📜

පඤ්චවග්ගො

කම්මවග්ගවණ්ණනා

483. කම්මවග්ගෙ උම්මත්තකස්ස භික්ඛුනො උම්මත්තකසම්මුති උම්මත්තකෙ යාචිත්වා ගතෙ අසම්මුඛාපි දාතුං වට්ටති, තත්ථ නිසින්නෙපි න කුප්පති නියමාභාවතො. අසම්මුඛා කතෙ පන දොසාභාවං දස්සෙතුං ‘‘අසම්මුඛාකතං සුකතං හොතී’’ති වුත්තං. දූතෙන උපසම්පදා පන සම්මුඛා කාතුං න සක්කා කම්මවාචානානත්තසම්භවතො. පත්තනික්කුජ්ජනාදයො හත්ථපාසතො අපනීතමත්තෙපි කාතුං වට්ටන්ති. සඞ්ඝසම්මුඛතාතිආදීසු යාවතිකා භික්ඛූ කම්මප්පත්තා, තෙ ආගතා හොන්ති, ඡන්දාරහානං ඡන්දො ආහටො හොති, සම්මුඛීභූතා න පටික්කොසන්ති, අයං සඞ්ඝසම්මුඛතා. යෙන ධම්මෙන යෙන විනයෙන යෙන සත්ථුසාසනෙන සඞ්ඝො කම්මං කරොති, අයං ධම්මසම්මුඛතා. තත්ථ ධම්මොති භූතං වත්ථු. විනයොති චොදනා චෙව සාරණා ච. සත්ථුසාසනං නාම ඤත්තිසම්පදා චෙව අනුස්සාවනසම්පදා ච. යස්ස සඞ්ඝො කම්මං කරොති, තස්ස සම්මුඛභාවො පුග්ගලසම්මුඛතා. කත්තිකමාසස්ස පවාරණමාසත්තා ‘‘ඨපෙත්වා කත්තිකමාස’’න්ති වුත්තං. පච්චුක්කඩ්ඪිත්වා ඨපිතදිවසො චාති කාළපක්ඛෙ චාතුද්දසිං වා පන්නරසිං වා සන්ධාය වුත්තං. ද්වෙ ච පුණ්ණමාසියොති පඨමපච්ඡිමවස්සූපගතානං වසෙන වුත්තං.

485. ඨානකරණානි සිථිලානි කත්වා උච්චාරෙතබ්බං අක්ඛරං සිථිලං, තානියෙව ධනිතානි අසිථිලානි කත්වා උච්චාරෙතබ්බං අක්ඛරං ධනිතං. ද්විමත්තකාලං දීඝං, එකමත්තකාලං රස්සං. දසධා බ්යඤ්ජනබුද්ධියා පභෙදොති එවං සිථිලාදිවසෙන බ්යඤ්ජනබුද්ධියා අක්ඛරුප්පාදකචිත්තස්ස දසප්පකාරෙන පභෙදො. සබ්බානි හි අක්ඛරානි චිත්තසමුට්ඨානානි යථාධිප්පෙතත්ථබ්යඤ්ජනතො බ්යඤ්ජනානි ච. සංයොගො පරො එතස්මාති සංයොගපරො, න සංයොගපරො අසංයොගපරො. ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතථෙරස්ස යස්ස න ඛමතීති එත්ථ ත-කාර න-කාරසහිතාකාරො අසංයොගපරො. කරණානීති කණ්ඨාදීනි.

488. අනුක්ඛිත්තා පාරාජිකං අනාපන්නා ච පකතත්තාති ආහ ‘‘පකතත්තා අනුක්ඛිත්තා’’තිආදි. තත්ථ අනිස්සාරිතාති පුරිමපදස්සෙව වෙවචනං. පරිසුද්ධසීලාති පාරාජිකං අනාපන්නා. න තෙසං ඡන්දො වා පාරිසුද්ධි වා එතීති තීසු ද්වීසු වා නිසින්නෙසු එකස්ස වා ද්වින්නං වා ඡන්දපාරිසුද්ධි ආහටාපි අනාහටාව හොතීති අධිප්පායො.

අපලොකනකම්මකථාවණ්ණනා

495-496. කායසම්භොගසාමග්ගීති සහසෙය්යපටිග්ගහණාදි. සො රතොති සුභෙ රතො. සුට්ඨු ඔරතොති වා සොරතො. නිවාතවුත්තීති නීචවුත්ති. පටිසඞ්ඛාති පටිසඞ්ඛාය ඤාණෙන උපපරික්ඛිත්වා. යං තං අවන්දියකම්මං අනුඤ්ඤාතන්ති සම්බන්ධො. ඉමස්ස අපලොකනකම්මස්ස ඨානං හොතීති එවම්පි අපලොකනකම්මං පවත්තතීති අත්ථො. කම්මමෙව ලක්ඛණන්ති කම්මලක්ඛණං. ඔසාරණනිස්සාරණභණ්ඩුකම්මාදයො විය කම්මඤ්ච හුත්වා අඤ්ඤඤ්ච නාමං න ලභති, කම්මමෙව හුත්වා උපලක්ඛීයතීති ‘‘කම්මලක්ඛණ’’න්ති වුච්චති. එතම්පි කම්මලක්ඛණමෙවාති වුත්තකම්මලක්ඛණං දස්සෙතුං ‘‘අච්ඡින්නචීවරජිණ්ණචීවරනට්ඨචීවරාන’’න්තිආදි වුත්තං. ඉණපලිබොධම්පීති ඉණමෙව පලිබොධො ඉණපලිබොධො, තම්පි දාතුං වට්ටති. සචෙ තාදිසං භික්ඛුං ඉණායිකා පලිබුන්ධන්ති, තත්රුප්පාදතොපි තස්ස ඉණං සොධෙතුං වට්ටතීති අධිප්පායො.

ඡත්තං වා වෙදිකං වාති එත්ථ වෙදිකාති චෙතියස්ස උපරි චතුරස්සචයො වුච්චති. ඡත්තන්ති තතො උද්ධං වලයානි දස්සෙත්වා කතො අග්ගචයො වුච්චති. චෙතියස්ස උපනික්ඛෙපතොති චෙතියෙ නවකම්මත්තාය උපනික්ඛිත්තතො, චෙතියසන්තකතොති වුත්තං හොති. අඤ්ඤා කතිකා කාතබ්බාති පුරිමකතිකාය අසඞ්ගහිතත්තා වුත්තං. තෙහීති යෙසං පුග්ගලිකට්ඨානෙ තිට්ඨන්ති, තෙහි. දසභාගන්ති දසමභාගං. තත්ථාති තස්මිං විහාරෙ. මූලෙති පුබ්බෙ. ‘‘ඉතො පට්ඨාය භාජෙත්වා ඛාදන්තූ’’ති වචනෙනෙව යථාසුඛං පරිභොගො පටික්ඛිත්තො හොතීති ආහ ‘‘පුරිමකතිකා පටිප්පස්සම්භතී’’ති.

අනුවිචරිත්වාති පච්ඡතො පච්ඡතො ගන්ත්වා. අපච්චාසීසන්තෙනාති තෙසං සන්තිකා

පච්චයං අපච්චාසීසන්තෙන. මූලභාගන්ති වුත්තමෙවත්ථං විභාවෙති ‘‘දසභාගමත්ත’’න්ති. අකතාවාසං වා කත්වාති තතො උප්පන්නආයෙන කත්වා. ජග්ගිතකාලෙ ච න වාරෙතබ්බාති ජග්ගිතානං පුප්ඵඵලභරිතකාලෙ න වාරෙතබ්බා. ජග්ගනකාලෙති ජග්ගිතුං ආරද්ධකාලෙ. ඤත්තිකම්මට්ඨානභෙදෙති ඤත්තිකම්මස්ස ඨානභෙදෙ.

කම්මවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අපඤ්ඤත්තෙ පඤ්ඤත්තවග්ගවණ්ණනා

500. සත්ත ආපත්තික්ඛන්ධා පඤ්ඤත්තං නාමාති සම්බන්ධො. කකුසන්ධකොණාගමනකස්සපා එව සත්ත ආපත්තික්ඛන්ධෙ පඤ්ඤපෙසුං, විපස්සීආදයො පන ඔවාදපාතිමොක්ඛං උද්දිසිංසු, න සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙසුන්ති ආහ ‘‘කකුසන්ධඤ්ච…පෙ… අන්තරා කෙනචි අපඤ්ඤත්තෙ සික්ඛාපදෙ’’ති. සෙසමෙත්ථ සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

ඉති සමන්තපාසාදිකාය විනයට්ඨකථාය සාරත්ථදීපනියං

පරිවාරට්ඨකථාවණ්ණනා සමත්තා.

නිගමනකථාවණ්ණනා

අවසානගාථාසු පන අයමත්ථො. විභත්තදෙසනන්ති උභතොවිභඞ්ගඛන්ධකපරිවාරෙහි විභත්තදෙසනං විනයපිටකන්ති යොජෙතබ්බං. තස්සාති තස්ස විනයස්ස.

තත්රිදන්තිආදි පඨමපාරාජිකවණ්ණනායං වුත්තනයමෙව.

සත්ථුමහාබොධිවිභූසිතොති සත්ථුනා පරිභුත්තමහාබොධිවිභූසිතො මණ්ඩිතො, තස්ස මහාවිහාරස්ස දක්ඛිණභාගෙ උත්තමං යං පධානඝරන්ති සම්බන්ධො. තත්ථ පධානඝරන්ති තංනාමකං පරිවෙණං. සුචිචාරිත්තසීලෙන, භික්ඛුසඞ්ඝෙන සෙවිතන්ති ඉදම්පි පධානඝරවිසෙසනං.

තත්ථාති තස්මිං පධානඝරෙ. චාරුපාකාරසඤ්චිතන්ති මනාපෙන පාකාරෙන පරික්ඛිත්තං. සීතච්ඡායතරූපෙතන්ති ඝනනිචිතපත්තසඤ්ඡන්නසාඛාපසාඛතාය සීතච්ඡායෙහි රුක්ඛෙහි උපෙතං. විකසිතකමලකුවලයපුණ්ඩරීකසොගන්ධිකාදිපුප්ඵසඤ්ඡන්නමධුරසීතලුදකපුණ්ණතාය සම්පන්නා සලිලාසයා අස්සාති සම්පන්නසලිලාසයො. උද්දිසිත්වාති බුද්ධසිරිං නාම ථෙරං නිස්සාය, තස්ස අජ්ඣෙසනං නිස්සායාති වුත්තං හොති. ඉද්ධාති අත්ථවිනිච්ඡයාදීහි ඉද්ධා ඵීතා පරිපුණ්ණා.

සිරිනිවාසස්සාති සිරියා නිවාසට්ඨානභූතස්ස. ජයසංවච්ඡරෙති ජයප්පත්තසංවච්ඡරෙ. අයන්ති ථෙරං බුද්ධසිරිං උද්දිස්ස යා විනයවණ්ණනා ආරද්ධා, අයං. ධම්මූපසංහිතාති කුසලසන්නිස්සිතා. ඉදානි සදෙවකස්ස ලොකස්ස අච්චන්තසුඛාධිගමාය අත්තනො පුඤ්ඤං පරිණාමෙන්තො ‘‘චිරට්ඨිතත්ථ ධම්මස්සා’’තිආදිමාහ . තත්ථ සමාචිතන්ති උපචිතං. සබ්බස්ස ආනුභාවෙනාති සබ්බස්ස තස්ස පුඤ්ඤස්ස තෙජෙන. සබ්බෙපි පාණිනොති කාමාවචරාදිභෙදා සබ්බෙ සත්තා. සද්ධම්මරසසෙවිනොති යථාරහං බොධිත්තයාධිගමවසෙන සද්ධම්මරසසෙවිනො භවන්තු. සෙසමෙත්ථ සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

නිගමනකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිගමනකථා

එත්තාවතා ච –

විනයෙ පාටවත්ථාය, සාසනස්ස ච වුඩ්ඪියා;

වණ්ණනා යා සමාරද්ධා, විනයට්ඨකථාය සා.

සාරත්ථදීපනී නාම, සබ්බසො පරිනිට්ඨිතා;

තිංසසහස්සමත්තෙහි, ගන්ථෙහි පරිමාණතො.

අජ්ඣෙසිතො නරින්දෙන, සොහං පරක්කමබාහුනා;

සද්ධම්මට්ඨිතිකාමෙන, සාසනුජ්ජොතකාරිනා.

තෙනෙව කාරිතෙ රම්මෙ, පාසාදසතමණ්ඩිතෙ;

නානාදුමගණාකිණ්ණෙ, භාවනාභිරතාලයෙ.

සීතලූදකසම්පන්නෙ, වසං ජෙතවනෙ ඉමං;

අත්ථබ්යඤ්ජනසම්පන්නං, අකාසිං සුවිනිච්ඡයං.

යං සිද්ධං ඉමිනා පුඤ්ඤං, යං චඤ්ඤං පසුතං මයා;

එතෙන පුඤ්ඤකම්මෙන, දුතියෙ අත්තසම්භවෙ.

තාවතිංසෙ පමොදෙන්තො, සීලාචාරගුණෙ රතො;

අලග්ගො පඤ්චකාමෙසු, පත්වාන පඨමං ඵලං.

අන්තිමෙ අත්තභාවම්හි, මෙත්තෙය්යං මුනිපුඞ්ගවං;

ලොකග්ගපුග්ගලං නාථං, සබ්බසත්තහිතෙ රතං.

දිස්වාන තස්ස ධීරස්ස, සුත්වා සද්ධම්මදෙසනං;

අධිගන්ත්වා ඵලං අග්ගං, සොභෙය්යං ජිනසාසනං.

සදා රක්ඛන්තු රාජානො, ධම්මෙනෙව ඉමං පජං;

නිරතා පුඤ්ඤකම්මෙසු, ජොතෙන්තු ජිනසාසනං.

ඉමෙ ච පාණිනො සබ්බෙ, සබ්බදා නිරුපද්දවා;

නිච්චං කල්යාණසඞ්කප්පා, පප්පොන්තු අමතං පදන්ති.

සාරත්ථදීපනී නාම විනයටීකා නිට්ඨිතා.