📜

14. පථවීඛණනවිනිච්ඡයකථා

72. පථවීති ද්වෙ පථවී ජාතා ච පථවී අජාතා ච පථවීති. තත්ථ ජාතා නාම පථවී සුද්ධපංසුකා සුද්ධමත්තිකා අප්පපාසාණා අප්පසක්ඛරා අප්පකඨලා අප්පමරුම්බා අප්පවාලුකා යෙභුය්යෙනපංසුකා යෙභුය්යෙනමත්තිකා, අදඩ්ඪාපි වුච්චති ‘‘ජාතා පථවී’’ති. යොපි පංසුපුඤ්ජො වා මත්තිකාපුඤ්ජො වා අතිරෙකචාතුමාසං ඔවට්ඨො, සොපි වුච්චති ‘‘ජාතා පථවී’’ති. අජාතා නාම පථවී සුද්ධපාසාණා සුද්ධසක්ඛරා සුද්ධකඨලා සුද්ධමරුම්බා සුද්ධවාලුකා අප්පපංසුකා අප්පමත්තිකා යෙභුය්යෙනපාසාණා යෙභුය්යෙනසක්ඛරා යෙභුය්යෙනකඨලා යෙභුය්යෙනමරුම්බා යෙභුය්යෙනවාලුකා, දඩ්ඪාපි වුච්චති ‘‘අජාතා පථවී’’ති. යොපි පංසුපුඤ්ජො වා මත්තිකාපුඤ්ජො වා ඔමකචාතුමාසං ඔවට්ඨො, සොපි වුච්චති ‘‘අජාතා පථවී’’ති (පාචි. 84-86).

තත්ථ ජාතපථවිං ඛණන්තස්ස ඛණාපෙන්තස්ස වා පාචිත්තියං. තත්රායං විනිච්ඡයො (පාචි. අට්ඨ. 86) – සචෙ සයං ඛණති, පහාරෙ පහාරෙ පාචිත්තියං. සචෙ අඤ්ඤං ආණාපෙති, සකිං ආණත්තො සචෙපි සකලදිවසං ඛණති, ආණාපකස්ස එකමෙව පාචිත්තියං. සචෙ පන කුසීතො හොති, පුනප්පුනං ආණාපෙතබ්බො, තං ආණාපෙත්වා ඛණාපෙන්තස්ස වාචාය වාචාය පාචිත්තියං. සචෙ ‘‘පොක්ඛරණිං ඛණාහී’’ති වදති, වට්ටති. ඛතායෙව හි පොක්ඛරණී නාම හොති. තස්මා අයං කප්පියවොහාරො. එස නයො ‘‘වාපිං තළාකං ආවාටං ඛණා’’තිආදීසුපි. ‘‘ඉමං ඔකාසං ඛණ, ඉමස්මිං ඔකාසෙ පොක්ඛරණිං ඛණා’’ති වත්තුං පන න වට්ටති. ‘‘කන්දං ඛණ, මූලං ඛණා’’ති අනියමෙත්වා වත්තුං වට්ටති, ‘‘ඉමං වල්ලිං ඛණ, ඉමස්මිං ඔකාසෙ කන්දං වා මූලං වා ඛණා’’ති වත්තුං න වට්ටති.

73. පොක්ඛරණිං සොධෙන්තෙහි යො කුටෙහි උස්සිඤ්චිතුං සක්කා හොති තනුකකද්දමො, තං අපනෙතුං වට්ටති, බහලො න වට්ටති. ආතපෙන සුක්ඛකද්දමො ඵලති, තත්ර යො හෙට්ඨා පථවියා අසම්බන්ධො, තමෙව අපනෙතුං වට්ටති. උදකෙන ගතට්ඨානෙ උදකපප්පටකො නාම හොති, වාතපහාරෙන චලති, තං අපනෙතුං වට්ටති. පොක්ඛරණීආදීනං තටං භිජ්ජිත්වා උදකසාමන්තා පතති. සචෙ ඔමකචාතුමාසං ඔවට්ඨං, ඡින්දිතුං භින්දිතුං වා වට්ටති, චාතුමාසතො උද්ධං න වට්ටති. සචෙ පන උදකෙයෙව පතති, දෙවෙන අතිරෙකචාතුමාසං ඔවට්ඨෙපි උදකෙයෙව උදකස්ස පතිතත්තා වට්ටති.

පාසාණපිට්ඨියං සොණ්ඩිං ඛණන්ති, සචෙ තත්ථ පඨමමෙව සුඛුමරජං පතති, තං දෙවෙන ඔවට්ඨං හොති, චාතුමාසච්චයෙන අකප්පියපථවීසඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. උදකෙ පරියාදින්නෙ සොණ්ඩිං සොධෙන්තෙහි විකොපෙතුං න වට්ටති. සචෙ පඨමමෙව උදකෙන පූරති, පච්ඡා රජං පතති, තං විකොපෙතුං වට්ටති. තත්ථ හි දෙවෙ වස්සන්තෙපි උදකෙයෙව උදකං පතති. පිට්ඨිපාසාණෙ සුඛුමරජං හොති, දෙවෙ ඵුසායන්තෙ අල්ලීයති, තම්පි චාතුමාසච්චයෙන විකොපෙතුං න වට්ටති. අකතපබ්භාරෙ වම්මිකො උට්ඨිතො හොති, යථාසුඛං විකොපෙතුං වට්ටති. සචෙ අබ්භොකාසෙ උට්ඨහති, ඔමකචාතුමාසං ඔවට්ඨොයෙව වට්ටති. රුක්ඛාදීසු ආරුළ්හඋපචිකමත්තිකායම්පි එසෙව නයො. ගණ්ඩුප්පාදගූථමූසිකුක්කරගොකණ්ටකාදීසුපි එසෙව නයො. ගොකණ්ටකො නාම ගාවීනං ඛුරච්ඡින්නකද්දමො වුච්චති. සචෙ පන හෙට්ඨිමතලෙන භූමිසම්බන්ධො හොති, එකදිවසම්පි න වට්ටති. කසිතට්ඨානෙ නඞ්ගලච්ඡින්නමත්තිකාපිණ්ඩං ගණ්හන්තස්ස එසෙව නයො.

පුරාණසෙනාසනං හොති අච්ඡදනං වා විනට්ඨච්ඡදනං වා අතිරෙකචාතුමාසං ඔවට්ඨං ජාතපථවීසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡති, තතො අවසෙසං ඡදනිට්ඨකං වා ගොපානසීආදිකං උපකරණං වා ‘‘ඉට්ඨකං ගණ්හාමි, ගොපානසිං භිත්තිපාදං පදරත්ථරණං පාසාදත්ථම්භං ගණ්හාමී’’ති සඤ්ඤාය ගණ්හිතුං වට්ටති, තෙන සද්ධිං මත්තිකා පතති, අනාපත්ති, භිත්තිමත්තිකං ගණ්හන්තස්ස පන ආපත්ති. සචෙ යා යා අතින්තා, තං තං ගණ්හාති, අනාපත්ති. අන්තොගෙහෙ මත්තිකාපුඤ්ජො හොති, තස්මිං එකදිවසං ඔවට්ඨෙ ගෙහං ඡාදෙන්ති. සචෙ සබ්බො තින්තො, චාතුමාසච්චයෙන ජාතපථවීයෙව. අථස්ස උපරිභාගොයෙව තින්තො, අන්තො අතින්තො, යත්තකං තින්තං, තං කප්පියකාරකෙහි කප්පියවොහාරෙන අපනාමෙත්වා සෙසං යථාසුඛං වළඤ්ජෙතුං වට්ටති උදකෙන තෙමිතත්තා. එකාබද්ධායෙව හි ජාතපථවී හොති, න ඉතරාති. අබ්භොකාසෙ මත්තිකාපාකාරො හොති, අතිරෙකචාතුමාසං ඔවට්ඨො ජාතපථවීසඞ්ඛ්යං ගච්ඡති, තත්ථ ලග්ගපංසුං පන අල්ලහත්ථෙන ඡුපිත්වා ගහෙතුං වට්ටති. සචෙ ඉට්ඨකපාකාරො හොති, යෙභුය්යෙනකඨලට්ඨානෙ තිට්ඨති, යථාසුඛං විකොපෙතුං වට්ටති. අබ්භොකාසෙ ඨිතමණ්ඩපත්ථම්භං ඉතො චිතො ච සඤ්චාලෙත්වා පථවිං විකොපෙන්තෙන ගහෙතුං න වට්ටති, උජුකමෙව උද්ධරිතුං වට්ටති. අඤ්ඤම්පි සුක්ඛරුක්ඛං සුක්ඛඛාණුකං වා ගණ්හන්තස්ස එසෙව නයො.

74. නවකම්මත්ථං ථම්භං වා පාසාණං වා රුක්ඛං වා දණ්ඩකෙහි උච්චාලෙත්වා පවට්ටෙන්තා ගච්ඡන්ති , තත්ථ ජාතපථවී භිජ්ජති, සචෙ සුද්ධචිත්තා පවට්ටෙන්ති, අනාපත්ති. අථ පන තෙන අපදෙසෙන පථවිං භින්දිතුකාමායෙව හොන්ති, ආපත්ති. සාඛාදීනි කඩ්ඪන්තානම්පි පථවියං දාරූනි ඵාලෙන්තානම්පි එසෙව නයො. පථවියං අට්ඨිසූචිකණ්ටකාදීසුපි යං කිඤ්චි ආකොටෙතුං වා පවෙසෙතුං වා න වට්ටති, ‘‘පස්සාවධාරාය වෙගෙන පථවිං භින්දිස්සාමී’’ති එවං පස්සාවම්පි කාතුං න වට්ටති. කරොන්තස්ස භිජ්ජති, ආපත්ති, ‘‘විසමභූමිං සමං කරිස්සාමී’’ති සම්මජ්ජනියා ඝංසිතුම්පි න වට්ටති. වත්තසීසෙනෙව හි සම්මජ්ජිතබ්බං. කෙචි කත්තරයට්ඨියා භූමිං කොට්ටෙන්ති, පාදඞ්ගුට්ඨකෙන විලිඛන්ති, ‘‘චඞ්කමිතට්ඨානං දස්සෙස්සාමා’’ති පුනප්පුනං භූමිං භින්දන්තා චඞ්කමන්ති, සබ්බං න වට්ටති, වීරියසම්පග්ගහත්ථං පන සමණධම්මං කරොන්තෙන සුද්ධචිත්තෙන චඞ්කමිතුං වට්ටති. ‘‘හත්ථං ඛොවිස්සාමා’’ති පථවියං ඝංසන්ති, න වට්ටති, අඝංසන්තෙන පන අල්ලහත්ථං පථවියං ඨපෙත්වා රජං ගහෙතුං වට්ටති.

කෙචි කණ්ඩුකච්ඡුආදීහි ආබාධිකා ඡින්නතටාදීසු අඞ්ගපච්චඞ්ගානි ඝංසන්ති, න වට්ටති. ජාතපථවිං දහති වා දහාපෙති වා, පාචිත්තියං, අන්තමසො පත්තම්පි පචන්තො යත්තකෙසු ඨානෙසු අග්ගිං දෙති වා දාපෙති වා, තත්තකානි පාචිත්තියානි, තස්මා පත්තං පචන්තෙනපි පුබ්බෙ පක්කට්ඨානෙයෙව පචිතබ්බො. අදඩ්ඪාය පථවියා අග්ගිං ඨපෙතුං න වට්ටති, පත්තපචනකපාලස්ස පන උපරි අග්ගිං ඨපෙතුං වට්ටති. දාරූනං උපරි ඨපෙති, සො අග්ගි තානි දහන්තො ගන්ත්වා පථවිං දහති, න වට්ටති. ඉට්ඨකකපාලාදීසුපි එසෙව නයො. තත්රාපි හි ඉට්ඨකාදීනංයෙව උපරි ඨපෙතුං වට්ටති. කස්මා? තෙසං අනුපාදානත්තා. න හි තානි අග්ගිස්ස උපාදානසඞ්ඛ්යං ගච්ඡන්ති, සුක්ඛඛාණුසුක්ඛරුක්ඛාදීසුපි අග්ගිං දාතුං න වට්ටති. සචෙ පන ‘‘පථවිං අප්පත්තමෙව නිබ්බාපෙත්වා ගමිස්සාමී’’ති දෙති, වට්ටති. පච්ඡා නිබ්බාපෙතුං න සක්කොති, අවිසයත්තා අනාපත්ති. තිණුක්කං ගහෙත්වා ගච්ඡන්තො හත්ථෙ ඩය්හමානෙ භූමියං පාතෙති, අනාපත්ති. පතිතට්ඨානෙයෙව උපාදානං දත්වා අග්ගිං කාතුං වට්ටති. දඩ්ඪපථවියා ච යත්තකං ඨානං උසුමාය අනුගතං, සබ්බං විකොපෙතුං වට්ටති.

යො පන අජානනකො භික්ඛු අරණිසහිතෙන අග්ගිං නිබ්බත්තෙත්වා හත්ථෙන උක්ඛිපිත්වා ‘‘කිං කරොමී’’ති වදති, ‘‘ජාලෙහී’’ති වත්තබ්බො. ‘‘හත්ථො ඩය්හතී’’ති වදති, ‘‘යථා න ඩය්හති, තථා කරොහී’’ති වත්තබ්බො. ‘‘භූමියං පාතෙහී’’ති පන න වත්තබ්බො. සචෙ හත්ථෙ ඩය්හමානෙ පාතෙති, ‘‘පථවිං දහිස්සාමී’’ති අපාතිතත්තා අනාපත්ති, පතිතට්ඨානෙ පන අග්ගිං කාතුං වට්ටති. ‘‘ඉමස්ස ථම්භස්ස ආවාටං ජාන, මහාමත්තිකං ජාන, ථුසමත්තිකං ජාන, මහාමත්තිකං දෙහි, ථුසමත්තිකං දෙහි, මත්තිකං ආහර, පංසුං ආහර, මත්තිකාය අත්ථො, පංසුනා අත්ථො , ඉමස්ස ථම්භස්ස ආවාටං කප්පියං කරොහි, ඉමං මත්තිකං කප්පියං කරොහි, ඉමං පංසුං කප්පියං කරොහී’’ති එවං කප්පියවොහාරෙන යං කිඤ්චි කාරාපෙතුං වට්ටති. අඤ්ඤවිහිතො කෙනචි සද්ධිං කිඤ්චි කථෙන්තො පාදඞ්ගුට්ඨකෙන කත්තරයට්ඨියා වා පථවිං විලිඛන්තො තිට්ඨති, එවං අසතියා විලිඛන්තස්ස භින්දන්තස්ස වා අනාපත්ති.

ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ

පථවීඛණනවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.