📜

18. කාලිකවිනිච්ඡයකථා

89. කාලිකානිපි ¶ චත්තාරීති එත්ථ (පාචි. අට්ඨ. 255-256) යාවකාලිකං යාමකාලිකං සත්තාහකාලිකං යාවජීවිකන්ති ඉමානි චත්තාරි කාලිකානි වෙදිතබ්බානි. තත්ථ පුරෙභත්තං පටිග්ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං යං කිඤ්චි ඛාදනීයභොජනීයං යාව මජ්ඣන්හිකසඞ්ඛතො කාලො, තාව පරිභුඤ්ජිතබ්බතො යාවකාලිකං. සද්ධිං අනුලොමපානෙහි අට්ඨවිධං පානං යාව රත්තියා පච්ඡිමයාමසඞ්ඛාතො ¶ යාමො, තාව පරිභුඤ්ජිතබ්බතො යාමො කාලො අස්සාති යාමකාලිකං. සප්පිආදි පඤ්චවිධං භෙසජ්ජං පටිග්ගහෙත්වා සත්තාහං නිධෙතබ්බතො සත්තාහො කාලො අස්සාති සත්තාහකාලිකං. ඨපෙත්වා උදකං අවසෙසං සබ්බම්පි පටිග්ගහිතං යාවජීවං පරිහරිත්වා සති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජිතබ්බතො යාවජීවිකන්ති වුච්චති.

90. තත්ථ යාවකාලිකෙසු භොජනීයං නාම ඔදනො කුම්මාසො සත්තු මච්ඡො මංසන්ති. පඤ්ච භොජනානි යාමකාලිකං සත්තාහකාලිකං යාවජීවිකඤ්ච ඨපෙත්වා අවසෙසං ඛාදනීයං නාම. එත්ථ (පාචි. අට්ඨ. 248-9) පන යං තාව සක්ඛලිමොදකාදි පුබ්බණ්ණාපරණ්ණමයං ඛාදනීයං, තත්ථ වත්තබ්බමෙව නත්ථි. යම්පි වනමූලාදිප්පභෙදං ආමිසගතිකං හොති. සෙය්යථිදං – මූලඛාදනීයං කන්දඛාදනීයං මුළාලඛාදනීයං මත්ථකඛාදනීයං ඛන්ධඛාදනීයං තචඛාදනීයං පත්තඛාදනීයං පුප්ඵඛාදනීයං ඵලඛාදනීයං අට්ඨිඛාදනීයං පිට්ඨඛාදනීයං නිය්යාසඛාදනීයන්ති, ඉදම්පි ඛාදනීයසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡති.

තත්ථ පන ආමිසගතිකසල්ලක්ඛණත්ථං ඉදං මුඛමත්තනිදස්සනං – මූලඛාදනීයෙ තාව මූලකමූලං ඛාරකමූලං චච්චුමූලං තම්බකමූලං තණ්ඩුලෙය්යකමූලං වත්ථුලෙය්යකමූලං වජකලිමූලං ජජ්ඣරිමූලන්ති එවමාදීනි සූපෙය්යපණ්ණමූලානි ආමිසගතිකානි. එත්ථ ච වජකලිමූලෙ ජරට්ඨං ඡින්දිත්වා ඡඩ්ඩෙන්ති, තං යාවජීවිකං හොති. අඤ්ඤම්පි එවරූපං එතෙනෙව නයෙන වෙදිතබ්බං. මූලකඛාරකජජ්ඣරිමූලානං පන ජරට්ඨානිපි ආමිසගතිකානෙවාති වුත්තං. යානි පන පාළියං –

‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, මූලානි භෙසජ්ජානි හලිද්දිං සිඞ්ගිවෙරං වචං වචත්තං අතිවිසං කටුකරොහිණිං උසීරං භද්දමුත්තකං, යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි මූලානි භෙසජ්ජානි ¶ නෙව ඛාදනීයෙ ඛාදනීයත්ථං ඵරන්ති, න භොජනීයෙ භොජනීයත්ථං ඵරන්තී’’ති (මහාව. 263) –

වුත්තානි, තානි යාවජීවිකානි. තෙසං චූළපඤ්චමූලං මහාපඤ්චමූලන්තිආදිනා නයෙන ගණියමානානං ගණනාය අන්තො නත්ථි, ඛාදනීයත්ථඤ්ච භොජනීයත්ථඤ්ච අඵරණභාවොයෙව පනෙතෙසං ලක්ඛණං. තස්මා යං කිඤ්චි මූලං තෙසු තෙසු ජනපදෙසු පකතිආහාරවසෙන මනුස්සානං ඛාදනීයත්ථං භොජනීයත්ථඤ්ච ඵරති, තං යාවකාලිකං, ඉතරං යාවජීවිකන්ති වෙදිතබ්බං ¶ . සුබහුං වත්වාපි හි ඉමස්මිංයෙව ලක්ඛණෙ ඨාතබ්බං. නාමසඤ්ඤාසු පන වුච්චමානාසු තං තං නාමං අජානන්තානං සම්මොහොයෙව හොති, තස්මා නාමසඤ්ඤාය ආදරං අකත්වා ලක්ඛණමෙව දස්සිතං. යථා ච මූලෙ, එවං කන්දාදීසුපි ලක්ඛණං දස්සයිස්සාම, තස්සෙව වසෙන විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො. යඤ්ච තං පාළියං හලිද්දාදි අට්ඨවිධං වුත්තං, තස්ස ඛන්ධතචපුප්ඵඵලාදි සබ්බං යාවජීවිකන්ති වුත්තං.

කන්දඛාදනීයෙ දුවිධො කන්දො දීඝො ච භිසකිංසුකකන්දාදි, වට්ටො ච උප්පලකසෙරුකකන්දාදි, යං ගණ්ඨීතිපි වදන්ති. තත්ථ සබ්බෙසං කන්දානං ජිණ්ණජරට්ඨට්ඨානඤ්ච ඡල්ලි ච සුඛුමමූලානි ච යාවජීවිකානි, තරුණො පන සුඛඛාදනීයො සාලකල්යාණිපොතකකන්දො කිංසුකපොතකකන්දො අම්බාටකකන්දො කෙතකකන්දො මාලුවකන්දො භිසසඞ්ඛාතො පදුමපුණ්ඩරීකකන්දො පිණ්ඩාලුමසාලුආදයො ච ඛීරවල්ලිකන්දො ආලුවකන්දො සිග්ගුකන්දො තාලකන්දො නීලුප්පලරත්තුප්පලකුමුදසොගන්ධිකානං කන්දා කදලිකන්දො වෙළුකන්දො කසෙරුකකන්දොති එවමාදයො තෙසු තෙසු ජනපදෙසු පකතිආහාරවසෙන මනුස්සානං ඛාදනීයත්ථඤ්ච භොජනීයත්ථඤ්ච ඵරණකකන්දා යාවකාලිකා. ඛීරවල්ලිකන්දො අධොතො යාවජීවිකො, ධොතො යාවකාලිකො. ඛීරකාකොලිජීවිකඋසභකලසුණාදිකන්දා පන යාවජීවිකා. තෙ පාළියං ‘‘යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි මූලානි භෙසජ්ජානී’’ති එවං (මහාව. 263) මූලභෙසජ්ජසඞ්ගහෙනෙව සඞ්ගහිතා.

මුළාලඛාදනීයෙ පදුමමුළාලං පුණ්ඩරීකමුළාලං මූලසදිසංයෙව. එරකමුළාලං කන්දුලමුළාලන්ති එවමාදි තෙසු තෙසු ජනපදෙසු පකතිආහාරවසෙන මනුස්සානං ඛාදනීයත්ථං භොජනීයත්ථඤ්ච ඵරණකමුළාලං යාවකාලිකං, හලිද්දිසිඞ්ගිවෙරමකචිචතුරස්සවල්ලිකෙතකතාලහින්තාලකුන්තාලනාළිකෙරපූගරුක්ඛාදිමුළාලං පන යාවජීවිකං. තං සබ්බම්පි පාළියං ‘‘යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි මූලානි භෙසජ්ජානී’’ති එවං මූලභෙසජ්ජසඞ්ගහෙනෙව සඞ්ගහිතං.

මත්ථකඛාදනීයෙ ¶ තාලහින්තාලකුන්තාලකෙතකනාළිකෙරපූගරුක්ඛඛජ්ජූරිවෙත්තඑරකකදලීනං කළීරසඞ්ඛාතා මත්ථකා, වෙණුකළීරො නළකළීරො උච්ඡුකළීරො ¶ මූලකකළීරො සාසපකළීරො සතාවරිකළීරො සත්තන්නං ධඤ්ඤානං කළීරාති එවමාදි තෙසු තෙසු ජනපදෙසු පකතිආහාරවසෙන මනුස්සානං ඛාදනීයත්ථං භොජනීයත්ථඤ්ච ඵරණකො රුක්ඛවල්ලිආදීනං මත්ථකො යාවකාලිකො, හලිද්දිසිඞ්ගිවෙරවචමකචිලසුණානං කළීරා, තාලහින්තාලකුන්තාලනාළිකෙරකළීරානඤ්ච ඡින්දිත්වා පාතිතො ජරට්ඨබුන්දො යාවජීවිකො.

ඛන්ධඛාදනීයෙ අන්තොපථවීගතො සාලකල්යාණීඛන්ධො උච්ඡුඛන්ධො නීලුප්පලරත්තුප්පලකුමුදසොගන්ධිකානං දණ්ඩකඛන්ධාති එවමාදි තෙසු තෙසු ජනපදෙසු පකතිආහාරවසෙන මනුස්සානං ඛාදනීයත්ථං භොජනීයත්ථඤ්ච ඵරණකො ඛන්ධො යාවකාලිකො, උප්පලජාතීනං පණ්ණදණ්ඩකො පදුමජාතීනං සබ්බොපි දණ්ඩකො කරවින්දදණ්ඩාදයො ච අවසෙසසබ්බඛන්ධා යාවජීවිකා.

තචඛාදනීයෙ උච්ඡුතචොව එකො යාවකාලිකො, සොපි සරසො, සෙසො සබ්බො යාවජීවිකො. තෙසං පන මත්ථකඛන්ධතචානං තිණ්ණම්පි පාළියං කසාවභෙසජ්ජෙන සඞ්ගහො වෙදිතබ්බො. වුත්තඤ්හෙතං –

‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, කසාවානි භෙසජ්ජානි නිම්බකසාවං කුටජකසාවං පටොලකසාවං ඵග්ගවකසාවං නත්තමාලකසාවං, යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි කසාවානි භෙසජ්ජානි නෙව ඛාදනීයෙ ඛාදනීයත්ථං ඵරන්ති, න භොජනීයෙ භොජනීයත්ථං ඵරන්තී’’ති (මහාව. 263).

එත්ථ හි එතෙසම්පි සඞ්ගහො සිජ්ඣති. වුත්තකසාවානි ච සබ්බකප්පියානීති වෙදිතබ්බානි.

පත්තඛාදනීයෙ මූලකං ඛාරකො චච්චු තම්බකො තණ්ඩුලෙය්යකො පපුන්නාගො වත්ථුලෙය්යකො වජකලි ජජ්ඣරි සෙල්ලු සිග්ගු කාසමද්දකො උම්මාචීනමුග්ගො මාසො රාජමාසො ඨපෙත්වා මහානිප්ඵාවං අවසෙසනිප්ඵාවො අග්ගිමන්ථො සුනිසන්නකො සෙතවරණො නාළිකා භූමියං ජාතලොණීති එතෙසං පත්තානි, අඤ්ඤානි ච එවරූපානි තෙසු තෙසු ජනපදෙසු පකතිආහාරවසෙන මනුස්සානං ඛාදනීයත්ථඤ්ච භොජනීයත්ථඤ්ච ඵරණකානි පත්තානි එකංසෙන යාවකාලිකානි ¶ , යා පනඤ්ඤා ¶ මහානඛපිට්ඨිමත්තපණ්ණා ලොණිරුක්ඛෙ ච ගච්ඡෙ ච ආරොහති, තස්සා පත්තං යාවජීවිකං. බ්රහ්මිපත්තඤ්ච යාවකාලිකන්ති දීපවාසිනො වදන්ති. අම්බපල්ලවං යාවකාලිකං, අසොකපල්ලවං පන යාවජීවිකං. යානි චඤ්ඤානි පාළියං –

‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පණ්ණානි භෙසජ්ජානි නිම්බපණ්ණං කුටජපණ්ණං පටොලපණ්ණං සුලසිපණ්ණං කප්පාසපණ්ණං, යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි පණ්ණානි භෙසජ්ජානි නෙව ඛාදනීයෙ ඛාදනීයත්ථං ඵරන්ති, න භොජනීයෙ භොජනීයත්ථං ඵරන්තී’’ති (මහාව. 263) –

වුත්තානි, තානි යාවජීවිකානි. න කෙවලඤ්ච පණ්ණානි, තෙසං පුප්ඵඵලානිපි. යාවජීවිකපණ්ණානං පන ඵග්ගවපණ්ණං අජ්ජුකපණ්ණං ඵණිජ්ජකපණ්ණං තම්බූලපණ්ණං පදුමිනිපණ්ණන්ති එවං ගණනවසෙන අන්තො නත්ථි.

පුප්ඵඛාදනීයෙ මූලකපුප්ඵං ඛාරකපුප්ඵං චච්චුපුප්ඵං තම්බකපුප්ඵං වජකලිපුප්ඵං ජජ්ඣරිපුප්ඵං චූළනිප්ඵාවපුප්ඵං මහානිප්ඵාවපුප්ඵං කසෙරුකපුප්ඵං නාළිකෙරතාලකෙතකානං තරුණපුප්ඵානි සෙතවරණපුප්ඵං සිග්ගුපුප්ඵං උප්පලපදුමජාතිකානං පුප්ඵානං කණ්ණිකාමත්තං අගන්ධිපුප්ඵං කරීරපුප්ඵං ජීවන්තී පුප්ඵන්ති එවමාදි තෙසු තෙසු ජනපදෙසු පකතිආහාරවසෙන මනුස්සානං ඛාදනීයත්ථං භොජනීයත්ථඤ්ච ඵරණපුප්ඵං යාවකාලිකං, අසොකබකුලකුය්යකපුන්නාගචම්පකජාතිකරවීරකණිකාරකුන්දනවමාලිකමල්ලිකාදීනං පන පුප්ඵං යාවජීවිකං, තස්ස ගණනාය අන්තො නත්ථි. පාළියං පනස්ස කසාවභෙසජ්ජෙන සඞ්ගහො වෙදිතබ්බො.

ඵලඛාදනීයෙ පනසලබුජතාලනාළිකෙරඅම්බජම්බුඅම්බාටකතින්තිණිකමාතුලුඞ්ගකපිත්ථලාබුකුම්භණ්ඩපුස්සඵලතිම්බරූසකතිපුසවාතිඞ්ගණචොචමොචමධුකාදීනං ඵලානි, යානි ලොකෙ තෙසු තෙසු ජනපදෙසු පකතිආහාරවසෙන මනුස්සානං ඛාදනීයත්ථං භොජනීයත්ථඤ්ච ඵරන්ති, සබ්බානි තානි යාවකාලිකානි, නාමගණනවසෙන තෙසං න සක්කා පරියන්තං දස්සෙතුං. යානි පන පාළියං –

‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ඵලානි භෙසජ්ජානි බිලඞ්ගං පිප්පලිං මරීචං හරීතකං විභීතකං ආමලකං ගොට්ඨඵලං, යානි වා පනඤ්ඤානිපි ¶ අත්ථි ඵලානි භෙසජ්ජානි නෙව ඛාදනීයෙ ඛාදනීයත්ථං ඵරන්ති, න භොජනීයෙ භොජනීයත්ථං ඵරන්තී’’ති (මහාව. 263) –

වුත්තානි ¶ , තානි යාවජීවිකානි. තෙසම්පි අපරිපක්කානි අච්ඡිවබිම්බවරණකෙතකකාස්මරීආදීනං ඵලානි ජාතිඵලං කටුකඵලං එළා තක්කොලන්ති එවං නාමවසෙන න සක්කා පරියන්තං දස්සෙතුං.

අට්ඨිඛාදනීයෙ ලබුජට්ඨි පනසට්ඨි අම්බාටකට්ඨි සාලට්ඨි ඛජ්ජූරීකෙතකතිම්බරූසකානං තරුණඵලට්ඨි තින්තිණිකට්ඨි බිම්බඵලට්ඨි උප්පලපදුමජාතීනං පොක්ඛරට්ඨීති එවමාදීනි තෙසු තෙසු ජනපදෙසු මනුස්සානං පකතිආහාරවසෙන ඛාදනීයත්ථං භොජනීයත්ථඤ්ච ඵරණකානි අට්ඨීනි යාවකාලිකානි, මධුකට්ඨි පුන්නාගට්ඨි හරීතකාදීනං අට්ඨීනි සිද්ධත්ථකට්ඨි රාජිකට්ඨීති එවමාදීනි අට්ඨීනි යාවජීවිකානි. තෙසං පාළියං ඵලභෙසජ්ජෙනෙව සඞ්ගහො වෙදිතබ්බො.

පිට්ඨඛාදනීයෙ සත්තන්නං තාව ධඤ්ඤානං ධඤ්ඤානුලොමානං අපරණ්ණානඤ්ච පිට්ඨං පනසපිට්ඨං ලබුජපිට්ඨං අම්බාටකපිට්ඨං සාලපිට්ඨං ධොතකතාලපිට්ඨං ඛීරවල්ලිපිට්ඨඤ්චාති එවමාදීනි තෙසු තෙසු ජනපදෙසු පකතිආහාරවසෙන මනුස්සානං ඛාදනීයත්ථං භොජනීයත්ථඤ්ච ඵරණකානි පිට්ඨානි යාවකාලිකානි, අධොතකං තාලපිට්ඨං ඛීරවල්ලිපිට්ඨං අස්සගන්ධාදිපිට්ඨානි ච යාවජීවිකානි. තෙසං පාළියං කසාවෙහි මූලඵලෙහි ච සඞ්ගහො වෙදිතබ්බො.

නිය්යාසඛාදනීයෙ – එකො උච්ඡුනිය්යාසොව සත්තාහකාලිකො, සෙසා –

‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ජතූනි භෙසජ්ජානි හිඞ්ගුං හිඞ්ගුජතුං හිඞ්ගුසිපාටිකං තකං තකපත්තිං තකපණ්ණිං සජ්ජුලසං, යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි ජතූනි භෙසජ්ජානී’’ති (මහාව. 263) –

එවං පාළියං වුත්තා නිය්යාසා යාවජීවිකා. තත්ථ යෙවාපනකවසෙන සඞ්ගහිතානං අම්බනිය්යාසො කණිකාරනිය්යාසොති එවං නාමවසෙන න සක්කා පරියන්තං දස්සෙතුං. එවං ඉමෙසු මූලඛාදනීයාදීසු යං කිඤ්චි යාවකාලිකං, සබ්බම්පි ඉමස්මිං අත්ථෙ අවසෙසං ඛාදනීයං නාමාති සඞ්ගහිතං.

91. යාමකාලිකෙසු ¶ පන අට්ඨ පානානි නාම අම්බපානං ජම්බුපානං චොචපානං මොචපානං මධුකපානං මුද්දිකපානං සාලූකපානං ඵාරුසකපානන්ති ඉමානි අට්ඨ පානානි. තත්ථ (මහාව. අට්ඨ. 300) අම්බපානන්ති ආමෙහි වා පක්කෙහි වා අම්බෙහි කතපානං. තත්ථ ආමෙහි කරොන්තෙන ¶ අම්බතරුණානි භින්දිත්වා උදකෙ පක්ඛිපිත්වා ආතපෙ ආදිච්චපාකෙන පචිත්වා පරිස්සාවෙත්වා තදහුපටිග්ගහිතකෙහි මධුසක්කාරකප්පූරාදීහි යොජෙත්වා කාතබ්බං, එවං කතං පුරෙභත්තමෙව කප්පති. අනුපසම්පන්නෙහි කතං ලභිත්වා පන පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං පුරෙභත්තං සාමිසපරිභොගෙනපි වට්ටති, පච්ඡාභත්තං නිරාමිසපරිභොගෙන යාව අරුණුග්ගමනා වට්ටති. එස නයො සබ්බපානෙසු. ජම්බුපානන්ති ජම්බුඵලෙහි කතපානං. චොචපානන්ති අට්ඨිකකදලිඵලෙහි කතපානං. මොචපානන්ති අනට්ඨිකෙහි කදලිඵලෙහි කතපානං. මධුකපානන්ති මධුකානං ජාතිරසෙන කතපානං. තං පන උදකසම්භින්නං වට්ටති, සුද්ධං න වට්ටති. මුද්දිකපානන්ති මුද්දිකා උදකෙ මද්දිත්වා අම්බපානං විය කතපානං. සාලූකපානන්ති රත්තුප්පලනීලුප්පලාදීනං සාලූකෙ මද්දිත්වා කතපානං. ඵාරුසකපානන්ති ඵාරුසකඵලෙහි අම්බපානං විය කතපානං. ඉමානි අට්ඨ පානානි සීතානිපි ආදිච්චපාකානිපි වට්ටන්ති, අග්ගිපාකානි න වට්ටන්ති.

අවසෙසානි වෙත්තතින්තිණිකමාතුලුඞ්ගකපිත්ථකොසම්බකරමන්දාදිඛුද්දකඵලපානානි අට්ඨපානගඅකානෙව. තානි කිඤ්චාපි පාළියං න වුත්තානි, අථ ඛො කප්පියං අනුලොමෙන්ති, තස්මා කප්පන්ති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සබ්බං ඵලරසං ඨපෙත්වා ධඤ්ඤඵලරස’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 300) වුත්තත්තා ඨපෙත්වා සානුලොමධඤ්ඤඵලරසං අඤ්ඤං ඵලපානං නාම අකප්පියං නත්ථි, සබ්බං යාමකාලිකමෙව. තත්ථ සානුලොමධඤ්ඤඵලරසො නාම සත්තන්නඤ්චෙව ධඤ්ඤානං තාලනාළිකෙරපනසලබුජඅලාබුකුම්භණ්ඩපුස්සඵලතිපුසඑළාලුකාති නවන්නඤ්ච මහාඵලානං සබ්බෙසඤ්ච පුබ්බණ්ණාපරණ්ණානං අනුලොමධඤ්ඤානං රසො යාවකාලිකො, තස්මා පච්ඡාභත්තං න වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සබ්බං පත්තරසං ඨපෙත්වා ඩාකරස’’න්ති (මහාව. 300) වුත්තත්තා පක්කඩාකරසං ඨපෙත්වා යාවකාලිකපත්තානම්පි සීතොදකෙන මද්දිත්වා කතරසො වා ආදිච්චපාකො වා වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සබ්බං පුප්ඵරසං ඨපෙත්වා මධුකපුප්ඵරස’’න්ති වුත්තත්තා මධුකපුප්ඵරසං ඨපෙත්වා සබ්බොපි පුප්ඵරසො වට්ටති.

92. සත්තාහකාලිකං ¶ නාම සප්පි නවනීතං තෙලං මධු ඵාණිතන්ති ඉමානි පඤ්ච භෙසජ්ජානි. තත්ථ සප්පි නාම ගොසප්පි වා අජිකාසප්පි වා මහිංසසප්පි වා යෙසං මංසං කප්පති, තෙසං සප්පි. නවනීතං නාම තෙසංයෙව නවනීතං. තෙලං නාම තිලතෙලං සාසපතෙලං මධුකතෙලං එරණ්ඩතෙලං වසාතෙලං. මධු නාම මක්ඛිකාමධු. ඵාණිතං නාම උච්ඡුම්හා නිබ්බත්තං (පචි. 260). යාවජීවිකං පන හෙට්ඨා යාවකාලිකෙ මූලඛාදනීයාදීසු වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

93. තත්ථ ¶ (පාචි. අට්ඨ. 256) අරුණොදයෙ පටිග්ගහිතං යාවකාලිකං සතක්ඛත්තුම්පි නිදහිත්වා යාව කාලො නාතික්කමති, තාව පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති, යාමකාලිකං එකං අහොරත්තං, සත්තාහකාලිකං සත්තරත්තං, ඉතරං සති පච්චයෙ යාවජීවම්පි පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. පටිග්ගහෙත්වා එකරත්තං වීතිනාමිතං පන යං කිඤ්චි යාවකාලිකං වා යාමකාලිකං වා අජ්ඣොහරිතුකාමතාය ගණ්හන්තස්ස පටිග්ගහණෙ තාව දුක්කටං, අජ්ඣොහරතො පන එකමෙකස්මිං අජ්ඣොහාරෙ සන්නිධිපච්චයා පාචිත්තියං. සචෙපි පත්තො දුද්ධොතො හොති, යං අඞ්ගුලියා ඝංසන්තස්ස ලෙඛා පඤ්ඤායති, ගණ්ඨිකපත්තස්ස වා ගණ්ඨිකන්තරෙ ස්නෙහො පවිට්ඨො හොති, සො උණ්හෙ ඔතාපෙන්තස්ස පග්ඝරති, උණ්හයාගුයා වා ගහිතාය සන්දිස්සති, තාදිසෙ පත්තෙපි පුනදිවසෙ භුඤ්ජන්තස්ස පාචිත්තියං, තස්මා පත්තං ධොවිත්වා පුන තත්ථ අච්ඡොදකං වා ආසිඤ්චිත්වා අඞ්ගුලියා වා ඝංසිත්වා නිස්නෙහභාවො ජානිතබ්බො. සචෙ හි උදකෙ වා ස්නෙහභාවො, පත්තෙ වා අඞ්ගුලිලෙඛා පඤ්ඤායති, දුද්ධොතො හොති, තෙලවණ්ණපත්තෙ පන අඞ්ගුලිලෙඛා පඤ්ඤායති, සා අබ්බොහාරිකා. යම්පි භික්ඛූ නිරපෙක්ඛා සාමණෙරානං පරිච්චජන්ති, තඤ්චෙ සාමණෙරා නිදහිත්වා දෙන්ති, සබ්බං වට්ටති. සයං පටිග්ගහෙත්වා අපරිච්චත්තමෙව හි දුතියදිවසෙ න වට්ටති. තතො හි එකසිත්ථම්පි අජ්ඣොහරතො පාචිත්තියමෙව. අකප්පියමංසෙසු මනුස්සමංසෙ ථුල්ලච්චයෙන සද්ධිං පාචිත්තියං, අවසෙසෙසු දුක්කටෙන සද්ධිං.

යාමකාලිකං සති පච්චයෙ අජ්ඣොහරතො පාචිත්තියං, ආහාරත්ථාය අජ්ඣොහරතො දුක්කටෙන සද්ධිං පාචිත්තියං. සචෙ පවාරිතො හුත්වා අනතිරිත්තකතං අජ්ඣොහරති, පකතිආමිසෙ ද්වෙ පාචිත්තියානි, මනුස්සමංසෙ ථුල්ලච්චයෙන සද්ධිං ද්වෙ, සෙසඅකප්පියමංසෙ දුක්කටෙන සද්ධිං. යාමකාලිකං සති ¶ පච්චයෙ සාමිසෙන මුඛෙන අජ්ඣොහරතො ද්වෙ, නිරාමිසෙන එකමෙව. ආහාරත්ථාය අජ්ඣොහරතො විකප්පද්වයෙපි දුක්කටං වඩ්ඪති. සචෙ විකාලෙ අජ්ඣොහරති, පකතිභොජනෙ සන්නිධිපච්චයා ච විකාලභොජනපච්චයා ච ද්වෙ පාචිත්තියානි, අකප්පියමංසෙ ථුල්ලච්චයං දුක්කටඤ්ච වඩ්ඪති. යාමකාලිකෙ විකාලපච්චයා අනාපත්ති. අනතිරිත්තපච්චයා පන විකාලෙ සබ්බවිකප්පෙසු අනාපත්ති.

සත්තාහකාලිකං පන යාවජීවිකඤ්ච ආහාරත්ථාය පටිග්ගණ්හතො පටිග්ගණ්හනපච්චයා තාව දුක්කටං, අජ්ඣොහරතො පන සචෙ නිරාමිසං හොති, අජ්ඣොහාරෙ දුක්කටං. අථ ආමිසසංසට්ඨං පටිග්ගහෙත්වා ඨපිතං හොති, යථාවත්ථුකං පාචිත්තියමෙව.

94. සත්තාහකාලිකෙසු පන සප්පිආදීසු අයං විනිච්ඡයො (පාරා. අට්ඨ. 2.622) – සප්පි ¶ තාව පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං තදහුපුරෙභත්තං සාමිසම්පි නිරාමිසම්පි පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සත්තාහං නිරාමිසං පරිභුඤ්ජිතබ්බං. සත්තාහාතික්කමෙ සචෙ එකභාජනෙ ඨපිතං, එකං නිස්සග්ගියං. සචෙ බහූසු, වත්ථුගණනාය නිස්සග්ගියානි. පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතං නිරාමිසමෙව වට්ටති, පුරෙභත්තං වා පච්ඡාභත්තං වා උග්ගහිතකං කත්වා නික්ඛිත්තං අජ්ඣොහරිතුං න වට්ටති, අබ්භඤ්ජනාදීසු උපනෙතබ්බං. සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති අනජ්ඣොහරණීයතං ආපන්නත්තා. සචෙ අනුපසම්පන්නො පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතනවනීතෙන සප්පිං කත්වා දෙති, පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, සචෙ සයං කරොති, සත්තාහම්පි නිරාමිසමෙව වට්ටති. පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතනවනීතෙන යෙන කෙනචි කතසප්පි සත්තාහම්පි නිරාමිසමෙව වට්ටති, උග්ගහිතකෙන කතෙ පුබ්බෙ වුත්තසුද්ධසප්පිනයෙනෙව විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො. පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතඛීරෙන වා දධිනා වා කතසප්පි අනුපසම්පන්නෙන කතං සාමිසම්පි තදහුපුරෙභත්තං වට්ටති, සයංකතං නිරාමිසමෙව වට්ටති.

95. නවනීතං තාපෙන්තස්ස හි සාමංපාකො න හොති, සාමංපක්කෙන පන තෙන සද්ධිං ආමිසං න වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය ච න වට්ටතියෙව. සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති සවත්ථුකස්ස පටිග්ගහිතත්තා. පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතකෙහි කතං පන අබ්භඤ්ජනාදීසු උපනෙතබ්බං. පුරෙභත්තම්පි ච උග්ගහිතකෙහි කතං, උභයෙසම්පි සත්තාහාතික්කමෙ අනාපත්ති. එස ¶ නයො අකප්පියමංසසප්පිම්හි. අයං පන විසෙසො – යත්ථ පාළියං ආගතසප්පිනා නිස්සග්ගියං, තත්ථ ඉමිනා දුක්කටං. අන්ධකට්ඨකථායං කාරණපතිරූපකං වත්වා මනුස්සසප්පි ච නවනීතඤ්ච පටික්ඛිත්තං, තං දුප්පටික්ඛිත්තං සබ්බඅට්ඨකථාසු අනුඤ්ඤාතත්තා. පරතො චස්ස විනිච්ඡයොපි ආගච්ඡිස්සති. පාළියං ආගතනවනීතම්පි පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං තදහුපුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය නිරාමිසමෙව. සත්තාහාතික්කමෙ නානාභාජනෙසු ඨපිතෙ භාජනගණනාය, එකභාජනෙපි අමිස්සෙත්වා පිණ්ඩපිණ්ඩවසෙන ඨපිතෙ පිණ්ඩගණනාය නිස්සග්ගියානි. පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතං සප්පිනයෙන වෙදිතබ්බං. එත්ථ පන දධිගුළිකායොපි තක්කබින්දූනිපි හොන්ති, තස්මා ධොතං වට්ටතීති උපඩ්ඪත්ථෙරා ආහංසු. මහාසිවත්ථෙරො පන ‘‘භගවතා අනුඤ්ඤාතකාලතො පට්ඨාය තක්කතො උද්ධටමත්තමෙව ඛාදිංසූ’’ති ආහ. තස්මා නවනීතං පරිභුඤ්ජන්තෙන ධොවිත්වා දධිතක්කමක්ඛිකාකිපිල්ලිකාදීනි අපනෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං. පචිත්වා සප්පිං කත්වා පරිභුඤ්ජිතුකාමෙන අධොතම්පි පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. යං තත්ථ දධිගතං වා තක්කගතං වා, තං ඛයං ගමිස්සති. එත්තාවතා හි සවත්ථුකපටිග්ගහිතං නාම න හොතීති අයමෙත්ථ අධිප්පායො. ආමිසෙන සද්ධිං පක්කත්තා පන තස්මිම්පි කුක්කුච්චායන්ති කුක්කුච්චකා. ඉදානි උග්ගහෙත්වා ඨපිතනවනීතෙ ච පුරෙභත්තං ඛීරදධීනි පටිග්ගහෙත්වා කතනවනීතෙ ¶ ච පච්ඡාභත්තං තානි පටිග්ගහෙත්වා කතනවනීතෙ ච උග්ගහිතකෙහි කතනවනීතෙ ච අකප්පියමංසනවනීතෙ ච සබ්බො ආපත්තානාපත්තිපරිභොගාපරිභොගනයො සප්පිම්හි වුත්තක්කමෙනෙව ගහෙතබ්බො. තෙලභික්ඛාය පවිට්ඨානං පන භික්ඛූනං තත්ථෙව සප්පිම්පි නවනීතම්පි පක්කතෙලම්පි අපක්කතෙලම්පි ආකිරන්ති. තත්ථ තක්කදධිබින්දූනිපි භත්තසිත්ථානිපි තණ්ඩුලකණාපි මක්ඛිකාදයොපි හොන්ති, ආදිච්චපාකං කත්වා පරිස්සාවෙත්වා ගහිතං සත්තාහකාලිකං හොති. පටිග්ගහෙත්වා ච ඨපිතභෙසජ්ජෙහි සද්ධිං පචිත්වා නත්ථුපානම්පි කාතුං වට්ටති. සචෙ වද්දලිසමයෙ ලජ්ජී සාමණෙරො යථා තත්ථ පතිතතණ්ඩුලකණාදයො න පච්චන්ති, එවං අග්ගිම්හි විලීයාපෙත්වා පරිස්සාවෙත්වා පුන පචිත්වා දෙති, පුරිමනයෙනෙව සත්තාහං වට්ටති.

96. තෙලෙසු තිලතෙලං තාව පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය නිරාමිසමෙව වට්ටති. සත්තාහාතික්කමෙ ¶ තස්ස භාජනගණනාය නිස්සග්ගියභාවො වෙදිතබ්බො. පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතං සත්තාහං නිරාමිසමෙව වට්ටති, උග්ගහිතකං කත්වා නික්ඛිත්තං අජ්ඣොහරිතුං න වට්ටති, සීසමක්ඛනාදීසු උපනෙතබ්බං, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති. පුරෙභත්තං තිලෙ පටිග්ගහෙත්වා කතතෙලං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය අනජ්ඣොහරණීයං හොති, සීසමක්ඛනාදීසු උපනෙතබ්බං, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති. පච්ඡාභත්තං තිලෙ පටිග්ගහෙත්වා කතතෙලං අනජ්ඣොහරණීයමෙව සවත්ථුකපටිග්ගහිතත්තා. සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති, සීසමක්ඛනාදීසු උපනෙතබ්බං. පුරෙභත්තං වා පච්ඡාභත්තං වා උග්ගහිතකතිලෙහි කතතෙලෙපි එසෙව නයො. පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතතිලෙ භජ්ජිත්වා වා තිලපිට්ඨං වා සෙදෙත්වා උණ්හොදකෙන වා තෙමෙත්වා කතතෙලං සචෙ අනුපසම්පන්නෙන කතං, පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, අත්තනා කතං නිබ්බට්ටිතත්තා පුරෙභත්තං නිරාමිසං වට්ටති, සාමංපක්කත්තා සාමිසං න වට්ටති. සවත්ථුකපටිග්ගහිතත්තා පන පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය උභයම්පි අනජ්ඣොහරණීයං, සීසමක්ඛනාදීසු උපනෙතබ්බං, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති. යදි පන අප්පං උණ්හොදකං හොති අබ්භුක්කිරණමත්තං, අබ්බොහාරිකං හොති සාමංපාකගණනං න ගච්ඡති. සාසපතෙලාදීසුපි අවත්ථුකපටිග්ගහිතෙසු අවත්ථුකතිලතෙලෙ වුත්තසදිසොව විනිච්ඡයො.

සචෙ පන පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතානං සාසපාදීනං චුණ්ණෙහි ආදිච්චපාකෙන සක්කා තෙලං කාතුං, තං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය නිරාමිසමෙව වට්ටති, සත්තාහාතික්කමෙ නිස්සග්ගියං. යස්මා පන සාසපමධුකචුණ්ණානි සෙදෙත්වා එරණ්ඩකට්ඨීනි ච භජ්ජිත්වා එව තෙලං කරොන්ති, තස්මා එතෙසං තෙලං අනුපසම්පන්නෙහි කතං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, වත්ථූනං යාවජීවිකත්තා පන සවත්ථුකපටිග්ගහණෙ දොසො නත්ථි. අත්තනා කතං සත්තාහං නිරාමිසපරිභොගෙනෙව ¶ පරිභුඤ්ජිතබ්බං. උග්ගහිතකෙහි කතං අනජ්ඣොහරණීයං, බාහිරපරිභොගෙ වට්ටති, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති. තෙලකරණත්ථාය සාසපමධුකඑරණ්ඩකට්ඨීනි පටිග්ගහෙත්වා කතතෙලං සත්තාහකාලිකං, දුතියදිවසෙ කතං ඡාහං වට්ටති, තතියදිවසෙ කතං පඤ්චාහං වට්ටති, චතුත්ථ, පඤ්චම, ඡට්ඨ, සත්තමදිවසෙ කතං තදහෙව වට්ටති. සචෙ යාව අරුණස්ස උග්ගමනා තිට්ඨති, නිස්සග්ගියං, අට්ඨමදිවසෙ කතං අනජ්ඣොහරණීයං, අනිස්සග්ගියත්තා පන බාහිරපරිභොගෙ ¶ වට්ටති. සචෙපි න කරොති, තෙලත්ථාය ගහිතසාසපාදීනං සත්තාහාතික්කමෙ දුක්කටමෙව. පාළියං පන අනාගතානි අඤ්ඤානිපි නාළිකෙරනිම්බකොසම්බකරමන්දාදීනං තෙලානි අත්ථි, තානි පටිග්ගහෙත්වා සත්තාහං අතික්කාමයතො දුක්කටං හොති. අයමෙතෙසු විසෙසො – සෙසං යාවකාලිකවත්ථුං යාවජීවිකවත්ථුඤ්ච සල්ලක්ඛෙත්වා සාමංපාකසවත්ථුකපුරෙභත්තපච්ඡාභත්තපටිග්ගහිතඋග්ගහිතවත්ථුවිධානං සබ්බං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

වසාතෙලං නාම ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පඤ්ච වසානි අච්ඡවසං මච්ඡවසං සුසුකාවසං සූකරවසං ගද්රභවස’’න්ති (මහාව. 262) එවං අනුඤ්ඤාතවසානං තෙලං. එත්ථ ච ‘‘අච්ඡවස’’න්ති වචනෙන ඨපෙත්වා මනුස්සවසං සබ්බෙසං අකප්පියමංසානං වසා අනුඤ්ඤාතා. මච්ඡග්ගහණෙන ච සුසුකාපි ගහිතා හොන්ති, වාළමච්ඡත්තා පන විසුං වුත්තං. මච්ඡාදිග්ගහණෙන චෙත්ථ සබ්බෙසම්පි කප්පියමංසානං වසා අනුඤ්ඤාතා. මංසෙසු හි දස මනුස්සහත්ථිඅස්සසුනඛඅහිසීහබ්යග්ඝදීපිඅච්ඡතරච්ඡානං මංසානි අකප්පියානි, වසාසු එකා මනුස්සවසා. ඛීරාදීසු අකප්පියං නාම නත්ථි. අනුපසම්පන්නෙහි කතං නිබ්බට්ටිතං වසාතෙලං පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සත්තාහං නිරාමිසමෙව වට්ටති. යං පන තත්ථ සුඛුමරජසදිසං මංසං වා න්හාරු වා අට්ඨි වා ලොහිතං වා හොති, තං අබ්බොහාරිකං. සචෙ පන වසං පටිග්ගහෙත්වා සයං කරොති, පුරෙභත්තං පටිග්ගහෙත්වා පචිත්වා පරිස්සාවෙත්වා සත්තාහං නිරාමිසපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බං. නිරාමිසපරිභොගඤ්හි සන්ධාය ඉදං වුත්තං ‘‘කාලෙ පටිග්ගහිතං කාලෙ නිප්පක්කං කාලෙ සංසට්ඨං තෙලපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති (මහාව. 262). තත්රාපි අබ්බොහාරිකං අබ්බොහාරිකමෙව, පච්ඡාභත්තං පන පටිග්ගහෙතුං වා කාතුං වා න වට්ටතියෙව. වුත්තඤ්හෙතං –

‘‘විකාලෙ චෙ, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහිතං විකාලෙ නිප්පක්කං විකාලෙ සංසට්ඨං, තං චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති තිණ්ණං දුක්කටානං. කාලෙ චෙ, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහිතං විකාලෙ නිප්පක්කං විකාලෙ සංසට්ඨං, තං චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති ද්වින්නං දුක්කටානං. කාලෙ චෙ, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහිතං කාලෙ නිප්පක්කං විකාලෙ සංසට්ඨං, තං චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස ¶ . කාලෙ චෙ, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහිතං කාලෙ නිප්පක්කං කාලෙ සංසට්ඨං, තං චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, අනාපත්තී’’ති (මහාව. 262).

උපතිස්සත්ථෙරං ¶ පන අන්තෙවාසිකා පුච්ඡිංසු ‘‘භන්තෙ, සප්පිනවනීතවසානි එකතො පචිත්වා නිබ්බට්ටිතානි වට්ටන්ති, න වට්ටන්තී’’ති? ‘‘න වට්ටන්ති, ආවුසො’’ති. ථෙරො කිරෙත්ථ පක්කතෙලකසටෙ විය කුක්කුච්චායති. තතො නං උත්තරි පුච්ඡිංසු ‘‘භන්තෙ, නවනීතෙ දධිගුළිකා වා තක්කබින්දු වා හොති, එතං වට්ටතී’’ති? ‘‘එතම්පි, ආවුසො, න වට්ටතී’’ති. තතො නං ආහංසු ‘‘භන්තෙ, එකතො පචිත්වා එකතො සංසට්ඨානි තෙජවන්තානි හොන්ති, රොගං නිග්ගණ්හන්තී’’ති. ‘‘සාධාවුසො’’ති ථෙරො සම්පටිච්ඡි. මහාසුමත්ථෙරො පනාහ ‘‘කප්පියමංසවසාව සාමිසපරිභොගෙ වට්ටති, ඉතරා නිරාමිසපරිභොගෙ වට්ටතී’’ති. මහාපදුමත්ථෙරො පන ‘‘ඉදං කි’’න්ති පටික්ඛිපිත්වා ‘‘නනු වාතාබාධිකා භික්ඛූ පඤ්චමූලකසාවයාගුයං අච්ඡසූකරතෙලාදීනි පක්ඛිපිත්වා යාගුං පිවන්ති, සා තෙජුස්සදත්තා රොගං නිග්ගණ්හාතී’’ති වත්වා ‘‘වට්ටතී’’ති ආහ.

97. මධු නාම මධුකරීහි මධුමක්ඛිකාහි ඛුද්දකමක්ඛිකාහි භමරමක්ඛිකාහි ච කතං මධු. තං පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං පුරෙභත්තං සාමිසපරිභොගම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සත්තාහං නිරාමිසපරිභොගමෙව වට්ටති, සත්තාහාතික්කමෙ නිස්සග්ගියං. සචෙ සිලෙසසදිසං මහාමධුං ඛණ්ඩං කත්වා ඨපිතං, ඉතරං වා නානාභාජනෙසු, වත්ථුගණනාය නිස්සග්ගියානි. සචෙ එකමෙව ඛණ්ඩං, එකභාජනෙ වා ඉතරං, එකමෙව නිස්සග්ගියං. උග්ගහිතකං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං, අරුමක්ඛනාදීසු උපනෙතබ්බං. මධුපටලං වා මධුසිත්ථකං වා සචෙ මධුනා අමක්ඛිතං පරිසුද්ධං, යාවජීවිකං, මධුමක්ඛිතං පන මධුගතිකමෙව. චීරිකා නාම සපක්ඛා දීඝමක්ඛිකා තුම්බළනාමිකා ච අට්ඨිපක්ඛිකා කාළමහාභමරා හොන්ති, තෙසං ආසයෙසු නිය්යාසසදිසං මධු හොති, තං යාවජීවිකං.

98. ඵාණිතං නාම උච්ඡුරසං උපාදාය අපක්කා වා අවත්ථුකපක්කා වා සබ්බාපි අවත්ථුකා උච්ඡුවිකති. තං ඵාණිතං පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සත්තාහං නිරාමිසමෙව වට්ටති, සත්තාහාතික්කමෙ වත්ථුගණනාය නිස්සග්ගියං. බහූ පිණ්ඩා චුණ්ණෙ කත්වා එකභාජනෙ පක්ඛිත්තා හොන්ති ඝනසන්නිවෙසා, එකමෙව නිස්සග්ගියං. උග්ගහිතකං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං, ඝරධූපනාදීසු උපනෙතබ්බං. පුරෙභත්තං ¶ පටිග්ගහිතෙන අපරිස්සාවිතඋච්ඡුරසෙන කතඵාණිතං සචෙ අනුපසම්පන්නෙන කතං, සාමිසම්පි වට්ටති, සයංකතං නිරාමිසමෙව ¶ වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය පන සවත්ථුකපටිග්ගහිතත්තා අනජ්ඣොහරණීයං, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති. පච්ඡාභත්තං අපරිස්සාවිතපටිග්ගහිතෙන කතම්පි අනජ්ඣොහරණීයමෙව, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති. එස නයො උච්ඡුං පටිග්ගහෙත්වා කතඵාණිතෙපි. පුරෙභත්තං පන පරිස්සාවිතපටිග්ගහිතෙන කතං සචෙ අනුපසම්පන්නෙන කතං, පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සත්තාහං නිරාමිසමෙව. සයංකතං පුරෙභත්තම්පි නිරාමිසමෙව, පච්ඡාභත්තං පරිස්සාවිතපටිග්ගහිතෙන කතං පන නිරාමිසමෙව සත්තාහං වට්ටති. උග්ගහිතකතං වුත්තනයමෙව. ‘‘ඣාමඋච්ඡුඵාණිතං වා කොට්ටිතඋච්ඡුඵාණිතං වා පුරෙභත්තමෙව වට්ටතී’’ති මහාඅට්ඨකථායං වුත්තං. මහාපච්චරියං පන ‘‘එතං සවත්ථුකපක්කං වට්ටති, නො වට්ටතී’’ති පුච්ඡං කත්වා ‘‘උච්ඡුඵාණිතං පච්ඡාභත්තං නො වට්ටනකං නාම නත්ථී’’ති වුත්තං, තං යුත්තං. සීතොදකෙන කතං මධුකපුප්ඵඵාණිතං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සත්තාහං නිරාමිසමෙව වට්ටති, සත්තාහාතික්කමෙ වත්ථුගණනාය දුක්කටං, ඛීරං පක්ඛිපිත්වා කතං මධුකඵාණිතං යාවකාලිකං. ඛණ්ඩසක්ඛරං පන ඛීරජල්ලිකං අපනෙත්වා සොධෙන්ති, තස්මා වට්ටති.

99. මධුකපුප්ඵං පන පුරෙභත්තම්පි අල්ලං වට්ටති. භජ්ජිතම්පි වට්ටති, භජ්ජිත්වා තිලාදීහි මිස්සං වා අමිස්සං වා කත්වා කොට්ටිතං වට්ටති. යදි පන තං ගහෙත්වා මෙරයත්ථාය යොජෙන්ති, යොජිතං බීජතො පට්ඨාය න වට්ටති. කදලීඛජ්ජූරීඅම්බලබුජපනසචිඤ්චාදීනං සබ්බෙසං යාවකාලිකඵලානං ඵාණිතං යාවකාලිකමෙව. මරිචපක්කෙහි ඵාණිතං කරොන්ති, තං යාවජීවිකං. එවං යථාවුත්තානි සත්තාහකාලිකානි සප්පිආදීනි පඤ්ච ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පඤ්ච භෙසජ්ජානී’’ති (මහාව. 260) භෙසජ්ජනාමෙන අනුඤ්ඤාතත්තා භෙසජ්ජකිච්චං කරොන්තු වා මා වා, ආහාරත්ථං ඵරිතුං සමත්ථානිපි පටිග්ගහෙත්වා තදහුපුරෙභත්තං යථාසුඛං, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සති පච්චයෙ වුත්තනයෙන සත්තාහං පරිභුඤ්ජිතබ්බානි, සත්තාහාතික්කමෙ පන භෙසජ්ජසික්ඛාපදෙන නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. සචෙපි සාසපමත්තං හොති, සකිං වා අඞ්ගුලියා ගහෙත්වා ජිව්හාය සායනමත්තං, නිස්සජ්ජිතබ්බමෙව පාචිත්තියඤ්ච දෙසෙතබ්බං. නිස්සට්ඨං පටිලභිත්වා න අජ්ඣොහරිතබ්බං, න කායිකෙන පරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බං ¶ , කායො වා කායෙ අරු වා න මක්ඛෙතබ්බං. තෙහි මක්ඛිතානි කාසාවකත්තරයට්ඨිඋපාහනපාදකඨලිකමඤ්චපීඨාදීනිපි අපරිභොගානි. ‘‘ද්වාරවාතපානකවාටෙසුපි හත්ථෙන ගහණට්ඨානං න මක්ඛෙතබ්බ’’න්ති මහාපච්චරියං වුත්තං. ‘‘කසාවෙ පන පක්ඛිපිත්වා ද්වාරවාතපානකවාටානි මක්ඛෙතබ්බානී’’ති මහාඅට්ඨකථායං වුත්තං. පදීපෙ වා කාළවණ්ණෙ වා උපනෙතුං වට්ටති. අඤ්ඤෙන පන භික්ඛුනා කායිකෙන පරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බං, න අජ්ඣොහරිතබ්බං. ‘‘අනාපත්ති අන්තොසත්තාහං අධිට්ඨෙතී’’ති (පාරා. 625) වචනතො ¶ පන සත්තාහබ්භන්තරෙ සප්පිඤ්ච තෙලඤ්ච වසඤ්ච මුද්ධනි තෙලං වා අබ්භඤ්ජනං වා මධුං අරුමක්ඛනං ඵාණිතං ඝරධූපනං අධිට්ඨෙති අනාපත්ති, නෙව නිස්සග්ගියං හොති. සචෙ අධිට්ඨිතතෙලං අනධිට්ඨිතතෙලභාජනෙ ආකිරිතුකාමො හොති, භාජනෙ චෙ සුඛුමං ඡිද්දං, පවිට්ඨං පවිට්ඨං තෙලං පුරාණතෙලෙන අජ්ඣොත්ථරීයති, පුන අධිට්ඨාතබ්බං. අථ මහාමුඛං හොති, සහසාව බහු තෙලං පවිසිත්වා පුරාණතෙලං අජ්ඣොත්ථරති, පුන අධිට්ඨානකිච්චං නත්ථි. අධිට්ඨිතගතිකමෙව හි තං හොති. එතෙන නයෙන අධිට්ඨිතතෙලභාජනෙ අනධිට්ඨිතතෙලආකිරණම්පි වෙදිතබ්බං.

සචෙ පන සත්තාහාතික්කන්තං අනුපසම්පන්නස්ස පරිච්චජිත්වා දෙති, පුන තෙන අත්තනො සන්තකං කත්වා දින්නං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. සචෙ හි සො අභිසඞ්ඛරිත්වා වා අනභිසඞ්ඛරිත්වා වා තස්ස භික්ඛුනො නත්ථුකම්මත්ථං දදෙය්ය, ගහෙත්වා නත්ථුකම්මං කාතබ්බං. සචෙ බාලො හොති, දාතුං න ජානාති, අඤ්ඤෙන භික්ඛුනා වත්තබ්බො ‘‘අත්ථි තෙ සාමණෙර තෙල’’න්ති? ‘‘ආම, භන්තෙ, අත්ථී’’ති. ආහර ථෙරස්ස භෙසජ්ජං කරිස්සාමාති. එවම්පි වට්ටති. සචෙ ද්වින්නං සන්තකං එකෙන පටිග්ගහිතං අවිභත්තං හොති, සත්තාහාතික්කමෙ ද්වින්නම්පි අනාපත්ති, පරිභුඤ්ජිතුං පන න වට්ටති. සචෙ යෙන පටිග්ගහිතං, සො ඉතරං භණති ‘‘ආවුසො, ඉමං තෙලං සත්තාහමත්තං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතී’’ති, සො ච පරිභොගං න කරොති, කස්ස ආපත්ති? න කස්සචි. කස්මා? යෙන පටිග්ගහිතං, තෙන විස්සජ්ජිතත්තා, ඉතරස්ස අප්පටිග්ගහිතත්තා.

100. ඉමෙසු (මහාව. අට්ඨ. 305) පන චතූසු කාලිකෙසු යාවකාලිකං යාමකාලිකන්ති ඉදමෙව ද්වයං අන්තොවුත්ථකඤ්චෙව සන්නිධිකාරකඤ්ච හොති, සත්තාහකාලිකඤ්ච යාවජීවිකඤ්ච අකප්පියකුටියං නික්ඛිපිතුම්පි වට්ටති, සන්නිධිම්පි න ¶ ජනෙති. යාවකාලිකං පන අත්තනා සද්ධිං සම්භින්නරසානි තීණිපි යාමකාලිකාදීනි අත්තනො සභාවං උපනෙති. යාමකාලිකං ද්වෙපි සත්තාහකාලිකාදීනි අත්තනො සභාවං උපනෙති, සත්තාහකාලිකම්පි අත්තනා සද්ධිං සංසට්ඨං යාවජීවිකං අත්තනො සභාවඤ්ඤෙව උපනෙති, තස්මා යාවකාලිකෙන තදහුපටිග්ගහිතෙන සද්ධිං සංසට්ඨං සම්භින්නරසං සෙසකාලිකත්තයං තදහුපුරෙභත්තමෙව වට්ටති. යාමකාලිකෙන සංසට්ඨං පන ඉතරද්වයං තදහුපටිග්ගහිතං යාව අරුණුග්ගමනා වට්ටති. සත්තාහකාලිකෙන පන තදහුපටිග්ගහිතෙන සද්ධිං සංසට්ඨං තදහුපටිග්ගහිතං වා පුරෙපටිග්ගහිතං වා යාවජීවිකං සත්තාහං කප්පති. ද්වීහපටිග්ගහිතෙන ඡාහං. තීහපටිග්ගහිතෙන පඤ්චාහං…පෙ… සත්තාහපටිග්ගහිතෙන තදහෙව කප්පතීති වෙදිතබ්බං. කාලයාමසත්තාහාතික්කමෙසු චෙත්ථ විකාලභොජනසන්නිධිභෙසජ්ජසික්ඛාපදානං වසෙන ආපත්තියො වෙදිතබ්බා.

සචෙ ¶ පන එකතො පටිග්ගහිතානිපි චත්තාරි කාලිකානි සම්භින්නරසානි න හොන්ති, තස්ස තස්සෙව කාලස්ස වසෙන පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටන්ති. සචෙ හි ඡල්ලිම්පි අනපනෙත්වා සකලෙනෙව නාළිකෙරඵලෙන සද්ධිං අම්බපානාදිපානකං පටිග්ගහිතං හොති, නාළිකෙරං අපනෙත්වා තං විකාලෙපි කප්පති. උපරි සප්පිපිණ්ඩං ඨපෙත්වා සීතලපායාසං දෙන්ති, යං පායාසෙන අසංසට්ඨං සප්පි, තං අපනෙත්වා සත්තාහං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. ථද්ධමධුඵාණිතාදීසුපි එසෙව නයො. තක්කොලජාතිඵලාදීහි අලඞ්කරිත්වා පිණ්ඩපාතං දෙන්ති, තානි උද්ධරිත්වා ධොවිත්වා යාවජීවං පරිභුඤ්ජිතබ්බානි. යාගුයං පක්ඛිපිත්වා දින්නසිඞ්ගිවෙරාදීසුපි තෙලාදීසු පක්ඛිපිත්වා දින්නලට්ඨිමධුකාදීසුපි එසෙව නයො. එවං යං යං අසම්භින්නරසං හොති, තං තං එකතො පටිග්ගහිතම්පි යථා සුද්ධං හොති, තථා ධොවිත්වා තච්ඡෙත්වා වා තස්ස තස්ස කාලස්ස වසෙන පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. සචෙ සම්භින්නරසං හොති සංසට්ඨං, න වට්ටති.

ඉති පාළිමුත්තකවිනයවිනිච්ඡයසඞ්ගහෙ

කාලිකවිනිච්ඡයකථා සමත්තා.