📜

10. භික්ඛුනික්ඛන්ධකං

මහාපජාපතිගොතමීවත්ථුකථාවණ්ණනා

402. භික්ඛුනික්ඛන්ධකෙ සක්කෙසු විහරතීති පඨමගමනෙන ගන්ත්වා විහරති. මහාපජාපති ගොතමීති එත්ථ ගොතමීති ගොත්තං. නාමකරණදිවසෙ පනස්සා ලද්ධසක්කාරා බ්රාහ්මණා ලක්ඛණසම්පත්තිං දිස්වා ‘‘සචෙ අයං ධීතරං ලභිස්සති, චක්කවත්තිරඤ්ඤො මහෙසී භවිස්සති. සචෙ පුත්තං ලභිස්සති, චක්කවත්තිරාජා භවිස්සතීති උභයථාපි මහතීයෙවස්සා පජා භවිස්සතී’’ති බ්යාකරිංසු, තස්මා පුත්තපජාය චෙව ධීතුපජාය ච මහන්තතාය ‘‘මහාපජාපතී’’ති නාමං අකංසු, ඉධ පන ගොත්තෙන සද්ධිං සංසන්දිත්වා ‘‘මහාපජාපති ගොතමී’’ති වුත්තං. යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමීති භගවා කපිලපුරං ගන්ත්වා පඨමමෙව නන්දං පබ්බාජෙසි, සත්තමෙ දිවසෙ රාහුලකුමාරං. චුම්බටකකලහෙ පන උභයනගරවාසිකෙසු යුද්ධත්ථාය නික්ඛන්තෙසු සත්ථා ගන්ත්වා තෙ රාජානො සඤ්ඤාපෙත්වා අත්තදණ්ඩසුත්තං (සු. නි. 941 ආදයො) කථෙසි. රාජානො පසීදිත්වා අඩ්ඪතෙය්යසතෙ අඩ්ඪතෙය්යසතෙ දාරකෙ අදංසු. තානි පඤ්ච කුමාරසතානි සත්ථු සන්තිකෙ පබ්බජිංසු. අථ නෙසං පජාපතියො සාසනං පෙසෙත්වා අනභිරතිං උප්පාදයිංසු. සත්ථා තෙසං අනභිරතියා උප්පන්නභාවං ඤත්වා තෙ පඤ්චසතෙ දහරභික්ඛූ කුණාලදහං නෙත්වා අත්තනො කුණාලකාලෙ නිසින්නපුබ්බෙ පාසාණතලෙ නිසීදිත්වා කුණාලජාතකකථාය (ජා. 2.21.කුණාලජාතක) තෙසං අනභිරතිං විනොදෙත්වා සබ්බෙපි තෙ සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨාපෙසි, පුන මහාවනං ආනෙත්වා අරහත්තඵලෙ. තෙසං චිත්තජානනත්ථං පුනපි පජාපතියො සාසනං පහිණිංසු. තෙ ‘‘අභබ්බා මයං ඝරාවාසස්සා’’ති පටිසාසනං පහිණිංසු. තා ‘‘න දානි අම්හාකං පරඝරං ගන්තුං යුත්තං, මහාපජාපතියා සන්තිකං ගන්ත්වා පබ්බජ්ජං අනුජානාපෙත්වා පබ්බජිස්සාමා’’ති පඤ්චසතාපි මහාපජාපතිං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘අය්යෙ, අම්හාකං පබ්බජ්ජං අනුජානාපෙථා’’ති ආහංසු. මහාපජාපති ච තා ඉත්ථියො ගහෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි, සෙතච්ඡත්තස්ස හෙට්ඨා රඤ්ඤො පරිනිබ්බුතකාලෙ උපසඞ්කමීතිපි වදන්තියෙව. පක්කාමීති පුන කපිලපුරමෙව පාවිසි.

යථාභිරන්තංවිහරිත්වාති බොධනෙය්යසත්තානං උපනිස්සයං ඔලොකෙන්තො යථාජ්ඣාසයෙන විහරිත්වා. චාරිකං පක්කාමීති මහාජනසඞ්ගහං කරොන්තො උත්තමාය බුද්ධසිරියා අනොපමෙන බුද්ධවිලාසෙන අතුරිතචාරිකං පක්කාමි. සම්බහුලාහි සාකියානීහි සද්ධින්ති අන්තොනිවෙසනස්මිංයෙව දසබලං උද්දිස්ස පබ්බජ්ජාවෙසං ගහෙත්වා තාපි පඤ්චසතා සාකියානියො පබ්බජ්ජාවෙසංයෙව ගාහාපෙත්වා සබ්බාහිපි තාහි සම්බහුලාහි සාකියානීහි සද්ධිං. පක්කාමීති ගමනං අභිනීහරි. ගමනාභිනීහරණකාලෙ පනස්සා ‘‘සුකුමාරා රාජිත්ථියො පදසා ගන්තුං න සක්ඛිස්සන්තී’’ති සාකියකොලියරාජානො සුවණ්ණසිවිකායො උපට්ඨාපයිංසු, තා පන ‘‘යානෙ ආරුය්හ ගච්ඡන්තීහි සත්ථරි අගාරවො කතො හොතී’’ති එකපණ්ණාසයොජනිකං මග්ගං පදසාව පටිපජ්ජිංසු. රාජානොපි පුරතො ච පච්ඡතො ච ආරක්ඛං සංවිදහාපෙත්වා තණ්ඩුලසප්පිතෙලාදීනං සකටානි පූරෙත්වා ‘‘ගතගතට්ඨානෙ ආහාරං පටියාදෙථා’’ති පුරිසෙ පෙසයිංසු. සූනෙහි පාදෙහීති තාසඤ්හි සුඛුමාලත්තා පාදෙසු එකො ඵොටො උට්ඨෙති, එකො භිජ්ජති, උභො පාදා කටකට්ඨිසම්පරිකිණ්ණා විය හුත්වා උද්ධුමාතා. තෙන වුත්තං ‘‘සූනෙහි පාදෙහී’’ති. බහිද්වාරකොට්ඨකෙති ද්වාරකොට්ඨකස්ස බහි. කස්මා පනෙවං ඨිතාති? එවං කිරස්සා අහොසි ‘‘අහං තථාගතෙන අනුඤ්ඤාතා සයමෙව පබ්බජ්ජාවෙසං අග්ගහෙසිං, එවං ගහිතභාවො ච පන මෙ සකලජම්බුදීපෙ පාකටො ජාතො, සචෙ සත්ථා පබ්බජ්ජං අනුජානිස්සති, ඉච්චෙතං කුසලං. සචෙ නානුජානිස්සති, මහතී ගරහා භවිස්සතී’’ති විහාරං පවිසිතුං අසක්කොන්තී රොදමානා අට්ඨාසි. කිං නු ත්වං ගොතමීති කිං නු රාජකුලානං විපත්ති උප්පන්නා, කෙන නු ත්වං කාරණෙන එවං විවණ්ණභාවං පත්තා සූනෙහි පාදෙහි…පෙ… ඨිතාති.

අඤ්ඤෙනපි පරියායෙනාති අඤ්ඤෙනපි කාරණෙන. ආපාදිකාති සංවඩ්ඪිකා, තුම්හාකං හත්ථපාදෙසු හත්ථපාදකිච්චං අසාධෙන්තෙසු හත්ථෙ ච පාදෙ ච වඩ්ඪෙත්වා පටිජග්ගිකාති අත්ථො. පොසිකාති දිවසස්ස ද්වෙ තයො වාරෙ නහාපෙත්වා භොජෙත්වා පායෙත්වා තුම්හෙ පොසෙසි. ථඤ්ඤං පායෙසීති නන්දකුමාරො කිර බොධිසත්තතො කතිපාහෙනෙව දහරතරො. තස්මිං ජාතෙ මහාපජාපති අත්තනො පුත්තං ධාතීනං දත්වා සයං බොධිසත්තස්ස ධාතිකිච්චං සාධයමානා අත්තනො ථඤ්ඤං පායෙසි. තං සන්ධාය ථෙරො එවමාහ. සාධු භන්තෙති ‘‘බහුකාරා’’තිආදීහි තස්සා ගුණං කථෙත්වා පුන පබ්බජ්ජං යාචන්තො එවමාහ.

මහාපජාපතිගොතමීවත්ථුකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අට්ඨගරුධම්මකථාවණ්ණනා

403. සත්ථාපි ‘‘ඉත්ථියො නාම පරිත්තසද්ධා, එකායාචිතමත්තෙයෙව පබ්බජ්ජාය අනුඤ්ඤාතාය න මම සාසනං ගරුං කත්වා ගණ්හිස්සන්තී’’ති තික්ඛත්තුං පටික්ඛිපිත්වා ඉදානි ගරුං කත්වා ගාහාපෙතුකාමතාය ‘‘සචෙ, ආනන්ද, මහාපජාපති ගොතමී අට්ඨ ගරුධම්මෙ පටිග්ගණ්හාති, සාවස්සා හොතු උපසම්පදා’’තිආදිමාහ. තත්ථ සාවස්සාති සා එව අස්සා පබ්බජ්ජාපි උපසම්පදාපි හොතු.

තදහුපසම්පන්නස්සාති තං දිවසම්පි උපසම්පන්නස්ස. අභිවාදනං පච්චුට්ඨානං අඤ්ජලිකම්මං සාමීචිකම්මං කාතබ්බන්ති මානාතිමානං අකත්වා පඤ්චපතිට්ඨිතෙන අභිවාදනං, ආසනා උට්ඨාය පච්චුග්ගමනවසෙන පච්චුට්ඨානං, දසනඛෙ සමොධානෙත්වා අඤ්ජලිකම්මං, ආසනපඤ්ඤාපනබීජනාදිකං අනුච්ඡවිකකම්මසඞ්ඛාතං සාමීචිකම්මඤ්ච කත්තබ්බං. අභික්ඛුකෙ ආවාසෙති යත්ථ වසන්තියා අනන්තරායෙන ඔවාදත්ථාය උපසඞ්කමනාරහෙ ඨානෙ ඔවාදදායකො ආචරියො නත්ථි, අයං අභික්ඛුකො ආවාසො නාම, එවරූපෙ ආවාසෙ වස්සං න උපගන්තබ්බං. අන්වද්ධමාසන්ති අනුපොසථිකං. ඔවාදූපසඞ්කමනන්ති ඔවාදත්ථාය උපසඞ්කමනං. දිට්ඨෙනාති චක්ඛුනා දිට්ඨෙන. සුතෙනාති සොතෙන සුතෙන. පරිසඞ්කායාති දිට්ඨසුතවසෙන පරිසඞ්කිතෙන. ගරුධම්මන්ති ගරුකං සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තිං. පක්ඛමානත්තන්ති අනූනානි පන්නරස දිවසානි මානත්තං. ඡසු ධම්මෙසූති විකාලභොජනච්ඡට්ඨෙසු සික්ඛාපදෙසු. සික්ඛිතසික්ඛායාති එකසික්ඛම්පි අඛණ්ඩං කත්වා පූරිතසික්ඛාය.

න අක්කොසිතබ්බො න පරිභාසිතබ්බොති දසන්නං අක්කොසවත්ථූනං අඤ්ඤතරෙන අක්කොසවත්ථුනා න අක්කොසිතබ්බො, භයුපදංසනාය කායචි පරිභාසාය න පරිභාසිතබ්බො. ඔවටො භික්ඛුනීනං භික්ඛූසු වචනපථොති ඔවාදානුසාසනිධම්මකථාසඞ්ඛාතො වචනපථො භික්ඛුනීනං භික්ඛූසු ඔවටො පිහිතො, න භික්ඛුනියා කොචි භික්ඛු ඔවදිතබ්බො වා අනුසාසිතබ්බො වා, ‘‘භන්තෙ පොරාණකත්ථෙරා ඉදඤ්චිදඤ්ච වත්තං පූරයිංසූ’’ති එවං පන පවෙණිවසෙන කථෙතුං වට්ටති. අනොවටො භික්ඛූනං භික්ඛුනීසූති භික්ඛූනං පන භික්ඛුනීසු වචනපථො අනිවාරිතො, යථාරුචියා ඔවදන්තු අනුසාසන්තු ධම්මකථං කථෙන්තූති අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරතො පනෙසා ගරුධම්මකථා මහාවිභඞ්ගෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බා.

ඉමෙ පන අට්ඨ ගරුධම්මෙ සත්ථු සන්තිකෙ උග්ගහෙත්වා ථෙරෙන අත්තනො ආරොචියමානෙ සුත්වා මහාපජාපතියා තාවමහන්තං දොමනස්සං ඛණෙන පටිප්පස්සම්භි. අනොතත්තදහතො ආහටෙන සීතුදකස්ස ඝටසතෙන මත්ථකෙ පරිසිත්තා විය විගතපරිළාහා අත්තමනා හුත්වා ගරුධම්මපටිග්ගහණෙන උප්පන්නපීතිපාමොජ්ජං ආවි කරොන්තී ‘‘සෙය්යථාපි, භන්තෙ’’තිආදිකං උදානං උදානෙසි. තත්ථ දහරොති තරුණො. යුවාති යොබ්බඤ්ඤභාවෙ ඨිතො. මණ්ඩනකජාතිකොති අලඞ්කාරසභාවො. තත්ථ කොචි තරුණොපි යුවා න හොති යථා අතිතරුණො. කොචි යුවාපි මණ්ඩනකජාතිකො න හොති යථා උපසන්තසභාවො ආලසියබ්යසනාදීහි වා අභිභූතො, ඉධ පන දහරො චෙව යුවා ච මණ්ඩනකජාතිකො ච අධිප්පෙතො, තස්මා එවමාහ. උප්පලාදීනි ලොකසම්මතත්තා වුත්තානි. ඉතො පරං යං යං වත්තබ්බං, තං තං අට්ඨකථායං දස්සිතමෙව.

තත්ථ මාතුගාමස්ස පබ්බජිතත්තාති ඉදං පඤ්චවස්සසතතො උද්ධං අට්ඨත්වා පඤ්චසුයෙව වස්සසතෙසු සද්ධම්මට්ඨිතියා කාරණනිදස්සනං. පටිසම්භිදාපභෙදප්පත්තඛීණාසවවසෙනෙව වුත්තන්ති එත්ථ ‘‘පටිසම්භිදාපත්තඛීණාසවග්ගහණෙන ඣානානිපි ගහිතානෙව හොන්ති. න හි නිජ්ඣානකානං සබ්බප්පකාරසම්පත්ති ඉජ්ඣතී’’ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. සුක්ඛවිපස්සකඛීණාසවවසෙන වස්සසහස්සන්තිආදිනා ච යං වුත්තං. තං ඛන්ධකභාණකානං මතෙන වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. දීඝනිකායට්ඨකථායං (දී. නි. අට්ඨ. 3.161) පන එවං වුත්තං –

‘‘පටිසම්භිදාපත්තෙහි වස්සසහස්සං අට්ඨාසි, ඡළභිඤ්ඤෙහි වස්සසහස්සං, තෙවිජ්ජෙහි වස්සසහස්සං, සුක්ඛවිපස්සකෙහි වස්සසහස්සං, පාතිමොක්ඛෙන වස්සසහස්සං අට්ඨාසී’’ති.

අඞ්ගුත්තරනිකායට්ඨකථායම්පි (අ. නි. අට්ඨ. 1.1.130) –

‘‘බුද්ධානඤ්හි පරිනිබ්බානතො වස්සසහස්සමෙව පටිසම්භිදා නිබ්බත්තෙතුං සක්කොන්ති, තතො පරං ඡ අභිඤ්ඤා, තතො තාපි නිබ්බත්තෙතුං අසක්කොන්තා තිස්සො විජ්ජා නිබ්බත්තෙන්ති, ගච්ඡන්තෙ ගච්ඡන්තෙ කාලෙ තාපි නිබ්බත්තෙතුං අසක්කොන්තා සුක්ඛවිපස්සකා හොන්ති. එතෙනෙව උපායෙන අනාගාමිනො සකදාගාමිනො සොතාපන්නා’’ති –

වුත්තං.

සංයුත්තනිකායට්ඨකථායං පන (සං. නි. අට්ඨ. 2.3.156) –

‘‘පඨමබොධියඤ්හි භික්ඛූ පටිසම්භිදාපත්තා අහෙසුං. අථ කාලෙ ගච්ඡන්තෙ පටිසම්භිදා පාපුණිතුං න සක්ඛිංසු, ඡළභිඤ්ඤා අහෙසුං, තතො ඡ අභිඤ්ඤා පත්තුං අසක්කොන්තා තිස්සො විජ්ජා පාපුණිංසු. ඉදානි කාලෙ ගච්ඡන්තෙ තිස්සො විජ්ජා පාපුණිතුං අසක්කොන්තා ආසවක්ඛයමත්තං පාපුණිස්සන්ති, තම්පි අසක්කොන්තා අනාගාමිඵලං, තම්පි අසක්කොන්තා සකදාගාමිඵලං, තම්පි අසක්කොන්තා සොතාපත්තිඵලං, ගච්ඡන්තෙ කාලෙ සොතාපත්තිඵලම්පි පත්තුං න සක්ඛිස්සන්තී’’ති –

වුත්තං.

යස්මා චෙතං සබ්බං අඤ්ඤමඤ්ඤපටිවිරුද්ධං, තස්මා තෙසං තෙසං භාණකානං මතමෙව ආචරියෙන තත්ථ තත්ථ දස්සිතන්ති ගහෙතබ්බං. අඤ්ඤථා හි ආචරියස්සෙව පුබ්බාපරවිරොධප්පසඞ්ගො සියාති.

තානියෙවාති තානියෙව පඤ්ච වස්සසහස්සානි. පරියත්තිමූලකං සාසනන්ති ආහ ‘‘න හි පරියත්තියා අසති පටිවෙධො අත්ථී’’තිආදි. පරියත්තියා හි අන්තරහිතාය පටිපත්ති අන්තරධායති, පටිපත්තියා අන්තරහිතාය අධිගමො අන්තරධායති. කිංකාරණා? අයඤ්හි පරියත්ති පටිපත්තියා පච්චයො හොති, පටිපත්ති අධිගමස්ස, ඉති පටිපත්තිතොපි පරියත්තියෙව පමාණං. තත්ථ පටිවෙධො ච පටිපත්ති ච හොතිපි න හොතිපි. එකස්මිඤ්හි කාලෙ පටිවෙධකරා භික්ඛූ බහූ හොන්ති, ‘‘එස භික්ඛු පුථුජ්ජනො’’ති අඞ්ගුලිං පසාරෙත්වා දස්සෙතබ්බො හොති, ඉමස්මිංයෙව දීපෙ එකවාරං පුථුජ්ජනභික්ඛු නාම නාහොසි. පටිපත්තිපූරකාපි කදාචි බහූ හොන්ති, කදාචි අප්පා, ඉති පටිවෙධො ච පටිපත්ති ච හොතිපි න හොතිපි. සාසනට්ඨිතියා පන පරියත්තියෙව පමාණං. පණ්ඩිතො හි තෙපිටකං සුත්වා ද්වෙපි පූරෙති. යථා අම්හාකං බොධිසත්තො ආළාරස්ස සන්තිකෙ පඤ්චාභිඤ්ඤා සත්ත ච සමාපත්තියො නිබ්බත්තෙත්වා නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා පරිකම්මං පුච්ඡි, සො ‘‘න ජානාමී’’ති ආහ, තතො උදකස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා අධිගතවිසෙසං සංසන්දිත්වා නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනස්ස පරිකම්මං පුච්ඡි, සො ආචික්ඛි, තස්ස වචනසමනන්තරමෙව මහාසත්තො තං සම්පාදෙසි, එවමෙව පඤ්ඤවා භික්ඛු පරියත්තිං සුත්වා ද්වෙපි පූරෙති, තස්මා පරියත්තියා ඨිතාය සාසනං ඨිතං හොති. යථාපි මහතො තළාකස්ස පාළියා ථිරාය උදකං න ඨස්සතීති න වත්තබ්බං, උදකෙ සති පදුමාදීනි පුප්ඵානි න පුප්ඵිස්සන්තීති න වත්තබ්බං, එවමෙව මහාතළාකස්ස ථිරපාළිසදිසෙ තෙපිටකෙ බුද්ධවචනෙ සති මහාතළාකෙ උදකසදිසා පටිපත්තිපූරකා කුලපුත්තා නත්ථීති න වත්තබ්බං, තෙසු සති මහාතළාකෙ පදුමාදීනි පුප්ඵානි විය සොතාපන්නාදයො අරියපුග්ගලා නත්ථීති න වත්තබ්බං. එවං එකන්තතො පරියත්තියෙව පමාණං.

පරියත්තියා අන්තරහිතායාති එත්ථ පරියත්තීති (අ. නි. අට්ඨ. 1.1.130) තෙපිටකං බුද්ධවචනං සාට්ඨකථා පාළි. යාව සා තිට්ඨති, තාව පරියත්ති පරිපුණ්ණා නාම හොති. ගච්ඡන්තෙ ගච්ඡන්තෙ කාලෙ කලියුගරාජානො අධම්මිකා හොන්ති, තෙසු අධම්මිකෙසු තෙසම්පි අමච්චාදයො අධම්මිකා හොන්ති, තතො රට්ඨජනපදවාසිනොති තෙසං අධම්මිකතාය න දෙවො සම්මා වස්සති, තතො සස්සානි න සම්පජ්ජන්ති, තෙසු අසම්පජ්ජන්තෙසු පච්චයදායකා භික්ඛුසඞ්ඝස්ස පච්චයෙ දාතුං න සක්කොන්ති, භික්ඛූ පච්චයෙහි කිලමන්තා අන්තෙවාසිකෙ සඞ්ගහෙතුං න සක්කොන්ති. ගච්ඡන්තෙ ගච්ඡන්තෙ කාලෙ පරියත්ති පරිහායති, අත්ථවසෙන ධාරෙතුං න සක්කොන්ති, පාළිවසෙනෙව ධාරෙන්ති. තතො කාලෙ ගච්ඡන්තෙ පාළිම්පි සකලං ධාරෙතුං න සක්කොන්ති, පඨමං අභිධම්මපිටකං පරිහායති, පරිහායමානං මත්ථකතො පට්ඨාය පරිහායති. පඨමමෙව හි මහාපකරණං පරිහායති, තස්මිං පරිහීනෙ යමකං, කථාවත්ථු, පුග්ගලපඤ්ඤත්ති, ධාතුකථා, විභඞ්ගො, ධම්මසඞ්ගහොති.

එවං අභිධම්මපිටකෙ පරිහීනෙ මත්ථකතො පට්ඨාය සුත්තන්තපිටකං පරිහායති. පඨමඤ්හි අඞ්ගුත්තරනිකායො පරිහායති, තස්මිම්පි පඨමං එකාදසකනිපාතො…පෙ… තතො එකකනිපාතොති. එවං අඞ්ගුත්තරනිකායෙ පරිහීනෙ මත්ථකතො පට්ඨාය සංයුත්තනිකායො පරිහායති. පඨමඤ්හි මහාවග්ගො පරිහායති, තතො සළායතනවග්ගො, ඛන්ධකවග්ගො, නිදානවග්ගො, සගාථාවග්ගොති. එවං සංයුත්තනිකායෙ පරිහීනෙ මත්ථකතො පට්ඨාය මජ්ඣිමනිකායො පරිහායති. පඨමඤ්හි උපරිපණ්ණාසකො පරිහායති, තතො මජ්ඣිමපණ්ණාසකො, තතො මූලපණ්ණාසකොති. එවං මජ්ඣිමනිකායෙ පරිහීනෙ මත්ථකතො පට්ඨාය දීඝනිකායො පරිහායති. පඨමඤ්හි පාථිකවග්ගො පරිහායති, තතො මහාවග්ගො, තතො සීලක්ඛන්ධවග්ගොති. එවං දීඝනිකායෙ පරිහීනෙ සුත්තන්තපිටකං පරිහීනං නාම හොති. විනයපිටකෙන සද්ධිං ජාතකමෙව ධාරෙන්ති. විනයපිටකඤ්හි ලජ්ජිනො ධාරෙන්ති, ලාභකාමා පන ‘‘සුත්තන්තෙ කථිතෙපි සල්ලක්ඛෙන්තා නත්ථී’’ති ජාතකමෙව ධාරෙන්ති. ගච්ඡන්තෙ කාලෙ ජාතකම්පි ධාරෙතුං න සක්කොන්ති. අථ නෙසං පඨමං වෙස්සන්තරජාතකං පරිහායති, තතො පටිලොමක්කමෙන පුණ්ණකජාතකං, මහානාරදජාතකන්ති පරියොසානෙ අපණ්ණකජාතකං පරිහායති, විනයපිටකමෙව ධාරෙන්ති.

ගච්ඡන්තෙ කාලෙ තම්පි මත්ථකතො පට්ඨාය පරිහායති. පඨමඤ්හි පරිවාරො පරිහායති, තතො ඛන්ධකො, භික්ඛුනීවිභඞ්ගො, මහාවිභඞ්ගොති අනුක්කමෙන උපොසථක්ඛන්ධකමත්තමෙව ධාරෙන්ති. තදාපි පරියත්ති අනන්තරහිතාව හොති. යාව පන මනුස්සෙසු චතුප්පදිකගාථාපි පවත්තති, තාව පරියත්ති අනන්තරහිතාව හොති. යදා සද්ධො පසන්නො රාජා හත්ථික්ඛන්ධෙ සුවණ්ණචඞ්කොටකම්හි සහස්සත්ථවිකං ඨපාපෙත්වා ‘‘බුද්ධෙහි කථිතං චතුප්පදිකං ගාථං ජානන්තො ඉමං සහස්සං ගණ්හතූ’’ති නගරෙ භෙරිං චරාපෙත්වා ගණ්හනකං අලභිත්වා ‘‘එකවාරං චරාපිතෙ නාමං සුණන්තාපි හොන්ති අසුණන්තාපී’’ති යාවතතියං චරාපෙත්වා ගණ්හනකං අලභිත්වා රාජපුරිසා සහස්සත්ථවිකං පුන රාජකුලං පවෙසෙන්ති, තදා පරියත්ති අන්තරහිතා නාම හොති.

චිරං පවත්තිස්සතීති පරියත්තියා අන්තරහිතායපි ලිඞ්ගමත්තං අද්ධානං පවත්තිස්සති. කථං? ගච්ඡන්තෙ ගච්ඡන්තෙ හි කාලෙ චීවරග්ගහණං පත්තග්ගහණං සමිඤ්ජනපසාරණං ආලොකිතවිලොකිතං න පාසාදිකං හොති, නිගණ්ඨසමණා විය අලාබුපත්තං භික්ඛූ පත්තං අග්ගබාහාය පරික්ඛිපිත්වා ආදාය විචරන්ති, එත්තාවතාපි ලිඞ්ගං අනන්තරහිතමෙව හොති. ගච්ඡන්තෙ පන කාලෙ අග්ගබාහතො ඔතාරෙත්වා හත්ථෙන වා සික්කාය වා ඔලම්බෙත්වා විචරන්ති, චීවරම්පි රජනසාරුප්පං අකත්වා ඔට්ඨට්ඨිවණ්ණං කත්වා රජන්ති. ගච්ඡන්තෙ කාලෙ රජනම්පි න හොති, දසච්ඡින්දනං ඔවට්ටිකාවිජ්ඣනං කප්පමත්තඤ්ච කත්වා වළඤ්ජන්ති, පුන ඔවට්ටිකං විජ්ඣිත්වා කප්පං න කරොන්ති. තතො උභයම්පි අකත්වා දසා ඡෙත්වා පරිබ්බාජකා විය චරන්ති. ගච්ඡන්තෙ කාලෙ ‘‘කො ඉමිනා අම්හාකං අත්ථො’’ති ඛුද්දකං කාසාවඛණ්ඩං හත්ථෙ වා ගීවායං වා බන්ධන්ති, කෙසෙසු වා අල්ලීයාපෙන්ති, දාරභරණං කරොන්තා කසිත්වා වපිත්වා ජීවිකං කප්පෙත්වා විචරන්ති, තදා දක්ඛිණං දෙන්තො ජනො සඞ්ඝං උද්දිස්ස එතෙසම්පි දෙති. ඉදං සන්ධාය භගවතා වුත්තං ‘‘භවිස්සන්ති ඛො පනානන්ද, අනාගතමද්ධානං ගොත්රභුනො කාසාවකණ්ඨා දුස්සීලා පාපධම්මා, තෙසු දුස්සීලෙසු සඞ්ඝං උද්දිස්ස දානං දස්සන්ති, තදාපාහං, ආනන්ද, සඞ්ඝගතං දක්ඛිණං අසඞ්ඛ්යෙය්යං අප්පමෙය්යං වදාමී’’ති (ම. නි. 3.380). තතො ගච්ඡන්තෙ කාලෙ නානාවිධානි කම්මානි කරොන්තා ‘‘පපඤ්චො එස, කිං ඉමිනා අම්හාක’’න්ති කාසාවඛණ්ඩං ඡින්දිත්වා අරඤ්ඤෙ ඛිපන්ති, තස්මිං කාලෙ ලිඞ්ගං අන්තරහිතං නාම හොති. කස්සපදසබලස්ස කිර කාලතො පට්ඨාය යොනකානං සෙතවත්ථානි පාරුපිත්වා චරණචාරිත්තං ජාතං. එවං පරියත්තියා අන්තරහිතායපි ලිඞ්ගමත්තං චිරං පවත්තිස්සතීති වෙදිතබ්බං.

අට්ඨගරුධම්මකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

භික්ඛුනීඋපසම්පන්නානුජානනකථාවණ්ණනා

404-405. යදග්ගෙනාති යං දිවසං ආදිං කත්වා. තදෙවාති තස්මිඤ්ඤෙව දිවසෙ. අනුඤ්ඤත්තියාති අනුඤ්ඤාය. එකාහං, භන්තෙ ආනන්ද, භගවන්තං වරං යාචාමීති ‘‘එවමෙව ඛො අහං, භන්තෙ ආනන්ද, ඉමෙ අට්ඨ ගරුධම්මෙ පටිග්ගණ්හාමි යාවජීවං අනතික්කමනීයෙ’’ති පටිජානිත්වා ඉදානි කස්මා වරං යාචතීති චෙ? පරූපවාදවිවජ්ජනත්ථං. එවඤ්හි කෙචි වදෙය්යුං ‘‘මහාපජාපතියා පඨමං සම්පටිච්ඡිතත්තා භික්ඛූනං භික්ඛුනීනඤ්ච යථාවුඩ්ඪං අභිවාදනං නාහොසි, සා චෙ වරං යාචෙය්ය, භගවා අනුජානෙය්යා’’ති.

406. සරාගායාති සරාගභාවාය කාමරාගභවරාගපරිබ්රූහනාය. සඤ්ඤොගායාති වට්ටෙ සංයොජනත්ථාය. ආචයායාති වට්ටස්ස වඩ්ඪනත්ථාය. මහිච්ඡතායාති මහිච්ඡභාවාය. අසන්තුට්ඨියාති අසන්තුට්ඨිභාවාය. සඞ්ගණිකායාති කිලෙසසඞ්ගණගණසඞ්ගණවිහාරාය. කොසජ්ජායාති කුසීතභාවාය. දුබ්භරතායාති දුප්පොසතාය. විරාගායාති සකලවට්ටතො විරජ්ජනත්ථාය. විසඤ්ඤොගායාති කාමරාගාදීහි විසංයුජ්ජනත්ථාය. අපචයායාති සබ්බස්සපි වට්ටස්ස අපචයත්ථාය, නිබ්බානායාති අත්ථො. අප්පිච්ඡතායාති පච්චයප්පිච්ඡතාදිවසෙන සබ්බසො ඉච්ඡාපගමාය. සන්තුට්ඨියාති ද්වාදසවිධසන්තුට්ඨිභාවාය. පවිවෙකායාති පවිවිත්තභාවාය කායවිවෙකාදිතදඞ්ගවිවෙකාදිවිවෙකසිද්ධියා. වීරියාරම්භායාති කායිකස්ස චෙව චෙතසිකස්ස ච වීරියස්ස පග්ගණ්හනත්ථාය. සුභරතායාති සුඛපොසනත්ථාය. එවං යො පරියත්තිධම්මො උග්ගහණධාරණපරිපුච්ඡාමනසිකාරවසෙන යොනිසො පටිපජ්ජන්තස්ස සරාගාදිභාවපරිවජ්ජනස්ස කාරණං හුත්වා විරාගාදිභාවාය සංවත්තති, එකංසතො එසො ධම්මො, එසො විනයො සම්මදෙව අපායාදීසු අපතනවසෙන ධාරණතො කිලෙසානං විනයනතො, සත්ථු සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඔවාදානුසිට්ඨිභාවතො එතං සත්ථුසාසනන්ති ධාරෙය්යාසි ජානෙය්යාසි, අවබුජ්ඣෙය්යාසීති අත්ථො. ඉමස්මිං සුත්තෙ පඨමවාරෙන වට්ටං, දුතියවාරෙන විවට්ටං කථිතං.

409-410. විමානෙත්වාති අපරජ්ඣිත්වා. කම්මප්පත්තායොපීති කම්මාරහාපි. ආපත්තිගාමිනියොපීති ආපත්තිආපන්නායොපි. වුත්තනයෙනෙව කාරෙතබ්බතං ආපජ්ජන්තීති තථාකරණස්ස පටික්ඛිත්තත්තා දුක්කටෙන කාරෙතබ්බතං ආපජ්ජන්ති.

413-5. ද්වෙ තිස්සො භික්ඛුනියොති ද්වීහි තීහි භික්ඛුනීහි. න ආරොචෙන්තීති පාතිමොක්ඛුද්දෙසකස්ස න ආරොචෙන්ති. න පච්චාහරන්තීති භික්ඛුනීනං න පච්චාහරන්ති. විසෙසකන්ති වත්තභඞ්ගං.

420. තෙන ච භික්ඛු නිමන්තෙතබ්බොති සාමීචිදස්සනමෙතං, න පන අනිමන්තියා ආපත්ති.

425. තයො නිස්සයෙති සෙනාසනනිස්සයං අපනෙත්වා අපරෙ තයො නිස්සයෙ. රුක්ඛමූලසෙනාසනඤ්හි සා න ලභති.

428. අනුවාදං පට්ඨපෙන්තීති ඉස්සරියං පවත්තෙන්ති.

430. භික්ඛුදූතෙන උපසම්පාදෙන්තීති භික්ඛුයෙව දූතො භික්ඛුදූතො, තෙන භික්ඛුදූතෙන, භික්ඛුදූතං කත්වා උපසම්පාදෙන්තීති අත්ථො.

431. න සම්මතීති නප්පහොති. නවකම්මන්ති නවකම්මං කත්වා ‘‘එත්තකානි වස්සානි වසතූ’’ති අපලොකෙත්වා සඞ්ඝිකභූමිදානං.

432. සන්නිසින්නගබ්භාති පතිට්ඨිතගබ්භා.

434. පබ්බජ්ජම්පි න ලභතීති තිත්ථායතනසඞ්කන්තාය අභබ්බභාවූපගමනතො න ලභති. ඉදං ඔදිස්ස අනුඤ්ඤාතං වට්ටතීති එකතො වා උභතො වා අවස්සවෙ සතිපි ඔදිස්ස අනුඤ්ඤාතත්තා වට්ටති. සෙසමෙත්ථ පාළිතො අට්ඨකථාතො ච සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

භික්ඛුනීඋපසම්පන්නානුජානනකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

භික්ඛුනික්ඛන්ධකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.