📜

13. දානලක්ඛණාදිවිනිච්ඡයකථා

69. දානවිස්සාසග්ගාහෙහිලාභස්ස පරිණාමනන්ති එත්ථ තාව දානන්ති අත්තනො සන්තකස්ස චීවරාදිපරික්ඛාරස්ස සද්ධිවිහාරිකාදීසු යස්ස කස්සචි දානං. තත්රිදං දානලක්ඛණං – ‘‘ඉදං තුය්හං දෙමි දදාමි දජ්ජාමි ඔණොජෙමි පරිච්චජාමි විස්සජ්ජාමී’’ති වා ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස දෙමි…පෙ… විස්සජ්ජාමී’’ති වා වදති, සම්මුඛාපි පරම්මුඛාපි දින්නංයෙව හොති. ‘‘තුය්හං ගණ්හාහී’’ති වුත්තෙ ‘‘මය්හං ගණ්හාමී’’ති වදති, සුදින්නං සුග්ගහිතඤ්ච. ‘‘තව සන්තකං කරොහි, තව සන්තකං හොතු, තව සන්තකං හොතී’’ති වුත්තෙ ‘‘මම සන්තකං කරොමි, මම සන්තකං හොතු, මම සන්තකං කරිස්සාමී’’ති වදති, දුදින්නං දුග්ගහිතඤ්ච. නෙව දාතා දාතුං ජානාති, න ඉතරො ගහෙතුං, සචෙ පන ‘‘තව සන්තකං කරොහී’’ති වුත්තෙ ‘‘සාධු, භන්තෙ, මය්හං ගණ්හාමී’’ති ගණ්හාති, සුග්ගහිතං. සචෙ පන එකො ‘‘ඉදං චීවරං ගණ්හාහී’’ති වදති, ඉතරො ‘‘න ගණ්හාමී’’ති වදති, පුන සො ‘‘දින්නං මයා තුය්හං, ගණ්හාහී’’ති වදති, ඉතරොපි ‘‘න මය්හං ඉමිනා අත්ථො’’ති වදති, තතො පුරිමොපි ‘‘මයා දින්න’’න්ති දසාහං අතික්කාමෙති, පච්ඡිමොපි ‘‘මයා පටික්ඛිත්ත’’න්ති, කස්ස ආපත්තීති? න කස්සචි. යස්ස පන රුච්චති, තෙන අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං. ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස දෙහී’’ති දින්නං යාව පරස්ස හත්ථං න පාපුණාති, තාව යො පහිණති, තස්සෙව සන්තකං, ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස දම්මී’’ති දින්නං පන යස්ස පහීයති, තස්ස සන්තකං. තස්මා භික්ඛු භික්ඛුස්ස හත්ථෙ චීවරං පහිණති ‘‘ඉදං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දෙහී’’ති. සො අන්තරාමග්ගෙ යො පහිණති, තස්ස විස්සාසා ගණ්හාති, සුග්ගහිතං. යස්ස පහීයති, තස්ස විස්සාසා ගණ්හාති, දුග්ගහිතං.

භික්ඛු (මහාව. 378-379) භික්ඛුස්ස හත්ථෙ චීවරං පහිණති ‘‘ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දෙහී’’ති. සො අන්තරාමග්ගෙ සුණාති ‘‘යො පහිණති, සො කාලකතො’’ති, තස්ස මතකචීවරං අධිට්ඨාති, ස්වාධිට්ඨිතං. යස්ස පහීයති, තස්ස විස්සාසා ගණ්හාති, දුග්ගහිතං. භික්ඛු භික්ඛුස්ස හත්ථෙ චීවරං පහිණති ‘‘ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දෙහී’’ති. සො අන්තරාමග්ගෙ සුණාති ‘‘යස්ස පහීයති, සො කාලකතො’’ති, තස්ස මතකචීවරං අධිට්ඨාති, ද්වාධිට්ඨිතං. යො පහිණති, තස්ස විස්සාසා ගණ්හාති, සුග්ගහිතං. භික්ඛු භික්ඛුස්ස හත්ථෙ චීවරං පහිණති ‘‘ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දෙහී’’ති. සො අන්තරාමග්ගෙ සුණාති ‘‘උභො කාලකතා’’ති, යො පහිණති, තස්ස මතකචීවරං අධිට්ඨාති, ස්වාධිට්ඨිතං. යස්ස පහීයති, තස්ස මතකචීවරං අධිට්ඨාති, ද්වාධිට්ඨිතං. භික්ඛු භික්ඛුස්ස හත්ථෙ චීවරං පහිණති ‘‘ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දම්මී’’ති. සො අන්තරාමග්ගෙ යො පහිණති, තස්ස විස්සාසා ගණ්හාති, දුග්ගහිතං. යස්ස පහීයති, තස්ස විස්සාසා ගණ්හාති, සුග්ගහිතං. භික්ඛු භික්ඛුස්ස හත්ථෙ චීවරං පහිණති ‘‘ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දම්මී’’ති. සො අන්තරාමග්ගෙ සුණාති ‘‘යො පහිණති, සො කාලකතො’’ති, තස්ස මතකචීවරං අධිට්ඨාති, ද්වාධිට්ඨිතං. යස්ස පහීයති, තස්ස විස්සාසා ගණ්හාති, සුග්ගහිතං. භික්ඛු භික්ඛුස්ස හත්ථෙ චීවරං පහිණති ‘‘ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දම්මී’’ති. සො අන්තරාමග්ගෙ සුණාති ‘‘යස්ස පහීයති, සො කාලකතො’’ති, තස්ස මතකචීවරං අධිට්ඨාති, ස්වාධිට්ඨිතං. යො පහිණති, තස්ස විස්සාසා ගණ්හාති, දුග්ගහිතං. භික්ඛු භික්ඛුස්ස හත්ථෙ චීවරං පහිණති ‘‘ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දම්මී’’ති. සො අන්තරාමග්ගෙ සුණාති ‘‘උභො කාලකතා’’ති. යො පහිණති, තස්ස මතකචීවරං අධිට්ඨාති, ද්වාධිට්ඨිතං. යස්ස පහීයති, තස්ස මතකචීවරං අධිට්ඨාති, ස්වාධිට්ඨිතං.

පරිච්චජිත්වා දින්නං පුන කෙනචි කාරණෙන කුපිතො ආහරාපෙතුං න ලභති. අත්තනා දින්නම්පි හි චීවරං සකසඤ්ඤාය අච්ඡින්දතො නිස්සග්ගියං, අඤ්ඤං පරික්ඛාරං අන්තමසො සූචිම්පි අච්ඡින්දතො දුක්කටං. සචෙ පන ‘‘භන්තෙ, තුම්හාකං ඉදං සාරුප්ප’’න්ති සයමෙව දෙති, ගහෙතුං වට්ටති. අථ පන ‘‘ආවුසො, මයං තුය්හං ‘වත්තපටිවත්තං කරිස්සති, අම්හාකං සන්තිකෙ උපජ්ඣං ගණ්හිස්සති, ධම්මං පරියාපුණිස්සතී’ති චීවරං අදම්හා, සො දානි ත්වං න වත්තං කරොසි, න උපජ්ඣං ගණ්හාසි, න ධම්මං පරියාපුණාසී’’ති එවමාදීනි වුත්තො ‘‘භන්තෙ, චීවරත්ථාය මඤ්ඤෙ භණථ, ඉදං වො චීවර’’න්ති දෙති, එවම්පි වට්ටති. දිසාපක්කමන්තං වා පන දහරං ‘‘නිවත්තෙථ න’’න්ති භණති, සො න නිවත්තති, චීවරෙ ගහෙත්වා නිරුන්ධථාති, එවඤ්චෙ නිවත්තති, සාධු. සචෙ ‘‘පත්තචීවරත්ථාය මඤ්ඤෙ තුම්හෙ භණථ, ගණ්හථ න’’න්ති දෙති, එවම්පි වට්ටති. විබ්භමන්තං වා දිස්වා ‘‘මයං තුය්හං ‘වත්තං කරිස්සතී’ති පත්තචීවරං අදම්හා, සො දානි ත්වං විබ්භමිත්වා චරසී’’ති වදති, ඉතරො ‘‘ගණ්හථ තුම්හාකං පත්තචීවර’’න්ති දෙති, එවම්පි වට්ටති. ‘‘මම සන්තිකෙ උපජ්ඣං ගණ්හන්තස්සෙව දෙමි, අඤ්ඤත්ථ ගණ්හන්තස්ස න දෙමි, වත්තං කරොන්තස්සෙව දෙමි, අකරොන්තස්ස න දෙමි, ධම්මං පරියාපුණන්තස්සෙව දෙමි, අපරියාපුණන්තස්ස න දෙමි, අවිබ්භමන්තස්සෙව දෙමි, විබ්භමන්තස්ස න දෙමී’’ති එවං පන දාතුං න වට්ටති, දදතො දුක්කටං, ආහරාපෙතුං පන වට්ටති, විස්සජ්ජෙත්වා දින්නං අච්ඡින්දිත්වා ගණ්හන්තො භණ්ඩග්ඝෙන කාරෙතබ්බො. අයං තාව දානෙ විනිච්ඡයො.

70. විස්සාසග්ගාහලක්ඛණං පන ඉමිනා සුත්තෙන ජානිතබ්බං –

‘‘අනුජානාමි , භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතස්ස විස්සාසං ගහෙතුං සන්දිට්ඨො ච හොති, සම්භත්තො ච, ආලපිතො ච, ජීවති ච, ගහිතෙ ච අත්තමනො හොතී’’ති (මහාව. 356).

තත්ථ (පාරා. අට්ඨ. 1.131) සන්දිට්ඨොති දිට්ඨමත්තකමිත්තො. සම්භත්තොති දළ්හමිත්තො. ආලපිතොති ‘‘මම සන්තකං යං ඉච්ඡසි, තං ගණ්හෙය්යාසි, ආපුච්ඡිත්වා ගහණෙ කාරණං නත්ථී’’ති වුත්තො. ජීවතීති අනුට්ඨානසෙය්යාය සයිතොපි යාවජීවිතින්ද්රියුපච්ඡෙදං න පාපුණාති. ගහිතෙ ච අත්තමනොති ගහිතෙ තුට්ඨචිත්තො හොති. ‘‘එවරූපස්ස සන්තකං ගහිතෙ මෙ අත්තමනො භවිස්සතී’’ති ජානන්තෙන ගහෙතුං වට්ටති. අනවසෙසපරියාදානවසෙන චෙතානි පඤ්චඞ්ගානි වුත්තානි, විස්සාසග්ගාහො පන තීහි අඞ්ගෙහි රුහති සන්දිට්ඨො, ජීවති, ගහිතෙ අත්තමනො, සම්භත්තො, ජීවති, ගහිතෙ අත්තමනො, ආලපිතො, ජීවති, ගහිතෙ අත්තමනොති. යො පන න ජීවති, න ච ගහිතෙ අත්තමනො හොති, තස්ස සන්තකං විස්සාසග්ගාහෙන ගහිතම්පි පුන දාතබ්බං. දදමානෙන ච මතකධනං තාව යෙ තස්ස ධනෙ ඉස්සරා ගහට්ඨා වා පබ්බජිතා වා, තෙසං දාතබ්බං. අනත්තමනස්ස සන්තකං තස්සෙව දාතබ්බං, යො පන පඨමංයෙව ‘‘සුට්ඨු කතං තයා මම සන්තකං ගණ්හන්තෙනා’’ති වචීභෙදෙන වා චිත්තුප්පාදමත්තෙන වා අනුමොදිත්වා පච්ඡා කෙනචි කාරණෙන කුපිතො, පච්චාහරාපෙතුං න ලභති, යොපි අදාතුකාමො, චිත්තෙන පන අධිවාසෙති, න කිඤ්චි වදති, සොපි පුන පච්චාහරාපෙතුං න ලභති. යො පන ‘‘මයා තුම්හාකං සන්තකං ගහිතං වා පරිභුත්තං වා’’ති වුත්තෙ ‘‘ගහිතං වා හොතු පරිභුත්තං වා, මයා පන තං කෙනචිදෙව කරණීයෙන ඨපිතං, තං පාකතිකං කාතුං වට්ටතී’’ති වදති, අයං පච්චාහරාපෙතුං ලභති. අයං විස්සාසග්ගාහෙ විනිච්ඡයො.

71. ලාභස්ස පරිණාමනන්ති ඉදං පන අඤ්ඤෙසං අත්ථාය පරිණතලාභස්ස අත්තනො අඤ්ඤස්ස වා පරිණාමනං සන්ධාය වුත්තං. තත්රායං විනිච්ඡයො (පාරා. අට්ඨ. 2.659-660) – සඞ්ඝස්ස පරිණතං සහධම්මිකානං වා ගිහීනං වා අන්තමසො මාතුසන්තකම්පි ‘‘ඉදං මය්හං දෙහී’’ති සඞ්ඝස්ස පරිණතභාවං ඤත්වා අත්තනො පරිණාමෙත්වා ගණ්හන්තස්ස නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං, ‘‘ඉමස්ස භික්ඛුනො දෙහී’’ති එවං අඤ්ඤස්ස පරිණාමෙන්තස්ස සුද්ධිකපාචිත්තියං. තස්මා යොපි වස්සිකසාටිකසමයෙ මාතුඝරෙපි සඞ්ඝස්ස පරිණතං වස්සිකසාටිකං ඤත්වා අත්තනො පරිණාමෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං, පරස්ස පරිණාමෙති, සුද්ධිකපාචිත්තියං. මනුස්සා ‘‘සඞ්ඝභත්තං කරිස්සාමා’’ති සප්පිතෙලාදීනි ආහරන්ති, ගිලානො චෙපි භික්ඛුසඞ්ඝස්ස පරිණතභාවං ඤත්වා කිඤ්චි යාචති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තියමෙව. සචෙ පන සො ‘‘තුම්හාකං සප්පිආදීනි ආභතානි අත්ථී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ආම, අත්ථී’’ති වුත්තෙ ‘‘මය්හම්පි දෙථා’’ති වදති, වට්ටති. අථාපි නං කුක්කුච්චායන්තං උපාසකා වදන්ති ‘‘සඞ්ඝොපි අම්හෙහි දින්නමෙව ලභති, ගණ්හථ, භන්තෙ’’ති, එවම්පි වට්ටති.

එකස්මිං විහාරෙ සඞ්ඝස්ස පරිණතං අඤ්ඤවිහාරං උද්දිසිත්වා ‘‘අසුකස්මිං නාම විහාරෙ සඞ්ඝස්ස දෙථා’’ති පරිණාමෙති, ‘‘කිං සඞ්ඝස්ස දානෙන, චෙතියස්ස පූජං කරොථා’’ති එවං චෙතියස්ස වා පරිණාමෙති, දුක්කටං. චෙතියස්ස පරිණතං අඤ්ඤචෙතියස්ස වා සඞ්ඝස්ස වා ගණස්ස වා පුග්ගලස්ස වා පරිණාමෙති, දුක්කටමෙව. නියමෙත්වා අඤ්ඤචෙතියස්ස අත්ථාය රොපිතමාලාවච්ඡතො අඤ්ඤචෙතියම්හි පුප්ඵම්පි ආරොපෙතුං න වට්ටති, එකස්ස චෙතියස්ස පන ඡත්තං වා පටාකං වා ආරොපෙත්වා ඨිතං දිස්වා සෙසං අඤ්ඤචෙතියස්ස දාපෙතුං වට්ටති. අන්තමසො සුනඛස්සපි පරිණතං ‘‘ඉමස්ස සුනඛස්ස මා දෙහි, එතස්ස දෙහී’’ති එවං අඤ්ඤපුග්ගලස්ස පරිණාමෙති, දුක්කටං. සචෙ පන දායකා ‘‘මයං සඞ්ඝභත්තං කාතුකාමා, චෙතියපූජං කාතුකාමා, එකස්ස භික්ඛුනො පරික්ඛාරං දාතුකාමා, තුම්හාකං රුචියා දස්සාම, භණථ කත්ථ දෙමා’’ති වදන්ති, එවං වුත්තෙ තෙන භික්ඛුනා ‘‘යත්ථ ඉච්ඡථ, තත්ථ දෙථා’’ති වත්තබ්බා. සචෙ පන කෙවලං ‘‘කත්ථ දෙමා’’ති පුච්ඡන්ති, ‘‘යත්ථ තුම්හාකං දෙය්යධම්මො පරිභොගං වා ලභෙය්ය, පටිසඞ්ඛාරං වා ලභෙය්ය, චිරට්ඨිතිකො වා අස්ස, යත්ථ වා පන තුම්හාකං චිත්තං පසීදති, තත්ථ දෙථා’’ති වත්තුං වට්ටති.

ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ

දානලක්ඛණාදිවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.