තීකා > විනයපිටක (ටීකා) > ද්වෙමාතිකාපාළි

නිස්සග්ගියෙසු ¶ ¶ පන චීවරවග්ගස්ස තාව පඨමසික්ඛාපදෙ නිට්ඨිතචීවරස්මින්ති සූචිකම්මපරියොසානෙන වා, ‘‘නට්ඨං වා විනට්ඨං වා දඩ්ඪං වා චීවරාසා වා උපච්ඡින්නා’’ති (පාරා. 463) ඉමෙසු වා යෙන කෙනචි ආකාරෙන නිට්ඨිතෙ චීවරස්මිං, චීවරස්ස කරණපලිබොධෙ උපච්ඡින්නෙති අත්ථො. අත්ථතකථිනස්ස හි භික්ඛුනො යාව ඉමෙහාකාරෙහි චීවරපලිබොධො න ඡිජ්ජති, තාව කථිනානිසංසං ලභති. උබ්භතස්මිං කථිනෙති යං සඞ්ඝස්ස කථිනං අත්ථතං, තස්මිඤ්ච උබ්භතෙ. තත්රෙවං සඞ්ඛෙපතො කථිනත්ථාරො ච උබ්භාරො ච වෙදිතබ්බො. අයඤ්හි කථිනත්ථාරො නාම භගවතා පුරිමවස්සංවුට්ඨානං අනුඤ්ඤාතො, සො සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන පඤ්චන්නං ජනානං වට්ටති, තස්මා යත්ථ චත්තාරො වා තයො වා ද්වෙ වා එකො වා පුරිමවස්සං උපගතො, තත්ථ පච්ඡිමවස්සූපගතෙ ගණපූරකෙ කත්වා අත්ථරිතබ්බං, තෙ ච ගණපූරකාව හොන්ති, ආනිසංසෙ න ලභන්ති, තස්මා සචෙ පුරිමවස්සංවුට්ඨානං ගහට්ඨපබ්බජිතෙසු යො කොචි ධම්මෙන සමෙන චීවරං දෙති ‘‘ඉමිනා කථිනං අත්ථරථා’’ති (මහාව. 306-309), තං ඛන්ධකෙ වුත්තාය ඤත්තිදුතියකම්මවාචාය කථිනත්ථාරාරහස්ස භික්ඛුනො දාතබ්බං. තෙන තදහෙව පඤ්ච වා අතිරෙකානි වා ඛණ්ඩානි ඡින්දිත්වා සඞ්ඝාටි වා උත්තරාසඞ්ගො වා අන්තරවාසකො වා කාතබ්බො, සෙසභික්ඛූහිපි තස්ස සහායෙහි භවිතබ්බං, සචෙ කතචීවරමෙව උප්පජ්ජති, සුන්දරමෙව. අච්ඡින්නාසිබ්බිතං පන න වට්ටති. තෙන භික්ඛුනා සචෙ සඞ්ඝාටියා අත්ථරිතුකාමො හොති, පොරාණිකං ¶ සඞ්ඝාටිං පච්චුද්ධරිත්වා ¶ නවං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨහිත්වා ‘‘ඉමාය සඞ්ඝාටියා කථිනං අත්ථරාමී’’ති අත්ථරිතබ්බං. උත්තරාසඞ්ගඅන්තරවාසකෙසුපි එසෙව නයො. තතො තෙන පුරිමවස්සංවුට්ඨෙ අන්තොසීමාගතෙ භික්ඛූ උපසඞ්කමිත්වා ‘‘අත්ථතං, භන්තෙ, සඞ්ඝස්ස කථිනං, ධම්මිකො කථිනත්ථාරො, අනුමොදථා’’ති (පරි. 413) වත්තබ්බං, ථෙරානඤ්ච නවානඤ්ච බහූනඤ්ච එකස්ස ච අනුරූපං සල්ලක්ඛෙත්වා ¶ වත්තබ්බං. තෙහිපි ‘‘අත්ථතං, භන්තෙ, සඞ්ඝස්ස කථින’’න්ති වා ‘‘අත්ථතං, ආවුසො, සඞ්ඝස්ස කථින’’න්ති වා වත්වා ‘‘ධම්මිකො කථිනත්ථාරො, අනුමොදාමා’’ති වා ‘‘අනුමොදාමී’’ති වා වත්තබ්බං. පුරිමවස්සංවුට්ඨෙසුපි යෙ අනුමොදන්ති, තෙසංයෙව අත්ථතං හොති කථිනං. තෙ තතො පට්ඨාය යාව කථිනස්සුබ්භාරා අනාමන්තචාරො, අසමාදානචාරො, යාවදත්ථචීවරං, ගණභොජනං, යො ච තත්ථ චීවරුප්පාදො, තස්මිං ආවාසෙ සඞ්ඝස්ස උප්පන්නචීවරඤ්චාති ඉමෙ පඤ්චානිසංසෙ ලභන්ති, අයං තාව කථිනත්ථාරො. තං පනෙතං කථිනං ‘‘අට්ඨිමා, භික්ඛවෙ, මාතිකා කථිනස්සුබ්භාරාය පක්කමනන්තිකා නිට්ඨානන්තිකා සන්නිට්ඨානන්තිකා නාසනන්තිකා සවනන්තිකා ආසාවච්ඡෙදිකා සීමාතික්කමනන්තිකා සහුබ්භාරා’’ති (මහාව. 310) එවං වුත්තාසු අට්ඨසු මාතිකාසු අඤ්ඤතරවසෙන උද්ධරීයති, තත්ථ විත්ථාරවිනිච්ඡයො සමන්තපාසාදිකායං (මහාව. අට්ඨ. 310) වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බො. ඉති ‘‘උබ්භතස්මිං කථිනෙ’’තිඉමිනා සෙසපලිබොධාභාවං දස්සෙති.

දසාහපරමන්ති දස අහානි පරමො පරිච්ඡෙදො අස්සාති දසාහපරමො, තං දසාහපරමං කාලං ධාරෙතබ්බන්ති අත්ථො. අධිට්ඨිතවිකප්පිතෙසු අපරියාපන්නත්තා අතිරෙකං චීවරන්ති අතිරෙකචීවරං, චීවරං නාම ඛොමං කප්පාසිකං කොසෙය්යං කම්බලං සාණං භඞ්ගන්ති එතෙසං වා තදනුලොමානං වා අඤ්ඤතරං අයමස්ස ජාති, පමාණතො පන තං විකප්පනුපගං පච්ඡිමං ඉධ අධිප්පෙතං. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආයාමතො අට්ඨඞ්ගුලං සුගතඞ්ගුලෙන චතුරඞ්ගුලවිත්ථතං පච්ඡිමං චීවරං විකප්පෙතු’’න්ති (මහාව. 358). යං පන වුත්තං ‘‘අධිට්ඨිතවිකප්පිතෙසු අපරියාපන්නත්තා’’ති, එත්ථ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තිචීවරං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතුං, වස්සිකසාටිකං වස්සානං චතුමාසං අධිට්ඨාතුං තතො පරං විකප්පෙතුං, නිසීදනං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතුං පච්චත්ථරණං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතුං, කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදිං යාව ආබාධා අධිට්ඨාතුං තතො පරං විකප්පෙතුං, මුඛපුඤ්ඡනචොළකං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතුං, පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතු’’න්ති (මහාව. 358) ඉමිනා නයෙන අධිට්ඨාතබ්බවිකප්පෙතබ්බතා ජානිතබ්බා. තත්ථ තිචීවරං අධිට්ඨහන්තෙන රජිත්වා කප්පබින්දුං දත්වා පමාණයුත්තමෙව අධිට්ඨාතබ්බං, තස්ස පමාණං උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදෙන සුගතචීවරතො ඌනකං වට්ටති, ලාමකපරිච්ඡෙදෙන සඞ්ඝාටියා ¶ තාව උත්තරාසඞ්ගස්ස ¶ ච දීඝතො මුට්ඨිපඤ්චකං, තිරියං මුට්ඨිත්තිකං, අන්තරවාසකො දීඝතො මුට්ඨිපඤ්චකො ¶ , තිරියං ද්විහත්ථොපි වට්ටති. වුත්තප්පමාණතො පන අතිරෙකඤ්ච ඌනකඤ්ච ‘‘පරික්ඛාරචොළ’’න්ති අධිට්ඨාතබ්බං. තත්ථ යස්මා ‘‘ද්වෙ චීවරස්ස අධිට්ඨානානි කායෙන වා අධිට්ඨෙති, වාචාය වා අධිට්ඨෙතී’’ති වුත්තං, තස්මා පුරාණසඞ්ඝාටිං ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං පච්චුද්ධරාමී’’ති පච්චුද්ධරිත්වා නවං හත්ථෙන ගහෙත්වා ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’ති චිත්තෙන ආභොගං කත්වා කායවිකාරං කරොන්තෙන කායෙන වා අධිට්ඨාතබ්බා, වචීභෙදං කත්වා වාචාය වා අධිට්ඨාතබ්බා. තත්ර දුවිධං අධිට්ඨානං – සචෙ හත්ථපාසෙ හොති, ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’ති වාචා භින්දිතබ්බා. අථ අන්තොගබ්භාදීසු සාමන්තවිහාරෙ වා හොති, ඨපිතට්ඨානං සල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘එතං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’ති වාචා භින්දිතබ්බා. එස නයො උත්තරාසඞ්ගෙ ච අන්තරවාසකෙ ච. නාමමත්තමෙව හි විසෙසො. තස්මා සබ්බානි සඞ්ඝාටිං උත්තරාසඞ්ගං අන්තරවාසකන්ති එවං අත්තනො අත්තනො නාමෙනෙව අධිට්ඨාතබ්බානි. සචෙ අධිට්ඨහිත්වා ඨපිතවත්ථෙහි සඞ්ඝාටිආදීනි කරොති, නිට්ඨිතෙ රජනෙ ච කප්පෙ ච ‘‘ඉමං පච්චුද්ධරාමී’’ති පච්චුද්ධරිත්වා පුන අධිට්ඨාතබ්බානි. ඉදඤ්ච පන තිචීවරං සුඛපරිභොගත්ථං පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨාතුම්පි වට්ටති.

වස්සිකසාටිකා අනතිරිත්තපමාණා නාමං ගහෙත්වා වුත්තනයෙනෙව චත්තාරො වස්සිකෙ මාසෙ අධිට්ඨාතබ්බා, තතො පරං පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙතබ්බා, වණ්ණභෙදමත්තරත්තාපි චෙසා වට්ටති, ද්වෙ පන න වට්ටන්ති. නිසීදනං වුත්තනයෙන අධිට්ඨාතබ්බමෙව, තඤ්ච ඛො පමාණයුත්තං එකමෙව, ද්වෙ න වට්ටන්ති. පච්චත්ථරණම්පි අධිට්ඨාතබ්බමෙව, තං පන මහන්තම්පි එකම්පි බහූනිපි වට්ටන්ති, නීලම්පි පීතකම්පි සදසම්පි පුප්ඵදසම්පීති සබ්බප්පකාරම්පි වට්ටති. කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදි යාව ආබාධො අත්ථි, තාව පමාණිකා අධිට්ඨාතබ්බා, ආබාධෙ වූපසන්තෙ පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙතබ්බා, සා එකාව වට්ටති. මුඛපුඤ්ඡනචොළං අධිට්ඨාතබ්බමෙව, තං පන එකම්පි බහූනිපි මහන්තම්පි වට්ටතියෙව. පරික්ඛාරචොළෙ ගණනා නත්ථි, යත්තකං ඉච්ඡති, තත්තකං අධිට්ඨාතබ්බමෙව. ථවිකාපි පරිස්සාවනම්පි විකප්පනුපගං පච්ඡිමපමාණං ‘‘පරික්ඛාරචොළ’’න්ති අධිට්ඨාතබ්බමෙව, බහූනිපි එකතො කත්වා ‘‘ඉමානි චීවරානි පරික්ඛාරචොළානි අධිට්ඨාමී’’තිආදිනා නයෙන අධිට්ඨාතුං වට්ටතියෙව. මඤ්චභිසි පීඨභිසි බිබ්බොහනං ¶ පාවාරො කොජවොති එතෙසු පන සෙනාසනපරික්ඛාරත්ථාය දින්නපච්චත්ථරණෙ ච අධිට්ඨානකිච්චං නත්ථියෙව. සබ්බඤ්ච පනෙතං වුත්තප්පකාරෙන අධිට්ඨිතචීවරං අඤ්ඤස්ස දානෙන, අච්ඡින්දිත්වා ගහණෙන, විස්සාසග්ගාහෙන, හීනායාවත්තනෙන, සික්ඛාපච්චක්ඛානෙන, කාලඞ්කිරියාය, ලිඞ්ගපරිවත්තනෙන, පච්චුද්ධරණෙනාති ඉමෙහි අට්ඨහි කාරණෙහි අධිට්ඨානං විජහති. තිචීවරං පන කනිට්ඨඞ්ගුලිනඛපිට්ඨිප්පමාණෙන ඡිද්දෙනාපි විජහති, තඤ්ච ¶ ඛො විනිබ්බෙධෙනෙව. සචෙ හි ඡිද්දස්ස අබ්භන්තරෙ එකතන්තුපි අච්ඡින්නො හොති, රක්ඛතියෙව. තත්ථ සඞ්ඝාටියා ච උත්තරාසඞ්ගස්ස ච දීඝන්තතො විදත්ථිප්පමාණස්ස තිරියන්තතො ¶ අට්ඨඞ්ගුලප්පමාණස්ස පදෙසස්ස ඔරතො ඡිද්දං අධිට්ඨානං භින්දති, අන්තරවාසකෙපි දීඝන්තතො එතදෙව පමාණං, තිරියන්තෙන පන චතුරඞ්ගුලතා වෙදිතබ්බා. තිණ්ණන්නම්පි වුත්තොකාසස්ස පරතො න භින්දති, තස්මා ඡිද්දෙ ජාතෙ තිචීවරං අතිරෙකචීවරට්ඨානෙ තිට්ඨති, සූචිකම්මං කත්වා පුන අධිට්ඨාතබ්බං. වස්සිකසාටිකා වස්සානමාසාතික්කමෙනාපි, කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදි ආබාධවූපසමෙනාපි අධිට්ඨානං විජහති. තස්මා සා තතො පරං විකප්පෙතබ්බා. විකප්පනලක්ඛණං පන සබ්බචීවරානං විකප්පනසික්ඛාපදෙයෙව වණ්ණයිස්සාම. කෙවලඤ්හි ඉමස්මිං ඔකාසෙ යං එවං අනධිට්ඨිතං අවිකප්පිතඤ්ච, තං ‘‘අතිරෙකචීවර’’න්ති වෙදිතබ්බං.

තං අතික්කාමයතො නිස්සග්ගියං පාචිත්තියන්ති තං යථාවුත්තජාතිප්පමාණං චීවරංදසාහපරමං කාලං අතික්කාමයතො එත්ථන්තරෙ යථා අතිරෙකචීවරං න හොති, තථා අක්රුබ්බතො නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං, තඤ්ච චීවරං නිස්සග්ගියං හොති, පාචිත්තියං ආපත්ති චස්ස හොතීති අත්ථො. අථ වා නිස්සජ්ජනං නිස්සග්ගියං, පුබ්බභාගෙ කත්තබ්බස්ස විනයකම්මස්සෙතං නාමං, නිස්සග්ගියමස්ස අත්ථීති නිස්සග්ගියමිච්චෙව. කිං තං? පාචිත්තියං. තං අතික්කාමයතො සහ නිස්සග්ගියෙන නිස්සග්ගියවිනයකම්මං පාචිත්තියං හොතීති අයමෙත්ථ අත්ථො. තඤ්ච පනෙතං චීවරං යං දිවසං උප්පන්නං, තස්ස යො අරුණො, සො උප්පන්නදිවසනිස්සිතො, තස්මා චීවරුප්පාදදිවසෙන සද්ධිං එකාදසෙ අරුණුග්ගමනෙ දසාහාතික්කමිතං හොති, තං ගහෙත්වා සඞ්ඝස්ස වා ගණස්ස වා පුග්ගලස්ස වා නිස්සජ්ජිතබ්බං, තත්රායං නයො – සඞ්ඝස්ස තාව එවං නිස්සජ්ජිතබ්බං ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, චීවරං දසහාතික්කන්තං නිස්සග්ගියං, ඉමාහං සඞ්ඝස්ස නිස්සජ්ජාමී’’ති නිස්සජ්ජිත්වා ‘‘අහං, භන්තෙ, එකං නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං ආපන්නො, තං ¶ පටිදෙසෙමී’’ති එවං ආපත්ති දෙසෙතබ්බා. සචෙ ද්වෙ හොන්ති, ‘‘ද්වෙ’’ති වත්තබ්බං, සචෙ තදුත්තරි, ‘‘සම්බහුලා’’ති වත්තබ්බං. නිස්සජ්ජනෙපි සචෙ ද්වෙ වා බහූනි වා හොන්ති, ‘‘ඉමානි මෙ, භන්තෙ, චීවරානි දසාහාතික්කන්තානි නිස්සග්ගියානි, ඉමානාහං සඞ්ඝස්ස නිස්සජ්ජාමී’’ති වත්තබ්බං, පාළිං වත්තුං අසක්කොන්තෙන අඤ්ඤථාපි වත්තබ්බං. බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන සඞ්ඝො ඤාපෙතබ්බො ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, අයං ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු ආපත්තිං සරති විවරති උත්තානිං කරොති දෙසෙති, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, අහං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො ආපත්තිං පටිග්ගණ්හෙය්ය’’න්ති (චූළව. 239), ඉමිනා ලක්ඛණෙන ආපත්තිං පටිග්ගණ්හිත්වා වත්තබ්බො ‘‘පස්සසී’’ති, ‘‘ආම පස්සාමී’’ති, ‘‘ආයතිං සංවරෙය්යාසී’’ති, ‘‘සාධු සුට්ඨු සංවරිස්සාමී’’ති. ද්වීසු පන සම්බහුලාසු වා පුරිමනයෙනෙව වචනභෙදො කාතබ්බො. දෙසිතාය ¶ ආපත්තියා ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, ඉදං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො නිස්සග්ගියං සඞ්ඝස්ස නිස්සට්ඨං, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං ¶ , සඞ්ඝො ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දදෙය්යා’’ති (පාරා. 464) එවං නිස්සට්ඨචීවරං දාතබ්බං, ද්වීසු බහූසු වා වචනභෙදො කාතබ්බො.

ගණස්ස පන නිස්සජ්ජන්තෙන ‘‘ඉමාහ’’න්ති වා ‘‘ඉමානි අහ’’න්ති වා වත්වා ‘‘ආයස්මන්තානං නිස්සජ්ජාමී’’ති වත්තබ්බං, ආපත්තිප්පටිග්ගාහකෙනාපි ‘‘සුණන්තු මෙ ආයස්මන්තා, අයං ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු ආපත්තිං සරති…පෙ… දෙසෙති, යදායස්මන්තානං පත්තකල්ල’’න්ති වත්තබ්බං, චීවරදානෙපි ‘‘සුණන්තු මෙ ආයස්මන්තා, ඉදං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො නිස්සග්ගියං ආයස්මන්තානං නිස්සට්ඨං, යදායස්මන්තානං පත්තකල්ලං, ආයස්මන්තා ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දදෙය්යු’’න්ති (පාරා. 466) වත්තබ්බං, සෙසං පුරිමසදිසමෙව. පුග්ගලස්ස පන නිස්සජ්ජන්තෙන ‘‘ඉමාහ’’න්ති වා ‘‘ඉමානි අහ’’න්ති වා වත්වා ‘‘ආයස්මතො නිස්සජ්ජාමී’’ති වත්තබ්බං, නිස්සජ්ජිත්වා ‘‘අහං, භන්තෙ, එකං නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං ආපන්නො, තං පටිදෙසෙමී’’ති එවං ආපත්ති දෙසෙතබ්බා. සචෙ පන නවකතරො හොති, ‘‘ආවුසො’’ති වත්තබ්බං, තෙනාපි ‘‘පස්සසී’’ති වා ‘‘පස්සථා’’ති වා වුත්තෙ ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති වා ‘‘ආම ආවුසො’’ති වා වත්වා ‘‘පස්සාමී’’ති වත්තබ්බං, තතො ‘‘ආයතිං සංවරෙය්යාසී’’ති වා ‘‘සංවරෙය්යාථා’’ති වා වුත්තෙ ‘‘සාධු සුට්ඨු සංවරිස්සාමී’’ති වත්තබ්බං. එවං දෙසිතාය ආපත්තියා ‘‘ඉමං චීවරං ආයස්මතො දම්මී’’ති දාතබ්බං, ද්වීසු තීසු ¶ වා පුබ්බෙ වුත්තානුසාරෙනෙව නයො වෙදිතබ්බො. ද්වින්නං පන යථා ගණස්ස, එවං නිස්සජ්ජිතබ්බං, තතො ආපත්තිප්පටිග්ගහණඤ්ච නිස්සට්ඨචීවරදානඤ්ච තෙසං අඤ්ඤතරෙන යථා එකෙන පුග්ගලෙන, තථා කාතබ්බං, ඉදං පන සබ්බනිස්සග්ගියෙසු විධානං. චීවරං පත්තො නිසීදනන්ති වත්ථුමත්තමෙව හි නානං, පරම්මුඛං පන වත්ථු ‘‘එත’’න්ති නිස්සජ්ජිතබ්බං. සචෙ බහූනි හොන්ති, ‘‘එතානී’’ති වත්තබ්බං. නිස්සට්ඨදානෙපි එසෙව නයො. නිස්සට්ඨවත්ථුං ‘‘දින්නමිදං ඉමිනා මය්හ’’න්ති සඤ්ඤාය න පටිදෙන්තස්ස දුක්කටං, තස්ස සන්තකභාවං ඤත්වා ලෙසෙන අච්ඡින්දන්තො සාමිකස්ස ධුරනික්ඛෙපෙන භණ්ඩං අග්ඝාපෙත්වා කාරෙතබ්බොති.

වෙසාලියං ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ අතිරෙකචීවරධාරණවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘දසාහපරම’’න්ති අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්ති, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, අනිස්සජ්ජිත්වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස දුක්කටං, යථා ච ඉධ, එවං සබ්බත්ථ, තස්මා නං පරතො න වක්ඛාම. දසාහං අනතික්කන්තෙපි අතික්කන්තසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස ච දුක්කටං. අතික්කන්තෙ අනතික්කන්තසඤ්ඤිනොපි වෙමතිකස්සපි නිස්සග්ගියං පාචිත්තියමෙව, තථා අනධිට්ඨිතාවිකප්පිතඅඅස්සජ්ජිතඅනට්ඨාවිනට්ඨඅදඩ්ඪාවිලුත්තෙසු අධිට්ඨිතාදිසඤ්ඤිනො. අන්තොදසාහං අධිට්ඨිතෙ විකප්පිතෙ ¶ විස්සජ්ජිතෙ නට්ඨෙ විනට්ඨෙ දඩ්ඪෙ අච්ඡින්නෙ විස්සාසෙන ගාහිතෙ උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. ආචාරවිපත්ති, යථා ච ඉදං, එවං ඉතො පරානිපි, උභතොපාතිමොක්ඛෙසුපි හි පාරාජිකානි ච සඞ්ඝාදිසෙසා ච සීලවිපත්ති, සෙසාපත්තියො ආචාරවිපත්ති, ආජීවවිපත්ති වා දිට්ඨිවිපත්ති වා කාචි ආපත්ති නාම නත්ථි. ආජීවවිපත්තිපච්චයා ¶ පන ඨපෙත්වා දුබ්භාසිතං ඡ ආපත්තික්ඛන්ධා පඤ්ඤත්තා, දිට්ඨිවිපත්තිපච්චයා පාචිත්තියදුක්කටවසෙන ද්වෙ ආපත්තික්ඛන්ධා පඤ්ඤත්තාති, ඉදමෙත්ථ ලක්ඛණං, ඉති විපත්තිකථා ඉධෙව නිට්ඨිතාති, න නං ඉතො පරං විචාරයිස්සාම. ජාතිප්පමාණසම්පන්නස්ස චීවරස්ස අත්තනො සන්තකතා, ගණනුපගතා, ඡින්නපලිබොධභාවො, අතිරෙකචීවරතා, දසාහාතික්කමොති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. කථිනසමුට්ඨානං, අකිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

කථිනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දුතියෙ ¶ නිට්ඨිතචීවරස්මිං භික්ඛුනාතිඑත්ථ පුරිමසික්ඛාපදෙ විය අත්ථං අග්ගහෙත්වා නිට්ඨිතෙ චීවරස්මිං භික්ඛුනොති එවං සාමිවසෙන කරණවචනස්ස අත්ථො වෙදිතබ්බො. කරණවසෙන හි භික්ඛුනා ඉදං නාම කම්මං කාතබ්බං, තං නත්ථි, සාමිවසෙන පන භික්ඛුනො චීවරස්මිං නිට්ඨිතෙ කථිනෙ ච උබ්භතෙ එවං ඉමෙහි චීවරනිට්ඨානකථිනුබ්භාරෙහි ඡින්නපලිබොධො එකරත්තම්පි චෙ භික්ඛු තිචීවරෙන විප්පවසෙය්යාති එවං අත්ථො යුජ්ජති. තත්ථ තිචීවරෙනාති තිචීවරාධිට්ඨානනයෙන අධිට්ඨිතෙසු සඞ්ඝාටිආදීසු යෙනකෙනචි. විප්පවසෙය්යාති වියුත්තො වසෙය්ය, ‘‘ගාමො එකූපචාරො නානූපචාරො’’තිආදිනා (පාරා. 477) නයෙන පාළියං වුත්තානං ගාමනිගමනනිවෙසනඋදොසිතඅට්ටමාළපාසාදහම්මියනාවාසත්ථඛෙත්තධඤ්ඤකරණආරාමවිහාරරුක්ඛමූලඅජ්ඣොකාසප්පභෙදානං පන්නරසානං නික්ඛෙපට්ඨානානං යත්ථකත්ථචි නික්ඛිපිත්වා තෙසං ගාමාදීනං බහි හත්ථපාසාතික්කමෙන අරුණං උට්ඨාපෙය්යාති අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන සමන්තපාසාදිකායං (පාරා. අට්ඨ. 2.473-477-8) වුත්තො. අඤ්ඤත්ර භික්ඛුසම්මුතියාති යං සඞ්ඝො ගිලානස්ස භික්ඛුනො තිචීවරෙන අවිප්පවාසසම්මුතිං දෙති, තං ඨපෙත්වා අලද්ධසම්මුතිකස්ස භික්ඛුනො එකරත්තම්පි විප්පවාසතො වුත්තනයෙනෙව නිස්සග්ගියං පාචිත්තියන්ති වෙදිතබ්බං, කෙවලං ඉධ ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, චීවරං රත්තිවිප්පවුත්ථං අඤ්ඤත්ර භික්ඛුසම්මුතියා නිස්සග්ගිය’’න්තිආදිනා නයෙන වචනභෙදො හොති, අයං පන විසෙසො.

සාවත්ථියං ¶ සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආරබ්භ සන්තරුත්තරෙන ජනපදචාරිකං පක්කමනවත්ථුස්මිං

පඤ්ඤත්තං, ‘‘අඤ්ඤත්ර භික්ඛුසම්මුතියා’’ති අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්ති, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, අවිප්පවුත්ථෙ විප්පවුත්ථසඤ්ඤිනො චෙව වෙමතිකස්ස ච දුක්කටං. විප්පවුත්ථෙ විප්පවුත්ථසඤ්ඤිනොපි අවිප්පවුත්ථසඤ්ඤිනොපි වෙමතිකස්සාපි නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං, තථා අපච්චුද්ධටඅවිස්සජ්ජිතාදීසු ච පච්චුද්ධටවිස්සජ්ජිතාදිසඤ්ඤිනො. අන්තොඅරුණෙ පච්චුද්ධටෙ පන පඨමකථිනෙ වුත්තවිස්සජ්ජිතාදිභෙදෙ ච අනාපත්ති, තථා ලද්ධසම්මුතිකස්ස ¶ විප්පවාසෙ. ආබාධෙ පන වූපසන්තෙ පච්චාගන්තබ්බං, තත්ථෙව වා ඨිතෙන පච්චුද්ධරිතබ්බං, අථාපිස්ස පුන සො වා අඤ්ඤො වා ආබාධො කුප්පති, ලද්ධකප්පියමෙව. අධිට්ඨිතචීවරතා ¶ , අනත්ථතකථිනතා, අලද්ධසම්මුතිකතා, රත්තිවිප්පවාසොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි පඨමකථිනෙ වුත්තප්පකාරානෙව. කෙවලඤ්හි තත්ථ අනධිට්ඨානං අවිකප්පනඤ්ච අකිරියා, ඉධ අප්පච්චුද්ධරණං, අයං විසෙසොති.

උදොසිතසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

තතියෙ නිට්ඨිතචීවරස්මිං භික්ඛුනාති සාමිවසෙනෙව කරණත්ථො වෙදිතබ්බො. අකාලචීවරං නාම ය්වායං ‘‘අනත්ථතෙ කථිනෙ වස්සානස්ස පච්ඡිමො මාසො, අත්ථතෙ කථිනෙ පඤ්චමාසා’’ති (පාරා. 649) චීවරකාලො වුත්තො, තං ඨපෙත්වා අඤ්ඤදා උප්පන්නං, යඤ්ච කාලෙපි සඞ්ඝස්ස වා ‘‘ඉදං අකාලචීවර’’න්ති, පුග්ගලස්ස වා ‘‘ඉදං තුය්හං දම්මී’’තිආදිනා නයෙන දින්නං, එතං අකාලචීවරං නාම. උප්පජ්ජෙය්යාති එවරූපං චීවරං අත්තනො භාගපටිලාභවසෙන සඞ්ඝතො වා සුත්තන්තිකාදිගණතො වා ඤාතිතො වා මිත්තතො වා පංසුකූලං වා අත්තනො වා ධනෙන (පාරා. 500), අථ වා පන ‘‘අට්ඨිමා, භික්ඛවෙ, මාතිකා චීවරස්ස උප්පාදාය සීමාය දෙති, කතිකාය දෙති, භික්ඛාපඤ්ඤත්තිකාය දෙති, සඞ්ඝස්ස දෙති, උභතොසඞ්ඝස්ස දෙති, වස්සංවුට්ඨසඞ්ඝස්ස දෙති, ආදිස්ස දෙති, පුග්ගලස්ස දෙතී’’ති (මහාව. 379) ඉමාසං අට්ඨන්නං මාතිකානං අඤ්ඤතරතො උප්පජ්ජෙය්ය. එත්ථ ච ‘‘සීමාය දම්මී’’ති එවං සීමං පරාමසිත්වා දෙන්තො සීමාය දෙති නාම, එස නයො සබ්බත්ථ. එත්ථ ච සීමාති ඛණ්ඩසීමා උපචාරසීමා සමානසංවාසසීමා අවිප්පවාසසීමා ලාභසීමා ගාමසීමා නිගමසීමා නගරසීමා අබ්භන්තරසීමා උදකුක්ඛෙපසීමා ජනපදසීමා රට්ඨසීමා රජ්ජසීමා දීපසීමා චක්කවාළසීමාති පන්නරසවිධා. තත්ථ උපචාරසීමා නාම පරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස පරික්ඛෙපෙන, අපරික්ඛිත්තස්ස පරික්ඛෙපාරහට්ඨානෙන පරිච්ඡින්නා. අපි ච භික්ඛූනං ධුවසන්නිපාතට්ඨානතො වා පරියන්තෙ ¶ ඨිතභොජනසාලතො වා නිබද්ධවසනකආවාසතො වා ථාමමජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස ද්වින්නං ලෙඩ්ඩුපාතානං අන්තො ‘‘උපචාරසීමා’’ති වෙදිතබ්බා. සා පන ආවාසෙ වඩ්ඪන්තෙ වඩ්ඪති, හායන්තෙ හායති ¶ , යොජනසතම්පි උපචාරසීමාව හොති. තත්ථ දින්නලාභො සබ්බෙසං අන්තොසීමගතානං පාපුණාති, භික්ඛුනීනං ආරාමපවෙසනසෙනාසනාපුච්ඡනානි පරිවාසමානත්තාරොචනං වස්සච්ඡෙදනිස්සයසෙනාසනග්ගාහාදිවිධානන්ති ඉදම්පි සබ්බං ඉමිස්සාව සීමාය වසෙන වෙදිතබ්බං. ලාභසීමාති යං රාජරාජමහාමත්තාදයො විහාරං කාරාපෙත්වා ගාවුතං වා අද්ධයොජනං වා යොජනං වා සමන්තා පරිච්ඡින්දිත්වා ‘‘අයං අම්හාකං විහාරස්ස ලාභසීමා, යං එත්ථන්තරෙ ¶ උප්පජ්ජති, තං සබ්බං අම්හාකං විහාරස්ස දෙමා’’ති ඨපෙන්ති, අයං ලාභසීමා නාම. කාසිකොසලාදීනං පන රට්ඨානං අන්තො බහූ ජනපදා හොන්ති, තත්ථ එකො ජනපදපරිච්ඡෙදො ජනපදසීමා, කාසිකොසලාදිරට්ඨපරිච්ඡෙදො රට්ඨසීමා, එකස්ස රඤ්ඤො ආණාපවත්තිට්ඨානං රජ්ජසීමා, සමුද්දන්තෙන පරිච්ඡින්නො මහාදීපො වා අන්තරදීපො වා දීපසීමා, එකචක්කවාළපබ්බතපරික්ඛෙපබ්භන්තරං චක්කවාළසීමා, සෙසා නිදානකථායං වුත්තනයා එව. තත්ථ ‘‘ඛණ්ඩසීමාය දෙමා’’ති දින්නං ඛණ්ඩසීමට්ඨානංයෙව පාපුණාති, තතො බහිසීමාය සීමන්තරිකට්ඨානම්පි න පාපුණාති. ‘‘උපචාරසීමාය දෙමා’’ති දින්නං පන අන්තොපරිච්ඡෙදෙ ඛණ්ඩසීමාසීමන්තරිකාසු ඨිතානම්පි පාපුණාති, සමානසංවාසසීමාය දින්නං ඛණ්ඩසීමාසීමන්තරිකට්ඨානං න පාපුණාති, අවිප්පවාසසීමාලාභසීමාසු දින්නං තාසං අන්තොගධානංයෙව පාපුණාති, ගාමසීමාදීසු දින්නං තාසං සීමානං අබ්භන්තරෙ බද්ධසීමට්ඨානම්පි පාපුණාති, අබ්භන්තරසීමාඋදකුක්ඛෙපසීමාසු දින්නං තත්ථ අන්තොගධානංයෙව පාපුණාති, ජනපදසීමාදීසු දින්නම්පි තාසං අබ්භන්තරෙ බද්ධසීමට්ඨානම්පි පාපුණාති, තස්මා යං ජම්බුදීපෙ ඨත්වා ‘‘තම්බපණ්ණිදීපෙ සඞ්ඝස්ස දෙමා’’ති දීයති, තං තම්බපණ්ණිදීපතො එකොපි ගන්ත්වා සබ්බෙසං සඞ්ගණ්හිතුං ලභති. සචෙපි තත්ථෙව එකො සභාගො භික්ඛු සභාගානං භාගං ගණ්හාති, න වාරෙතබ්බො. යො පන විහාරං පවිසිත්වා ‘‘අසුකසීමායා’’ති අවත්වාව කෙවලං ‘‘සීමාය දම්මී’’ති වදති, සො පුච්ඡිතබ්බො ‘‘සීමා නාම බහුවිධා, කතරං සන්ධාය වදසී’’ති, සචෙ වදති ‘‘අහමෙතං භෙදං න ජානාමි, සීමට්ඨකසඞ්ඝො ගණ්හතූ’’ති, උපචාරසීමට්ඨෙහි භාජෙතබ්බං.

කතිකායාතිඑත්ථ කතිකා නාම සමානලාභකතිකා. සා පන එවං කාතබ්බා, එකස්මිං විහාරෙ සන්නිපතිතෙහි භික්ඛූහි යං විහාරං සඞ්ගණ්හිතුකාමා සමානලාභං කාතුං ඉච්ඡන්ති, තස්ස නාමං ගහෙත්වා ‘‘අසුකො නාම විහාරො පොරාණකො අප්පලාභො’’ති යං ¶ කිඤ්චි කාරණං වත්වා ‘‘තං විහාරං ඉමිනා විහාරෙන සද්ධිං එකලාභං කාතුං සඞ්ඝස්ස රුච්චතී’’ති තික්ඛත්තුං සාවෙතබ්බං, එත්තාවතා තස්මිං විහාරෙ නිසින්නොපි ඉධ නිසින්නොව හොති, තස්මිං විහාරෙපි එවමෙව ¶ කාතබ්බං, එත්තාවතා ඉධ නිසින්නොපි තස්මිං නිසින්නොව හොති. එකස්මිං විහාරෙ ලාභෙ භාජියමානෙ ඉතරස්මිං ඨිතස්ස භාගං ගහෙතුං වට්ටති.

භික්ඛාපඤ්ඤත්තියාති එත්ථ භික්ඛාපඤ්ඤත්ති නාම දායකස්ස පරිච්චාගපඤ්ඤත්තිට්ඨානං, තස්මා ‘‘යත්ථ මය්හං ධුවකාරා කරීයන්ති, තත්ථ දම්මී’’ති වා ‘‘තත්ථ දෙථා’’ති වා වුත්තෙ යත්ථ තස්ස පාකවත්තං වා වත්තති, යතො වා භික්ඛූ නිච්චං භොජෙති, යත්ථ වා තෙන කිඤ්චි සෙනාසනං කතං, සබ්බත්ථ දින්නමෙව හොති. සචෙ පන එකස්මිං ¶ ධුවකාරට්ඨානෙ ථොකතරා භික්ඛූ හොන්ති, එකමෙව වා වත්ථං හොති, මාතිකං ආරොපෙත්වා යථා සො වදති, තථා ගහෙතබ්බං.

සඞ්ඝස්ස දෙතීති එත්ථ විහාරං පවිසිත්වා ‘‘සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති දින්නං උපචාරසීමාගතානඤ්ච තතො බහිද්ධාපි තෙහි සද්ධිං එකාබද්ධානඤ්ච පාපුණාති, තස්මා තෙසං ගාහකෙ සති අසම්පත්තානම්පි භාගො දාතබ්බො. යං පන බහි උපචාරසීමාය භික්ඛූ දිස්වා ‘‘සඞ්ඝස්සා’’ති දීයති, තං එකාබද්ධපරිසාය පාපුණාති. යෙ පන ද්වාදසහි හත්ථෙහි පරිසං අසම්පත්තා, තෙසං න පාපුණාති.

උභතොසඞ්ඝස්සාති එත්ථ පන යං උභතොසඞ්ඝස්ස දින්නං, තතො උපඩ්ඪං භික්ඛූනං, උපඩ්ඪං භික්ඛුනීනං දාතබ්බං. සචෙපි එකො භික්ඛු හොති, එකා වා භික්ඛුනී, අන්තමසො අනුපසම්පන්නස්සාපි උපඩ්ඪමෙව දාතබ්බං. ‘‘උභතොසඞ්ඝස්ස ච තුය්හඤ්චා’’ති වුත්තෙ පන සචෙ දස භික්ඛූ ච දස භික්ඛුනියො ච හොන්ති, එකවීසති පටිවීසෙ කත්වා එකො පුග්ගලස්ස දාතබ්බො, දස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස, දස භික්ඛුනිසඞ්ඝස්ස ච, යෙන පුග්ගලිකො ලද්ධො, සො සඞ්ඝතොපි අත්තනො වස්සග්ගෙන ගහෙතුං ලභති, කස්මා? උභතොසඞ්ඝග්ගහණෙන ගහිතත්තා, ‘‘උභතොසඞ්ඝස්ස ච චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙපි එසෙව නයො. ඉධ පන චෙතියස්ස සඞ්ඝතො පාපුණකොට්ඨාසො නාම නත්ථි, එකපුග්ගලස්ස පත්තකොට්ඨාසසමො එකො කොට්ඨාසො හොති. ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච භික්ඛුනීනඤ්චා’’ති වුත්තෙ පන න මජ්ඣෙ භින්දිත්වා දාතබ්බං, භික්ඛූ ච භික්ඛුනියො ච ගණෙත්වා දාතබ්බං. ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච භික්ඛුනීනඤ්ච තුය්හඤ්චා’’ති වුත්තෙ පුග්ගලො විසුං න ලභති, පාපුණකොට්ඨාසතො එකමෙව ලභති ¶ . ‘‘චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙ පන චෙතියස්ස එකො පුග්ගලපටිවීසො ලබ්භති. ‘‘භික්ඛූනඤ්ච භික්ඛුනීනඤ්චා’’ති වුත්තෙපි න මජ්ඣෙ භින්දිත්වා දාතබ්බං, පුග්ගලගණනාය එව විභජිතබ්බං, තෙහි සද්ධිං පුග්ගලචෙතියපරාමසනං අනන්තරනයසදිසමෙව, යථා ච භික්ඛුසඞ්ඝං ආදිං කත්වා නයො නීතො, එවං භික්ඛුනිසඞ්ඝං ආදිං කත්වාපි නෙතබ්බො. ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච තුය්හඤ්චා’’ති වුත්තෙපි පුග්ගලස්ස විසුං න ලබ්භති ¶ , චෙතියස්ස පන ලබ්භති. ‘‘භික්ඛූනඤ්ච තුය්හඤ්චා’’ති වුත්තෙපි විසුං න ලබ්භති, චෙතියස්ස පන ලබ්භතියෙව.

වස්සංවුට්ඨසඞ්ඝස්සාති එත්ථ සචෙ විහාරං පවිසිත්වා ‘‘වස්සංවුට්ඨසඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති වදති, යෙ තත්ථ වස්සච්ඡෙදං අකත්වා පුරිමවස්සංවුට්ඨා, තෙසං බහි සීමට්ඨානම්පි පාපුණාති, න අඤ්ඤෙසං. සචෙ පන බහිඋපචාරසීමායං ඨිතො ‘‘වස්සංවුට්ඨසඞ්ඝස්සා’’ති වදති, යත්ථකත්ථචි වුට්ඨවස්සානං සබ්බෙසං සම්පත්තානං පාපුණාති. අථ ‘‘අසුකවිහාරෙ වස්සංවුට්ඨස්සා’’ති වදති, තත්ථ වස්සංවුට්ඨානංයෙව යාව කථිනස්සුබ්භාරා පාපුණාති. ගිම්හානං පඨමදිවසතො පට්ඨාය එවං වදති, තත්ර සම්මුඛීභූතානං සබ්බෙසං පාපුණාති, න අඤ්ඤෙසං.

ආදිස්ස දෙතීති ආදිසිත්වා පරිච්ඡින්දිත්වා දෙති, කථං? භික්ඛූ අජ්ජතනාය ¶ වා ස්වාතනාය වා යාගුයා නිමන්තෙත්වා තෙ ඝරෙ යාගුං පායෙත්වා ‘‘ඉමානි චීවරානි යෙහි මය්හං යාගු පීතා, තෙසං දම්මී’’ති වදති, යෙහි නිමන්තිතෙහි යාගු පීතා, තෙසංයෙව පාපුණාති, භත්තඛජ්ජකාදීහි නිමන්තිතෙසුපි එසෙව නයො.

පුග්ගලස්ස දෙතීති ‘‘ඉදං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දම්මී’’ති එවං පරම්මුඛා වා, පාදමූලෙ ඨපෙත්වා ‘‘ඉදං තුම්හාක’’න්ති එවං සම්මුඛා වා දෙතීති අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපකථා, විත්ථාරො පන සමන්තපාසාදිකායං වුත්තො. ඉති ඉමාසං අට්ඨන්නං මාතිකාපදානං වසෙන යං අකාලචීවරලක්ඛණෙන පටිලද්ධං, තං සන්ධාය ‘‘අකාලචීවරං උප්පජ්ජෙය්යා’’ති වුත්තං.

ආකඞ්ඛමානෙනාති ඉච්ඡමානෙන. ඛිප්පමෙව කාරෙතබ්බන්ති සීඝං අන්තොදසාහෙයෙව කාරෙතබ්බං. නො චස්ස පාරිපූරීති නො චෙ පාරිපූරී භවෙය්ය, යත්තකෙන කරියමානං අධිට්ඨානචීවරං පහොති, තං චීවරං තත්තකං න භවෙය්ය, ඌනකං භවෙය්යාති අත්ථො. සතියා පච්චාසායාති ‘‘අසුකදිවසං නාම සඞ්ඝො චීවරානි ලභිස්සති, තතො මෙ චීවරං උප්පජ්ජිස්සතී’’තිඉමිනා ¶ නයෙන සඞ්ඝගණඤාතිමිත්තෙසු වා අඤ්ඤතරට්ඨානතො, ‘‘පංසුකූලං වා ලච්ඡාමී’’ති, ‘‘ඉමිනා වා කප්පියභණ්ඩෙන චීවරං ගණ්හිස්සාමී’’ති එවං විජ්ජමානාය චීවරාසාය. තතො චෙ උත්තරීති මාසපරමතො චෙ උත්තරි නික්ඛිපෙය්ය, නිස්සග්ගියන්ති අත්ථො. යදි පනස්ස මූලචීවරං සණ්හං හොති, පච්චාසාචීවරං ථූලං හොති, න සක්කා යොජෙතුං, රත්තියො ච සෙසා හොන්ති, න තාව මාසො පූරති, න අකාමා චීවරං කාරෙතබ්බං, අඤ්ඤං පච්චාසාචීවරං ලභිත්වා එව කාලබ්භන්තරෙ කාරෙතබ්බං. සචෙ න ලභති, පච්චාසාචීවරම්පි පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨාතබ්බං. අථ මූලචීවරං ¶ ථූලං හොති, පච්චාසාචීවරං සණ්හං, මූලචීවරං පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨහිත්වා පච්චාසාචීවරමෙව මූලචීවරං කත්වා ඨපෙතබ්බං, තං පුන මාසපරිහාරං ලභති, එතෙනුපායෙන යාව න ලච්ඡති, තාව අඤ්ඤං මූලචීවරං කත්වා ඨපෙතුං ලබ්භති. ඉමස්ස ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, අකාලචීවරං මාසාතික්කන්තං නිස්සග්ගිය’’න්ති (පාරා. 500) ඉමිනා නයෙන නිස්සජ්ජනවිධානං වෙදිතබ්බං.

සාවත්ථියං සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආරබ්භ අකාලචීවරං පටිග්ගහෙත්වා මාසං අතික්කමනවත්ථුස්මිං

පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, ඉතො පරං සබ්බං පඨමකථිනෙ වුත්තසදිසමෙව. කෙවලඤ්හි තත්ථ දසාහාතික්කමො, ඉධ මාසාතික්කමොති අයං විසෙසො. සෙසං තාදිසමෙවාති.

අකාලචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

චතුත්ථෙ අඤ්ඤාතිකායාති න ඤාතිකාය, මාතිතො වා පිතිතො වා යාව සත්තමං යුගං, තාව කෙනචි ආකාරෙන අසම්බද්ධායාති අත්ථො. භික්ඛුනියාති ¶ සාකියානියො විය සුද්ධභික්ඛුසඞ්ඝෙ වා උභතොසඞ්ඝෙ වා උපසම්පන්නාය. පුරාණචීවරන්ති රජිත්වා කප්පං කත්වා එකවාරම්පි නිවත්ථං වා පාරුතං වා, යං අන්තමසො පරිභොගසීසෙන අංසෙ වා මත්ථකෙ වා කත්වා මග්ගං ගතො හොති, උස්සීසකං වා කත්වා නිපන්නො, එතම්පි පුරාණචීවරමෙව. ධොවාපෙය්ය වාති සචෙ ‘‘ධොවා’’තිවාචාය වදති, කායවිකාරං වා කරොති, හත්ථෙන වා හත්ථෙ දෙති, පාදමූලෙ වා ඨපෙති, අන්තොද්වාදසහත්ථෙ ඔකාසෙ ඨත්වා උපරි වා ඛිපති, අඤ්ඤස්ස වා ¶ හත්ථෙ පෙසෙති, තාය ධොතං, ධොවාපිතමෙව හොති, රජාපනාකොටාපනෙසුපි එසෙව නයො. සික්ඛමානාය වා සාමණෙරියා වා උපාසිකාය වා හත්ථෙ ධොවනත්ථාය දෙති, සා සචෙ උපසම්පජ්ජිත්වා ධොවති, එවම්පි නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. උපාසකස්ස වා සාමණෙරස්ස වා හත්ථෙ දින්නං හොති, සො චෙ ලිඞ්ගෙ පරිවත්තෙ උපසම්පජ්ජිත්වා ධොවති, දහරස්ස භික්ඛුස්ස වා දින්නං හොති, සොපි ලිඞ්ගෙ පරිවත්තෙ ධොවති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තියමෙව, රජාපනාකොටාපනෙසුපි එසෙව නයො. ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, පුරාණචීවරං අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා ධොවාපිතං නිස්සග්ගිය’’න්ති (පාරා. 505) ඉමිනා පනෙත්ථ නයෙන නිස්සජ්ජනවිධානං වෙදිතබ්බං.

සාවත්ථියං උදායිත්ථෙරං ආරබ්භ පුරාණචීවරධොවාපනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, සාණත්තිකං ¶ ‘‘ධොවා’’තිආදිකාය ආණත්තියා, එවං ආණත්තාය ච භික්ඛුනියා උද්ධනසජ්ජනාදීසු සබ්බප්පයොගෙසු භික්ඛුනො දුක්කටං. ධොවිත්වා උක්ඛිත්තමත්තං පන රත්තමත්තං ආකොටිතමත්තඤ්ච නිස්සග්ගියං හොති, ධොවනාදීනි තීණිපි ද්වෙ වා කාරාපෙන්තස්ස එකෙන වත්ථුනා නිස්සග්ගියං, ඉතරෙහි දුක්කටං. සචෙ පන ‘‘ධොවා’’ති වුත්තා සබ්බානිපි කරොති, ධොවනපච්චයාව ආපත්ති. ‘‘ඉමස්මිං චීවරෙ යං කත්තබ්බං, තං කරොහී’’ති වදතො පන එකවාචාය පාචිත්තියෙන සද්ධිං ද්වෙ දුක්කටානි, භික්ඛුනිසඞ්ඝවසෙන එකතොඋපසම්පන්නාය ධොවාපෙන්තස්ස අනිස්සජ්ජිත්වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස, අඤ්ඤස්ස වා සන්තකං නිසීදනපච්චත්ථරණං වා ධොවාපෙන්තස්ස, ඤාතිකාය අඤ්ඤාතිකසඤ්ඤිනො චෙව, වෙමතිකස්ස ච දුක්කටං, අඤ්ඤාතිකාය ඤාතිකසඤ්ඤිනොපි වෙමතිකස්සාපි නිස්සග්ගියං පාචිත්තියමෙව. ඉතො පරං පන එවරූපෙසු ඨානෙසු ‘‘තිකපාචිත්තිය’’න්ති වක්ඛාම, සචෙ ඤාතිකාය සහායා අඤ්ඤාතිකා ‘‘ධොවා’’ති අවුත්තා වා ධොවති, අපරිභුත්තං වා අඤ්ඤං වා පරික්ඛාරං ධොවති, සික්ඛමානසාමණෙරියො වා ධොවන්ති, අනාපත්ති, උම්මත්තකාදීනං අනාපත්තියෙව. පුරාණචීවරතා, උපචාරෙ ඨත්වා අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා ආණාපනං, තස්සා ධොවනාදීනි චාති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සඤ්චරිත්තසමුට්ඨානං, කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

පුරාණචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. චීවරප්පටිග්ගහණසික්ඛාපදවණ්ණනා

පඤ්චමෙ ¶ අඤ්ඤාතිකායාතිඉදං වුත්තනයමෙව, තස්මා ඉතො පරං කත්ථචි න විචාරයිස්සාම. චීවරන්ති ඡන්නං අඤ්ඤතරං ¶ විකප්පනුපගං, එස නයො සබ්බෙසු චීවරප්පටිසංයුත්තසික්ඛාපදෙසු. යත්ථ පන විසෙසො භවිස්සති, තත්ථ වක්ඛාම. පටිග්ගණ්හෙය්යාතිඑත්ථ හත්ථෙන වා හත්ථෙ දෙතු, පාදමූලෙ වා ඨපෙතු, ධම්මකථං කථෙන්තස්ස වත්ථෙසු ඛිපියමානෙසු උපචාරං මුඤ්චිත්වාපි උපරි වා ඛිපතු, සචෙ සාදියති, පටිග්ගහිතමෙව හොති. යස්ස කස්සචි පන අනුපසම්පන්නස්ස හත්ථෙ පෙසිතං ගණ්හිතුං වට්ටති, ‘‘පංසුකූලං ගණ්හිස්සතී’’ති සඞ්කාරකූටාදීසු ඨපිතම්පි පංසුකූලං අධිට්ඨහිත්වා ගහෙතුං වට්ටතියෙව. අඤ්ඤත්ර පාරිවත්තකාති යං ‘‘අන්තමසො හරීටකක්ඛණ්ඩම්පි දත්වා වා දස්සාමී’’ති ආභොගං කත්වා වා පාරිවත්තකං ගණ්හාති, තං ඨපෙත්වා අඤ්ඤං අන්තමසො විකප්පනුපගං පටපරිස්සාවනම්පි ගණ්හන්තස්ස නිස්සග්ගියං හොති. තත්ර ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, චීවරං අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා හත්ථතො පටිග්ගහිතං ¶ අඤ්ඤත්ර පාරිවත්තකා නිස්සග්ගිය’’න්ති (පාරා. 512) ඉමිනා නයෙන නිස්සජ්ජනවිධානං වෙදිතබ්බං.

රාජගහෙ උදායිත්ථෙරං ආරබ්භ චීවරප්පටිග්ගහණවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘අඤ්ඤත්ර පාරිවත්තකා’’ති අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්ති, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, ගහණත්ථාය හත්ථප්පසාරණාදිප්පයොගෙ දුක්කටං, පටිලාභෙන නිස්සග්ගියං හොති, නිස්සජ්ජිතබ්බං, තිකපාචිත්තියං, එකතොඋපසම්පන්නාය ඤාතිකාය ච අඤ්ඤාතිකසඤ්ඤිස්ස වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. විස්සාසග්ගාහෙ, තාවකාලිකෙ, පත්තත්ථවිකාදිම්හි ච අනධිට්ඨාතබ්බපරික්ඛාරෙ, සික්ඛමානසාමණෙරීනං හත්ථතො ගහණෙ, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. විකප්පනුපගචීවරතා, පාරිවත්තකාභාවො, අඤ්ඤාතිකාය හත්ථතො ගහණන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සඤ්චරිත්තසමුට්ඨානං, කිරියාකිරියං, සෙසං චතුත්ථසදිසමෙවාති.

චීවරප්පටිග්ගහණසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා

ඡට්ඨෙ ගහපතින්ති භික්ඛූසු අපබ්බජිතමනුස්සං. ගහපතානින්ති භික්ඛුනීසු අපබ්බජිතිත්ථිං, එස නයො සබ්බෙසු ගහපතිප්පටිසංයුත්තෙසු සික්ඛාපදෙසු. විඤ්ඤාපෙය්යාති ¶ යාචෙය්ය වා යාචාපෙය්ය වා. අඤ්ඤත්ර සමයාති යො අච්ඡින්නචීවරො වා හොති නට්ඨචීවරො වා, තස්ස තං සමයං ඨපෙත්වා අඤ්ඤස්මිං විඤ්ඤාපනප්පයොගෙ දුක්කටං, පටිලාභෙන නිස්සග්ගියං හොති. තත්ථ ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, චීවරං අඤ්ඤාතකං ගහපතිකං අඤ්ඤත්ර සමයා විඤ්ඤාපිතං නිස්සග්ගිය’’න්ති (පාරා. 524) ඉමිනා නයෙන නිස්සජ්ජනවිධානං වෙදිතබ්බං.

සාවත්ථියං උපනන්දං ආරබ්භ චීවරවිඤ්ඤාපනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං. ‘‘අඤ්ඤත්ර සමයා’’ති අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්ති, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, ඤාතකෙ අඤ්ඤාතකසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස ච දුක්කටං. සමයෙ වා ඤාතකප්පවාරිතෙ වා විඤ්ඤාපෙන්තස්ස, අඤ්ඤස්ස වා ඤාතකප්පවාරිතෙ තස්සෙවත්ථාය විඤ්ඤාපෙන්තස්ස, අත්තනො ¶ ධනෙන ගණ්හන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. විකප්පනුපගචීවරතා, සමයාභාවො, අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්ති, තාය ච පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි චතුත්ථසදිසානෙවාති.

අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සත්තමෙ ¶ තඤ්චෙති තං අච්ඡින්නචීවරං වා නට්ඨචීවරං වා. අභිහට්ඨුන්ති අභීති උපසග්ගො, හරිතුන්ති අත්ථො, ගණ්හිතුන්ති වුත්තං හොති. පවාරෙය්යාති ඉච්ඡාපෙය්ය, ඉච්ඡං රුචිං උප්පාදෙය්ය, ‘‘යාවත්තකං ඉච්ඡසි, තාවත්තකං ගණ්හාහී’’ති එවං නිමන්තෙය්යාති අත්ථො, යථා වා ‘‘නෙක්ඛම්මං දට්ඨු ඛෙමතො’’ති (සු. නි. 426, 1104; චූළනි. ජතුකණ්ණීමාණවපුච්ඡානිද්දෙස 67) එත්ථ දිස්වාති අත්ථො, එවමිධාපි ‘‘අභිහට්ඨුං පවාරෙය්යා’’ති උපනෙත්වා පුරතො ඨපෙන්තො කායෙන වා, ‘‘අම්හාකං දුස්සකොට්ඨාගාරතො යත්තකං ඉච්ඡථ, තත්තකං ගණ්හථා’’ති වදන්තො වාචාය වා අභිහරිත්වා නිමන්තෙය්යාති අත්ථො. සන්තරුත්තරපරමන්ති සඅන්තරං උත්තරං පරමං අස්ස චීවරස්සාති සන්තරුත්තරපරමං, නිවාසනෙන සද්ධිං පාරුපනං උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදො අස්සාති වුත්තං හොති. තතො චීවරං සාදිතබ්බන්ති තතො අභිහටචීවරතො එත්තකං චීවරං ගහෙතබ්බං, න තතො පරං.

තත්රායං ¶ විනිච්ඡයො – යස්ස අධිට්ඨිතචීවරස්ස තීණි නට්ඨානි, තෙන ද්වෙ සාදිතබ්බානි, එකං නිවාසෙත්වා එකං පාරුපිත්වා අඤ්ඤං සභාගට්ඨානතො පරියෙසිතබ්බං. යස්ස ද්වෙ නට්ඨානි, තෙන එකං සාදිතබ්බං. සචෙ පන පකතියාව සන්තරුත්තරෙන චරති, ද්වෙ සාදිතබ්බානි, එවං එකං සාදියන්තෙනෙව සමො භවිස්සති. යස්ස තීසු එකං නට්ඨං, කිඤ්චි න සාදිතබ්බං. යස්ස පන ද්වීසු එකං නට්ඨං, එකං සාදිතබ්බං. යස්ස එකංයෙව හොති, තඤ්ච නට්ඨං, ද්වෙ සාදිතබ්බානි. භික්ඛුනියා පන පඤ්චසු නට්ඨෙසු ද්වෙ සාදිතබ්බානි, චතූසු නට්ඨෙසු එකං සාදිතබ්බං, තීසු නට්ඨෙසු න කිඤ්චි සාදිතබ්බං, කො පන වාදො ද්වීසු වා එකස්මිං වා. යෙන කෙනචි හි සන්තරුත්තරපරමතාය ඨාතබ්බං, තතො උත්තරි විඤ්ඤාපනප්පයොගෙ දුක්කටං, පටිලාභෙන නිස්සග්ගියං හොති. තත්ථ ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, චීවරං අඤ්ඤාතකං ගහපතිකං තතුත්තරි විඤ්ඤාපිතං නිස්සග්ගිය’’න්ති (පාරා. 524) ඉමිනා නයෙන නිස්සජ්ජනවිධානං වෙදිතබ්බං.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ බහුචීවරවිඤ්ඤාපනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, ඤාතකෙ අඤ්ඤාතකසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. ද්වෙ චීවරානි කත්වා ‘‘සෙසකං ආහරිස්සාමී’’ති වත්වා ගණ්හන්තස්ස, ‘‘සෙසකං තුය්හංයෙව හොතූ’’ති වුත්තස්ස, න අච්ඡින්නනට්ඨකාරණා දින්නං ගණ්හන්තස්ස, වුත්තනයෙන ඤාතකප්පවාරිතෙ විඤ්ඤාපෙන්තස්ස, අත්තනො ධනෙන ගණ්හන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. තතුත්තරිතා ¶ , අච්ඡින්නාදිකාරණතා ¶ , අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්ති, තාය ච පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි චතුත්ථසදිසානෙවාති.

තතුත්තරිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අට්ඨමෙ භික්ඛුං පනෙව උද්දිස්සාති ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දස්සාමී’’ති එවං අපදිසිත්වා. චීවරචෙතාපන්නන්ති හිරඤ්ඤාදිකං චීවරමූලං. උපක්ඛටං හොතීති සජ්ජිතං හොති, සංහරිත්වා ඨපිතං. චෙතාපෙත්වාති පරිවත්තෙත්වා, කාරෙත්වා වා කිණිත්වා වාති අත්ථො. චීවරෙන අච්ඡාදෙස්සාමීති වොහාරවචනමෙතං, ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දස්සාමීති අයං පනෙත්ථ ¶ අත්ථො. තත්ර චෙ සොති යත්ර සො ගහපති වා ගහපතානී වා, තත්ර සො භික්ඛු පුබ්බෙ අප්පවාරිතො උපසඞ්කමිත්වා චීවරෙ විකප්පං ආපජ්ජෙය්ය චෙති අයමෙත්ථ පදසම්බන්ධො. විකප්පං ආපජ්ජෙය්යාති විසිට්ඨකප්පං අධිකවිධානං ආපජ්ජෙය්ය. යථා පන තමාපජ්ජති, තං දස්සෙතුං සාධු වතාතිආදිමාහ. තත්ථ සාධූති ආයාචනෙ නිපාතො. වතාති පරිවිතක්කෙ. මන්ති අත්තානං නිද්දිසති. ආයස්මාති පරං ආලපති. එවරූපං වා එවරූපං වාති ආයතාදීසු අඤ්ඤතරං. කල්යාණකම්යතං උපාදායාති සුන්දරකාමතං විසිට්ඨකාමතං චිත්තෙන ගහෙත්වා, තස්ස ‘‘ආපජ්ජෙය්ය චෙ’’තිඉමිනා සම්බන්ධො, සචෙ පන එවරූපං ආපජ්ජන්තස්ස තස්ස වචනෙන යො පඨමං අධිප්පෙතතො මූලං වඩ්ඪෙත්වා සුන්දරතරං චෙතාපෙති, තස්ස පයොගෙ භික්ඛුනො දුක්කටං, පටිලාභෙන නිස්සග්ගියං හොති. තත්ථ ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, චීවරං පුබ්බෙ අප්පවාරිතං අඤ්ඤාතකං ගහපතිකං උපසඞ්කමිත්වා විකප්පං ආපන්නං නිස්සග්ගිය’’න්ති (පාරා. 529) ඉමිනා නයෙන නිස්සජ්ජනවිධානං වෙදිතබ්බං.

සාවත්ථියං උපනන්දං ආරබ්භ චීවරෙ විකප්පං ආපජ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, ඤාතකෙ අඤ්ඤාතකසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. මහග්ඝං චෙතාපෙතුකාමං අප්පග්ඝං වා, එතෙනෙව මූලෙන ‘‘අඤ්ඤං එවරූපං වා දෙහී’’ති වදන්තස්ස, වුත්තනයෙන ඤාතකප්පවාරිතෙ විඤ්ඤාපෙන්තස්ස, අත්තනො ධනෙන ගණ්හන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. චීවරෙ භිය්යොකම්යතා, අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්ති, තාය ච පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි චතුත්ථසදිසානෙවාති.

උපක්ඛටසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නවමෙ ¶ ඉමිනාව නයෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො. ඉදඤ්හි පුරිමස්ස අනුපඤ්ඤත්තිසදිසං, කෙවලං තත්ථ එකස්ස පීළා කතා, ඉධ ද්වින්නං, අයමෙත්ථ විසෙසො, සෙසං සබ්බං පුරිමසදිසමෙව. යථා ච ද්වින්නං, එවං බහූනං පීළං කත්වා ගණ්හතොපි ආපත්ති වෙදිතබ්බා. නිස්සජ්ජනවිධානෙ ච ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ ¶ , චීවරං පුබ්බෙ අප්පවාරිතෙ ¶ අඤ්ඤාතකෙ ගහපතිකෙ උපසඞ්කමිත්වා විකප්පං ආපන්නං නිස්සග්ගිය’’න්ති (පාරා. 534) ඉමිනා නයෙන වචනභෙදො ඤාතබ්බොති.

දුතියඋපක්ඛටසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දසමෙ රාජභොග්ගොති රාජතො භොග්ගං භුඤ්ජිතබ්බං අස්ස අත්ථීති රාජභොග්ගො, ‘‘රාජභොගො’’තිපි පාඨො, රාජතො භොගො අස්ස අත්ථීති අත්ථො. චීවරචෙතාපන්නන්ති හිරඤ්ඤාදිකං අකප්පියං. පහිණෙය්යාති පෙසෙය්ය. ඉමිනාතිආදි ආගමනසුද්ධිං දස්සෙතුං වුත්තං. සචෙ හි ‘‘ඉදං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දෙහී’’ති පෙසෙය්ය, ආගමනස්ස අසුද්ධත්තා අකප්පියවත්ථුං ආරබ්භ භික්ඛුනා කප්පියකාරකොපි නිද්දිසිතබ්බො න භවෙය්ය. ආභතන්ති ආනීතං. න ඛො මයන්තිආදි ඉදං කප්පියවසෙන ආභතම්පි චීවරමූලං ඊදිසෙන දූතවචනෙන අකප්පියං හොති, තස්මා තං පටික්ඛිපිතබ්බන්ති දස්සෙතුං වුත්තං. සුවණ්ණං රජතං කහාපණො මාසකොති ඉමානි හි චත්තාරි නිස්සග්ගියවත්ථූනි, මුත්තා මණි වෙළුරියො සඞ්ඛො සිලා පවාළං ලොහිතඞ්කො මසාරගල්ලං සත්ත ධඤ්ඤානි දාසිදාසඛෙත්තවත්ථුපුප්ඵාරාමඵලාරාමාදයොති ඉමානි දුක්කටවත්ථූනි ච අත්තනො වා චෙතියසඞ්ඝගණපුග්ගලානං වා අත්ථාය සම්පටිච්ඡිතුං න වට්ටන්ති, තස්මා තං සාදිතුං න වට්ටතීති දස්සනත්ථං ‘‘න ඛො මය’’න්තිආදි වුත්තං.

චීවරඤ්ච ඛො මයං පටිග්ගණ්හාමාති ඉදං පන අත්තානං උද්දිස්ස ආභතත්තා වත්තුං වට්ටති, තස්මා වුත්තං. කාලෙනාති යුත්තපත්තකාලෙන, යදා නො අත්ථො හොති, තදා කප්පියං චීවරං පටිග්ගණ්හාමාති අත්ථො. වෙය්යාවච්චකරොති කප්පියකාරකො. නිද්දිසිතබ්බොතිඉදං ‘‘අත්ථි පනායස්මතො කොචි වෙය්යාවච්චකරො’’ති කප්පියවචනෙන වුත්තත්තා අනුඤ්ඤාතං. සචෙ පන දූතො ‘‘කො ඉමං ගණ්හාතී’’ති වා ‘‘කස්ස දෙමී’’ති වා වදති, න නිද්දිසිතබ්බො. ආරාමිකො වා උපාසකො වාතිඉදං සාරුප්පතාය වුත්තං, ඨපෙත්වා පන පඤ්ච සහධම්මිකෙ යො කොචි කප්පියකාරකො ¶ වට්ටති. එසො ඛො, ආවුසොතිඉදං භික්ඛුස්ස කප්පියවචනදස්සනත්ථං වුත්තං, එවමෙව හි ¶ වත්තබ්බං, ‘‘එතස්ස දෙහී’’තිආදි න වත්තබ්බං. සඤ්ඤත්තො සො මයාති ආණත්තො සො මයා, යථා තුම්හාකං චීවරෙන අත්ථෙ සති චීවරං දස්සති, එවං වුත්තොති අත්ථො. දූතෙන හි එවං ආරොචිතෙයෙව තං චොදෙතුං වට්ටති, නෙව තස්ස හත්ථෙ දත්වා ගතමත්තකාරණෙන. සචෙ පන ‘‘අයං වෙය්යාවච්චකරො’’ති සම්මුඛා නිද්දිට්ඨො හොති, දූතො ච සම්මුඛා එව තස්ස හත්ථෙ චෙතාපන්නං දත්වා ‘‘ථෙරස්ස චීවරං කිණිත්වා දෙහී’’ති ගච්ඡති, එවං ‘‘සඤ්ඤත්තො සො මයා’’ති අවුත්තෙපි චොදෙතුං වට්ටති. සචෙ පන දූතො ගච්ඡන්තොව ‘‘අහං තස්ස හත්ථෙ දස්සාමි, තුම්හෙ චීවරං ගණ්හෙය්යාථා’’ති භික්ඛුනො වත්වා වා ගච්ඡති, අඤ්ඤං වා පෙසෙත්වා ආරොචාපෙති, එවං සති ඉතරම්පි චොදෙතුං වට්ටතියෙව. දෙසනාමත්තමෙව ¶ චෙතං ‘‘දූතෙනා’’ති. යොපි අත්තනා ආහරිත්වා එවං පටිපජ්ජති, තස්මිම්පි ඉදමෙව ලක්ඛණං. අත්ථො මෙ, ආවුසො, චීවරෙනාති චොදනාලක්ඛණනිදස්සනමෙතං. සචෙ හි වාචාය චොදෙති, ඉදං වා වචනං යාය කායචි භාසාය එතස්ස අත්ථො වා වත්තබ්බො, ‘‘දෙහි මෙ, ආහර මෙ’’තිආදිනා නයෙන පන වත්තුං න වට්ටති. අභිනිප්ඵාදෙය්යාති එවං වචීභෙදං කත්වා තික්ඛත්තුං චොදයමානො පටිලාභවසෙන සාධෙය්ය. ඉච්චෙතං කුසලන්ති එතං සුන්දරං.

ඡක්ඛත්තුපරමන්ති භාවනපුංසකවචනමෙතං. ඡක්ඛත්තුපරමඤ්හි තෙන චීවරං උද්දිස්ස තුණ්හීභූතෙන ඨාතබ්බං, න නිසීදිතබ්බං, න ආමිසං පටිග්ගහෙතබ්බං, න ධම්මො භාසිතබ්බො. ‘‘කිංකාරණා ආගතොසී’’ති වුත්තෙ පන ‘‘ජානාහි, ආවුසො’’ති එත්තකමෙව වත්තබ්බං. සචෙ නිසජ්ජාදීනි කරොති, ඨානං භඤ්ජති, ආගතකාරණං විනාසෙති, ඉදං කායෙන චොදනාය ලක්ඛණදස්සනත්ථං වුත්තං. එත්ථ ච උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදෙන තිස්සන්නං චොදනානං ඡන්නඤ්ච ඨානානං අනුඤ්ඤාතත්තා චොදනාය දිගුණං ඨානං අනුඤ්ඤාතං හොති, තස්මා සචෙ චොදෙතියෙව, න තිට්ඨති, ඡ චොදනායො ලබ්භන්ති. සචෙ තිට්ඨතියෙව, න චොදෙති, ද්වාදස ඨානානි ලබ්භන්ති. සචෙ උභයං කරොති, එකාය චොදනාය ද්වෙ ඨානානි හාපෙතබ්බානි. තත්ථ යො එකදිවසමෙව පුනප්පුනං ගන්ත්වා ඡක්ඛත්තුං චොදෙති, සකිංයෙව වා ගන්ත්වා ‘‘අත්ථො මෙ, ආවුසො, චීවරෙනා’’ති ඡක්ඛත්තුං වදති, තථා එකදිවසමෙව පුනප්පුනං ගන්ත්වා ද්වාදසක්ඛත්තුං තිට්ඨති, සකිංයෙව වා ගන්ත්වා තත්ර තත්ර ඨානෙ තිට්ඨති, සොපි සබ්බචොදනායො සබ්බට්ඨානානි ච භඤ්ජති, කො පන වාදො ¶ නානාදිවසෙසු එවං කරොන්තස්සාති අයමෙත්ථ විනිච්ඡයො. යෙ පන කප්පියකාරකෙ දායකො සයමෙව ගන්ත්වා නිසීදති තෙ සතක්ඛත්තුම්පි චොදෙතුං වට්ටති. යො පන උභොහි පි අනිද්දිට්ඨො මුඛවෙවටිකකප්පියකාරකො ච පරම්මුඛකප්පියකාරකො ච, සො න කිඤ්චි වත්තබ්බො, එවං ඉධ දසපි කප්පියකාරකා දස්සිතා හොන්ති.

තතො ¶ චෙ උත්තරීති වුත්තචොදනාඨානපරිමාණතො උත්තරි. නිස්සග්ගියන්ති උත්තරි වායාමමානස්ස සබ්බප්පයොගෙසු දුක්කටං, පටිලාභෙන නිස්සග්ගියං හොති. එත්ථ ච ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, චීවරං අතිරෙකතික්ඛත්තුං චොදනාය අතිරෙකඡක්ඛත්තුං ඨානෙන අභිනිප්ඵාදිතං නිස්සග්ගිය’’න්ති (පාරා. 539) ඉමිනා නයෙන නිස්සජ්ජනවිධානං වෙදිතබ්බං. යතස්ස චීවරචෙතාපන්නං ආභතන්ති යතො රාජතො වා රාජභොග්ගතො වා අස්ස භික්ඛුනො චීවරචෙතාපන්නං ආනීතං, ‘‘යත්වස්සා’’තිපි පාඨො, අයමෙව අත්ථො. තත්ථාති තස්ස රඤ්ඤො වා රාජභොග්ගස්ස වා සන්තිකං, සමීපත්ථෙ හි ඉදං භුම්මවචනං. න තං තස්ස භික්ඛුනො කිඤ්චි අත්ථං අනුභොතීති තං චෙතාපන්නං තස්ස භික්ඛුනො අප්පමත්තකම්පි කම්මං න නිප්ඵාදෙති. යුඤ්ජන්තායස්මන්තො සකන්ති ආයස්මන්තො අත්තනො සන්තකං ධනං පාපුණන්තු. මා වො සකං ¶ විනස්සාති තුම්හාකං සන්තකං මා විනස්සතු. අයං තත්ථ සාමීචීති අයං තත්ථ අනුධම්මතා ලොකුත්තරධම්මං අනුගතා, වත්තධම්මතාති අත්ථො, තස්මා එවං අකරොන්තො වත්තභෙදෙ දුක්කටං ආපජ්ජති.

සාවත්ථියං උපනන්දං ආරබ්භ ‘‘අජ්ජුණ්හො, භන්තෙ, ආගමෙහී’’ති (පාරා. 537) වුච්චමානො නාගමෙසි, තස්මිං වත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, ඌනකෙසු චොදනාඨානෙසු අතිරෙකසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. අචොදනාය ලද්ධෙ, සාමිකෙහි චොදෙත්වා දින්නෙ, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. කප්පියකාරකස්ස භික්ඛුනො නිද්දිට්ඨභාවො, දූතෙන අප්පිතතා, තතුත්තරිවායාමො, තෙන වායාමෙන පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි චතුත්ථසදිසානෙවාති.

එළකලොමවග්ගස්ස ¶ පඨමෙ කොසියමිස්සකන්ති එකෙනාපි කොසියංසුනා අන්තමසො තස්ස කරණට්ඨානෙ ¶ වාතවෙගෙන නිපාතිතෙනාපි මිස්සීකතං. සන්ථතන්ති සමෙ භූමිභාගෙ කොසියංසූනි උපරූපරි සන්ථරිත්වා කඤ්ජියාදීහි සිඤ්චිත්වා කත්තබ්බතාලක්ඛණං. කාරාපෙය්ය නිස්සග්ගියන්ති කරණකාරාපනප්පයොගෙසු දුක්කටං, පටිලාභෙන නිස්සග්ගියං හොති. එත්ථ ච ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, කොසියමිස්සකං සන්ථතං කාරාපිතං නිස්සග්ගිය’’න්ති (පාරා. 544) ඉමිනා නයෙන නිස්සජ්ජනවිධානං වෙදිතබ්බං, ඉමස්සෙව වචනස්ස අනුසාරෙන ඉතො පරං සබ්බසන්ථතං වෙදිතබ්බං. සක්කා හි එත්තාවතා ජානිතුන්ති න තං ඉතො පරං දස්සයිස්සාම.

ආළවියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ කොසියමිස්සකං සන්ථතං කාරාපනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අත්තනො අත්ථාය කාරාපනවසෙන සාණත්තිකං, අත්තනා විප්පකතපඅයොසාපනනයෙන චතුක්කපාචිත්තියං, අඤ්ඤස්සත්ථාය කරණකාරාපනෙසු අඤ්ඤෙන කතං පටිලභිත්වා පරිභුඤ්ජනෙ ච දුක්කටං. විතානාදිකරණෙ, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. කොසියමිස්සකභාවො, අත්තනො අත්ථාය සන්ථතස්ස කරණකාරාපනං, පටිලාභො චාති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි ධොවාපනසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙවාති.

කොසියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දුතියෙ සුද්ධකාළකානන්ති සුද්ධානං කාළකානං අඤ්ඤෙහි අමිස්සීකතානං. වෙසාලියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ තාදිසං සන්ථතං කරණවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සෙසං පඨමසදිසමෙවාති.

සුද්ධකාළකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

තතියෙ ¶ ¶ ද්වෙ භාගාති ද්වෙ කොට්ඨාසා. ආදාතබ්බාති ගහෙතබ්බා. ගොචරියානන්ති කපිලවණ්ණානං. අයං පනෙත්ථ විනිච්ඡයො – යත්තකෙහි කත්තුකාමො හොති, තෙසු තුලයිත්වා ද්වෙ කොට්ඨාසා කාළකානං ගහෙතබ්බා, එකො ඔදාතානං, එකො ගොචරියානං. එකස්සාපි කාළකලොමස්ස අතිරෙකභාවෙ නිස්සග්ගියං හොති, ඌනකං වට්ටති.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ තාදිසං සන්ථතං කරණවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, කිරියාකිරියං, සෙසං පඨමසදිසමෙවාති. ඉමානි පන තීණි නිස්සජ්ජිත්වා පටිලද්ධානිපි පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටන්ති.

ද්වෙභාගසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

චතුත්ථෙ ඔරෙන චෙ ඡන්නං වස්සානන්ති ඡන්නං වස්සානං ඔරිමභාගෙ, අන්තොති අත්ථො. අඤ්ඤත්ර භික්ඛුසම්මුතියාති යං සඞ්ඝො ගිලානස්ස භික්ඛුනො සන්ථතසම්මුතිං දෙති, තං ඨපෙත්වා අලද්ධසම්මුතිකස්ස ඡබ්බස්සබ්භන්තරෙ අඤ්ඤං සන්ථතං කරොන්තස්ස නිස්සග්ගියං හොති.

සාවත්ථියං ¶ සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආරබ්භ අනුවස්සං සන්ථතං කාරාපනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘අඤ්ඤත්ර භික්ඛුසම්මුතියා’’ති අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්ති, සා යෙන ලද්ධා හොති, තස්ස යාව රොගො න වූපසම්මති, වූපසන්තො වා පුන කුප්පති, තාව ගතගතට්ඨානෙ අනුවස්සම්පි කාතුං වට්ටති, අඤ්ඤස්සත්ථාය කාරෙතුං, කතඤ්ච පටිලභිත්වා පරිභුඤ්ජිතුම්පි වට්ටති, සෙසං පඨමසදිසමෙවාති.

ඡබ්බස්සසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පඤ්චමෙ පුරාණසන්ථතං නාම යත්ථ සකිම්පි නිසින්නො වා හොති නිපන්නො වා. සමන්තාති එකපස්සතො වට්ටං වා චතුරස්සං වා ඡින්දිත්වා ගහිතට්ඨානං යථා ¶ විදත්ථිමත්තං හොති, එවං ගහෙතබ්බං. සන්ථරන්තෙන පන එකදෙසෙ වා සන්ථරිතබ්බං, විජටෙත්වා වා මිස්සකං කත්වා සන්ථරිතබ්බං, එවං ථිරතරං හොති. අනාදා චෙති සති පුරාණසන්ථතෙ අග්ගහෙත්වා. අසති පන අග්ගහෙත්වාපි වට්ටති, අඤ්ඤස්සත්ථාය කාරෙතුං, කතඤ්ච පටිලභිත්වා පරිභුඤ්ජිතුම්පි වට්ටති.

සාවත්ථියං සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආරබ්භ සන්ථතවිස්සජ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සෙසං තතියසදිසමෙවාති.

නිසීදනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඡට්ඨෙ ¶ අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නස්සාති අද්ධානසඞ්ඛාතං දීඝමග්ගං පටිපන්නස්ස, සබ්බඤ්චෙතං වත්ථුමත්තදීපනමෙව, යත්ථ කත්ථචි පන ධම්මෙන ලභිත්වා ගණ්හතො දොසො නත්ථි. තියොජනපරමන්ති ගහිතට්ඨානතො තියොජනප්පමාණං දෙසං. සහත්ථාති සහත්ථෙන, අත්තනා හරිතබ්බානීති අත්ථො. අසන්තෙ හාරකෙති ¶ අසන්තෙයෙව අඤ්ඤස්මිම්පි හාරකෙ. සචෙ පන අත්ථි, තං ගාහෙතුං වට්ටති. අත්තනා පන අන්තමසො වාතාබාධප්පටිකාරත්ථං සුත්තකෙන අබන්ධිත්වා කණ්ණච්ඡිද්දෙ පක්ඛිත්තානිපි ආදාය තියොජනං එකං පාදං අතික්කාමෙන්තස්ස දුක්කටං, දුතියපාදාතික්කමෙ නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං අඤ්ඤතරං භික්ඛුං ආරබ්භ තියොජනාතික්කමනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, ඌනකතියොජනෙ අතිරෙකසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. තියොජනං හරණපච්චාහරණෙ, වාසාධිප්පායෙන ගන්ත්වා තතො පරං හරණෙ, අච්ඡින්නං වා නිස්සට්ඨං වා පටිලභිත්වා හරණෙ, අඤ්ඤං හරාපනෙ, අන්තමසො සුත්තකෙනපි බද්ධකතභණ්ඩහරණෙ, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. එළකලොමානං අකතභණ්ඩතා, පඨමප්පටිලාභො, අත්තනා ආදාය වා අඤ්ඤස්ස අජානන්තස්ස යානෙ පක්ඛිපිත්වා වා තියොජනාතික්කමනං, ආහරණපච්චාහරණං, අවාසාධිප්පායතාති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. එළකලොමසමුට්ඨානං ¶ , කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

එළකලොමසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. එළකලොමධොවාපනසික්ඛාපදවණ්ණනා

සත්තමෙ සක්කෙසු ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ එළකලොමධොවාපනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං. තත්ථ පුරාණචීවරධොවාපනෙ වුත්තනයෙනෙව සබ්බොපි විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො.

එළකලොමධොවාපනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අට්ඨමෙ ¶ ජාතරූපරජතන්ති සුවණ්ණඤ්චෙව රූපියඤ්ච, අපිච කහාපණො ලොහමාසකදාරුමාසකජතුමාසකාදයොපි යෙ වොහාරං ගච්ඡන්ති, සබ්බෙ තෙ ඉධ රජතන්ත්වෙව වුත්තා. උග්ගණ්හෙය්ය වාති අත්තනො අත්ථාය දිය්යමානං වා යත්ථකත්ථචි ඨිතං වා නිප්පරිග්ගහිතං දිස්වා සයං ගණ්හෙය්ය වා. උග්ගණ්හාපෙය්ය වාති තදෙව අඤ්ඤෙන ගාහාපෙය්ය වා. උපනික්ඛිත්තං වා සාදියෙය්යාති ‘‘ඉදං අය්යස්ස හොතූ’’ති එවං සම්මුඛා වා, ‘‘අසුකස්මිං නාම ඨානෙ මම හිරඤ්ඤසුවණ්ණං, තං තුය්හං හොතූ’’ති එවං පරම්මුඛා ඨිතං වා කෙවලං වාචාය වා හත්ථමුද්දාය වා ‘‘තුය්හ’’න්ති වත්වා පරිච්චත්තං යො කායවාචාහි අප්පටික්ඛිපිත්වා චිත්තෙන අධිවාසෙය්ය, අයං ‘‘සාදියෙය්යා’’ති වුච්චති. සචෙ පන චිත්තෙන සාදියති, ගණ්හිතුකාමො හොති, කායෙන වා වාචාය වා ‘‘නයිදං කප්පතී’’ති පටික්ඛිපති, කායවාචාහි අප්පටික්ඛිපිත්වා සුද්ධචිත්තො හුත්වා ‘‘නයිදං අම්හාකං කප්පතී’’ති න සාදියති, වට්ටති. නිස්සග්ගියන්ති උග්ගහණාදීසු යංකිඤ්චි කරොන්තස්ස ¶ අඝනබද්ධෙසු වත්ථූසු වත්ථුගණනාය නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. තං නිස්සජ්ජන්තෙන ‘‘අහං, භන්තෙ, රූපියං පටිග්ගහෙසිං, ඉදං මෙ, භන්තෙ, නිස්සග්ගියං, ඉමාහං සඞ්ඝස්ස නිස්සජ්ජාමී’’ති (පාරා. 584) එවං සඞ්ඝමජ්ඣෙයෙව නිස්සජ්ජිතබ්බං. සචෙ තත්ථ කොචි ගහට්ඨො ආගච්ඡති ¶ , ‘‘ඉදං ජානාහී’’ති වත්තබ්බො. ‘‘ඉමිනා කිං ආහරිය්යතූ’’ති භණන්තෙ පන ‘‘ඉදං නාමා’’ති අවත්වා ‘‘සප්පිආදීනි භික්ඛූනං කප්පන්තී’’ති එවං කප්පියං ආචික්ඛිතබ්බං. සචෙ සො ආහරති, රූපියප්පටිග්ගාහකං ඨපෙත්වා සබ්බෙහි භාජෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං. රූපියප්පටිග්ගාහකස්ස පන යං තප්පච්චයා උප්පන්නං, තං අඤ්ඤෙන ලභිත්වා දිය්යමානම්පි අන්තමසො තතො නිබ්බත්තරුක්ඛච්ඡායාපි පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටති. සචෙ පන සො කිඤ්චි ආහරිතුං න ඉච්ඡති, ‘‘ඉමං ඡට්ටෙහී’’ති වත්තබ්බො. සචෙ යත්ථ කත්ථචි නික්ඛිපති, ගහෙත්වා වා ගච්ඡති, න වාරෙතබ්බො. නො චෙ ඡට්ටෙති, පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතො භික්ඛු රූපියඡට්ටකො සම්මන්නිතබ්බො. තෙන අනිමිත්තං කත්වාව ගූථං විය ඡට්ටෙතබ්බං. සචෙ නිමිත්තං කරොති, දුක්කටං ආපජ්ජති.

රාජගහෙ උපනන්දං ආරබ්භ රූපියප්පටිග්ගහණවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, සාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, අරූපියෙ රූපියසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස වා, සඞ්ඝචෙතියාදීනං අත්ථාය ගණ්හන්තස්ස, මුත්තාමණිආදිප්පටිග්ගහණෙ ච දුක්කටං. රතනසික්ඛාපදනයෙන නික්ඛිපන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. ජාතරූපරජතභාවො, අත්තුද්දෙසිකතා, ගහණාදීසු අඤ්ඤතරභාවොති ¶ ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීසු සියා කිරියං ගහණෙන ආපජ්ජනතො, සියා අකිරියං පටික්ඛෙපස්ස අකරණතො, සෙසං සඤ්චරිත්තෙ වුත්තනයමෙවාති.

ජාතරූපසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. රූපියසංවොහාරසික්ඛාපදවණ්ණනා

නවමෙ නානප්පකාරකන්ති කතාදිවසෙන අනෙකවිධං. රූපියසංවොහාරන්ති ජාතරූපරජතපරිවත්තනං. පුරිමසික්ඛාපදෙන හි නිස්සග්ගියවත්ථුදුක්කටවත්ථූනං පටිග්ගහණං වාරිතං, ඉමිනා පරිවත්තනං. තස්මා දුක්කටවත්ථුනා දුක්කටවත්ථුකප්පියවත්ථූනි, කප්පියවත්ථුනා ච දුක්කටවත්ථුං පරිවත්තෙන්තස්ස දුක්කටං. නිස්සග්ගියවත්ථුනා පන නිස්සග්ගියවත්ථුං වා දුක්කටවත්ථුං වා කප්පියවත්ථුං වා, දුක්කටවත්ථුකප්පියවත්ථූහි ච නිස්සග්ගියවත්ථුං පරිවත්තෙන්තස්ස නිස්සග්ගියං හොති, තං පුරිමනයානුසාරෙනෙව සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිස්සජ්ජිතබ්බං, නිස්සට්ඨවත්ථුස්මිඤ්ච තත්ථ වුත්තනයෙනෙව පටිපජ්ජිතබ්බං.

සාවත්ථියං ¶ ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ රූපියසංවොහාරවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, යං අත්තනො ධනෙන පරිවත්තෙති, තස්ස වා ධනස්ස වා රූපියභාවො චෙව, පරිවත්තනඤ්චාති ඉමානෙත්ථ ¶ ද්වෙ අඞ්ගානි. කිරියං, සෙසං අනන්තරසික්ඛාපදෙ වුත්තනයමෙවාති.

රූපියසංවොහාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දසමෙ නානප්පකාරකන්ති චීවරාදීනං කප්පියභණ්ඩානං වසෙන අනෙකවිධං. කයවික්කයන්ති කයඤ්චෙව වික්කයඤ්ච. ‘‘ඉමිනා ඉමං දෙහි, ඉමං ආහර, පරිවත්තෙහි, චෙතාපෙහී’’ති ඉමිනා හි නයෙන පරස්ස කප්පියභණ්ඩං ගණ්හන්තො කයං සමාපජ්ජති, අත්තනො කප්පියභණ්ඩං දෙන්තො වික්කයං සමාපජ්ජති. තස්මා ඨපෙත්වා පඤ්ච සහධම්මිකෙ යං එවං අත්තනො කප්පියභණ්ඩං දත්වා මාතු සන්තකම්පි කප්පියභණ්ඩං ගණ්හාති, තං නිස්සග්ගියං හොති. වුත්තලක්ඛණවසෙන සඞ්ඝගණපුග්ගලෙසු යස්ස කස්සචි නිස්සජ්ජිතබ්බං, ‘‘ඉමං භුඤ්ජිත්වා වා ගහෙත්වා වා ඉදං නාම ආහර ¶ වා කරොහි වා’’ති රජනාදිං ආහරාපෙත්වා වා ධමකරණාදිපරික්ඛාරං භූමිසොධනාදිඤ්ච නවකම්මං කාරෙත්වා වා සන්තං වත්ථු නිස්සජ්ජිතබ්බං, අසන්තෙ පාචිත්තියං දෙසෙතබ්බමෙව.

සාවත්ථියං උපනන්දං ආරබ්භ කයවික්කයවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘ඉදං කිං අග්ඝතී’’ති එවං අග්ඝං පුච්ඡන්තස්ස, යස්ස හත්ථතො භණ්ඩං ගණ්හිතුකාමො හොති, තං ඨපෙත්වා අඤ්ඤං අන්තමසො තස්සෙව පුත්තභාතුකම්පි කප්පියකාරකං කත්වා ‘‘ඉමිනා ඉදං නාම ගහෙත්වා දෙහී’’ති ආචික්ඛන්තස්ස, ‘‘ඉදං අම්හාකං අත්ථි, අම්හාකඤ්ච ඉමිනා ච ඉමිනා ච අත්ථො’’ති එවං වත්වා අත්තනො ධනෙන ලද්ධං ගණ්හන්තස්ස, සහධම්මිකෙහි සද්ධිං කයවික්කයං කරොන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. යං අත්තනො ධනෙන පරිවත්තෙති, යෙන ච පරිවත්තෙති, තෙසං කප්පියවත්ථුතා, අසහධම්මිකතා, කයවික්කයාපජ්ජනඤ්චාති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සෙසං රූපියසංවොහාරෙ වුත්තනයමෙවාති.

කයවික්කයසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පත්තවග්ගස්ස ¶ පඨමෙ අතිරෙකපත්තොති අනධිට්ඨිතො ච අවිකප්පිතො ච, සො ච ඛො උක්කට්ඨමජ්ඣිමොමකානං අඤ්ඤතරො පමාණයුත්තොව, තස්ස පමාණං ‘‘අඩ්ඪාළ්හකොදනං ගණ්හාතී’’තිආදිනා (පාරා 602) නයෙන පාළියං වුත්තං. තත්රායං විනිච්ඡයො – අනුපහතපුරාණසාලිතණ්ඩුලානං සුකොට්ටිතපරිසුද්ධානං ද්වෙ මගධනාළියො ගහෙත්වා තෙහි තණ්ඩුලෙහි අනුත්තණ්ඩුලමකිලින්නමපිණ්ඩිකං සුවිසදං කුන්දමකුළරාසිසදිසං අවස්සාවිතොදනං පචිත්වා නිරවසෙසං පත්තෙ පක්ඛිපිත්වා තස්ස ඔදනස්ස චතුත්ථභාගප්පමාණො නාතිඝනො නාතිතනුකො හත්ථහාරියො සබ්බසම්භාරසඞ්ඛතො මුග්ගසූපො පක්ඛිපිතබ්බො, තතො ආලොපස්ස අනුරූපං යාවචරිමාලොපප්පහොනකං මච්ඡමංසාදිබ්යඤ්ජනං පක්ඛිපිතබ්බං, සප්පිතෙලතක්කරසකඤ්ජියාදීනි ¶ පන ¶ ගණනූපගානි න හොන්ති. තානි හි ඔදනගතිකානෙව, නෙව හාපෙතුං, න වඩ්ඪෙතුං සක්කොන්ති, එවමෙතං සබ්බම්පි පක්ඛිත්තං සචෙ පත්තස්ස මුඛවට්ටියා හෙට්ඨිමරාජිසමං තිට්ඨති, සුත්තෙන වා හීරෙන වා ඡින්දන්තස්ස සුත්තස්ස වා හීරස්ස වා හෙට්ඨිමන්තං ඵුසති, අයං උක්කට්ඨො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං අතික්කම්ම ථූපීකතං තිට්ඨති, අයං උක්කට්ඨොමකො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං න සම්පාපුණාති, අන්තොගධමෙව හොති, අයං උක්කට්ඨුක්කට්ඨො නාම පත්තො. උක්කට්ඨතො උපඩ්ඪප්පමාණො මජ්ඣිමො. මජ්ඣිමපත්තතො උපඩ්ඪප්පමාණො ඔමකො. තෙසම්පි වුත්තනයෙනෙව භෙදො වෙදිතබ්බො. ඉච්චෙතෙසු නවසු උක්කට්ඨුක්කට්ඨො ච ඔමකොමකො චාති ද්වෙ අපත්තා, සෙසා සත්ත පත්තා පමාණයුත්තා නාම, අයමෙත්ථසඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන සමන්තපාසාදිකායං (පාරා. අට්ඨ. 2.598 ආදයො) වුත්තො, තස්මා එවං පමාණයුත්තං සමණසාරුප්පෙන පක්කං අයොපත්තං වා මත්තිකාපත්තං වා ලභිත්වා පුරාණපත්තං පච්චුද්ධරිත්වා අන්තොදසාහෙ අධිට්ඨාතබ්බො. සචෙ පනස්ස මූලතො කාකණිකමත්තම්පි දාතබ්බං අවසිට්ඨං හොති, අධිට්ඨානුපගො න හොති, අප්පච්චුද්ධරන්තෙන විකප්පෙතබ්බො. තත්ථ පච්චුද්ධරණාධිට්ඨානලක්ඛණං චීවරවග්ගෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං, විකප්පනලක්ඛණං පරතො වක්ඛාම. සචෙ පන කොචි අපත්තකො භික්ඛු දස පත්තෙ ලභිත්වා සබ්බෙ අත්තනාව පරිභුඤ්ජිතුකාමො හොති, එකං පත්තං අධිට්ඨාය පුන දිවසෙ තං පච්චුද්ධරිත්වා අඤ්ඤො අධිට්ඨාතබ්බො, එතෙනුපායෙන වස්සසතම්පි ¶ පරිහරිතුං සක්කා. යො පනස්ස පත්තො මුඛවට්ටිතො හෙට්ඨා ද්වඞ්ගුලමත්තොකාසතො පට්ඨාය යත්ථකත්ථචි කඞ්ගුසිත්ථනික්ඛමනමත්තෙන ඡිද්දෙන ඡිද්දො හොති, සො අධිට්ඨානුපගො න හොති. පුන ඡිද්දෙ පාකතිකෙ කතෙ අධිට්ඨාතබ්බො, සෙසං අධිට්ඨානවිජහනං තිචීවරෙ වුත්තනයමෙව.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ අතිරෙකපත්තධාරණවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, සෙසවණ්ණනාක්කමො චීවරවග්ගස්ස පඨමසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බොති.

පත්තසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දුතියෙ ඌනානි පඤ්ච බන්ධනානි අස්සාති ඌනපඤ්චබන්ධනො, නාස්ස පඤ්ච බන්ධනානි පූරෙන්තීති අත්ථො, තෙන ඌනපඤ්චබන්ධනෙන, ඉත්ථම්භූතස්ස ලක්ඛණෙ කරණවචනං. තත්ථ යස්මා අබන්ධනස්සාපි පඤ්ච බන්ධනානි න පූරෙන්ති සබ්බසො නත්ථිතාය, තෙනස්ස පදභාජනෙ ‘‘ඌනපඤ්චබන්ධනො නාම පත්තො අබන්ධනො වා එකබන්ධනො වා’’තිආදි (පාරා. 613) වුත්තං. ‘‘ඌනපඤ්චබන්ධනෙනා’’ති ¶ ච වුත්තත්තා යස්ස පඤ්චබන්ධනො පත්තො හොති පඤ්චබන්ධනොකාසො වා, තස්ස සො අපත්තො, තස්මා අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙතුං වට්ටති. යස්මිං පන පත්තෙ මුඛවට්ටිතො හෙට්ඨා භට්ඨා ද්වඞ්ගුලප්පමාණා එකාපි රාජි හොති, තං ¶ තස්සා රාජියා හෙට්ඨිමපරියන්තෙ පත්තවෙධකෙන විජ්ඣිත්වා පචිත්වා සුත්තරජ්ජුකමකචිරජ්ජුකාදීහි වා තිපුසුත්තකෙන වා බන්ධිත්වා තං බන්ධනං ආමිසස්ස අලග්ගනත්ථං තිපුපට්ටකෙන වා කෙනචි බද්ධසිලෙසාදිනා වා පටිච්ඡාදෙතබ්බං, සො ච පත්තො අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බො, සුඛුමං වා ඡිද්දං කත්වා බන්ධිතබ්බො, ඵාණිතං ඣාපෙත්වා පාසාණචුණ්ණෙන බන්ධිතුම්පි වට්ටති. යස්ස පන ද්වෙ රාජියො වා එකායෙව වා චතුරඞ්ගුලා, තස්ස ද්වෙ බන්ධනානි දාතබ්බානි. යස්ස තිස්සො වා එකායෙව වා ඡළඞ්ගුලා, තස්ස තීණි. යස්ස චතස්සො වා එකායෙව වා අට්ඨඞ්ගුලා, තස්ස චත්තාරි. යස්ස පඤ්ච වා එකායෙව වා දසඞ්ගුලා, සො බද්ධොපි අබද්ධොපි අපත්තොයෙව, අඤ්ඤො විඤ්ඤාපෙතබ්බො, එස තාව මත්තිකාපත්තෙ විනිච්ඡයො.

අයොපත්තෙ ¶ පන සචෙපි පඤ්ච වා අතිරෙකානි වා ඡිද්දානි හොන්ති, තානි චෙ අයචුණ්ණෙන වා ආණියා වා ලොහමණ්ඩලෙන වා බද්ධානි මට්ඨානි හොන්ති, ස්වෙව පරිභුඤ්ජිතබ්බො, අඤ්ඤො න විඤ්ඤාපෙතබ්බො. අථ පන එකම්පි ඡිද්දං මහන්තං හොති, ලොහමණ්ඩලෙන බද්ධම්පි මට්ඨං න හොති, පත්තෙ ආමිසං ලග්ගති, අකප්පියො හොති අයං පත්තො, අඤ්ඤො විඤ්ඤාපෙතබ්බො. යො පන එවං පත්තසඞ්ඛෙපගතෙ වා අයොපත්තෙ, ඌනපඤ්චබන්ධනෙ වා මත්තිකාපත්තෙ සති අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙති, පයොගෙ දුක්කටං, පටිලාභෙන නිස්සග්ගියො හොති, නිස්සජ්ජිතබ්බො. නිස්සජ්ජන්තෙන සඞ්ඝමජ්ඣෙ එව නිස්සජ්ජිතබ්බො, තෙන වුත්තං ‘‘භික්ඛුපරිසාය නිස්සජ්ජිතබ්බො’’ති. යො ච තස්සා භික්ඛුපරිසායාතිඑත්ථ තෙහි භික්ඛූහි පකතියා එව අත්තනො අත්තනො අධිට්ඨිතං පත්තං ගහෙත්වා සන්නිපතිතබ්බං, තතො සම්මතෙන පත්තග්ගාහාපකෙන පත්තස්ස විජ්ජමානගුණං වත්වා ‘‘භන්තෙ, ඉමං ගණ්හථා’’ති ථෙරො වත්තබ්බො. සචෙ ථෙරස්ස සො පත්තො න රුච්චති, අප්පිච්ඡතාය වා න ගණ්හාති, වට්ටති. තස්මිං පන අනුකම්පාය අගණ්හන්තස්ස දුක්කටං. සචෙ පන ගණ්හාති, ථෙරස්ස පත්තං දුතියත්ථෙරං ගාහාපෙත්වා එතෙනෙව උපායෙන යාව සඞ්ඝනවකා ගාහාපෙතබ්බො, තෙන පරිච්චත්තපත්තො පන පත්තපරියන්තො නාම, සො තස්ස භික්ඛුනො පදාතබ්බො. තෙනාපි සො යථා විඤ්ඤාපෙත්වා ගහිතපත්තො, එවමෙව සක්කච්චං පරිභුඤ්ජිතබ්බො. සචෙ පන තං ජිගුච්ඡන්තො අදෙසෙ වා නික්ඛිපති, අපරිභොගෙන වා පරිභුඤ්ජති, විස්සජ්ජෙති වා, දුක්කටං ආපජ්ජති.

සක්කෙසු ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ බහූ පත්තෙ විඤ්ඤාපනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං ¶ , අබන්ධනෙන අබන්ධනං, එකබන්ධනං, දුබන්ධනං, තිබන්ධනං, චතුබ්බන්ධනං, අබන්ධනොකාසං, එකද්විතිචතුබ්බන්ධනොකාසං චෙතාපෙති, එවං එකෙකෙන පත්තෙන දසධා දසවිධං පත්තං. චෙතාපනවසෙන පන එකං නිස්සග්ගියපාචිත්තියසතං හොති. නට්ඨපත්තස්ස, භින්නපත්තස්ස, අත්තනො ඤාතකප්පවාරිතෙ, අඤ්ඤස්ස ච ඤාතකප්පවාරිතෙ, තස්සෙවත්ථාය විඤ්ඤාපෙන්තස්ස, අත්තනො ධනෙන ගණ්හතො, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. අධිට්ඨානුපගපත්තස්ස ඌනපඤ්චබන්ධනතා, අත්තුද්දෙසිකතා, අකතවිඤ්ඤත්ති ¶ , තාය ච පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි ධොවාපනසික්ඛාපදෙ වුත්තනයානෙවාති.

ඌනපඤ්චබන්ධනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

තතියෙ ¶ පටිසායනීයානීති පටිසායිතබ්බානි, පරිභුඤ්ජිතබ්බානීති අත්ථො. එතෙන සයං උග්ගහෙත්වා නික්ඛිත්තානං සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්තිං දස්සෙති, තානි හි පටිසායිතුං න වට්ටන්ති. භෙසජ්ජානීති භෙසජ්ජකිච්චං කරොන්තු වා, මා වා, එවං ලද්ධවොහාරානි. සප්පි නාම ගවාදීනං සප්පි, යෙසං මංසං කප්පති, තෙසං සප්පි. තථා නවනීතං. තෙලං නාම තිලසාසපමධූකඑරණ්ඩකවසාදීහි නිබ්බත්තිතං. මධු නාම මක්ඛිකාමධුමෙව. ඵාණිතං නාම උච්ඡුරසං උපාදාය පන අපක්කා වා අවත්ථුකපක්කා වා සබ්බාපි උච්ඡුවිකති ‘‘ඵාණිත’’න්ති වෙදිතබ්බං. තානි පටිග්ගහෙත්වාති තානි භෙසජ්ජානි පටිග්ගහෙත්වා, න තෙසං වත්ථූනි. එතෙන ඨපෙත්වා වසාතෙලං යානෙත්ථ යාවකාලිකවත්ථුකානි, තෙසං වත්ථූනි පටිග්ගහෙත්වා කතානි සප්පිආදීනි සත්තාහං අතික්කාමයතොපි අනාපත්තිං දස්සෙති. වසාතෙලං පන කාලෙ පටිග්ගහිතං කාලෙ නිපක්කං කාලෙ සංසට්ඨං තෙලපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතුං අනුඤ්ඤාතං, තස්මා ඨපෙත්වා මනුස්සවසං අඤ්ඤං යංකඤ්චි වසං පුරෙභත්තං පටිග්ගහෙත්වා සාමං පචිත්වා නිබ්බත්තිතතෙලම්පි සත්තාහං නිරාමිසපරිභොගෙන වට්ටති. අනුපසම්පන්නෙන පචිත්වා දින්නං පන තදහුපුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, අඤ්ඤෙසං යාවකාලිකවත්ථූනං වත්ථුං පචිතුං න වට්ටතියෙව. නිබ්බත්තිතසප්පි වා නවනීතං වා පචිතුං වට්ටති, තං පන තදහුපුරෙභත්තම්පි සාමිසං පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටති. පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතඛීරාදිතො අනුපසම්පන්නෙන පචිත්වා කතසප්පිආදීනි පන තදහුපුරෙභත්තං සාමිසානිපි වට්ටන්ති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය අනජ්ඣොහරණීයානි, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති. සන්නිධිකාරකං පරිභුඤ්ජිතබ්බානීති සන්නිධිං කත්වා නිදහිත්වා පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතානි තදහුපුරෙභත්තං සාමිසපරිභොගෙනාපි වට්ටන්ති, පච්ඡාභත්තතො ¶ පට්ඨාය පන තානි ච, පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතානි ච සත්තාහං නිරාමිසපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බානීති අත්ථො. ‘‘පරිභුඤ්ජිතබ්බානී’’ති ච වචනතො අන්තොසත්තාහෙ අබ්භඤ්ජනාදීනං අත්ථාය අධිට්ඨහිත්වා ඨපිතෙසු අනාපත්ති, යාවජීවිකානි සාසපමධූකඑරණ්ඩකඅට්ඨීනි තෙලකරණත්ථං පටිග්ගහෙත්වා තදහෙව කතතෙලං සත්තාහකාලිකං, දුතියදිවසෙ කතං ඡාහං වට්ටති, තතියදිවසෙ කතං පඤ්චාහං, චතුත්ථපඤ්චමඡට්ඨසත්තමදිවසෙ කතං තදහෙව වට්ටති. සචෙ යාව අරුණස්ස උග්ගමනා ¶ තිට්ඨති, නිස්සග්ගියං හොති, අට්ඨමදිවසෙ කතං අනජ්ඣොහරණීයං, අනිස්සග්ගියත්තා පන බාහිරපරිභොගෙන වට්ටති. සචෙපි න කරොති, තෙලත්ථාය පටිග්ගහිතසාසපාදීනං පන පාළියං අනාගතසප්පිආදීනඤ්ච ¶ සත්තාහාතික්කමෙ දුක්කටං ආපජ්ජති. සීතුදකෙන කතමධූකපුප්ඵඵාණිතං පන ඵාණිතගතිකමෙව, අම්බඵාණිතාදීනි යාවකාලිකානි. යං පනෙත්ථ සත්තාහකාලිකං, තං නිස්සට්ඨං පටිලභිත්වාපි අරුආදීනි වා මක්ඛෙතුං, අජ්ඣොහරිතුං වා න වට්ටති. පදීපෙ කාළවණ්ණෙ වා උපනෙතබ්බං, අඤ්ඤස්ස භික්ඛුනො කායිකපරිභොගං වට්ටති. යං පන නිරපෙක්ඛො පරිච්චජිත්වා පුන ලභති, තං අජ්ඣොහරිතුම්පි වට්ටති. විසුං ඨපිතසප්පිආදීසු, එකභාජනෙ වා අමිස්සිතෙසු වත්ථුගණනාය ආපත්තියො.

සාවත්ථියං සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආරබ්භ සත්තාහං අතික්කමනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සෙසං චීවරවග්ගස්ස පඨමසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති.

භෙසජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

චතුත්ථෙ මාසො සෙසො ගිම්හානන්ති චතුන්නං ගිම්හමාසානං එකො පච්ඡිමමාසො සෙසො. පරියෙසිතබ්බන්ති ගිම්හානං පච්ඡිමමාසස්ස පඨමදිවසතො පට්ඨාය යාව කත්තිකමාසස්ස පච්ඡිමදිවසො, තාව ‘‘කාලො වස්සිකසාටිකායා’’තිආදිනා සතුප්පාදකරණෙන, සඞ්ඝස්ස පවාරිතට්ඨානතො, අත්තනො ඤාතකප්පවාරිතට්ඨානතො පන ‘‘දෙථ මෙ වස්සිකසාටිකචීවර’’න්තිආදිකාය විඤ්ඤත්තියාපි පරියෙසිතබ්බං. අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතට්ඨානෙ සතුප්පාදං කරොන්තස්ස වත්තභෙදෙ දුක්කටං, යථා වා තථා වා ‘‘දෙථ මෙ’’තිආදිවචනෙන විඤ්ඤාපෙන්තස්ස අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදෙන නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. කත්වා නිවාසෙතබ්බන්ති ගිම්හානං පච්ඡිමද්ධමාසස්ස පඨමදිවසතො පට්ඨාය යාව කත්තිකමාසස්ස පච්ඡිමදිවසො, තාව සූචිකම්මනිට්ඨානෙන ¶ සකිම්පි වණ්ණභෙදමත්තරජනෙන කප්පබින්දුකරණෙන ච කත්වා පරිදහිතබ්බා. එත්තාවතා ගිම්හානං පච්ඡිමො මාසො පරියෙසනක්ඛෙත්තං ¶ , පච්ඡිමො අද්ධමාසො කරණනිවාසනක්ඛෙත්තම්පි, වස්සානස්ස චතූසු මාසෙසු සබ්බම්පි තං වට්ටතීති අයමත්ථො දස්සිතො හොති. යො චායං ගිම්හානං පච්ඡිමො මාසො අනුඤ්ඤාතො, එත්ථ කතපරියෙසිතම්පි වස්සිකසාටිකං අධිට්ඨාතුං න වට්ටති. සචෙ තස්මිං මාසෙ අතික්කන්තෙ වස්සං උක්කඩ්ඪියති, පුන මාසපරිහාරං ලභති, ධොවිත්වා පන නික්ඛිපිත්වා වස්සූපනායිකදිවසෙ අධිට්ඨාතබ්බා. සචෙ සතිසම්මොසෙන වා අප්පහොනකභාවෙන වා අකතා හොති. තෙ ච ද්වෙ මාසෙ වස්සානස්ස චතුමාසන්ති ඡ මාසෙ පරිහාරං ලභති. සචෙ පන කත්තිකමාසෙ කථිනං අත්ථරියති, අපරෙපි චත්තාරො මාසෙ ලභති, එවං දස මාසා හොන්ති. තතො පරම්පි සතියා පච්චාසාය තං මූලචීවරං කත්වා ඨපෙන්තස්ස එකමාසන්ති එවං එකාදස මාසෙ පරිහාරං ලභති, ඉතො පරං එකාහම්පි න ලභති.

ඔරෙන චෙ මාසො ¶ සෙසො ගිම්හානන්ති ගිම්හානං පච්ඡිමමාසස්ස ඔරිමභාගෙ යාව හෙමන්තස්ස පඨමදිවසො, තාවාති අත්ථො. පරියෙසෙය්යාති එතෙසු සත්තසු පිට්ඨිසමයමාසෙසු අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතට්ඨානතො සතුප්පාදකරණෙන පරියෙසන්තස්ස නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං, විඤ්ඤාපෙන්තස්ස අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදෙන නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං, ඤාතකප්පවාරිතෙ විඤ්ඤාපෙන්තස්ස තෙන සික්ඛාපදෙන අනාපත්ති, සතුප්පාදං කරොන්තස්ස ඉමිනා සික්ඛාපදෙන ආපත්ති. ඔරෙනද්ධමාසො සෙසො ගිම්හානන්ති ගිම්හානස්ස පච්ඡිමද්ධමාසතො ඔරිමභාගෙ එකස්මිං අද්ධමාසෙ. කත්වා නිවාසෙය්යාති එත්ථන්තරෙ ධම්මෙන උප්පන්නම්පි කත්වා නිවාසෙන්තස්ස නිස්සග්ගියං හොති.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ වස්සිකසාටිකපරියෙසනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, ඌනකමාසද්ධමාසෙසු අතිරෙකසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං, තථා සතියා වස්සිකසාටිකාය නග්ගස්ස කායං ඔවස්සාපයතො. පොක්ඛරණියාදීසු පන න්හායන්තස්ස වා අච්ඡින්නචීවරස්ස වා නට්ඨචීවරස්ස වා ‘‘අනිවත්ථං චොරා හරන්තී’’ති එවං ආපදාසු වා නිවාසයතො උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. එත්ථ ච වස්සිකසාටිකාය අත්තුද්දෙසිකතා, අසමයෙ පරියෙසනතා, තාය ච පටිලාභොති ඉමානි තාව පරියෙසනාපත්තියා තීණි අඞ්ගානි ¶ . සචීවරතා, ආපදාභාවො, වස්සිකසාටිකාය සකභාවො, අසමයෙ නිවාසනන්ති ඉමානි නිවාසනාපත්තියා චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි ධොවාපනසික්ඛාපදෙ වුත්තනයානෙවාති.

වස්සිකසාටිකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. චීවරඅච්ඡින්දනසික්ඛාපදවණ්ණනා

පඤ්චමෙ ¶ සාමං චීවරං දත්වාති වෙය්යාවච්චාදීනි පච්චාසිසමානො සයමෙව දත්වා. අච්ඡින්දෙය්යාති වෙය්යාවච්චාදීනි අකරොන්තං දිස්වා සකසඤ්ඤාය අච්ඡින්දන්තස්ස වත්ථුගණනාය ආපත්තියො. අච්ඡින්දාපෙය්යාතිඑත්ථ පන ‘‘අච්ඡින්දා’’ති ආණත්තියා දුක්කටං, අච්ඡින්දෙසු යත්තකානි ආණත්තානි, තෙසං ගණනාය ආපත්තියො.

සාවත්ථියං උපනන්දං ආරබ්භ චීවරඅච්ඡින්දනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, සාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං. අනුපසම්පන්නෙ උපසම්පන්නසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස, අනුපසම්පන්නසඤ්ඤිනො වා, උපසම්පන්නස්සාපි විකප්පනුපගපච්ඡිමචීවරං ඨපෙත්වා අඤ්ඤං පරික්ඛාරං, අනුපසම්පන්නස්ස ච යංකිඤ්චි අච්ඡින්දතො වා දුක්කටං. තෙන තුට්ඨෙන වා කුපිතෙන වා දින්නං පන තස්ස විස්සාසං වා ගණ්හන්තස්ස උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. විකප්පනුපගපච්ඡිමචීවරතා, සාමං දින්නතා, සකසඤ්ඤිතා, උපසම්පන්නතා, කොධවසෙන අච්ඡින්දනං වා අච්ඡින්දාපනං වාති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානි අඤ්ඤත්ර වෙදනාය. වෙදනා පන ඉධ දුක්ඛවෙදනායෙවාති.

චීවරඅච්ඡින්දනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. සුත්තවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා

ඡට්ඨෙ ¶ සුත්තන්ති ඡබ්බිධං ඛොමසුත්තාදිං වා තෙසං අනුලොමං වා. විඤ්ඤාපෙත්වාති චීවරත්ථාය යාචිත්වා. වායාපෙය්යාති ‘‘චීවරං මෙ, ආවුසො, වායථා’’ති අකප්පියාය විඤ්ඤත්තියා වායාපෙය්ය. නිස්සග්ගියන්ති එවං ¶ වායාපෙන්තස්ස යො තන්තවායො චීවරවායනත්ථං තුරිවෙමසජ්ජනාදිකෙ පයොගෙ කරොති, තස්ස සබ්බප්පයොගෙසු දුක්කටං, පටිලාභෙන නිස්සග්ගියං හොති.

රාජගහෙ ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ චීවරවායාපනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, විඤ්ඤාපිතසුත්තං විඤ්ඤාපිතතන්තවායෙන වායාපෙන්තස්ස දීඝතො විදත්ථිමත්තෙ තිරියඤ්ච හත්ථමත්තෙ වීතෙ නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. ඉති යාව චීවරං වඩ්ඪති, තාව ඉමිනා පමාණෙන ආපත්තියො වඩ්ඪන්ති. තෙනෙව පන අවිඤ්ඤත්තියා ලද්ධසුත්තං වායාපෙන්තස්ස යථා පුබ්බෙ නිස්සග්ගියං ¶ , එවං ඉධ දුක්කටං. තෙනෙව විඤ්ඤත්තඤ්ච අවිඤ්ඤත්තඤ්ච වායාපෙන්තස්ස සචෙ වුත්තප්පමාණෙන කෙදාරබද්ධං විය චීවරං හොති, අකප්පියසුත්තමයෙ පරිච්ඡෙදෙ පාචිත්තියං, ඉතරස්මිං තථෙව දුක්කටං. තතො චෙ ඌනතරා පරිච්ඡෙදා, සබ්බපරිච්ඡෙදෙසු දුක්කටානෙව. අථ එකන්තරිකෙන වා සුත්තෙන දීඝතො වා කප්පියං තිරියං අකප්පියං කත්වා වීතං හොති, පුබ්බෙ වුත්තප්පමාණගණනාය දුක්කටානි. එතෙනෙව උපායෙන කප්පියතන්තවායෙන අකප්පියසුත්තෙ, කප්පියාකප්පියෙහි තන්තවායෙහි සුත්තෙපි කප්පියෙ අකප්පියෙ කප්පියාකප්පියෙ ච ආපත්තිභෙදො වෙදිතබ්බො. තිකපාචිත්තියං, අවායාපිතෙ වායාපිතසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. චීවරසිබ්බනආයොගකායබන්ධනඅංසබද්ධකපත්තත්ථවිකපරිස්සාවනානං අත්ථාය සුත්තං විඤ්ඤාපෙන්තස්ස, ඤාතකප්පවාරිතෙහි කප්පියසුත්තං වායාපෙන්තස්ස, අඤ්ඤස්සත්ථාය, අත්තනො ධනෙන, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති, චීවරත්ථාය විඤ්ඤාපිතසුත්තං, අත්තුද්දෙසිකතා, අකප්පියතන්තවායෙන අකප්පියවිඤ්ඤත්තියා වායාපනන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි ධොවාපනසික්ඛාපදෙ වුත්තනයානෙවාති.

සුත්තවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සත්තමෙ තත්ර චෙ සො භික්ඛූති යත්ර ගාමෙ වා නිගමෙ වා තන්තවායා, තත්ර. පුබ්බෙ අප්පවාරිතොති චීවරසාමිකෙහි අප්පවාරිතො හුත්වා ¶ . විකප්පං ආපජ්ජෙය්යාති විසිට්ඨකප්පං අධිකවිධානං ආපජ්ජෙය්ය. ඉදානි යෙනාකාරෙන විකප්පං ආපන්නො හොති, තං දස්සෙතුං ඉදං ඛො, ආවුසොතිආදි වුත්තං. තත්ථ ආයතන්ති දීඝං. විත්ථතන්ති පුථුලං. අප්පිතන්ති ඝනං. සුවීතන්ති සුට්ඨු වීතං, සබ්බට්ඨානෙසු සමං කත්වා වීතං. සුප්පවායිතන්ති සුට්ඨු පවායිතං, සබ්බට්ඨානෙසු සමං කත්වා තන්තෙ පසාරිතං. සුවිලෙඛිතන්ති ලෙඛනියා සුට්ඨු විලෙඛිතං. සුවිතච්ඡිතන්ති කොච්ඡෙන ¶ සුට්ඨු විතච්ඡිතං, සුට්ඨු නිද්ධොතන්ති අත්ථො. පිණ්ඩපාතමත්තම්පීති එත්ථ ච න භික්ඛුනො පිණ්ඩපාතදානමත්තෙන තං නිස්සග්ගියං හොති, සචෙ පන තෙ තස්ස වචනෙන චීවරසාමිකානං හත්ථතො සුත්තං ගහෙත්වා ඊසකම්පි ආයතං වා විත්ථතං වා අප්පිතං වා කරොන්ති, අථ තෙසං පයොගෙ භික්ඛුනො දුක්කටං, පටිලාභෙන නිස්සග්ගියං හොති.

සාවත්ථියං උපනන්දං ආරබ්භ චීවරෙ විකප්පං ආපජ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, ඤාතකෙ අඤ්ඤාතකසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. ඤාතකප්පවාරිතානං තන්තවායෙහි, අඤ්ඤස්ස වා අත්ථාය, අත්තනො වා ධනෙන, මහග්ඝං වායාපෙතුකාමං ¶ අප්පග්ඝං වායාපෙන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතානං තන්තවායෙ උපසඞ්කමිත්වා විකප්පමාපජ්ජනතා, චීවරස්ස අත්තුද්දෙසිකතා, තස්ස වචනෙන සුත්තවඩ්ඪනං, චීවරප්පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි ධොවාපනසික්ඛාපදෙ වුත්තනයානෙවාති.

මහාපෙසකාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අට්ඨමෙ දසාහානාගතන්ති දස අහානි දසාහං, තෙන දසාහෙන අනාගතා දසාහානාගතා, දසාහෙන අසම්පත්තාති අත්ථො, තං දසාහානාගතං, අච්චන්තසංයොගවසෙන භුම්මත්ථෙ උපයොගවචනං. කත්තිකතෙමාසිකපුණ්ණමන්ති පඨමකත්තිකපුණ්ණමං, ඉධාපි පඨමපදස්ස අනුපයොගතා පුරිමනයෙනෙව භුම්මත්ථෙ උපයොගවචනං. ඉදං වුත්තං හොති – යතො පට්ඨාය පඨමප්පවාරණා ‘‘දසාහානාගතා’’ති වුච්චති, සචෙපි තානි දිවසානි අච්චන්තමෙව භික්ඛුනො අච්චෙකචීවරං උප්පජ්ජෙය්ය, ‘‘අච්චෙකං ඉද’’න්ති ජානමානෙන භික්ඛුනා ¶ සබ්බම්පි පටිග්ගහෙතබ්බන්ති. තෙන පවාරණාමාසස්ස ජුණ්හපක්ඛපඤ්චමිතො පට්ඨාය උප්පන්නස්ස චීවරස්ස නිධානකාලො දස්සිතො හොති. කාමඤ්චෙස ‘‘දසාහපරමං අතිරෙකචීවරං ධාරෙතබ්බ’’න්තිඉමිනාව සිද්ධො, අට්ඨුප්පත්තිවසෙන පන අපුබ්බං විය අත්ථං දස්සෙත්වා සික්ඛාපදං ඨපිතං. අච්චෙකචීවරන්ති ගමිකගිලානගබ්භිනිඅභිනවුප්පන්නසද්ධානං පුග්ගලානං අඤ්ඤතරෙන ‘‘වස්සාවාසිකං දස්සාමී’’ති එවං ආරොචෙත්වා දින්නං. සචෙ තං පුරෙ පවාරණාය විභජිතං, යෙන ගහිතං, තෙන වස්සච්ඡෙදො න කාතබ්බො, කරොති චෙ, තං චීවරං සඞ්ඝිකං හොති. යාව චීවරකාලසමයන්ති අනත්ථතෙ කථිනෙ යාව වස්සානස්ස පච්ඡිමො මාසො, අත්ථතෙ කථිනෙ යාව පඤ්ච මාසා, තාව නික්ඛිපිතබ්බං.

සාවත්ථියං සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආරබ්භ අච්චෙකචීවරස්ස චීවරකාලසමයං අතික්කමනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සෙසමෙත්ථ චීවරවග්ගස්ස පඨමසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති.

අච්චෙකචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නවමෙ ¶ උපවස්සං ඛො පනාති එත්ථ උපවස්සන්ති උපවස්ස, උපවසිත්වාති වුත්තං හොති, උපසම්පජ්ජන්තිආදීසු ¶ (විභ. 570) විය හෙත්ථ අනුනාසිකො දට්ඨබ්බො, වස්සං උපගන්ත්වා වසිත්වා චාති අත්ථො. ඉමස්ස ච පදස්ස ‘‘තථාරූපෙසු භික්ඛු සෙනාසනෙසු විහරන්තො’’තිඉමිනා සම්බන්ධො, ඉදං වුත්තං හොති – වස්සං උපගන්ත්වා වසිත්වා ච තතො පරං පච්ඡිමකත්තිකපුණ්ණමපරියොසානකාලං යානි ඛො පන තානි ආරඤ්ඤකානි…පෙ… අන්තරඝරෙ නික්ඛිපෙය්යාති. තත්ථ ආරඤ්ඤකානීති සබ්බපච්ඡිමානි ආරොපිතෙන ආචරියධනුනා ගාමස්ස ඉන්දඛීලතො පට්ඨාය පඤ්චධනුසතප්පමාණෙ පදෙසෙ කතසෙනාසනානි. සචෙ පන අපරික්ඛිත්තො ගාමො හොති, පරික්ඛෙපාරහට්ඨානතො පට්ඨාය මිනෙතබ්බං. සචෙ විහාරස්ස පරික්ඛෙපො වා අපරික්ඛිත්තස්ස යං ගාමතො සබ්බපඨමං සෙනාසනං වා චෙතියං වා බොධි වා ධුවසන්නිපාතට්ඨානං වා යාව ¶ , තං තාව පකතිමග්ගෙන මිනෙතබ්බං, අඤ්ඤං මග්ගං කාතුං, අමග්ගෙන වා මිනෙතුං න වට්ටති. සාසඞ්කසම්මතානීති චොරාදීනං නිවිට්ඨොකාසාදිදස්සනෙන ‘‘සාසඞ්කානී’’ති සම්මතානි, එවං සඤ්ඤාතානීති අත්ථො. සහ පටිභයෙන සප්පටිභයානි, චොරෙහි මනුස්සානං හතවිලුත්තාකොටිතභාවදස්සනතො සන්නිහිතබලවභයානීති අත්ථො.

අන්තරඝරෙ නික්ඛිපෙය්යාති ආරඤ්ඤකස්ස සෙනාසනස්ස සමන්තා සබ්බදිසාභාගෙසු අත්තනා අභිරුචිතෙ ගොචරගාමෙ නික්ඛිපෙය්ය. තඤ්ච ඛො සතියා අඞ්ගසම්පත්තියා, තත්රායං අඞ්ගසම්පත්ති – පුරිමිකාය උපගන්ත්වා මහාපවාරණාය පවාරිතො හොති, ඉදමෙකං අඞ්ගං. කත්තිකමාසොයෙව හොති, ඉදං දුතියං අඞ්ගං. පඤ්චධනුසතිකපච්ඡිමප්පමාණයුත්තං සෙනාසනං හොති, ඉදං තතියං අඞ්ගං. ඌනප්පමාණෙ වා ගාවුතතො අතිරෙකප්පමාණෙ වා න ලභති, යත්ර හි පිණ්ඩාය චරිත්වා භුත්තවෙලායමෙව පුන විහාරං සක්කා ආගන්තුං, තදෙව ඉධාධිප්පෙතං. සාසඞ්කසප්පටිභයමෙව හොති, ඉදං චතුත්ථං අඞ්ගං හොතීති. කොචිදෙව පච්චයොති කිඤ්චිදෙව කාරණං. තෙන චීවරෙනාති තෙන අන්තරඝරෙ නික්ඛිත්තචීවරෙන. විප්පවාසායාති වියොගවාසාය. තතො චෙ උත්තරි විප්පවසෙය්යාති ඡාරත්තතො උත්තරි තස්මිං සෙනාසනෙ සත්තමං අරුණං උට්ඨාපෙය්යාති අත්ථො, තථා අසක්කොන්තෙන පන ගාමසීමං ඔක්කමිත්වා සභායං වා යත්ථ කත්ථචි වා වසිත්වා චීවරප්පවත්තිං ඤත්වා පක්කමිතුං වට්ටති. අඤ්ඤත්ර භික්ඛුසම්මුතියාති යං සඞ්ඝො ගිලානස්ස භික්ඛුනො චීවරෙන විප්පවාසසම්මුතිං දෙති, තං ඨපෙත්වා අලද්ධසම්මුතිකස්ස අතිරෙකඡාරත්තං විප්පවසතො නිස්සග්ගියං හොති.

සාවත්ථියං සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආරබ්භ චීවරවිප්පවාසවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සෙසමෙත්ථ චීවරවග්ගස්ස දුතියසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති.

සාසඞ්කසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දසමෙ ¶ ¶ සඞ්ඝිකන්ති සඞ්ඝස්ස සන්තකං. සො හි සඞ්ඝස්ස පරිණතත්තා හත්ථෙ අනාරුළ්හොපි එකෙන පරියායෙන සඞ්ඝසන්තකො හොති. ලාභන්ති ලභිතබ්බං චීවරාදිවත්ථුං. පරිණතන්ති ‘‘දස්සාම කරිස්සාමා’’ති වචීභෙදෙන වා ¶ හත්ථමුද්දාය වා සඞ්ඝස්ස නින්නං හුත්වා ඨිතං. අත්තනො පරිණාමෙය්යාති ‘‘ඉදං මය්හං දෙථා’’තිආදීනි වදන්තො අත්තනින්නං කරෙය්ය. සචෙ පන සඞ්ඝස්ස දින්නං හොති, තං ගහෙතුං න වට්ටති, සඞ්ඝස්සෙව දාතබ්බං. පරිණතං පන සහධම්මිකානං වා ගිහීනං වා අන්තමසො මාතුසන්තකම්පි අත්තනො පරිණාමෙන්තස්ස පයොගෙ දුක්කටං, පටිලාභෙන නිස්සග්ගියං හොති.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ පරිණාමනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, පරිණතෙ වෙමතිකස්ස, අපරිණතෙ පරිණතසඤ්ඤිනො චෙව වෙමතිකස්ස ච, සඞ්ඝචෙතියපුග්ගලෙසු යස්ස කස්සචි පරිණතං අඤ්ඤසඞ්ඝාදීනං පරිණාමෙන්තස්ස ච දුක්කටං. අපරිණතසඤ්ඤිනො, ‘‘කත්ථ දෙමා’’ති පුච්ඡිතෙ ‘‘යත්ථ තුම්හාකං චිත්තං පසීදති, තත්ථ දෙථ, තුම්හාකං දෙය්යධම්මො පරිභොගං වා ලභෙය්යා’’තිආදීනි වදන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. සඞ්ඝෙ පරිණතභාවො, තං ඤත්වා අත්තනො පරිණාමනං, පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානීති.

පරිණතසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඉති කඞ්ඛාවිතරණියා පාතිමොක්ඛවණ්ණනාය

නිස්සග්ගියපාචිත්තියවණ්ණනා නිට්ඨිතා.