📜

සඞ්ඝාදිසෙසකණ්ඩො

ඉමෙඛො පනාති ඉදානි වත්තබ්බානං අභිමුඛීකරණං. ආයස්මන්තොති සන්නිපතිතානං පියවචනෙන ආලපනං. තෙරසාති ගණනපරිච්ඡෙදො. සඞ්ඝාදිසෙසාති එවංනාමකා. ධම්මාති ආපත්තියො. උද්දෙසං ආගච්ඡන්තීති සරූපෙන උද්දිසිතබ්බතං ආගච්ඡන්ති, න නිදානෙ විය ‘‘යස්ස සියා ආපත්තී’’ති සාධාරණවචනමත්තෙන.

1. සුක්කවිස්සට්ඨිසික්ඛාපදවණ්ණනා

සංවිජ්ජති චෙතනා අස්සාති සඤ්චෙතනා, සඤ්චෙතනාව සඤ්චෙතනිකා, සඤ්චෙතනා වා අස්ස අත්ථීති සඤ්චෙතනිකා. සුක්කවිස්සට්ඨීති සුක්කස්ස විස්සට්ඨි, රාගූපත්ථම්භාදීසු යෙන කෙනචි අඞ්ගජාතෙ කම්මඤ්ඤතං පත්තෙ ආරොග්යාදීසු යංකිඤ්චි අපදිසිත්වා අජ්ඣත්තරූපාදීසු යත්ථ කත්ථචි මොචනස්සාදචෙතනාය නිමිත්තෙ උපක්කමන්තස්ස ආසයධාතුනානත්තතො නීලාදිවසෙන (පාරා. 239-240) දසවිධෙසු සුක්කෙසු යස්ස කස්සචි සුක්කස්ස ඨානා චාවනාති අත්ථො. අඤ්ඤත්ර සුපිනන්තාති යා සුපිනෙ සුක්කවිස්සට්ඨි හොති, තං ඨපෙත්වා. සඞ්ඝාදිසෙසොති යා අඤ්ඤත්ර සුපිනන්තා සඤ්චෙතනිකා සුක්කවිස්සට්ඨි, අයං සඞ්ඝාදිසෙසො නාම ආපත්තිනිකායොති අත්ථො. වචනත්ථො පනෙත්ථ සඞ්ඝො ආදිම්හි චෙව සෙසෙ ච ඉච්ඡිතබ්බො අස්සාති සඞ්ඝාදිසෙසො. කිං වුත්තං හොති – ඉමං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා වුට්ඨාතුකාමස්ස යං තං ආපත්තිවුට්ඨානං, තස්ස ආදිම්හි චෙව පරිවාසදානත්ථාය, ආදිතො සෙසෙ මජ්ඣෙ මානත්තදානත්ථාය මූලාය පටිකස්සනෙන වා සහ මානත්තදානත්ථාය, අවසානෙ අබ්භානත්ථාය ච සඞ්ඝො ඉච්ඡිතබ්බො, න හෙත්ථ එකම්පි කම්මං විනා සඞ්ඝෙන සක්කා කාතුං. ඉති සඞ්ඝො ආදිම්හි චෙව සෙසෙ ච ඉච්ඡිතබ්බො අස්සාති සඞ්ඝාදිසෙසොති.

සාවත්ථියං සෙය්යසකං ආරබ්භ උපක්කමිත්වා අසුචිමොචනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘අඤ්ඤත්ර සුපිනන්තා’’ති අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්ති, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං. සචෙ පන පරෙන අත්තනො අඞ්ගජාතෙ උපක්කමං කාරෙත්වා මොචාපෙති, ආපජ්ජතියෙව. චෙතෙත්වා අන්තමසො ආකාසෙ කටිකම්පනෙනපි නිමිත්තෙ උපක්කමන්තස්ස සචෙ න මුච්චති, ථුල්ලච්චයං. සචෙ පන අන්තමසො යං එකා ඛුද්දකමක්ඛිකා පිවෙය්ය, තත්තකම්පි ඨානතො මුච්චති, දකසොතං අනොතිණ්ණෙපි සඞ්ඝාදිසෙසො. ඨානතො පන චුතං අවස්සමෙව දකසොතං ඔතරති, තස්මා ‘‘දකසොතං ඔතිණ්ණමත්තෙ බහි නික්ඛන්තෙ වා අනික්ඛන්තෙ වා සඞ්ඝාදිසෙසො’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.237) අට්ඨකථාසු වුත්තං. අනුපක්කමන්තස්ස ච, අමොචනාධිප්පායස්ස ච, සුපිනං පස්සන්තස්ස ච, උම්මත්තකාදීනඤ්ච මුත්තෙපි අනාපත්ති. සීලවිපත්ති, චෙතනා, උපක්කමො , මුච්චනන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි පඨමපාරාජිකෙ වුත්තසදිසානෙවාති.

සුක්කවිස්සට්ඨිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. කායසංසග්ගසික්ඛාපදවණ්ණනා

දුතියෙ ඔතිණ්ණොති යක්ඛාදීහි විය සත්තා අන්තො උප්පජ්ජන්තෙන රාගෙන වා ඔතිණ්ණො, කූපාදීනි විය සත්තා අසමපෙක්ඛිත්වා රජ්ජනීයෙ ඨානෙ රජ්ජන්තො සයං වා රාගං ඔතිණ්ණො, කායසංසග්ගරාගසමඞ්ගිස්සෙතං අධිවචනං. විපරිණතෙන චිත්තෙනාති පරිසුද්ධභවඞ්ගසන්තතිසඞ්ඛාතං පකතිං විජහිත්වා අඤ්ඤථා පවත්තෙන, විරූපං වා පරිණතෙන යථා පරිවත්තමානං විරූපං හොති, එවං වුත්තරාගවසෙන පරිවත්තෙත්වා ඨිතෙන චිත්තෙනාති අත්ථො. මාතුගාමෙන සද්ධින්ති තදහුජාතායපි ජීවමානකමනුස්සිත්ථියා සද්ධිං. කායසංසග්ගං සමාපජ්ජෙය්යාති හත්ථග්ගහණාදිකආයසම්පයොගං කායමිස්සීභාවං සමාපජ්ජෙය්ය. හත්ථග්ගාහං වාතිආදි පනස්ස විත්ථාරෙන අත්ථදස්සනං. තත්ථ හත්ථො නාම කප්පරතො පට්ඨාය යාව අග්ගනඛා. වෙණී නාම විනන්ධිත්වා වා අවිනන්ධිත්වා වා සුද්ධකෙසෙහි වා නීලාදිවණ්ණසුත්තකුසුමකහාපණමාලාසුවණ්ණචීරකමුත්තාවළිආදීසු අඤ්ඤතරමිස්සෙහි වා කතකෙසකලාපස්සෙතං අධිවචනං. වෙණිග්ගහණෙන චෙත්ථ කෙසාපි ගහිතායෙව සද්ධිං ලොමෙහි. ඉති වුත්තලක්ඛණස්ස හත්ථස්ස ගහණං හත්ථග්ගාහො, වෙණියා ගහණං වෙණිග්ගාහො. අවසෙසස්ස සරීරස්ස පරාමසනං අඤ්ඤතරස්ස වා අඤ්ඤතරස්ස වා අඞ්ගස්ස පරාමසනං නාම. යො තං හත්ථග්ගාහං වා වෙණිග්ගාහං වා අඤ්ඤතරස්ස වා අඤ්ඤතරස්ස වා අඞ්ගස්ස පරාමසනං සමාපජ්ජෙය්ය, තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසො නාම ආපත්තිනිකායො හොතීති.

සාවත්ථියං උදායිත්ථෙරං ආරබ්භ කායසංසග්ගසමාපජ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති , අනාණත්තිකං, ඉත්ථියා ඉත්ථිසඤ්ඤිනො අන්තමසො ලොමෙන ලොමං ඵුසන්තස්සාපි, ඉත්ථියා වා ඵුසියමානස්ස සෙවනාධිප්පායෙන වායමිත්වා ඵස්සං පටිජානන්තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසො. එකෙන පන හත්ථෙන ගහෙත්වා දුතියෙන හත්ථෙන දිවසම්පි තත්ථ තත්ථ ඵුසන්තස්ස එකාව ආපත්ති, අග්ගහෙත්වා ඵුසන්තො පන සචෙ සීසතො යාව පාදා, තාව කායතො හත්ථං අමොචෙන්තොයෙව ඵුසති, එකාව ආපත්ති, පඤ්චන්නං අඞ්ගුලීනං එකතො ගහණෙපි එකායෙව. සචෙ පන නානිත්ථීනං පඤ්චඞ්ගුලියො එකතො ගණ්හාති, පඤ්ච ආපත්තියො. ඉත්ථියා වෙමතිකස්ස, පණ්ඩකපුරිසතිරච්ඡානගතසඤ්ඤිස්ස ච ථුල්ලච්චයං, තථා කායෙන කායප්පටිබද්ධෙන, අමනුස්සිත්ථිපණ්ඩකෙහි ච සද්ධිං කායසංසග්ගෙපි. මනුස්සිත්ථියා පන කායප්පටිබද්ධෙන කායප්පටිබද්ධාදීසු, පුරිසකායඵුසනාදීසු ච දුක්කටං. ඉත්ථියා ඵුසියමානස්ස සෙවනාධිප්පායස්සාපි කායෙන අවායමිත්වා ඵස්සං පටිජානන්තස්ස, මොක්ඛාධිප්පායෙන ඉත්ථිං ඵුසන්තස්ස, අසඤ්චිච්ච, අස්සතියා, අජානන්තස්ස, අසාදියන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. සීලවිපත්ති, මනුස්සිත්ථී, ඉත්ථිසඤ්ඤිතා, කායසංසග්ගරාගො, තෙන රාගෙන වායාමො, හත්ථග්ගාහාදිසමාපජ්ජනන්ති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි පඨමපාරාජිකෙ වුත්තසදිසානෙවාති.

කායසංසග්ගසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. දුට්ඨුල්ලවාචාසික්ඛාපදවණ්ණනා

තතියෙ ඔතිණ්ණතා ච විපරිණතචිත්තතා ච දුට්ඨුල්ලවාචස්සාදරාගවසෙන වෙදිතබ්බා. මාතුගාමන්ති දුට්ඨුල්ලාදුට්ඨුල්ලසංලක්ඛණසමත්ථං මනුස්සිත්ථිං. දුට්ඨුල්ලාහිවාචාහීති වච්චමග්ගපස්සාවමග්ගෙමෙථුනධම්මප්පටිසංයුත්තාහි වාචාහි. ඔභාසෙය්යාති අවභාසෙය්ය, වණ්ණාවණ්ණයාචනආයාචනපුච්ඡනපටිපුච්ඡනආචික්ඛණානුසාසනඅක්කොසනවසෙන නානප්පකාරං අසද්ධම්මවචනං වදෙය්ය. යථා තන්ති එත්ථ න්ති නිපාතමත්තං, යථා යුවා යුවතින්ති අත්ථො. එතෙන ඔභාසනෙ නිරාසඞ්කභාවං දස්සෙති. මෙථුනුපසංහිතාහීතිඉදං දුට්ඨුල්ලවාචාය සිඛාපත්තලක්ඛණදස්සනං. සඞ්ඝාදිසෙසොති ද්වින්නං මග්ගානං වසෙන වණ්ණාවණ්ණෙහි වා මෙථුනයාචනාදීහි වා ‘‘සිඛරණීසි, සංභින්නාසි, උභතොබ්යඤ්ජනකාසී’’ති ඉමෙසු තීසු අඤ්ඤතරෙන අක්කොසවචනෙන වා මාතුගාමං ඔභාසන්තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසො නාම ආපත්තිනිකායො හොතීති.

සාවත්ථියං උදායිත්ථෙරං ආරබ්භ දුට්ඨුල්ලවාචාහි ඔභාසනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, ඉත්ථියා ඉත්ථිසඤ්ඤිනො අන්තමසො හත්ථමුද්දායපි වුත්තනයෙන ඔභාසන්තස්ස සචෙ සා තමත්ථං තස්මිංයෙව ඛණෙ ජානාති, සඞ්ඝාදිසෙසො. පණ්ඩකෙ ථුල්ලච්චයං. තස්මිංයෙව ඉත්ථිසඤ්ඤිනො දුක්කටං. පුනප්පුනං ඔභාසන්තස්ස, සම්බහුලා ච ඉත්ථියො එකවාචාය ඔභාසන්තස්ස වාචාගණනාය චෙව ඉත්ථිගණනාය ච ආපත්තියො. සචෙ යං ඉත්ථිං ඔභාසති, සා න ජානාති, ථුල්ලච්චයං. අධක්ඛකං උබ්භජාණුමණ්ඩලං ආදිස්ස වණ්ණාදිභණනෙපි ථුල්ලච්චයං. පණ්ඩකෙ දුක්කටං, උබ්භක්ඛකං අධොජාණුමණ්ඩලං කායප්පටිබද්ධඤ්ච ආදිස්ස වණ්ණාදිභණනෙ සබ්බත්ථ දුක්කටං. අත්ථධම්මඅනුසාසනිපුරෙක්ඛාරානං උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. සීලවිපත්ති, මනුස්සිත්ථී, ඉත්ථිසඤ්ඤිතා, දුට්ඨුල්ලවාචස්සාදරාගො, තෙන රාගෙන ඔභාසනං, තඞ්ඛණවිජානනන්ති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. අදින්නාදානසමුට්ඨානං, කිරියං, සඤ්ඤාවිමොක්ඛං, සචිත්තකං, ලොකවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, අකුසලචිත්තං, ද්විවෙදනන්ති.

දුට්ඨුල්ලවාචාසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. අත්තකාමසික්ඛාපදවණ්ණනා

චතුත්ථෙ ඔතිණ්ණතා ච විපරිණතචිත්තතා ච අත්තකාමපාරිචරියාවසෙන වෙදිතබ්බා. මාතුගාමස්ස සන්තිකෙති දුට්ඨුල්ලොභාසනෙ වුත්තප්පකාරාය ඉත්ථියා සමීපෙ. අත්තකාමපාරිචරියායාති මෙථුනධම්මසඞ්ඛාතෙන කාමෙන පාරිචරියා කාමපාරිචරියා, අත්තනො අත්ථාය කාමපාරිචරියා අත්තකාමපාරිචරියා, අත්තනා වා කාමිතා ඉච්ඡිතාති අත්තකාමා, සයං මෙථුනරාගවසෙන පත්ථිතාති අත්ථො, අත්තකාමා ච සා පාරිචරියා චාති අත්තකාමපාරිචරියා, තස්සා අත්තකාමපාරිචරියාය. වණ්ණං භාසෙය්යාති ගුණං ආනිසංසං පකාසෙය්ය. එතදග්ගන්තිආදි තස්සා අත්තකාමපාරිචරියාය වණ්ණභාසනාකාරනිදස්සනං. තත්රායං පදසම්බන්ධවසෙනෙව සඞ්ඛෙපත්ථො – යා මාදිසං පාණාතිපාතාදීහි විරහිතත්තා සීලවන්තං මෙථුනධම්මා විරහිතත්තා බ්රහ්මචාරිං තදුභයෙනාපි කල්යාණධම්මං එතෙන ධම්මෙන පරිචරෙය්ය අභිරමෙය්ය, තස්සා එවං මාදිසං පරිචරන්තියා යා අයං පාරිචරියා නාම, එතදග්ගං පාරිචරියානන්ති. මෙථුනුපසංහිතෙන සඞ්ඝාදිසෙසොති එවං අත්තකාමපාරිචරියාය වණ්ණං භාසන්තො ච ‘‘අරහසි ත්වං මය්හං මෙථුනධම්මං දාතු’’න්තිආදිනා මෙථුනප්පටිසංයුත්තෙනෙව වචනෙන යො භාසෙය්ය, තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසො.

සාවත්ථියං උදායිත්ථෙරං ආරබ්භ අත්තකාමපාරිචරියාය වණ්ණභාසනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, ඉත්ථියා ඉත්ථිසඤ්ඤිනො අන්තමසො හත්ථමුද්දායපි වුත්තනයෙනෙව අත්තකාමපාරිචරියාය වණ්ණං භාසන්තස්ස සචෙ සා තමත්ථං තස්මිංයෙව ඛණෙ ජානාති, සඞ්ඝාදිසෙසො . නො චෙ ජානාති, ථුල්ලච්චයං. පණ්ඩකෙ පණ්ඩකසඤ්ඤිනොපි ථුල්ලච්චයං. තස්මිංයෙව ඉත්ථිසඤ්ඤිනො දුක්කටං. චීවරාදීහි වත්ථුකාමෙහි පාරිචරියාය වණ්ණං භාසන්තස්ස උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. සීලවිපත්ති, මනුස්සිත්ථී, ඉත්ථිසඤ්ඤිතා, අත්තකාමපාරිචරියාය රාගො, තෙන රාගෙන වණ්ණභණනං, තඞ්ඛණවිජානනන්ති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි දුට්ඨුල්ලොභාසනෙ වුත්තසදිසානෙවාති.

අත්තකාමසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. සඤ්චරිත්තසික්ඛාපදවණ්ණනා

පඤ්චමෙ සඤ්චරිත්තන්ති ඉත්ථිපුරිසානං අන්තරෙ සංචරණභාවං. සමාපජ්ජෙය්යාති සම්මා පටිග්ගණ්හනවීමංසනපච්චාහරණානි කරොන්තො ආපජ්ජෙය්ය. ඉත්ථියා වාතිආදි සමාපජ්ජනාකාරදස්සනං. තත්ථ ඉත්ථියා වා පුරිසමතින්ති පුරිසෙන වා තස්ස මාතාපිතාදීහි වා පෙසිතො පුරිසස්ස මතිං අධිප්පායං ඉත්ථියා ආරොචෙය්යාති අත්ථො. පුරිසස්ස වා ඉත්ථිමතින්ති ඉත්ථියා වා තස්සා මාතාපිතාදීහි වා පෙසිතො ඉත්ථියා මතිං අධිප්පායං පුරිසස්ස ආරොචෙය්යාති අත්ථො. ජායත්තනෙ වා ජාරත්තනෙ වාති ජායභාවෙ වා ජාරභාවෙ වා. පුරිසස්ස හි මතිං ඉත්ථියා ආරොචෙන්තො ජායත්තනෙ ආරොචෙති, ඉත්ථියා මතිං පුරිසස්ස ආරොචෙන්තො ජාරත්තනෙ ආරොචෙති. අපිච පුරිසස්සෙව මතිං ඉත්ථියා ආරොචෙන්තො ජායත්තනෙ වා ආරොචෙති නිබද්ධභරියභාවෙ, ජාරත්තනෙ වා මිච්ඡාචාරභාවෙ, තෙනෙවස්ස පදභාජනෙ (පාරා. 302) ‘‘ජායත්තනෙ වාති ජායා භවිස්සසි, ජාරත්තනෙ වාති ජාරී භවිස්සසී’’ති වුත්තං. එතෙනෙව උපායෙන ඉත්ථියා මතිං පුරිසස්ස ආරොචනෙපි ‘‘පති භවිස්සසි, ජාරො භවිස්සසී’’ති වත්තබ්බතා වෙදිතබ්බා. අන්තමසො තඞ්ඛණිකායපීති සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන යා අයං තඞ්ඛණෙ මුහුත්තමත්තෙ සංවසිතබ්බතො ‘‘තඞ්ඛණිකා’’ති වුච්චති, මුහුත්තිකාති අත්ථො. තස්සාපි ‘‘මුහුත්තිකා භවිස්සසී’’ති එවං පුරිසස්ස මතිං ආරොචෙන්තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසො, එතෙනෙව උපායෙන ‘‘මුහුත්තිකො භවිස්සසී’’ති එවං පුරිසස්ස ඉත්ථිමතිං ආරොචෙන්තොපි සඞ්ඝාදිසෙසං ආපජ්ජතීති වෙදිතබ්බො.

සාවත්ථියං උදායිත්ථෙරං ආරබ්භ සඤ්චරිත්තසමාපජ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘අන්තමසො තඞ්ඛණිකායපී’’ති අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්ති, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, ‘‘පටිග්ගණ්හාති, වීමංසති, අන්තෙවාසිං පච්චාහරාපෙතී’’තිඉමිනා (පාරා. 338) නයෙන සාණත්තිකං, අඤ්ඤත්ර නාලංවචනීයාය යාය කායචි ඉත්ථියා අන්තමසො මාතුයාපි පුරිසමතිං ආරොචෙන්තො ‘‘හොහි කිර භරියා ධනක්කීතා’’ති වත්තුකාමො සචෙපි ඡන්දවාසිනීආදීසු අඤ්ඤතරාකාරෙන ආරොචෙත්වා තාය ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡිතෙපි අසම්පටිච්ඡිතෙපි පුන ආගන්ත්වා යෙන පහිතො, තස්ස තං පවත්තිං ආරොචෙති, සඞ්ඝාදිසෙසං ආපජ්ජති. සා පන තස්ස භරියා හොතු වා, මා වා, අකාරණමෙතං. සචෙපි යස්සා සන්තිකං පෙසිතො, තං අදිස්වා අඤ්ඤතරස්ස අවස්සාරොචනකස්ස ‘‘ආරොචෙහී’’ති වත්වා පච්චාහරති, ආපජ්ජතියෙව. ‘‘මාතුරක්ඛිතං බ්රූහී’’ති පෙසිතස්ස පන ගන්ත්වා අඤ්ඤං පිතුරක්ඛිතාදීසු අඤ්ඤතරං වදන්තස්ස විසඞ්කෙතං හොති, පුරිසස්ස වා ඉත්ථියා වා වචනං ‘‘සාධූ’’ති කායෙන වා වාචාය වා උභයෙන වා පටිග්ගණ්හිත්වා තස්සා ඉත්ථියා වා පුරිසස්ස වා ආරොචෙත්වා වා ආරොචාපෙත්වා වා පුන යෙන පෙසිතො, තස්ස තං පවත්තිං සයං ආරොචෙන්තස්ස වා අඤ්ඤෙන ආරොචාපෙන්තස්ස වා සඞ්ඝාදිසෙසො . එත්තාවතා හි ‘‘පටිග්ගණ්හාති, වීමංසති, පච්චාහරතී’’තිඉදං අඞ්ගත්තයං සම්පාදිතමෙව හොති, ඉතො පන යෙහි කෙහිචි ද්වීහි අඞ්ගෙහි, පණ්ඩකෙ ච අඞ්ගත්තයෙනාපි ථුල්ලච්චයං. එකෙන දුක්කටං. සඞ්ඝස්ස වා චෙතියස්ස වා ගිලානස්ස වා කිච්චෙන ගච්ඡන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති.

සීලවිපත්ති, යෙසු සඤ්චරිත්තං සමාපජ්ජති, තෙසං මනුස්සජාතිකතා, න නාලංවචනීයතා,

පටිග්ගණ්හනවීමංසනපච්චාහරණානීති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. ඡසමුට්ඨානං, පණ්ණත්තිං වා අලංවචනීයභාවං වා අජානන්තස්ස කායවිකාරෙන සාසනං ගහෙත්වා තථෙව වීමංසිත්වා තථෙව පච්චාහරන්තස්ස කායතො සමුට්ඨාති. ‘‘ඉත්ථන්නාමා ආගමිස්සති, තස්සා චිත්තං ජානෙය්යාථා’’ති කෙනචි වුත්තෙ ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡිත්වා තං ආගතං වත්වා පුන තස්මිං පුරිසෙ ආගතෙ ආරොචෙන්තස්ස කායෙන කිඤ්චි අකතත්තා වාචතො සමුට්ඨාති. වාචාය ‘‘සාධූ’’ති සාසනං ගහෙත්වා අඤ්ඤෙන කරණීයෙන තස්සා ඝරං ගන්ත්වා අඤ්ඤත්ථ වා ගමනකාලෙ තං දිස්වා වචීභෙදෙන වීමංසිත්වා පුනපි අඤ්ඤෙනෙව කාරණෙන තතො අපක්කම්ම කදාචිදෙව තං පුරිසං දිස්වා ආරොචෙන්තස්සාපි වාචතො සමුට්ඨාති. පණ්ණත්තිං අජානන්තස්ස පන ඛීණාසවස්සාපි පිතුවචනෙන ගන්ත්වා අලංවචනීයං මාතරම්පි ‘‘එහි මෙ පිතරං උපට්ඨාහී’’ති වත්වා පච්චාහරන්තස්ස කායවාචතො සමුට්ඨාති. ඉමානි තීණි අචිත්තකසමුට්ඨානානි. තදුභයං පන ජානිත්වා එතෙහෙව තීහි නයෙහි සමාපජ්ජන්තස්ස තානෙව තීණි තදුභයජානනචිත්තෙන සචිත්තකානි හොන්ති, කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, කුසලාදිවසෙන චෙත්ථ තීණි චිත්තානි, සුඛාදිවසෙන තිස්සො වෙදනාති.

සඤ්චරිත්තසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. කුටිකාරසික්ඛාපදවණ්ණනා

ඡට්ඨෙ සඤ්ඤාචිකාය පනාති එත්ථ සඤ්ඤාචිකා නාම සයං පවත්තිතයාචනා වුච්චති, තස්මා සඤ්ඤාචිකායාති අත්තනො යාචනායාති වුත්තං හොති, සයං යාචිතකෙහි උපකරණෙහීති අත්ථො. එත්ථ ච යංකිඤ්චි පරපරිග්ගහිතකං මූලච්ඡෙදවසෙන යාචිතුං න වට්ටති, තාවකාලිකං පන වට්ටති. සහායත්ථාය කම්මකරණත්ථාය ‘‘පුරිසං දෙථා’’ති වත්තුං වට්ටති, පුරිසත්තකරම්පි යාචිතුං වට්ටති, පුරිසත්තකරො නාම වඩ්ඪකිආදිනා පුරිසෙන කාතබ්බං හත්ථකම්මං. තං ‘‘පුරිසත්තකරං දෙහී’’ති වා ‘‘හත්ථකම්මං දෙහී’’ති වා වත්වා යාචිතුං වට්ටති. හත්ථකම්මං නාම කිඤ්චි වත්ථු න හොති, තස්මා ‘‘කිං, භන්තෙ, ආගතත්ථා’’ති පුච්ඡිතෙ වා අපුච්ඡිතෙ වා යාචිතුං වට්ටති, විඤ්ඤත්තිපච්චයා දොසො නත්ථි, මිගලුද්දකාදයො පන සකකම්මං න යාචිතබ්බා. කුටින්ති උල්ලිත්තාදීසු අඤ්ඤතරං. තත්ථ උල්ලිත්තා නාම ඨපෙත්වා ථම්භතුලාපිට්ඨසඞ්ඝාටවාතපානධූමච්ඡිද්දාදිභෙදං අලෙපොකාසං අවසෙසෙ ලෙපොකාසෙ කුට්ටෙහි සද්ධිං ඝටෙත්වා ඡදනස්ස අන්තො සුධාය වා මත්තිකාය වා ලිත්තා. අවලිත්තා නාම තථෙව වුත්තනයෙනෙව ඡදනස්ස බහි ලිත්තා. උල්ලිත්තාවලිත්තා නාම තථෙව ඡදනස්ස අන්තො ච බහි ච ලිත්තා. කාරයමානෙනාති සයං වා කරොන්තෙන, ආණත්තියා වා කාරාපෙන්තෙන. අසාමිකන්ති කාරෙතා දායකෙන විරහිතං. අත්තුද්දෙසන්ති ‘‘මය්හං වාසාගාරං එසා’’ති එවං අත්තා උද්දෙසො එතිස්සාති අත්තුද්දෙසා, තං අත්තුද්දෙසං. පමාණිකා කාරෙතබ්බාති පමාණයුත්තා කාරෙතබ්බා. තත්රිදං පමාණන්ති තස්සා කුටියා ඉදං පමාණං. දීඝසොති දීඝතො. ද්වාදස විදත්ථියො සුගතවිදත්ථියාතිඑත්ථ සුගතවිදත්ථි නාම ඉදානි මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස තිස්සො විදත්ථියො, වඩ්ඪකිහත්ථෙන දියඩ්ඪො හත්ථො හොති. මිනන්තෙන පන කුටියා බහිකුට්ටෙ පඨමං දින්නං මහාමත්තිකපරියන්තං අග්ගහෙත්වා ථුසපිණ්ඩපරියන්තෙන ද්වාදස විදත්ථියො මිනෙතබ්බා, සචෙ ථුසපිණ්ඩකෙන අනත්ථිකො හොති, මහාමත්තිකලෙපෙනෙව නිට්ඨාපෙති, ස්වෙව පරිච්ඡෙදො. තිරියන්ති විත්ථාරතො. සත්තන්තරාති කුට්ටස්ස බහිඅන්තං අග්ගහෙත්වා අබ්භන්තරිමෙන අන්තෙන සත්ත සුගතවිදත්ථියො පමාණන්ති වුත්තං හොති. එත්ථ ච කෙසග්ගමත්තම්පි දීඝතො හාපෙත්වා තිරියං, තිරියතො වා හාපෙත්වා දීඝං වඩ්ඪෙතුං න වට්ටති, කො පන වාදො උභතොවඩ්ඪනෙ. යා පන දීඝතො සට්ඨිහත්ථාපි හොති, තිරියතො තිහත්ථා වා ඌනකචතුහත්ථා වා, යත්ථ පමාණයුත්තො මඤ්චො ඉතො චිතො ච න පරිවට්ටති, පච්ඡිමකොටියා චතුහත්ථවිත්ථාරා න හොති, අයං කුටිසඞ්ඛ්යං න ගච්ඡති, තස්මා වට්ටති. භික්ඛූඅභිනෙතබ්බා වත්ථුදෙසනායාති යස්මිං පදෙසෙ කුටිං කාරෙතුකාමො හොති, තං සොධෙත්වා පදභාජනෙ (පාරා. 349) වුත්තනයෙන සඞ්ඝං තික්ඛත්තුං යාචිත්වා සබ්බෙ වා සඞ්ඝපරියාපන්නා සඞ්ඝෙන වා සම්මතා ද්වෙ තයො භික්ඛූ තත්ථ වත්ථුදෙසනත්ථාය නෙතබ්බා. තෙහි භික්ඛූහි වත්ථු දෙසෙතබ්බං අනාරම්භං සපරික්කමනන්ති තෙහි භික්ඛූහි කිපිල්ලිකාදීනං ආසයාදීහි තෙරසහි, පුබ්බණ්ණාපරණ්ණනිස්සිතාදීහි සොළසහි උපද්දවෙහි විරහිතත්තා අනාරම්භං, ද්වීහි වා චතූහි වා බලිබද්ධෙහි යුත්තෙන සකටෙන එකං චක්කං නිබ්බොදකපතනට්ඨානෙ එකං බහි කත්වා ආවිජ්ඣිතුං සක්කුණෙය්යතාය සපරික්කමනන්ති සල්ලක්ඛෙත්වා සචෙ සඞ්ඝපහොනකා හොන්ති, තත්ථෙව, නො චෙ, සඞ්ඝමජ්ඣං ගන්ත්වා තෙන භික්ඛුනා යාචිතෙහි ඤත්තිදුතියෙන කම්මෙන වත්ථු දෙසෙතබ්බං. සාරම්භෙ චෙතිආදි පටිපක්ඛනයෙන වෙදිතබ්බං.

ආළවියං ආළවිකෙ භික්ඛූ ආරබ්භ සඤ්ඤාචිකාය කුටිකරණවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, සාණත්තිකං, ‘‘අදෙසිතවත්ථුකං පමාණාතික්කන්තං කුටිං කාරෙස්සාමී’’ති උපකරණත්ථං අරඤ්ඤං ගමනතො පට්ඨාය සබ්බපයොගෙසු දුක්කටං, ‘‘ඉදානි ද්වීහි පිණ්ඩෙහි නිට්ඨානං ගමිස්සතී’’ති තෙසු පඨමපිණ්ඩදානෙ ථුල්ලච්චයං, දුතියදානෙන ලෙපෙ ඝටිතෙ සචෙ අදෙසිතවත්ථුකා එව වා පමාණාතික්කන්තා එව වා හොති, එකො සඞ්ඝාදිසෙසො, ද්වෙ ච දුක්කටානි. උභයවිප්පන්නා, ද්වෙ සඞ්ඝාදිසෙසා, ද්වෙ ච දුක්කටානි. සචෙ පන ද්වාරබන්ධං වා වාතපානං වා අට්ඨපෙත්වාව මත්තිකාය ලිම්පති, ඨපිතෙ ච තස්මිං ලෙපො න ඝටියති, රක්ඛති තාව. පුන ලිම්පන්තස්ස පන ඝටිතමත්තෙ සඞ්ඝාදිසෙසො. සචෙ තං ඨපියමානං පඨමදින්නලෙපෙන සද්ධිං නිරන්තරමෙව හුත්වා තිට්ඨති, පඨමමෙව සඞ්ඝාදිසෙසො. කෙවලං සාරම්භාය දුක්කටං, තථා අපරික්කමනාය. විප්පකතං කුටිං අඤ්ඤස්ස දදතො ච, භූමිං සමං කත්වා භින්දන්තස්ස ච, ලෙණගුහාතිණකුටිපණ්ණච්ඡදනගෙහෙසු අඤ්ඤතරං කාරෙන්තස්ස, කුටිම්පි අඤ්ඤස්ස වාසත්ථාය, වාසාගාරං ඨපෙත්වා උපොසථාගාරාදීසු අඤ්ඤතරත්ථාය කාරෙන්තස්ස ච උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. සීලවිපත්ති, උල්ලිත්තාදීනං අඤ්ඤතරතා, හෙට්ඨිමපමාණසම්භවො, අදෙසිතවත්ථුකතා, පමාණාතික්කන්තතා, අත්තුද්දෙසිකතා, වාසාගාරතා , ලෙපඝටනාති ඉමානෙත්ථ ඡ වා සත්ත වා අඞ්ගානි. ඡසමුට්ඨානං, කිරියඤ්ච, කිරියාකිරියඤ්ච. ඉදඤ්හි වත්ථුං දෙසාපෙත්වා පමාණාතික්කන්තං වා කරොතො කිරියතො සමුට්ඨාති, අදෙසාපෙත්වා කරොතො කිරියාකිරියතො සමුට්ඨාති. සෙසමෙත්ථ සඤ්චරිත්තෙ වුත්තසදිසමෙවාති.

කුටිකාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. විහාරකාරසික්ඛාපදවණ්ණනා

සත්තමෙ මහල්ලකන්ති සසාමිකභාවෙන සඤ්ඤාචිතකුටිතො මහන්තභාවො එතස්ස අත්ථීති මහල්ලකො, යස්මා වා වත්ථුං දෙසාපෙත්වා පමාණාතික්කමෙනාපි කාතුං වට්ටති, තස්මා පමාණමහන්තතායපි මහල්ලකො, තං මහල්ලකං. යස්මා පනස්ස තං පමාණමහන්තත්තං සසාමිකත්තාව ලබ්භති, තස්මා තදත්ථදස්සනත්ථං ‘‘මහල්ලකො නාම විහාරො සසාමිකො වුච්චතී’’ති එවමස්ස පදභාජනෙ (පාරා. 367) වුත්තං. සෙසං සබ්බං කුටිකාරසික්ඛාපදෙ වුත්තසදිසං, සසාමිකභාවමත්තමෙව හි විසෙසො.

කොසම්බියං ඡන්නත්ථෙරං ආරබ්භ චෙතියරුක්ඛං ඡෙදාපනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තභාවො, අකිරියමත්තතො සමුට්ඨානභාවො, එකසඞ්ඝාදිසෙසතා ච එත්ථ විසෙසො.

විහාරකාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. දුට්ඨදොසසික්ඛාපදවණ්ණනා

අට්ඨමෙ දුට්ඨො දොසොති දූසිතො චෙව දූසකො ච. උප්පන්නෙ හි දොසෙ පුග්ගලො තෙන දොසෙන දූසිතො හොති, පකතිභාවං ජහාපිතො, තස්මා ‘‘දුට්ඨො’’ති වුච්චති. පරඤ්ච දූසෙති විනාසෙති, තස්මා ‘‘දොසො’’ති වුච්චති. ඉති ‘‘දුට්ඨො දොසො’’ති එකස්සෙවෙතං පුග්ගලස්ස ආකාරනානත්තෙන නිදස්සනං. අප්පතීතොති නප්පතීතො, පීතිසුඛාදීහි විවජ්ජිතො, න අභිසටොති අත්ථො. අමූලකෙනාති යං චොදකෙන චුදිතකම්හි පුග්ගලෙ අදිට්ඨං අස්සුතං අපරිසඞ්කිතං, ඉදං එතෙසං දස්සනසවනපරිසඞ්කාසඞ්ඛාතානං මූලානං අභාවතො අමූලකං නාම. තං පන සො ආපන්නො වා හොතු, අනාපන්නො වා, එතං ඉධ අප්පමාණං. එත්ථ ච අදිට්ඨං නාම අත්තනො පසාදචක්ඛුනා වා දිබ්බචක්ඛුනා වා අදිට්ඨං, අස්සුතං නාම තථෙව කෙනචි වුච්චමානං න සුතං, අපරිසඞ්කිතං නාම අත්තනො වා පරස්ස වා දිට්ඨසුතමුතවසෙන චෙතසා අපරිසඞ්කිතං, ඉති එවරූපෙන අමූලකෙන. පාරාජිකෙනාති භික්ඛුනො අනුරූපෙසු එකූනවීසතියා අඤ්ඤතරෙන, පදභාජනෙ (පාරා. 386) පන පාරාජිකුද්දෙසෙ ආගතානෙව ගහෙත්වා ‘‘චතුන්නං අඤ්ඤතරෙනා’’ති වුත්තං. අනුද්ධංසෙය්යාති ධංසෙය්ය විද්ධංසෙය්ය පධංසෙය්ය අභිභවෙය්ය. තං පන අනුද්ධංසනං යස්මා අත්තනා චොදෙන්තොපි පරෙන චොදාපෙන්තොපි කරොති, තස්මාස්ස පදභාජනෙ ‘‘චොදෙති වා චොදාපෙති වා’’ති වුත්තං. තත්ථ වත්ථුසන්දස්සනා ආපත්තිසන්දස්සනා සංවාසප්පටික්ඛෙපො සාමීචිප්පටික්ඛෙපොති සඞ්ඛෙපතො චතස්සො චොදනා. තාසු වත්ථුසන්දස්සනා නාම ‘‘ත්වං මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවී’’තිආදිනා නයෙන පවත්තා. ආපත්තිසන්දස්සනා නාම ‘‘ත්වං මෙථුනධම්මාපත්තිං ආපන්නො’’තිආදිනා නයෙන පවත්තා. සංවාසප්පටික්ඛෙපො නාම ‘‘නත්ථි තයා සද්ධිං උපොසථො වා පවාරණා වා සඞ්ඝකම්මං වා’’ති එවං පවත්තො. එත්තාවතා පන සීසං න එති, ‘‘අස්සමණොසී’’තිආදීහි වචනෙහි සද්ධිං ඝටිතෙයෙව සීසං එති. සාමීචිප්පටික්ඛෙපො නාම අභිවාදනපච්චුට්ඨානඅඤ්ජලිකම්මසාමීචිකම්මබීජනිකම්මාදීනං අකරණං, තං පටිපාතියා වන්දනාදීනි කරොතො එකස්ස අකත්වා සෙසානං කරණකාලෙ වෙදිතබ්බං. එත්තාවතා ච චොදනා නාම හොති, ආපත්ති පන සීසං න එති. ‘‘කස්මා මම වන්දනාදීනි න කරොසී’’ති පුච්ඡිතෙ පන ‘‘අස්සමණොසී’’තිආදිවචනෙහි සද්ධිං ඝටිතෙයෙව සීසං එති, තස්මා යො භික්ඛු භික්ඛුං සමීපෙ ඨත්වා ‘‘ත්වං මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවී’’ති වා ‘‘අස්සමණොසී’’ති වා ආදීහි වචනෙහි හත්ථමුද්දාය එව වා එතමත්ථං දීපෙන්තො සයං වා චොදෙති, ගහට්ඨපබ්බජිතෙසු වා අඤ්ඤතරෙන චොදාපෙති, අයං අනුද්ධංසෙති නාම. අප්පෙව නාම නං ඉමම්හා බ්රහ්මචරියා චාවෙය්යන්ති අපි එව නාම නං පුග්ගලං ඉමම්හා සෙට්ඨචරියා අපනෙය්යං. ‘‘සාධු වතස්ස සචාහං ඉමං පුග්ගලං ඉමම්හා බ්රහ්මචරියා චාවෙය්ය’’න්ති ඉමිනා අධිප්පායෙන අනුද්ධංසෙය්යාති වුත්තං හොති. එතෙන එකං චාවනාධිප්පායං ගහෙත්වා අවසෙසා අක්කොසාධිප්පායො කම්මාධිප්පායො වුට්ඨානාධිප්පායො උපොසථට්ඨපනාධිප්පායො පවාරණට්ඨපනාධිප්පායො අනුවිජ්ජනාධිප්පායො ධම්මකථාධිප්පායොති සත්ත අධිප්පායා පටික්ඛිත්තා හොන්ති. තතො අපරෙන සමයෙනාති යස්මිං සමයෙ අනුද්ධංසිතො හොති, තතො අඤ්ඤස්මිං සමයෙ. සමනුග්ගාහීයමානො වාති අනුවිජ්ජකෙන කිං තෙ දිට්ඨන්තිආදිනා නයෙන අනුවිජ්ජියමානො උපපරික්ඛියමානො. අසමනුග්ගාහීයමානො වාති දිට්ඨාදීසු කෙනචි වත්ථුනාවා අනුවිජ්ජකාදීසු යෙන කෙනචි පුග්ගලෙන වා අවුච්චමානො. ඉමෙසං පන පදානං පරතො ‘‘භික්ඛු ච දොසං පතිට්ඨාතී’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. ඉදඤ්හි වුත්තං හොති – එවං සමනුග්ගාහීයමානො වා අසමනුග්ගාහීයමානො වා භික්ඛු ච දොසං පතිට්ඨාති පටිච්ච තිට්ඨති පටිජානාති, සඞ්ඝාදිසෙසොති. ඉදඤ්ච අමූලකභාවස්ස පාකටකාලදස්සනත්ථං වුත්තං. ආපත්තිං පන අනුද්ධංසිතක්ඛණෙයෙව ආපජ්ජති. අමූලකඤ්චෙව තං අධිකරණං හොතීති එත්ථ පන දිට්ඨමූලාදීනං අභාවෙන අමූලකං, සමථෙහි අධිකරණීයභාවෙන අධිකරණං. යඤ්හි අධිකිච්ච ආරබ්භ පටිච්ච සන්ධාය සමථා පවත්තන්ති, තං අධිකරණං. ඉධ පන පාරාජිකසඞ්ඛාතං ආපත්තාධිකරණමෙව අධිප්පෙතං. යදි හි තං අධිකරණං දිට්ඨාදීහි මූලෙහි අමූලකඤ්චෙව හොති, අයං චොදෙතුං ආගතො භික්ඛු ච දොසං පතිට්ඨාති පටිච්ච තිට්ඨති, ‘‘තුච්ඡකං මයා භණිත’’න්තිආදීනි (පාරා. 386) වදන්තො පටිජානාති, තස්ස භික්ඛුනො අනුද්ධංසිතක්ඛණෙයෙව සඞ්ඝාදිසෙසොති, අයං සික්ඛාපදස්ස පදානුක්කමෙන අත්ථො.

රාජගහෙ මෙත්තියභූමජකෙ භික්ඛූ ආරබ්භ අමූලකෙන පාරාජිකෙන අනුද්ධංසනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, සාණත්තිකං, කතූපසම්පදං සුද්ධං වා අසුද්ධං වා පුග්ගලං යෙන පාරාජිකෙන චොදෙති, තං ‘‘අයං අනජ්ඣාපන්නො’’ති ඤත්වා චාවනාධිප්පායෙන ‘‘කරොතු මෙ ආයස්මා ඔකාසං, අහං තං වත්තුකාමො’’ති එවං ඔකාසං අකාරෙත්වා චොදෙන්තස්ස සචෙ සො තඞ්ඛණෙයෙව ජානාති ‘‘මං චොදෙතී’’ති, වාචාය වාචාය සඞ්ඝාදිසෙසො චෙව දුක්කටඤ්ච. ඔකාසං කාරෙත්වා චොදෙන්තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසොයෙව. හත්ථමුද්දාය සම්මුඛා චොදෙන්තස්සාපි එසෙව නයො. පරම්මුඛා චොදෙන්තස්ස පන සීසං න එති . අත්තනා සමීපෙ ඨත්වා අඤ්ඤං භික්ඛුං ආණාපෙති , සො තස්ස වචනෙන තං චොදෙති, චොදාපකස්සෙව වුත්තනයෙන ආපත්තියො. අථ සොපි ‘‘මයා දිට්ඨං සුතං අත්ථී’’ති චොදෙති, ද්වින්නම්පි ජානානං තථෙව ආපත්තියො. අක්කොසාධිප්පායෙන පන ඔකාසං අකාරෙත්වා වදන්තස්ස වුත්තනයෙනෙව පාචිත්තියඤ්චෙව දුක්කටඤ්ච. ඔකාසං කාරෙත්වා වදන්තස්ස පාචිත්තියමෙව. කම්මාධිප්පායෙන අසම්මුඛා සත්තවිධම්පි කම්මං කරොන්තස්ස දුක්කටමෙව. වුට්ඨානාධිප්පායෙන ‘‘ත්වං ඉත්ථන්නාමං ආපත්තිං ආපන්නො, තං පටිකරොහී’’ති වදන්තස්ස, උපොසථං වා පවාරණං වා ඨපෙන්තස්ස ච ඔකාසකම්මං නත්ථි, ඨපනක්ඛෙත්තං පන ජානිතබ්බං, අනුවිජ්ජකස්සාපි ඔසටෙ වත්ථුස්මිං ‘‘අත්ථෙතං තවා’’ති අනුවිජ්ජනාධිප්පායෙන වදන්තස්ස ඔකාසකම්මං නත්ථි, ධම්මකථිකස්සාපි ‘‘යො ඉදඤ්ච ඉදඤ්ච කරොති, අයං අස්සමණො’’තිආදිනා නයෙන අනොදිසකං ධම්මං කථෙන්තස්ස ඔකාසකම්මං නත්ථි. සචෙ පන ඔදිස්ස නියමෙත්වා ‘‘අසුකො ච අසුකො ච අස්සමණො අනුපාසකො’’ති කථෙති, ආසනතො ඔරුය්හ ආපත්තිං දෙසෙත්වා ගන්තබ්බං. උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති, සීලවිපත්ති, යං චොදෙති වා චොදාපෙති වා, තස්ස ‘‘උපසම්පන්නො’’ති සඞ්ඛ්යුපගමනං, තස්මිං සුද්ධසඤ්ඤිතා, යෙන පාරාජිකෙන චොදෙති, තස්ස දිට්ඨාදිවසෙන අමූලකතා, චාවනාධිප්පායෙන සම්මුඛාචොදනා, තස්ස තඞ්ඛණවිජානනන්ති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානි. වෙදනා පනෙත්ථ දුක්ඛායෙවාති.

දුට්ඨදොසසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. අඤ්ඤභාගියසික්ඛාපදවණ්ණනා

නවමෙ අඤ්ඤභාගියස්සාතිආදීසු අඤ්ඤභාගස්ස ඉදං, අඤ්ඤභාගො වා අස්ස අත්ථීති අඤ්ඤභාගියං. අධිකරණන්ති ආධාරො වෙදිතබ්බො, වත්ථු අධිට්ඨානන්ති වුත්තං හොති. යො හි සො අට්ඨුප්පත්තියං ‘‘දබ්බො මල්ලපුත්තො නාමා’’ති ඡගලකො වුත්තො. සො ය්වායං ආයස්මතො දබ්බස්ස මල්ලපුත්තස්ස භාගො කොට්ඨාසො පක්ඛො මනුස්සජාති චෙව භික්ඛුභාවො ච, තතො අඤ්ඤස්ස භාගස්ස කොට්ඨාසස්ස පක්ඛස්ස හොති තිරච්ඡානජාතියා චෙව ඡගලකභාවස්ස ච, සො වා අඤ්ඤභාගො අස්ස අත්ථි, තස්මා අඤ්ඤභාගියසඞ්ඛ්යං ලභති. යස්මා ච තෙසං ‘‘ඉමං මයං දබ්බං මල්ලපුත්තං නාම කරොමා’’ති වදන්තානං තස්ස නාමකරණසඤ්ඤාය ආධාරො වත්ථු අධිට්ඨානං, තස්මා ‘‘අධිකරණ’’න්ති වෙදිතබ්බො. තඤ්හි සන්ධාය ‘‘සච්චං කිර තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, දබ්බං මල්ලපුත්තං අඤ්ඤභාගියස්ස අධිකරණස්සා’’තිආදි (පාරා. 391) වුත්තං. න විවාදාධිකරණාදීසු අඤ්ඤතරං, කස්මා? අසම්භවතො. න හි මෙත්තියභූමජකා චතුන්නං අධිකරණානං කස්සචි අඤ්ඤභාගියස්ස අධිකරණස්ස කිඤ්චිදෙසං ලෙසමත්තං උප්පාදියිංසු, න ච චතුන්නං අධිකරණානං ලෙසො නාම අත්ථි. ජාතිලෙසාදයො හි පුග්ගලානංයෙව ලෙසා වුත්තා, න විවාදාධිකරණාදීනං. තඤ්ච ‘‘දබ්බො මල්ලපුත්තො’’ති නාමං තස්ස අඤ්ඤභාගියාධිකරණභාවෙ ඨිතස්ස ඡගලකස්ස කොචි දෙසො හොති ථෙරං පාරාජිකෙන ධම්මෙන අනුද්ධංසෙතුං ලෙසමත්තො, එත්ථ ච දිස්සති අපදිස්සති ‘‘අස්ස අය’’න්ති වොහරීයතීති දෙසො, ජාතිආදීසු අඤ්ඤතරකොට්ඨාසස්සෙතං අධිවචනං. අඤ්ඤම්පි වත්ථුං ලිස්සති සිලිස්සති වොහාරමත්තෙනෙව ඊසකං අල්ලීයතීති ලෙසො, ජාතිආදීනංයෙව අඤ්ඤතරකොට්ඨාසස්සෙතං අධිවචනං. පදභාජනෙ (පාරා. 393) පන යස්ස අඤ්ඤභාගියස්ස අධිකරණස්ස කිඤ්චිදෙසං ලෙසමත්තං උපාදාය පාරාජිකෙන ධම්මෙන අනුද්ධංසෙය්ය, තං යස්මා අට්ඨුප්පත්තිවසෙනෙව ආවිභූතං, තස්මා තං අවිභජිත්වා යානි ‘‘අධිකරණ’’න්ති වචනසාමඤ්ඤතො අත්ථුද්ධාරවසෙන පවත්තානි චත්තාරි අධිකරණානි, තෙසං අඤ්ඤභාගියතා ච තබ්භාගියතා ච යස්මා අපාකටා, ජානිතබ්බා ච විනයධරෙහි, තස්මා තඤ්ච අවසානෙ ආපත්තඤ්ඤභාගියෙන චොදනඤ්ච ආවිකාතුං ‘‘අඤ්ඤභාගියස්ස අධිකරණස්සාති ආපත්තඤ්ඤභාගියං වා හොති අධිකරණඤ්ඤභාගියං වා’’තිආදි වුත්තං, සෙසා විනිච්ඡයකථා අට්ඨමෙ වුත්තසදිසායෙව. අයං පන විසෙසො – ඉදං අඤ්ඤභාගියස්ස අධිකරණස්ස කිඤ්චිදෙසං ලෙසමත්තං උපාදාය පාරාජිකෙන ධම්මෙන අනුද්ධංසනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ඉධ ච ආපත්තඤ්ඤභාගියචොදනාය තථාසඤ්ඤිනොපි අනාපත්ති. අඞ්ගෙසු ච අඤ්ඤභාගියස්ස අධිකරණස්ස කිඤ්චිදෙසං ලෙසමත්තං උපාදියනතා අධිකාති.

අඤ්ඤභාගියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. සඞ්ඝභෙදසික්ඛාපදවණ්ණනා

දසමෙ සමග්ගස්ස සඞ්ඝස්සාති සහිතස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස, චිත්තෙන ච සරීරෙන ච අවියුත්තස්සාති අත්ථො. තෙනෙවස්ස පදභාජනෙ (පාරා. 412) ‘‘සමග්ගො නාම සඞ්ඝො සමානසංවාසකො සමානසීමායං ඨිතො’’ති වුත්තං. සමානසංවාසකො හි සමචිත්තතාය චිත්තෙන අවියුත්තො හොති, සමානසීමායං ඨිතො කායසාමග්ගිදානතො සරීරෙන අවියුත්තො. භෙදාය පරක්කමෙය්යාති ‘‘කථං නාමායං භිජ්ජෙය්යා’’ති භෙදනත්ථාය වායාමෙය්ය. භෙදනසංවත්තනිකං වා අධිකරණන්ති භෙදනස්ස සඞ්ඝභෙදස්ස අත්ථාය සංවත්තනිකං කාරණං. ඉමස්මිඤ්හි ඔකාසෙ ‘‘කාමහෙතු කාමනිදානං කාමාධිකරණ’’න්ති ආදීසු (ම. නි. 1.168, 178) විය කාරණං ‘‘අධිකරණ’’න්ති අධිප්පෙතං. තං භෙදකරවත්ථුවසෙන අට්ඨාරසවිධං. සමාදායාති ගහෙත්වා. පග්ගය්හ තිට්ඨෙය්යාති තං සඞ්ඝභෙදස්ස අත්ථාය සංවත්තනිකං සඞ්ඝභෙදනිබ්බත්තිසමත්ථං කාරණං ගහෙත්වා දීපෙය්ය චෙව නප්පටිනිස්සජ්ජෙය්ය ච. භික්ඛූහි එවමස්ස වචනීයොති යෙ තං පග්ගය්හ තිට්ඨන්තං සම්මුඛා පස්සන්ති, යෙ වා ‘‘අසුකස්මිං නාම විහාරෙ’’ති සුණන්ති, තෙහි සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන අඩ්ඪයොජනමත්තං ගන්ත්වාපි ය්වායං අනන්තරෙ ‘‘මායස්මා’’තිආදිවචනක්කමො වුත්තො, එවමස්ස වචනීයො. දිස්වා වා සුත්වා වා අවදන්තානං දුක්කටං. එත්ථ ච මාඉති පදං ‘‘පරක්කමී’’තිපදෙන ‘‘අට්ඨාසී’’තිපදෙන ච සද්ධිං ‘‘මා පරක්කමි, මා අට්ඨාසී’’ති යොජෙතබ්බං. සමෙතායස්මා සඞ්ඝෙනාති ආයස්මා සඞ්ඝෙන සද්ධිං සමෙතු සමාගච්ඡතු, එකලද්ධිකො හොතූති අත්ථො. කිං කාරණා? සමග්ගො හි සඞ්ඝො…පෙ… විහරතීති. තත්ථ සම්මොදමානොති අඤ්ඤමඤ්ඤසම්පත්තියා සුට්ඨු මොදමානො. අවිවදමානොති ‘‘අයං ධම්මො, නායං ධම්මො’’ති එවං න විවදමානො. එකො උද්දෙසො අස්සාති එකුද්දෙසො, එකතො පවත්තපාතිමොක්ඛුද්දෙසොති අත්ථො. ඵාසු විහරතීති සුඛං විහරති. එවං විසුම්පි සඞ්ඝමජ්ඣෙපි තික්ඛත්තුං වුච්චමානස්ස අප්පටිනිස්සජ්ජතො දුක්කටං. එවඤ්ච සොතිආදිම්හි සමනුභාසිතබ්බොති සමනුභාසනකම්මං කාතබ්බං. ඉච්චෙතං කුසලන්ති ඉති එතං පටිනිස්සජ්ජනං කුසලං ඛෙමං සොත්ථිභාවො තස්ස භික්ඛුනො. නො චෙපටිනිස්සජ්ජෙය්ය, සඞ්ඝාදිසෙසොති එත්ථ සමනුභාසනකම්මපරියොසානෙ අප්පටිනිස්සජ්ජන්තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසො. සෙසං උත්තානපදත්ථමෙව.

රාජගහෙ දෙවදත්තං ආරබ්භ සඞ්ඝභෙදාය පරක්කමනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, සමනුභාසනකම්මෙ කරියමානෙ අප්පටිනිස්සජ්ජන්තස්ස ඤත්තිපරියොසානෙ දුක්කටං, ද්වීහි කම්මවාචාහි ද්වෙ ථුල්ලච්චයා, ‘‘යස්ස නක්ඛමති, සො භාසෙය්යා’’ති එවං ය්ය-කාරපත්තාය තතියකම්මවාචාය තඤ්ච දුක්කටං තෙ ච ථුල්ලච්චයා පටිප්පස්සම්භන්ති, සඞ්ඝාදිසෙසොයෙව තිට්ඨති. අසමනුභාසියමානස්ස ච පටිනිස්සජ්ජන්තස්ස ච උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. සීලවිපත්ති, භෙදාය පරක්කමනං, ධම්මකම්මෙන සමනුභාසනං, කම්මවාචාපරියොසානං, අප්පටිනිස්සජ්ජනන්ති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමනුභාසනසමුට්ඨානං, අකිරියං, සඤ්ඤාවිමොක්ඛං, සචිත්තකං, ලොකවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, අකුසලචිත්තං, දුක්ඛවෙදනන්ති.

සඞ්ඝභෙදසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

11. භෙදානුවත්තකසික්ඛාපදවණ්ණනා

එකාදසමෙ තස්සෙව ඛො පනාති යො සඞ්ඝභෙදාය පරක්කමති, තස්සෙව. අනුවත්තකාති තස්ස දිට්ඨිං ඛන්තිං රුචිං ගහණෙන අනුපටිපජ්ජනකා. වග්ගං අසාමග්ගිපක්ඛියවචනං වදන්තීති වග්ගවාදකා. යස්මා පන තිණ්ණං උද්ධං කම්මාරහා න හොන්ති. න හි සඞ්ඝො සඞ්ඝස්ස කම්මං කරොති, තස්මා ‘‘එකො වා ද්වෙ වා තයො වා’’ති වුත්තං. ජානාති නොති අම්හාකං ඡන්දාදීනි ජානාති. භාසතීති ‘‘එවං කරොමා’’ති අම්හෙහි සද්ධිං භාසති. අම්හාකම්පෙතං ඛමතීති යං සො කරොති, එතං අම්හාකම්පි රුච්චති. සමෙතායස්මන්තානං සඞ්ඝෙනාති ආයස්මන්තානං චිත්තං සඞ්ඝෙන සද්ධිං සමෙතු සමාගච්ඡතු, එකීභාවං ගච්ඡතූති වුත්තං හොති. සෙසං පදත්ථතො උත්තානමෙව. විනිච්ඡයකථාපෙත්ථ දසමෙ වුත්තසදිසායෙව.

අයං පන විසෙසො – ඉදං රාජගහෙ සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආරබ්භ දෙවදත්තස්ස සඞ්ඝභෙදාය පරක්කමන්තස්ස අනුවත්තනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අඞ්ගෙසු ච යථා තත්ථ පරක්කමනං, එවං ඉධ අනුවත්තනං දට්ඨබ්බන්ති.

භෙදානුවත්තකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

12. දුබ්බචසික්ඛාපදවණ්ණනා

ද්වාදසමෙ දුබ්බචජාතිකොති දුබ්බචසභාවො, වත්තුං අසක්කුණෙය්යොති අත්ථො. උද්දෙසපරියාපන්නෙසූති උද්දෙසෙ පරියාපන්නෙසු අන්තොගධෙසු, ‘‘යස්ස සියා ආපත්ති, සො ආවිකරෙය්යා’’ති එවං සඞ්ගහිතත්තා අන්තො පාතිමොක්ඛස්ස වත්තමානෙසූති අත්ථො. සහධම්මිකං වුච්චමානොති සහධම්මිකෙන වුච්චමානො, කාරණත්ථෙ චෙතං උපයොගවචනං. පඤ්චහි සහධම්මිකෙහි සික්ඛිතබ්බත්තා, තෙසං වා සන්තකත්තා ‘‘සහධම්මික’’න්ති ලද්ධනාමෙන බුද්ධපඤ්ඤත්තෙන සික්ඛාපදෙන වුච්චමානොති අත්ථො. විරමථායස්මන්තො මම වචනායාති යෙන වචනෙන මං වදථ, තතො මම වචනතො විරමථ, මා මං තං වචනං වදථාති වුත්තං හොති. වදතු සහ ධම්මෙනාති සහධම්මිකෙන සික්ඛාපදෙන, සහධම්මෙන වා අඤ්ඤෙනපි පාසාදිකභාවසංවත්තනිකෙන වචනෙන වදෙතු. යදිදන්ති වුද්ධිකාරණදස්සනත්ථෙ නිපාතො, තෙන යං ඉදං අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස හිතවචනං, ආපත්තිතො ච වුට්ඨාපනං, තෙන අඤ්ඤමඤ්ඤවචනෙන අඤ්ඤමඤ්ඤවුට්ඨාපනෙන. එවං සංවද්ධාහි තස්ස භගවතො පරිසාති එවං පරිසාය වුද්ධිකාරණං දස්සිතං හොති. සෙසං උත්තානත්ථමෙව. විනිච්ඡයකථාපි දසමෙ වුත්තසදිසායෙව.

අයං පන විසෙසො – ඉදං කොසම්බියං ඡන්නත්ථෙරං ආරබ්භ අත්තානං අවචනීයකරණවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අඞ්ගෙසු ච යථා තත්ථ පරක්කමනං, එවං ඉධ අවචනීයකරණතා දට්ඨබ්බාති.

දුබ්බචසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

13. කුලදූසකසික්ඛාපදවණ්ණනා

තෙරසමෙ ගාමං වා නිගමංවාති එත්ථ නගරම්පි ගාමෙ අන්තොගධමෙව. උපනිස්සාය විහරතීතිතත්ථ පටිබද්ධචීවරාදිපච්චයතාය තං නිස්සාය වසති. පුප්ඵදානාදීහි මනුස්සානං සද්ධං විනාසෙන්තො කුලානි දූසෙතීති කුලදූසකො. මාලාවච්ඡරොපනාදයො පාපකා සමාචාරා අස්සාති පාපසමාචාරො. සො භික්ඛූති සො කුලදූසකො භික්ඛු. ආයස්මා ඛොකුලදූසකො…පෙ… අලං තෙ ඉධ වාසෙනාති ඉමිනාස්ස පබ්බාජනීයකම්මාරහතං දස්සෙති. පබ්බාජනීයකම්මකතො පනෙස යස්මිං ගාමෙ වා නිගමෙ වා කුලදූසකකම්මං කතං, යස්මිඤ්ච විහාරෙ වසති, නෙව තස්මිං ගාමෙ වා නිගමෙ වා චරිතුං ලභති, න විහාරෙ වසිතුං. එවඤ්ච සො භික්ඛූතිඑත්ථ සොති පබ්බාජනීයකම්මකතො අධිප්පෙතො. ඡන්දෙන ගච්ඡන්තීති ඡන්දගාමිනො, එස නයො සෙසෙසු. සො භික්ඛූති සො ‘‘ඡන්දගාමිනො’’තිආදීනි වදමානො. තස්ස වචනස්ස පටිනිස්සග්ගාය එවං වචනීයො, න කුලදූසනනිවාරණත්ථාය. කුලදූසනකම්මෙන හි සො ආපජ්ජිතබ්බා ආපත්තියො පුබ්බෙව ආපන්නො, එවං පනස්ස විසුම්පි සඞ්ඝමජ්ඣෙපි වුච්චමානස්ස අප්පටිනිස්සජ්ජතො අපරං දුක්කටං. එවඤ්ච සොතිආදි ඉතො පුබ්බෙ වුත්තඤ්ච අවුත්තඤ්ච සබ්බං උත්තානත්ථමෙව. විනිච්ඡයකථාපි දසමෙ වුත්තසදිසායෙව.

අයං පන විසෙසො – ඉදං සාවත්ථියං අස්සජිපුනබ්බසුකෙ භික්ඛූ ආරබ්භ ඡන්දගාමිතාදීහි පාපනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අඞ්ගෙසු ච යථා තත්ථ පරක්කමනං, එවං ඉධ ඡන්දාදීහි පාපනං දට්ඨබ්බන්ති.

කුලදූසකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිගමනවණ්ණනා

උද්දිට්ඨාඛො…පෙ… එවමෙතං ධාරයාමීතිඑත්ථ පඨමං ආපත්ති එතෙසන්ති පඨමාපත්තිකා, පඨමං වීතික්කමනක්ඛණෙයෙව ආපජ්ජිතබ්බාති අත්ථො. ඉතරෙ පන යථා තතියෙ ච චතුත්ථෙ ච දිවසෙ හොතීති එත්ථ ‘‘තතියකො, චතුත්ථකො’’ති වුච්චති, එවං යාවතතියෙ සමනුභාසනකම්මෙ හොන්තීති යාවතතියකාති වෙදිතබ්බා. යාවතීහන්ති යත්තකානි අහානි. ජානං පටිච්ඡාදෙතීති ජානන්තො පටිච්ඡාදෙති. තත්ථායං පටිච්ඡාදනලක්ඛණස්ස මාතිකා – ආපත්ති ච හොති, ආපත්තිසඤ්ඤී ච, පකතත්තො ච හොති, පකතත්තසඤ්ඤී ච, අනන්තරායිකො ච හොති, අනන්තරායිකසඤ්ඤී ච, පහු ච හොති, පහුසඤ්ඤී ච, ඡාදෙතුකාමො ච හොති, ඡාදෙති චාති. තත්ථ ආපත්ති ච හොති, ආපත්තිසඤ්ඤී චාති යං ආපත්තිං ආපන්නො, සා තෙරසන්නං අඤ්ඤතරා හොති, සොපි ච තත්ථ වත්ථුවසෙන වා ‘‘ඉදං භික්ඛූනං න වට්ටතී’’ති නාමමත්තවසෙන වා ‘‘අයං ඉත්ථන්නාමා ආපත්තී’’ති ආපත්තිසඤ්ඤීයෙව හුත්වා ‘‘න දානි නං කස්සචි ආරොචෙස්සාමී’’ති එවං ඡාදෙතුකාමොව ධුරං නික්ඛිපිත්වා අරුණං උට්ඨාපෙති, ඡන්නා හොති ආපත්ති. සචෙ පනෙත්ථ අනාපත්තිසඤ්ඤී වා හොති, අඤ්ඤාපත්තික්ඛන්ධසඤ්ඤී වා, වෙමතිකො වා, අච්ඡන්නාව හොති. පකතත්තොති අනුක්ඛිත්තො සමානසංවාසකො. සො චෙ පකතත්තසඤ්ඤී හුත්වා වුත්තනයෙනෙව ඡාදෙති, ඡන්නා හොති. අනන්තරායිකොති යස්ස දසසු රාජචොරඅග්ගිඋදකමනුස්සඅමනුස්සවාළසරීසපජීවිතබ්රහ්මචරියන්තරායෙසු එකොපි නත්ථි, සො චෙ අනන්තරායිකසඤ්ඤී ඡාදෙති, ඡන්නා හොති. පහූති යො සක්කොති භික්ඛුනො සන්තිකං ගන්තුඤ්චෙව ආරොචෙතුඤ්ච, සො චෙ පහුසඤ්ඤී හුත්වා ඡාදෙති, ඡන්නා හොති. ඡාදෙතුකාමො ච හොති, ඡාදෙති චාතිඉදං උත්තානමෙව. සචෙපි හි සො සභාගං දිස්වා ‘‘අයං මෙ උපජ්ඣායො වා ආචරියො වා’’ති ලජ්ජාය නාරොචෙති, ඡන්නාව හොති. උපජ්ඣායාදිභාවො හි ඉධ අප්පමාණං, සභාගමත්තමෙව පමාණං. අයං ‘‘ජානං පටිච්ඡාදෙතී’’තිපදස්ස සඞ්ඛෙපතො අත්ථවිනිච්ඡයො.

තාවතීහන්ති තත්තකානි අහානි, පටිච්ඡාදිතදිවසතො පට්ඨාය යාව ආරොචිතදිවසො, තාව දිවසපක්ඛමාසසංවච්ඡරවසෙන යත්තකො කාලො අතික්කන්තො, තත්තකං කාලන්ති අත්ථො. අකාමා පරිවත්ථබ්බන්ති න කාමෙන න වසෙන, අථ ඛො අකාමෙන අවසෙන පරිවාසං සමාදාය වත්ථබ්බං. තත්ථ පටිච්ඡන්නපරිවාසො සුද්ධන්තපරිවාසො සමොධානපරිවාසො චාති තිවිධො පරිවාසො. තත්ථ පටිච්ඡන්නපරිවාසො තාව යථාපටිච්ඡන්නාය ආපත්තියා දාතබ්බො. කස්සචි හි එකාහප්පටිච්ඡන්නා ආපත්ති හොති, කස්සචි ද්වීහාදිප්පටිච්ඡන්නා. කස්සචි එකා ආපත්ති හොති, කස්සචි ද්වෙ වා තිස්සො වා තදුත්තරි වා. තස්මා පටිච්ඡන්නපරිවාසං දෙන්තෙන පඨමමෙව වුත්තනයෙන පටිච්ඡන්නභාවං ඤත්වා තතො පටිච්ඡන්නදිවසෙ ච ආපත්තියො ච සල්ලක්ඛෙත්වා සචෙ එකා එකාහප්පටිච්ඡන්නා හොති, ‘‘අහං, භන්තෙ, එකං ආපත්තිං ආපජ්ජිං සඤ්චෙතනිකං සුක්කවිස්සට්ඨිං එකාහප්පටිච්ඡන්න’’න්ති එවං පරිවාසං යාචාපෙත්වා ඛන්ධකෙ (චූළව. 98) ආගතනයෙන කම්මවාචං වත්වා පරිවාසො දාතබ්බො. අථ ද්වීහතීහාදිප්පටිච්ඡන්නා හොති , ද්වීහප්පටිච්ඡන්නං තීහප්පටිච්ඡන්නං චතූහප්පටිච්ඡන්නං පඤ්චාහප්පටිච්ඡන්නං…පෙ… චුද්දසාහප්පටිච්ඡන්නන්තිඑවං යාව චුද්දසදිවසානි දිවසවසෙන යොජනා කාතබ්බා, පඤ්චදසදිවසප්පටිච්ඡන්නායං ‘‘පක්ඛප්පටිච්ඡන්න’’න්ති යොජනා කාතබ්බා. තතො යාව එකූනතිංසතිමො දිවසො, තාව ‘‘අතිරෙකපක්ඛප්පටිච්ඡන්න’’න්ති, තතො මාසප්පටිච්ඡන්නං අතිරෙකමාසප්පටිච්ඡන්නං ද්වෙමාසප්පටිච්ඡන්නං අතිරෙකද්වෙමාසප්පටිච්ඡන්නං තෙමාසප්පටිච්ඡන්නං…පෙ… අතිරෙකඑකාදසමාසප්පටිච්ඡන්නන්ති එවං යොජනා කාතබ්බා. සංවච්ඡරෙ පුණ්ණෙ ‘‘එකසංවච්ඡරප්පටිච්ඡන්න’’න්ති, තතො පරං අතිරෙකසංවච්ඡරං ද්වෙසංවච්ඡරං එවං යාව සට්ඨිසංවච්ඡරඅතිරෙකසට්ඨිසංවච්ඡරප්පටිච්ඡන්නන්ති, තතො වා භිය්යොපි වත්වා යොජනා කාතබ්බා.

සචෙ පන ද්වෙ තිස්සො තදුත්තරි වා ආපත්තියො හොන්ති, යථා ‘‘එකං ආපත්ති’’න්ති වුත්තං, එවං ‘‘ද්වෙ ආපත්තියො, තිස්සො ආපත්තියො’’ති වත්තබ්බං. තතො පරං පන සතං වා හොතු, සහස්සං වා, ‘‘සම්බහුලා’’ති වත්තුං වට්ටති. නානාවත්ථුකාසුපි ‘‘අහං, භන්තෙ, සම්බහුලා සඞ්ඝාදිසෙසා ආපත්තියො ආපජ්ජිං එකං සුක්කවිස්සට්ඨිං එකං කායසංසග්ගං එකං දුට්ඨුල්ලවාචං එකං අත්තකාමං එකං සඤ්චරිත්තං එකාහප්පටිච්ඡන්නායො’’ති එවං ගණනවසෙන වා, ‘‘අහං, භන්තෙ, සම්බහුලා සඞ්ඝාදිසෙසා ආපත්තියො ආපජ්ජිං නානාවත්ථුකායො එකාහප්පටිච්ඡන්නායො’’ති එවං වත්ථුකිත්තනවසෙන වා, ‘‘අහං, භන්තෙ, සම්බහුලා සඞ්ඝාදිසෙසා ආපත්තියො ආපජ්ජිං එකාහප්පටිච්ඡන්නායො’’ති එවං නාමමත්තවසෙන වා යොජනා කාතබ්බා. තත්ථ නාමං දුවිධං සජාතිසාධාරණං සබ්බසාධාරණඤ්ච, තත්ථ සඞ්ඝාදිසෙසොති සජාතිසාධාරණං, ආපත්තීති සබ්බසාධාරණං, තස්මා ‘‘සම්බහුලා ආපත්තියො ආපජ්ජිං එකාහප්පටිච්ඡන්නායො’’ති එවං සබ්බසාධාරණනාමවසෙනාපි වත්තුං වට්ටති. ඉදඤ්හි පරිවාසාදිවිනයකම්මං වත්ථුවසෙන ගොත්තවසෙන නාමවසෙන ආපත්තිවසෙන ච කාතුං වට්ටතියෙව. තත්ථ සුක්කවිස්සට්ඨීති වත්ථු චෙව ගොත්තඤ්ච, සඞ්ඝාදිසෙසොති නාමඤ්චෙව ආපත්ති ච, තත්ථ ‘‘සුක්කවිස්සට්ඨිං කායසංසග්ග’’න්තිආදිවචනෙනාපි ‘‘නානාවත්ථුකායො’’තිවචනෙනාපි වත්ථු චෙව ගොත්තඤ්ච ගහිතං හොති, ‘‘සඞ්ඝාදිසෙසො’’තිවචනෙනාපි ‘‘ආපත්තියො’’තිවචනෙනාපි නාමඤ්චෙව ආපත්ති ච ගහිතා හොති, තස්මා එතෙසු යස්ස කස්සචි වසෙන කම්මවාචා කාතබ්බා.

කම්මවාචාපරියොසානෙ ච සචෙ අප්පභික්ඛුකො ආවාසො හොති, සක්කා රත්තිච්ඡෙදං අනාපජ්ජන්තෙන වසිතුං, තත්ථෙව ‘‘පරිවාසං සමාදියාමි, වත්තං සමාදියාමී’’ති තික්ඛත්තුං වත්තං සමාදාතබ්බං, සමාදියිත්වා තත්ථෙව සඞ්ඝස්ස ආරොචෙත්වා පුන ආගතාගතානං භික්ඛූනං ආරොචෙන්තෙන වත්තභෙදඤ්ච රත්තිච්ඡෙදඤ්ච අකත්වා පරිවසිතබ්බං. සචෙ න සක්කා හොති පරිවාසං සොධෙතුං, නික්ඛිත්තවත්තෙන වසිතුකාමො හොති, තත්ථෙව සඞ්ඝමජ්ඣෙ, එකපුග්ගලස්ස වා සන්තිකෙ ‘‘පරිවාසං නික්ඛිපාමි, වත්තං නික්ඛිපාමී’’ති පරිවාසො නික්ඛිපිතබ්බො, එකපදෙනාපි චෙත්ථ නික්ඛිත්තො හොති පරිවාසො, ද්වීහි පන සුනික්ඛිත්තොයෙව, සමාදානෙපි එසෙව නයො. නික්ඛිත්තකාලතො පට්ඨාය පකතත්තට්ඨානෙ තිට්ඨති, අථානෙන පච්චූසසමයෙ එකෙන භික්ඛුනා සද්ධිං පරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස පරික්ඛෙපතො, අපරික්ඛිත්තස්ස පරික්ඛෙපාරහට්ඨානතො ද්වෙ ලෙඩ්ඩුපාතෙ අතික්කමිත්වා මහාමග්ගතො ඔක්කම්ම ගුම්බෙන වා වතියා වා පටිච්ඡන්නට්ඨානෙ නිසීදිත්වා අන්තොඅරුණෙයෙව වත්තං සමාදියිත්වා ආරොචෙතබ්බං. යම්පි අඤ්ඤං භික්ඛුං පස්සති, තස්සාපි ආරොචෙතබ්බමෙව. අරුණෙ උට්ඨිතෙ තස්ස සන්තිකෙ වත්තං නික්ඛිපිත්වා විහාරං ගන්තබ්බං. සචෙ සො පුරෙ අරුණෙයෙව කෙනචි කරණීයෙන ගතො, විහාරං ගන්ත්වා යං සබ්බපඨමං භික්ඛුං පස්සති, තස්ස ආරොචෙත්වා නික්ඛිපිතබ්බං. එවං සල්ලක්ඛෙත්වා යාව රත්තියො පූරෙන්ති, තාව පරිවත්ථබ්බං, අයං සඞ්ඛෙපතො පටිච්ඡන්නපරිවාසවිනිච්ඡයො, විත්ථාරො පන සමන්තපාසාදිකාය විනයසංවණ්ණනාය (චූළව. අට්ඨ. 97) වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.

ඉතරෙසු පන ද්වීසු ‘‘ආපත්තිපරියන්තං න ජානාති, රත්තිපරියන්තං න ජානාතී’’ති (චූළව. 157) ඉමස්මිං වත්ථුස්මිං ඛන්ධකෙ අනුඤ්ඤාතො සුද්ධන්තපරිවාසො නාම, සො දුවිධො චූළසුද්ධන්තො මහාසුද්ධන්තොති, දුවිධොපි චෙස රත්තිපරිච්ඡෙදං සකලං වා එකච්චං වා අජානන්තස්ස ච අස්සරන්තස්ස ච තත්ථ වෙමතිකස්ස ච දාතබ්බො. ආපත්තිපරියන්තං පන ‘‘එත්තිකා අහං ආපත්තියො ආපන්නො’’ති ජානාතු වා, මා වා, අකාරණමෙතං. තස්ස දානවිධි ඛන්ධකෙ ආගතො, විනිච්ඡයකථා පන විත්ථාරතො සමන්තපාසාදිකායං (චූළව. අට්ඨ. 102) වුත්තා. ඉතරො පන සමොධානපරිවාසො නාම, සො තිවිධො හොති ඔධානසමොධානො අග්ඝසමොධානො මිස්සකසමොධානොති. තත්ථ ඔධානසමොධානො නාම අන්තරාපත්තිං ආපජ්ජිත්වා පටිච්ඡාදෙන්තස්ස පරිවුත්ථදිවසෙ ඔධුනිත්වා මක්ඛෙත්වා පුරිමාය ආපත්තියා මූලදිවසපරිච්ඡෙදෙ පච්ඡා ආපන්නං ආපත්තිං සමොදහිත්වා දාතබ්බපරිවාසො වුච්චති. අග්ඝසමොධානො නාම සම්බහුලාසු ආපත්තීසු යා එකා වා ද්වෙ වා තිස්සො වා සම්බහුලා වා ආපත්තියො සබ්බචිරප්පටිච්ඡන්නායො, තාසං අග්ඝෙන සමොධාය තාසං රත්තිපරිච්ඡෙදවසෙන අවසෙසානං ඌනතරප්පටිච්ඡන්නානං ආපත්තීනං දාතබ්බපරිවාසො වුච්චති. මිස්සකසමොධානො නාම නානාවත්ථුකායො ආපත්තියො එකතො කත්වා දාතබ්බපරිවාසො වුච්චති, අයං තිවිධෙපි සමොධානපරිවාසෙ සඞ්ඛෙපකථා, විත්ථාරො පන සමන්තපාසාදිකායං (චූළව. අට්ඨ. 102) වුත්තො, ඉදං ‘‘පරිවත්ථබ්බ’’න්ති පදස්ස විනිච්ඡයකථාමුඛං.

උත්තරි ඡාරත්තන්ති පරිවාසතො උත්තරි ඡ රත්තියො. භික්ඛුමානත්තායාති භික්ඛූනං මානභාවාය, ආරාධනත්ථායාති වුත්තං හොති. පටිපජ්ජිතබ්බන්ති වත්තිතබ්බං. භික්ඛුමානත්තඤ්ච පනෙතං පටිච්ඡන්නාපටිච්ඡන්නවසෙන දුවිධං. තත්ථ යස්ස අප්පටිච්ඡන්නාපත්ති හොති, තස්ස පරිවාසං අදත්වා මානත්තමෙව දාතබ්බං, ඉදං අප්පටිච්ඡන්නමානත්තං. යස්ස පටිච්ඡන්නා හොති, තස්ස පරිවාසපරියොසානෙ දාතබ්බං මානත්තං පටිච්ඡන්නමානත්තන්ති වුච්චති, ඉදං ඉධ අධිප්පෙතං. උභින්නම්පි පනෙතෙසං දානවිධි විනිච්ඡයකථා ච සමන්තපාසාදිකායං (චූළව. අට්ඨ. 102) වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බා, අයං පනෙත්ථ සඞ්ඛෙපො. සචෙ අයං වත්තං නික්ඛිපිත්වා පච්චූසසමයෙ සමාදාතුං ගච්ඡති, සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන චතූහි භික්ඛූහි සද්ධිං පරිවාසෙ වුත්තප්පකාරං පදෙසං ගන්ත්වා ‘‘මානත්තං සමාදියාමි, වත්තං සමාදියාමී’’ති සමාදියිත්වා නෙසං ආරොචෙත්වා තතො තෙසු ගතෙසු වා අගතෙසු වා පුරිමනයෙන පටිපජ්ජිතබ්බං. යත්ථ සියා වීසතිගණොති එත්ථ වීසතිසඞ්ඝො ගණො අස්සාති වීසතිගණො. තත්රාති යත්ර සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන වීසතිගණො භික්ඛුසඞ්ඝො අත්ථි, තත්ථ. අබ්භෙතබ්බොති අභිඑතබ්බො, සම්පටිච්ඡිතබ්බො, අබ්භානකම්මවසෙන ඔසාරෙතබ්බොති වුත්තං හොති. අව්හාතබ්බොති වා අත්ථො. අබ්භානකම්මං පන පාළිවසෙන ඛන්ධකෙ (චූළව. 100 ආදයො) විනිච්ඡයවසෙන සමන්තපාසාදිකායං වුත්තං. අනබ්භිතොති න අබ්භිතො අසම්පටිච්ඡිතො, අකතබ්භානකම්මොති වුත්තං හොති. අනව්හාතොති වා අත්ථො. තෙ ච භික්ඛූ ගාරය්හාති යෙ ඌනභාවං ඤත්වා අබ්භෙන්ති, තෙ භික්ඛූ ච ගරහිතබ්බා, සාතිසාරා සදොසා දුක්කටං ආපජ්ජන්තීති අත්ථො. අයං තත්ථ සාමීචීති අයං තත්ථ අනුධම්මතා ලොකුත්තරධම්මං අනුගතා ඔවාදානුසාසනී සාමීචි ධම්මතා. සෙසමෙත්ථ වුත්තනයමෙවාති.

කඞ්ඛාවිතරණියා පාතිමොක්ඛවණ්ණනාය

සඞ්ඝාදිසෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.