තීකා > විනයපිටක (ටීකා) > ද්වෙමාතිකාපාළි

සෙඛියෙසු ¶ ¶ පඨමෙ පරිමණ්ඩලන්ති සමන්තතො මණ්ඩලං. සික්ඛා කරණීයාති ‘‘එවං නිවාසෙස්සාමී’’ති ආරාමෙපි අන්තරඝරෙපි සබ්බත්ථ සික්ඛා ¶ කාතබ්බා, එත්ථ ච යස්මා වත්තක්ඛන්ධකෙ වුත්තවත්තානිපි සික්ඛිතබ්බත්තා සෙඛියානෙව හොන්ති, තස්මා පාරාජිකාදීසු විය පරිච්ඡෙදො න කතො. චාරිත්තවිනයදස්සනත්ථඤ්ච ‘‘යො පන භික්ඛු ඔලම්බෙන්තො නිවාසෙය්ය, දුක්කට’’න්ති එවං ආපත්තිනාමෙන අවත්වා ‘‘සික්ඛා කරණීයා’’ති එවං සබ්බසික්ඛාපදෙසු පාළි ආරොපිතා, පදභාජනෙ (පාචි. 576) පන ‘‘ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වුත්තත්තා සබ්බත්ථ අනාදරියකරණෙ දුක්කටං වෙදිතබ්බං.

ඉදානි පරිමණ්ඩලන්ති එත්ථ නාභිමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙත්වා ජාණුමණ්ඩලස්ස හෙට්ඨා ජඞ්ඝට්ඨිකතො පට්ඨාය අට්ඨඞ්ගුලමත්තං නිවාසනං ඔතාරෙත්වා නිවාසෙන්තෙන පරිමණ්ඩලං නිවත්ථං නාම හොති, එවං අනිවාසෙත්වා අනාදරියෙන පුරතො වා පච්ඡතො වා ඔලම්බෙත්වා නිවාසෙන්තස්ස දුක්කටං. න කෙවලඤ්ච තස්සෙව, යෙ චඤ්ඤෙ ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන ඡබ්බග්ගියා ගිහිනිවත්ථං නිවාසෙන්ති, හත්ථිසොණ්ඩකං මච්ඡවාලකං චතුක්කණ්ණකං තාලවණ්ටකං සතවලිකං නිවාසෙන්ති, සංවල්ලියං නිවාසෙන්තී’’ති ඛන්ධකෙ (චූළව. 280) නිවාසනදොසා වුත්තා, තථා නිවාසෙන්තස්සපි දුක්කටමෙව.

තත්ථ හත්ථිසොණ්ඩකං නාම නාභිමූලතො හත්ථිසොණ්ඩසණ්ඨානං ඔලම්බකං කත්වා නිවත්ථං චොළිකඉත්ථීනං නිවාසනං විය. මච්ඡවාලකං නාම එකතොදසන්තං එකතො පාසන්තං ඔලම්බෙත්වා නිවත්ථං. චතුක්කණ්ණකං නාම උපරි ද්වෙ, හෙට්ඨතො ද්වෙති එවං චත්තාරො කණ්ණෙ දස්සෙත්වා නිවත්ථං. තාලවණ්ටකං නාම තාලවණ්ටාකාරෙන සාටකං ඔලම්බෙත්වා නිවත්ථං. සතවලිකං නාම දීඝසාටකං අනෙකක්ඛත්තුං ¶ ඔභුජිත්වා ඔවට්ටිකං කරොන්තෙන නිවත්ථං, වාමදක්ඛිණපස්සෙසු වා නිරන්තරං වලියො දස්සෙත්වා නිවත්ථං. සචෙ පන ජාණුතො පට්ඨාය එකා වා ද්වෙ වා වලියො පඤ්ඤායන්ති, වට්ටති. සංවල්ලියන්ති ¶ මල්ලකම්මකාරාදීහි විය කච්ඡං බන්ධිත්වා නිවත්ථං. එවං නිවාසෙතුං ගිලානස්සාපි මග්ගප්පටිපන්නස්සාපි න වට්ටති. යම්පි මග්ගං ගච්ඡන්තා එකං වා ද්වෙ වා කණ්ණෙ උක්ඛිපිත්වා අන්තරවාසකස්ස උපරි ලග්ගන්ති, අන්තො වා එකං කාසාවං තථා නිවාසෙත්වා බහි අපරං නිවාසෙන්ති, සබ්බං න වට්ටති.

ගිලානො පන අන්තොකාසාවස්ස ඔවට්ටිකං දස්සෙත්වා අපරං උපරි නිවාසෙතුං ලභති, අගිලානෙන ද්වෙ නිවාසෙන්තෙන සගුණං කත්වා නිවාසෙතබ්බානි. ඉති ඉමං ඛන්ධකෙ පටික්ඛිත්තඤ්ච ඔලම්බකඤ්ච සබ්බං විවජ්ජෙත්වා වුත්තලක්ඛණසම්පන්නං නිබ්බිකාරං පරිමණ්ඩලං නිවාසෙතබ්බං, තථා අනිවාසෙත්වා යංකිඤ්චි විකාරං කරොන්තස්ස දුක්කටං.

‘‘නිදානං පුග්ගලං වත්ථු’’න්තිආදිකෙ (කඞ්ඛා. අට්ඨ. පඨමපාරාජිකවණ්ණනා ) පන විනිච්ඡයෙ සුරුසුරුකාරකං කොසම්බියං පඤ්ඤත්තං, සාමිසෙන හත්ථෙන පානීයථාලකසසිත්ථකපත්තධොවනපටිසංයුත්තද්වයං භග්ගෙසු සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආරබ්භ, සෙසානි සබ්බානෙව සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ ඔලම්බෙත්වා නිවාසනාදිවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තානි. සූපොදනවිඤ්ඤත්තියං ධම්මදෙසනාදීසු ච ගිලානවසෙන එකා අනුපඤ්ඤත්ති, සබ්බානි සාධාරණපඤ්ඤත්තියො, අනාණත්තිකානි, සබ්බෙසු දුක්කටමෙව, අඤ්ඤො ¶ ආපත්තිභෙදො නත්ථි, විපත්තිවිචාරණා වුත්තායෙව, සමුට්ඨානාදීනි සබ්බෙසං අවසානෙ දස්සයිස්සාම. අනාපත්තිමත්තං පන අඞ්ගඤ්ච සබ්බත්ථ වත්තබ්බං, තයිදං වුච්චති. ඉමස්මිං තාව සික්ඛාපදෙ අසඤ්චිච්ච, අස්සතියා, අජානන්තස්ස, ගිලානස්ස, ආපදාසු, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති.

තත්ථ අසඤ්චිච්චාති ‘‘අපරිමණ්ඩලං නිවාසෙස්සාමී’’ති එවං අසඤ්චිච්ච, අථ ඛො ‘‘පරිමණ්ඩලංයෙව නිවාසෙස්සාමී’’ති විරජ්ඣිත්වා අපරිමණ්ඩලං නිවාසෙන්තස්ස අනාපත්ති. අස්සතියාති අඤ්ඤාවිහිතස්සාපි තථා නිවාසෙන්තස්ස අනාපත්ති. අජානන්තස්සාති පරිමණ්ඩලං නිවාසෙතුං අජානන්තස්ස අනාපත්ති, අපිච නිවාසනවත්තං උග්ගහෙතබ්බං. යො පන සුක්ඛජඞ්ඝො වා හොති මහාපිණ්ඩිකමංසො වා, තස්ස සාරුප්පත්ථාය අට්ඨඞ්ගුලාධිකම්පි ඔතාරෙත්වා නිවාසෙතුං වට්ටති. ගිලානස්සාති යස්ස ජඞ්ඝාය වා පාදෙ වා වණො හොති, තස්ස උක්ඛිපිත්වා වා ඔතාරෙත්වා වා නිවාසෙතුං වට්ටති. ආපදාසූති වාළා වා චොරා වා අනුබන්ධන්ති, එවරූපාසු ආපදාසු අනාපත්ති ¶ . උම්මත්තකාදයො වුත්තනයා එව. අනාදරියං, අනාපත්තිකාරණාභාවො, අපරිමණ්ඩලනිවාසනන්ති ¶ ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. යථා චෙත්ථ, එවං සබ්බත්ථ පුරිමානි ද්වෙ තත්ථ තත්ථ වුත්තප්පටිපක්ඛකරණඤ්චාති තීණියෙව හොන්ති, තස්මා ඉතො පරං තානිපි අවත්වා අනාපත්තිමත්තමෙව වක්ඛාමාති.

2. දුතියපරිමණ්ඩලසික්ඛාපදවණ්ණනා

දුතියෙ ‘‘න, භික්ඛවෙ, ගිහිපාරුතං පාරුපිතබ්බ’’න්ති (චූළව. 280) එවං පටික්ඛිත්තං ගිහිපාරුතං අපාරුපිත්වා උභො කණ්ණෙ සමං කත්වා පාරුපනං පරිමණ්ඩලපාරුපනං නාම, තත්ථ යංකිඤ්චි සෙතපටපාරුතං පරිබ්බාජකපාරුතං එකසාටකපාරුතං සුරාසොණ්ඩපාරුතං අන්තෙපුරිකපාරුතං මහාජෙට්ඨපාරුතං කුටිප්පවෙසකපාරුතං බ්රාහ්මණපාරුතං පාළිකාරකපාරුතන්ති එවමාදි පරිමණ්ඩලලක්ඛණතො අඤ්ඤථා පාරුතං, සබ්බමෙතං ගිහිපාරුතං නාම. තස්මා යථා සෙතපටා අඩ්ඪපාලකනිගණ්ඨා පාරුපන්ති, යථා ච එකච්චෙ පරිබ්බාජකා උරං විවරිත්වා ද්වීසු අංසකූටෙසු පාවුරණං ඨපෙන්ති, යථා ච එකසාටකා මනුස්සා නිවත්ථසාටකස්ස එකෙන අන්තෙන පිට්ඨිං පාරුපිත්වා උභො කණ්ණෙ උභොසු අංසකූටෙසු ඨපෙන්ති, යථා ච සුරාසොණ්ඩාදයො සාටකෙන ගීවං පරික්ඛිපිත්වා උභො අන්තෙ උරෙ වා ඔලම්බෙන්ති, පිට්ඨියං වා ඛිපන්ති, යථා ච අන්තෙපුරිකායො අක්ඛිතාරකමත්තං දස්සෙත්වා ඔගුණ්ඨිතං පාරුපන්ති, යථා ච මහාජෙට්ඨා දීඝසාටකං නිවාසෙත්වා තස්සෙව එකෙනන්තෙන සකලසරීරං පාරුපන්ති, යථා ච කස්සකා ඛෙත්තකුටිං පවිසන්තා සාටකං පලිවෙඨෙත්වා උපකච්ඡකෙ පක්ඛිපිත්වා තස්සෙව එකෙනන්තෙන සරීරං පාරුපන්ති, යථා ච බ්රාහ්මණා උභින්නං උපකච්ඡකානං අන්තරෙ සාටකං පවෙසෙත්වා අංසකූටෙසු පක්ඛිපන්ති, යථා ච පාළිකාරකො භික්ඛු එකංසපාරුපනෙන පාරුතං වාමබාහුං විවරිත්වා චීවරං අංසකූටෙ ආරොපෙති, එවං අපාරුපිත්වා ¶ සබ්බෙපි එතෙ, අඤ්ඤෙ ච එවරූපෙ පාරුපනදොසෙ වජ්ජෙත්වා නිබ්බිකාරං පරිමණ්ඩලං පාරුපිතබ්බං. තථා අපාරුපිත්වා ආරාමෙ වා අන්තරඝරෙ වා අනාදරෙන යංකිඤ්චි විකාරං කරොන්තස්ස දුක්කටං, අනාපත්ති පුරිමසදිසායෙව, යථා චෙත්ථ, එවං සබ්බත්ථ. යත්ථ පන විසෙසො භවිස්සති, තත්ථ වක්ඛාමාති.

3-4. සුප්පටිච්ඡන්නසික්ඛාපදවණ්ණනා

තතියෙ ¶ සුප්පටිච්ඡන්නොති සුට්ඨු පටිච්ඡන්නො, ගණ්ඨිකං පටිමුඤ්චිත්වා අනුවාතන්තෙන ගීවං පටිච්ඡාදෙත්වා උභො කණ්ණෙ සමං කත්වා පටිසඞ්ඝරිත්වා යාව මණිබන්ධං පටිච්ඡාදෙත්වා අන්තරඝරෙ ගමිස්සාමීති අත්ථො, තථා අකත්වා පන ජාණුං වා උරං වා විවරිත්වා ගච්ඡන්තස්ස දුක්කටං.

චතුත්ථෙ ¶ ගලවාටකතො පට්ඨාය සීසං, මණිබන්ධතො පට්ඨාය හත්ථෙ, පිණ්ඩිකමංසතො පට්ඨාය පාදෙ විවරිත්වා සෙසං ඡාදෙත්වා නිසින්නො සුප්පටිච්ඡන්නො නාම හොති, එත්ථ පන වාසූපගතස්ස අනාපත්ති.

පඤ්චමෙ සුසංවුතොති හත්ථං වා පාදං වා අකීළාපෙන්තො සුවිනීතොති අත්ථො. ඡට්ඨෙපි එසෙව නයො.

7-8. ඔක්ඛිත්තචක්ඛුසික්ඛාපදවණ්ණනා

සත්තමෙ ඔක්ඛිත්තචක්ඛූති හෙට්ඨා ඛිත්තචක්ඛු හුත්වා පුරතො යුගමත්තං භූමිභාගං පෙක්ඛමානො, එකස්මිං පන ඨානෙ ඨත්වා හත්ථිඅස්සාදිපරිස්සයාභාවං ඔලොකෙතුං වට්ටති. අට්ඨමෙපි එසෙව නයො.

නවමෙ උක්ඛිත්තකායාති උක්ඛෙපෙන, ඉත්ථම්භූතලක්ඛණෙ කරණවචනං, එකතො වා උභතො වා උක්ඛිත්තචීවරො හුත්වාති අත්ථො, අන්තො ඉන්දඛීලතො පට්ඨාය එවං න ගන්තබ්බං.

දසමෙ නිසින්නකාලෙ ධමකරණං නීහරන්තෙනාපි චීවරං අනුක්ඛිපිත්වාව නීහරිතබ්බං, වාසූපගතස්ස පන අනාපත්ති.

එකාදසමෙ උජ්ජග්ඝිකායාති මහාහසිතං හසන්තොති අත්ථො. ඉධාපි හි ඉත්ථම්භූතලක්ඛණෙයෙව කරණවචනං.

ද්වාදසමෙපි එසෙව නයො. උභයත්ථ හසනීයස්මිං වත්ථුස්මිං මිහිතමත්තං කරොන්තස්ස අනාපත්ති.

තෙරසමෙ ¶ ¶ අප්පසද්දොති න උච්චාසද්දමහාසද්දො හුත්වා. චුද්දසමෙපි එසෙව නයො. අයං පනෙත්ථ අප්පසද්දතාපරිච්ඡෙදො – සචෙ ද්වාදසහත්ථෙ ගෙහෙ ආදිම්හි සඞ්ඝත්ථෙරො, මජ්ඣෙ දුතියත්ථෙරො ¶ , අන්තෙ තතියත්ථෙරොති එවං නිසින්නෙසු යං සඞ්ඝත්ථෙරො දුතියත්ථෙරෙන සද්ධිං මන්තෙති, දුතියත්ථෙරො ච තස්ස සද්දං සුණාති, කථඤ්ච වවත්ථපෙති. තතියත්ථෙරො පන සද්දමෙව සුණාති, කථං න වවත්ථපෙති, එත්තාවතා අප්පසද්දො හොති. සචෙ පන තතියත්ථෙරො කථඤ්ච වවත්ථපෙති, මහාසද්දො නාම හොති.

15…පෙ…20. කායප්පචාලකාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා

ඉතො පරෙසු ඡසු කායප්පචාලකන්ති කායං චාලෙත්වා චාලෙත්වා, එස නයො සබ්බත්ථ. තස්මා කායාදීනි පග්ගහෙත්වා නිච්චලානි උජුකානි ඨපෙත්වා ගන්තබ්බඤ්චෙව නිසීදිතබ්බඤ්ච, නිසීදනප්පටිසංයුත්තෙසු තීසු වාසූපගතස්ස අනාපත්ති.

එකවීසද්වාවීසෙසු ඛම්භකතොති කටියං හත්ථං ඨපෙත්වා කතඛම්භො.

තෙවීසචතුවීසෙසු ඔගුණ්ඨිතොති සසීසං පාරුතො.

පඤ්චවීසෙ උක්කුටිකා වුච්චති පණ්හියො උක්ඛිපිත්වා අග්ගපාදෙහෙව, අග්ගපාදෙ වා උක්ඛිපිත්වා පණ්හීහියෙව භූමියං ඵුසන්තස්ස ගමනං, කරණවචනං පනෙත්ථ වුත්තලක්ඛණමෙව.

ඡබ්බීසෙ ¶ ¶ න පල්ලත්ථිකායාති හත්ථපල්ලත්ථිකාය වා දුස්සපල්ලත්ථිකාය වා න නිසීදිතබ්බං. අනාදරෙන නිසීදන්තස්ස දුක්කටං, වාසූපගතස්ස පන ඉධාපි පුරිමෙසු ච ද්වාවීසචතුවීසෙසු අනාපත්ති.

ඡබ්බීසතිසාරුප්පසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

27. සක්කච්චපටිග්ගහණසික්ඛාපදවණ්ණනා

භොජනප්පටිසංයුත්තෙසු පඨමෙ සක්කච්චන්ති සතිං උපට්ඨාපෙත්වා.

28. පත්තසඤ්ඤීපටිග්ගහණසික්ඛාපදවණ්ණනා

දුතියෙ පත්තෙ සඤ්ඤා පත්තසඤ්ඤා, සා අස්ස අත්ථීති පත්තසඤ්ඤී, අත්තනො භාජනෙ උපනිබද්ධසඤ්ඤී හුත්වාති අත්ථො.

29. සමසූපකපටිග්ගහණසික්ඛාපදවණ්ණනා

තතියෙ සමසූපකො නාම යත්ථ මුග්ගමාසෙහි වා කුලත්ථාදීහි වා කතො හත්ථහාරියො සූපො භත්තස්ස චතුත්ථභාගප්පමාණො හොති, තතො හි අධිකං ගණ්හන්තස්ස දුක්කටං. ඨපෙත්වා පන සූපං අවසෙසා සබ්බාපි සූපෙය්යබ්යඤ්ජනවිකති රසරසො නාම හොති, තස්මිං රසරසෙ, ඤාතකානං වා පවාරිතානං වා අඤ්ඤස්සත්ථාය වා අත්තනො ධනෙන වා ඉධ අනාපත්ති.

30…පෙ…32. සමතිත්තිකසික්ඛාපදවණ්ණනා

චතුත්ථෙ සමතිත්තිකන්ති සමපුණ්ණං සමභරිතං අධිට්ඨානුපගපත්තස්ස අන්තොමුඛවට්ටිලෙඛං අනතික්කමිත්වා රචිතං. පිණ්ඩපාතන්ති යංකිඤ්චි යාවකාලිකං. අනධිට්ඨානුපගෙ පන යාවකාලිකං යාමකාලිකාදීනි ච යත්ථකත්ථචි ථූපීකතානිපි වට්ටන්ති, යං පන ද්වීසු පත්තෙසු ගහෙත්වා එකං පූරෙත්වා විහාරං හරති, යං වා පක්ඛිපියමානං පූවඋච්ඡුක්ඛණ්ඩඵලාඵලාදි හෙට්ඨා ඔරොහති ¶ , තක්කොලවටංසකාදයො වා උපරි ඨපෙත්වා දිය්යන්ති, යඤ්ච පණ්ණෙ වා ථාලකෙ වා පක්ඛිපිත්වා පත්තමත්ථකෙ ඨපිතං හොති, න තං ථූපීකතං නාම, තස්මා තං සබ්බං වට්ටති. ඉධ පන ගිලානස්සාපි අනාපත්ති නත්ථි, තස්මා තෙනපි සමතිත්තිකොයෙව ¶ ගහෙතබ්බො. සබ්බත්ථ පන පටිග්ගහෙතුමෙව ¶ න වට්ටති, පටිග්ගහිතං පන සුප්පටිග්ගහිතං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. පඤ්චමඡට්ඨානි වුත්තනයානෙව.

සත්තමෙ සපදානන්ති තත්ථ තත්ථ ඔධිං අකත්වා අනුපටිපාටියා. යො පන අඤ්ඤෙසං වා දෙන්තො, අඤ්ඤභාජනෙ වා ආකිරන්තො තතො තතො ඔමසති, තස්ස, උත්තරිභඞ්ගඤ්ච උප්පටිපාටියා ගණ්හන්තස්සාපි ඉධ අනාපත්ති. අට්ඨමං වුත්තනයමෙව.

නවමෙ ථූපකතොති මත්ථකතො වෙමජ්ඣතොති අත්ථො. යො පන පරිත්තකෙ සෙසෙ එකතො සඞ්කඩ්ඪිත්වා ඔමද්දිත්වා භුඤ්ජති, තස්සාපි අනාපත්ති.

36. ඔදනප්පටිච්ඡාදනසික්ඛාපදවණ්ණනා

දසමෙ යස්ස භත්තසාමිකා මාඝාතසමයාදීසු බ්යඤ්ජනං පටිච්ඡාදෙත්වා දෙන්ති, යො ච න භිය්යොකම්යතාය පටිච්ඡාදෙති, තෙසං අනාපත්ති, ගිලානස්ස පන අනාගතත්තා ආපත්තියෙව.

37. සූපොදනවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා

එකාදසමෙ ඤාතකානං වා පවාරිතානං වා අඤ්ඤස්සත්ථාය අත්තනො ධනෙනාති ඉදං අනාපත්තියං අධිකං.

ද්වාදසමෙ උජ්ඣානෙ සඤ්ඤා උජ්ඣානසඤ්ඤා, සා අස්ස අත්ථීති උජ්ඣානසඤ්ඤී. ඉධාපි ගිලානො ¶ න මුච්චති, ‘‘දස්සාමී’’ති වා, ‘‘දාපෙස්සාමී’’ති වා ඔලොකෙන්තස්ස පන, න උජ්ඣානසඤ්ඤිස්ස ච අනාපත්ති.

තෙරසමෙ නාතිමහන්තන්ති මයූරණ්ඩං අතිමහන්තං, කුක්කුටණ්ඩං අතිඛුද්දකං, තෙසං වෙමජ්ඣප්පමාණං. මූලඛාදනීයාදිභෙදෙ පන සබ්බඛජ්ජකෙ ඵලාඵලෙ ච අනාපත්ති.

චුද්දසමෙ ¶ පරිමණ්ඩලන්ති අදීඝං. ඉධ පන ඛජ්ජකඵලාඵලෙහි සද්ධිං උත්තරිභඞ්ගෙපි අනාපත්ති.

පන්නරසමෙ අනාහටෙති අනාහරිතෙ, මුඛද්වාරං අසම්පත්තෙති අත්ථො. සොළසමෙ සබ්බහත්ථන්ති සකලං හත්ථං.

සත්තරසමෙ සකබළෙනාති එත්ථ යත්තකෙන වචනං අපරිපුණ්ණං හොති, තත්තකෙ සති කථෙන්තස්ස ආපත්ති. යො පන ධම්මං කථෙන්තො හරිටකාදීනි මුඛෙ පක්ඛිපිත්වා කථෙති, යත්තකෙන වචනං අපරිපුණ්ණං න හොති, තත්තකෙ මුඛම්හි සති වට්ටති.

44. පිණ්ඩුක්ඛෙපකසික්ඛාපදවණ්ණනා

අට්ඨාරසමෙ පිණ්ඩුක්ඛෙපකන්ති පිණ්ඩං උක්ඛිපිත්වා උක්ඛිපිත්වා, ඉධාපි ඛජ්ජකඵලාඵලෙසු අනාපත්ති.

එකූනවීසතිමෙ කබළාවච්ඡෙදකන්ති කබළං අවච්ඡින්දිත්වා අවච්ඡින්දිත්වා, ඉධ ඛජ්ජකඵලාඵලෙහි සද්ධිං උත්තරිභඞ්ගෙපි අනාපත්ති.

වීසතිමෙ ¶ අවගණ්ඩකාරකන්ති මක්කටො විය ගණ්ඩෙ කත්වා කත්වා, ඉධ ඵලාඵලමත්තකෙ අනාපත්ති.

47. හත්ථනිද්ධුනකසික්ඛාපදවණ්ණනා

එකවීසතිමෙ හත්ථනිද්ධුනකන්ති හත්ථං නිද්ධුනිත්වා නිද්ධුනිත්වා, අනාපත්තියං පනෙත්ථ ‘‘කචවරං ඡඩ්ඩෙන්තො හත්ථං නිද්ධුනාතී’’ති (පාචි. 623) ඉදං අධිකං.

ද්වාවීසතිමෙ ¶ සිත්ථාවකාරකන්ති සිත්ථානි අවකිරිත්වා අවකිරිත්වා, ඉධාපි ‘‘කචවරං ඡඩ්ඩෙන්තො සිත්ථං ඡඩ්ඩයතී’’ති (පාචි. 623) ඉදං අනාපත්තියං අධිකං.

49. ජිව්හානිච්ඡාරකසික්ඛාපදවණ්ණනා

තෙවීසතිමෙ ජිව්හානිච්ඡාරකන්ති ජිව්හං නිච්ඡාරෙත්වා නිච්ඡාරෙත්වා.

චතුවීසතිමෙ චපුචපුකාරකන්ති චපු චපූති එවං සද්දං කත්වා කත්වා. පඤ්චවීසතිමෙපි එසෙව නයො.

52…පෙ…54. හත්ථනිල්ලෙහකාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා

ඡබ්බීසතිමෙ හත්ථනිල්ලෙහකන්ති හත්ථං නිල්ලෙහිත්වා නිල්ලෙහිත්වා. භුඤ්ජන්තෙන ¶ හි අඞ්ගුලිමත්තම්පි නිල්ලෙහිතුං න වට්ටති. ඝනයාගුඵාණිතපායාසාදිකෙ පන අඞ්ගුලීහි ගහෙත්වා අඞ්ගුලියො මුඛෙ පවෙසෙත්වා භුඤ්ජිතුං වට්ටති, සත්තවීසතිමඅට්ඨවීසතිමෙසුපි එසෙව නයො. තස්මා එකඞ්ගුලියාපි පත්තො න නිල්ලෙහිතබ්බො, එකඔට්ඨොපි ච ජිව්හාය න නිල්ලෙහිතබ්බො, ඔට්ඨමංසෙහි එව පන ගහෙත්වා අන්තො පවෙසෙතුං වට්ටති.

එකූනතිංසතිමෙ ¶ න සාමිසෙනාති එතං පටිකූලවසෙන පටික්ඛිත්තං, තස්මා සඞ්ඝිකම්පි පුග්ගලිකම්පි ගිහිසන්තකම්පි අත්තනො සන්තකම්පි සඞ්ඛොපි සරාවකම්පි ථාලකම්පි න ගහෙතබ්බමෙව, ගණ්හන්තස්ස දුක්කටං. සචෙ පන හත්ථස්ස එකදෙසො ආමිසමක්ඛිතො න හොති, තෙන පදෙසෙන ගහෙතුං වට්ටති, ඉධ ‘‘ධොවිස්සාමීති වා, ධොවාපෙස්සාමීති වා පටිග්ගණ්හාතී’’ති (පාචි. 631) ඉදං අනාපත්තියං අධිකං.

තිංසතිමෙ ‘‘උද්ධරිත්වා වා භින්දිත්වා වා පටිග්ගහෙ වා නීහරිත්වා වා ඡඩ්ඩෙතී’’ති ඉදං අනාපත්තියං අධිකං. තත්ථ උද්ධරිත්වා වාති සිත්ථානි උදකතො ¶ උද්ධරිත්වා, එකස්මිං ඨානෙ රාසිං කත්වා උදකං ඡඩ්ඩෙති. භින්දිත්වා වාති සිත්ථානි භින්දිත්වා උදකගතිකානි කත්වා ඡඩ්ඩෙති. පටිග්ගහෙ වාති පටිග්ගහෙන පටිච්ඡන්තානං පටිග්ගහෙ ඡඩ්ඩෙති. නීහරිත්වාති බහි නීහරිත්වා ඡඩ්ඩෙති, එවං ඡඩ්ඩෙන්තස්ස අනාපත්ති.

තිංසභොජනප්පටිසංයුත්තසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ධම්මදෙසනාපටිසංයුත්තෙසු පඨමෙ යංකිඤ්චි ඡත්තං පාණිම්හි අස්සාති ඡත්තපාණි. සො තං ඡත්තං යත්ථකත්ථචි සරීරාවයවෙ ඨපෙත්වාපි යාව හත්ථෙන න මුඤ්චති, තාවස්ස ධම්මං දෙසෙතුං න වට්ටති. සචෙ පනස්ස අඤ්ඤො ඡත්තං ධාරෙති, පස්සෙ වා ඨිතං හොති, හත්ථතො අපගතමත්තෙ ඡත්තපාණි නාම න හොති, තස්ස දෙසෙතුං වට්ටති. ධම්මපරිච්ඡෙදො චෙත්ථ පදසොධම්මෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.

දුතියෙ දණ්ඩො නාම මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස චතුහත්ථප්පමාණො, දණ්ඩපාණිභාවො පනස්ස ඡත්තපාණිම්හි වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො. තතියෙපි එසෙව නයො. අසිං සන්නහිත්වා ඨිතොපි හි සත්ථපාණිසඞ්ඛ්යං න ගච්ඡති.

චතුත්ථෙ ¶ සබ්බාපි ධනුවිකති සද්ධිං සරවිකතියා ආවුධන්ති වෙදිතබ්බා, තස්මා සද්ධිං වා සරෙන ධනුං ගහෙත්වා, සුද්ධධනුං වා සුද්ධසරං වා සජියධනුං වා නිජ්ජියධනුං වා ගහෙත්වා ඨිතස්ස වා නිසින්නස්ස වා ධම්මං දෙසෙතුං න වට්ටති. සචෙ පනස්ස ධනු ඛන්ධෙපි පටිමුක්කං හොති, යාව න ගණ්හාති, තාව වට්ටති.

පඤ්චමෙ පාදුකාරුළ්හස්සාති ඡත්තදණ්ඩකෙ අඞ්ගුලන්තරිකං අප්පවෙසෙත්වා කෙවලං අක්කන්තස්ස වා, පවෙසෙත්වා ඨානවසෙන පටිමුක්කස්ස වා. ඡට්ඨෙපි එසෙව ¶ නයො. ඉධ පන ය්වායං පණ්හිකබන්ධං ඔමුඤ්චිත්වා ඨානවසෙන ‘‘ඔමුක්කො’’ති වුච්චති, තස්සාපි න වට්ටති.

සත්තමෙ ¶ සචෙපි ද්වීහි ජනෙහි හත්ථසඞ්ඝාටෙන ගහිතො, සාටකෙ වා ඨපෙත්වා වංසෙන වය්හති, අයුත්තෙ වා වය්හාදිකෙ යානෙ විසඞ්ඛරිත්වා වා ඨපිතෙ චක්කමත්තෙපි නිසින්නො හොති, යානගතොත්වෙව සඞ්ඛං ගච්ඡති. සචෙ පන ද්වෙපි එකයානෙ නිසින්නා හොන්ති, වට්ටති. විසුං නිසින්නෙසුපි උච්චෙ යානෙ නිසින්නෙන නීචෙ නිසින්නස්ස දෙසෙතුං වට්ටති, සමප්පමාණෙපි වට්ටති, තථා පුරිමෙ නිසින්නෙන පච්ඡිමෙ නිසින්නස්ස. පච්ඡිමෙ පන උච්චතරෙපි නිසින්නෙන දෙසෙතුං න වට්ටති.

අට්ඨමෙ සයනගතස්සාති අන්තමසො කටසාරකෙපි පකතිභූමියම්පි නිපන්නස්ස උච්චෙපි මඤ්චෙ වා පීඨෙ වා භූමිප්පදෙසෙ වා ඨිතෙන නිසින්නෙන වා දෙසෙතුං න වට්ටති. සයනගතෙන පන සයනගතස්ස උච්චතරෙ වා සමප්පමාණෙ වා නිපන්නෙන දෙසෙතුං වට්ටති. නිපන්නෙන පන ඨිතස්ස වා නිසින්නස්ස වා නිපන්නස්ස වා, නිසින්නෙන ච ඨිතස්ස වා නිසින්නස්ස වා, ඨිතෙන ඨිතස්සෙව වට්ටති.

නවමෙ ¶ හත්ථපල්ලත්ථිකාදීසු යාය කායචි නිසින්නස්ස දෙසෙතුං න වට්ටති.

දසමෙ වෙඨිතසීසස්සාති දුස්සවෙඨෙන වා මොළිආදීහි වා යථා කෙසන්තො න දිස්සති, එවං වෙඨිතසීසස්ස, තෙනෙවස්ස අනාපත්තියං ‘‘කෙසන්තං විවරාපෙත්වා දෙසෙතී’’ති (පාචි. 643) වුත්තං.

එකාදසමෙ ඔගුණ්ඨිතසීසස්සාති සසීසං පාරුතස්ස, අනාපත්තියං පනෙත්ථ ‘‘සීසං විවරාපෙත්වා දෙසෙතී’’ති (පාචි. 644) අධිකං.

ද්වාදසමෙ ¶ ඡමායං නිසීදිත්වාති භූමියං නිසීදිත්වා. ආසනෙති අන්තමසො වත්ථම්පි තිණානිපි සන්ථරිත්වා නිසින්නස්ස.

තෙරසමෙ උච්චෙ ආසනෙති අන්තමසො භූමිප්පදෙසෙපි උන්නතප්පදෙසෙ නිසින්නස්ස.

චුද්දසමෙ න ඨිතො නිසින්නස්සාති සචෙ ථෙරස්ස උපට්ඨානං ගන්ත්වා ඨිතං දහරං ආසනෙ නිසින්නො මහාථෙරො පඤ්හං පුච්ඡති, න කථෙතබ්බං. ගාරවෙන පන ථෙරං ‘‘උට්ඨහිත්වා පුච්ඡා’’ති වත්තුං න සක්කා, තස්මා ‘‘පස්සෙ ඨිතස්ස භික්ඛුනො කථෙස්සාමී’’ති කථෙතුං වට්ටති.

පන්නරසමෙ ¶ සචෙ පුරතො ගච්ඡන්තො පඤ්හං පුච්ඡති, තස්ස තං අකථෙත්වා ‘‘පච්ඡිමස්ස භික්ඛුනො කථෙස්සාමී’’ති කථෙතබ්බං. සද්ධිං උග්ගහිතධම්මං පන සජ්ඣායිතුං, සමධුරෙන වා ගච්ඡන්තස්ස කථෙතුං වට්ටති.

සොළසමෙ න උප්පථෙනාති එත්ථ සචෙ ද්වෙපි සකටමග්ගස්මිං එකෙකචක්කපථෙන වා උප්පථෙන වා සමධුරං ගච්ඡන්ති, වට්ටති.

සත්තරසමෙ ‘‘අසඤ්චිච්චා’’ති අනාපත්තියං සචෙ පටිච්ඡන්නට්ඨානං ගච්ඡන්තස්ස සහසා උච්චාරො වා පස්සාවො වා නික්ඛමති, අසඤ්චිච්ච කතො නාම හොති.

අට්ඨාරසමෙ යම්පි ජීවමානරුක්ඛස්ස මූලං පථවියං දිස්සමානං ගච්ඡති, සාඛා වා භූමිලග්ගා ගච්ඡති, සබ්බං හරිතසඞ්ඛාතමෙව. ඛන්ධෙ නිසීදිත්වා පන අප්පහරිතට්ඨානෙ ¶ පාතෙතුං වට්ටති. සචෙ අප්පහරිතට්ඨානං ඔලොකෙන්තස්සෙව සහසා නික්ඛමති, ගිලානට්ඨානෙ ¶ ඨිතො හොති, ‘‘අප්පහරිතෙ කතො හරිතං ඔත්ථරතී’’ති (පාචි. 652) ඉදමෙත්ථ අනාපත්තියං අධිකං. තත්ථ සචෙපි අප්පහරිතං අලභන්තෙන තිණණ්ඩුපකං වා පලලණ්ඩුපකං වා ඨපෙත්වා කතො පච්ඡා හරිතං ඔත්ථරති, වට්ටතියෙව. ඛෙළෙන චෙත්ථ සිඞ්ඝාණිකාපි සඞ්ගහිතා.

එකූනවීසතිමෙ න උදකෙති එතං පරිභොගඋදකමෙව සන්ධාය වුත්තං, වච්චකුටිසමුද්දාදිඋදකෙසු පන අපරිභොගෙසු අනාපත්ති. දෙවෙ වස්සන්තෙ සමන්තතො උදකොඝෙ ජාතෙ ¶ අනුදකට්ඨානං අලභන්තෙන උදකෙ කාතුං වට්ටති, ඉධාපි ‘‘ථලෙ කතො උදකං ඔත්ථරතී’’ති (පාචි. 654) ඉදං අනාපත්තියං අධිකං, සෙසං සබ්බසික්ඛාපදෙසු උත්තානමෙව.

සමුට්ඨානාදිදීපනත්ථාය පනෙත්ථ ඉදං පකිණ්ණකං – උජ්ජග්ඝිකඋච්චාසද්දප්පටිසංයුත්තානි චත්තාරි, සකබළෙන මුඛෙන බ්යාහරණං එකං, ඡමානීචාසනනිසින්නඨිතපච්ඡතොගමනඋප්පථගමනප්පටිසංයුත්තානි පඤ්චාති ඉමානි දස සික්ඛාපදානි සමනුභාසනසමුට්ඨානානි, එකෙකමෙත්ථ කිරියං, සඤ්ඤාවිමොක්ඛං, සචිත්තකං, ලොකවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, අකුසලචිත්තං, දුක්ඛවෙදනං. සූපොදනවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදං ථෙය්යසත්ථසමුට්ඨානං, කිරියං, සඤ්ඤාවිමොක්ඛං, සචිත්තකං, ලොකවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, අකුසලචිත්තං, දුක්ඛවෙදනං. ඡත්තපාණිදණ්ඩපාණිසත්ථපාණිආවුධපාණිපාදුකාඋපාහනයානසයනපල්ලත්ථිකවෙඨිතඔගුණ්ඨිතනාමකානි එකාදස ධම්මදෙසනාසමුට්ඨානානි, කිරියාකිරියානි, සඤ්ඤාවිමොක්ඛානි, සචිත්තකානි, ලොකවජ්ජානි, වචීකම්මානි, අකුසලචිත්තානි, දුක්ඛවෙදනානි. සෙසානි තෙපණ්ණාස පඨමපාරාජිකසමඋට්ඨානාදිභෙදානීති.

එකූනවීසතිධම්මදෙසනාපටිසංයුත්තසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

කඞ්ඛාවිතරණියා පාතිමොක්ඛවණ්ණනාය

අධිකරණසමථෙසු ¶ සත්තාති තෙසං ගණනපරිච්ඡෙදො. අධිකරණානි සමෙන්ති වූපසමෙන්තීති අධිකරණසමථා. උද්දෙසං ආගච්ඡන්තීති ආපත්තාධිකරණසඞ්ඛාතාසු ච අවසෙසාධිකරණත්තයපච්චයාසු ච ආපත්තීසු පරිසුද්ධභාවං පුච්ඡනත්ථං උද්දිසිතබ්බතං ආගච්ඡන්ති. උප්පන්නුප්පන්නානන්ති උප්පන්නානං උප්පන්නානං. අධිකරණානන්ති විවාදාධිකරණං අනුවාදාධිකරණං ආපත්තාධිකරණං කිච්චාධිකරණන්ති ඉමෙසං චතුන්නං. සමථාය වූපසමායාති සමනත්ථඤ්චෙව වූපසමනත්ථඤ්ච සම්මුඛාවිනයො දාතබ්බො…පෙ… තිණවත්ථාරකොති ඉමෙ සත්ත සමථා දාතබ්බා. තත්රායං විනිච්ඡයො – අධිකරණෙසු තාව ‘‘ධම්මො’’ති වා, ‘‘අධම්මො’’ති වා අට්ඨාරසහි වත්ථූහි විවදන්තානං භික්ඛූනං යො විවාදො, ඉදං විවාදාධිකරණං නාම. සීලවිපත්තියා වා ආචාරදිට්ඨිආජීවවිපත්තියා වා අනුවදන්තානං යො අනුවාදො උපවදනා චෙව චොදනා ච, ඉදං අනුවාදාධිකරණං නාම. මාතිකාය ආගතා පඤ්ච, විභඞ්ගෙ ද්වෙති සත්තපි ¶ ආපත්තික්ඛන්ධා ආපත්තාධිකරණං ¶ , නාම. යං සඞ්ඝස්ස අපලොකනාදීනං චතුන්නං කම්මානං කරණං, ඉදං කිච්චාධිකරණං නාම.

තත්ථ විවාදාධිකරණං (චූළව. 228) ද්වීහි සමථෙහි සම්මති සම්මුඛාවිනයෙන ච යෙභුය්යසිකාය ච, සම්මුඛාවිනයෙනෙව සම්මමානං යස්මිං විහාරෙ උප්පන්නං, තස්මිංයෙව වා, අඤ්ඤත්ථ වූපසමෙතුං ගච්ඡන්තානං අන්තරාමග්ගෙ වා, යත්ථ ගන්ත්වා සඞ්ඝස්ස නිය්යාතිතං, තත්ථ සඞ්ඝෙන වා වූපසමෙතුං අසක්කොන්තෙ තත්ථෙව උබ්බාහිකාය සම්මතපුග්ගලෙහි වා විනිච්ඡිතං සම්මති, එවං සම්මමානෙ ච පන තස්මිං යා සඞ්ඝසම්මුඛතා ධම්මසම්මුඛතා විනයසම්මුඛතා පුග්ගලසම්මුඛතා අයං සම්මුඛාවිනයො නාම. තත්ථ ච කාරකසඞ්ඝස්ස සඞ්ඝසාමග්ගිවසෙන සම්මුඛීභාවො සඞ්ඝසම්මුඛතා, සමෙතබ්බස්ස වත්ථුනො භූතතා ධම්මසම්මුඛතා, යථා තං සමෙතබ්බං, තථෙවස්ස සමනං විනයසම්මුඛතා, යො ච විවදති, යෙන ච විවදති, තෙසං උභින්නං අත්ථපච්චත්ථිකානං සම්මුඛීභාවො පුග්ගලසම්මුඛතා. උබ්බාහිකාය වූපසමනෙ පනෙත්ථ සඞ්ඝසම්මුඛතා පරිහායති, එවං තාව සම්මුඛාවිනයෙනෙව සම්මති.

සචෙ ¶ පනෙවම්පි න සම්මති, අථ නං උබ්බාහිකාය සම්මතා භික්ඛූ ‘‘න මයං සක්කොම වූපසමෙතු’’න්ති සඞ්ඝස්සෙව නිය්යාතෙන්ති, තතො සඞ්ඝො පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතං භික්ඛුං සලාකග්ගාහාපකං සම්මන්නිත්වා තෙන ගුළ්හකවිවට්ටකසකණ්ණජප්පකෙසු තීසු සලාකග්ගාහෙසු අඤ්ඤතරවසෙන සලාකං ගාහෙත්වා සන්නිපතිතපරිසාය ධම්මවාදීනං යෙභුය්යතාය යථා තෙ ධම්මවාදිනො වදන්ති, එවං වූපසන්තං අධිකරණං සම්මුඛාවිනයෙන ච යෙභුය්යසිකාය ච වූපසන්තං හොති. තත්ථ සම්මුඛාවිනයො වුත්තනයො එව, යං පන යෙභුය්යසිකකම්මස්ස කරණං. අයං යෙභුය්යසිකා නාම, එවං විවාදාධිකරණං ද්වීහි සමථෙහි සම්මති.

අනුවාදාධිකරණං (චූළව. 236) චතූහි සමථෙහි සම්මති සම්මුඛාවිනයෙන ච සතිවිනයෙන ච අමූළ්හවිනයෙන ච තස්සපාපියසිකාය ච. සම්මුඛාවිනයෙනෙව සම්මමානං යො ච අනුවදති, යඤ්ච අනුවදති, තෙසං වචනං සුත්වා සචෙ කාචි ආපත්ති නත්ථි, උභො ඛමාපෙත්වා, සචෙ අත්ථි, ‘‘අයං නාමෙත්ථ ආපත්තී’’ති එවං විනිච්ඡිතං වූපසම්මති, තත්ථ සම්මුඛාවිනයලක්ඛණං වුත්තනයමෙව. යදා පන ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනො අමූලිකාය සීලවිපත්තියා අනුද්ධංසිතස්ස සතිවිනයං යාචමානස්ස සඞ්ඝො ඤත්තිචතුත්ථෙන කම්මෙන සතිවිනයං දෙති, තදා සම්මුඛාවිනයෙන ච සතිවිනයෙන ච වූපසන්තං හොති, දින්නෙ පන සතිවිනයෙ පුන තස්මිං පුග්ගලෙ කස්සචි අනුවාදො න රුහති. යදා උම්මත්තකො භික්ඛු උම්මාදවසෙන ගතෙ අස්සාමණකෙ ¶ අජ්ඣාචාරෙ ‘‘සරතායස්මා එවරූපිං ආපත්ති’’න්ති භික්ඛූහි චොදියමානො ‘‘උම්මත්තකෙන මෙ, ආවුසො, එතං කතං, නාහං තං සරාමී’’ති භණන්තොපි භික්ඛූහි චොදියමානොව පුන අචොදනත්ථාය අමූළ්හවිනයං ¶ යාචති, සඞ්ඝො චස්ස ඤත්තිචතුත්ථෙන කම්මෙන අමූළ්හවිනයං දෙති. තදා සම්මුඛාවිනයෙන ච අමූළ්හවිනයෙන ච වූපසන්තං හොති, දින්නෙ පන අමූළ්හවිනයෙ පුන තස්මිං පුග්ගලෙ කස්සචි තප්පච්චයා අනුවාදො න රුහති.

යදා පන පාරාජිකෙන වා පාරාජිකසාමන්තෙන වා චොදියමානස්ස අඤ්ඤෙනඤ්ඤං පටිචරතො පාපුස්සන්නතාය පාපියස්ස පුග්ගලස්ස ‘‘සචායං අච්ඡින්නමූලො භවිස්සති, සම්මා වත්තිත්වා ඔසාරණං ලභිස්සති, සචෙ ඡින්නමූලො, සයමෙවස්ස නාසනා භවිස්සතී’’ති මඤ්ඤමානො සඞ්ඝො ඤත්තිචතුත්ථෙන ¶ කම්මෙන තස්සපාපියසිකං කම්මං කරොති, තදා සම්මුඛාවිනයෙන ච තස්සපාපියසිකාය ච වූපසන්තං හොති, එවං අනුවාදාධිකරණං චතූහි සමථෙහි සම්මති.

ආපත්තාධිකරණං (චූළව. 239) තීහි සමථෙහි සම්මති සම්මුඛාවිනයෙන ච පටිඤ්ඤාතකරණෙන ච තිණවත්ථාරකෙන ච. තස්ස සම්මුඛාවිනයෙනෙව වූපසමො නත්ථි, යදා පන එකස්ස වා භික්ඛුනො, නිස්සග්ගියවණ්ණනායං වුත්තනයෙන සඞ්ඝගණමජ්ඣෙසු වා භික්ඛු ලහුකං ආපත්තිං දෙසෙති, තදා ආපත්තාධිකරණං සම්මුඛාවිනයෙන ච පටිඤ්ඤාතකරණෙන ච වූපසම්මති. තත්ථ සම්මුඛාවිනයෙ තාව යො ච දෙසෙති, යස්ස ච දෙසෙති, තෙසං සම්මුඛීභාවො පුග්ගලසම්මුඛතා, සෙසං වුත්තනයමෙව. පුග්ගලස්ස ච ගණස්ස ච දෙසනාකාලෙ සඞ්ඝසම්මුඛතා පරිහායති.

යා පනෙත්ථ ‘‘අහං, භන්තෙ, ඉත්ථන්නාමං ආපත්තිං ආපන්නො’’ති ච, ‘‘පස්සසී’’ති, ‘‘ආම පස්සාමී’’ති ච පටිඤ්ඤා, තාය ‘‘ආයතිං සංවරෙය්යාසී’’ති කරණං පටිඤ්ඤාතකරණං නාම. සඞ්ඝාදිසෙසෙ පරිවාසාදියාචනා පටිඤ්ඤා, පරිවාසාදීනං දානං පටිඤ්ඤාතකරණං නාම. ද්වෙපක්ඛජාතා පන භණ්ඩනකාරකා භික්ඛූ බහුං අස්සාමණකං අජ්ඣාචාරං චරිත්වා පුන ලජ්ජිධම්මෙ උප්පන්නෙ ‘‘සචෙ මයං ඉමාහි ආපත්තීහි අඤ්ඤමඤ්ඤං කරිස්සාම, සියාපි තං අධිකරණං කක්ඛළත්ථාය වාළත්ථාය සංවත්තෙය්යා’’ති අඤ්ඤමඤ්ඤං ආපත්තියා කාරාපනෙ දොසං දිස්වා යදා තිණවත්ථාරකකම්මං කරොන්ති, තදා ආපත්තාධිකරණං සම්මුඛාවිනයෙන ච තිණවත්ථාරකෙන ච සම්මති. තත්ර හි යත්තකා හත්ථපාසූපගතා ‘‘න මෙතං ඛමතී’’ති එවං දිට්ඨාවිකම්මං ¶ අකත්වා නිද්දම්පි ඔක්කමන්තා හොන්ති, සබ්බෙසං ඨපෙත්වා ථුල්ලවජ්ජඤ්ච ගිහිප්පටිසංයුත්තඤ්ච සබ්බාපත්තියො වුට්ඨහන්ති, එවං ආපත්තාධිකරණං තීහි සමථෙහි සම්මති.

කිච්චාධිකරණං (චූළව. 242) එකෙන සමථෙන සම්මති සම්මුඛාවිනයෙනෙව. ඉති ඉමානි චත්තාරි අධිකරණානි යථානුරූපං ඉමෙහි සත්තහි සමථෙහි සම්මන්ති, තෙන වුත්තං ‘‘උප්පන්නුප්පන්නානං අධිකරණානං සමථාය වූපසමාය සම්මුඛාවිනයො ¶ දාතබ්බො…පෙ… තිණවත්ථාරකො’’ති. අයමෙත්ථ විනිච්ඡයනයො, විත්ථාරො පන සමථක්ඛන්ධකෙ ආගතොයෙව, විනිච්ඡයොපිස්ස සමන්තපාසාදිකායං වුත්තො.

තත්ථායස්මන්තෙ පුච්ඡාමි, කච්චිත්ථ පරිසුද්ධාති ¶ තෙසු සත්තසු අධිකරණසමථෙසු කච්චිත්ථ පරිසුද්ධා, නත්ථි වො කිඤ්චි සමථෙහි වූපසමෙතබ්බන්ති පුච්ඡාමි, එතෙන සබ්බාපත්තීහි පරිසුද්ධභාවො පුච්ඡිතො හොති.

උද්දිට්ඨං ඛො ආයස්මන්තො නිදානන්තිආදි නිගමනවචනං. තත්ථ එත්තකන්ති එත්තකං සික්ඛාපදං. සුත්තාගතන්ති සුත්තෙ පාතිමොක්ඛෙ ආගතං. සුත්තපරියාපන්නන්ති තත්ථෙව අන්තොගධං. අන්වද්ධමාසං උද්දෙසං ආගච්ඡතීති අද්ධමාසෙ අද්ධමාසෙ උපොසථවසෙන උද්දිසිතබ්බතං ආගච්ඡති. සමග්ගෙහීති කායසාමග්ගිවසෙන සමග්ගෙහි. සම්මොදමානෙහීති චිත්තසාමග්ගිවසෙන එකජ්ඣාසයතාය සුට්ඨු මොදමානෙහි. අවිවදමානෙහීති අට්ඨාරසසු විවාදවත්ථූසු අඤ්ඤතරවසෙනාපි අවිවදමානෙහි. සික්ඛිතබ්බන්ති තං තං සික්ඛාපදං අවීතික්කමන්තෙහි අධිසීලසික්ඛා සම්පාදෙතබ්බා. අන්තරන්තරා පන යං න වුත්තං, තං සබ්බං පුරිමෙ පුරිමෙ සික්ඛාපදෙ වුත්තත්තා චෙව උත්තානත්ථත්තා චාති.

කඞ්ඛාවිතරණියා පාතිමොක්ඛවණ්ණනාය

භික්ඛුපාතිමොක්ඛවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මසම්බුද්ධස්ස