සානි සතං අස්සසහස්සානි සතං රථසහස්සානි සතං කඤ්ඤාසහස්සානි, තා ච ඛො ආමුක්කමණිකුණ්ඩලා සකලජම්බුදීපරාජධීතරොවාති ඉමස්මා එත්තකා ලාභා විහාරං ගච්ඡන්තස්ස තස්මිං සොළසිකලාසඞ්ඛාතෙ පදෙසෙ ලඞ්ඝනසාධනවසෙන පවත්තචෙතනාව උත්තරිතරාති. පදං වා වීතිහරති එතෙනාති පදවීතිහාරො, තථාපවත්තා කුසලචෙතනා, තස්සා ඵලං සොළසධා කත්වාති ච වදන්ති. ඉදං පන විහාරගමනං කස්ස වසෙන ගහිතන්ති? විහාරං ගන්ත්වා අනන්තරායෙන සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහන්තස්ස වසෙන ගහිතං. ‘‘ගන්ධමාලාදීහි පූජං කරිස්සාමි, චෙතියං වන්දිස්සාමි, ධම්මං සොස්සාමි, ¶ දීපපූජං කරිස්සාමි, සඞ්ඝං නිමන්තෙත්වා දානං දස්සාමි, සික්ඛාපදෙසු වා සරණෙසු වා පතිට්ඨහිස්සාමී’’ති ගච්ඡතොපි වසෙන වට්ටතියෙව.

අන්ධකාරො අන්තරධායීති සො කිර චින්තෙසි ‘‘අහං එකකොති සඤ්ඤං කරොමි, අමනුස්සා ච මෙ අනුගාමිනො සහායා අත්ථි, කස්මා භායාමී’’ති සූරො අහොසි. අථස්ස බලවා බුද්ධප්පසාදො උදපාදි, තස්මා අන්ධකාරො අන්තරධායි. සෙසවාරෙසුපි එසෙව නයො. ආලොකො පාතුරහොසීති පුරිමබුද්ධෙසු චිරකාලපරිචයසම්භූතස්ස බලවතො පසාදස්ස වසෙන උප්පන්නාය උළාරාය බුද්ධාරම්මණාය පීතියා සමුට්ඨාපිතො ¶ විපස්සනොභාසසදිසො සාතිසයො චිත්තපච්චයඋතුසමුට්ඨානො ආලොකො පාතුරහොසි. දෙවතාහි කතොතිපි වදන්ති, පුරිමොයෙවෙත්ථ යුත්තතරො. එහි සුදත්තාති සො කිර සෙට්ඨි ගච්ඡමානොව චින්තෙසි ‘‘ඉමස්මිං ලොකෙ බහූ පූරණකස්සපාදයො තිත්ථියා ‘මයං බුද්ධා, මයං බුද්ධා’ති වදන්ති, කථං නු ඛො අහං සත්ථු බුද්ධභාවං ජානෙය්ය’’න්ති. අථස්ස එතදහොසි ‘‘මය්හං ගුණවසෙන උප්පන්නං නාමං මහාජනො ජානාති, කුලදත්තියං පන මෙ නාමං අඤ්ඤත්ර මයා න කොචි ජානාති, සචෙ බුද්ධො භවිස්සති, කුලදත්තිකනාමෙන මං ආලපිස්සතී’’ති. සත්ථා තස්ස චිත්තං ඤත්වා එවමාහ.

පරිනිබ්බුතොති කිලෙසපරිනිබ්බානෙන පරිනිබ්බුතො. ආසත්තියොති රූපාදීසු ආසඤ්ජනට්ඨෙන ආසත්තියො, තණ්හායො. සන්තින්ති කිලෙසවූපසමං. පප්පුය්යාති අග්ගමග්ගෙන පත්වා. සෙසමෙත්ථ පාළිඅනුසාරෙනෙව වෙදිතබ්බං. යඤ්චෙත්ථ අනුත්තානමත්ථං, තං අට්ඨකථායං වුත්තමෙව.

306. වයමෙව වෙය්යායිකන්ති ආහ ‘‘වෙය්යායිකන්ති වයකරණං වුච්චතී’’ති.

අනාථපිණ්ඩිකවත්ථුකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

310-311. දක්ඛිණොදකන්ති අග්ගතො උපනීයමානං දක්ඛිණොදකං. අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසීති (ජා. අට්ඨ. 1.1.36 තිත්තිරජාතකවණ්ණනා) තෙහි භික්ඛූහි අත්තනො අත්තනො රුචිවසෙන අග්ගාසනාදිරහානං කථිතකාලෙ ‘‘න, භික්ඛවෙ, මය්හං සාසනෙ අග්ගාසනාදීනි පත්වා ඛත්තියකුලා පබ්බජිතො පමාණං, න බ්රාහ්මණකුලා, න ගහපතිකුලා පබ්බජිතො, න විනයධරො, න සුත්තන්තිකො, න ආභිධම්මිකො, න පඨමජ්ඣානාදිලාභිනො, න සොතාපන්නාදයො ¶ පමාණං, අථ ඛො, භික්ඛවෙ, ඉමස්මිං සාසනෙ යථාවුඩ්ඪං අභිවාදනං පච්චුට්ඨානං අඤ්ජලිකම්මං සාමීචිකම්මං කත්තබ්බං, අග්ගාසනං අග්ගොදකං අග්ගපිණ්ඩො ලද්ධබ්බො, ඉදමෙත්ථ පමාණං, තස්මා වුඩ්ඪතරො භික්ඛු එතෙසං අනුච්ඡවිකො. ඉදානි ඛො පන, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො මය්හං අග්ගසාවකො අනුධම්මචක්කප්පවත්තකො ¶ මමානන්තරසෙනාසනං ලද්ධුං අරහති. සො ඉමං රත්තිං සෙනාසනං අලභන්තො රුක්ඛමූලෙ වීතිනාමෙසි. තුම්හෙ ඉදානෙව එවං අගාරවා අප්පතිස්සා, ගච්ඡන්තෙ ගච්ඡන්තෙ කාලෙ කින්ති කත්වා විහරිස්සථා’’ති වත්වා අථ නෙසං ඔවාදදානත්ථාය ‘‘පුබ්බෙ, භික්ඛවෙ, තිරච්ඡානගතාපි ‘න ඛො පනෙතං අම්හාකං පතිරූපං, යං මයං අඤ්ඤමඤ්ඤං අගාරවා අප්පතිස්සා අසභාගවුත්තිනො විහරෙය්යාම, අම්හෙසු මහල්ලකතරං ජානිත්වා තස්ස අභිවාදනාදීනි කරිස්සාමා’ති සාධුකං වීමංසිත්වා ‘අයං මහල්ලකො’ති ඤත්වා තස්ස අභිවාදනාදීනි කත්වා දෙවපථං පූරයමානා ගතා’’ති වත්වා අතීතං ආහරිත්වා දස්සෙතුං භික්ඛූ ආමන්තෙසි.

යෙ වුඩ්ඪමපචායන්තීති ජාතිවුඩ්ඪො වයොවුඩ්ඪො ගුණවුඩ්ඪොති තයො වුඩ්ඪා. තෙසු ජාතිසම්පන්නො ජාතිවුඩ්ඪො නාම, වයෙ ඨිතො වයොවුඩ්ඪො නාම, ගුණසම්පන්නො ගුණවුඩ්ඪො නාම. තෙසු ගුණසම්පන්නො වයොවුඩ්ඪො ඉමස්මිං ඨානෙ වුඩ්ඪොති අධිප්පෙතො. අපචායන්තීති ජෙට්ඨාපචායිකකම්මෙන පූජෙන්ති. ධම්මස්ස කොවිදාති ජෙට්ඨාපචායනධම්මස්ස කොවිදා කුසලා. දිට්ඨෙව ධම්මෙති ඉමස්මිංයෙව අත්තභාවෙ. පාසංසාති පසංසාරහා. සම්පරායෙ ච සුග්ගතීති සම්පරෙතබ්බෙ ඉමං ලොකං හිත්වා ගන්තබ්බෙ පරලොකෙපි තෙසං සුගතියෙව හොතීති අත්ථො. අයං පනෙත්ථ පිණ්ඩත්ථො – භික්ඛවෙ, ඛත්තියා වා හොන්තු බ්රාහ්මණා වා වෙස්සා වා සුද්දා වා ගහට්ඨා වා පබ්බජිතා වා තිරච්ඡානගතා වා, යෙ කෙචි සත්තා ජෙට්ඨාපචිතිකම්මෙ ඡෙකා කුසලා ගුණසම්පන්නානං වයොවුඩ්ඪානං අපචිතිං කරොන්ති, තෙ ඉමස්මිඤ්ච අත්තභාවෙ ජෙට්ඨාපචිතිකාරකාති පසංසං වණ්ණනං ථොමනං ලභන්ති, කායස්ස ච භෙදා සග්ගෙ නිබ්බත්තන්තීති.

අග්ගාසනාදිඅනුජානනකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

313-4. උද්දිස්සකතන්ති ගිහීහි සඞ්ඝං උද්දිස්ස කතං. ගිහිවිකතන්ති ගිහීහි කතං පඤ්ඤත්තං, ගිහිසන්තකන්ති වුත්තං හොති. අතිසමීපං අගන්ත්වාති භික්ඛූනං ආසන්නතරං ඨානං අගන්ත්වා.

සෙනාසනග්ගාහාපකසම්මුතිකථාවණ්ණනා

318. පච්චයෙනෙව ¶ ¶ හි තං පටිජග්ගනං ලභිස්සතීති තස්මිං සෙනාසනෙ මහාථෙරා තස්ස පච්චයස්ස කාරණා අඤ්ඤත්ථ අගන්ත්වා වසන්තායෙව නං පටිජග්ගිස්සන්තීති අත්ථො. උබ්භණ්ඩිකා භවිස්සන්තීති උක්ඛිත්තභණ්ඩා භවිස්සන්ති, අත්තනො අත්තනො පරික්ඛාරෙ ගහෙත්වා තත්ථ තත්ථ විචරිස්සන්තීති අත්ථො. දීඝසාලාති චඞ්කමනසාලා. මණ්ඩලමාළො උපට්ඨානසාලා. අනුදහතීති පීළෙති. ජම්බුදීපෙ පනාති අරියදෙසෙ භික්ඛූ සන්ධාය වුත්තං. තෙ කිර තථා පඤ්ඤාපෙන්ති. න ගොචරගාමො ඝට්ටෙතබ්බොති වුත්තමෙවත්ථං විභාවෙති ‘‘න තත්ථ මනුස්සා වත්තබ්බා’’තිආදිනා. විතක්කං ඡින්දිත්වාති ‘‘ඉමිනා නීහාරෙන ගච්ඡන්තං දිස්වා නිවාරෙත්වා පච්චයෙ දස්සන්තී’’ති එවරූපං විතක්කං අනුප්පාදෙත්වා. තෙසු චෙ එකොති තෙසු මනුස්සෙසු එකො පණ්ඩිතපුරිසො. භණ්ඩපටිච්ඡාදනන්ති පටිච්ඡාදනකභණ්ඩං, සරීරපටිච්ඡාදනං චීවරන්ති අත්ථො.

පටිජග්ගිතබ්බානීති සම්මජ්ජනාදීහි පටිජග්ගිතබ්බානි. මුණ්ඩවෙදිකායාති චෙතියස්ස හම්මියවෙදිකාය. හම්මියවෙදිකාති ච චෙතියස්ස උපරි චතුරස්සවෙදියො වුච්චති. පටික්කම්මාති විහාරතො අපසක්කිත්වා. උපනික්ඛෙපන්ති ඛෙත්තං වා නාළිකෙරාදිආරාමං වා කහාපණාදීනි වා ආරාමිකාදීනං නිය්යාතෙත්වා ‘‘ඉතො උප්පන්නා වඩ්ඪි වස්සාවාසිකත්ථාය හොතූ’’ති දින්නං. වත්තං කත්වාති තස්මිං සෙනාසනෙ කත්තබ්බවත්තං කත්වා.

පුග්ගලවසෙනෙව කාතබ්බන්ති පරතො වක්ඛමානනයෙන ‘‘භික්ඛූ චීවරෙන කිලමන්ති, එත්තකං නාම තණ්ඩුලභාගං භික්ඛූනං චීවරං කාතුං රුච්චතී’’තිආදිනා පුග්ගලපරාමාසවසෙනෙව කාතබ්බං, ‘‘සඞ්ඝො චීවරෙන කිලමතී’’තිආදිනා පන සඞ්ඝපරාමාසවසෙන න කාතබ්බං. චීවරපච්චයන්ති චීවරසඞ්ඛාතං පච්චයං. වුත්තන්ති මහාඅට්ඨකථායංවුත්තං. කස්මා එවං වුත්තන්ති ආහ ‘‘එවඤ්හි නවකො වුඩ්ඪතරස්ස, වුඩ්ඪො ච නවකස්ස ගාහෙස්සතී’’ති, යස්මා අත්තනාව අත්තනො පාපෙතුං න සක්කා, තස්මා ද්වීසු සම්මතෙසු නවකො වුඩ්ඪතරස්ස, වුඩ්ඪො ච නවකස්සාති උභො අඤ්ඤමඤ්ඤං ගාහෙස්සන්තීති අධිප්පායො. සම්මතසෙනාසනග්ගාහාපකස්ස ආණත්තියා අඤ්ඤෙන ගාහිතෙපි ගාහො රුහතියෙවාති වෙදිතබ්බං. අට්ඨපි සොළසපි ජනෙ ¶ සම්මන්නිතුං වට්ටතීති කිං විසුං විසුං සම්මන්නිතුං වට්ටති, උදාහු එකතොති? එකතොපි වට්ටති. නිග්ගහකම්මමෙව හි සඞ්ඝො සඞ්ඝස්ස න කරොති, සම්මුතිදානං පන බහූනම්පි එකතො කාතුං වට්ටති, තෙනෙව සත්තසතිකක්ඛන්ධකෙ උබ්බාහිකසම්මුතියං අට්ඨපි ජනා එකතො සම්මතාති.

මග්ගොති ¶ මග්ගෙ කතදීඝසාලා. පොක්ඛරණීති නහායන්තානං පොක්ඛරණියං කතසාලා. රුක්ඛමූලාදයො ඡන්නා කවාටබද්ධාව සෙනාසනං. විජටෙත්වාති වියොජෙත්වා, විසුං විසුං කත්වාති අත්ථො. ආවාසෙසූති සෙනාසනෙසු. පක්ඛිපිත්වාති එත්ථ පක්ඛිපනං නාම තෙසු වසන්තානං ඉතො උප්පන්නවස්සාවාසිකදානං. පවිසිතබ්බන්ති අඤ්ඤෙහි භික්ඛූහි තස්මිං මහාලාභෙ පරිවෙණෙ වසිත්වා චෙතියෙ වත්තං කත්වාව ලාභො ගහෙතබ්බොති අධිප්පායො.

පච්චයං විස්සජ්ජෙතීති චීවරපච්චයං නාධිවාසෙති. අයම්පීති තෙන විස්සට්ඨපච්චයොපි. උපනිබන්ධිත්වා ගාහෙතබ්බන්ති ‘‘ඉමස්මිං රුක්ඛෙ වා මණ්ඩපෙ වා වසිත්වා චෙතියෙ වත්තං කත්වා ගණ්හථා’’ති එවං උපනිබන්ධිත්වා ගාහෙතබ්බං. ‘‘කත්ථ නු ඛො වසිස්සාමි, කත්ථ වසන්තස්ස ඵාසු භවිස්සති, කත්ථ වා පච්චයො භවිස්සතී’’ති එවං උප්පන්නෙන විතක්කෙන චරතීති විතක්කචාරිකො. අරඤ්ඤවිහාරෙසු පරිස්සයවිජානනත්ථං ඉච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘පඤ්ච පඤ්ච උක්කා කොට්ටෙතබ්බා’’ති වුත්තං.

වත්තන්ති කතිකවත්තං. තිවිධම්පීති පරියත්තිපටිපත්තිපටිවෙධවසෙන තිවිධම්පි. සොධෙත්වා පබ්බාජෙථාති භබ්බෙ ආචාරකුලපුත්තෙ උපපරික්ඛිත්වා පබ්බාජෙථ. දසවත්ථුකකථා නාම අප්පිච්ඡකථා සන්තුට්ඨිකථා පවිවෙකකථා අසංසග්ගකථා වීරියාරම්භකථා සීලකථා සමාධිකථා පඤ්ඤාකථා විමුත්තිකථා විමුත්තිඤාණදස්සනකථා.

විග්ගහසංවත්තනිකවචනං විග්ගාහිකං. චතුරාරක්ඛං අහාපෙන්තාති බුද්ධානුස්සති මෙත්තා අසුභං මරණස්සතීති ඉමං චතුරාරක්ඛං අපරිහාපෙන්තා. දන්තකට්ඨඛාදනවත්තං ආචික්ඛිතබ්බන්ති එත්ථ දන්තකට්ඨඛාදනවත්තං යො දෙවසිකං සඞ්ඝමජ්ඣෙ ඔසරති, තෙන සාමණෙරාදීහි ආහරිත්වා භික්ඛූනං යථාසුඛං පරිභුඤ්ජනත්ථාය දන්තකට්ඨමාළකෙ නික්ඛිත්තෙසු දන්තකට්ඨෙසු දිවසෙ දිවසෙ එකමෙව දන්තකට්ඨං ගහෙතබ්බං. යො ¶ පන දෙවසිකං න ඔසරති, පධානඝරෙ වසිත්වා ධම්මස්සවනෙ වා උපොසථග්ගෙ වා දිස්සති, තෙන පමාණං සල්ලක්ඛෙත්වා චත්තාරි පඤ්ච දන්තකට්ඨානි අත්තනො වසනට්ඨානෙ ඨපෙත්වා ඛාදිතබ්බානි. තෙසු ඛීණෙසු සචෙ පුනපි දන්තකට්ඨමාළකෙ බහූනි හොන්තියෙව, පුනපි ආහරිත්වා ඛාදිතබ්බානි. යදි පන පමාණං අසල්ලක්ඛෙත්වා ආහරති, තෙසු අඛීණෙසුයෙව මාළකෙ ඛීයති, තතො කෙචි ථෙරා ‘‘යෙහි ගහිතානි, තෙ පටිහරන්තූ’’ති වදෙය්යුං, කෙචි ‘‘ඛාදන්තු, පුන සාමණෙරා ආහරිස්සන්තී’’ති. තස්මා විවාදපරිහාරත්ථං පමාණං සල්ලක්ඛෙතබ්බං. ගහණෙ පන දොසො නත්ථි, මග්ගං ගච්ඡන්තෙනපි එකං වා ද්වෙ වා ථවිකාය පක්ඛිපිත්වා ගන්තබ්බන්ති. භික්ඛාචාරවත්තං වත්තක්ඛන්ධකෙ පිණ්ඩචාරිකවත්තෙ ආවි භවිස්සති.

පත්තට්ඨානෙති ¶ වස්සග්ගෙන ආගන්තුකභික්ඛුනො පත්තට්ඨානෙ. තෙසං ඡින්නවස්සත්තා ‘‘සාදියන්තාපි හි තෙ නෙව වස්සාවාසිකස්ස සාමිනො’’ති වුත්තං, පඨමංයෙව කතිකාය කතත්තා ඛීයන්තාපි ච ආවාසිකා නෙව අදාතුං ලභන්තීති වුත්තං. භතිනිවිට්ඨන්ති භතිං කත්වා විය නිවිට්ඨං පරියිට්ඨං. සඞ්ඝිකං පන අපලොකනකම්මං කත්වා ගාහිතන්ති තත්රුප්පාදං සන්ධාය වුත්තං. පච්චයවසෙන ගාහිතන්ති දායකානං වස්සාවාසිකපච්චයවසෙන ගාහිතං සන්ධාය වුත්තං. ‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, වස්සංවුත්ථො භික්ඛු විබ්භමති, සඞ්ඝස්සෙවෙත’’න්ති (මහාව. 374-375) වචනතො ‘‘ගතට්ඨානෙ…පෙ… සඞ්ඝිකං හොතී’’ති වුත්තං. මනුස්සෙති දායකමනුස්සෙ. වරභාගං සාමණෙරස්සාති පඨමභාගස්ස ගාහිතත්තා වුත්තං.

සෙනාසනග්ගාහාපකසම්මුතිකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

319. යං තයා තත්ථ සෙනාසනං ගහිතං…පෙ… ඉධ මුත්තං හොතීති යං තයා තත්ථ ගාමකාවාසෙ පච්ඡා සෙනාසනං ගහිතං, තං තෙ ගණ්හන්තෙනෙව ඉධ සාවත්ථියං පඨමගහිතසෙනාසනං මුත්තං හොති. ඉධ දානාහං ¶ …පෙ… තත්රාපි මුත්තන්ති ‘‘ඉදානාහං, ආවුසො, ඉමස්මිං ගාමකාවාසෙ ගහිතසෙනාසනං මුඤ්චාමී’’ති වදන්තෙන තත්රාපි ගාමකාවාසෙ ගහිතසෙනාසනං මුත්තං.

320. දීඝාසනං නාම මඤ්චපීඨවිනිමුත්තං යං කිඤ්චි එකතො සුඛං නිසීදිතුං පහොති. හත්ථිම්හි නඛො අස්සාති හත්ථිනඛො. ‘‘පාසාදස්ස නඛො නාම හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදො, සො ච හත්ථිකුම්භෙ පතිට්ඨිතො’’ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. ගිහිවිකතනීහාරෙන ලබ්භන්තීති ගිහිවිකතනීහාරෙන පරිභුඤ්ජිතුං ලබ්භන්ති, තෙහි අත්ථරිත්වා දින්නානෙව නිසීදිතුං ලබ්භන්ති, න සයං අත්ථතානි අත්ථරාපිතානි වා.

321. අරඤ්ජරොති බහුඋදකගණ්හනකා මහාචාටි. ජලං ගණ්හිතුං අලන්ති අරඤ්ජරො. ‘‘වට්ටචාටි විය හුත්වා ථොකං දීඝමුඛො මජ්ඣෙ පරිච්ඡෙදං දස්සෙත්වා කතො’’ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. පඤ්චනිම්මලලොචනොති මංසදිබ්බධම්මබුද්ධසමන්තචක්ඛුවසෙන පඤ්චලොචනො.

ථාවරෙන ¶ ච ථාවරං ගරුභණ්ඩෙන ච ගරුභණ්ඩන්ති එත්ථ පඤ්චසු කොට්ඨාසෙසු පුරිමද්වයං ථාවරං, පච්ඡිමත්තයං ගරුභණ්ඩන්ති වෙදිතබ්බං. ජානාපෙත්වාති භික්ඛුසඞ්ඝං ජානාපෙත්වා. කප්පියමඤ්චා සම්පටිච්ඡිතබ්බාති ‘‘සඞ්ඝස්ස දෙමා’’ති දින්නං සන්ධාය වුත්තං. සචෙ පන ‘‘විහාරස්ස දෙමා’’ති වදන්ති, සුවණ්ණරජතමයාදිඅකප්පියමඤ්චෙපි සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. න කෙවලං…පෙ… පරිවත්තෙතුං වට්ටන්තීති ඉමිනා අථාවරෙන ථාවරම්පි අථාවරම්පි පරිවත්තෙතුං වට්ටතීති දස්සෙති. ථාවරෙන අථාවරමෙව හි පරිවත්තෙතුං න වට්ටති. අකප්පියං වා මහග්ඝං කප්පියං වාති එත්ථ අකප්පියං නාම සුවණ්ණමයමඤ්චාදි අකප්පියභිසිබිම්බොහනානි ච. මහග්ඝං කප්පියං නාම දන්තමයමඤ්චාදි පාවාරාදිකප්පියඅත්ථරණාදීනි ච.

පාරිහාරියං න වට්ටතීති අත්තනො සන්තකං විය ගහෙත්වා පරිහරිතුං න වට්ටති. ‘‘ගිහිවිකතනීහාරෙනෙව පරිභුඤ්ජිතබ්බ’’න්ති ඉමිනා සචෙ ආරාමිකාදයො පටිසාමෙත්වා පටිදෙන්ති, පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතීති දස්සෙති. ‘‘පණ්ණසූචි නාම ලෙඛනී’’ති මහාගණ්ඨිපදෙ වුත්තං.

‘‘අඩ්ඪබාහූති ¶ කප්පරතො පට්ඨාය යාව අංසකූට’’න්ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. අඩ්ඪබාහු නාම විදත්ථිචතුරඞ්ගුලන්තිපි වදන්ති. තත්ථජාතකාති සඞ්ඝිකභූමියං ජාතා. අට්ඨඞ්ගුලසූචිදණ්ඩමත්තොති දීඝතො අට්ඨඞ්ගුලමත්තො පරිණාහතො පණ්ණසූචිදණ්ඩමත්තො. මුඤ්ජපබ්බජානංයෙව පාළියං විසුං ආගතත්තා ‘‘මුඤ්ජං පබ්බජඤ්ච ඨපෙත්වා’’ති වුත්තං. අට්ඨඞ්ගුලප්පමාණොති දීඝතො අට්ඨඞ්ගුලප්පමාණො. ඝට්ටනඵලකං නාම යත්ථ ඨපෙත්වා රජිතචීවරං හත්ථෙන ඝට්ටෙන්ති. ඝට්ටනමුග්ගරො නාම අනුවාතාදිඝට්ටනත්ථං කතොති වදන්ති. අම්බණන්ති ඵලකෙහි පොක්ඛරණීසදිසං කතපානීයභාජනං. රජනදොණීති යත්ථ පක්කරජනං ආකිරිත්වා ඨපෙන්ති. භූමත්ථරණං කාතුං වට්ටතීති අකප්පියචම්මං සන්ධාය වුත්තං. පච්චත්ථරණගතිකන්ති ඉමිනා මඤ්චපීඨෙපි අත්ථරිතුං වට්ටතීති දීපෙති. පාවාරාදිපච්චත්ථරණම්පි ගරුභණ්ඩන්ති එකෙ, නොති අපරෙ, වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බං. මුට්ඨිපණ්ණන්ති තාලපණ්ණං සන්ධාය වුත්තං.

323. කිඤ්චිදෙව සමාදපෙත්වා කාරෙස්සතීති සාමිකොයෙව කඤ්චි භික්ඛුං සමාදපෙත්වා කාරෙස්සති. උතුකාලෙ පටිබාහිතුං න ලභතීති හෙමන්තගිම්හෙසු අඤ්ඤෙ සම්පත්තභික්ඛූ පටිබාහිතුං න ලභති. තිභාගන්ති තතියභාගං. සචෙ සද්ධිවිහාරිකානං දාතුකාමො හොතීති සචෙ සො සඞ්ඝස්ස භණ්ඩකඨපනට්ඨානං වා නවකානං වා වසනට්ඨානං දාතුං න ඉච්ඡති, අත්තනො සද්ධිවිහාරිකානඤ්ඤෙව ¶ දාතුකාමො හොතීති අත්ථො. එතඤ්හි සද්ධිවිහාරිකානං දාතුං ලභතීති එතං තතියභාගං උපඩ්ඪභාගං වා දාතුං ලභති. අකතට්ඨානෙති සෙනාසනතො බහි චයාදීනං අකතට්ඨානෙ. බහිකුට්ටෙති කුට්ටතො බහි.

අඤ්ඤත්රපරිභොගපටික්ඛෙපාදිකථාවණ්ණනා

324. චක්කලිකන්ති කම්බලාදීහි වෙඨෙත්වා චක්කසණ්ඨානෙන පාදපුඤ්ඡනයොග්ගං කතං. පරිභණ්ඩකතා භූමි නාම සණ්හමත්තිකාහි කතා කාළවණ්ණාදිභූමි. සෙනාසනං මඤ්චපීඨාදි. තථෙව වළඤ්ජෙතුං වට්ටතීති අඤ්ඤෙහි ආවාසිකභික්ඛූහි පරිභුත්තනීහාරෙන පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. ‘‘නෙවාසිකා පකතියා අනත්ථතාය භූමියා ඨපෙන්ති චෙ, තෙසම්පි අනාපත්තියෙවා’’ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. ද්වාරම්පීතිආදිනා වුත්තද්වාරවාතපානාදයො අපරිකම්මකතාපි න අපස්සයිතබ්බා. ලොමෙසූති ලොමෙසු ඵුසන්තෙසු.

සඞ්ඝභත්තාදිඅනුජානනකථාවණ්ණනා

325. උද්දෙසභත්තං ¶ නිමන්තනන්ති ඉමං වොහාරං පත්තානීති එත්ථ ඉති-සද්දො ආදිඅත්ථො, ‘‘උද්දෙසභත්තං නිමන්තන’’න්තිආදිවොහාරං පත්තානීති අයමෙත්ථ අත්ථො. තම්පි අන්තො කත්වාති ආයතිං භික්ඛූනං කුක්කුච්චවිනොදනත්ථාය තම්පි සඞ්ඝභත්තං අන්තො කත්වා.

අත්තනො විහාරද්වාරෙති විහාරස්ස ද්වාරකොට්ඨකසමීපං සන්ධාය වුත්තං. භොජනසාලායාති භත්තුද්දෙසට්ඨානභූතාය භොජනසාලාය. ‘‘දින්නං පනා’’ති වත්වා යථා සො දායකො දෙති, තං විධිං දස්සෙතුං ‘‘සඞ්ඝතො භන්තෙ’’තිආදිමාහ. අන්තරඝරෙති අන්තොගෙහෙ. අන්තොඋපචාරගතානන්ති එත්ථ ගාමද්වාරවීථිචතුක්කෙසු ද්වාදසහත්ථබ්භන්තරං අන්තොඋපචාරො නාම. අන්තරඝරස්ස උපචාරෙ පන ලබ්භමානවිසෙසං දස්සෙතුං ‘‘ඝරූපචාරො චෙත්ථා’’තිආදිමාහ. එකවළඤ්ජන්ති එකෙන ද්වාරෙන වළඤ්ජිතබ්බං. නානානිවෙසනෙසූති නානාකුලස්ස නිවෙසනෙසු. ලජ්ජී පෙසලො අගතිගමනං වජ්ජෙත්වා මෙධාවී ච උපපරික්ඛිත්වා උද්දිසිස්සතීති ආහ ‘‘පෙසලො ලජ්ජී මෙධාවී ඉච්ඡිතබ්බො’’ති. නිසින්නස්සපි නිද්දායන්තස්සපීති අනාදරෙ සාමිවචනං. තිචීවරපරිවාරන්ති එත්ථ ‘‘උදකපත්තලාභී විය අඤ්ඤොපි උද්දෙසභත්තං අලභිත්වා වත්ථාදිමනෙකප්පකාරකං ලභති චෙ, තස්සෙව ¶ ත’’න්ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. අත්තනො රුචිවසෙන යං කිඤ්චි වත්වා ආහරිතුං විස්සජ්ජිතත්තා විස්සට්ඨදූතො නාම. යං ඉච්ඡතීති ‘‘උද්දෙසපත්තං දෙථා’’තිආදීනි වදන්තො යං ඉච්ඡති. පුච්ඡාසභාගෙනාති පුච්ඡාසදිසෙන.

‘‘එකා කූටට්ඨිතිකා නාම හොතී’’ති වත්වා තමෙව ඨිතිකං විභාවෙන්තො ‘‘රඤ්ඤො වා හී’’තිආදිමාහ. අඤ්ඤෙහි උද්දෙසභත්තෙහි අමිස්සෙත්වා විසුංයෙව ඨිතිකාය ගහෙතබ්බත්තා ‘‘එකචාරිකභත්තානී’’ති වුත්තං. ථෙය්යාය හරන්තීති පත්තහාරකා හරන්ති. ගීවා හොතීති ආණාපකස්ස ගීවා හොති. ‘‘මනුස්සානං වචනං කාතුං වට්ටතී’’ති ගච්ඡන්තීති ‘‘මනුස්සානං වචනං කාතුං වට්ටතී’’ති තෙන භික්ඛුනා වුත්තා ගච්ඡන්ති. අකතභාගො නාමාති ආගන්තුකභාගො නාම. ‘‘සබ්බො සඞ්ඝො පරිභුඤ්ජතූ’’ති ¶ වුත්තෙති එත්ථ ‘‘පඨමමෙව ‘සබ්බං සඞ්ඝිකං පත්තං දෙථා’ති වත්වා පච්ඡා ‘සබ්බො සඞ්ඝො පරිභුඤ්ජතූ’ති අවුත්තෙපි භාජෙත්වාව පරිභුඤ්ජිතබ්බ’’න්ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං.

‘‘එත්තකෙ භික්ඛූ සඞ්ඝතො උද්දිසිත්වා දෙථා’’තිආදීනි අවත්වා ‘‘එත්තකානං භික්ඛූනං භත්තං ගණ්හථා’’ති වත්වා දින්නං සඞ්ඝිකං නිමන්තනං නාම. පිණ්ඩපාතිකානම්පි වට්ටතීති භික්ඛාපරියායෙන වුත්තත්තා වට්ටති. පටිපාටියාති ලද්ධපටිපාටියා. විච්ඡින්දිත්වාති ‘‘භත්තං ගණ්හථා’’ති පදං අවත්වා. තෙනෙවාහ ‘‘භත්තන්ති අවදන්තෙනා’’ති. ආලොපසඞ්ඛෙපෙනාති එකෙකපිණ්ඩවසෙන. අයඤ්ච නයො නිමන්තනෙයෙව, න උද්දෙසභත්තෙ. තත්ථ හි එකස්ස පහොනකප්පමාණංයෙව භාජෙතබ්බං, තස්මා උද්දෙසභත්තෙ ආලොපට්ඨිතිකා නාම නත්ථි. අච්ඡතීති තිට්ඨති. ‘‘එකවාරන්ති යාව තස්මිං ආවාසෙ වසන්ති භික්ඛූ, සබ්බෙ ලභන්තී’’ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. අයං පනෙත්ථ අධිප්පායො – එකවාරන්ති න එකදිවසං සන්ධාය වුත්තං, යත්තකා පන භික්ඛූ තස්මිං ආවාසෙ වසන්ති, තෙ සබ්බෙ. එකස්මිං දිවසෙ ගහිතභික්ඛූ අඤ්ඤදා අග්ගහෙත්වා යාව එකවාරං සබ්බෙ භික්ඛූ භොජිතා හොන්ති, තාව යෙ ජානන්ති, තෙ ගහෙත්වා ගන්තබ්බන්ති.

උපනිබන්ධිත්වාති ලිඛිත්වා. නිග්ගහෙන දත්වාති අනිච්ඡන්තම්පි නිග්ගහෙන සම්පටිච්ඡාපෙත්වා ¶ . එකගෙහවසෙනාති එකාය ඝරපාළියා වසෙන. උද්දිසිත්වාති ‘‘තුය්හඤ්ච තුය්හඤ්ච පාපුණාතී’’ති වත්වා. දූරත්තා නිග්ගහෙත්වාපි වාරෙන ගාහෙතබ්බගාමො වාරගාමො. විහාරවාරෙ නියුත්තා විහාරවාරිකා, වාරෙන විහාරරක්ඛණකා. අඤ්ඤථත්තන්ති පසාදඤ්ඤථත්තං. ඵාතිකම්මමෙව භවන්තීති විහාරරක්ඛණත්ථාය සඞ්ඝෙන දාතබ්බඅතිරෙකලාභා හොන්ති. සඞ්ඝනවකෙන ලද්ධකාලෙති දිවසෙ දිවසෙ එකෙකස්ස පාපිතානි ද්වෙ තීණි එකචාරිකභත්තානි තෙනෙව නියාමෙන අත්තනො පාපුණනට්ඨානෙ සඞ්ඝනවකෙන ලද්ධකාලෙ. යස්ස කස්සචි සම්මුඛීභූතස්ස පාපෙත්වාති එත්ථ ‘‘යෙභුය්යෙන චෙ භික්ඛූ බහිසීමගතා හොන්ති, සම්මුඛීභූතස්ස ¶ යස්ස කස්සචි පාපෙතබ්බං සභාගත්තා එකෙන ලද්ධං සබ්බෙසං හොති, තස්මිම්පි අසති අත්තනො පාපෙත්වා දාතබ්බ’’න්ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. රසසලාකන්ති උච්ඡුරසසලාකං.

‘‘සඞ්ඝතො නිරාමිසසලාකාපි විහාරෙ පක්කභත්තම්පි වට්ටතියෙවා’’ති සාධාරණං කත්වා විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 1.26) වුත්තත්තා ‘‘එවං ගාහිතෙ සාදිතබ්බං, එවං න සාදිතබ්බ’’න්ති විසෙසෙත්වා අවුත්තත්තා ච භෙසජ්ජාදිසලාකායො චෙත්ථ කිඤ්චාපි පිණ්ඩපාතිකානම්පි වට්ටන්ති, සලාකවසෙන ගාහිතත්තා පන න සාදිතබ්බාති එත්ථ අධිප්පායො වීමංසිතබ්බො. යදි හි භෙසජ්ජාදිසලාකා සලාකවසෙන ගාහිතා න සාදිතබ්බා සියා, සඞ්ඝතො නිරාමිසසලාකා වට්ටතියෙවාති න වදෙය්ය, ‘‘අතිරෙකලාභො සඞ්ඝභත්තං උද්දෙසභත්ත’’න්තිආදිවචනතො (මහාව. 128) ‘‘අතිරෙකලාභං පටික්ඛිපාමී’’ති සලාකවසෙන ගාහෙතබ්බං භත්තමෙව පටික්ඛිත්තං, න භෙසජ්ජං. සඞ්ඝභත්තාදීනි හි චුද්දස භත්තානියෙව තෙන න සාදිතබ්බානීති වුත්තානි, ඛන්ධකභාණකානං වා මතෙන ඉධ එවං වුත්තන්ති ගහෙතබ්බං. අග්ගතො දාතබ්බභික්ඛා අග්ගභික්ඛා. ලද්ධා වා අලද්ධා වාති ලභිත්වා වා අලභිත්වා වා. නිබද්ධාය අග්ගභික්ඛාය අප්පමත්තිකාය එව සම්භවතො ලභිත්වාපි පුනදිවසෙ ගණ්හිතුං වුත්තං. අග්ගභික්ඛාමත්තන්ති හි එත්ථ මත්ත-සද්දො බහුභාවං නිවත්තෙති.

සලාකභත්තං නාම විහාරෙයෙව උද්දිසීයති විහාරමෙව සන්ධාය දිය්යමානත්තාති ආහ ‘‘විහාරෙ අපාපිතං පනා’’තිආදි. තත්ර ආසනසාලායාති තස්මිං ගාමෙ ආසනසාලාය. විහාරං ආනෙත්වා ගාහෙතබ්බන්ති තථා වත්වා තස්මිං දිවසෙ දින්නභත්තං විහාරමෙව ආනෙත්වා ඨිතිකාය ගාහෙතබ්බං. තත්ථාති තස්මිං දිසාභාගෙ. තං ගහෙත්වාති තං වාරගාමසලාකං අත්තනා ගහෙත්වා. තෙනාති යො අත්තනො පත්තං වාරගාමසලාකං දිසංගමිකස්ස අදාසි, තෙන. අනතික්කන්තෙයෙව තස්මිං තස්ස සලාකා ගාහෙතබ්බාති යස්මා උපචාරසීමට්ඨස්සෙව සලාකා පාපුණාති, තස්මා තස්මිං දිසංගමිකෙ ¶ උපචාරසීමං අනතික්කන්තෙයෙව තස්ස දිසංගමිකස්ස පත්තසලාකා අත්තනො පාපෙත්වා ගහෙතබ්බා.

අනාගතදිවසෙති ¶ එත්ථ කථං තෙසං භික්ඛූනං ආගතානාගතභාවො විඤ්ඤායතීති චෙ? යස්මා තතො තතො ආගතා භික්ඛූ තස්මිං ගාමෙ ආසනසාලාය සන්නිපතන්ති, තස්මා තෙසං ආගතානාගතභාවො සක්කා විඤ්ඤාතුං. අම්හාකං ගොචරගාමෙති සලාකභත්තදායකානං ගාමෙ. භුඤ්ජිතුං ආගච්ඡන්තීති ‘‘මහාථෙරො එකකොව විහාරෙ ඔහීනො අවස්සං සබ්බසලාකා අත්තනො පාපෙත්වා ඨිතො’’ති මඤ්ඤමානා ආගච්ඡන්ති.

අභිලක්ඛිතෙසු චතූසු පක්ඛදිවසෙසු දාතබ්බභත්තං පක්ඛිකං. අභිලක්ඛිතෙසූති එත්ථ අභීති උපසග්ගමත්තං, ලක්ඛණීයෙසු ඉච්චෙව අත්ථො, උපොසථසමාදානධම්මස්සවනපූජාසක්කාරාදිකරණත්ථං ලක්ඛිතබ්බෙසු සල්ලක්ඛෙතබ්බෙසු උපලක්ඛෙතබ්බෙසූති වුත්තං හොති. ස්වෙ පක්ඛොති ‘‘අජ්ජ පක්ඛිකං න ගාහෙතබ්බ’’න්ති පක්ඛිකස්ස අනියමත්තා වුත්තං. ‘‘ස්වෙ අම්හාකං ඝරෙ ලූඛභත්තං භවිස්සතී’’ති පොත්ථකෙසු ලිඛන්ති, ‘‘පක්ඛභත්තං භවිස්සතී’’ති පාඨෙන භවිතබ්බං. උපොසථෙ දාතබ්බං භත්තං උපොසථිකං. නිබන්ධාපිතන්ති ‘‘අසුකවිහාරස්සා’’ති නියමිතං. ගාහෙත්වා භුඤ්ජිතබ්බන්ති තස්මිං සෙනාසනෙ වසන්තෙහි ඨිතිකාය ගාහෙත්වා භුඤ්ජිතබ්බං. තණ්ඩුලාදීනිපෙසෙන්ති…පෙ… වට්ටතීති අභිහටභික්ඛත්තා වට්ටති. තථා පටිග්ගහිතත්තාති භික්ඛානාමෙන පටිග්ගහිතත්තා. පත්තං පූරෙත්වා ථකෙත්වා දින්නන්ති ‘‘ගුළකභත්තං දෙමා’’ති දින්නං. ගුළපිණ්ඩෙපි…පෙ… දාතබ්බොති එත්ථ ගුළපිණ්ඩං තාලපක්කප්පමාණන්ති වෙදිතබ්බං. සෙසමෙත්ථ සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

සෙනාසනක්ඛන්ධකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.