තීකා > විනයපිටක (ටීකා) > ද්වෙමාතිකාපාළි

පාචිත්තියෙසු ¶ ¶ මුසාවාදවග්ගස්ස පඨමෙ සම්පජානමුසාවාදෙති පුබ්බෙපි ජානිත්වා වචනක්ඛණෙපි ජානන්තස්සෙව මුසාවාදභණනෙ. භණනඤ්ච නාම ඉධ අභූතස්ස වා භූතතං, භූතස්ස වා අභූතතං කත්වා කායෙන වා වාචාය වා විඤ්ඤාපනප්පයොගො, නිමිත්තත්ථෙ චෙතං භුම්මවචනං. තස්මා යො සම්පජානමුසාවාදං වදති, තස්ස තංනිමිත්තං තංහෙතු තප්පච්චයා පාචිත්තියං හොතීති එවමෙත්ථ අඤ්ඤෙසු ච ඊදිසෙසු අත්ථො වෙදිතබ්බො.

සාවත්ථියං හත්ථකං සක්යපුත්තං ආරබ්භ අවජානිත්වා පටිජානනාදිවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, උත්තරිමනුස්සධම්මාරොචනත්ථං මුසා භණන්තස්ස පාරාජිකං, අමූලකෙන පාරාජිකෙන අනුද්ධංසනත්ථං සඞ්ඝාදිසෙසො, සඞ්ඝාදිසෙසෙන අනුද්ධංසනත්ථං පාචිත්තියං, ආචාරවිපත්තියා අනුද්ධංසනත්ථං දුක්කටං, ‘‘යො තෙ විහාරෙ වසී’’තිආදිනා (පාරා. 220) පරියායෙන උත්තරිමනුස්සධම්මාරොචනත්ථං පටිවිජානන්තස්ස මුසා භණිතෙ ථුල්ලච්චයං, අප්පටිවිජානන්තස්ස දුක්කටං, කෙවලං මුසා භණන්තස්ස ඉධ පාචිත්තියං. අනුපධාරෙත්වා සහසා භණන්තස්ස, ‘‘අඤ්ඤං ¶ භණිස්සාමී’’ති අඤ්ඤං භණන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. විසංවාදනපුරෙක්ඛාරතා, විසංවාදනචිත්තෙන යමත්ථං වත්තුකාමො, තස්ස පුග්ගලස්ස විඤ්ඤාපනපයොගො චාති ඉමානෙත්ථ ද්වෙ අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානීති.

මුසාවාදසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දුතියෙ ¶ ඔමසවාදෙති ඔවිජ්ඣනවචනෙ, ජාතිනාමගොත්තකම්මසිප්පආබාධලිඞ්ගකිලෙසආපත්තිඅක්කොසෙසු භූතෙන වා අභූතෙන වා යෙන කෙනචි පාරාජිකං ආපන්නං වා අනාපන්නං වා යංකිඤ්චි භික්ඛුං යාය කායචි ¶ වාචාය වා හත්ථමුද්දාය වා අනඤ්ඤාපදෙසෙන අක්කොසනවචනෙ පාචිත්තියන්ති අත්ථො.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ ඔමසනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තෙහියෙව දසහි අක්කොසවත්ථූහි ‘‘සන්ති ඉධෙකච්චෙ චණ්ඩාලා’’තිආදිනා (පාචි. 26) නයෙන අඤ්ඤාපදෙසං කත්වා අක්කොසන්තස්ස, ‘‘චොරොසි ගණ්ඨිභෙදකොසී’’තිආදීහි පාළිමුත්තකපදෙහි අක්කොසන්තස්ස, යථා තථා වා අනුපසම්පන්නං අක්කොසන්තස්ස ච දුක්කටං. ඉධ භික්ඛුනීපි අනුපසම්පන්නසඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. අනක්කොසිතුකාමස්ස කෙවලං දවකම්යතාය වදතො සබ්බත්ථ දුබ්භාසිතං. අත්ථධම්මඅනුසාසනිපුරෙක්ඛාරානං, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. යං අක්කොසති, තස්ස උපසම්පන්නතා, අනඤ්ඤාපදෙසෙන ජාතිආදීහි අක්කොසනං, ‘‘මං අක්කොසතී’’ති ජානනා, අත්ථපුරෙක්ඛාරතාදීනං අභාවොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානි, වෙදනා පන ඉධ දුක්ඛාති.

ඔමසවාදසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

තතියෙ භික්ඛුපෙසුඤ්ඤෙති භික්ඛුස්ස පෙසුඤ්ඤෙ, ජාතිආදීහි අක්කොසවත්ථූහි භික්ඛූ අක්කොසන්තස්ස භික්ඛුනො සුත්වා වචනං භික්ඛුනො පියකම්යතාය වා භෙදාධිප්පායෙන වා යො අක්කුද්ධො, තස්ස භික්ඛුස්ස කායෙන වා වාචාය වා උපසංහටෙ තස්මිං පෙසුඤ්ඤකරණවචනෙ පාචිත්තියන්ති අත්ථො.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ පෙසුඤ්ඤඋපසංහරණවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, වුත්තනයෙනෙව අඤ්ඤාපදෙසෙන අක්කොසන්තස්ස වචනූපසංහාරෙ වා පාළිමුත්තකඅක්කොසූපසංහාරෙ වා අනුපසම්පන්නස්ස ච උපසංහාරෙ දුක්කටං. ඉධාපි භික්ඛුනී අනුපසම්පන්නට්ඨානෙ ¶ ඨිතා. න පියකම්යතාය, න භෙදාධිප්පායෙන කෙවලං පාපගරහිතාය වදන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. ජාතිආදීහි අනඤ්ඤාපදෙසෙන අක්කොසන්තස්ස භික්ඛුනො සුත්වා වචනං භික්ඛුස්ස උපසංහරණං, පියකම්යතාභෙදාධිප්පායෙසු ¶ අඤ්ඤතරතා ¶ , තස්ස විජානනාති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානෙවාති.

පෙසුඤ්ඤසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

චතුත්ථෙ පදසො ධම්මං වාචෙය්යාති සඞ්ගීතිත්තයං අනාරුළ්හම්පි රාජොවාදතික්ඛින්ද්රියචතුපරිවත්තනනන්දොපනන්දකුලුම්පසුත්තමග්ගකථාදිධම්මඤ්ච සඞ්ගීතිත්තයමාරුළ්හං තිපිටකධම්මඤ්ච පදං පදං වාචෙය්ය, පදානුපදඅන්වක්ඛරඅනුබ්යඤ්ජනෙසු එකෙකං කොට්ඨාසන්ති අත්ථො. පාචිත්තියන්ති එතෙසු පදාදීසු භික්ඛුඤ්ච භික්ඛුනිඤ්ච ඨපෙත්වා යංකඤ්චි කොට්ඨාසං අවසෙසපුග්ගලෙහි සද්ධිං එකතො භණන්තස්ස පදාදිගණනාය පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ පදසො ධම්මවාචනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං. උපසම්පන්නෙ අනුපසම්පන්නසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. අනුපසම්පන්නෙන සද්ධිං එකතො උද්දෙසග්ගහණෙ, සජ්ඣායකරණෙ, තස්ස සන්තිකෙ උද්දෙසග්ගහණෙ, යෙභුය්යෙන පගුණගන්ථං භණන්තස්ස, ඔසාරෙන්තස්ස ච ඛලිතට්ඨානෙ ‘‘එවං භණාහී’’ති වචනෙ ච එකතො භණන්තස්සාපි, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. අනුපසම්පන්නතා, වුත්තලක්ඛණං ධම්මං පදසො වාචනතා, එකතො ඔසාපනඤ්චාති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. පදසොධම්මසමුට්ඨානං, කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, වචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

පදසොධම්මසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පඤ්චමෙ අනුපසම්පන්නෙනාති භික්ඛුං ඨපෙත්වා අන්තමසො පාරාජිකවත්ථුභූතෙන තිරච්ඡානගතෙනාපි. උත්තරිදිරත්තතිරත්තන්ති ද්වින්නං වා තිණ්ණං වා රත්තීනං උපරි. සහසෙය්යන්ති සබ්බච්ඡන්නපරිච්ඡන්නෙ යෙභුය්යෙන ඡන්නපරිච්ඡන්නෙ වා සෙනාසනෙ පුබ්බාපරියෙන වා එකක්ඛණෙන වා එකතො ¶ නිපජ්ජනං. කප්පෙය්යාති ¶ විදහෙය්ය සම්පාදෙය්ය. තත්ථ ඡදනං අනාහච්ච දියඩ්ඪහත්ථුබ්බෙධෙන පාකාරාදිනා පරිච්ඡින්නම්පි සබ්බපරිච්ඡන්නමිච්චෙව වෙදිතබ්බං, තස්මා ඉමිනා ලක්ඛණෙන සමන්නාගතො සචෙපි සත්තභූමිකො පාසාදො එකූපචාරො හොති, සතගබ්භං වා චතුසාලං, යො තත්ථ වා අඤ්ඤත්ථ වා තාදිසෙ තෙන වා අඤ්ඤෙන වා අනුපසම්පන්නෙන සහ තිස්සො රත්තියො සයිත්වා චතුත්ථදිවසෙ අත්ථඞ්ගතෙ සූරියෙ අනුපසම්පන්නෙ නිපන්නෙ ගබ්භද්වාරං පිධාය වා අපිධාය වා නිපජ්ජති, පඨමනිපන්නො වා තස්මිං නිපජ්ජන්තෙ න වුට්ඨාති, තස්ස උභින්නං උට්ඨහිත්වා නිපජ්ජනප්පයොගගණනාය අනුපසම්පන්නගණනාය ච පාචිත්තියං. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන සමන්තපාසාදිකායං (පාචි. අට්ඨ. 51) සබ්බප්පකාරතො වුත්තො.

ආළවියං ¶ සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආරබ්භ අනුපසම්පන්නෙන සහසෙය්යවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘උත්තරිදිරත්තතිරත්ත’’න්ති අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්ති, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, උපසම්පන්නෙ අනුපසම්පන්නසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස වා උපද්ධච්ඡන්නපරිච්ඡන්නාදීසු ච දුක්කටං. ඌනකදිරත්තතිරත්තං වසන්තස්ස, තතියාය රත්තියා පුරාරුණා නික්ඛමිත්වා පුන වසන්තස්ස, සබ්බච්ඡන්නසබ්බාපරිච්ඡන්නාදීසු වසන්තස්ස, ඉතරස්මිං නිසින්නෙ නිපජ්ජන්තස්ස, නිපන්නෙ වා නිසීදන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. පාචිත්තියවත්ථුකසෙනාසනං, තත්ථ අනුපසම්පන්නෙන සහ නිපජ්ජනං, චතුත්ථදිවසෙ සූරියත්ථඞ්ගමනන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි එළකලොමසදිසානෙවාති.

පඨමසහසෙය්යසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. දුතියසහසෙය්යසික්ඛාපදවණ්ණනා

ඡට්ඨෙ මාතුගාමෙනාති අන්තමසො තදහුජාතායපි මනුස්සිත්ථියා. දිස්සමානරූපා පන යක්ඛිපෙතියො පණ්ඩකො මෙථුනවත්ථුභූතා ච තිරච්ඡානිත්ථියො ඉධ දුක්කටවත්ථුකා හොන්ති.

සාවත්ථියං ආයස්මන්තං අනුරුද්ධත්ථෙරං ආරබ්භ මාතුගාමෙන සහසෙය්යවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සෙසං අනන්තරසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං අඤ්ඤත්ර ¶ රත්තිපරිච්ඡෙදා, තත්ර හි චතුත්ථදිවසෙ ආපත්ති, ඉධ පන පඨමදිවසෙපීති.

දුතියසහසෙය්යසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සත්තමෙ ¶ උත්තරිඡප්පඤ්චවාචාහීතිඑත්ථ එකො ගාථාපාදො එකා වාචාති එවං සබ්බත්ථ වාචාපමාණං වෙදිතබ්බං. ධම්මං දෙසෙය්යාති පදසොධම්මසික්ඛාපදෙ වුත්තලක්ඛණං ධම්මං වා අට්ඨකථාධම්මං වා භාසෙය්ය. අඤ්ඤත්ර විඤ්ඤුනා පුරිසවිග්ගහෙනාති විනා විඤ්ඤුනා පුරිසෙන. මනුස්සවිග්ගහං ගහෙත්වා ඨිතෙන පන යක්ඛෙන වා පෙතෙන වා තිරච්ඡානෙන වා සද්ධිං ඨිතායපි ධම්මං දෙසෙතුං න වට්ටති. පාචිත්තියන්ති දුතියානියතෙ වුත්තලක්ඛණෙන මනුස්සෙන විනා විඤ්ඤුමනුස්සිත්ථියා ඡන්නං වාචානං උපරි පදාදිවසෙන ධම්මං දෙසෙන්තස්ස පදාදිගණනාය, බහූනං දෙසයතො මාතුගාමගණනාය ච පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං උදායිත්ථෙරං ආරබ්භ මාතුගාමස්ස ධම්මදෙසනාවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘අඤ්ඤත්ර විඤ්ඤුනා’’ති අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්ති, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, අමාතුගාමෙ මාතුගාමසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස වා යක්ඛිපෙතිපණ්ඩකමනුස්සවිග්ගහතිරච්ඡානිත්ථීනං දෙසෙන්තස්ස ච දුක්කටං. ඡහි වාචාහි, තතො වා ඔරං දෙසෙන්තස්ස, වුත්තලක්ඛණෙ වා පුරිසෙ සති, සයං වා උට්ඨාය, පුන නිසීදිත්වා මාතුගාමස්ස වා උට්ඨහිත්වා පුන නිසින්නස්ස, අඤ්ඤස්ස වා මාතුගාමස්ස දෙසයතො, ‘‘දීඝනිකායො නාම භන්තෙ කිමත්ථියො’’ති ¶ එවං පන පුට්ඨෙ සබ්බම්පි දීඝනිකායං දෙසෙන්තස්ස, අඤ්ඤස්සත්ථාය වුච්චමානං මාතුගාමෙ සුණන්තෙ, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. වුත්තලක්ඛණස්ස ධම්මස්ස ඡන්නං වාචානං උපරි දෙසනා, වුත්තලක්ඛණො මාතුගාමො, ඉරියාපථපරිවත්තාභාවො, කප්පියකාරකස්සාභාවො, අපඤ්හාවිස්සජ්ජනාති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි පදසොධම්මසදිසානෙව, කෙවලං ඉධ කිරියාකිරියං හොතීති.

ධම්මදෙසනාසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අට්ඨමෙ ¶ උත්තරිමනුස්සධම්මන්ති චතුත්ථපාරාජිකෙ වුත්තලක්ඛණං උත්තරිමනුස්සානං ඣායීනඤ්චෙව අරියානඤ්ච ධම්මං. භූතස්මිං පාචිත්තියන්ති අත්තනි ඣානාදිධම්මෙ සති තං භික්ඛුඤ්ච භික්ඛුනිඤ්ච ඨපෙත්වා අඤ්ඤස්ස ආරොචයතො පාචිත්තියං.

වෙසාලියං වග්ගුමුදාතීරියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ තෙසං භූතාරොචනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති ¶ , අනාණත්තිකං, නිප්පරියායෙන අත්තනි විජ්ජමානං ඣානාදිධම්මං ආරොචෙන්තස්ස සචෙ යස්ස ආරොචෙති, සො අනන්තරමෙව ‘‘අයං ඣානලාභී’’ති වා ‘‘අරියො’’ති වා යෙන කෙනචි ආකාරෙන තමත්ථං ජානාති, පාචිත්තියං. නො චෙ ජානාති, දුක්කටං. පරියායෙන ආරොචිතං පන ජානාතු වා, මා වා, දුක්කටමෙව. තථාරූපෙ කාරණෙ සති උපසම්පන්නස්ස ආරොචයතො, ආදිකම්මිකස්ස ච අනාපත්ති. යස්මා පන අරියානං උම්මත්තකාදිභාවො නත්ථි, ඣානලාභිනො පන තස්මිං සති ඣානා පරිහායන්ති, තස්මා තෙ ඉධ න ගහිතා. උත්තරිමනුස්සධම්මස්ස භූතතා, අනුපසම්පන්නස්ස ආරොචනං, තඞ්ඛණවිජානනා, අනඤ්ඤාපදෙසොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. භූතාරොචනසමුට්ඨානං, කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, කුසලාබ්යාකතචිත්තෙහි ද්විචිත්තං, සුඛමජ්ඣත්තවෙදනාහි ද්විවෙදනන්ති.

භූතාරොචනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. දුට්ඨුල්ලාරොචනසික්ඛාපදවණ්ණනා

නවමෙ භික්ඛුස්සාති පාරාජිකං අනජ්ඣාපන්නස්ස. දුට්ඨුල්ලන්ති කිඤ්චාපි ද්වින්නං ආපත්තික්ඛන්ධානමෙතං අධිවචනං, ඉධ පන සඞ්ඝාදිසෙසමෙව අධිප්පෙතං. අඤ්ඤත්ර භික්ඛුසම්මුතියාති යං සඞ්ඝො අභිණ්හාපත්තිකස්ස භික්ඛුනො ආයතිං සංවරත්ථාය ආපත්තීනඤ්ච කුලානඤ්ච පරියන්තං කත්වා වා අකත්වා වා තික්ඛත්තුං අපලොකෙත්වා කතිකං කරොති, තං ඨපෙත්වා, අයථාකතිකාය ‘‘අයං අසුචිං මොචෙත්වා සඞ්ඝාදිසෙසං ආපන්නො’’තිආදිනා නයෙන වත්ථුනා සද්ධිං ආපත්තිං ඝටෙත්වා ආරොචෙන්තස්ස පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං ¶ ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ දුට්ඨුල්ලාපත්තිආරොචනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං ¶ , අදුට්ඨුල්ලාය දුට්ඨුල්ලසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං, අවසෙසෙ ඡ ආපත්තික්ඛන්ධෙ, අනුපසම්පන්නස්ස පුරිමපඤ්චසික්ඛාපදවීතික්කමසඞ්ඛාතං දුට්ඨුල්ලං වා ඉතරං අදුට්ඨුල්ලං වා අජ්ඣාචාරං ආරොචෙන්තස්සාපි දුක්කටමෙව. වත්ථුමත්තං වා ආපත්තිමත්තං වා ආරොචෙන්තස්ස, භික්ඛුසම්මුතිපරිච්ඡෙදං අනතික්කමිත්වා ආරොචෙන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. වුත්තලක්ඛණස්ස භික්ඛුනො සවත්ථුකො සඞ්ඝාදිසෙසො, අනුපසම්පන්නස්ස ආරොචනං, භික්ඛුසම්මුතියා අභාවොති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානි, වෙදනා පන ඉධ දුක්ඛායෙවාති.

දුට්ඨුල්ලාරොචනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දසමෙ ¶ පථවින්ති දුවිධා පථවී ජාතපථවී අජාතපථවීති. තත්ථ ජාතපථවී සුද්ධමිස්සපුඤ්ජවසෙන තිවිධා, තත්ථ සුද්ධපථවී නාම පකතියා සුද්ධපංසු වා සුද්ධමත්තිකා වා. මිස්සපථවී නාම යත්ථ පංසුතො වා මත්තිකාතො වා පාසාණසක්ඛරකථලමරුම්බවාලුකාසු අඤ්ඤතරස්ස තතියභාගො හොති. පුඤ්ජපථවී නාම ‘‘අතිරෙකචාතුමාසං ඔවට්ඨො පංසුපුඤ්ජො වා මත්තිකාපුඤ්ජො වා’’ති (පාචි. 86) වුත්තං, වුත්තලක්ඛණෙන පන මිස්සකපුඤ්ජොපි පිට්ඨිපාසාණෙ ඨිතසුඛුමරජම්පි ච දෙවෙ ඵුසායන්තෙ සකිං තින්තං චතුමාසච්චයෙන තින්තොකාසො පුඤ්ජපථවිසඞ්ඛමෙව ගච්ඡති. තිවිධාපි චෙසා පථවී උද්ධනපත්තපචනාදිවසෙන වා යථා තථා වා අදඩ්ඪා ‘ජාතපථවී’ති වුච්චති, දඩ්ඪා පන වුත්තප්පමාණතො අධිකතරපාසාණාදිමිස්සා වා අජාතපථවී නාම හොති, කො පන වාදො සුද්ධපාසාණාදිභෙදාය. තත්ථ යා ‘ජාතපථවී’ති වුත්තා, අයං අකප්පියපථවී. යො භික්ඛු තං එවරූපං පථවිං සයං ඛණති, ඛණනභෙදනවිලෙඛනපචනාදීහි විකොපෙති, තස්ස පයොගගණනාය පාචිත්තියං. යො පන ඛණාපෙති, වුත්තනයෙනෙව විකොපාපෙති, තස්ස ‘‘ඉමං පදෙස’’න්ති වා ‘‘ඉමං පථවි’’න්ති වා එවං නියමෙත්වා ‘‘ඛණ, භින්දා’’තිආදිනා නයෙන ආණාපෙන්තස්ස ආණත්තියා ¶ දුක්කටං, සකිං ආණත්තෙ දිවසම්පි ඛණන්තෙ ආණාපකස්ස එකමෙව පාචිත්තියං, සචෙ ඉතරො පුනප්පුනං ආණාපෙති, වාචාය වාචාය පාචිත්තියං.

ආළවියං ආළවකෙ භික්ඛූ ආරබ්භ පථවිඛණනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, සාණත්තිකං, පථවියා වෙමතිකස්ස, අපථවියා පථවිසඤ්ඤිනො චෙව වෙමතිකස්ස ච දුක්කටං. ඔකාසං අනියමෙත්වා ‘‘පොක්ඛරණිං ඛණ, ආවාටං ඛණ, කන්දං ඛණා’’තිආදීනි භණන්තස්ස, ආතපෙන සුස්සිත්වා ඵලිතකද්දමං වා ගොකණ්ටකං වා හෙට්ඨා පථවියා අසම්බද්ධං භිජ්ජිත්වා පතිතනදිතටං වා මහන්තම්පි නඞ්ගලච්ඡින්නමත්තිකාපිණ්ඩන්තිඑවමාදීනි සබ්බඤ්ච අජාතපථවිං විකොපෙන්තස්ස, ‘‘ඉමස්ස ථම්භස්ස ආවාටං ජාන ¶ , මත්තිකං දෙහි, මත්තිකං ආහර, පංසුනා මෙ අත්ථො, මත්තිකං කප්පියං කරොහී’’ති භණන්තස්ස, අසඤ්චිච්ච රුක්ඛාදිපවට්ටනෙන භින්දන්තස්ස, අසතියා පාදඞ්ගුට්ඨකාදීහි විලෙඛන්තස්ස, ජාතපථවිභාවං වා, ‘‘ඛණාමි වා අහ’’න්ති අජානන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. ජාතපථවී, පථවිසඤ්ඤිතා, ඛණනඛණාපනානං අඤ්ඤතරන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානි, ඉදං පන පණ්ණත්තිවජ්ජං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

පථවීඛණනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

භූතගාමවග්ගස්ස ¶ පඨමෙ භූතගාමපාතබ්යතායාති එත්ථ භවන්ති අහෙසුඤ්චාති භූතා, ජායන්ති වඩ්ඪන්ති ජාතා වඩ්ඪිතා චාති අත්ථො. ගාමොති රාසි, භූතානං ගාමො, භූතා එව වා ගාමොති භූතගාමො, පතිට්ඨිතහරිතතිණරුක්ඛාදීනමෙතං අධිවචනං. පාතබ්යස්ස භාවො පාතබ්යතා, ඡෙදනභෙදනාදීහි යථාරුචි පරිභුඤ්ජිතබ්බතාති අත්ථො, තස්සං භූතගාමපාතබ්යතාය, නිමිත්තත්ථෙ චෙතං භුම්මවචනං, භූතගාමපාතබ්යතාහෙතු භූතගාමස්ස ඡෙදනාදිපච්චයා පාචිත්තියන්ති අත්ථො. තස්මා යො භික්ඛු ¶ පථවිඋදකපාකාරාදීසු යත්ථකත්ථචි ජාතං අසුක්ඛං අන්තමසො අතිසුඛුමතිණම්පි සාසපබීජකසෙවාලම්පි උද්ධරණච්ඡෙදනවිජ්ඣනාදීහි විකොපෙති වා පථවිඛණනෙ වුත්තනයෙන විකොපාපෙති වා පාචිත්තියං ආපජ්ජති.

ආළවියං ආළවකෙ භික්ඛූ ආරබ්භ රුක්ඛඡින්දනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, සාණත්තිකං, භූතගාමතො වියොජිතමූලබීජඛන්ධබීජඵලුබීජඅග්ගබීජබීජබීජානං අඤ්ඤතරං භාජනගතං වා රාසිකතං වා භූමියං රොපිතම්පි නික්ඛන්තමූලමත්තං වා නික්ඛන්තඅඞ්කුරමත්තං වා සචෙපිස්ස විදත්ථිමත්තා පත්තවට්ටි නිග්ගච්ඡති, අනික්ඛන්තෙ වා මූලෙ නික්ඛන්තෙ වා මූලෙ යාව අඞ්කුරො හරිතො න හොති, තාව තං විකොපෙන්තස්ස දුක්කටං, තථා භූතගාමබීජගාමෙ වෙමතිකස්ස, අභූතගාමබීජගාමෙ භූතගාමබීජගාමසඤ්ඤිනො චෙව වෙමතිකස්ස ච. උභයත්ථ පන අතථාසඤ්ඤිස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති, අසඤ්චිච්ච අසතියා අජානිත්වා වා විකොපෙන්තස්ස, ‘ඉමං රුක්ඛ’න්ති එවං අනියමෙත්වා ‘‘රුක්ඛං ඡින්ද, වල්ලිං ඡින්දා’’තිආදීනි භණන්තස්ස, ‘‘ඉමං පුප්ඵං වා ඵලං වා ජාන, ඉමං දෙහි, ඉමං ආහර, ඉමිනා මෙ අත්ථො, ඉමං කප්පියං කරොහී’’ති භණන්තස්ස ච අනාපත්ති. එවං කප්පියවචනෙන භූතගාමතො වියොජිතං පන බීජජාතං පුන පි ‘‘කප්පියං කරොහී’’ති කාරෙත්වාව පරිභුඤ්ජිතබ්බං. එවඤ්හිස්ස බීජගාමපරිමොචනම්පි කතං හොති.

කප්පියං කරොන්තෙන පන අග්ගිනා වා නඛෙන වා සත්ථෙන වා කත්තබ්බං, අග්ගිනා කරොන්තෙන ච යෙන කෙනචි අග්ගිනා එකදෙසෙ ඵුසන්තෙන ‘කප්පිය’න්ති ¶ වත්වාව කාතබ්බං. සත්ථෙන ¶ කරොන්තෙන යස්ස කස්සචි තිඛිණසත්ථස්ස අන්තමසො සූචිනඛච්ඡෙදනාදීනම්පි තුණ්ඩෙන වා ධාරාය වා වෙධං වා ඡෙදං වා දස්සෙන්තෙන තථෙව කාතබ්බං. නඛෙන කරොන්තෙන ඨපෙත්වා ගොමහිංසාදීනං ඛුරෙ යෙන කෙනචි අපූතිනා මනුස්සානං වා තිරච්ඡානානං වා නඛෙන අන්තමසො ඡින්දිත්වා ආහටෙනාපි සත්ථෙ වුත්තනයෙනෙව කාතබ්බං. තත්ථ සචෙපි බීජානං පබ්බතමත්තො රාසි, රුක්ඛසහස්සං වා ඡින්දිත්වා එකාබද්ධං, උච්ඡූනං වා මහාභාරො බන්ධිත්වා ඨපිතො හොති, එකස්මිං බීජෙ වා රුක්ඛසාඛාය වා උච්ඡුම්හි වා කප්පියෙ කතෙ සබ්බං කතං හොති. උච්ඡුං ‘‘කප්පියං කරිස්සාමී’’ති තෙහි සද්ධිං බද්ධං දාරුකං විජ්ඣති, වට්ටතියෙව. සචෙ පන යාය වල්ලියා භාරො බද්ධො, තං විජ්ඣති, න වට්ටති. මරිචපක්කාදීහි මිස්සෙත්වා ¶ භත්තං ආහරන්ති, ‘‘කප්පියං කරොහී’’ති වුත්තෙ සචෙපි භත්තසිත්ථෙ විජ්ඣති, වට්ටතියෙව, තිලතණ්ඩුලෙසුපි එසෙව නයො. යාගුයා පක්ඛිත්තානි පන එකාබද්ධානි හුත්වා න සන්තිට්ඨන්ති, තත්ථ එකෙකං විජ්ඣිත්වාව කාතබ්බං. කපිට්ඨඵලාදීනං අන්තො මිඤ්ජං කටාහං මුඤ්චිත්වා සඤ්චරති, භින්දාපෙත්වා කප්පියං කාරෙතබ්බං. එකාබද්ධා චෙ, කටාහෙපි කාතුං වට්ටති. යං පන ඵලං තරුණං හොති අබීජං යඤ්ච නිබ්බත්තබීජං බීජං අපනෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං, තත්ථ කප්පියකරණකිච්චං නත්ථි. භූතගාමො, භූතගාමසඤ්ඤිතා, විකොපනං වා විකොපාපනං වාති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි පථවිඛණනසදිසානෙවාති.

භූතගාමසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දුතියෙ යමත්ථං සඞ්ඝමජ්ඣෙ විනයධරො පුච්ඡති, තතො අඤ්ඤං වදතීති අඤ්ඤවාදකො, අඤ්ඤෙනඤ්ඤං පටිචරණස්සෙතං නාමං. විහෙසතීති විහෙසකො, තුණ්හීභාවස්සෙතං නාමං, තස්මිං අඤ්ඤවාදකෙ විහෙසකෙ. පාචිත්තියන්ති වත්ථුද්වයෙ පාචිත්තියද්වයං වුත්තං. තස්මා යො භික්ඛු සාවසෙසං ආපත්තිං ආපන්නො සඞ්ඝමජ්ඣෙ අනුයුඤ්ජියමානො තං න කථෙතුකාමො අඤ්ඤෙන වචනෙන අඤ්ඤං ඡාදෙන්තො තථා තථා වික්ඛිපති, යො ච තුණ්හීභාවෙන විහෙසෙති, තෙසං යං භගවතා අඤ්ඤවාදකකම්මඤ්චෙව විහෙසකකම්මඤ්ච අනුඤ්ඤාතං, තස්මිං සඞ්ඝෙන කතෙ පුන තථා කරොන්තානං පාචිත්තියං.

කොසම්බියං ඡන්නත්ථෙරං ආරබ්භ අඤ්ඤෙනඤ්ඤං පටිචරණවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, ධම්මකම්මෙ තිකපාචිත්තියං, අධම්මකම්මෙ තිකදුක්කටං, අනාරොපිතෙ පන අඤ්ඤවාදකෙ ¶ වා විහෙසකෙ වා තථා කරොන්තස්ස දුක්කටමෙව. ආපත්තිං ආපන්නභාවං වා අජානන්තස්ස ‘‘කිං තුම්හෙ භණථා’’ති පුච්ඡතො, ගෙලඤ්ඤෙන වා, ‘‘සඞ්ඝස්ස භණ්ඩනාදීනි වා භවිස්සන්ති, අධම්මෙන වා වග්ගෙන වා නකම්මාරහස්ස වා කම්මං කරිස්සන්තී’’ති ¶ ඉමිනා අධිප්පායෙන න කථෙන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. ධම්මකම්මෙන ආරොපිතතා, ආපත්තියා වා වත්ථුනා වා අනුයුඤ්ජියමානතා, ඡාදෙතුකාමතාය ¶ අඤ්ඤෙනඤ්ඤං පටිචරණං වා තුණ්හීභාවො වාති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානි, ඉදං පන සියා කිරියං, සියා අකිරියං, දුක්ඛවෙදනඤ්ච හොතීති.

අඤ්ඤවාදකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

තතියෙ යෙන වචනෙන උජ්ඣාපෙන්ති ‘‘ඡන්දාය ඉත්ථන්නාමො ඉදං නාම කරොතී’’තිආදීනි වදන්තා උපසම්පන්නං සඞ්ඝෙන සම්මතං සෙනාසනපඤ්ඤාපකාදිභෙදං තස්ස අයසකාමා හුත්වා භික්ඛූහි අවජානාපෙන්ති, අවඤ්ඤාය ඔලොකාපෙන්ති, ලාමකතො වා චින්තාපෙන්ති, තං වචනං උජ්ඣාපනකං. යෙන ච තථෙව වදන්තා ඛිය්යන්ති, සබ්බත්ථ තස්ස අවණ්ණං පකාසෙන්ති, තං ඛිය්යනකං, තස්මිං උජ්ඣාපනකෙ ඛිය්යනකෙ. පාචිත්තියන්ති වත්ථුද්වයෙ පාචිත්තියද්වයං වුත්තං. තස්මා යො සම්මතස්ස භික්ඛුනො අයසකාමතාය උපසම්පන්නස්ස වදන්තො උජ්ඣාපෙති වා ඛිය්යති වා, තස්ස පාචිත්තියං හොති.

රාජගහෙ මෙත්තියභූමජකෙ භික්ඛූ ආරබ්භ උජ්ඣාපනඛිය්යනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, යං තස්ස උපසම්පන්නස්ස සම්මුතිකම්මං කතං, තස්මිං ධම්මකම්මෙ තිකපාචිත්තියං, අධම්මකම්මෙ තිකදුක්කටං, අනුපසම්පන්නස්ස පන සන්තිකෙ තථා භණන්තස්ස, අසම්මතස්ස ච අවණ්ණං යස්ස කස්සචි සන්තිකෙ භණන්තස්ස, අනුපසම්පන්නස්ස පන සම්මතස්ස වා අසම්මතස්ස වා අවණ්ණං යස්ස කස්සචිදෙව සන්තිකෙ භණන්තස්ස ච දුක්කටමෙව. පකතියාව ඡන්දාදිවසෙන කරොන්තං උජ්ඣාපෙන්තස්ස වා ඛිය්යන්තස්ස වා, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. ධම්මකම්මෙන සම්මතතා, උපසම්පන්නතා, අගතිගමනාභාවො, තස්ස අවණ්ණකාමතා, යස්ස සන්තිකෙ වදති, තස්ස උපසම්පන්නතා, උජ්ඣාපනං වා ඛිය්යනං වාති ඉමානෙත්ථ ඡ අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානි, ඉදං පන දුක්ඛවෙදනමෙවාති.

උජ්ඣාපනකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

චතුත්ථෙ ¶ ¶ සඞ්ඝිකන්ති සඞ්ඝස්ස සන්තකං. මඤ්චාදීසු යොකොචි මඤ්චසඞ්ඛෙපෙන කතො සබ්බොපි මඤ්චොයෙව, පීඨෙපි එසෙව නයො. යෙන කෙනචි පන චොළෙන වා කප්පියචම්මෙන වා ඡවිං කත්වා ඨපෙත්වා මනුස්සලොමං තාලීසපත්තඤ්ච යෙහි කෙහිචි ලොමපණ්ණතිණවාකචොළෙහි පූරෙත්වා කතසෙනාසනං භිසීති වුච්චති. තත්ථ නිසීදිතුම්පි නිපජ්ජිතුම්පි වට්ටති, පමාණපරිච්ඡෙදොපි චෙත්ථ නත්ථි. කොච්ඡං පන වාකඋසීරමුඤ්ජපබ්බජාදීනං අඤ්ඤතරමයං අන්තො සංවෙල්ලිත්වා බද්ධං හෙට්ඨා ච උපරි ච විත්ථතං පණවසණ්ඨානං මජ්ඣෙ සීහචම්මාදිපරික්ඛිත්තං හොති, අකප්පියචම්මං නාමෙත්ථ නත්ථි. සෙනාසනඤ්හි සොවණ්ණමයම්පි වට්ටති. අජ්ඣොකාසෙති ¶ එත්ථ යෙ අවස්සිකසඞ්කෙතා වස්සානමාසාති එවං අසඤ්ඤිතා අට්ඨ මාසා, තෙ ඨපෙත්වා ඉතරෙසු චතූසු මාසෙසු සචෙපි දෙවො න වස්සති. තථාපි පකතිඅජ්ඣොකාසෙ ච ඔවස්සකමණ්ඩපෙ ච සන්ථරිතුං න වට්ටති. යත්ථ පන හෙමන්තෙ වස්සති, තත්ථ අපරෙපි චත්තාරො මාසෙ න වට්ටති. ගිම්හෙ පන සබ්බත්ථ විගතවලාහකං විසුද්ධං නභං හොති, තස්මා තදා කෙනචිදෙව කරණීයෙන ගච්ඡති, වට්ටති. කාකාදීනං නිබද්ධවාසරුක්ඛමූලෙ පන කදාචිපි න වට්ටති. ඉති යත්ථ ච යදා ච සන්ථරිතුං න වට්ටති, තං සබ්බමිධ අජ්ඣොකාසසඞ්ඛමෙව ගතන්ති වෙදිතබ්බං.

සන්ථරිත්වාති තථාරූපෙ ඨානෙ අත්තනො වා පරස්ස වා අත්ථාය සන්ථරිත්වා. අඤ්ඤස්සත්ථාය සන්ථතම්පි හි යාව සො තත්ථ න නිසීදති, ‘ගච්ඡ ත්ව’න්ති වා න භණති, තාව සන්ථාරකස්සෙව භාරො. සන්ථරාපෙත්වාති අනුපසම්පන්නෙන සන්ථරාපෙත්වා. එතදෙව හි තස්ස පලිබොධො හොති, උපසම්පන්නෙන සන්ථතං සන්ථාරකස්සෙව භාරො, තඤ්ච ඛො යාව ආණාපකො තත්ථ න නිසීදති, ‘ගච්ඡ ත්ව’න්ති වා න භණති. යස්මිඤ්හි අත්තනා සන්ථරාපිතෙ වා පකතිසන්ථතෙ වා උපසම්පන්නො නිසීදති, සබ්බං තං නිසින්නස්සෙව භාරො, තස්මා සන්ථරාපිතන්ත්වෙව සඞ්ඛං ගච්ඡති. තං පක්කමන්තො නෙව උද්ධරෙය්ය, න උද්ධරාපෙය්යාති අත්තනා වා උද්ධරිත්වා පතිරූපෙ ඨානෙ න ඨපෙය්ය, පරෙන වා තථා න කාරාපෙය්ය. අනාපුච්ඡං වා ගච්ඡෙය්යාති යො භික්ඛු වා සාමණෙරො වා ආරාමිකො වා ලජ්ජී ¶ හොති, අත්තනො පලිබොධං විය මඤ්ඤති, තථාරූපං අනාපුච්ඡිත්වා තං සෙනාසනං තස්ස අනිය්යාතෙත්වා නිරපෙක්ඛො ගච්ඡති, ථාමමජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස ලෙඩ්ඩුපාතං අතික්කමෙය්ය, තස්ස එකෙන පාදෙන ලෙඩ්ඩුපාතාතික්කමෙ දුක්කටං, දුතියපාදාතික්කමෙ පාචිත්තියං. භොජනසාලාය ඨිතො පන ‘‘අසුකස්මිං නාම දිවාවිහාරට්ඨානෙ පඤ්ඤපෙත්වා ගච්ඡාහී’’ති පෙසෙත්වා තතො නික්ඛමිත්වා අඤ්ඤත්ථ ගච්ඡන්තො පාදුද්ධාරෙන කාරෙතබ්බො.

සාවත්ථියං ¶ සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආරබ්භ සන්ථතං අනුද්ධරිත්වා අනාපුච්ඡං පක්කමනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, පුග්ගලිකෙ තිකදුක්කටං, චිමිලිකං වා උත්තරත්ථරණං වා භූමත්ථරණං වා තට්ටිකං වා චම්මක්ඛණ්ඩං වා පාදපුඤ්ඡනං වා ඵලකපීඨං වා යං වා පනඤ්ඤං කඤ්චි දාරුභණ්ඩං මත්තිකාභණ්ඩං අන්තමසො පත්තාධාරකම්පි වුත්තලක්ඛණෙ අජ්ඣොකාසෙ ඨපෙත්වා ගච්ඡන්තස්ස දුක්කටමෙව. ආරඤ්ඤකෙන පන අසති අනොවස්සකෙ සබ්බං රුක්ඛෙ ලග්ගෙත්වාපි යථා වා උපචිකාහි න ඛජ්ජති, එවං කත්වාපි ගන්තුං වට්ටති. අබ්භොකාසිකෙන පන චීවරකුටිකං කත්වාපි රක්ඛිතබ්බං. අත්තනො සන්තකෙ, විස්සාසිකපුග්ගලිකෙ, උද්ධරණාදීනි කත්වා ගමනෙ, ඔතාපෙන්තස්ස, ‘‘ආගන්ත්වා උද්ධරිස්සාමී’’ති ගච්ඡතො, වුඩ්ඪතරා උට්ඨාපෙන්ති, අමනුස්සො තත්ථ නිසීදති, කොචි ඉස්සරො ගණ්හාති, සීහාදයො තං ඨානං ආගන්ත්වා තිට්ඨන්ති, එවං සෙනාසනං පලිබුද්ධං හොති, තථා පලිබුද්ධෙ වා සෙනාසනෙ, ජීවිතබ්රහ්මචරියන්තරායකරාසු ¶ ආපදාසු වා ගච්ඡන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. මඤ්චාදීනං සඞ්ඝිකතා, වුත්තලක්ඛණෙ දෙසෙ සන්ථරණං වා සන්ථරාපනං වා, අපලිබුද්ධතා, ආපදාය අභාවො, නිරපෙක්ඛතා, ලෙඩ්ඩුපාතාතික්කමොති ඉමානෙත්ථ ඡ අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි පඨමකථිනසදිසානෙව, ඉදං පන කිරියාකිරියන්ති.

පඨමසෙනාසනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පඤ්චමෙ විහාරෙති ගබ්භෙ වා අඤ්ඤතරස්මිං වා සබ්බපරිච්ඡන්නෙ වුත්තසෙනාසනෙ. සෙය්යන්ති සෙය්යා නාම භිසී චිමිලිකා උත්තරත්ථරණං භූමත්ථරණං තට්ටිකා ¶ චම්මක්ඛණ්ඩො නිසීදනං පච්චත්ථරණං තිණසන්ථාරො පණ්ණසන්ථාරොති වුත්තං. තත්ථ චිමිලිකා නාම පරිකම්මකතාය භූමියා වණ්ණානුරක්ඛණත්ථං කතා. උත්තරත්ථරණං නාම මඤ්චපීඨාදීනං උපරි අත්ථරිතබ්බයුත්තකං පච්චත්ථරණං. භූමත්ථරණං නාම චිමිලිකාය සති තස්සා උපරි, අසති සුද්ධභූමියං අත්ථරිතබ්බා කටසාරකාදි විකති. තට්ටිකා නාම තාලපණ්ණාදීහි කතතට්ටිකා. චම්මක්ඛණ්ඩො නාම යංකිඤ්චි චම්මං, සීහචම්මාදීනඤ්හි පරිහරණෙයෙව පරික්ඛෙපො, සෙනාසනපරිභොගෙ පන අකප්පියචම්මං නාම නත්ථි. පච්චත්ථරණං නාම පාවාරො කොජවොති එත්තකමෙව, සෙසං පාකටමෙව. ඉති ඉමාසු දසසු සෙය්යාසු එකම්පි සෙය්යං අත්තනො වස්සග්ගෙන ගහෙත්වා වුත්තලක්ඛණෙ විහාරෙ සන්ථරිත්වා වා සන්ථරාපෙත්වා වා යො භික්ඛු දිසංගමිකො යථා ඨපිතං උපචිකාහි න ඛජ්ජති, තථා ඨපනවසෙන නෙව උද්ධරෙය්ය, න උද්ධරාපෙය්ය, පුරිමසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙන අනාපුච්ඡං ¶ වා ගච්ඡෙය්ය, තස්ස පරික්ඛිත්තස්ස ආරාමස්ස පරික්ඛෙපං, අපරික්ඛිත්තස්ස උපචාරං අතික්කමන්තස්ස පඨමපාදෙ දුක්කටං, දුතියපාදෙ පාචිත්තියං. යත්ථ පන උපචිකාසඞ්කා නත්ථි, තතො අනාපුච්ඡාපි ගන්තුං වට්ටති, ආපුච්ඡනං පන වත්තං.

සාවත්ථියං සත්තරසවග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ සඞ්ඝිකෙ විහාරෙ සෙය්යං සන්ථරිත්වා අනුද්ධරිත්වා අනාපුච්ඡා පක්කමනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, පුග්ගලිකෙ තිකදුක්කටං, වුත්තලක්ඛණස්ස පන විහාරස්ස උපචාරෙ බහි ආසන්නෙ උපට්ඨානසාලාය වා අපරිච්ඡන්නමණ්ඩපෙ වා පරිච්ඡන්නෙ වාපි බහූනං සන්නිපාතභූතෙ රුක්ඛමූලෙ වා සන්ථරිත්වා වා සන්ථරාපෙත්වා වා, මඤ්චපීඨඤ්ච විහාරෙ වා වුත්තප්පකාරෙ විහාරූපචාරෙ වා සන්ථරිත්වා වා සන්ථරාපෙත්වා වා උද්ධරණාදීනි අකත්වා ගච්ඡන්තස්ස දුක්කටමෙව. අත්තනො සන්තකෙ, විස්සාසිකපුග්ගලිකෙ, උද්ධරණාදීනි කත්වා, පුරිමනයෙනෙව පලිබුද්ධං ඡඩ්ඩෙත්වා ගමනෙ, යො ච ‘‘අජ්ජෙව ආගන්ත්වා පටිජග්ගිස්සාමී’’ති එවං සාපෙක්ඛො නදිපාරං වා ගාමන්තරං වා ගන්ත්වා යත්ථස්ස ගමනචිත්තං උප්පන්නං, තත්ථෙව ඨිතො කඤ්චි පෙසෙත්වා වා ආපුච්ඡති, නදිපූරරාජචොරාදීසු වා කෙනචි පලිබුද්ධො න සක්කොති පච්චාගන්තුං, තස්ස ච, ආපදාසු ච, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. වුත්තලක්ඛණසෙය්යා ¶ , තස්සා සඞ්ඝිකතා, වුත්තලක්ඛණෙ විහාරෙ සන්ථරණං වා සන්ථරාපනං වා, අපලිබුද්ධතා, ආපදාය අභාවො, අනපෙක්ඛස්ස දිසාපක්කමනං ¶ , උපචාරසීමාතික්කමොති ඉමානෙත්ථ සත්ත අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අනන්තරසික්ඛාපදෙ වුත්තනයානෙවාති.

දුතියසෙනාසනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඡට්ඨෙ ජානන්ති ‘‘අනුට්ඨාපනීයො අය’’න්ති ජානන්තො, තෙනෙවස්ස පදභාජනෙ ‘‘වුඩ්ඪො’ති ජානාති, ‘ගිලානො’ති ජානාති, ‘සඞ්ඝෙන දින්නො’ති ජානාතී’’ති (පාචි. 121) වුත්තං. වුඩ්ඪො හි අත්තනො වුඩ්ඪතාය අනුට්ඨාපනීයො, ගිලානො ගිලානතාය, සඞ්ඝො පන භණ්ඩාගාරිකස්ස වා ධම්මකථිකවිනයධරගණවාචකාචරියානං වා බහූපකාරතං ගුණවිසිට්ඨතඤ්ච සල්ලක්ඛෙත්වා ධුවවාසත්ථාය විහාරං සල්ලක්ඛෙත්වා සම්මන්නිත්වා දෙති, තස්මා යස්ස සඞ්ඝෙන දින්නො, සොපි අනුට්ඨාපනීයො. පුබ්බුපගතන්ති පුබ්බං උපගතං. අනුපඛජ්ජාති මඤ්චපීඨානං වා තස්ස වා භික්ඛුනො පවිසන්තස්ස වා නික්ඛමන්තස්ස වා උපචාරං අනුපවිසිත්වා. තත්ථ මඤ්චපීඨානං තාව මහල්ලකෙ විහාරෙ සමන්තා දියඩ්ඪො හත්ථො උපචාරො, ඛුද්දකෙ යතො පහොති, තතො දියඩ්ඪො හත්ථො ¶ , තස්ස පන පවිසන්තස්ස පාදධොවනපාසාණතො යාව මඤ්චපීඨං, නික්ඛමන්තස්ස මඤ්චපීඨතො යාව පස්සාවට්ඨානං, තාව උපචාරො. සෙය්යං කප්පෙය්යාති තස්ස සම්බාධං කත්තුකාමතාය තස්මිං උපචාරෙ දසසු සෙය්යාසු එකම්පි සන්ථරන්තස්ස වා සන්ථරාපෙන්තස්ස වා දුක්කටං, තත්ථ නිසීදන්තස්ස වා නිපජ්ජන්තස්ස වා පාචිත්තියං, ද්වෙපි කරොන්තස්ස ද්වෙ පාචිත්තියානි, පුනප්පුනං කරොන්තස්ස පයොගගණනාය පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ අනුපඛජ්ජ සෙය්යකප්පනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, පුග්ගලිකෙ තිකදුක්කටං, වුත්තූපචාරතො වා බහි, උපට්ඨානසාලාදිකෙ වා, විහාරස්ස උපචාරෙ වා, සන්ථරණසන්ථරාපනෙසුපි නිසජ්ජසයනෙසුපි දුක්කටමෙව. අත්තනො වා, විස්සාසිකස්ස වා සන්තකෙ පන විහාරෙ සන්ථරන්තස්ස, යො ච ගිලානො වා සීතුණ්හපීළිතො වා පවිසති, තස්ස ච, ආපදාසු ච, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. සඞ්ඝිකවිහාරතා, අනුට්ඨාපනීයභාවජානනං, සම්බාධෙතුකාමතා, උපචාරෙ නිසීදනං වා නිපජ්ජනං වාති ඉමානෙත්ථ ¶ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි පඨමපාරාජිකසදිසානෙව, ඉදං පන දුක්ඛවෙදනමෙවාති.

අනුපඛජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සත්තමෙ කුපිතොති කුද්ධො. අනත්තමනොති අතුට්ඨචිත්තො. නික්කඩ්ඪෙය්ය වා නික්කඩ්ඪාපෙය්ය වා පාචිත්තියන්ති එත්ථ යෙ අනෙකභූමකා ¶ පාසාදා, අනෙකකොට්ඨකානි වා චතුස්සාලානි, තාදිසෙසු සෙනාසනෙසු ගහෙත්වා අන්තරා අට්ඨපෙත්වා එකෙනෙව පයොගෙන අතික්කාමෙන්තස්ස එකං පාචිත්තියං, ඨපෙත්වා ඨපෙත්වා නානාපයොගෙහි අතික්කාමෙන්තස්ස ද්වාරගණනාය පාචිත්තියානි, හත්ථෙන අනාමසිත්වා ‘නික්ඛමා’ති වත්වා වාචාය නික්කඩ්ඪන්තස්සාපි එසෙව නයො. නික්කඩ්ඪාපෙන්තස්ස පන ‘නික්කඩ්ඪා’ති ආණත්තමත්තෙ දුක්කටං, සකිං ආණත්තෙ පන තස්මිං බහුකෙපි ද්වාරෙ නික්ඛමන්තෙ ඉතරස්ස එකමෙව පාචිත්තියං. සචෙ පන ‘‘එත්තකානි ද්වාරානි නික්කඩ්ඪාහී’’ති වා, ‘‘යාව මහාද්වාරං, තාව නික්කඩ්ඪාහී’’ති වා එවං නියමෙත්වා ආණත්තො හොති, ද්වාරගණනාය පාචිත්තියානි.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ භික්ඛුං සඞ්ඝිකා විහාරා නික්කඩ්ඪනවත්ථුස්මිං

පඤ්ඤත්තං ¶ , සාධාරණපඤ්ඤත්ති, සාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, පුග්ගලිකෙ තිකදුක්කටං, තස්ස පරික්ඛාරනික්කඩ්ඪනෙ, උපට්ඨානසාලාදිකා විහාරූපචාරා තස්ස වා තස්ස පරික්ඛාරස්ස වා නික්කඩ්ඪනෙ, අනුපසම්පන්නස්ස පන අනුපසම්පන්නපරික්ඛාරස්ස වා විහාරා වා විහාරූපචාරා වා නික්කඩ්ඪනෙ නික්කඩ්ඪාපනෙ ච දුක්කටමෙව. තඤ්ච ඛො අසම්බද්ධෙසු පරික්ඛාරෙසු පරික්ඛාරගණනාය වෙදිතබ්බං. අත්තනො වා, විස්සාසිකස්ස වා සන්තකා විහාරා නික්කඩ්ඪනෙ, සකලසඞ්ඝාරාමතොපි භණ්ඩනකාරකස්ස වා තස්ස පරික්ඛාරස්ස වා නික්කඩ්ඪනෙ නික්කඩ්ඪාපනෙ වා, අත්තනො වසනට්ඨානතො අලජ්ජිස්ස, උම්මත්තකස්ස, න සම්මාවත්තන්තානං අන්තෙවාසිකසඅවිහාරිකානං, තෙසං පරික්ඛාරස්ස වා නික්කඩ්ඪනෙ ච, සයං උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. සඞ්ඝිකවිහාරො ¶ , උපසම්පන්නස්ස භණ්ඩනකාරකභාවාදිවිනිමුත්තතා, කොපෙන නික්කඩ්ඪනං වා නික්කඩ්ඪාපනං වාති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානි, ඉදං පන දුක්ඛවෙදනන්ති.

නික්කඩ්ඪනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අට්ඨමෙ උපරිවෙහාසකුටියාති උපරි අච්ඡන්නතලාය ද්විභූමිකකුටියා වා තිභූමිකකුටියා වා, පදභාජනෙ පන ඉධ අධිප්පෙතං කුටිං දස්සෙතුං ‘‘මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස අසීසඝට්ටා’’ති (පාචි. 131) වුත්තං. ආහච්චපාදකන්ති අඞ්ගෙ විජ්ඣිත්වා පවෙසිතපාදකං. අභිනිසීදෙය්යාති අභිභවිත්වා අජ්ඣොත්ථරිත්වා නිසීදෙය්ය, භුම්මත්ථෙ වා එතං උපයොගවචනං, මඤ්චෙ වා පීඨෙ වා නිසීදෙය්ය වා නිපජ්ජෙය්ය වාති අත්ථො. අභීති ඉදං පන පදසොභණත්ථෙ උපසග්ගමත්තමෙව, තස්මා යො භික්ඛු වුත්තලක්ඛණාය වෙහාසකුටියා සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන යාව පමාණමජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස සබ්බසො හෙට්ඨිමාහි තුලාහි සීසං න ඝට්ටෙති, එත්තකං උච්චාය තුලානං උපරි ඨපිතෙ ආහච්චපාදකෙ මඤ්චෙ වා පීඨෙ වා නිසීදති වා නිපජ්ජති වා, තස්ස අනුපඛජ්ජසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙන පයොගගණනාය පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං ¶ අඤ්ඤතරං භික්ඛුං ආරබ්භ උපරිවෙහාසකුටියා ආහච්චපාදකං මඤ්චං පීඨං සහසා අභිනිසීදනඅභිනිපජ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, පුග්ගලිකෙ තිකදුක්කටං, අත්තනො වා, විස්සාසිකස්ස වා සන්තකෙ විහාරෙ, අවෙහාසකුටියා, සීසඝට්ටාය, යස්ස වා හෙට්ඨා දබ්බසම්භාරාදීනං නික්ඛිත්තත්තා අපරිභොගං හොති, උපරිතලං වා පදරසඤ්චිතං සුධාදිපරිකම්මකතං වා, තත්ථ ආහච්චපාදකෙ නිසීදන්තස්ස, යො ¶ චෙ තස්මිං වෙහාසට්ඨෙපි ආහච්චපාදකෙ ඨිතො කිඤ්චි ගණ්හාති වා ලග්ගති වා, යස්ස ච පටාණී දින්නා හොති, පාදසීසානං උපරි ආණී පවෙසිතා, තත්ථ නිසීදන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. සඞ්ඝිකො විහාරො, අසීසඝට්ටා වෙහාසකුටි, හෙට්ඨා සපරිභොගං ¶ , අපටාණිදින්නෙ ආහච්චපාදකෙ නිසීදනං වා නිපජ්ජනං වාති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි එළකලොමසදිසානීති.

වෙහාසකුටිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නවමෙ මහල්ලකන්ති සස්සාමිකං. විහාරන්ති උල්ලිත්තාවල්ලිත්තං. යාව ද්වාරකොසාතිඑත්ථ ද්වාරකොසො නාම උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදෙන පිට්ඨසඞ්ඝාටස්ස සාමන්තා අඩ්ඪතෙය්යහත්ථො පදෙසො. අග්ගළට්ඨපනායාති සකවාටකස්ස ද්වාරබන්ධස්ස නිච්චලභාවත්ථාය. කවාටඤ්හි ලහුපරිවත්තකං විවරණකාලෙ භිත්තිං ආහනති, පිදහනකාලෙ ද්වාරබන්ධං. තෙන ආහනෙන භිත්ති කම්පති, තතො මත්තිකා චලති, චලිත්වා සිථිලා වා හොති පතති වා, තෙනාහ භගවා ‘‘යාව ද්වාරකොසා අග්ගළට්ඨපනායා’’ති. තත්ථ කිඤ්චාපි ‘‘ඉදං නාම කත්තබ්බ’’න්ති නෙව මාතිකායං, න පදභාජනෙ වුත්තං, අට්ඨුප්පත්තියං පන ‘‘පුනප්පුනං ඡාදාපෙසි, පුනප්පුනං ලෙපාපෙසී’’ති (පාචි. 134) අධිකාරතො යාව ද්වාරකොසා අග්ගළට්ඨපනාය පුනප්පුනං ලිම්පිතබ්බො වා ලෙපාපෙතබ්බො වාති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො. ආලොකසන්ධිපරිකම්මායාතිඑත්ථ ආලොකසන්ධීති වාතපානකවාටකා වුච්චන්ති. තෙ විවරණකාලෙ විදත්ථිමත්තම්පි අතිරෙකම්පි භිත්තිප්පදෙසං පහරන්ති, උපචාරො පනෙත්ථ සබ්බදිසාසු ලබ්භති, තස්මා සබ්බදිසාසු කවාටවිත්ථාරප්පමාණො ඔකාසො ආලොකසන්ධිපරිකම්මත්ථාය ලිම්පිතබ්බො වා ලෙපාපෙතබ්බො වාති අයමෙත්ථ අධිප්පායො.

එවං ලෙපකම්මෙ යං කත්තබ්බං, තං දස්සෙත්වා ඉදානි ඡදනෙ කත්තබ්බං දස්සෙතුං ද්වත්තිච්ඡදනස්සාතිආදිමාහ. තත්ථ ද්වත්තිච්ඡදනස්ස පරියායන්ති ඡදනස්ස ද්වත්තිපරියායං, පරියායං වුච්චති පරික්ඛෙපො, පරික්ඛෙපද්වයං වා පරික්ඛෙපත්තයං වා අධිට්ඨාතබ්බන්ති අත්ථො. අප්පහරිතෙ ඨිතෙනාති අහරිතෙ ඨිතෙන. හරිතන්ති චෙත්ථ සත්තධඤ්ඤාදිභෙදං ¶ පුබ්බණ්ණං, මුග්ගමාසතිලකුලත්ථඅලාබුකුම්භණ්ඩාදිභෙදඤ්ච අපරණ්ණං අධිප්පෙතං. යං තස්මිං ඛෙත්තෙ වුත්තං ¶ න තාව සම්පජ්ජති, වස්සෙ පන පතිතෙ සම්පජ්ජිස්සති, තම්පි හරිතසඞ්ඛමෙව ගච්ඡති. තස්මා තස්මිං ඨත්වා අධිට්ඨහන්තො දුක්කටං ආපජ්ජති. අප්පහරිතෙ ඨත්වා අධිට්ඨහන්තස්සාපි අයං පරිච්ඡෙදො, පිට්ඨිවංසස්ස ¶ වා කූටාගාරථූපිකාය වා පස්සෙ නිසින්නො පුරිසො ඡදනමුඛවට්ටිඅන්තෙන ඔලොකෙන්තො යස්මිං භූමිභාගෙ ඨිතං භික්ඛුං පස්සති, යස්මිඤ්ච ඨිතො තං උපරි නිසින්නකං තථෙව උල්ලොකෙන්තො පස්සති, තස්මිං ඨාතබ්බං, තස්ස අන්තො අහරිතෙපි ඨාතුං න ලභති. තතො චෙ උත්තරීති මග්ගෙන ඡාදියමානෙ තිණ්ණං මග්ගානං, පරියායෙන ඡාදියමානෙ තිණ්ණං පරියායානං උපරි ඉට්ඨකසිලාසුධාහි ඡාදියමානෙ ඉට්ඨකසිලාසුධාපිණ්ඩගණනාය, තිණපණ්ණෙහි ඡාදියමානෙ පණ්ණගණනාය චෙව තිණමුට්ඨිගණනාය ච පාචිත්තියං.

කොසම්බියං ඡන්නත්ථෙරං ආරබ්භ පුනප්පුනං ඡාදාපනලෙපාපනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, ඌනද්වත්තිපරියායෙ අතිරෙකසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. සෙතවණ්ණාදිකරණෙ, ද්වත්තිපරියායෙ වා ඌනකද්වත්තිපරියායෙ වා, ලෙණගුහාතිණකුටිකාදීසු, අඤ්ඤස්සත්ථාය, අත්තනො ධනෙන කාරෙන්තස්ස, වාසාගාරං ඨපෙත්වා සෙසානි අධිට්ඨහන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. මහල්ලකවිහාරතා, අත්තනො වාසාගාරතා, උත්තරි අධිට්ඨානන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි සඤ්චරිත්තෙ වුත්තනයානෙවාති.

මහල්ලකවිහාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දසමෙ ජානං සප්පාණකන්ති ‘‘සප්පාණකං එත’’න්ති දිස්වා වා සුත්වා වා යෙන කෙනචි ආකාරෙන ජානන්තො. සිඤ්චෙය්ය වා සිඤ්චාපෙය්ය වාති තෙන උදකෙන සයං වා සිඤ්චෙය්ය, අඤ්ඤං වා ආණාපෙත්වා සිඤ්චාපෙය්ය. තත්ථ ධාරං අවිච්ඡින්දිත්වා සිඤ්චන්තස්ස එකස්මිං ඝටෙ එකාව ආපත්ති, විච්ඡින්දන්තස්ස පයොගගණනාය ආපත්තියො. මාතිකං පමුඛං කරොති, දිවසම්පි සන්දතු, එකාව ආපත්ති. තත්ථ තත්ථ බන්ධිත්වා අඤ්ඤතො නෙන්තස්ස පයොගගණනාය ආපත්තියො. බහුකම්පි තිණපණ්ණසාඛාදිං එකප්පයොගෙන ¶ උදකෙ පක්ඛිපන්තස්ස එකාව ආපත්ති, එකෙකං පක්ඛිපන්තස්ස පයොගගණනාය ආපත්තියො. ඉදඤ්ච යං එවං පක්ඛිපියමානෙ පරියාදානං ගච්ඡති, ආවිලං වා හොති, යථා පාණකා මරන්ති, තාදිසං සන්ධාය වුත්තං, න මහාඋදකං. සිඤ්චාපනෙ ආණත්තියා දුක්කටං, එකාණත්තියා බහුකම්පි සිඤ්චතු, ආණාපකස්ස එකමෙව පාචිත්තියං.

ආළවියං ආළවකෙ භික්ඛූ ආරබ්භ සිඤ්චනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, සාණත්තිකං ¶ , අප්පාණකෙ සප්පාණකසඤ්ඤිනො, උභොසු ¶ වෙමතිකස්ස දුක්කටං. අප්පාණකසඤ්ඤිනො, අසඤ්චිච්ච අස්සතියා වා සිඤ්චන්තස්ස, අජානන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. උදකස්ස සප්පාණකතා, ‘‘සිඤ්චනෙන පාණකා මරිස්සන්තී’’ති ජානනං, තඤ්ච උදකං තාදිසමෙව, විනා වධකචෙතනාය යෙන කෙනචි කරණීයෙන තිණාදීනං සිඤ්චනන්ති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානි, ඉදං පන පණ්ණත්තිවජ්ජං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

සප්පාණකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඔවාදවග්ගස්ස පඨමෙ අසම්මතොති යා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතස්ස භික්ඛුනො භගවතා ඤත්තිචතුත්ථෙන කම්මෙන (පාචි. 146) භික්ඛුනොවාදකසම්මුති අනුඤ්ඤාතා, තාය අසම්මතො. ඔවදෙය්යාති භික්ඛුනිසඞ්ඝං වා සම්බහුලා වා එකං භික්ඛුනිං වා ‘‘වස්සසතූපසම්පන්නාය භික්ඛුනියා තදහුපසම්පන්නස්ස භික්ඛුනො අභිවාදනං පච්චුට්ඨානං අඤ්ජලිකම්මං සාමීචිකම්මං කාතබ්බ’’න්ති ආදිකෙ (චූළව. 403) අට්ඨ ගරුධම්මෙ ඔවාදවසෙන ඔසාරෙන්තො ඔවදෙය්ය. පාචිත්තියන්ති ඔවාදපරියොසානෙ පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ ඔවදනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, අඤ්ඤෙන වා ධම්මෙන භික්ඛුනීසු උපසම්පන්නමත්තං වා ඔවදතො දුක්කටං. සම්මතස්සාපි තඤ්චෙ සම්මුතිකම්මං අධම්මකම්මං හොති, තස්මිං අධම්මකම්මෙ අධම්මකම්මසඤ්ඤිනො වග්ගෙ භික්ඛුනිසඞ්ඝෙ ඔවදතො ¶ තිකපාචිත්තියං, තථා වෙමතිකස්ස ධම්මකම්මසඤ්ඤිනො චාති නව පාචිත්තියානි, සමග්ගෙපි භික්ඛුනිසඞ්ඝෙන වාති අධම්මකම්මවසෙන අට්ඨාරස. සචෙ පන තං ධම්මකම්මං හොති, ‘‘ධම්මකම්මෙ ධම්මකම්මසඤ්ඤී සමග්ගං භික්ඛුනිසඞ්ඝං සමග්ගසඤ්ඤී ඔවදතී’’ති (පාචි. 151) ඉදං අවසානපදං ඨපෙත්වා තෙනෙව නයෙන සත්තරස දුක්කටානි, ‘‘සමග්ගම්හාය්යා’’ති ¶ ච වුත්තෙ අඤ්ඤං ධම්මං, ‘‘වග්ගම්හාය්යා’’ති ච වුත්තෙ අට්ඨ ගරුධම්මෙ භණන්තස්ස, ඔවාදඤ්ච අනිය්යාතෙත්වා අඤ්ඤං ධම්මං භණන්තස්ස දුක්කටමෙව. යො පන ධම්මකම්මෙ ධම්මකම්මසඤ්ඤී සමග්ගං භික්ඛුනිසඞ්ඝං සමග්ගසඤ්ඤී ඔවදති, ගරුධම්මපාළිං උද්දෙසං දෙති, පරිපුච්ඡං දෙති, ‘‘ඔසාරෙහි අය්යා’’ති වුච්චමානො ඔසාරෙති, පඤ්හං පුට්ඨො කථෙති, භික්ඛුනීනං සුණමානානං අඤ්ඤස්සත්ථාය භණති, සික්ඛමානාය වා සාමණෙරියා වා භණති, තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. අසම්මතතා, භික්ඛුනියා පරිපුණ්ණූපසම්පන්නතා, ඔවාදවසෙන අට්ඨගරුධම්මභණනන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි පදසොධම්මසදිසානෙවාති.

ඔවාදසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දුතියෙ ¶ ඔවදෙය්යාති අට්ඨගරුධම්මෙහි වා අඤ්ඤෙන වා ධම්මෙන ඔවදන්තස්ස සම්මතස්සාපි පාචිත්තියමෙව.

සාවත්ථියං ආයස්මන්තං චූළපන්ථකං ආරබ්භ අත්ථඞ්ගතෙ සූරියෙ ඔවදනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, සූරියෙ අත්ථඞ්ගතෙ අත්ථඞ්ගතසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස වා, එකතොඋපසම්පන්නං ඔවදන්තස්ස ච දුක්කටං. පුරිමසික්ඛාපදෙ විය උද්දෙසාදිනයෙන අනාපත්ති. අත්ථඞ්ගතසූරියතා, පරිපුණ්ණූපසම්පන්නතා, ඔවදනන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි පදසොධම්මසදිසානෙවාති.

අත්ථඞ්ගතසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. භික්ඛුනුපස්සයසික්ඛාපදවණ්ණනා

තතියෙ ¶ භික්ඛුනුපස්සයන්ති භික්ඛුනියා එකරත්තං වසනට්ඨානම්පි. ඔවදෙය්යාති ඉධ ගරුධම්මෙහි ඔවදන්තස්සෙව පාචිත්තියං. සචෙ පන අසම්මතො හොති, ද්වෙ පාචිත්තියානි. සචෙ පන සූරියෙපි අත්ථඞ්ගතෙ ඔවදති, තීණි හොන්ති. සම්මතස්ස පන රත්තිං ඔවදන්තස්සපි ද්වෙ එව හොන්ති. සම්මතත්තා හි භික්ඛුස්ස ගරුධම්මොවාදමූලකං පාචිත්තියං නත්ථි. ගිලානාති න සක්කොති ඔවාදාය වා සංවාසාය වා ගන්තුං.

සක්කෙසු ¶ ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ භික්ඛුනුපස්සයං උපසඞ්කමිත්වා ඔවදනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘අඤ්ඤත්ර සමයා’’ති අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්ති, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, අනුපසම්පන්නාය උපසම්පන්නසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස වා, එකතොඋපසම්පන්නං යෙන කෙනචි, ඉතරං අඤ්ඤෙන ධම්මෙන ඔවදන්තස්ස ච දුක්කටං. සමයෙ, අනුපසම්පන්නාය, පුරිමසික්ඛාපදෙ විය උද්දෙසාදිනයෙන ච අනාපත්ති. උපස්සයූපගමනං, පරිපුණ්ණූපසම්පන්නතා, සමයාභාවො, ගරුධම්මෙහි ඔවදනන්ති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි පඨමකථිනසදිසානි, ඉදං පන කිරියං හොතීති.

භික්ඛුනුපස්සයසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

චතුත්ථෙ ආමිසහෙතූති චීවරාදීනං අඤ්ඤතරහෙතු. භික්ඛූති සම්මතා භික්ඛූ ඉධාධිප්පෙතා. පාචිත්තියන්ති එවරූපෙ භික්ඛූ අවණ්ණකාමතාය එවං භණන්තස්ස පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ ‘‘ආමිසහෙතු ඔවදන්තී’’ති භණනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, ධම්මකම්මෙ තිකපාචිත්තියං, අධම්මකම්මෙ තිකදුක්කටං, අසම්මතං උපසම්පන්නඤ්ච, අනුපසම්පන්නඤ්ච සම්මතං වා අසම්මතං වා එවං භණන්තස්ස දුක්කටමෙව. තත්ථ යො භික්ඛු කාලෙ සම්මුතිං ලභිත්වා සාමණෙරභූමියං සණ්ඨිතො, අයං සම්මතො නාම අනුපසම්පන්නො. පකතියා චීවරාදිහෙතු ඔවදන්තං පන එවං ¶ භණන්තස්ස ¶ , උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. උපසම්පන්නතා, ධම්මෙන ලද්ධසම්මුතිතා, අනාමිසන්තරතා, අවණ්ණකාමතාය එවං භණනන්ති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානි, ඉදං පන දුක්ඛවෙදනමෙවාති.

ආමිසසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පඤ්චමෙ සාවත්ථියං අඤ්ඤතරං භික්ඛුං ආරබ්භ චීවරදානවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සෙසකථාමග්ගො පනෙත්ථ ¶ චීවරප්පටිග්ගහණසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො. තත්ර හි භික්ඛු පටිග්ගාහකො, ඉධ භික්ඛුනී, අයං විසෙසො, සෙසං තාදිසමෙවාති.

චීවරදානසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඡට්ඨෙ චීවරන්ති නිවාසනපාරුපනුපගං. සිබ්බෙය්ය වා සිබ්බාපෙය්යා වාති එත්ථ සයං සිබ්බන්තස්ස සූචිං පවෙසෙත්වා පවෙසෙත්වා නීහරණෙ පාචිත්තියං, සතක්ඛත්තුම්පි විජ්ඣිත්වා සකිං නීහරන්තස්ස එකමෙව පාචිත්තියං. ‘සිබ්බා’ති වුත්තො පන සචෙපි සබ්බං සූචිකම්මං නිට්ඨාපෙති, ආණාපකස්ස එකමෙව පාචිත්තියං. අථ ‘‘යං එත්ථ චීවරෙ කත්තබ්බං, සබ්බං තං තව භාරො’’ති වුත්තො නිට්ඨාපෙති, තස්ස ආරාපථෙ ආරාපථෙ පාචිත්තියං. ආණාපකස්ස එකවාචාය සම්බහුලානිපි, පුනප්පුනං ආණත්තියං පන වත්තබ්බමෙව නත්ථි.

සාවත්ථියං උදායිත්ථෙරං ආරබ්භ චීවරසිබ්බනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, සාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, ඤාතිකාය අඤ්ඤාතිකසඤ්ඤිනො වා වෙමතිකස්ස වා, එකතොඋපසම්පන්නාය සිබ්බන්තස්ස ච දුක්කටං. අඤ්ඤං ථවිකාදිපරික්ඛාරං සිබ්බන්තස්ස, ඤාතිකාය, සික්ඛමානසාමණෙරීනඤ්ච චීවරම්පි සිබ්බන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා සන්තකතා ¶ , නිවාසනපාරුපනුපගතා, වුත්තලක්ඛණං සිබ්බනං වා සිබ්බාපනං වාති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි සඤ්චරිත්තසදිසානෙවාති.

චීවරසිබ්බනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සත්තමෙ සංවිධායාති සංවිදහිත්වා, ගමනකාලෙ සඞ්කෙතං කත්වාති අත්ථො. එකද්ධානමග්ගන්ති එකං අද්ධානසඞ්ඛාතං මග්ගං, එකතො වා අද්ධානමග්ගං. සත්ථගමනීයොති සත්ථෙන සද්ධිං ගන්තබ්බො, සෙසං උත්තානපදත්ථමෙව. අයං පනෙත්ථ විනිච්ඡයො – අකප්පියභූමියං සංවිදහන්තස්ස සංවිදහනපච්චයා තාව දුක්කටං. තත්ථ ඨපෙත්වා භික්ඛුනුපස්සයං අන්තරාරාමං ආසනසාලං තිත්ථියසෙය්යඤ්ච සෙසා අකප්පියභූමි, තත්ථ ඨත්වා සංවිදහන්තස්සාති අත්ථො. සංවිදහිත්වා පන ‘‘අජ්ජ වා ස්වෙ වා’’ති නියමිතං කාලං විසඞ්කෙතං අකත්වා, ද්වාරවිසඞ්කෙතං පන මග්ගවිසඞ්කෙතං වා කත්වාපි භික්ඛුනියා ¶ සද්ධිං ගච්ඡන්තස්ස යාව ¶ ආසන්නස්සාපි අඤ්ඤස්ස ගාමස්ස ‘‘අයං ඉමස්ස උපචාරො’’ති මනුස්සෙහි ඨපිතං උපචාරං න ඔක්කමති, තාව අනාපත්ති. තං ඔක්කමන්තස්ස පන පඨමපාදෙ දුක්කටං, දුතියපාදෙ පාචිත්තියං, ඉති ගාමූපචාරොක්කමනගණනාය පාචිත්තියානි. අද්ධයොජනාතික්කමෙ පන ගාමෙ අසති අද්ධයොජනගණනාය පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ එකද්ධානමග්ගප්පටිපජ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘අඤ්ඤත්ර සමයා’’ති අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්ති, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, අසංවිදහිතෙ සංවිදහිතසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස වා, යො ච භික්ඛුනියා අසංවිදහන්තියා කෙවලං අත්තනාව සංවිදහති, තස්ස දුක්කටං. සමයෙ සංවිදහිත්වාපි ගච්ඡන්තස්ස, අත්තනා අසංවිදහන්තස්ස, විසඞ්කෙතෙන වා, ආපදාසු ගච්ඡන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. ද්වින්නම්පි සංවිදහිත්වා මග්ගප්පටිපත්ති, අවිසඞ්කෙතතා, සමයාභාවො, අනාපදා, ගාමන්තරොක්කමනං වා අද්ධයොජනාතික්කමො වාති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. එකතොඋපසම්පන්නාදීහි පන සද්ධිං මාතුගාමසික්ඛාපදෙන ආපත්ති, අද්ධානසමුට්ඨානං, කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

සංවිධානසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අට්ඨමෙ ¶ සංවිධායාති කීළාපුරෙක්ඛාරො සංවිදහිත්වා, අභිරුහනකාලෙ සඞ්කෙතං කත්වාති අත්ථො. උද්ධංගාමිනින්ති කීළාවසෙන උද්ධං නදියා පටිසොතං ගච්ඡන්තිං. අධොගාමිනින්ති තථෙව අධො අනුසොතං ගච්ඡන්තිං. යං පන තිත්ථප්පටිපාදනත්ථං උද්ධං වා අධො වා හරන්ති, එත්ථ අනාපත්ති. අඤ්ඤත්ර තිරියං තරණායාති උපයොගත්ථෙ නිස්සක්කවචනං, යා තිරියං තරණා, තං ඨපෙත්වාති අත්ථො. පාචිත්තියන්ති සගාමකතීරපස්සෙන ගමනකාලෙ ගාමන්තරගණනාය, අගාමකතීරපස්සෙන වා යොජනවිත්ථතාය නදියා මජ්ඣෙන වා ගමනකාලෙ අද්ධයොජනගණනාය පාචිත්තියං, සමුද්දෙ පන යථාසුඛං ගන්තුං වට්ටති.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ නාවාභිරුහනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘අඤ්ඤත්ර තිරියං තරණායා’’ති අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්ති, සෙසං අනන්තරසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති.

නාවාභිරුහනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නවමෙ ¶ භික්ඛුනිපරිපාචිතන්ති භික්ඛුනියා පරිපාචිතං, නෙව තස්ස නාත්තනො ඤාතකප්පවාරිතානං ගිහීනං සන්තිකෙ භික්ඛුස්ස ගුණං පකාසෙත්වා ‘‘දෙථ අය්යස්ස, කරොථ අය්යස්සා’’ති එවං නිප්ඵාදිතං ලද්ධබ්බං කතන්ති අත්ථො. පුබ්බෙ ගිහිසමාරම්භාති එත්ථ සමාරම්භොති සමාරද්ධං, පටියාදිතස්සෙතං නාමං. ගිහීනං සමාරම්භො ¶ ගිහිසමාරම්භො, භික්ඛුනියා පරිපාචනතො පුබ්බෙ පඨමතරංයෙව යං භික්ඛූනං අත්ථාය ගිහීනං පටියාදිතභත්තං, ඤාතකප්පවාරිතානං වා සන්තකං, තං ඨපෙත්වා අඤ්ඤං ජානං භුඤ්ජන්තස්ස පාචිත්තියන්ති අත්ථො. තඤ්ච ඛො අජ්ඣොහරණගණනාය, පටිග්ගහණෙ පනස්ස දුක්කටං.

රාජගහෙ දෙවදත්තං ආරබ්භ භික්ඛුනිපරිපාචිතපිණ්ඩපාතභුඤ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘අඤ්ඤත්ර පුබ්බෙ ගිහිසමාරම්භා’’ති අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්ති, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, එකතොඋපසම්පන්නාය පරිපාචිතං භුඤ්ජන්තස්ස ¶ , අපරිපාචිතෙ පරිපාචිතසඤ්ඤිනො, උභයත්ථ වෙමතිකස්ස ච දුක්කටං. උභයත්ථ අපරිපාචිතසඤ්ඤිනො, ගිහිසමාරම්භෙ, සික්ඛමානසාමණෙරාදීහි පරිපාචිතෙ, පඤ්ච භොජනානි ඨපෙත්වා අවසෙසෙ, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. භික්ඛුනියා පරිපාචිතතා, පරිපාචිතභාවජානනං, ගිහිසමාරම්භාභාවො, ඔදනාදීනං අඤ්ඤතරතා, තස්ස අජ්ඣොහරණන්ති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි පඨමපාරාජිකසඅසානි, ඉදං පන පණ්ණත්තිවජ්ජං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

පරිපාචිතසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දසමෙ සබ්බොපි කථාමග්ගො දුතියඅනියතෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො. ඉදඤ්හි සික්ඛාපදං දුතියඅනියතෙන ච උපරි උපනන්දස්ස චතුත්ථසික්ඛාපදෙන ච එකපරිච්ඡෙදං, අට්ඨුප්පත්තිවසෙන පන විසුං පඤ්ඤත්තන්ති.

රහොනිසජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

භොජනවග්ගස්ස ¶ පඨමෙ අගිලානෙනාති අද්ධයොජනම්පි ගන්තුං සමත්ථෙන. එකොති එකදිවසිකො. ආවසථපිණ්ඩොති ‘‘ඉමෙසං වා එත්තකානං වා’’ති එකං පාසණ්ඩං වා, ‘‘එත්තකමෙවා’’ති එවං භත්තං වා අනොදිස්ස සාලාදීසු යත්ථ කත්ථචි පුඤ්ඤකාමෙහි පඤ්ඤත්තං භොජනං. භුඤ්ජිතබ්බොති එකකුලෙන වා නානාකුලෙහි වා එකතො හුත්වා එකස්මිං වා ඨානෙ, නානාඨානෙසු වා ‘‘අජ්ජ එකස්මිං, ස්වෙ එකස්මි’’න්ති එවං අනියතට්ඨානෙ වා පඤ්ඤත්තො එකස්මිං ඨානෙ එකදිවසමෙව භුඤ්ජිතබ්බො. තතො චෙ උත්තරීති දුතියදිවසතො පට්ඨාය තස්මිං වා ඨානෙ අඤ්ඤස්මිං වා ඨානෙ තෙසං සන්තකස්ස පටිග්ගහණෙ දුක්කටං, අජ්ඣොහාරෙ අජ්ඣොහාරෙ පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං ¶ ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ අනුවසිත්වා ආවසථපිණ්ඩභුඤ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘අගිලානෙනා’’ති අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්ති, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, ගිලානස්ස අගිලානසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. ගිලානස්ස ගිලානසඤ්ඤිනො, යො ච සකිං භුඤ්ජති, ගච්ඡන්තො වා අන්තරාමග්ගෙ එකදිවසං ¶ , ගතට්ඨානෙ එකදිවසං, පච්චාගන්තොපි අන්තරාමග්ගෙ එකදිවසං, ආගතට්ඨානෙ එකදිවසං, ගමිස්සාමී’ති ච භුඤ්ජිත්වා නික්ඛන්තො කෙනචි උපද්දවෙන නිවත්තිත්වා ඛෙමභාවං ඤත්වා ගච්ඡන්තො පුන එකදිවසං භුඤ්ජති, යස්ස වා සාමිකා නිමන්තෙත්වා දෙන්ති, යො වා භික්ඛූනංයෙව උද්දිස්ස පඤ්ඤත්තං, න යාවදත්ථං පඤ්ඤත්තං, ඨපෙත්වා වා පඤ්ච භොජනානි අඤ්ඤං භුඤ්ජති, තස්ස ච, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. ආවසථපිණ්ඩතා, අගිලානතා, අනුවසිත්වා පරිභොජනන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි එළකලොමසික්ඛාපදසදිසානීති.

ආවසථසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දුතියෙ ගණභොජනෙති ගණස්ස භොජනෙ. ඉධ ච ගණොති චත්තාරො වා තතුත්තරි වා භික්ඛූ ¶ , තෙසං නිමන්තනතො වා විඤ්ඤත්තිතො වා ලද්ධෙ ඔදනාදීනං පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරභොජනෙති අත්ථො. තත්ථායං විනිච්ඡයො – සචෙ හි කොචි චත්තාරො භික්ඛූ උපසඞ්කමිත්වා යෙන කෙනචි වෙවචනෙන වා භාසන්තරෙන වා පඤ්චන්නං භොජනානං නාමං ගහෙත්වා ‘‘ඔදනෙන නිමන්තෙමි, ඔදනං මෙ ගණ්හථා’’තිආදිනා නයෙන නිමන්තෙති, තෙ චෙ එවං එකතො වා නානාතො වා නිමන්තිතා එකතො වා නානාතො වා ගන්ත්වා එකතො ගණ්හන්ති, පච්ඡා එකතො වා නානාතො වා භුඤ්ජන්ති, ගණභොජනං හොති. පටිග්ගහණමෙව හෙත්ථ පමාණං. සචෙ ඔදනාදීනං නාමං ගහෙත්වා එකතො වා නානාතො වා විඤ්ඤාපෙත්වා ච ගන්ත්වා ච එකතො ගණ්හන්ති, එවම්පි ගණභොජනමෙව. තස්ස දුවිධස්සාපි එවං පටිග්ගහණෙ දුක්කටං, අජ්ඣොහාරෙ අජ්ඣොහාරෙ පාචිත්තියං. ගිලානසමයාදීසු යදා පාදානම්පි ඵලිතත්තා න සක්කා පිණ්ඩාය චරිතුං, අයං ¶ ගිලානසමයො. අත්ථතකථිනානං පඤ්ච මාසා, ඉතරෙසං කත්තිකමාසොති අයං චීවරදානසමයො. යදා යො චීවරෙ කරියමානෙ කිඤ්චිදෙව චීවරෙ කත්තබ්බං කම්මං කරොති, අයං චීවරකාරසමයො. යදා අද්ධයොජනම්පි ගන්තුකාමො වා හොති ගච්ඡති වා ගතො වා, අයං අද්ධානගමනසමයො. නාවාභිරුහනසමයෙපි එසෙව නයො. යදා ගොචරගාමෙ චත්තාරො භික්ඛූ පිණ්ඩාය චරිත්වා න යාපෙන්ති, අයං මහාසමයො. යදා යොකොචි පබ්බජිතො භත්තෙන නිමන්තෙති, අයං සමණභත්තසමයො, එතෙසු සමයෙසු භුඤ්ජිතුං වට්ටති.

රාජගහෙ දෙවදත්තං ආරබ්භ විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘අඤ්ඤත්ර සමයා’’ති අයමෙත්ථ සත්තවිධා අනුපඤ්ඤත්ති, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, නගණභොජනෙ ගණභොජනසඤ්ඤිස්ස වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. නගණභොජනසඤ්ඤිස්ස පන, යෙ ච ද්වෙ තයො එකතො ගණ්හන්ති, බහූනං පිණ්ඩාය ¶ චරිත්වා එකතො භුඤ්ජන්තානං, නිච්චභත්තිකාදීසු, පඤ්ච භොජනානි ඨපෙත්වා සබ්බත්ථ, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. ගණභොජනතා, සමයාභාවො, අජ්ඣොහරණන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි එළකලොමසදිසානෙවාති.

ගණභොජනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

තතියෙ පරම්පරභොජනෙති ගණභොජනෙ වුත්තනයෙනෙව පඤ්චහි භොජනෙහි නිමන්තිතස්ස යෙන යෙන පඨමං නිමන්තිතො, තස්ස තස්ස භොජනතො උප්පටිපාටියා වා අවිකප්පෙත්වා වා පරස්ස පරස්ස භොජනෙ. තස්මා යො භික්ඛු පඤ්චසු සහධම්මිකෙසු අඤ්ඤතරස්ස ‘‘මය්හං භත්තපච්චාසං තුය්හං ¶ දම්මී’’ති වා ‘‘විකප්පෙමී’’ති වා එවං සම්මුඛා වා ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස දම්මී’’ති (පාචි. 226) වා ‘‘විකප්පෙමී’’ති වා එවං පරම්මුඛාවා පඨමනිමන්තනං අවිකප්පෙත්වා පච්ඡා නිමන්තිතකුලෙ ලද්ධභික්ඛතො එකසිත්ථම්පි අජ්ඣොහරති, පාචිත්තියං. සමයා වුත්තනයා එව.

වෙසාලියං ¶ සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආරබ්භ අඤ්ඤත්ර නිමන්තිතභොජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘අඤ්ඤත්ර සමයා’’ති අයමෙත්ථ තිවිධා අනුපඤ්ඤත්ති, පරිවාරෙ පන විකප්පනම්පි ගහෙත්වා ‘‘චතස්සො අනුපඤ්ඤත්තියො’’ති (පරි. 86) වුත්තං, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, නපරම්පරභොජනෙ පරම්පරභොජනසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. නපරම්පරභොජනසඤ්ඤිස්ස පන, යො ච සමයෙ වා විකප්පෙත්වා වා එකසංසට්ඨානි වා ද්වෙ තීණි නිමන්තනානි එකතො වා කත්වා භුඤ්ජති, නිමන්තනප්පටිපාටියා භුඤ්ජති, සකලෙන ගාමෙන වා පූගෙන වා නිමන්තිතො තෙසු යත්ථකත්ථචි භුඤ්ජති, නිමන්තියමානො වා ‘‘භික්ඛං ගහෙස්සාමී’’ති වදති, තස්ස, නිච්චභත්තිකාදීසු, පඤ්ච භොජනානි ඨපෙත්වා සබ්බත්ථ, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. පරම්පරභොජනතා, සමයාභාවො, අජ්ඣොහරණන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි පඨමකථිනසදිසානෙව, ඉදං පන කිරියාකිරියන්ති.

පරම්පරභොජනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

චතුත්ථෙ පූවෙහීති පහෙණකත්ථාය පටියත්තෙහි අතිරසකමොදකසක්ඛලිකාදීහි යෙහි කෙහිචි ඛජ්ජකෙහි. මන්ථෙහීති පාථෙය්යත්ථාය පටියත්තෙහි යෙහි කෙහිචි සත්තුතිලතණ්ඩුලාදීහි. ද්වත්තිපත්තපූරාති මුඛවට්ටියා හෙට්ඨිමලෙඛං අනතික්කන්තා ද්වෙ වා තයො වා පත්තපූරා. තතො චෙ උත්තරීති සචෙපි තතියං පත්තං ථූපීකතං ගණ්හාති, මුඛවට්ටියා හෙට්ඨිමලෙඛතො උපරිට්ඨිතපූවගණනාය පාචිත්තියං. ද්වත්තිපත්තපූරෙ පටිග්ගහෙත්වාති එත්ථ යෙන ද්වෙ ගහිතා හොන්ති, තෙන බහි භික්ඛුං දිස්වා ‘‘එත්ථ මයා ද්වෙ පත්තපූරා ගහිතා, ත්වං එකං ගණ්හෙය්යාසී’’ති වත්තබ්බං, තෙනාපි අඤ්ඤං පස්සිත්වා ‘‘පඨමං ආගතෙන ද්වෙ පත්තපූරා ගහිතා, මයා එකො ගහිතො, ත්වං මා ගණ්හී’’ති වත්තබ්බං. යෙන පඨමං එකො ගහිතො ¶ , තස්සාපි පරම්පරාරොචනෙ එසෙව නයො. යෙන පන සයමෙව තයො ගහිතා, තෙන අඤ්ඤං දිස්වා ‘‘මා ඛො ත්වං එත්ථ පටිග්ගණ්හීති වත්තබ්බං, අවදන්තස්ස දුක්කටං, තං සුත්වා ගණ්හන්තස්සාපි දුක්කටමෙව. තතො නීහරිත්වා භික්ඛූහි සද්ධිං සංවිභජිතබ්බන්ති ¶ ලද්ධට්ඨානතො සබ්බාසන්නං ආසනසාලං වා විහාරං වා යත්ථ වා පන නිබද්ධං ¶ පටික්කමති, තත්ථ ගන්ත්වා එකං පත්තපූරං අත්තනො ඨපෙත්වා සෙසං භික්ඛුසඞ්ඝස්ස දාතබ්බං. යථාමිත්තං පන දාතුං න ලබ්භති. යෙන එකො ගහිතො, න තෙන කිඤ්චි අකාමා දාතබ්බං, යථාරුචි කාතබ්බං.

සාවත්ථියං සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආරබ්භ න මත්තං ජානිත්වා පටිග්ගහණවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, ඌනකද්වත්තිපත්තපූරෙ අතිරෙකසඤ්ඤිස්ස වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. ඌනකසඤ්ඤිස්ස පන, න පහෙණකත්ථාය න පාථෙය්යත්ථාය වා පටියත්තං, තදත්ථාය පටියත්තසෙසකං වා, ගමනෙ වා පටිප්පස්සද්ධෙ, ඤාතකප්පවාරිතානං වා දෙන්තානං, අත්තනො ධනෙන ගණ්හන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. වුත්තලක්ඛණපූවමන්ථතා, අසෙසකතා, අප්පටිප්පස්සද්ධගමනතා, අනඤ්ඤාතකාදිතා, අතිරෙකප්පටිග්ගහණන්ති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි, සමුට්ඨානාදීනි සඤ්චරිත්තසදිසානෙවාති.

කාණමාතාසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පඤ්චමෙ භුත්තාවීති භුත්තවා, යෙන පඤ්චන්නං භොජනානං සාසපමත්තම්පි අජ්ඣොහරිතං, සො එවං වුච්චති. පවාරිතොති ‘‘අසනං පඤ්ඤායති, භොජනං පඤ්ඤායති, හත්ථපාසෙ ඨිතො අභිහරති, පටික්ඛෙපො පඤ්ඤායතී’’ති (පාචි. 239) එවං පාළියං වුත්තපඤ්චඞ්ගවසෙන කතප්පවාරණො, කතප්පටික්ඛෙපොති අත්ථො. තත්ථ යස්මා ‘‘අසනං පඤ්ඤායතී’’ති ඉමිනා විප්පකතභොජනො ‘පවාරිතො’ති වුත්තො. යො ච විප්පකතභොජනො, තෙන කිඤ්චි භුත්තං, කිඤ්චි අභුත්තං, යඤ්ච භුත්තං, තං සන්ධාය ‘භුත්තාවී’තිපි සඞ්ඛං ගච්ඡති. තස්මා ‘භුත්තාවී’තිවචනෙන විසුං කිඤ්චි අත්ථසිද්ධිං න පස්සාම, ‘‘දිරත්තතිරත්ත’’න්තිආදීසු (පාචි. 52) පන දිරත්තාදිවචනං විය පවාරිතපදස්ස පරිවාරභාවෙන බ්යඤ්ජනසිලිට්ඨතාය චෙතං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

පවාරණඞ්ගෙසු පන අසනං පඤ්ඤායතීති විප්පකතභොජනං දිස්සති, තං භුඤ්ජමානො චෙස පුග්ගලො හොතීති අත්ථො. භොජනං පඤ්ඤායතීති පවාරණප්පහොනකං ¶ භොජනං දිස්සති, ඔදනාදීනං චෙ අඤ්ඤතරං පටික්ඛිපිතබ්බං භොජනං හොතීති අත්ථො. හත්ථපාසෙ ඨිතොති පවාරණප්පහොනකං චෙ භොජනං ගණ්හිත්වා දායකො අඩ්ඪතෙය්යහත්ථප්පමාණෙ ඔකාසෙ ඨිතො හොතීති අත්ථො ¶ . අභිහරතීති ¶ සො චෙ දායකො තස්ස තං භොජනං කායෙන අභිසංහරතීති අත්ථො. පටික්ඛෙපො පඤ්ඤායතීති පටික්ඛෙපො දිස්සති, තං චෙ අභිහටං සො භික්ඛු කායෙන වා වාචාය වා පටික්ඛිපතීති අත්ථො. එවං පඤ්චන්නං අඞ්ගානං වසෙන පවාරිතො හොති.

තත්රායං විනිච්ඡයො – ‘අසන’න්තිආදීසු තාව යඤ්ච අස්නාති, යඤ්ච භොජනං හත්ථපාසෙ ඨිතෙන අභිහටං පටික්ඛිපති, තං ඔදනො කුම්මාසො සත්තු මච්ඡො මංසන්ති ඉමෙසං අඤ්ඤතරමෙව වෙදිතබ්බං. තත්ථ ඔදනො නාම සාලි වීහි යවො ගොධුමො කඞ්ගු වරකො කුද්රූසකොති ඉමෙසං සත්තන්නං ධඤ්ඤානං තණ්ඩුලෙ ගහෙත්වා ‘‘භත්තං පචාමා’’ති වා ‘‘යාගුං පචාමා’’ති වා යංකිඤ්චි සන්ධාය පචන්තු, සචෙ උණ්හං වා සීතලං වා භුඤ්ජන්තානං භොජනකාලෙ ගහිතගහිතට්ඨානෙ ඔධි පඤ්ඤායති, ඔදනො හොති, පවාරණං ජනෙති. යො පන පායාසො වා අම්බිලයාගු වා උද්ධනතො ඔතාරිතමත්තා අබ්භුණ්හා සක්කා හොති ආවිජ්ඣිත්වා පිවිතුං, සා යස්ස හත්ථෙන ගහිතොකාසෙපි ඔධි න පඤ්ඤායති, පවාරණං න ජනෙති. සචෙ පන උසුමාය විගතාය ඝනභාවං ගච්ඡති, ඔධිං දස්සෙති, පුන පවාරණං ජනෙති, පුබ්බෙ තනුකභාවො න රක්ඛති. සචෙපි බහූ පණ්ණඵලකළීරෙ පක්ඛිපිත්වා මුට්ඨිමත්තාපි තණ්ඩුලා පක්ඛිත්තා හොන්ති, භොජනකාලෙ චෙ ඔධි පඤ්ඤායති, පවාරණං ජනෙති. අයාගුකෙ නිමන්තනෙ ‘‘යාගුං දස්සාමා’’ති භත්තෙ උදකකඤ්ජිකඛීරාදීනි ආකිරිත්වා ‘‘යාගුං ගණ්හථා’’ති දෙන්ති, කිඤ්චාපි තනුකා හොති, පවාරණං ජනෙතියෙව. සචෙ පන පක්කුථිතෙසු උදකාදීසු පක්ඛිපිත්වා පචිත්වා දෙන්ති, යාගුසඞ්ගහමෙව ගච්ඡති. සචෙ යාගුයාපි සාසපමත්තම්පි මච්ඡමංසක්ඛණ්ඩං වා න්හාරු වා පක්ඛිත්තං හොති, පවාරණං ජනෙති. ඨපෙත්වා සානුලොමානං වුත්තධඤ්ඤානං තණ්ඩුලෙ අඤ්ඤෙහි වෙළුතණ්ඩුලාදීහි වා කන්දමූලඵලෙහි වා යෙහි කෙහිචි කතභත්තං පවාරණං න ජනෙති. කුම්මාසො නාම යවෙහි කතො. අඤ්ඤෙහි පන මුග්ගාදීහි කතකුම්මාසො පවාරණං න ජනෙති. සත්තු නාම සත්ත ධඤ්ඤානි භජ්ජිත්වා කතො. අන්තමසො ඛරපාකභජ්ජිතානං වීහීනං තණ්ඩුලෙ ¶ කොට්ටෙත්වා කතචුණ්ණම්පි කුණ්ඩකම්පි සත්තුසඞ්ගහමෙව ගච්ඡති. සමපාකභජ්ජිතානං පන ආතපසුක්ඛානං කුණ්ඩකං වා, යෙ කෙචි තණ්ඩුලා වා ලාජා වා, ලාජෙහි කතභත්තසත්තුආදීනි වා න පවාරෙන්ති. මච්ඡමංසෙසු සචෙ යාගුං පිවන්තස්ස යාගුසිත්ථමත්තානෙව ද්වෙ මච්ඡක්ඛණ්ඩානි වා මංසක්ඛණ්ඩානි වා එකභාජනෙ වා නානාභාජනෙ වා දෙන්ති, තානි චෙ අඛාදන්තො අඤ්ඤං පවාරණප්පහොනකං යංකිඤ්චි පටික්ඛිපති, න පවාරෙති. තතො එකං ඛාදිතං, එකං හත්ථෙ වා පත්තෙ වා හොති, සචෙ අඤ්ඤං පටික්ඛිපති පවාරෙති. ද්වෙපි ඛාදිතානි හොන්ති, මුඛෙ සාසපමත්තම්පි අවසිට්ඨං නත්ථි, සචෙපි අඤ්ඤං පටික්ඛිපති, න පවාරෙති. යො පන අකප්පියමංසං කුලදූසනවෙජ්ජකම්මඋත්තරිමනුස්සධම්මාරොචනසාදිතරූපියාදීහි ¶ ¶ නිබ්බත්තං අකප්පියභොජනඤ්ච අඤ්ඤං කප්පියං වා අකප්පියං වා ඛාදන්තො පටික්ඛිපති, න පවාරෙති.

එවං යඤ්ච අස්නාති, යඤ්ච භොජනං හත්ථපාසෙ ඨිතෙන අභිහටං පටික්ඛිපන්තො පවාරණං ජනෙති, තං ඤත්වා ඉදානි යථා ආපජ්ජති, තස්ස ජානනත්ථං අයං විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො – ‘‘අසනං භොජන’’න්ති එත්ථ තාව යෙන එකසිත්ථම්පි අජ්ඣොහටං හොති, සො සචෙ පත්තමුඛහත්ථෙසු යත්ථකත්ථචි භොජනෙ සති සාපෙක්ඛොව අඤ්ඤං වුත්තලක්ඛණං භොජනං පටික්ඛිපති, පවාරෙති. සචෙ පන නිරපෙක්ඛො හොති, යං පත්තාදීසු අවසිට්ඨං, තං න ච අජ්ඣොහරිතුකාමො, අඤ්ඤස්ස වා දාතුකාමො, අඤ්ඤත්ර වා ගන්ත්වා භුඤ්ජිතුකාමො, සො පටික්ඛිපන්තොපි න පවාරෙති. ‘‘හත්ථපාසෙ ඨිතො’’ති එත්ථ පන සචෙ භික්ඛු නිසින්නො හොති, ආනිසදස්ස පච්ඡිමන්තතො පට්ඨාය, සචෙ ඨිතො, පණ්හීනං අන්තතො පට්ඨාය, සචෙ නිපන්නො, යෙන පස්සෙන නිපන්නො, තස්ස පාරිමන්තතො පට්ඨාය දායකස්ස නිසින්නස්ස වා ඨිතස්ස වා නිපන්නස්ස වා ඨපෙත්වා පසාරිතහත්ථං යං ආසන්නතරං අඞ්ගං, තස්ස ඔරිමන්තෙන පරිච්ඡින්දිත්වා අඩ්ඪතෙය්යහත්ථො ‘හත්ථපාසො’ති වෙදිතබ්බො. තස්මිං ඨත්වා අභිහටං පටික්ඛිපන්තස්සෙව පවාරණා හොති, න තතො පරං. ‘අභිහරතී’ති හත්ථපාසබ්භන්තරෙ ඨිතො ගහණත්ථං උපනාමෙති. සචෙ පන අනන්තරනිසින්නොපි භික්ඛු හත්ථෙ වා ආධාරකෙ වා ඨිතං පත්තං අනභිහරිත්වාව ‘‘භත්තං ගණ්හථා’’ති වදති, තං පටික්ඛිපතො පවාරණා නත්ථි. භත්තපච්ඡිං ආනෙත්වා පුරතො භූමියං ඨපෙත්වා එවං වුත්තෙපි එසෙව නයො. ඊසකං පන උද්ධරිත්වා වා අපනාමෙත්වා වා ‘ගණ්හථා’ති වුත්තෙ තං පටික්ඛිපතො පවාරණා ¶ හොති. භත්තපච්ඡිං ගහෙත්වා පරිවිසන්තස්ස අඤ්ඤො ‘‘අහං ධාරෙස්සාමී’’ති ගහිතමත්තමෙව කරොති, පරිවෙසකොයෙව පන තං ධාරෙති, තස්මා සා අභිහටාව හොති, තතො දාතුකාමතාය ගණ්හන්තං පටික්ඛිපන්තස්ස පවාරණා හොති. සචෙ පන පරිවෙසකෙන ඵුට්ඨමත්තාව හොති, ඉතරොව නං ධාරෙති, තතො දාතුකාමතාය ගණ්හන්තං පටික්ඛිපන්තස්ස පවාරණා න හොති. කටච්ඡුනා උද්ධටෙ පන හොති, ද්වින්නං සමභාරෙපි පටික්ඛිපන්තො පවාරෙතියෙව. අනන්තරස්ස දිය්යමානෙ ඉතරො පත්තං පිදහති, අඤ්ඤස්ස අභිහටං නාම පටික්ඛිත්තං හොති, තස්මා පවාරණා නත්ථි. ‘පටික්ඛෙපො’ති එත්ථ වාචාය අභිහටෙ පටික්ඛෙපො න රුහති, කායෙන අභිහටං පන අඞ්ගුලිචලනාදිනා කායවිකාරෙන වා ‘‘අලං, මා දෙහී’’තිආදිනා වචීවිකාරෙන වා පටික්ඛිපතො පවාරණා හොති.

එකො සමංසකං රසං අභිහරති, ‘‘රසං පටිග්ගණ්හථා’’ති වදති, තං සුත්වා පටික්ඛිපතො පවාරණා නත්ථි. ‘මංසරස’න්ති වුත්තෙ පන පටික්ඛිපතො පවාරණා හොති. ‘‘ඉමං ගණ්හථා’’ති ¶ වුත්තෙපි හොතියෙව. මංසං විසුං කත්වා ‘මංසරස’න්ති වුත්තෙපි සචෙ සාසපමත්තම්පි ඛණ්ඩං ¶ අත්ථි, පටික්ඛිපතො පවාරණා හොති. සචෙ නත්ථි, වට්ටති. කළීරපනසාදීහි මිස්සෙත්වා මච්ඡමංසං පචන්ති, තං ගහෙත්වා ‘‘කළීරසූපං ගණ්හථ, පනසබ්යඤ්ජනං ගණ්හථා’’ති වදති, එවම්පි න පවාරෙති. කස්මා? අපවාරණාරහස්ස නාමෙන වුත්තත්තා. ‘‘මච්ඡමංසං බ්යඤ්ජන’’න්ති වා ‘‘ඉමං ගණ්හථා’’ති වා වුත්තෙ පන පවාරෙති, අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන සමන්තපාසාදිකායං වුත්තො. ගමනාදීසු පන යස්මිං ඉරියාපථෙ පවාරෙති, තං අවිකොපෙන්තෙනෙව භුඤ්ජිතබ්බං.

අනතිරිත්තන්ති න අතිරිත්තං, න අධිකන්ති අත්ථො. තං පන කප්පියකතාදීහි සත්තහි විනයකම්මාකාරෙහි අකතං වා ගිලානස්ස අනධිකං වා හොති. තස්මා පදභාජනෙ (පාචි. 239) ‘අකප්පියකත’න්තිආදි වුත්තං, තත්ථ යං ඵලං වා කන්දමූලාදි වා පඤ්චහි සමණකප්පියෙහි කප්පියං අකතං, යඤ්ච අකප්පියමංසං වා අකප්පියභොජනං වා, එතං අකප්පියං නාම, තං අකප්පියං ‘‘අලමෙතං සබ්බ’’න්ති එවං අතිරිත්තං කතං අකප්පියකතන්ති වෙදිතබ්බං. අප්පටිග්ගහිතකතන්ති භික්ඛුනා අප්පටිග්ගහිතංයෙව පුරිමනයෙන අතිරිත්තං කතං. අනුච්චාරිතකතන්ති කප්පියං කාරෙතුං ආගතෙන භික්ඛුනා ඊසකම්පි අනුක්ඛිත්තං ¶ වා අනපනාමිතං වා කතං. අහත්ථපාසෙ කතන්ති කප්පියං කාරෙතුං ආගතස්ස හත්ථපාසතො බහි ඨිතෙන කතං. අභුත්තාවිනා කතන්ති යො අතිරිත්තං කරොති, තෙන පවාරණප්පහොනකං භොජනං අභුත්තෙන කතං. භුත්තාවිනා පවාරිතෙන ආසනා වුට්ඨිතෙන කතන්ති ඉදං උත්තානමෙව. ‘‘අලමෙතං සබ්බ’’න්ති අවුත්තන්ති වචීභෙදං කත්වා එවං අවුත්තං හොති. ඉති ඉමෙහි සත්තහි විනයකම්මාකාරෙහි යං අතිරිත්තං කප්පියං අකතං, යඤ්ච පන න ගිලානාතිරිත්තං, තදුභයම්පි අනතිරිත්තං. අතිරිත්තං පන තස්සෙව පටිපක්ඛනයෙන වෙදිතබ්බං.

අපිචෙත්ථ භුත්තාවිනා කතං හොතීති (පාචි. 239) අන්තමසො අනන්තරනිසින්නස්ස පත්තතො එකම්පි සිත්ථං වා මංසහීරං වා ඛාදිත්වා කතම්පි භුත්තාවිනා කතං හොති, යො පාතොව එවං භුත්තාවී පවාරිතො නිසීදතියෙව, සො උපකට්ඨෙපි කාලෙ අභිහටං පිණ්ඩං භික්ඛුනා උපනීතං කප්පියං කාතුං ලභති. සචෙ පන තස්මිං කප්පියෙ කතෙ භුඤ්ජන්තස්ස අඤ්ඤං ආමිසං ආකිරන්ති, තං සො පුන කාතුං න ලභති. යඤ්හි අකතං, තං කාතබ්බං. යෙන ච අකතං, තෙන ච කාතබ්බන්ති (පාචි. අට්ඨ. 238-9) වුත්තං, තස්මා තස්මිං භාජනෙ කරියමානෙ පඨමකතෙන සද්ධිං කතං හොතීති තං කාතුං න වට්ටති. අඤ්ඤස්මිං පන භාජනෙ තෙන වා අඤ්ඤෙන වා කාතුං වට්ටති. එවං කතං පඨමකතෙන මිස්සෙත්වාපි භුඤ්ජිතුං වට්ටති, න කෙවලඤ්ච තස්ස ¶ යෙන පන කතං, තං ඨපෙත්වා අඤ්ඤෙසං පවාරිතානම්පි භුඤ්ජිතුං වට්ටති. යථා පන අකතෙන මිස්සං න හොති, එවං මුඛඤ්ච හත්ථඤ්ච සුද්ධං කත්වා භුඤ්ජිතබ්බං. ගිලානාතිරිත්තං පන න කෙවලං ගිලානස්ස භුත්තාවසෙසමෙව, අථ ඛො යංකිඤ්චි ගිලානං උද්දිස්ස ‘‘අජ්ජ වා ස්වෙ ¶ වා යදා වා ඉච්ඡති, තදා ඛාදිස්සතී’’ති ආහටං, තං සබ්බං ‘ගිලානාතිරිත්ත’න්ති වෙදිතබ්බං. ඛාදනීයං වා භොජනීයං වාති යංකිඤ්චි යාවකාලිකං. ඛාදෙය්ය වා භුඤ්ජෙය්ය වා පාචිත්තියන්ති එත්ථ වුත්තනයෙන පවාරිතස්ස අනතිරිත්තං යංකිඤ්චි ආමිසං අජ්ඣොහරණත්ථාය පටිග්ගණ්හතො ගහණෙ දුක්කටං, අජ්ඣොහාරෙ අජ්ඣොහාරෙ පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආරබ්භ අඤ්ඤත්ර භුඤ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘අනතිරිත්ත’’න්ති අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්ති, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, යාමකාලිකාදීනි ආහාරත්ථාය ගණ්හතො, නිරාමිසානි අජ්ඣොහරතො ච දුක්කටං, තථා අතිරිත්තෙ අනතිරිත්තසඤ්ඤිනො චෙව වෙමතිකස්ස ¶ ච. අතිරිත්තසඤ්ඤිනො පන, ‘‘අතිරිත්තං කාරාපෙත්වා භුඤ්ජිස්සාමී’’ති ගණ්හන්තස්ස, අඤ්ඤස්සත්ථාය ගණ්හන්තස්ස, යාමකාලිකාදීනි තෙසං අනුඤ්ඤාතපරිභොගවසෙන නිරාමිසානි පරිභුඤ්ජන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. පවාරිතභාවො, ආමිසස්ස අනතිරිත්තතා, කාලෙන අජ්ඣොහරණන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි පඨමකථිනසදිසානෙව, ඉදං පන කිරියාකිරියන්ති.

පඨමපවාරණාසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඡට්ඨෙ අභිහට්ඨුං පවාරෙය්යාති අභිහරිත්වා ‘‘හන්ද, භික්ඛු ඛාද වා භුඤ්ජ වා’’ති එවං පවාරෙය්ය. ජානන්ති සුත්වා වා දිස්වා වා තස්ස පවාරිතභාවං ජානන්තො. ආසාදනාපෙක්ඛොති ආසාදනං චොදනං මඞ්කුකරණභාවං අපෙක්ඛමානො. භුත්තස්මිං පාචිත්තියන්ති එත්ථ අභිහාරෙ තාව දුක්කටං, සචෙ සො තං ගණ්හාති, පුන අභිහාරකස්ස දුක්කටං, තස්මිං පන භුඤ්ජන්තෙ අභිහාරකස්ස තස්ස අජ්ඣොහාරෙ අජ්ඣොහාරෙ දුක්කටං, භොජනපරියොසානෙ පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං අඤ්ඤතරං භික්ඛුං ආරබ්භ අනතිරිත්තෙන භොජනෙන අභිහට්ඨුං පවාරණාවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, පවාරිතෙ පවාරිතසඤ්ඤිනො පාචිත්තියං. වෙමතිකස්ස, යාමකාලිකාදීනි ආහාරත්ථාය අභිහරන්තස්ස, තෙසඤ්ච පටිග්ගහණඅජ්ඣොහාරෙසු, අප්පවාරිතෙ ¶ ච පවාරිතසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස ච දුක්කටං. අප්පවාරිතසඤ්ඤිස්ස පන, යො ච අතිරිත්තං කාරාපෙත්වා දෙති, ‘‘කාරාපෙත්වා වා භුඤ්ජාහී’’ති දෙති, යො වා ‘‘අඤ්ඤස්සත්ථාය හරන්තො ගච්ඡාහී’’ති දෙති, යො ච යාමකාලිකාදීනි ‘‘සති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජාහී’’ති දෙති, තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. පවාරිතතා, පවාරිතසඤ්ඤිතා, ආසාදනාපෙක්ඛතා, අනතිරිත්තෙන අභිහට්ඨුං පවාරණතා, භොජනපරියොසානන්ති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානි, ඉදං පන දුක්ඛවෙදනන්ති.

දුතියපවාරණාසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සත්තමෙ ¶ ¶ විකාලෙති විගතෙ කාලෙ, මජ්ඣන්හිකාතික්කමනතො යාව අරුණුග්ගමනාති අධිප්පායො. තස්මා යො භික්ඛු එතස්මිං අන්තරෙ යංකිඤ්චි වනමූලඵලං උපාදාය ආමං වා පක්කං වා ආමිසසඞ්ඛෙපගතං ඛාදනීයං වා භොජනීයං වා අජ්ඣොහරණත්ථාය පටිග්ගණ්හාති, තස්ස පටිග්ගහණෙ දුක්කටං, අජ්ඣොහාරෙ අජ්ඣොහාරෙ පාචිත්තියං.

රාජගහෙ සත්තරසවග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ විකාලෙ භොජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, යාමකාලිකාදීනි ආහාරත්ථාය පටිග්ගහණඅජ්ඣොහාරෙසු, කාලෙ විකාලසඤ්ඤිස්ස, වෙමතිකස්ස ච දුක්කටං, කාලෙ කාලසඤ්ඤිස්ස යාමකාලිකාදීනි සති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්තස්ස උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, රොමට්ඨකස්ස රොමට්ඨං, න ච භික්ඛවෙ බහිමුඛද්වාරා නීහරිත්වා අජ්ඣොහරිතබ්බ’’න්ති (චූළව. 273) අනුඤ්ඤාතනයෙන රොමට්ඨකස්සාපි අනාපත්ති. විකාලතා, යාවකාලිකතා, අජ්ඣොහරණන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි එළකලොමසදිසානීති.

විකාලභොජනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අට්ඨමෙ සන්නිධිකාරකන්ති කාරො කරණං කිරියාති අත්ථතො එකං, සන්නිධි කාරො අස්සාති සන්නිධිකාරං ¶ , සන්නිධිකාරමෙව සන්නිධිකාරකං, පටිග්ගහෙත්වා එකරත්තිං වීතිනාමිතස්සෙතං නාමං. තස්මා එවං සන්නිධිකතං යංකිඤ්චි යාවකාලිකං වා යාමකාලිකං වා ‘අජ්ඣොහරිස්සාමී’ති ගණ්හන්තස්ස පටිග්ගහණෙ දුක්කටං, අජ්ඣොහාරෙ අජ්ඣොහාරෙ පාචිත්තියං. සචෙපි පත්තො දුද්ධොතො හොති, යං අඞ්ගුලියා ඝංසන්තස්ස ලෙඛා පඤ්ඤායති, ගණ්ඨිකපත්තස්ස වා ගණ්ඨිකන්තරෙ ස්නෙහො පවිට්ඨො හොති, යො උණ්හෙ ඔතාපෙන්තස්ස පග්ඝරති, උණ්හයාගුයා වා ගහිතාය සන්දිස්සති, තාදිසෙ පත්තෙපි පුනදිවසෙ භුඤ්ජන්තස්ස පාචිත්තියං. යං පන භික්ඛු නිරපෙක්ඛො සාමණෙරානං පරිච්චජිත්වා තෙහි නිහිතං ලභිත්වා භුඤ්ජති, තං වට්ටති ¶ . සයං පටිග්ගහෙත්වා අපරිච්චත්තමෙව හි දුතියදිවසෙ කප්පියභොජනං භුඤ්ජන්තස්ස පාචිත්තියං. අකප්පියෙසු පන මනුස්සමංසෙ ථුල්ලච්චයෙන සද්ධිං පාචිත්තියං, සෙසෙසු පන දුක්කටෙන සද්ධිං. යාමකාලිකං සති පච්චයෙ අජ්ඣොහරතො පාචිත්තියං, ආහාරත්ථාය අජ්ඣොහරතො දුක්කටෙන සද්ධිං. යො පන පවාරිතො හුත්වා අනතිරිත්තකතං අජ්ඣොහරති, තස්ස සබ්බවිකප්පෙසු අපරම්පි පාචිත්තියං වඩ්ඪති. සචෙ විකාලෙ අජ්ඣොහරති, අනතිරිත්තපච්චයා සබ්බවිකප්පෙසු අනාපත්ති, සති පච්චයෙ විකාලපච්චයා යාමකාලිකාදීසු ච අනාපත්ති. අවසෙසෙසු විකාලපච්චයා පාචිත්තියං වඩ්ඪතියෙව. භික්ඛුස්ස පන සන්නිධි භික්ඛුනියා වට්ටති, භික්ඛුනියා ච සන්නිධි භික්ඛුස්ස වට්ටති, භික්ඛුනික්ඛන්ධකෙ (චූළව. 421-422) අනුඤ්ඤාතත්තා වට්ටතීති.

සාවත්ථියං ආයස්මන්තං බෙලට්ඨසීසං ආරබ්භ සන්නිධිකාරකභොජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං ¶ , සත්තාහකාලික යාවජීවිකානං පන ආහාරත්ථාය පටිග්ගහණෙ අජ්ඣොහාරෙ ච දුක්කටං. යථා චෙතානි ආහාරත්ථාය න කප්පන්ති, එවං යාවකාලිකාදීහි සංසට්ඨානිපි, වුත්තඤ්හෙතං ‘‘යාවකාලිකෙන, භික්ඛවෙ, යාමකාලිකං තදහුපටිග්ගහිතං කාලෙ කප්පති, විකාලෙ න කප්පතී’’තිආදි (මහාව. 305). තස්මා සචෙපි තං තං තෙන තෙන සද්ධිං සංසට්ඨං ලභති, සචෙ අසම්භින්නරසං වා හොති සුධොතං වා, යථා ඉතරෙන සංසග්ගො න පඤ්ඤායති, අත්තනො කාලානුරූපෙන පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති.

සචෙ පන සම්භින්නරසං වා හොති දුද්ධොතං වා, න වට්ටති. යාවකාලිකඤ්හි අත්තනා සද්ධිං සම්භින්නරසානි තීණිපි යාමකාලිකාදීනි අත්තනො සභාවං උපනෙති, යාමකාලිකං ද්වෙපි සත්තාහකාලිකාදීනි අත්තනො සභාවං උපනෙති, සත්තාහකාලිකං යාවජීවිකමෙව අත්තනො සභාවං උපනෙති. තස්මා තෙන තදහුපටිග්ගහිතෙන සද්ධිං තදහුපටිග්ගහිතං වා පුරෙ පටිග්ගහිතං වා යාවජීවිකං සත්තාහං කප්පති, ද්වීහප්පටිග්ගහිතෙන ඡාහං, තීහප්පටිග්ගහිතෙන පඤ්චාහං…පෙ… සත්තාහප්පටිග්ගහිතෙන තදහෙව කප්පතීති වෙදිතබ්බං. තස්මායෙව හි ‘‘සත්තාහකාලිකෙන, භික්ඛවෙ ¶ , යාවජීවිකං තදහුපටිග්ගහිත’’න්ති අවත්වා ‘‘පටිග්ගහිතං සත්තාහං කප්පතී’’ති වුත්තං. කාලයාමසත්තාහාතික්කමෙසු චෙත්ථ විකාලභොජන සන්නිධිභෙසජ්ජසික්ඛාපදානං වසෙන ආපත්තියො වෙදිතබ්බා, ඉමෙසු පන චතූසු කාලිකෙසු ¶ යාවකාලිකං යාමකාලිකන්ති ඉමමෙව ද්වයං අන්තොවුට්ඨඤ්චෙව සන්නිධිකාරකඤ්ච, සත්තාහකාලිකං යාවජීවිකඤ්ච අකප්පියකුටියං නික්ඛිපිතුම්පි වට්ටති, සන්නිධිම්පි න ජනෙති. අකප්පියකුටියං අන්තොවුට්ඨෙන පන තෙන සද්ධිං ඉතරද්වයං තදහුපටිග්ගහිතම්පි න වට්ටති, මුඛසන්නිධි නාම හොති, මහාපච්චරියං පන අන්තොවුට්ඨං හොතීති වුත්තං. තත්ථ නාමමත්තමෙව නානාකරණං, ආපත්ති පන දුක්කටමෙව. තත්ථ අකප්පියකුටි නාම සඞ්ඝස්ස වා උපසම්පන්නපුග්ගලස්ස වා සන්තකං වසනත්ථාය කතගෙහං, තත්ථ සහසෙය්යප්පහොනකෙ පදෙසෙ වුට්ඨං යාවකාලිකඤ්ච යාමකාලිකඤ්ච සඞ්ඝිකං වා උපසම්පන්නපුග්ගලස්ස වා සන්තකං අන්තොවුට්ඨං නාම හොති, තත්ථ පක්කං අන්තොපක්කං නාම, යත්ථ කත්ථචි පන සයං පක්කං සාමං පක්කං නාම, තං සබ්බං අනජ්ඣොහරණීයං. තෙන තෙන සද්ධිං සංසට්ඨම්පි තංගතිකමෙව, සබ්බං අජ්ඣොහරන්තස්ස දුක්කටං. තස්මා අන්තොවුට්ඨඅන්තොපක්කමොචනත්ථං භගවතා චතස්සො කප්පියභූමියො (මහාව. 295) අනුඤ්ඤාතා, තාසං විනිච්ඡයො සමන්තපාසාදිකායං (මහාව. අට්ඨ. 295) වුත්තො. යත්ථ පනෙතා න සන්ති, තත්ථ අනුපසම්පන්නස්ස සන්තකං කත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. සාමං පාකම්පි පුනපාකං වට්ටති, අසන්නිධිකාරකෙ සන්නිධිකාරකසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. අසන්නිධිකාරකසඤ්ඤිනො, යාවකාලිකාදීනි තීණි නිදහිත්වා ¶ සකං සකං කාලං අනතික්කමිත්වා, යාවජීවිකං සදාපි සති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. ආමිසං, සන්නිධිභාවො, තස්ස අජ්ඣොහරණන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි එළකලොමසදිසානෙවාති.

සන්නිධිකාරකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නවමෙ පණීතභොජනානීති පණීතසංසට්ඨානි සත්තධඤ්ඤනිබ්බත්තානි භොජනානි. යථා හි ආජඤ්ඤයුත්තො රථො ‘ආජඤ්ඤරථො’ති වුච්චති, එවමිධාපි පණීතසංසට්ඨානි භොජනානි පණීතභොජනානීති. යෙහි පන පණීතෙහි සංසට්ඨානි, තානි ‘පණීතභොජනානී’ති වුච්චන්ති, තෙසං පභෙදදස්සනත්ථං සෙය්යථිදං සප්පි නවනීතන්තිආදිමාහ, තත්ථ සප්පිආදීනි භෙසජ්ජසික්ඛාපදෙ ¶ (කඞ්ඛා. අට්ඨ. භෙසජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා) වුත්තලක්ඛණෙනෙව වෙදිතබ්බානි. මච්ඡාදීසු පන සබ්බොපි ‘ඔදකො’ති (පාචි. 260) වුත්තලක්ඛණො මච්ඡො මච්ඡොයෙව. යෙසං පන ¶ මංසං කප්පති, තෙසං මංසඤ්ච ඛීරදධීනි ච ඉධාධිප්පෙතානි. එවරූපානි පණීතභොජනානීති යානි එතෙහි සප්පිආදීහි සංසට්ඨත්තා ‘පණීතභොජනානී’ති වුච්චන්ති, තථාරූපානි පණීතභොජනානි. අගිලානොති යස්ස තෙහි විනාපි ඵාසු හොති. අත්තනො අත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වාති එත්ථ පන යො අගිලානො සුද්ධානි සප්පිආදීනි භෙසජ්ජත්ථාය විඤ්ඤාපෙති, සො මහානාමසික්ඛාපදෙන (පාචි. 303) කාරෙතබ්බො, මච්ඡාදීනි චත්තාරි විඤ්ඤාපෙන්තො සූපොදනවිඤ්ඤත්තියා (පාචි. 612-613) කාරෙතබ්බො, සප්පිආදීහි සංසට්ඨභොජනානි විඤ්ඤාපෙන්තො ඉමිනා කාරෙතබ්බො. තත්රායං විනිච්ඡයො – ‘‘සප්පිනා භත්තං දෙහි, සප්පිං ආකිරිත්වා දෙහි, සප්පිමිස්සකං කත්වා දෙහි, සහ සප්පිනා දෙහි, සප්පිඤ්ච භත්තඤ්ච දෙහී’’ති එවං විඤ්ඤාපෙන්තස්ස තාව විඤ්ඤත්තියා දුක්කටං, පටිග්ගහණෙ දුක්කටං, අජ්ඣොහරණෙ අජ්ඣොහරණෙ පාචිත්තියං. ‘‘සප්පිභත්තං දෙහී’’ති වුත්තෙ පන යස්මා සාලිභත්තං විය සප්පිභත්තං නාම නත්ථි, තස්මා සූපොදනවිඤ්ඤත්තියා දුක්කටමෙව හොති. සචෙ පන ‘‘සප්පිනා භත්තං දෙහී’’ති වුත්තෙ භත්තං දත්වා ‘‘සප්පිං කත්වා භුඤ්ජාහී’’ති නවනීතඛීරාදීනි වා කප්පියභණ්ඩං වා දෙති ‘‘ඉමිනා සප්පිං ගහෙත්වා භුඤ්ජාහී’’ති, යථාවත්ථුකමෙව. ‘‘ගොසප්පිනා භත්තං දෙහී’’ති වුත්තෙ පන ගොසප්පිං වා දෙතු, තස්මිං අසති පුරිමනයෙන නවනීතාදීනි වා, ගාවිංයෙව වා දෙතු ‘‘ඉතො සප්පිනා භුඤ්ජාහී’’ති, යථාවත්ථුකමෙව. සචෙ පන ‘‘ගොසප්පිනා දෙහී’’ති යාචිතො අජිකාසප්පිආදීහි දෙති, විසඞ්කෙතං. එවඤ්හි සති අඤ්ඤං යාචිතෙන අඤ්ඤං දින්නං නාම හොති, තස්මා අනාපත්ති, එස නයො ‘‘අජිකාසප්පිනා දෙහී’’තිආදීසුපි. ‘‘කප්පියසප්පිනා දෙහී’’ති වුත්තෙ අකප්පියසප්පිනා දෙති, විසඞ්කෙතමෙව. ‘‘අකප්පියසප්පිනා දෙහී’’ති වුත්තෙ අකප්පියසප්පිනාව දෙති, පටිග්ගහණෙපි පරිභොගෙපි දුක්කටමෙව. ඉමිනා නයෙන සබ්බපදෙසු විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො. සචෙ පන සබ්බෙහිපි සප්පිආදීහි එකට්ඨානෙ වා නානාට්ඨානෙ වා විඤ්ඤාපෙත්වා පටිලද්ධං එකතො සම්භින්නරසං කත්වා තතො කුසග්ගෙන එකබින්දුම්පි අජ්ඣොහරති, නව පාචිත්තියානි.

සාවත්ථියං ¶ ¶ ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ පණීතභොජනවිඤ්ඤත්තිවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘අගිලානො’’ති අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්ති, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, ගිලානස්ස අගිලානසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. ගිලානසඤ්ඤිස්ස, ගිලානකාලෙ විඤ්ඤාපෙත්වා අගිලානස්ස භුඤ්ජතො, ගිලානස්ස සෙසකෙ, ඤාතකප්පවාරිතට්ඨානතො, අඤ්ඤස්සත්ථාය විඤ්ඤත්තෙ, අත්තනො ධනෙන ගහිතෙ, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. පණීතභොජනතා, අගිලානතා, කතවිඤ්ඤත්තියා පටිලාභො, අජ්ඣොහරණන්ති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. අද්ධානසමුට්ඨානං, කිරියං ¶ , නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

පණීතභොජනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දසමෙ අදින්නන්ති කායෙන වා කායප්පටිබද්ධෙන වා ගණ්හන්තස්ස හත්ථපාසෙ ඨත්වා කායකායප්පටිබද්ධනිස්සග්ගියානං අඤ්ඤතරෙන න දින්නං, අප්පටිග්ගහිතකස්සෙතං නාමං. අප්පටිග්ගහිතකඤ්හි භික්ඛුනො අත්තනො සන්තකම්පි අජ්ඣොහරිතුං න වට්ටති. පටිග්ගහිතං අන්තමසො විස්සාසිකසන්තකම්පි වට්ටති, තස්ස ලක්ඛණං වුත්තවිපල්ලාසෙන වෙදිතබ්බං. සචෙ හි යො කොචි අනුපසම්පන්නො අන්තමසො තිරච්ඡානොපි භික්ඛුස්ස වා භික්ඛුනියා වා හත්ථපාසෙ ඨිතො කායාදීනං අඤ්ඤතරෙන දෙති, තඤ්චෙ භික්ඛුනා යෙන කෙනචි සරීරාවයවෙන වා, තප්පටිබද්ධෙන වා, සංහාරිමෙන ච අන්තමසො මඤ්චෙනාපි, ධාරෙතුං සමත්ථෙන ච අන්තමසො අතත්ථජාතකරුක්ඛපණ්ණෙනාපි, සූචියා පරාමට්ඨමත්තෙනාපි පටිග්ගහිතං, පටිග්ගහිතමෙව හොති. පටිබද්ධප්පටිබද්ධං නාම ඉධ නත්ථි, යම්පි නත්ථුකරණියා දිය්යමානං නාසිකාය, අකල්ලකො වා මුඛෙන පටිග්ගණ්හාති, සබ්බං වට්ටති, ආභොගමත්තමෙව හෙත්ථ පමාණං. පුබ්බාභොගෙ ච සති පච්ඡා නිද්දායන්තස්ස පත්තෙ දින්නම්පි හත්ථපාසෙ සති පටිග්ගහිතමෙව හොති. යම්පි ‘‘පත්තෙන පටිග්ගණ්හිස්සාමී’’ති නිසින්නස්සෙව හත්ථෙ පතති, තං වට්ටතියෙව. අභිහටභාජනතො ¶ පතිතරජම්පි වට්ටති, තත්ථ ඨිතනිසින්නනිපන්නානං පවාරණාසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව හත්ථපාසො වෙදිතබ්බො.

සචෙ පන දායකප්පටිග්ගාහකෙසු එකො ආකාසෙ හොති, එකො භූමියං, භූමට්ඨස්ස සීසෙන ආකාසට්ඨස්ස ච ඨපෙත්වා දාතුං වා ගහෙතුං වා පසාරිතහත්ථං යං ආසන්නතරං අඞ්ගං, තස්ස ඔරිමන්තෙන හත්ථපාසප්පමාණං පරිච්ඡින්දිතබ්බං. සචෙපි එකො කූපෙ හොති, එකො කූපතටෙ, එකො වා රුක්ඛෙ, එකො පථවියං, වුත්තනයෙනෙව හත්ථපාසප්පමාණං පරිච්ඡින්දිතබ්බං. තස්මිං ඨත්වා සචෙපි ද්වෙ තයො වා සාමණෙරා යං මජ්ඣිමො පුරිසො උක්ඛිපිතුං සක්කොති, එවරූපං භාරං පවට්ටෙන්තා භික්ඛුනො භූමියං ඨපිතහත්ථං ¶ ආරොපෙන්ති, උක්ඛිපිත්වා වා භික්ඛුනො පසාරිතහත්ථෙ එකදෙසෙනාපි ඨපෙන්ති, තං පටිග්ගහිතමෙව හොති. යං පන පිණ්ඩාය චරන්තස්ස පත්තෙ රජං පතති, තං අප්පටිග්ගහිතමෙව හොති, තස්මා පටිග්ගහෙත්වාව භික්ඛා ගණ්හිතබ්බා. අප්පටිග්ගහෙත්වා ගණ්හන්තස්ස විනයදුක්කටං, තං පන පුන පටිග්ගහෙත්වා භුඤ්ජන්තස්ස අනාපත්ති. සචෙ ¶ ‘‘පටිග්ගහෙත්වා දෙථා’’ති වුත්තෙ වචනං අස්සුත්වා වා අනාදියිත්වා වා භික්ඛං දෙන්තියෙව, විනයදුක්කටා මුච්චති, පුන පටිග්ගහෙත්වා අඤ්ඤා භික්ඛා පටිග්ගහෙතබ්බා. සචෙ මහාවාතො තතො තතො රජං පාතෙති, න සක්කා හොති භික්ඛං ගහෙතුං, ‘‘අනුපසම්පන්නස්ස දස්සාමී’’ති සුද්ධචිත්තෙන ආභොගං කත්වා ගණ්හිතුං වට්ටති. තං අනුපසම්පන්නස්ස දත්වා පුන තෙන දින්නං වා තස්ස විස්සාසෙන වා පටිග්ගහෙත්වා භුඤ්ජිතුං වට්ටති. අස්සුඛෙළසිඞ්ඝාණිකාදීසු යං ඨානතො චවිත්වා හත්ථෙ වා පත්තෙ වා පතති, තං පටිග්ගහෙතබ්බං, අඞ්ගලග්ගං පටිග්ගහිතමෙව. පතන්තම්පි වොච්ඡින්නඤ්චෙ අන්තරා න ගහෙතබ්බං, උග්ගහිතකං නාම හොති, තං පච්ඡා පටිග්ගහිතම්පි න වට්ටති. යං පන භෙසජ්ජං වා මූලඵලං වා මාතාදීනං අත්ථාය ගහෙත්වා ඡායත්ථාය වා ඵලිනිසාඛං උක්ඛිපිත්වා ගච්ඡති, තතො යං ඉච්ඡති, තං පුන පටිග්ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. යො පන තත්ථ ජාතකඵලිනිසාඛාය වා වල්ලියා වා ගහෙත්වා චාලෙති. තස්ස තතො ලද්ධං ඵලං න වට්ටති, දුරුපචිණ්ණදුක්කටඤ්ච ආපජ්ජති, අඤ්ඤස්ස තං වට්ටති, ඵලිරුක්ඛං පන අපස්සයිතුං වා ආලම්බිතුං වා වට්ටති, පටිග්ගහෙත්වා ඨපිතෙ යං අඤ්ඤං අඞ්කුරාදි උප්පජ්ජති, පටිග්ගහිතමෙව තං. යාව හි හත්ථතො මුත්තෙ නිරපෙක්ඛො න හොති, නිරපෙක්ඛතාය වා හත්ථතො න ¶ මුච්චති, තාව න පටිග්ගහණං විජහති, අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන සමන්තපාසාදිකායං වුත්තො.

මුඛද්වාරන්ති ගලනාළිකං. මුඛෙන වා හි පවිට්ඨං හොතු, නාසිකාය වා, ගලෙන අජ්ඣොහරණීයතාය සබ්බම්පි තං මුඛද්වාරං පවෙසිතමෙව හොති. ආහාරන්ති යංකිඤ්චි යාවකාලිකං වා යාමකාලිකං වා සත්තාහකාලිකං වා යාවජීවිකං වා. සබ්බඤ්හෙතං අජ්ඣොහරණීයත්තා ‘ආහාරො’ති වුච්චති, තත්ථ සබ්බම්පි ධඤ්ඤං වා ධඤ්ඤානුලොමං වා තාලනාළිකෙරපනසලබුජඅලාබුකුම්භණ්ඩපුස්සඵලතිපුසඵලඑළාලුකසඞ්ඛාතං නවවිධං මහාඵලඤ්චෙව අපරණ්ණඤ්ච, යඤ්චඤ්ඤං වනමූලපත්තපුප්ඵඵලාදි ආහාරත්ථං ඵරති, තං සබ්බං යාව මජ්ඣන්හිකකාලො, තාව පරිභුඤ්ජිතබ්බතො යාවකාලිකං නාම. අම්බපානං ජම්බුපානං චොචපානං මොචපානං මධුකපානං මුද්දිකපානං සාලූකපානං ඵාරුසකපානන්ති ඉමානි අට්ඨ පානානි, යානි ච තෙසං අනුලොමානි වෙත්තතින්තිණිකමාතුලුඞ්ගකපිට්ඨකොසම්බකරමන්දාදිඛුද්දකඵලපානානි, එතානි සබ්බානි අනුපසම්පන්නෙහි ¶ සීතොදකෙන මද්දිත්වා කතානි ආදිච්චපාකානි වා යාව රත්තියා පච්ඡිමයාමං නිදහිත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බතො යාමකාලිකානි නාම. අවසෙසෙසු අනුඤ්ඤාතඵලපත්තපුප්ඵරසෙසුපි එසෙව නයො. සප්පිආදීනි පඤ්ච භෙසජ්ජානි සත්තාහං නිදහිත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බතො සත්තාහකාලිකානි නාම. ඉදං පන යාවකාලිකාදිත්තයං කාලවිමුත්තඤ්ච උදකං ඨපෙත්වා අවසෙසමූලඵලාඵලාදි යං නෙව ඛාදනීයත්ථං න භොජනීයත්ථං ඵරති ¶ , තං යාවජීවං නිදහිත්වා සති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජිතබ්බතො යාවජීවිකං නාම. ආහරෙය්යාති පවෙසෙය්ය. අඤ්ඤත්ර උදකදන්තපොනාති ඉදං අනාහාරෙපි උදකෙ ආහාරසඤ්ඤාය, දන්තපොනෙ ච ‘‘මුඛද්වාරං ආහටං ඉද’’න්ති සඤ්ඤාය කුක්කුච්චායන්තානං කුක්කුච්චවිනොදනත්ථං වුත්තං. උදකඤ්හි යථාසුඛං පාතුං, දන්තකට්ඨඤ්ච දන්තපොනපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. ඨපෙත්වා පන ඉදං ද්වයං අවසෙසං අජ්ඣොහරණත්ථාය ගණ්හතො ගහණෙ දුක්කටං, අජ්ඣොහාරෙ අජ්ඣොහාරෙ පාචිත්තියං, සචෙපි දන්තකට්ඨරසො අජානන්තස්ස අන්තො පවිසති, පාචිත්තියමෙව.

වෙසාලියං අඤ්ඤතරං භික්ඛුං ආරබ්භ අදින්නං ආහාරං ආහරණවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘අඤ්ඤත්ර උදකදන්තපොනා’’ති අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්ති, සාධාරණපඤ්ඤත්ති ¶ , අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, පටිග්ගහිතකෙ අප්පටිග්ගහිතසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. පටිග්ගහිතසඤ්ඤිස්ස, උදකදන්තපොනෙ, චත්තාරි මහාවිකටානි සති පච්චයෙ අසති කප්පියකාරකෙ සාමං ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. එත්ථ දුබ්බචොපි අසමත්ථොපි කප්පියකාරකො අසන්තපක්ඛෙයෙව තිට්ඨති, ඡාරිකාය අසති සුක්ඛදාරුං ඣාපෙත්වා, තස්මිඤ්ච අසති අල්ලදාරුං රුක්ඛතො ඡින්දිත්වාපි කාතුං, මත්තිකත්ථාය ච පථවිං ඛණිතුම්පි වට්ටති, ඉදං පන චතුබ්බිධම්පි මහාවිකටං කාලොදිස්සං නාම සප්පදට්ඨක්ඛණෙයෙව සාමං ගහෙතුං වට්ටති, අඤ්ඤදා පටිග්ගාහාපෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං. අප්පටිග්ගහිතකතා, අනනුඤ්ඤාතතා, ධූමාදිඅබ්බොහාරිකාභාවො, අජ්ඣොහරණන්ති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි එළකලොමසදිසානීති.

දන්තපොනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අචෙලකවග්ගස්ස පඨමෙ එතෙසං අචෙලකාදීනං අඤ්ඤතිත්ථියානං යංකිඤ්චි ආමිසං එකප්පයොගෙන ¶ දෙන්තස්ස එකං පාචිත්තියං, අවච්ඡින්දිත්වා අවච්ඡින්දිත්වා දෙන්තස්ස පයොගෙ පයොගෙ පාචිත්තියං.

වෙසාලියං ආයස්මන්තං ආනන්දං ආරබ්භ පරිබ්බාජිකාය ද්වෙ පූවෙ දානවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, උදකදන්තපොනං දෙන්තස්ස, අතිත්ථියෙ තිත්ථියසඤ්ඤිස්ස, වෙමතිකස්ස ච දුක්කටං. අතිත්ථියෙ අතිත්ථියසඤ්ඤිස්ස, අනුපසම්පන්නෙන දාපෙන්තස්ස, තෙසං සන්තිකෙ භාජනං නික්ඛිපිත්වා ‘‘ඉදං ගණ්හථා’’ති භණන්තස්ස, තෙසං වා නික්ඛිත්තභාජනෙ දෙන්තස්ස, බාහිරලෙපං ¶ දෙන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. අඤ්ඤතිත්ථියතා, අනනුඤ්ඤාතතා, අජ්ඣොහරණීයං අජ්ඣොහරණත්ථාය සහත්ථා අනික්ඛිත්තභාජනෙ දානන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි එළකලොමසදිසානීති.

අචෙලකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දුතියෙ ¶ දාපෙත්වා වා අදාපෙත්වා වාති යංකිඤ්චි ආමිසං දාපෙත්වා වා න දාපෙත්වා වා. උය්යොජෙය්යාති මාතුගාමෙන සද්ධිං හසනකීළනරහොනිසජ්ජාදීනි කත්තුකාමො ‘ගච්ඡා’තිආදීනි වත්වා උය්යොජෙය්ය. එතදෙවාති එතං අනාචාරමෙව පච්චයං කරිත්වා, න අඤ්ඤං පතිරූපං කාරණං. පාචිත්තියන්ති උය්යොජනමත්තෙ තාව දුක්කටං, යදා පනස්ස සො දස්සනූපචාරං වා සවනූපචාරං වා එකෙන පාදෙන විජහති, අපරං දුක්කටං, දුතියෙන විජහිතෙ පාචිත්තියං. එත්ථ ච දස්සනූපචාරස්ස අජ්ඣොකාසෙ ඨත්වා ද්වාදසහත්ථප්පමාණං, තථා සවනූපචාරස්ස. සචෙ පන අන්තරා කුට්ටද්වාරපාකාරාදයො හොන්ති, තෙහි අන්තරිතභාවොයෙව උපචාරාතික්කමො.

සාවත්ථියං උපනන්දං ආරබ්භ උය්යොජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, උය්යොජනාණත්තිකාය සාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, අනුපසම්පන්නෙ තිකදුක්කටං, උභින්නම්පි කලිසාසනාරොපනෙ දුක්කටමෙව, ‘‘උභො එකතො න යාපෙස්සාමා’’ති එවමාදීහි පතිරූපකාරණෙහි උය්යොජෙන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. අනාචාරං ආචරිතුකාමතා, තදත්ථමෙව උපසම්පන්නස්ස උය්යොජනං, එවං උය්යොජිතස්ස උපචාරාතික්කමොති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානීති.

උය්යොජනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

තතියෙ ¶ සහ උභොහි ජනෙහීති සභොජනං, තස්මිං සභොජනෙ. අථ වා සභොජනෙති සභොගෙ, රාගපරියුට්ඨිතපුරිසස්ස හි ඉත්ථී භොගො, ඉත්ථියා ච පුරිසො, තෙනෙවස්ස පදභාජනෙ ‘‘ඉත්ථී චෙව හොති, පුරිසො චා’’තිආදි (පාචි. 281) වුත්තං. අනුපඛජ්ජ නිසජ්ජං කප්පෙය්යාති අනුපවිසිත්වා නිසීදෙය්ය, යං තස්මිං කුලෙ සයනිඝරං, තස්ස මහාචතුස්සාලාදීසු කතස්ස මහල්ලකස්ස පිට්ඨසඞ්ඝාටතො හත්ථපාසං විජහිත්වා අන්තොසයනස්ස ආසන්නෙ ඨානෙ, ඛුද්දකස්ස වා වෙමජ්ඣං අතික්කමිත්වා නිසීදෙය්යාති අත්ථො, එවං නිසින්නස්ස පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං ¶ උපනන්දං ආරබ්භ අනුපඛජ්ජ නිසජ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, අසයනිඝරෙ සයනිඝරසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. නසයනිඝරසඤ්ඤිස්ස, වුත්තලක්ඛණං පදෙසං අනතික්කමිත්වා නිසින්නස්ස, භික්ඛුස්මිං දුතියකෙ සති, උභොසු නික්ඛන්තෙසු වා, වීතරාගෙසු වා නිසීදන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. අවීතරාගජායම්පතිකානං ¶ සන්නිහිතතා, සයනිඝරතා, දුතියස්ස භික්ඛුනො අභාවො, අනුපඛජ්ජ නිසීදනන්ති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි පඨමපාරාජිකසදිසානීති.

සභොජනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4-5. රහොපටිච්ඡන්න-රහොනිසජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා

චතුත්ථපඤ්චමානි සාවත්ථියං උපනන්දං ආරබ්භ පටිච්ඡන්නාසනෙ ච, රහො ච නිසජ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තානි, සාධාරණපඤ්ඤත්තියො, එතෙසම්පි සමුට්ඨානාදීනි පඨමපාරාජිකසදිසානෙව. සෙසො කථානයො අනියතද්වයෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.

රහොපටිච්ඡන්න-රහොනිසජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඡට්ඨෙ නිමන්තිතොති පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරෙන නිමන්තිතො. සභත්තො සමානොති තෙනෙව නිමන්තනභත්තෙන සභත්තො සමානො. සන්තං භික්ඛුං අනාපුච්ඡාති අන්තොඋපචාරසීමාය දස්සනූපචාරෙ භික්ඛුං ¶ දිස්වා යං සක්කා හොති පකතිවචනෙන ආපුච්ඡිතුං, තාදිසං ‘‘අහං ඉත්ථන්නාමස්ස ඝරං ගච්ඡාමී’’ති වා ‘‘චාරිත්තං ආපජ්ජාමී’’ති වා ඊදිසෙන වචනෙන අනාපුච්ඡිත්වා. පුරෙභත්තං වා පච්ඡාභත්තං වාති යෙන භත්තෙන නිමන්තිතො, තස්මිං භුත්තෙ වා අභුත්තෙ වා. කුලෙසු චාරිත්තං ආපජ්ජෙය්යාති යස්මිං කුලෙ නිමන්තිතො, තතො අඤ්ඤානි කුලානි පවිසෙය්ය. අඤ්ඤත්ර සමයා පාචිත්තියන්ති සචෙ සො භික්ඛු වුත්තලක්ඛණං දුවිධම්පි සමයං ඨපෙත්වා අවීතිවත්තෙ ¶ මජ්ඣන්හිකෙ අඤ්ඤං කුලං පවිසති, අථස්ස ඝරූපචාරොක්කමනෙ දුක්කටං, පඨමපාදෙන උම්මාරං අතික්කමන්තස්ස අපරම්පි දුක්කටං, දුතියපාදෙන අතික්කමෙ පාචිත්තියං.

රාජගහෙ උපනන්දං ආරබ්භ චාරිත්තාපජ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘සන්තං භික්ඛුං, අනාපුච්ඡා, පුරෙභත්තං පච්ඡාභත්තං, අඤ්ඤත්ර සමයා’’ති අයමෙත්ථ චතුබ්බිධා අනුපඤ්ඤත්ති, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, අනිමන්තිතෙ නිමන්තිතසඤ්ඤිස්ස, වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. තස්මිං අනිමන්තිතසඤ්ඤිස්ස, සමයෙ සන්තං භික්ඛුං ආපුච්ඡිත්වා, අසන්තං භික්ඛුං අනාපුච්ඡිත්වා පවිසතො, අඤ්ඤස්ස ඝරෙන වා ඝරූපචාරෙන වා මග්ගො හොති, තෙන ගච්ඡතො, අන්තරාරාමභික්ඛුනුපස්සයතිත්ථියසෙය්යපටික්කමනභත්තියඝරානි ගච්ඡතො, ආපදාසු, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරෙන නිමන්තනසාදියනං, සන්තං භික්ඛුං අනාපුච්ඡනා, භත්තියඝරතො අඤ්ඤඝරප්පවිසනං, මජ්ඣන්හිකානතික්කමො, සමයස්ස වා ආපදානං වා අභාවොති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි පඨමකථිනසදිසානෙව, ඉදං පන කිරියාකිරියන්ති.

චාරිත්තසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සත්තමෙ ¶ චතුමාසප්පච්චයපවාරණාති චත්තාරො මාසෙ ගිලානප්පච්චයපවාරණා, සබ්බඤ්චෙතං වත්ථුවසෙන වුත්තං. අයං පනෙත්ථ අත්ථො – චතුමාසපවාරණා වා හොතු, පුනපවාරණා වා, නිච්චපවාරණා වා, සබ්බාපි සාදිතබ්බා, ‘‘ඉදානි මම රොගො නත්ථී’’ති න පටික්ඛිපිතබ්බා, ‘‘රොගෙ පන සති විඤ්ඤාපෙස්සාමී’’ති අධිවාසෙතබ්බාති. තතො චෙ උත්තරි සාදියෙය්යාති එත්ථ සචෙ තත්ථ රත්තීහි වා භෙසජ්ජෙහි වා පරිච්ඡෙදො කතො හොති ‘‘එත්තකායෙව රත්තියො, එත්තකානි වා භෙසජ්ජානි විඤ්ඤාපෙතබ්බානී’’ති, අථ තතො රත්තිපරියන්තතො වා භෙසජ්ජපරියන්තතො වා උත්තරි, න භෙසජ්ජකරණීයෙන වා භෙසජ්ජං, අඤ්ඤභෙසජ්ජකරණීයෙන වා අඤ්ඤං භෙසජ්ජං විඤ්ඤාපෙන්තස්ස පාචිත්තියං.

සක්කෙසු ¶ ¶ ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ භෙසජ්ජවිඤ්ඤාපනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, නතතුත්තරි තතුත්තරිසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. නතතුත්තරි නතතුත්තරිසඤ්ඤිස්ස, යෙහි භෙසජ්ජෙහි පවාරිතො, තතො අඤ්ඤෙහි වා අධිකතරෙහි වා අත්ථෙ සති, යාසු ච රත්තීසු පවාරිතො, තා අතික්කමිත්වාපි අත්ථෙ සති යථාභූතං ආචික්ඛිත්වා විඤ්ඤාපෙන්තස්ස, යෙ ච ඤාතකෙ වා පුග්ගලිකප්පවාරණාය පවාරිතෙ වා අපරියන්තපවාරණාය වා පවාරිතෙ, අඤ්ඤස්ස වා අත්ථාය, අත්තනො වා ධනෙන විඤ්ඤාපෙන්ති, තෙසං, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. සඞ්ඝපවාරණතා, තතො භෙසජ්ජවිඤ්ඤත්ති, අගිලානතා, පරියන්තාතික්කමොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි සඤ්චරිත්තසදිසානීති.

මහානාමසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. උය්යුත්තසෙනාසික්ඛාපදවණ්ණනා

අට්ඨමෙ උය්යුත්තන්ති කතඋය්යොගං, ගාමතො නික්ඛන්තන්ති අත්ථො. සෙනන්ති චතුරඞ්ගිනිං. අඤ්ඤත්ර තථාරූපප්පච්චයාති තථාරූපෙ කාරණෙ අසති කෙවලං සෙනං දස්සනත්ථාය ගච්ඡතො පදෙ පදෙ දුක්කටං, දස්සනූපචාරෙ ඨත්වා පස්සතො පාචිත්තියං. දස්සනූපචාරො නාම යත්ථ ඨිතො පස්සති, තං පන විජහිත්වා පුනප්පුනං පස්සතො පයොගෙ පයොගෙ පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ සෙනාදස්සනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘අඤ්ඤත්ර තථාරූපප්පච්චයා’’ති අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්ති, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, හත්ථිආදීසු එකමෙකං දස්සනාය ගමනෙ වුත්තනයෙනෙව දුක්කටං, තථා අනුය්යුත්තෙ උය්යුත්තසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස ච දුක්කටං. අනුය්යුත්තසඤ්ඤිනො පන, ආරාමෙ ඨත්වා අත්තනො ඨිතොකාසං ආගතං, පටිපථං ආගච්ඡන්තඤ්ච පස්සතො, තථාරූපප්පච්චයෙ, ආපදාසු, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. උය්යුත්තසෙනං දස්සනත්ථාය ගමනං, අනුඤ්ඤාතොකාසතො අඤ්ඤත්ර දස්සනං, තථාරූපප්පච්චයස්ස ආපදාය වා අභාවොති ¶ ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි එළකලොමසදිසානි, ඉදං පන ලොකවජ්ජං, අකුසලචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

උය්යුත්තසෙනාසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නවමෙ ¶ ¶ තතො චෙ උත්තරීති තිරත්තතො උත්තරි චතුත්ථදිවසෙ අත්ථඞ්ගතෙ සූරියෙ සෙනාය තිට්ඨතු වා නිසීදතු වා සයතු වා, සචෙපි ආකාසෙ ඉද්ධියා කඤ්චි ඉරියාපථං කප්පෙති, පාචිත්තියමෙව.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ අතිරෙකතිරත්තං සෙනාය වසනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, ඌනකතිරත්තෙ අතිරෙකසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. ඌනකසඤ්ඤිස්ස, තතියාය රත්තියා පුරාරුණා නික්ඛමිත්වා පුන වසතො, ගිලානස්ස වා ගිලානකරණීයෙන වා වසතො, පටිසෙනාරුද්ධාය සෙනාය, කෙනචි පලිබුද්ධස්ස, ආපදාසු, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. තිරත්තාතික්කමො, සෙනාය සූරියස්ස අත්ථඞ්ගමො, ගිලානතාදීනං අභාවොති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි එළකලොමසදිසානෙවාති.

සෙනාවාසසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දසමෙ උග්ගන්ත්වා උග්ගන්ත්වා එත්ථ යුජ්ඣන්තීති උය්යොධිකං, සම්පහාරට්ඨානස්සෙතං නාමං. බලස්ස අග්ගං ජානන්ති එත්ථාති බලග්ගං, බලගණනට්ඨානන්ති අත්ථො. සෙනාය වියූහං සෙනාබ්යූහං, සෙනානිවෙසස්සෙතං නාමං. අනීකස්ස දස්සනං අනීකදස්සනං. අනීකං නාම ‘‘ද්වාදසපුරිසො හත්ථී, තිපුරිසො අස්සො, චතුප්පුරිසො රථො’’තිඉමිනා (පාචි. 314) ලක්ඛණෙන තයො හත්ථී පච්ඡිමකං හත්ථානීකං, අස්සානීකරථානීකෙසුපි එසෙව නයො. චත්තාරො පන ආවුධහත්ථා පුරිසා පච්ඡිමකං පත්තානීකං. එතෙසු යංකිඤ්චි දස්සනාය ගච්ඡතො පදෙ පදෙ දුක්කටං, දස්සනූපචාරෙ ඨත්වා පස්සතො පාචිත්තියං, උපචාරං පන විජහිත්වා පුනප්පුනං පස්සතො පයොගෙ පයොගෙ පාචිත්තියං. සෙසං උය්යුත්තසෙනාසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං, ආපත්තිභෙදො පනෙත්ථ නත්ථෙවාති.

උය්යොධිකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සුරාපානවග්ගස්ස ¶ ¶ පඨමෙ සුරාමෙරයපානෙති එත්ථ පිට්ඨාදීහි කතං මජ්ජං සුරා, පුප්ඵාදීහි කතො ආසවො මෙරයං, තදුභයම්පි බීජතො පට්ඨාය කුසග්ගෙනාපි පිවතො පයොගෙ පයොගෙ පාචිත්තියං.

කොසම්බියං සාගතත්ථෙරං ආරබ්භ මජ්ජපිවනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, අමජ්ජෙ මජ්ජසඤ්ඤිස්ස, වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. අමජ්ජසඤ්ඤිස්ස, අමජ්ජං මජ්ජවණ්ණගන්ධරසං ලොණසොවීරකං වා සුත්තං වා පිවතො, වාසග්ගාහාපනත්ථං ඊසකං මජ්ජං පක්ඛිපිත්වා සූපාදීනි පචන්ති, තෙසු සූපසම්පාකාදීසු ¶ , ආමලකරසාදීහි අමජ්ජං මජ්ජසදිසං අරිට්ඨං කරොන්ති, තං පිවතො, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. මජ්ජභාවො, තස්ස පානඤ්චාති ඉමානෙත්ථ ද්වෙ අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි එළකලොමසදිසානි, ඉදං පන ලොකවජ්ජං, අකුසලචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

සුරාපානසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. අඞ්ගුලිපතොදකසික්ඛාපදවණ්ණනා

දුතියෙ අඞ්ගුලිපතොදකෙති අඞ්ගුලීහි උපකච්ඡකාදිඝට්ටනං වුච්චති, අපිච යෙන කෙනචි සරීරාවයවෙන හසාධිප්පායස්ස උපසම්පන්නං ඵුසතො පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ අඞ්ගුලිපතොදකෙන හසනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, අනුපසම්පන්නෙ තිකදුක්කටං, ඉධ පන භික්ඛුනීපි භික්ඛුස්ස, භික්ඛු ච භික්ඛුනියා අනුපසම්පන්නො එව, කායප්පටිබද්ධාදීසු සබ්බත්ථ දුක්කටමෙව. න හසනාධිප්පායස්ස, සති කරණීයෙ ආමසතො, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. හසාධිප්පායතා, උපසම්පන්නස්ස ¶ කායෙන කායාමසනන්ති ඉමානෙත්ථ ද්වෙ අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි පඨමපාරාජිකසදිසානෙවාති.

අඞ්ගුලිපතොදකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

තතියෙ ¶ උදකෙ හසධම්මෙති උදකකීළා වුච්චති. තස්මා යො භික්ඛු උපරිගොප්ඵකෙ උදකෙයෙව ගච්ඡන්තො හසාධිප්පායො නිමුජ්ජති වා උම්මුජ්ජති වා, තස්ස නිමුජ්ජනාදීනං අත්ථාය ඔතරන්තස්ස හත්ථවාරෙ පදවාරෙ දුක්කටං, නිමුජ්ජනුම්මුජ්ජනෙසු පයොගෙ පයොගෙ පාචිත්තියං, නිමුජ්ජිත්වා අන්තොඋදකෙයෙව ගච්ඡන්තස්ස හත්ථවාරපදවාරෙසු, තරන්තස්ස වා යෙන යෙන අඞ්ගෙන තරති, තස්ස තස්ස පයොගෙ පයොගෙ පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං සත්තරසවග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ උදකෙ කීළනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, උදකෙ අහසධම්මෙ හසධම්මසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං, තථා නාවාය කීළතො හත්ථෙන වා පාදෙන වා කට්ඨෙන වා කථලාය වා උදකං පහරතො, භාජනගතං උදකං වා කඤ්ජිකාදීනි වා චික්ඛල්ලං වා ඛිපනකීළාය කීළතො දුක්කටං. අත්ථජොතකං පන අක්ඛරං ඡින්දිතුං වට්ටති. න හසාධිප්පායස්ස, සති කරණීයෙ ඔතරිත්වා නිමුජ්ජනාදීනි කරොන්තස්ස, පාරං ගච්ඡතො, ආපදාසු, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. උපරිගොප්ඵකතා, හසාධිප්පායෙන කීළනන්ති ඉමානෙත්ථ ද්වෙ අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි පඨමපාරාජිකසදිසානීති.

හසධම්මසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

චතුත්ථෙ ¶ අනාදරියෙති පුග්ගලස්ස වා ධම්මස්ස වා අනාදරකරණෙ. තස්මා යො භික්ඛු උපසම්පන්නෙන පඤ්ඤත්තෙන වුච්චමානො තස්ස වා වචනං අකත්තුකාමතාය, තං වා ධම්මං අසික්ඛිතුකාමතාය අනාදරියං කරොති, තස්ස තස්මිං අනාදරියෙ පාචිත්තියං.

කොසම්බියං ¶ ඡන්නත්ථෙරං ආරබ්භ අනාදරියකරණවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, අනුපසම්පන්නෙ තිකදුක්කටං, උපසම්පන්නෙන වා අනුපසම්පන්නෙන වා ‘‘ඉදං න සල්ලෙඛාය සංවත්තතී’’තිආදිනා ¶ නයෙන අපඤ්ඤත්තෙන වුච්චමානස්ස අනාදරියෙපි දුක්කටමෙව. පවෙණිආගතං පන උග්ගහං ගහෙත්වා ‘‘එවං අම්හාකං ආචරියානං උග්ගහො පරිපුච්ඡා’’ති (පාචි. 344) භණන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. උපසම්පන්නස්ස පඤ්ඤත්තෙන වචනං, අනාදරියකරණන්ති ඉමානෙත්ථ ද්වෙ අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානි, ඉදං පන දුක්ඛවෙදනන්ති.

අනාදරියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පඤ්චමෙ භිංසාපෙය්යාති භිංසාපනත්ථං රූපාදීනි උපසංහරෙය්ය, භයානකකථං වා කථෙය්ය. සො පන භායතු වා, මා වා, ඉතරස්ස පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ භිංසාපනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං. අනුපසම්පන්නෙ තිකදුක්කටං, න භිංසාපෙතුකාමස්ස තථා කරොතො, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. උපසම්පන්නතා, තස්ස දස්සනසවනවිසයෙ භිංසාපෙතුකාමතාය වායාමනන්ති ඉමානෙත්ථ ද්වෙ අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අනන්තරසික්ඛාපදසදිසානෙවාති.

භිංසාපනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඡට්ඨෙ විසිබ්බනාපෙක්ඛොති තප්පිතුකාමො. සමාදහෙය්යාති ජාලෙය්ය, අඤ්ඤත්ර තථාරූපප්පච්චයාති පදීපුජ්ජාලනං වා පත්තපචනාදීසු ජොතිකරණං වාති එවරූපං පච්චයං විනා. තත්රායං විනිච්ඡයො – සයං සමාදහන්තස්ස අරණිසණ්ඨාපනතො පට්ඨාය යාව ජාලා න උට්ඨහති, තාව සබ්බප්පයොගෙසු දුක්කටං, ජාලුට්ඨානෙ පාචිත්තියං. සමාදහාපෙන්තස්ස ආණත්තියා දුක්කටං, සකිං ආණත්තෙන බහුම්පි සමාදහිතෙ එකමෙව පාචිත්තියං.

භග්ගෙසු ¶ ¶ සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආරබ්භ ජොතිං සමාදහිත්වා විසිබ්බනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘අගිලානො, අඤ්ඤත්ර තථාරූපප්පච්චයා’’ති ඉමානෙත්ථ ද්වෙ අනුපඤ්ඤත්තියො, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, සාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, ගිලානස්ස අගිලානසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං, තථා පටිලාතං උක්ඛිපන්තස්ස, තඤ්ච අවිජ්ඣාතං උක්ඛිපිත්වා යථාඨානෙ ඨපෙන්තස්ස. විජ්ඣාතං පන ජාලයතො පාචිත්තියමෙව. ගිලානස්ස ගිලානසඤ්ඤිස්ස ¶ , අඤ්ඤෙන කතං වා වීතච්චිතඞ්ගාරං වා විසිබ්බෙන්තස්ස, පදීපජොතිකජන්තාඝරාදිකෙ තථාරූපප්පච්චයෙ, ආපදාසු, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. අගිලානතා, අනුඤ්ඤාතකාරණාභාවො, විසිබ්බෙතුකාමතා, සමාදහනන්ති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි සඤ්චරිත්තෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බානීති.

ජොතිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සත්තමෙ නහායෙය්යාති යො භික්ඛු මජ්ඣිමදෙසෙ නහානදිවසතො පට්ඨාය අද්ධමාසෙ අපුණ්ණෙ අඤ්ඤත්ර සමයා ‘‘නහායිස්සාමී’’ති චුණ්ණං වා මත්තිකං වා අභිසඞ්ඛරොති, තස්ස තතො පට්ඨාය සබ්බප්පයොගෙසු දුක්කටං, නහානපරියොසානෙ පාචිත්තියං. සමයෙසු පරිවෙණසම්මජ්ජනමත්තම්පි කම්මසමයො, අද්ධයොජනං ගන්තුකාමස්ස, ගච්ඡතො, ගතස්ස වා අද්ධානගමනසමයො, සරජෙන වාතෙන ඔකිණ්ණස්ස ද්වීසු වා තීසු වා උදකඵුසිතෙසු කායෙ පතිතෙසු වාතවුට්ඨිසමයොති වෙදිතබ්බො. සෙසං උත්තානමෙව.

රාජගහෙ සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආරබ්භ න මත්තං ජානිත්වා නහායනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘අඤ්ඤත්ර සමයා’’ති අයමෙත්ථ ඡබ්බිධා අනුපඤ්ඤත්ති, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, අතිරෙකද්ධමාසෙ ඌනකසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. අතිරෙකසඤ්ඤිස්ස, සමයෙ වා නහායන්තස්ස, යො වා නදීපාරං ගච්ඡන්තො වාලුකං උක්කිරිත්වා කතආවාටෙසුපි නහායති, තස්ස, පච්චන්තිමෙ ජනපදෙ සබ්බෙසං, ආපදාසු, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. මජ්ඣිමදෙසො, ඌනකද්ධමාසෙ නහානං, සමයානං වා නදීපාරගමනස්ස වා ¶ ආපදානං වා අභාවොති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි එළකලොමසදිසානෙවාති.

නහානසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අට්ඨමෙ ¶ අලභීති ලභො, ලභො එව ලාභො, කිං අලභි? චීවරං, කීදිසං? නවං, ඉති ‘‘නවචීවරලාභෙනා’’ති වත්තබ්බෙ අනුනාසිකලොපං අකත්වා නවංචීවරලාභෙනාති වුත්තං, පටිලද්ධනවචීවරෙනාති අත්ථො. මජ්ඣෙ ඨිතපදද්වයෙ පනාති නිපාතමත්තං. භික්ඛුනාති යෙන ලද්ධං, තස්ස නිදස්සනං, සෙසං පදත්ථතො උත්තානමෙව. අයං පනෙත්ථ විනිච්ඡයො – නිවාසනපාරුපනුපගං චීවරං ලභිත්වා තස්ස නිට්ඨිතරජනස්ස යස්මිං වා තස්මිං වා පදෙසෙ කංසනීලෙන වා පත්තනීලෙන වා කද්දමෙන වා යෙන කෙනචි කාළකෙන වා මොරක්ඛිමණ්ඩලමඞ්ගුලපිට්ඨීනං අඤ්ඤතරප්පමාණං කප්පබින්දුං ආදියිත්වා තං චීවරං පරිභුඤ්ජිතබ්බං, අනාදියිත්වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආරබ්භ අත්තනො චීවරඅජානනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, ආදින්නෙ අනාදින්නසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. ආදින්නසඤ්ඤිස්ස ¶ , කප්පෙ නට්ඨෙ, කප්පකතොකාසෙ ජිණ්ණෙ, කප්පකතෙන අකප්පකතෙ සංසිබ්බිතෙ, පච්ඡා ආරොපිතෙසු අග්ගළඅනුවාතපරිභණ්ඩෙසු තං පරිභුඤ්ජන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. වුත්තප්පකාරස්ස චීවරස්ස අකතකප්පකතා, න නට්ඨචීවරාදිතා, නිවාසනං වා පාරුපනං වාති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි එළකලොමසදිසානි, ඉදං පන කිරියාකිරියන්ති.

දුබ්බණ්ණකරණසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නවමෙ විකප්පෙත්වාති එත්ථ ද්වෙ විකප්පනා සම්මුඛාවිකප්පනා පරම්මුඛාවිකප්පනා ච. කථං සම්මුඛාවිකප්පනා හොති? චීවරානං එකබහුභාවං සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවඤ්ච ¶ ඤත්වා ‘ඉමං චීවර’න්ති වා ‘ඉමානි චීවරානී’ති වා ‘එතං චීවර’න්ති වා ‘එතානි චීවරානී’ති වා වත්වා ‘තුය්හං විකප්පෙමී’ති වත්තබ්බං, අයමෙකා සම්මුඛාවිකප්පනා. එත්තාවතා නිධෙතුං වට්ටති, පරිභුඤ්ජිතුං පන විස්සජ්ජෙතුං වා අධිට්ඨාතුං වා න වට්ටති. ‘‘මය්හං සන්තකං, මය්හං සන්තකානි පරිභුඤ්ජ වා විස්සජ්ජෙහි වා යථාපච්චයං කරොහී’’ති (පාචි. 374) එවං පන වුත්තෙ පච්චුද්ධාරො නාම හොති, තතො පභුති පරිභොගාදයොපි වට්ටන්ති. අපරො නයො, තථෙව චීවරානං එකබහුභාවං ¶ සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවඤ්ච ඤත්වා තස්සෙව භික්ඛුනො සන්තිකෙ ‘ඉමං චීවර’න්ති වා ‘ඉමානි චීවරානී’ති වා ‘එතං චීවර’න්ති වා ‘එතානි චීවරානී’ති වා වත්වා පඤ්චසු සහධම්මිකෙසු අඤ්ඤතරස්ස අත්තනා අභිරුචිතස්ස යස්ස කස්සචි නාමං ගහෙත්වා ‘‘තිස්සස්ස භික්ඛුනො විකප්පෙමී’’ති වා ‘‘තිස්සාය භික්ඛුනියා, සික්ඛමානාය, සාමණෙරස්ස, තිස්සාය සාමණෙරියා විකප්පෙමී’’ති වා වත්තබ්බං, අයං අපරාපි සම්මුඛාවිකප්පනා. එත්තාවතා නිධෙතුං වට්ටති, පරිභොගාදීසු එකම්පි න වට්ටති. තෙන පන භික්ඛුනා ‘‘තිස්සස්ස භික්ඛුනො සන්තකං…පෙ… තිස්සාය සාමණෙරියා සන්තකං පරිභුඤ්ජ වා විස්සජ්ජෙහි වා යථාපච්චයං කරොහී’’ති වුත්තෙ පච්චුද්ධාරො නාම හොති, තතො පභුති පරිභොගාදයොපි වට්ටන්ති.

කථං පරම්මුඛාවිකප්පනා හොති? චීවරානං තථෙව එකබහුභාවං සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවඤ්ච ඤත්වා ‘ඉමං චීවර’න්ති වා ‘ඉමානි චීවරානී’ති වා ‘එතං චීවර’න්ති වා ‘එතානි චීවරානී’ති වා වත්වා ‘‘තුය්හං විකප්පනත්ථාය දම්මී’’ති වත්තබ්බං. තෙන වත්තබ්බො ‘‘කො තෙ මිත්තො වා සන්දිට්ඨො වා’’ති. තතො ඉතරෙන පුරිමනයෙනෙව ‘තිස්සො භික්ඛූ’ති වා…පෙ… ‘තිස්සා සාමණෙරී’ති වා වත්තබ්බං. පුන තෙන භික්ඛුනා ‘‘අහං තිස්සස්ස භික්ඛුනො දම්මී’’ති වා…පෙ… ‘‘තිස්සාය සාමණෙරියා දම්මී’’ති වා වත්තබ්බං ¶ , අයං පරම්මුඛාවිකප්පනා. එත්තාවතා නිධෙතුං වට්ටති, පරිභොගාදීසු එකම්පි න වට්ටති. තෙන පන භික්ඛුනා දුතියසම්මුඛාවිකප්පනායං වුත්තනයෙනෙව ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස සන්තකං පරිභුඤ්ජ වා විස්සජ්ජෙහි වා යථාපච්චයං කරොහී’’ති වුත්තෙ පච්චුද්ධාරො නාම හොති, තතො පභුති පරිභොගාදයොපි වට්ටන්තීති. පත්තවිකප්පනායම්පි එසෙව නයො. ඉති ඉමාසු ද්වීසු විකප්පනාසු යාය කායචි විකප්පනාය පඤ්චසු සහධම්මිකෙසු යස්ස කස්සචි චීවරං විකප්පෙත්වා වුත්තනයෙන ¶ අකතප්පච්චුද්ධාරං වා යෙන විනයකම්මං කතං, තස්ස වා විස්සාසෙන අග්ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං උපනන්දං ආරබ්භ අප්පච්චුද්ධාරණං පරිභුඤ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, තං පන අධිට්ඨහන්තස්ස වා විස්සජ්ජෙන්තස්ස වා දුක්කටං, තථා පච්චුද්ධාරණෙ අප්පච්චුද්ධාරණසඤ්ඤිස්ස වෙමතිකස්ස වා. පච්චුද්ධාරණසඤ්ඤිස්ස පන විස්සාසෙන පරිභුඤ්ජන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. සාමං විකප්පිතස්ස අප්පච්චුද්ධාරො, විකප්පනුපගචීවරතා, පරිභොගොති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි පඨමකථිනසදිසානෙව, ඉදං පන කිරියාකිරියන්ති.

විකප්පනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දසමෙ ¶ පත්තන්ති අධිට්ඨානුපගං. චීවරන්ති විකප්පනුපගං. නිසීදනං නාම සදසං වුච්චති. සූචිඝරං නාම සසූචිකං වා අසූචිකං වා. කායබන්ධනං නාම පට්ටිකා වා සූකරන්තකං වා. අපනිධෙය්යාති අපනෙත්වා නිදහෙය්ය. හසාපෙක්ඛොති හසාධිප්පායො. පාචිත්තියන්ති සයං අපනිධෙන්තස්ස පාචිත්තියං, අඤ්ඤං ආණාපෙන්තස්ස ආණත්තියා දුක්කටං, තෙන අපනිහිතෙ ඉතරස්ස පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ අපනිධානවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, සාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, අනුපසම්පන්නෙ තිකදුක්කටං, වුත්තප්පකාරානි පන පත්තාදීනි ඨපෙත්වා අඤ්ඤං පරික්ඛාරං උපසම්පන්නස්ස වා අනුපසම්පන්නස්ස වා සන්තකං අපනිධෙන්තස්ස දුක්කටමෙව. දුන්නික්ඛිත්තං පටිසාමෙන්තස්ස, ‘‘ධම්මකථං කත්වා දස්සාමී’’ති පටිසාමෙන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. උපසම්පන්නස්ස සන්තකානං පත්තාදීනං අපනිධානං, විහෙසෙතුකාමතා වා හසාධිප්පායතා වාති ඉමානෙත්ථ ද්වෙ අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානීති.

අපනිධානසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සප්පාණකවග්ගස්ස ¶ පඨමෙ පාණොති තිරච්ඡානගතපාණො අධිප්පෙතො. තං ඛුද්දකම්පි මහන්තම්පි මාරෙන්තස්ස පාචිත්තියමෙව, මහන්තෙ පන උපක්කමමහන්තතාය අකුසලං මහන්තං හොති.

සාවත්ථියං ¶ උදායිත්ථෙරං ආරබ්භ පාණං ජීවිතා වොරොපනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, සාණත්තිකං, පාණෙ වෙමතිකස්ස, අපාණෙ පාණසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං ¶ . අපාණසඤ්ඤිස්ස, අසඤ්චිච්ච, අජානන්තස්ස, නමරණාධිප්පායස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. සෙසං මනුස්සවිග්ගහෙ වුත්තනයමෙවාති.

සඤ්චිච්චසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දුතියෙ සප්පාණකන්ති යෙ පාණකා පරිභොගෙන මරන්ති, තෙහි සප්පාණකං, තාදිසඤ්හි ජානං පරිභුඤ්ජන්තස්ස පයොගෙ පයොගෙ පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ ජානං සප්පාණකං උදකං පරිභුඤ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සෙසමෙත්ථ සිඤ්චනසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති.

සප්පාණකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

තතියෙ යථාධම්මන්ති යො යස්ස අධිකරණස්ස වූපසමාය ධම්මො වුත්තො, තෙනෙව ධම්මෙන. නිහතාධිකරණන්ති නිහතං අධිකරණං, සමථක්ඛන්ධකෙ (චූළව. 185 ආදයො) සත්ථාරා වුත්තධම්මෙනෙව වූපසමිතන්ති අත්ථො, වූපසමනනයං පනස්ස අධිකරණසමථෙසු දස්සයිස්සාම. පුනකම්මාය උක්කොටෙය්යාති තස්ස තස්ස භික්ඛුනො සන්තිකං ගන්ත්වා ‘‘අකතං කම්ම’’න්තිආදීනි (පාචි. 394) වදන්තො පුනකරණත්ථාය උච්චාලෙය්ය. යථාඨිතභාවෙන පතිට්ඨාතුං න දදෙය්ය, තස්සෙවං කරොන්තස්ස පාචිත්තියං. යං පන ධම්මෙන අධිකරණං නිහතං ¶ , තං සුනිහතමෙව. සචෙ විප්පකතෙ කම්මෙ පටික්කොසති, තං සඤ්ඤාපෙත්වා කාතබ්බං. ඉතරථා කම්මඤ්ච කුප්පති, කාරකානඤ්ච ආපත්ති.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ උක්කොටනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, ධම්මකම්මෙ වෙමතිකස්ස, අධම්මකම්මෙ ධම්මකම්මසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස වා දුක්කටං. උභයෙසු අධම්මකම්මසඤ්ඤිස්ස, ‘‘අධම්මෙන වා වග්ගෙන වා අකම්මාරහස්ස වා කම්මං කත’’න්ති ජානන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. යථාධම්මං නිහතභාවො, ජානනා, උක්කොටනාති ¶ ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානි, ඉදං පන දුක්ඛවෙදනන්ති.

උක්කොටනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

චතුත්ථෙ දුට්ඨුල්ලන්ති සඞ්ඝාදිසෙසං අධිප්පෙතං, තං යෙන කෙනචි උපායෙන ඤත්වා පටිච්ඡාදෙන්තස්ස පාචිත්තියං. සචෙපි ‘‘න දානි නං ¶ කස්සචි භික්ඛුනො ආරොචෙස්සාමී’’ති ධුරං නික්ඛිපිත්වා පච්ඡා ආරොචෙති, පාචිත්තියං, ආපජ්ජිත්වාව ආරොචෙස්සති. සචෙ පන එවං ධුරං නික්ඛිපිත්වා පටිච්ඡාදනත්ථමෙව අඤ්ඤස්ස ආරොචෙති, සොපි අඤ්ඤස්සාති එතෙනුපායෙන සමණසතම්පි ආපජ්ජතියෙව තාව, යාව කොටි න ඡිජ්ජති. කථං පන කොටි ඡිජ්ජති? සචෙ හි ආපන්නො එකස්ස ආරොචෙති, සොපි අඤ්ඤස්ස ආරොචෙති, සො නිවත්තිත්වා යෙනස්ස ආරොචිතං, තස්සෙව ආරොචෙති, එවං තතියෙන පුග්ගලෙන දුතියස්ස ආරොචිතෙ කොටි ඡින්නා හොති.

සාවත්ථියං අඤ්ඤතරං භික්ඛුං ආරබ්භ දුට්ඨුල්ලාපත්තිපටිච්ඡාදනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, දුට්ඨුල්ලාය ආපත්තියා ආදිපදෙ පාචිත්තියං, ඉතරෙසු ද්වීසු දුක්කටං, අදුට්ඨුල්ලාය තිකදුක්කටං, අනුපසම්පන්නස්ස දුට්ඨුල්ලෙ වා අදුට්ඨුල්ලෙ වා අජ්ඣාචාරෙ දුක්කටමෙව. ‘‘සඞ්ඝස්ස භණ්ඩනාදීනි භවිස්සන්තී’’ති (පාචි. 401) වා ‘‘අයං කක්ඛළො ඵරුසො ජීවිතන්තරායං වා බ්රහ්මචරියන්තරායං වා කරිස්සතී’’ති වා අනාරොචෙන්තස්ස, පතිරූපං භික්ඛුං අපස්සතො ¶ , න ඡාදෙතුකාමස්ස, ‘‘පඤ්ඤායිස්සති සකෙන කම්මෙනා’’ති අනාරොචෙන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. උපසම්පන්නස්ස දුට්ඨුල්ලාපත්තිජානනං, ‘‘පටිච්ඡාදෙතුකාමතාය නාරොචෙස්සාමී’’ති ධුරනික්ඛෙපොති ඉමානෙත්ථ ද්වෙ අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි සමනුභාසනසඅසානෙවාති.

දුට්ඨුල්ලසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පඤ්චමෙ ඌනවීසතිවස්සන්ති පටිසන්ධිග්ගහණතො පට්ඨාය අපරිපුණ්ණවීසතිවස්සං. උපසම්පාදෙය්යාති උපජ්ඣායො හුත්වා උපසම්පාදෙය්ය. සො ච පුග්ගලො අනුපසම්පන්නොති ජානන්තෙනාපි අජානන්තෙනාපි ¶ උපසම්පාදිතො අනුපසම්පන්නොව. සචෙ පන සො දසවස්සච්චයෙන අඤ්ඤං උපසම්පාදෙති, තඤ්චෙ මුඤ්චිත්වා ගණො පූරති, සූපසම්පන්නො. සොපි යාව න ජානාති, තාව තස්ස නෙව සග්ගන්තරායො න මොක්ඛන්තරායො, ඤත්වා පන පුන උපසම්පජ්ජිතබ්බං. තෙ ච භික්ඛූ ගාරය්හාති ඨපෙත්වා උපජ්ඣායං අවසෙසා ගාරය්හා හොන්ති, සබ්බෙ දුක්කටං ආපජ්ජන්ති. ඉදං තස්මිං පාචිත්තියන්ති යො පන උපජ්ඣායො හුත්වා උපසම්පාදෙති, තස්මිංයෙව පුග්ගලෙ ඉදං පාචිත්තියං වෙදිතබ්බං. තස්මා යො ‘‘එවං උපසම්පාදෙස්සාමී’’ති ගණං වා ආචරියං වා පත්තං වා චීවරං වා පරියෙසති, සීමං වා සම්මන්නති (පාචි. 404), උදකුක්ඛෙපං වා පරිච්ඡින්දති, සො එතෙසු සබ්බකිච්චෙසු ඤත්තියා, ද්වීසු ච කම්මවාචාසු දුක්කටානි ආපජ්ජිත්වා කම්මවාචාපරියොසානෙ පාචිත්තියං ආපජ්ජති.

රාජගහෙ සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආරබ්භ ඌනවීසතිවස්සං උපසම්පාදනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, ඌනවීසතිවස්සෙ වෙමතිකස්ස, පරිපුණ්ණවීසතිවස්සෙ ඌනකසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස ච දුක්කටං. උභයත්ථ පරිපුණ්ණසඤ්ඤිස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. ඌනවීසතිවස්සතා, ඌනකසඤ්ඤිතා, උපසම්පාදනන්ති ¶ ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානි, ඉදං පන පණ්ණත්තිවජ්ජං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

ඌනවීසතිවස්සසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඡට්ඨෙ ¶ යෙ රාජානං වා වඤ්චෙත්වා සුඞ්කං වා පරිහරිතුකාමා චොරා කතකම්මා චෙව අකතකම්මා ච මග්ගප්පටිපන්නා, තෙසු ඉධ ථෙය්යසත්ථසඤ්ඤිනො තස්ස ථෙය්යසත්ථභාවං ඤත්වා තෙන සද්ධිං සංවිධාය ගච්ඡන්තස්ස සංවිධානෙ ච ගමනෙ ච ඔවාදවග්ගෙ වුත්තනයෙන ආපත්තිවිනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො.

සාවත්ථියං අඤ්ඤතරං භික්ඛුං ආරබ්භ ථෙය්යසත්ථෙන සද්ධිං සංවිධාය එකද්ධානමග්ගං පටිපජ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, මනුස්සෙසු අසංවිදහන්තෙසු සයමෙව සංවිදහිත්වා ගච්ඡන්තස්ස, ථෙය්යසත්ථෙ වෙමතිකස්ස, අථෙය්යසත්ථෙ ථෙය්යසත්ථසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස ච දුක්කටං. අථෙය්යසත්ථසඤ්ඤිස්ස, අසංවිදහිත්වා වා කාලවිසඞ්කෙතෙන වා, ආපදාසු වා, ගච්ඡන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. ථෙය්යසත්ථභාවො, ජානනං, සංවිධානං, අවිසඞ්කෙතෙන ගමනන්ති ¶ ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. ථෙය්යසත්ථසමුට්ඨානං, කිරියං, සඤ්ඤාවිමොක්ඛං, සචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

ථෙය්යසත්ථසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සත්තමෙ සාවත්ථියං අඤ්ඤතරං භික්ඛුං ආරබ්භ මාතුගාමෙන සද්ධිං එකද්ධානමග්ගං පටිපජ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සෙසමෙත්ථ භික්ඛුනියා සද්ධිං සංවිධානසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති.

සංවිධානසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අට්ඨමෙ සග්ගමොක්ඛානං අන්තරායං කරොන්තීති අන්තරායිකා, තෙ කම්මකිලෙසවිපාකඋපවාදපඤ්ඤත්තිවීතික්කමනවසෙන පඤ්චවිධා. තෙසු මුදුකානං ¶ අත්ථරණාදීනං ඵස්සො විය ඉත්ථිසම්ඵස්සොපි වට්ටතීති මෙථුනවීතික්කමනෙ දොසං අදිස්වා පඤ්ඤත්තිවීතික්කමන්තරායිකෙ සන්ධාය ‘‘යෙමෙ අන්තරායිකා ධම්මා වුත්තා භගවතා, තෙ පටිසෙවතො නාලං අන්තරායායා’’ති වුත්තං. අනෙකපරියායෙනාති ‘‘අට්ඨිකඞ්කලූපමා කාමා’’තිආදීහි (ම. නි. 2.42; පාචි. 417; චූළනි. ඛග්ගවිසාණසුත්තනිද්දෙස 147) නෙකෙහි කාරණෙහි. සො භික්ඛු භික්ඛූහීති යෙ පස්සන්ති වා සුණන්ති වා, තෙහි තික්ඛත්තුං එවං වත්තබ්බො ‘‘මා ආයස්මා එවං අවච…පෙ… අලඤ්ච පන තෙ පටිසෙවතො අන්තරායායා’’ති. එවං වුත්තෙ අප්පටිනිස්සජ්ජන්තස්ස දුක්කටං, සුත්වා අවදන්තානම්පි ¶ දුක්කටං. පුන සඞ්ඝමජ්ඣම්පි ආකඩ්ඪිත්වා තථෙව වත්තබ්බො, තත්රාපි තස්ස අප්පටිනිස්සජ්ජනෙ, ඉතරෙසඤ්ච අවචනෙ දුක්කටමෙව. එවම්පි අප්පටිනිස්සජ්ජන්තො පුන ඤත්තිචතුත්ථෙන කම්මෙන යාවතතියං සමනුභාසිතබ්බො, අථස්ස අප්පටිනිස්සජ්ජතො පුන ඤත්තියා ච ද්වීහි ච කම්මවාචාහි දුක්කටං, කම්මවාචාපරියොසානෙ පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං අරිට්ඨං ආරබ්භ පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සජ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, අධම්මකම්මෙ තිකදුක්කටං. අසමනුභාසියමානස්ස ¶ , පටිනිස්සජ්ජන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. ධම්මකම්මතා, සමනුභාසනා, අප්පටිනිස්සජ්ජනන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි සමනුභාසනසදිසානෙවාති.

අරිට්ඨසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. උක්ඛිත්තසම්භොගසික්ඛාපදවණ්ණනා

නවමෙ තථාවාදිනාති ‘‘තථාහං භගවතා ධම්ම’’න්තිආදිවාදිනා. අකතානුධම්මෙනාති අනුධම්මො වුච්චති ආපත්තියා අදස්සනෙ වා අප්පටිකම්මෙ වා පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සග්ගෙ වා ධම්මෙන විනයෙන උක්ඛිත්තකස්ස අනුලොමවත්තං දිස්වා කතඔසාරණා, සො ඔසාරණසඞ්ඛාතො අනුධම්මො යස්ස න කතො, අයං අකතානුධම්මො නාම, තාදිසෙන සද්ධින්ති අත්ථො. සම්භුඤ්ජෙය්ය වාති ආමිසසම්භොගං වා ධම්මසම්භොගං වා කරෙය්ය. සංවසෙය්ය වාති උපොසථාදිකං සඞ්ඝකම්මං කරෙය්ය ¶ . සහ වා සෙය්යං කප්පෙය්යාති නානූපචාරෙපි එකච්ඡන්නෙ නිපජ්ජෙය්ය. තත්ථ ආමිසපරිභොගෙ එකප්පයොගෙන බහූපි දදතො වා ගණ්හතො වා එකං පාචිත්තියං, විච්ඡින්දනෙ සති පයොගෙ පයොගෙ පාචිත්තියං. ධම්මසම්භොගෙ පදාදීහි උද්දිසන්තස්ස වා උද්දිසාපෙන්තස්ස වා පදසොධම්මෙ වුත්තනයෙන, සංවාසෙ කම්මපරියොසානවසෙන, සහසෙය්යාය එකස්මිං නිපන්නෙ ඉතරස්ස නිපජ්ජනප්පයොගවසෙන ආපත්තිපරිච්ඡෙදො වෙදිතබ්බො.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ අරිට්ඨෙන භික්ඛුනා සද්ධිං සම්භුඤ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, උක්ඛිත්තකෙ වෙමතිකස්ස, අනුක්ඛිත්තකෙ උක්ඛිත්තකසඤ්ඤිනො චෙව වෙමතිකස්ස ච දුක්කටං. උභොසු අනුක්ඛිත්තකසඤ්ඤිස්ස, ‘‘ඔසාරිතො’’ති වා ‘‘තං දිට්ඨිං පටිනිස්සට්ඨො’’ති වා ජානන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. අකතානුධම්මතා, ජානනා, සම්භොගාදිකරණන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානි, ඉදං පන පණ්ණත්තිවජ්ජං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

උක්ඛිත්තසම්භොගසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දසමෙ සමණුද්දෙසොති සාමණෙරො. චරාති ගච්ඡ. පිරෙති පර අමාමක. විනස්සාති නස්ස ¶ , යත්ථ තං න පස්සාම, තත්ථ ගච්ඡාති වුත්තං හොති. තථානාසිතන්තිඑත්ථ සංවාසනාසනා ¶ ලිඞ්ගනාසනා දණ්ඩකම්මනාසනාති තිස්සො නාසනා. තත්ථ ආපත්තියා අදස්සනාදීසු උක්ඛෙපනා සංවාසනාසනා නාම. දූසකො නාසෙතබ්බො (පාරා. 66), මෙත්තියං භික්ඛුනිං නාසෙථාති (චූළව. 193; පාරා. 384) අයං ලිඞ්ගනාසනා නාම. ‘‘අජ්ජතග්ගෙ තෙ, ආවුසො සමණුද්දෙස, න චෙව සො භගවා සත්ථා අපදිසිතබ්බො’’ති (පාචි. 429) අයං දණ්ඩකම්මනාසනා නාම, අයං ඉධාධිප්පෙතා. තෙන වුත්තං ‘‘තථානාසිත’’න්ති. උපලාපෙය්යාති ‘‘පත්තං වා චීවරං වා උද්දෙසං වා පරිපුච්ඡං වා දස්සාමී’’ති සඞ්ගණ්හෙය්ය. උපට්ඨාපෙය්යාති චුණ්ණමත්තිකාදීනි සාදියන්තො තෙන ¶ අත්තනො උපට්ඨානං කාරාපෙය්ය. සම්භොගසහසෙය්යා අනන්තරසික්ඛාපදෙ වුත්තනයා එව, තස්මා ආපත්තිපරිච්ඡෙදොපෙත්ථ තස්මිං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ කණ්ටකසමණුද්දෙසඋපලාපනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සෙසං අරිට්ඨසික්ඛාපදෙ වුත්තසදිසමෙවාති.

කණ්ටකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සහධම්මිකවග්ගස්ස පඨමෙ සහධම්මිකං වුච්චමානොති ඉමස්සත්ථො දුබ්බචසික්ඛාපදෙ වුත්තො. එතස්මිං සික්ඛාපදෙති එතස්මිං සික්ඛාපදෙ යං වුත්තං, තං න තාව සික්ඛිස්සාමීති අත්ථො. පාචිත්තියන්ති එත්ථ පන අනාදරියභයා ලෙසෙන එවං වදන්තස්ස වාචාය වාචාය පාචිත්තියං වෙදිතබ්බං. සික්ඛමානෙනාති ඔවාදං සිරසා සම්පටිච්ඡිත්වා සික්ඛිතුකාමෙනෙව හුත්වා. අඤ්ඤාතබ්බන්ති ආජානිතබ්බං. පරිපුච්ඡිතබ්බන්ති ‘‘ඉමස්ස කො අත්ථො’’ති පරිපුච්ඡිතබ්බං. පරිපඤ්හිතබ්බන්ති චින්තෙතබ්බං තුලයිතබ්බං.

කොසම්බියං ඡන්නත්ථෙරං ආරබ්භ එවං භණනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං ¶ , තිකපාචිත්තියං, අනුපසම්පන්නෙ තිකදුක්කටං, උභොහිපි ‘‘ඉදං න සල්ලෙඛායා’’තිආදිනා (පාචි. 436) නයෙනෙව අප්පඤ්ඤත්තෙන වුච්චමානස්සාපි එවං වදතො දුක්කටමෙව. ‘‘ජානිස්සාමි සික්ඛිස්සාමී’’ති භණන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. උපසම්පන්නස්ස පඤ්ඤත්තෙන වචනං, අසික්ඛිතුකාමතාය එවං වචනන්ති ඉමානෙත්ථ ද්වෙ අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානි, ඉදං පන දුක්ඛවෙදනන්ති.

සහධම්මිකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දුතියෙ ¶ උද්දිස්සමානෙති ආචරියෙන අන්තෙවාසිකස්ස වුච්චමානෙ වා සජ්ඣායවසෙන පරිවත්තියමානෙ වා. ඛුද්දානුඛුද්දකෙහීති ඛුද්දකෙහි ච අනුඛුද්දකෙහි ච. යාවදෙවාති තෙසං සංවත්තනමරියාදපරිච්ඡෙදවචනං. ඉදං වුත්තං හොති – එතානි හි යෙ උද්දිසන්ති වා උද්දිසාපෙන්ති වා සජ්ඣායන්ති වා, තෙසං තාව සංවත්තන්ති, යාව ‘‘කප්පති නු ¶ ඛො, න කප්පති නු ඛො’’ති කුක්කුච්චවිප්පටිසාරො, විහෙසා, විචිකිච්ඡා මනොවිලෙඛා ච උප්පජ්ජන්තියෙව. අථ වා යාවදෙවාති අතිසයවවත්ථාපනං. තස්ස ‘සංවත්තන්තී’තිඉමිනා සම්බන්ධො, කුක්කුච්චාය විහෙසාය විලෙඛාය අතිවිය සංවත්තන්තියෙවාති වුත්තං හොති. සික්ඛාපදවිවණ්ණකෙති එවං සික්ඛාපදානං විවණ්ණකෙ ගරහණෙ පාචිත්තියං හොතීති අත්ථො.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ විනයවිවණ්ණනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, අනුපසම්පන්නස්ස විවණ්ණනෙ තිකදුක්කටං, උභින්නම්පි අඤ්ඤධම්මවිවණ්ණනෙ දුක්කටමෙව. න විවණ්ණෙතුකාමස්ස, ‘‘ඉඞ්ඝ තාව සුත්තන්තෙ වා ගාථායො වා අභිධම්මං වා පරියාපුණස්සු, පච්ඡාපි විනයං පරියාපුණිස්සසී’’ති භණතො, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. ගරහිතුකාමතා ච, උපසම්පන්නස්ස සන්තිකෙ සික්ඛාපදවිවණ්ණනඤ්චාති ඉමානෙත්ථ ද්වෙ අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානි, ඉදං පන දුක්ඛවෙදනන්ති.

විලෙඛනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

තතියෙ අන්වඩ්ඪමාසන්ති අනුපටිපාටියා අද්ධමාසෙ අද්ධමාසෙ. උද්දිස්සමානෙති උපොසථවසෙන ¶ උද්දිසියමානෙ. යඤ්ච තත්ථ ආපත්තිං ආපන්නොති යං සො අනාචාරං ආචරිත්වා අඤ්ඤාණකෙන ආපන්නභාවං ජානාපෙතුකාමො එවමාහ, තස්මිං අනාචාරෙ යං ආපත්තිං ආපන්නො. තඤ්ච යථාධම්මො කාරෙතබ්බොති අඤ්ඤාණකෙන ආපන්නත්තා මොක්ඛො නත්ථි, යථා පන ධම්මො ච විනයො ච ඨිතො, තථා තං ආපත්තිං කාරෙතබ්බො, දෙසනාගාමිනියා දෙසාපෙතබ්බො, වුට්ඨානගාමිනියා වුට්ඨාපෙතබ්බොති ¶ අත්ථො. උත්තරි චස්ස මොහො ආරොපෙතබ්බොති යථාධම්මකරණතො ච උත්තරි ‘‘තස්ස තෙ, ආවුසො’’තිආදිවචනෙහි නින්දිත්වා තස්ස පුග්ගලස්ස ඤත්තිදුතියකම්මෙන මොහො ආරොපෙතබ්බො. ඉදං තස්මිං මොහනකෙ පාචිත්තියන්ති යො එවං ආරොපිතෙ මොහෙ පුන මොහෙති, තස්මිං මොහනකෙ පුග්ගලෙ ඉදං පාචිත්තියං වෙදිතබ්බං, න අනාරොපිතෙ මොහෙති අත්ථො.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ මොහනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, අධම්මකම්මෙ තිකදුක්කටං, අනාරොපිතෙ මොහෙ දුක්කටමෙව. යෙන න විත්ථාරෙන සුතං, ඌනකද්වත්තික්ඛත්තුං වා විත්ථාරෙන සුතං, යෙ ච න මොහෙතුකාමා තෙසං, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. මොහාරොපනං, මොහෙතුකාමතා, වුත්තනයෙන සුතභාවො, මොහනන්ති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානි, ඉදං පන දුක්ඛවෙදනන්ති.

මොහනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

චතුත්ථෙ පහාරං දදෙය්යාති එත්ථ පහරිතුකාමතාය පහාරෙ දින්නෙ සචෙපි මරති, පාචිත්තියමෙව.

සාවත්ථියං ¶ ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ පහාරදානවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, අනුපසම්පන්නෙ තිකදුක්කටං, විරූපකරණාධිප්පායෙන පන උපසම්පන්නස්සපි කණ්ණාදිච්ඡෙදනෙ දුක්කටමෙව. කෙනචි විහෙඨියමානස්ස පන මොක්ඛාධිප්පායස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. කුපිතතා, න මොක්ඛාධිප්පායතා, උපසම්පන්නස්ස පහාරදානන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි පඨමපාරාජිකසදිසානි, ඉදං පන දුක්ඛවෙදනන්ති.

පහාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පඤ්චමෙ ¶ තලසත්තිකං උග්ගිරෙය්යාති පහාරදානාකාරං දස්සෙන්තො කායං වා කායප්පටිබද්ධං වා උච්චාරෙය්ය. එත්ථ ච උග්ගිරණපච්චයා පාචිත්තියං. සචෙ පන ¶ උග්ගිරිත්වා විරද්ධො පහාරං දෙති, න පහරිතුකාමතාය දින්නත්තා දුක්කටමෙව, තෙන පහාරෙන හත්ථාදීසු යංකිඤ්චි භිජ්ජති, දුක්කටමෙව. සෙසමෙත්ථ සබ්බං පුරිමසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති.

තලසත්තිකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඡට්ඨෙ අමූලකෙනාති දිට්ඨාදිමූලවිරහිතෙන. අනුද්ධංසෙය්යාති චොදෙය්ය වා චොදාපෙය්ය වා. පාචිත්තියන්ති සචෙ චුදිතකො තඞ්ඛණඤ්ඤෙව ‘‘චොදෙති ම’’න්ති ජානාති, චොදකස්ස පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ අමූලකෙන සඞ්ඝාදිසෙසෙන අනුද්ධංසනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, සාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, ආචාරවිපත්තියා වා දිට්ඨිවිපත්තියා වා අනුද්ධංසනෙ දුක්කටං, අනුපසම්පන්නෙ තිකදුක්කටං. තථාසඤ්ඤිස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. උපසම්පන්නතා, සඞ්ඝාදිසෙසස්ස අමූලකතා, අනුද්ධංසනා, තඞ්ඛණවිජානනාති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානි, ඉදං පන දුක්ඛවෙදනන්ති.

අමූලකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සත්තමෙ කුක්කුච්චං උපදහෙය්යාති ‘‘ඌනවීසතිවස්සො ත්වං මඤ්ඤෙ’’තිආදීනි (පාචි. 466) භණන්තො උප්පාදෙය්ය. එවං අඤ්ඤස්මිං උප්පාදනපච්චයෙ අසති සඤ්චිච්ච උප්පාදෙන්තස්ස වාචාය වාචාය පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ කුක්කුච්චඋප්පාදනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, අනුපසම්පන්නෙ තිකදුක්කටං. නඋප්පාදෙතුකාමස්ස, කෙවලං හිතෙසිතාය ¶ තථා වදන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. උපසම්පන්නතා, අඵාසුකාමතා ¶ , කුක්කුච්චුප්පාදනන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අනන්තරසදිසානෙවාති.

සඤ්චිච්චසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අට්ඨමෙ ¶ විවාදාපන්නානන්ති භණ්ඩනකලහෙහි විවඩ්ඪිතං විවාදාධිකරණං ආපන්නානං. උපස්සුතින්ති සුතිසමීපං, යත්ථ ඨත්වා සක්කා හොති තෙසං වචනං සොතුං, තත්ථ තිට්ඨෙය්යාති අත්ථො. ‘‘තත්ථ සොස්සාමී’’ති චොදෙතුකාමතාය ගච්ඡතො පදෙ පදෙ දුක්කටං, තුරිතගමනෙපි ඔහීයමානෙපි එසෙව නයො. යත්ථ පන ඨිතො සුණාති, තත්ථ ඨිතස්ස පාචිත්තියං, අත්තනො ඨිතොකාසං ආගන්ත්වා තෙසු මන්තයමානෙසුපි උක්කාසිත්වා, ‘‘අහං එත්ථා’’ති වා වත්වා ජානාපෙතබ්බං, එවං අකරොන්තස්සාපි සවනෙ පාචිත්තියමෙව.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ උපස්සුතිට්ඨානවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, අනුපසම්පන්නෙ තිකදුක්කටං, ‘‘ඉමෙසං සුත්වා ඔරමිස්සාමි විරමිස්සාමි වූපසමිස්සාමි අත්තානං පරිමොචෙස්සාමී’’ති (පාචි. 473) ගච්ඡතො, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. උපසම්පන්නතා, චොදනාධිප්පායො, සවනන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. ථෙය්යසත්ථසමුට්ඨානං ඉදං පන සියා කිරියං, සියා අකිරියං, සඤ්ඤාවිමොක්ඛං, සචිත්තකං, ලොකවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, අකුසලචිත්තං, දුක්ඛවෙදනන්ති.

උපස්සුතිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. කම්මප්පටිබාහනසික්ඛාපදවණ්ණනා

නවමෙ ධම්මිකානං කම්මානන්ති ධම්මෙන විනයෙන සත්ථුසාසනෙන කතානං අපලොකනකම්මං ඤත්තිකම්මං ඤත්තිදුතියකම්මං ඤත්තිචතුත්ථකම්මන්ති ඉමෙසං චතුන්නං කම්මානං. තත්රායං සඞ්ඛෙපතො කම්මවිනිච්ඡයො – තත්ර අපලොකනකම්මං නාම සමග්ගස්ස සඞ්ඝස්ස අනුමතියා තං තං වත්ථුං කිත්තෙත්වා ‘‘රුච්චති සඞ්ඝස්සා’’ති තික්ඛත්තුං සාවෙත්වා කත්තබ්බං කම්මං වුච්චති. සමග්ගස්සෙව පන සඞ්ඝස්ස අනුමතියා එකාය ඤත්තියා කත්තබ්බං කම්මං ඤත්තිකම්මං නාම. එකාය ඤත්තියා චෙව අනුස්සාවනාය ¶ ච කත්තබ්බං කම්මං ඤත්තිදුතියකම්මං නාම. එකාය ¶ පන ඤත්තියා තීහි ච අනුස්සාවනාහි කත්තබ්බං කම්මං ඤත්තිචතුත්ථකම්මං නාම.

තෙසු අපලොකනකම්මං (පරි. 496; පරි. අට්ඨ. 495-496) පඤ්ච ඨානානි ගච්ඡති ඔසාරණං නිස්සාරණං භණ්ඩුකම්මං බ්රහ්මදණ්ඩං කම්මලක්ඛණන්ති. තත්ථ කණ්ටකසාමණෙරස්ස නාසනා විය නිස්සාරණා, තාදිසංයෙව සම්මාවත්තන්තං දිස්වා පවෙසනා ‘ඔසාරණා’ති වෙදිතබ්බා. පබ්බජ්ජාපෙක්ඛස්ස කෙසච්ඡෙදනාපුච්ඡනං භණ්ඩුකම්මං (මහාව. 98) නාම. මුඛරස්ස භික්ඛුනො භික්ඛූ දුරුත්තවචනෙහි ඝට්ටෙන්තස්ස ‘‘ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු මුඛරො භික්ඛූ දුරුත්තවචනෙහි ඝට්ටෙන්තො විහරති, සො භික්ඛු යං ඉච්ඡෙය්ය, තං වදෙය්ය, භික්ඛූහි ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු නෙව වත්තබ්බො, න ඔවාදානුසාසනිං කත්තබ්බො, න ඔවදිතබ්බො’’ති ‘‘සඞ්ඝං, භන්තෙ ¶ , පුච්ඡාමි ‘ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො බ්රහ්මදණ්ඩස්ස දානං රුච්චති සඞ්ඝස්සා’ති, දුතියම්පි පුච්ඡාමි, තතියම්පි පුච්ඡාමි ‘ඉත්ථන්නාමස්ස, භන්තෙ, භික්ඛුනො බ්රහ්මදණ්ඩස්ස දානං රුච්චති සඞ්ඝස්සා’’’ති එවං කත්තබ්බං කම්මං බ්රහ්මදණ්ඩං (චූළව. 445) නාම. යං පන භගවතා භික්ඛුනීනං ඌරුං විවරිත්වා දස්සනාදිවත්ථූසු ‘‘අවන්දියො සො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු භික්ඛුනිසඞ්ඝෙන කාතබ්බො’’ති (චූළව. 411) එවං අවන්දියකම්මං අනුඤ්ඤාතං, යං භික්ඛුනීහි ‘‘අය්යෙ, අසුකො නාම අය්යො භික්ඛුනීනං අප්පසාදනීයං දස්සෙති, එතස්ස අය්යස්ස අවන්දියකරණං ‘රුච්චති භික්ඛුනිසඞ්ඝස්සා’’’ති එවං උපස්සයෙ නිසින්නාහෙව භික්ඛුනීහි කත්තබ්බං, එවරූපං කම්මං යස්මා තස්ස කම්මංයෙව ලක්ඛණං න ඔසාරණාදීනි, තස්මා කම්මලක්ඛණන්ති වුච්චති. ඉදඤ්ච කම්මලක්ඛණං නාම භික්ඛුනිමූලකං පඤ්ඤත්තං, අපිච භික්ඛූනම්පි ලබ්භති, තස්මා භික්ඛූහිපි අච්ඡින්නචීවරකාදීනං චීවරාදීනි වා දෙන්තෙහි, පරිභුඤ්ජිතබ්බානි අපනෙතබ්බානිපි වත්ථූනි පරිභුඤ්ජන්තෙහි වා, අපනෙන්තෙහි වා, තථාරූපං වා ධම්මිකං කතිකං කරොන්තෙහි තික්ඛත්තුං සාවෙත්වා අපලොකනකම්මං කාතබ්බං, සබ්බඤ්හෙතං කම්මලක්ඛණමෙව පවිසති, ඉති අපලොකනකම්මං පඤ්ච ඨානානි ගච්ඡති.

ඤත්තිකම්මං පන නව ඨානානි ගච්ඡති ඔසාරණං නිස්සාරණං උපොසථං පවාරණං සම්මුතිං දානං පටිග්ගහං පච්චුක්කඩ්ඪනං කම්මලක්ඛණන්ති. තත්ථ ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, ඉත්ථන්නාමො ඉත්ථන්නාමස්ස ආයස්මතො උපසම්පදාපෙක්ඛො, අනුසිට්ඨො සො මයා, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, ඉත්ථන්නාමො ආගච්ඡෙය්ය ¶ , ‘ආගච්ඡාහී’ති වත්තබ්බො’’ති (මහාව. 126) එවං උපසම්පදාපෙක්ඛස්ස ඔසාරණා ඔසාරණා නාම. ‘‘සුණන්තු මෙ ආයස්මන්තා, අයං ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු ධම්මකථිකො, ඉමස්ස නෙව සුත්තං ආගච්ඡති, නො සුත්තවිභඞ්ගො, සො අත්ථං අසල්ලක්ඛෙත්වා ¶ බ්යඤ්ජනච්ඡායාය අත්ථං පටිබාහති, යදායස්මන්තානං පත්තකල්ලං, ඉත්ථන්නාමං භික්ඛුං වුට්ඨාපෙත්වා අවසෙසා ඉමං අධිකරණං වූපසමෙය්යාමා’’ති එවං උබ්භාහිකවිනිච්ඡයෙ (චූළව. 233) ධම්මකථිකස්ස භික්ඛුනො නිස්සාරණා නිස්සාරණා නාම. ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, අජ්ජුපොසථො…පෙ… උපොසථං කරෙය්යා’’ති එවං උපොසථකම්මවසෙන ඨපිතා ඤත්ති උපොසථො නාම. ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, අජ්ජ පවාරණා පන්නරසී, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො පවාරෙය්යා’’ති (මහාව. 210) එවං පවාරණාකම්මවසෙන ඨපිතා ඤත්ති පවාරණා නාම. ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, ඉත්ථන්නාමො ඉත්ථන්නාමස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛො, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, අහං ඉත්ථන්නාමං අනුසාසෙය්ය’’න්ති, ‘‘යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, ඉත්ථන්නාමො ඉත්ථන්නාමං අනුසාසෙය්යා’’ති (මහාව. 126) එවං අත්තානං වා පරං වා සම්මන්නිතුං ඨපිතා ඤත්ති සම්මුති නාම. ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො නිස්සග්ගියං ¶ සඞ්ඝස්ස නිස්සට්ඨං, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දදෙය්යා’’ති (පාරා. 464) එවං නිස්සට්ඨචීවරපත්තාදීනං දානං දානං නාම. ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, අයං ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු ආපත්තිං සරති විවරති උත්තානිං කරොති දෙසෙති, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, අහං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො ආපත්තිං පටිග්ගණ්හෙය්ය’’න්ති, තෙන වත්තබ්බො ‘පස්සසී’ති, ‘ආම, පස්සාමී’ති, ‘‘ආයතිං සංවරෙය්යාසී’’ති (චූළව. 239) එවං ආපත්තිප්පටිග්ගහො පටිග්ගහො නාම. ‘‘සුණන්තු මෙ ආයස්මන්තා ආවාසිකා, යදායස්මන්තානං පත්තකල්ලං, ඉදානි උපොසථං කරෙය්යාම, පාතිමොක්ඛං උද්දිසෙය්යාම, ආගමෙ කාලෙ පවාරෙය්යාමා’’ති (මහාව. 240) එවං කතප්පවාරණප්පච්චුක්කඩ්ඪනා පච්චුක්කඩ්ඪනා නාම. තිණවත්තාරකසමථෙ (චූළව. 212) සබ්බසඞ්ගාහිකඤත්ති, එකෙකස්මිං පක්ඛෙ එකෙකා ඤත්ති චාති තිස්සොපි ඤත්තියො කම්මලක්ඛණං නාම. ඉති ඤත්තිකම්මං නව ඨානානි ගච්ඡති.

ඤත්තිදුතියකම්මං ¶ සත්ත ඨානානි ගච්ඡති ඔසාරණං නිස්සාරණං සම්මුතිං දානං උද්ධාරං දෙසනං කම්මලක්ඛණන්ති. තත්ථ භික්ඛූනං අලාභාය පරිසක්කනාදිකෙහි අට්ඨහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතස්ස උපාසකස්ස සඞ්ඝෙන අසම්භොගකරණත්ථං පත්තනික්කුජ්ජනවසෙන නිස්සාරණා නිස්සාරණා නාම. තස්සෙව සම්මාවත්තන්තස්ස පත්තුක්කුජ්ජනවසෙන ඔසාරණා ච වෙදිතබ්බා, සා ඛුද්දකක්ඛන්ධකෙ වඩ්ඪලිච්ඡවිවත්ථුස්මිං (චූළව. 265-266) වුත්තා. සීමාසම්මුති තිචීවරෙන අවිප්පවාසසම්මුතිසන්ථතසම්මුතිභත්තුද්දෙසකසෙනාසනග්ගාහාපකභණ්ඩාගාරිකචීවරප්පටිග්ගාහකයාගුභාජකඵලභාජකඛජ්ජභාජකඅප්පමත්තකවිස්සජ්ජකසාටියග්ගාහපකපත්තග්ගාහාපකආරාමිකපෙසකසාමණෙරපෙසකසම්මුතීති එතාසං සම්මුතීනං වසෙන සම්මුති වෙදිතබ්බා. කථිනචීවරමතකචීවරදානවසෙන දානං වෙදිතබ්බං. කථිනුද්ධාරවසෙන උද්ධාරො වෙදිතබ්බො. කුටිවත්ථුවිහාරවත්ථුදෙසනාවසෙන ¶ දෙසනා වෙදිතබ්බා. යා පන තිණවත්ථාරකසමථෙ (චූළව. 212 ආදයො) එකස්මිං පක්ඛෙ එකා, එකස්මිං පක්ඛෙ එකාති ද්වෙ ඤත්තිදුතියකම්මවාචා වුත්තා, යා ච මොහාරොපනාදීසු කම්මවාචා (පාචි. 446) වුත්තා, තාසං වසෙන කම්මලක්ඛණං වෙදිතබ්බං, ඉති ඤත්තිදුතියකම්මං සත්ත ඨානානි ගච්ඡති.

ඤත්තිචතුත්ථකම්මම්පි සත්තෙව ඨානානි ගච්ඡති ඔසාරණං නිස්සාරණං සම්මුතිං දානං නිග්ගහං සමනුභාසනං කම්මලක්ඛණන්ති. තත්ථ තජ්ජනීයකම්මාදීනං (චූළව. 1 ආදයො) සත්තන්නං කම්මානං වසෙන නිස්සාරණා, තෙසංයෙව කම්මානං පටිප්පස්සම්භනවසෙන ඔසාරණා ච වෙදිතබ්බා, භික්ඛුනොවාදකසම්මුතිවසෙන (පාචි. 146-147) සම්මුති, පරිවාසදාන(චඌළව. 102) මානත්තදානවසෙන (චූළව. 105) දානං, මූලායපටිකස්සනවසෙන (චූළව. 110) නිග්ගහො, උක්ඛිත්තානුවත්තිකා ¶ , අට්ඨ යාවතතියකා, අරිට්ඨො (පාචි. 417), චණ්ඩකාළී (පාචි. 709) චාති ඉමෙ තෙ යාවතතියකාති ඉමාසං එකාදසන්නං සමනුභාසනානං වසෙන සමනුභාසනා, උපසම්පදාකම්මඅබ්භානකම්මවසෙන කම්මලක්ඛණං වෙදිතබ්බං. ඉති ඤත්තිචතුත්ථකම්මං සත්ත ඨානානි ගච්ඡති.

ඉමෙසු පන චතූසු කම්මෙසු අපලොකනකම්මං අපලොකෙත්වාව කාතබ්බං, ඤත්තිකම්මාදිවසෙන න කාතබ්බං. ඤත්තිකම්මම්පි එකං ඤත්තිං ඨපෙත්වාව කාතබ්බං, අපලොකනකම්මාදිවසෙන න කාතබ්බං. ඤත්තිදුතියකම්මං පන අපලොකෙත්වා ¶ කාතබ්බම්පි අත්ථි අකාතබ්බම්පි, තත්ථ සීමාසම්මුති සීමාසමූහනනං (මහාව. 139-140, 144 ආදයො) කථිනචීවරදානං කථිනුද්ධාරො කුටිවත්ථුදෙසනා විහාරවත්ථුදෙසනාති ඉමානි ඡ කම්මානි ගරුකානි අපලොකෙත්වා කාතුං න වට්ටන්ති, ඤත්තිදුතියකම්මවාචං සාවෙත්වාව කාතබ්බානි. අවසෙසා තෙරස සම්මුතියො සෙනාසනග්ගාහාපකමතකචීවරදානසම්මුතියො චාති එතානි ලහුකම්මානි අපලොකෙත්වාපි කාතුං වට්ටන්ති, ඤත්තිකම්මාදිවසෙන පන න කාතබ්බානෙව. ඤත්තිචතුත්ථකම්මම්පි සකලක්ඛණෙනෙව කාතබ්බං, න සෙසකම්මවසෙන. එවං අත්තනො අත්තනො ලක්ඛණෙනෙව වත්ථුඤත්තිඅනුස්සාවනාසීමාපරිසාසම්පත්තියා කතානි එතානි කම්මානි ධම්මෙන විනයෙන සත්ථුසාසනෙන කතත්තා ධම්මො එතෙසු අත්ථීති ධම්මිකානි නාම හොන්ති, ඉති එතෙසං ධම්මිකානං කම්මානං ඡන්දං දත්වා පච්ඡා ඛීයනධම්මං ආපජ්ජන්තස්ස වාචාය වාචාය පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ ඛීයනධම්මාපජ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, ධම්මකම්මෙ වෙමතිකස්ස, අධම්මකම්මෙ ධම්මකම්මසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස ච දුක්කටං. අධම්මකම්මසඤ්ඤිස්ස ¶ , ‘‘අධම්මෙන වා වග්ගෙන වා නකම්මාරහස්ස වා කම්මං කරොන්තී’’ති ඤත්වා ඛීයන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. ධම්මකම්මතා, ධම්මකම්මසඤ්ඤිතා, ඡන්දං දත්වා ඛීයනන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානෙව, ඉදං පන දුක්ඛවෙදනන්ති.

කම්මප්පටිබාහනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. ඡන්දංඅදත්වාගමනසික්ඛාපදවණ්ණනා

දසමෙ විනිච්ඡයකථායාති යාව ආරොචිතං වත්ථු අවිනිච්ඡිකං, ඤත්තිං වා ඨපෙත්වා කම්මවාචා අනිට්ඨාපිතා, තාව විනිච්ඡයකථා වත්තමානා නාම හොති. යො භික්ඛු එතස්මිං අන්තරෙ කම්මං කොපෙතුකාමතාය පරිසාය හත්ථපාසං විජහති, තස්ස විජහනෙ දුක්කටං, විජහිතෙ පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං අඤ්ඤතරං භික්ඛුං ආරබ්භ ඡන්දං අදත්වා පක්කමනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, ධම්මකම්මෙ වෙමතිකස්ස, අධම්මකම්මෙ ¶ ධම්මකම්මසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස ච දුක්කටං. අධම්මකම්මසඤ්ඤිස්ස පන, යො ච ‘‘සඞ්ඝස්ස භණ්ඩනාදීනි වා භවිස්සන්ති, අධම්මෙන ¶ වා වග්ගෙන වා නකම්මාරහස්ස වා කම්මං කරිස්සන්තී’’ති (පාචි. 483) ඤත්වා, ගිලානො වා හුත්වා, ගිලානස්ස වා කරණීයෙන, උච්චාරාදීහි වා පීළිතො, න ච කම්මං කොපෙතුකාමො ‘‘පුන පච්චාගමිස්සාමී’’ති ගච්ඡති, තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. විනිච්ඡයකථාය වත්තමානතා, ධම්මකම්මතා, ධම්මකම්මසඤ්ඤිතා, සමානසීමායං ඨිතතා, සමානසංවාසකතා, කොපෙතුකාමතාය හත්ථපාසවිජහනන්ති ඉමානෙත්ථ ඡ අඞ්ගානි. සමනුභාසනසමුට්ඨානං, කිරියාකිරියං, සඤ්ඤාවිමොක්ඛං, සචිත්තකං, ලොකවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, අකුසලචිත්තං, දුක්ඛවෙදනන්ති.

ඡන්දංඅදත්වාගමනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

එකාදසමෙ සමග්ගෙන සඞ්ඝෙනාති සමානසංවාසකෙන සමානසීමායං ඨිතෙන සඞ්ඝෙන සද්ධිං චීවරං දත්වා. යථාසන්ථුතන්ති යො යො මිත්තසන්දිට්ඨසම්භත්තවසෙන සන්ථුතො, තස්ස තස්සාති අත්ථො. පාචිත්තියන්ති ¶ එවං සඞ්ඝෙන සද්ධිං සයමෙව සෙනාසනපඤ්ඤාපනාදිවසෙන සම්මතස්ස භික්ඛුනො චීවරං දත්වා පච්ඡා ඛීයන්තස්ස වාචාය වාචාය පාචිත්තියං.

රාජගහෙ ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ චීවරං දත්වා පච්ඡා ඛීයනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, ධම්මකම්මෙ තිකපාචිත්තියං, චීවරං ඨපෙත්වා අඤ්ඤං විස්සජ්ජියවෙභඞ්ගියං පරික්ඛාරං දත්වා පච්ඡාඛීයන්තස්ස දුක්කටං, විස්සජ්ජියවෙභඞ්ගියො නාම ඨපෙත්වා පඤ්ච ගරුභණ්ඩානි අවසෙසො. රාසිවසෙන හි පඤ්ච ගරුභණ්ඩානි වුත්තානි, තත්ථ ආරාමො ආරාමවත්ථූති එකං, විහාරො විහාරවත්ථූති දුතියං, මඤ්චො පීඨං භිසි බිම්බොහනන්ති තතියං, ලොහකුම්භී ලොහභාණකං ලොහවාරකො ලොහකටාහං වාසි පරසු කුඨාරී කුදාලො නිඛාදනන්ති චතුත්ථං, වල්ලි වෙළු මුඤ්ජං පබ්බජං තිණං මත්තිකා ¶ දාරුභණ්ඩං මත්තිකාභණ්ඩන්ති පඤ්චමං. එතානි හි පඤ්ච සඞ්ඝසන්තකානි නෙව සඞ්ඝස්ස, න ගණපුග්ගලානං විස්සජ්ජෙතුං වා විභජිතුං වා වට්ටන්ති, විස්සජ්ජිතවිභත්තානිපි සඞ්ඝිකානෙව හොන්ති. ථාවරෙන පන ථාවරං, ඉතරෙන ච අකප්පියෙන මහග්ඝකප්පියෙන වා ඉතරං සඞ්ඝස්ස උපකාරං සල්ලක්ඛෙත්වා කප්පියපරිවත්තනෙන පරිවත්තෙතුං වට්ටති, වරසෙනාසනාදීනං සංරක්ඛණත්ථං ලාමකානි විස්සජ්ජෙතුං විස්සජ්ජෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුඤ්ච වට්ටති. එත්ථ ච පුරිමෙසු තීසු රාසීසු අගරුභණ්ඩං නාම කිඤ්චි නත්ථි, චතුත්ථෙ ලොහකුම්භී අරඤ්ජරසණ්ඨානං ලොහභාණකං ලොහකටාහන්ති ඉමානි තීණි අන්තමසො පසතමත්තඋදකග්ගණ්හනකානිපි ගරුභණ්ඩානි. ලොහවාරකො පන කාළලොහතම්බලොහකංසලොහවට්ටලොහානං යෙන කෙනචි කතො සීහළදීපෙ පාදග්ගණ්හනකො භාජෙතබ්බො, පාදො ච නාම මගධනාළියා පඤ්චනාළිමත්තං ¶ ගණ්හාති, තතො අතිරෙකං ගරුභණ්ඩං, ඉමානි තාව පාළියං ආගතානි ලොහභාජනානි.

පාළියං පන අනාගතානිපි භිඞ්ගාරපටිග්ගහඋළුඞ්කදබ්බිකටච්ඡුපාති තට්ටකසරකසමුග්ගඅඞ්ගාරකපල්ලධූමකටච්ඡුආදීනි ඛුද්දකානිපි ගරුභණ්ඩානෙව, අයපත්තො අයථාලකං තම්බලොහථාලකන්ති ඉමානි පන භාජනීයානි, කංසලොහවට්ටලොහභාජනවිකති සඞ්ඝිකපරිභොගෙන වා ගිහිවිකටා වා වට්ටති, පුග්ගලිකපරිභොගෙන න වට්ටති. ඨපෙත්වා පන තං භාජනවිකතිං අඤ්ඤස්මිම්පි කප්පියලොහභණ්ඩෙ අඤ්ජනී අඤ්ජනිසලාකා නත්ථුදානං කණ්ණමලහරණී සූචි ඛුද්දකො පිප්ඵලිකො ඛුද්දකං ආරකණ්ටකං කුඤ්චිකා තාළං කත්තරයට්ඨි වෙධකො භින්දිවාලකො යථාතථාඝනකතලොහංවිප්පකතලොහභණ්ඩඤ්ච සබ්බං භාජනීයං. ධූමනෙත්තඵාලදීපරුක්ඛදීපකපල්ලිකඔලම්බකදීපඉත්ථිපුරිසතිරච්ඡානරූපකානි පන අඤ්ඤානි වා භිත්තිච්ඡදනකවාටාදීසු උපනෙතබ්බානි, අන්තමසො ලොහඛිලකං උපාදාය සබ්බානිපි ලොහභණ්ඩානි ¶ ගරුභණ්ඩානියෙව, අත්තනා ලද්ධානි පරිහරිත්වාපි පුග්ගලිකපරිභොගෙන න පරිභුඤ්ජිතබ්බානි, සඞ්ඝිකපරිභොගෙන වා ගිහිවිකටානි වා වට්ටන්ති, තිපුභණ්ඩෙපි එසෙව නයො. ඛීරපාසාණමයානි තට්ටකසරකාදීනි ගරුභණ්ඩානියෙව.

ඝටකො ¶ පන තෙලභාජනං වා පාදග්ගණ්හනකතො අතිරෙකමෙව ගරුභණ්ඩං, සුවණ්ණරජතආරකූටජාතිඵලිකභාජනානි ගිහිවිකටානිපි න වට්ටන්ති. සෙනාසනපරිභොගෙ පන ආමාසම්පි අනාමාසම්පි සබ්බං වට්ටති.

වාසියාදීසු පන යාය වාසියා දන්තකට්ඨච්ඡෙදනඋච්ඡුතච්ඡනමත්තතො අඤ්ඤං මහාකම්මං කාතුං න සක්කා, අයං භාජනීයා. සෙසා යෙන කෙනචි ආකාරෙන කතා ගරුභණ්ඩං, පරසු පන අන්තමසො වෙජ්ජානං සිරාවෙධකොපි ගරුභණ්ඩමෙව, තථා කුඨාරී. යා පන ආවුධසඞ්ඛෙපෙන කතා, අයං අනාමාසා, කුදාලො දණ්ඩබන්ධනිඛාදනං වා අගරුභණ්ඩං නාම නත්ථි. සම්මුඤ්ජනිදණ්ඩඛණනකං පන අදණ්ඩකං ඵලමත්තකමෙව, යං සක්කා සිපාටිකාය පක්ඛිපිත්වා පරිහරිතුං, තං භාජනීයං. සිඛරම්පි නිඛාදනෙනෙව සඞ්ගහිතං, යෙහි මනුස්සෙහි විහාරෙ වාසිආදීනි දින්නානි හොන්ති, තෙ චෙ ඝරෙ දඩ්ඪෙ වා විලුත්තෙ වා ‘‘දෙථ නො, භන්තෙ, උපක්ඛරෙ, පුන ආහරිස්සාමා’’ති වදන්ති, දාතබ්බා. සචෙ හරන්ති, න වාරෙතබ්බා, අනාහරන්තාපි න චොදෙතබ්බා.

කම්මාරතට්ටකාරචුන්දකාරනළකාරමණිකාරපත්තබන්ධකානං අධිකරණිමුට්ඨිසණ්ඩාසතුලාදීනි සබ්බානි ලොහමයානි උපකරණානි සඞ්ඝෙ දින්නකාලතො පට්ඨාය ගරුභණ්ඩානි. තිපුකොට්ටකසුවණ්ණකාරචම්මකාරඋපකරණෙසුපි එසෙව නයො. අයං පන විසෙසො, තිපුකොට්ටකඋපකරණෙසු තිපුච්ඡෙදනකසත්ථකං, සුවණ්ණකාරඋපකරණෙසු සුවණ්ණච්ඡෙදනකසත්ථකං, චම්මකාරඋපකරණෙසු කතපරිකම්මචම්මච්ඡෙදනඛුද්දකසත්ථන්ති ඉමානි භාජනීයානි. න්හාපිතතුන්නකාරඋපකරණෙසුපි ඨපෙත්වා මහාකත්තරිං ¶ මහාසණ්ඩාසං මහාපිප්ඵලිකඤ්ච සබ්බං වට්ටති, ඉතරානි ගරුභණ්ඩානි.

වල්ලිආදීසු වෙත්තවල්ලිආදිකා යා කාචි අඩ්ඪබාහුප්පමාණා වල්ලි සඞ්ඝස්ස දින්නා වා තත්ථජාතකා වා රක්ඛිතගොපිතාව ගරුභණ්ඩං, සා සඞ්ඝකම්මෙ ච චෙතියකම්මෙ ච කතෙ සචෙ අතිරෙකා හොති, පුග්ගලිකකම්මෙපි උපනෙතුං වට්ටති, සුත්තමකචිවාකනාළිකෙරහීරචම්මමයා රජ්ජුකා වා යොත්තානි වා වාකෙ ච නාළිකෙරහීරෙ ච වට්ටෙත්වා කතා එකවට්ටා වා ද්විවට්ටා වා සඞ්ඝස්ස සන්තකා ගරුභණ්ඩං. සුත්තං පන අවට්ටෙත්වා දින්නං මකචිවාකනාළිකෙරහීරා ච භාජනීයා ¶ . යෙහි පනෙතානි ¶ රජ්ජුකාදීනි දින්නානි හොන්ති, තෙ අත්තනො කරණීයෙන හරන්තා න වාරෙතබ්බා.

යො කොචි අට්ඨඞ්ගුලසූචිදණ්ඩකමත්තොපි වෙළු සඞ්ඝස්ස දින්නො වා තත්ථජාතකො වා රක්ඛිතගොපිතො ගරුභණ්ඩං, සොපි සඞ්ඝස්ස කම්මෙ ච චෙතියකම්මෙ ච කතෙ අතිරෙකො පුග්ගලිකකම්මෙ දාතුං වට්ටති. පාදග්ගණ්හනකතෙලනාළි පන කත්තරයට්ඨි උපාහනදණ්ඩකො ඡත්තදණ්ඩො ඡත්තසලාකාති ඉදමෙත්ථ භාජනීයභණ්ඩං, දඩ්ඪගෙහමනුස්සා ගණ්හිත්වා ගච්ඡන්තා න වාරෙතබ්බා.

මුඤ්ජඤ්ච පබ්බජඤ්ච අවසෙසඤ්ච ඡදනතිණං මුට්ඨිප්පමාණම්පි ඡදනතිණසඞ්ඛෙපගතෙසු තාලපණ්ණාදීසු යංකිඤ්චි එකපණ්ණම්පි සඞ්ඝස්ස දින්නං වා තත්ථජාතකං වා බහිආරාමෙ සඞ්ඝිකෙ තිණවත්ථුස්මිං ජාතකං වා රක්ඛිතගොපිතං ගරුභණ්ඩං, තම්පි සඞ්ඝකම්මෙ ච චෙතියකම්මෙ ච කතෙ අතිරෙකං පුග්ගලිකකම්මෙ දාතුං වට්ටති. දඩ්ඪගෙහමනුස්සා ගහෙත්වා ගච්ඡන්තා න වාරෙතබ්බා, අට්ඨඞ්ගුලප්පමාණොපි රිත්තකපොත්ථකො ගරුභණ්ඩමෙව.

මත්තිකා පකතිමත්තිකා වා හොතු පඤ්චවණ්ණා වා සුධා වා සජ්ජුරසකඞ්ගුට්ඨසිලෙසාදීසු වා යංකිඤ්චි දුල්ලභට්ඨානෙ ආනෙත්වා වා දින්නං තත්ථජාතකං වා රක්ඛිතගොපිතං තාලපක්කමත්තං ගරුභණ්ඩං හොති, තම්පි සඞ්ඝකම්මෙ ච චෙතියකම්මෙ ච කතෙ අතිරෙකං පුග්ගලිකකම්මෙ දාතුං වට්ටති. හිඞ්ගුහිඞ්ගුලකහරිතාලමනොසිලඤ්ජනාදීනි පන භාජනීයානි.

දාරුභණ්ඩෙ යො කොචි වෙළුම්හි වුත්තප්පමාණො දාරුභණ්ඩකො සඞ්ඝස්ස දින්නො වා තත්ථජාතකො වා රක්ඛිතගොපිතො ගරුභණ්ඩං, අපි ච සබ්බාපි දාරුවෙළුචම්මපාසාණාදිවිකති දාරුභණ්ඩෙන සඞ්ගහිතා, තත්ථ මඤ්චපීඨෙහි අසඞ්ගහිතානි ආසන්දිකාදීනි අන්තමසො චොළෙන වා පලාලෙහි වා පණ්ණෙහි වා කතපීඨං උපාදාය සබ්බානි ආසනානි.

වඞ්කඵලකං දීඝඵලකං චීවරධොවනඵලකං ඝට්ටනඵලකං ඝට්ටනමුග්ගරො දන්තකට්ඨච්ඡෙදනගණ්ඨිකා දණ්ඩමුග්ගරො නාවා අම්බණං රජනදොණි උදකපටිච්ඡකො දාරුමයො වා දන්තමයො වා වෙළුමයො වා සපාදකොපි අපාදකොපි සමුග්ගො මඤ්ජූසා පාදග්ගණ්හනකතො අතිරෙකප්පමාණො කරණ්ඩො උදකදොණි උදකකටාහං උළුඞ්කො කටච්ඡුපානීයසරාවං පානීයසඞ්ඛොති ¶ එතෙසු යංකිඤ්චි සඞ්ඝෙ දින්නං ගරුභණ්ඩං. සඞ්ඛථාලකං පන භාජනීයං, තථා ¶ දාරුමයො උදකතුම්බො.

පාදකථලිකමණ්ඩලං ¶ දාරුමයං වා හොතු චොළපණ්ණාදිමයං වා සබ්බං ගරුභණ්ඩං. ආධාරකො පත්තපිධානං තාලවණ්ටං බීජනී චඞ්කොටකං පච්ඡි යට්ඨිසම්මුඤ්ජනී මුට්ඨිසම්මුඤ්ජනීති එතෙසුපි යංකිඤ්චි ඛුද්දකං වා මහන්තං වා දාරුවෙළුපණ්ණචම්මාදීසු යෙන කෙනචි කතං ගරුභණ්ඩමෙව.

ථම්භතුලාසොපානඵලකාදීසු යංකිඤ්චි දාරුමයං වා පාසාණමයං වා ගෙහසම්භාරූපගං යො කොචි කටසාරකො යංකිඤ්චි භූමත්ථරණං යංකිඤ්චි අකප්පියචම්මං, සබ්බං සඞ්ඝිකං ගරුභණ්ඩං, භූමත්ථරණං කාතුං වට්ටති. එළකචම්මං පන පච්චත්ථරණගතිකං හොති, තම්පි ගරුභණ්ඩමෙව, කප්පියචම්මානි භාජනීයානි, කුරුන්දියං පන සබ්බං මඤ්චප්පමාණං චම්මං ගරුභණ්ඩන්ති වුත්තං.

උදුක්ඛලං මුසලං සුප්පං නිසදං නිසදපොතො පාසාණදොණි පාසාණකටාහං සබ්බං කසිභණ්ඩම්පි ගරුභණ්ඩං, සබ්බං චක්කයුත්තයානං ගරුභණ්ඩමෙව. මඤ්චපීඨානං පාදා ච අටනියො ච වාසිපරසුආදීනං දණ්ඩා චාති එතෙසු යංකිඤ්චි අනිට්ඨිතං භාජනීයං, තච්ඡිතමට්ඨං පන ගරුභණ්ඩං හොති, අනුඤ්ඤාතවාසියා දණ්ඩො ඡත්තං මුට්ඨිපණ්ණං කත්තරයට්ඨි උපාහනා අරණිසහිතං ධම්මකරණො පාදග්ගණ්හනකතො අනතිරිත්තං ආමලකතුම්බං ආමලකඝටො ලාබුකතුම්බං ලාබුකඝටො විසාණතුම්බන්ති සබ්බමෙතං භාජනීයං, තතො පරං ගරුභණ්ඩං.

හත්ථිදන්තො වා යංකිඤ්චි විසාණං වා අතච්ඡිතං යථාගතමෙව භාජනීයං, තෙහි කතමඤ්චපීඨපාදාදීසු පුරිමසදිසොව විනිච්ඡයො. තච්ඡිතනිට්ඨිතොපි හිඞ්ගුකරණ්ඩකො අඤ්ජනිකරණ්ඩකො ගණ්ඨිකා විධො අඤ්ජනී අඤ්ජනිසලාකා උදකපුඤ්ඡනීති ඉදං සබ්බං භාජනීයමෙව.

මත්තිකාභණ්ඩෙ සබ්බං මනුස්සානං උපභොගපරිභොගං ඝටපිඨරාදිකුලාලභාජනං, පත්තකටාහං අඞ්ගාරකටාහං ධූමදානකං දීපරුක්ඛකො දීපකපල්ලිකා චයනිට්ඨකා ඡදනිට්ඨකා ථුපිකාති සබ්බං ගරුභණ්ඩං, එතෙසු පන වුත්තනයෙසු ගරුභණ්ඩෙසු යංකිඤ්චි වෙළුආදිං අත්තනො අත්ථාය ගණ්හන්තෙන සමකං වා අතිරෙකං වා ඵාතිකම්මං කත්වා ගහෙතබ්බං. පාදග්ගණ්හනකතො ¶ අනතිරිත්තප්පමාණො පන ඝටකො පත්තො ථාලකං කඤ්චනකො කුණ්ඩිකාති ඉදමෙත්ථ භාජනීයං, යථා ච මත්තිකාභණ්ඩෙ එවං ලොහභණ්ඩෙපි කුණ්ඩිකා භාජනීයකොට්ඨාසමෙව භජති. ඉති යං භාජනීයං විස්සජ්ජනීයම්පි තං එවං විස්සජ්ජියවෙභඞ්ගියසඞ්ඛාතං අඤ්ඤං පරික්ඛාරං දත්වා ඛීයන්තස්ස දුක්කටං, ඉතරං පන දාතුමෙව න වට්ටති. ඉස්සරවතාය දෙන්තො ථුල්ලච්චයං ආපජ්ජති, ථෙය්යචිත්තෙන ¶ ගණ්හන්තො භණ්ඩං අග්ඝාපෙත්වා කාරෙතබ්බො. යථා ච අඤ්ඤං පරික්ඛාරං දත්වා ඛීයන්තස්ස දුක්කටං, තථා සඞ්ඝෙන අසම්මතස්ස චීවරං වා අඤ්ඤං වා පරික්ඛාරං දත්වා ඛීයන්තස්ස දුක්කටමෙව, අනුපසම්පන්නෙ සබ්බත්ථ තිකදුක්කටං. පකතියා පන ඡන්දාදිවසෙන (පාචි. 488) කරොන්තං දිස්වා ‘‘කො ¶ අත්ථො තස්ස දින්නෙන, ලද්ධාපි විනිපාතෙස්සති, න සම්මා උපනෙස්සතී’’ති ඛීයන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. උපසම්පන්නතා, ධම්මෙන ලද්ධසම්මුතිතා, සඞ්ඝෙන සද්ධිං විකප්පනුපගචීවරදානං, පච්ඡා ඛීයිතුකාමතාය ඛීයනාති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි අදින්නාදානසදිසානි, ඉදං පන දුක්ඛවෙදනන්ති.

දුබ්බලසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ද්වාදසමෙ සබ්බං තිංසකකණ්ඩෙ පරිණාමනසික්ඛාපදෙ වුත්තනයමෙව. අයමෙව හි විසෙසො, තත්ථ අත්තනො පරිණාමිතත්තා නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං, ඉධ පුග්ගලස්ස පරිණාමිතත්තා සුද්ධිකපාචිත්තියන්ති.

පරිණාමනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

රතනවග්ගස්ස පඨමෙ ඛත්තියස්සාති ඛත්තියජාතිකස්ස, මුද්ධාභිසිත්තස්සාති ඛත්තියාභිසෙකෙන මුද්ධනි අභිසිත්තස්ස. අනික්ඛන්තො රාජා ඉතොති ¶ අනික්ඛන්තරාජකං, තස්මිං අනික්ඛන්තරාජකෙ, සයනිඝරෙති අත්ථො. රතනං වුච්චති මහෙසී, නිග්ගතන්ති නික්ඛන්තං, අනිග්ගතං රතනං ඉතොති අනිග්ගතරතනකං, තස්මිං අනිග්ගතරතනකෙ, සයනිඝරෙති අත්ථො. ඉන්දඛීලං ¶ අතික්කමෙය්යාති එත්ථ අත්තනො ආගතභාවං අජානාපෙත්වා සයනිඝරස්ස උම්මාරං පඨමං පාදං අතික්කාමෙන්තස්ස දුක්කටං, දුතියං පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං ආයස්මන්තං ආනන්දං ආරබ්භ රඤ්ඤො අන්තෙපුරප්පවිසනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, පටිසංවිදිතෙ අප්පටිසංවිදිතසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස ච දුක්කටං. පටිසංවිදිතසඤ්ඤිස්ස, න ඛත්තියස්ස වා, න ඛත්තියාභිසෙකෙන අභිසිත්තස්ස වා, උභොසු වා, උභින්නං වා අඤ්ඤතරස්මිං නික්ඛන්තෙ සයනිඝරං පවිසන්තස්ස, අසයනිඝරෙ, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. ඛත්තියතා, අභිසිත්තතා, උභින්නම්පි සයනිඝරතො අනික්ඛන්තතා, අප්පටිසංවිදිතතා, ඉන්දඛීලාතික්කමොති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි පඨමකථිනසදිසානි, ඉදං පන කිරියාකිරියන්ති.

අන්තෙපුරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දුතියෙ රතනන්ති මුත්තාදිදසවිධං. රතනසම්මතන්ති යංකිඤ්චි මනුස්සානං උපභොගපරිභොගං. අජ්ඣාරාමෙ වාති පරික්ඛිත්තස්ස අන්තොපටික්ඛෙපෙ අපරික්ඛිත්තස්ස ද්වින්නං ලෙඩ්ඩුපාතානං අන්තො. අජ්ඣාවසථෙති පරික්ඛිත්තස්ස අන්තොපටික්ඛෙපෙ, අපරික්ඛිත්තස්ස මුසලපාතබ්භන්තරෙ. අයං පනෙත්ථ විනිච්ඡයො – ජාතරූපරජතං අත්තනො අත්ථාය උග්ගණ්හන්තස්ස වා උග්ගණ්හාපෙන්තස්ස වා නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං ¶ . සඞ්ඝගණපුග්ගලචෙතියනවකම්මානං අත්ථාය දුක්කටං, අවසෙසෙ මුත්තාදිරතනෙ සබ්බෙසම්පි අත්ථාය දුක්කටමෙව. කප්පියවත්ථුං වා අකප්පියවත්ථුං වා අන්තමසො මාතුසන්තකම්පි භණ්ඩාගාරිකසීසෙන පටිසාමෙන්තස්ස පාචිත්තියං, තාදිසං පන අත්තනො සන්තකං කත්වා පටිසාමෙතුං වට්ටති. ‘‘ඉදං පටිසාමෙථා’’ති වුත්තෙ පන ‘‘න ¶ වට්ටතී’’ති පටික්ඛිපිතබ්බං. සචෙ කුපිතා පාතෙත්වා ගච්ඡන්ති, පලිබොධො නාම හොති, පටිසාමෙතබ්බං. විහාරෙ කම්මං කරොන්තා වඩ්ඪකීආදයො වා රාජවල්ලභා වා ‘‘යංකිඤ්චි උපකරණං වා සයනභණ්ඩං වා පටිසාමෙත්වා දෙථා’’ති වදන්ති, ඡන්දෙනපි භයෙනපි න කාතබ්බමෙව, ගුත්තට්ඨානං පන දස්සෙතුං වට්ටති.

අජ්ඣාරාමඅජ්ඣාවසථෙසුපි යාදිසෙ ඨානෙ ‘‘භික්ඛූහි වා සාමණෙරෙහි වා ගහිතං භවිස්සතී’’ති ආසඞ්කා උප්පජ්ජති, තාදිසෙයෙව ඨානෙ උග්ගහෙත්වා වා උග්ගහාපෙත්වා වා සඤ්ඤාණං ¶ කත්වා නික්ඛිපිතබ්බං, ‘‘යස්ස භණ්ඩං නට්ඨං, සො ආගච්ඡතූ’’ති ච ආචික්ඛිතබ්බං. අථ යො ආගච්ඡති, සො ‘‘කීදිසං තෙ භණ්ඩං නට්ඨ’’න්ති පුච්ඡිතබ්බො, සචෙ සඤ්ඤාණෙන සම්පාදෙති, දාතබ්බං. නො චෙ, ‘විචිනාහී’ති වත්තබ්බො. තම්හා ආවාසා පක්කමන්තෙන පතිරූපානං භික්ඛූනං හත්ථෙ, තෙසු අසති පතිරූපානං ගහපතිකානං හත්ථෙ නික්ඛිපිත්වා පක්කමිතබ්බං. යො පන නෙව පක්කමති, න සාමිකං පස්සති, තෙන ථාවරං සෙනාසනං වා චෙතියං වා පොක්ඛරණිං වා කාරෙතබ්බො. සචෙ දීඝස්ස අද්ධුනො අච්චයෙන සාමිකො ආගච්ඡති, තං දස්සෙත්වා ‘අනුමොදාහී’ති වත්තබ්බො. සචෙ නානුමොදති, ‘‘දෙහි මෙ ධන’’න්ති චොදෙති, සමාදපෙත්වා දාතබ්බං.

සාවත්ථියං අඤ්ඤතරං භික්ඛුං ආරබ්භ රතනඋග්ගණ්හනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘අඤ්ඤත්ර අජ්ඣාරාමා වා, අජ්ඣාවසථා වා’’ති අයමෙත්ථ දුවිධා අනුපඤ්ඤත්ති, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, සාණත්තිකං, අනුඤ්ඤාතට්ඨානෙ අනාදරියෙන උග්ගහෙත්වා අනික්ඛිපන්තස්ස දුක්කටං. අනුඤ්ඤාතට්ඨානෙ ගහෙත්වා නික්ඛිපන්තස්ස, යං හොති ආමාසං රතනසම්මතං, තං විස්සාසං වා තාවකාලිකං වා උග්ගණ්හන්තස්ස, පංසුකූලසඤ්ඤාය ගණ්හතො, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. අනනුඤ්ඤාතකරණං, පරසන්තකතා, විස්සාසග්ගාහපංසුකූලසඤ්ඤානං අභාවො, උග්ගහණං වා උග්ගහාපනං වාති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි සඤ්චරිත්තසදිසානීති.

3. විකාලගාමප්පවෙසනසික්ඛාපදවණ්ණනා

තතියෙ ¶ සන්තං භික්ඛුං අනාපුච්ඡාති ඉදං චාරිත්තෙ වුත්තනයමෙව. විකාලෙති මජ්ඣන්හිකාතික්කමතො පට්ඨාය අන්තොඅරුණෙ, එතස්මිං අන්තරෙ ‘‘විකාලෙ ගාමප්පවෙසනං ආපුච්ඡාමී’’ති වා, ‘‘ගාමං පවිසිස්සාමී’’ති වා අනාපුච්ඡිත්වා අසති තථාරූපෙ අච්චායිකෙ කරණීයෙ පරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස පරික්ඛෙපං අතික්කමන්තස්ස, අපරික්ඛිත්තස්ස උපචාරං ඔක්කමන්තස්ස ¶ පඨමපාදෙ දුක්කටං, දුතියපාදෙ පාචිත්තියං. සචෙපි සම්බහුලා කෙනචි කම්මෙන ගාමං පවිසන්ති, සබ්බෙහි අඤ්ඤමඤ්ඤං ආපුච්ඡිතබ්බං. ‘‘තස්මිං ගාමෙ තං කම්මං න සම්පජ්ජතී’’ති අඤ්ඤං ගාමං ගච්ඡන්තානං පුන ආපුච්ඡනකිච්චං නත්ථි. සචෙ පන උස්සාහං පටිප්පස්සම්භෙත්වා විහාරං ගච්ඡන්තා අන්තරා අඤ්ඤං ගාමං පවිසිතුකාමා හොන්ති, ආපුච්ඡිතබ්බමෙව. කුලඝරෙ වා ආසනසාලායං වා භත්තකිච්චං කත්වා තෙලභික්ඛාය වා සප්පිභික්ඛාය ¶ වා චරිතුකාමෙන සචෙ පස්සෙ භික්ඛු අත්ථි, ආපුච්ඡිතබ්බො, අසන්තෙ ‘නත්ථී’ති ගන්තබ්බං. වීථිං ඔතරිත්වා පන භික්ඛුං දිස්වාපි ආපුච්ඡනකිච්චං නත්ථි. යො පන ගාමමජ්ඣෙන මග්ගො හොති, සචෙ තෙන ගච්ඡන්තස්ස ‘‘තෙලාදීනං අත්ථාය චරිස්සාමී’’ති චිත්තං උප්පජ්ජති, පස්සෙ භික්ඛුං දිස්වා ආපුච්ඡිතබ්බං. මග්ගා අනොක්කම්ම චරන්තස්ස පන ආපුච්ඡනකිච්චං නත්ථි, ඔක්කමන්තස්ස වුත්තනයෙනෙව පාචිත්තියං.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ විකාලෙ ගාමප්පවෙසනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘සන්තං භික්ඛු’’න්ති ච ‘‘අනාපුච්ඡා’’ති ච ‘‘අඤ්ඤත්ර තථාරූපා අච්චායිකා කරණීයා’’ති ච ඉමා පනෙත්ථ තිස්සො අනුපඤ්ඤත්තියො, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, අනාණත්තිකං, තිකපාචිත්තියං, කාලෙ විකාලසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස ච දුක්කටං. කාලසඤ්ඤිනො පන, යො ච අච්චායිකෙ වා කරණීයෙ, සන්තං වා ආපුච්ඡිත්වා, අසන්තං වා අනාපුච්ඡිත්වා පවිසති, අන්තරාරාමභික්ඛුනුපස්සයතිත්ථියසෙය්යපටික්කමනෙසු වා අඤ්ඤතරං ගච්ඡති, තස්ස, ගාමෙන මග්ගො හොති, තෙන ගච්ඡතො, ආපදාසු, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. සන්තං භික්ඛුං අනාපුච්ඡතා, අනුඤ්ඤාතකාරණාභාවො, විකාලෙ ගාමප්පවිසනන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි කථිනසදිසානෙව, ඉදං පන කිරියාකිරියන්ති.

විකාලගාමප්පවෙසනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

චතුත්ථෙ ¶ භෙදනමෙව භෙදනකං, තං අස්ස අත්ථීති භෙදනකං. තස්මා එවරූපෙ සූචිඝරෙ කරණකාරාපනෙසු දුක්කටං, පටිලාභෙන පන තං භින්දිත්වා පාචිත්තියං දෙසෙතබ්බං.

සක්කෙසු සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආරබ්භ බහුසූචිඝරවිඤ්ඤාපනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, සාණත්තිකං, අත්තනා විප්පකතං අත්තනා වා, පරෙහි වා, පරෙහි විප්පකතම්පි අත්තනා වා, පරෙහි වා පරියොසාපෙත්වා ලභන්තස්ස චතුක්කපාචිත්තියං. අඤ්ඤස්සත්ථාය කරණකාරාපනෙසු, අඤ්ඤෙන කතං පටිලභිත්වා පරිභුඤ්ජනෙ දුක්කටං. ගණ්ඨිකෙ අරණිකෙ විධෙ අඤ්ජනියා අඤ්ජනිසලාකාය වාසිජටෙ උදකපුඤ්ඡනියාති එතෙසු යංකිඤ්චි අට්ඨිආදීහි කරොන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. සූචිඝරතා, අට්ඨිමයාදිතා, අත්තනො අත්ථාය කරණං වා ¶ කාරාපෙත්වා වා පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. සමුට්ඨානාදීනි සඤ්චරිත්තසදිසානීති.

සූචිඝරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පඤ්චමෙ ¶ මඤ්චන්ති මසාරකාදීසු අඤ්ඤතරං. පීඨම්පි තාදිසමෙව, තං පන මඤ්චො විය අතිදීඝං, ආසන්දිකො විය ච සමං චතුරස්සං න හොති. ඡෙදනකං භෙදනකසදිසමෙව.

සාවත්ථියං උපනන්දං ආරබ්භ උච්චෙ මඤ්චෙ සයනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, පමාණිකං කරොන්තස්ස, පමාණාතික්කන්තං ලභිත්වා ඡින්දිත්වා යථා පමාණමෙව උපරි දිස්සති, එවං නිඛණිත්වා වා, උත්තානං වා කත්වා, අට්ටකං වා බන්ධිත්වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. පමාණාතික්කන්තමඤ්චපීඨතා, අත්තනො අත්ථාය කරණං වා කාරාපෙත්වා වා පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ ද්වෙ අඞ්ගානි. සෙසං සබ්බං සූචිඝරසික්ඛාපදසදිසමෙවාති.

මඤ්චපීඨසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඡට්ඨෙ ¶ තූලං ඔනද්ධමෙත්ථාති තූලොනද්ධං, චිමිලිකං පත්ථරිත්වා තූලං පක්ඛිපිත්වා උපරි චිමිලිකාය ඔනද්ධන්ති වුත්තං හොති. උද්දාලනකං භෙදනකසදිසමෙව.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ තූලොනද්ධකාරාපනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ආයොගෙ කායබන්ධනෙ අංසබද්ධකෙ පත්තත්ථවිකාය පරිස්සාවනෙ බිම්බොහනෙ, අඤ්ඤෙන කතං තූලොනද්ධං පටිලභිත්වා උද්දාලෙත්වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. බිම්බොහනඤ්චෙත්ථ සීසප්පමාණමෙව වට්ටති, සීසප්පමාණං නාම යස්ස විත්ථාරතො තීසු කොණෙසු ද්වින්නං අන්තරං විදත්ථිචතුරඞ්ගුලං හොති, මජ්ඣෙ මුට්ඨිරතනං, දීඝතො දියඩ්ඪරතනං වා ද්විරතනං වා. තූලොනද්ධමඤ්චපීඨතා, අත්තනො අත්ථාය කරණං වා කාරාපෙත්වා වා පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ ද්වෙ අඞ්ගානි. සෙසං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති.

තූලොනද්ධසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සත්තමෙ ¶ නිසීදනන්ති සන්ථතසදිසං සන්ථරිත්වා එකස්මිං අන්තෙ සුගතවිදත්ථිප්පමාණං ද්වීසු ඨානෙසු ඵාලෙත්වා කතාහි තීහි දසාහි යුත්තස්ස පරික්ඛාරස්සෙතං නාමං.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ අප්පමාණිකානි නිසීදනානි ධාරණවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, ‘‘දසා විදත්ථී’’ති අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්ති, අසාධාරණපඤ්ඤත්ති, පමාණිකං වා ඌනකං වා කරොන්තස්ස, අඤ්ඤෙන කතං පමාණාතික්කන්තං පටිලභිත්වා ඡින්දිත්වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස, විතානාදීසු යංකිඤ්චි කරොන්තස්ස, උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. නිසීදනස්ස පමාණාතික්කන්තතා, අත්තනො අත්ථාය කරණං වා කාරාපෙත්වා වා පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ ද්වෙ අඞ්ගානි. සෙසං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති.

නිසීදනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා

අට්ඨමෙ ¶ ¶ කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදින්ති අධොනාභිඋබ්භජාණුමණ්ඩලං කණ්ඩුපීළකඅස්සාවථුල්ලකච්ඡාබාධානං පටිච්ඡාදනත්ථං අනුඤ්ඤාතං චීවරං.

සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ අප්පමාණිකායො කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදිකායො ධාරණවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, සෙසං නිසීදනෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති.

කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නවමෙ සාවත්ථියං ඡබ්බග්ගියෙ ආරබ්භ අප්පමාණිකායො වස්සිකසාටිකායො ධාරණවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සෙසමෙත්ථ යං වත්තබ්බං, තං නිසීදනෙ වුත්තනයමෙවාති.

වස්සිකසාටිකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දසමෙ ¶ සාවත්ථියං ආයස්මන්තං නන්දං ආරබ්භ සුගතචීවරප්පමාණං චීවරං ධාරණවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, සාධාරණපඤ්ඤත්ති, සෙසං නිසීදනෙ වුත්තනයමෙවාති.

නන්දසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

කඞ්ඛාවිතරණියා පාතිමොක්ඛවණ්ණනාය

සුද්ධපාචිත්තියවණ්ණනා නිට්ඨිතා.