තීකා > විනයපිටක (ටීකා) > වජිරබුද්ධි-ටීකා

1. වාදක්ඛිත්තොති ¶ ¶ එත්ථ අවිසෙසෙන වාදජප්පවිතණ්ඩසඞ්ඛාතො තිවිධොපි කථාමග්ගො ‘‘වාදො’’ ඉච්චෙව වුත්තොති වෙදිතබ්බො. තෙසු ‘‘තිත්ථියෙහි සද්ධි’’න්ති වචනතො ඨපෙත්වා වාදං ‘‘සෙසා’’ති වදන්ති. ඡලජාතිනිග්ගහට්ඨානකුසලතාය කදාචි කත්ථචි අවජානිත්වා පටිජානාති, තථා පුබ්බෙ කිඤ්චි වචනං පටිජානිත්වා පච්ඡා අවජානාති. එවං වා අඤ්ඤථා වා අඤ්ඤෙනඤ්ඤං පටිචරති. එවං පවත්තො සම්පජානමුසා භාසං පටිස්සුණිත්වා අසච්චායන්තො සඞ්කෙතං කත්වා විසංවාදෙන්තො එවං සො වාදක්ඛිත්තො සමානො පාචිත්තියවත්ථුඤ්ච පරිපූරෙන්තො විචරතීති එවමධිප්පායො වෙදිතබ්බො. අත්තනො වාදෙති එත්ථ ‘‘සබ්බෙ ධම්මා අනත්තා’’ති (ධ. ප. 279; චූළනි. අජිතමාණවපුච්ඡානිද්දෙස 7; නෙත්ති. 5; මහානි. 27) පඨමමාරද්ධෙ අත්තනො වාදෙ. ‘‘යං දුක්ඛං තදනත්තා’’ති (සං. නි. 3.15) නො සමයො. ‘‘සබ්බෙ ධම්මා’’ති වුත්තෙ නිබ්බානම්පි සඞ්ගහං ගච්ඡති. ‘‘නිබ්බානං පරමං සුඛ’’න්ති (ධ. ප. 203-204; ම. නි. 2.215) වුත්තත්තා පන තං න දුක්ඛං. නො ඨානමෙතං විජ්ජති. අයං පරවාදී ‘‘යං දුක්ඛං තදනත්තා’’ති සුත්තං දස්සෙත්වා සිද්ධන්තං සම්භමෙත්වා ‘‘විරොධි විරුද්ධො’’ති වුත්තං දොසං ආරොපෙස්සතීති තස්මිං පඨමවාදෙ කඤ්චි දොසං සල්ලක්ඛෙන්තො ආරොපිතෙ වා දොසෙ අනාරොපිතෙ වා ‘‘නායං මම වාදො’’ති තං අවජානිත්වා ‘‘නිබ්බානන්ත්වෙව සස්සත’’න්ති, ‘‘අනත්තා ඉති නිච්ඡයා’’ති ¶ ච සුත්තං දිස්වා තස්ස පඨමවාදස්ස නිද්දොසතං සල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘මමෙව අයං වාදො’’ති තමෙව පච්ඡා පටිජානාති. එවං තත්ථ යථාවුත්තමානිසංසං සල්ලක්ඛෙන්තො තං පටිජානිත්වා යදි අනත්තා සබ්බෙ ධම්මා, ධම්මා එව න තෙ භවන්ති. සභාවං ධාරෙන්තීති හි ‘‘ධම්මා’’ති වුච්චන්ති.

අයඤ්ච අත්ත-සද්දො සභාවවාචීති එවං ආරොපිතෙ වා දොසෙ අනාරොපිතෙ වා දොසොති සල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘නායං මම වාදො’’ති තමෙව පඨමවාදං පච්ඡා අවජානාති. අථ සො පරවාදී සපක්ඛං පටිසෙධෙ පටිජානනත්තාපනයනං ¶ . පටිජානාති පත්යාස්ස ඉති වචනතො ‘‘පටිඤ්ඤා අඤ්ඤා සො නාම තෙ නිග්ගහො’’ති වුත්තො. සභාවාතිරිත්තං අත්ථං පටිසෙධාධිප්පායතො සභාවතො අතිරිත්තං බාලපරිකප්පිතමත්තානං සන්ධාය ‘‘අනත්තා සබ්බෙ ධම්මා’’ති මෙ පටිඤ්ඤාතකථා, සා ච තදවත්ථායෙවාති න මෙ තං පටිඤ්ඤාතත්තාපනයනං අත්ථි, ‘‘නායං මම වාදො’’ති අවජානනං පන සභාවසඞ්ඛාතං අත්තානං සන්ධාය ‘‘අනත්තා සබ්බෙ ධම්මා’’ති න වදාමීති අධිප්පායෙන කතන්ති ඉමිනා අඤ්ඤෙන කාරණෙන තං පුබ්බෙ පටිඤ්ඤාතත්තාපනයනං කාරණං පටිච්ඡාදෙති. ‘‘අනත්තා සබ්බෙව ධම්මා’’ති න වත්තබ්බං ‘‘අත්ත-සද්දස්ස සභාවවාචිත්තා’’ති ඉදං කාරණං පටිච්ච තෙන පුබ්බෙ පටිඤ්ඤාතත්තාපනයනං කතං. තමඤ්ඤකාරණං පච්ඡා දස්සිතෙන අඤ්ඤෙන කාරණෙන පටිච්ඡාදෙතීති අධිප්පායො.

යස්මා න කෙවලං යථාදස්සිතනයෙන සො අත්ථමෙව අවජානාති, පටිජානාති ච, කින්තු වචනම්පි, තස්මා අට්ඨකථායං (පාචි. අට්ඨ. 1) ‘‘ජානිතබ්බතො’’ති පඨමං කාරණං වත්වා පරවාදිනා ‘‘යදි ජානිතබ්බතො අනිච්චං, නිබ්බානං තෙ අනිච්චං සියා’’ති වුත්තෙ ‘‘න මයා ‘ජානිතබ්බතො’ති කාරණං වුත්තං, ‘ජාතිධම්මතො’ති මයා වුත්තං, තං තයා බධිරතාය අඤ්ඤෙන සල්ලක්ඛිතන්තිආදීනි වදතීති අධිප්පායො. ‘ජානිතබ්බතො’ති වත්වා පුන ‘ජාතිධම්මතො’තිආදීනි වදතී’’ති වුත්තං. ‘‘අවජානිත්වා පුන පටිජානන්තො තං අවජානනං ඉමිනා පටිච්ඡාදෙති නාමා’’ති ලිඛිතං.

2. ජානිත්වා ජානන්තස්ස චාති ජානිත්වා වා ජානන්තස්ස වාති අත්ථද්වයං දීපෙතීති.

3. අපිච මිච්ඡාවාචාපරියාපන්නාති චතුබ්බිධමිච්ඡාවාචාපරියාපන්නා. සීහළාදිනාමභෙදගතාති කෙචි, තස්මා එවං වදතො වචනං, තංසමුට්ඨාපිකා චෙතනාති උභයං වුත්තන්ති මාතිකායං උභින්නං සඞ්ගහිතත්තා. විභඞ්ගෙ තං වචනං යස්මා විනා විඤ්ඤත්තියා නත්ථි, තස්මා ¶ ‘‘වාචසිකා විඤ්ඤත්තී’’ති විඤ්ඤත්ති ච දස්සිතා. ‘‘එවං වදතො වචන’’න්ති ලොකවොහාරෙන වත්වා පරමත්ථතො දස්සෙන්තො ‘‘තංසමුට්ඨාපිකා වා චෙතනාති වුත්ත’’න්ති ච වදති. ඔළාරිකෙනෙවාති චෙතනාසමුට්ඨානවාචානං සුඛුමත්තා විසයවසෙනෙව කතාති.

9. දිට්ඨස්ස ¶ හොතීති දිට්ඨො අස්ස, අනෙන වා උපචාරජ්ඣානවසෙන න මයා අබ්යාවටො මතො, ‘‘න මයා පවන්තො පටො දිට්ඨො’’තිආදිං භණන්තස්ස ච පරමත්ථසුඤ්ඤතං උපාදාය එව ‘‘ඉත්ථිං න පස්සාමි, න ච පුරිස’’න්ති භණන්තස්ස ච න මුසාවාදො.

11. ආපත්තිං ආපජ්ජතියෙවාති එත්ථ ‘‘දුබ්භාසිතාපත්තී’’ති වදන්ති. කස්මා? ‘‘කෙළිං කුරුමානො’’ති වුත්තත්තා. ‘‘වාචා ගිරා…පෙ… වාචසිකා විඤ්ඤත්තී’’ති උජුකං සන්ධාය, කායො න උජුකො.

මුසාවාදසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

13. ‘‘පුන අරෙ පත්තෙති පුන තං ඨානං පරිවට්ටෙත්වා ආගතෙ අඤ්ඤස්මිං අරෙ’’ති ලිඛිතං. පතිට්ඨිතාරප්පදෙසන්ති භූමිං. පුන අරෙති පුන තස්මිංයෙව අරෙ භූමිං පත්තෙති අත්ථොති කෙචි, තං න සුන්දරං විය. ජාපිතොති පරාජිතො, ‘‘පරාජිතො’’ති වා පාඨො. පාපෙසීති අභිභවසි. මනාපං භාසමානස්ස බ්රාහ්මණස්ස ගරුං භාරං. උදබ්බහීති ආකඩ්ඪීති අත්ථො, අනාදරත්ථෙ වා සාමිවචනං. ධනඤ්ච නං අලාභෙසීති යථා සො ධනං අලභි, තථා අකාසීති අධිප්පායො.

15. පුබ්බෙති නිදානෙ. අවකණ්ණකන්ති ඡින්නකණ්ණකනාමං. ජවකණ්ණකන්ති වඞ්කකණ්ණකනාමං. ධනිට්ඨකං ධනවඩ්ඪකනාමං, සිරිවඩ්ඪකනාමං කුලවඩ්ඪකස්සෙව නාමං. තච්ඡකකම්මන්ති ඛණනකම්මකාරා කොට්ඨකා, පාසාණකම්මකාරාති කෙචි. ‘‘මුද්දාති පබ්බගණනා. ගණනාති මහාගණනා’’ති පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. ‘‘මධුමෙහං ඔමෙහ’’න්ති ලිඛිතං. ථූලකායස්ස මංසූපචයොති එකෙ. යභ මෙථුනෙ. වීතරාගතාදීහි අක්කොසන්තොපි කිලෙසෙහෙව කිර අක්කොසති නාම, තථා ‘‘සොතාපන්නො’’ති අක්කොසන්තො ආපත්තියා අක්කොසති නාමාති එකෙ. ලිඞ්ගායත්තත්තා අච්චොදාතාදිපි ලිඞ්ගමෙව ජාතං.

16. සබ්බත්ථ ¶ වදෙතීති උද්දෙසො. භණතීති විත්ථාරො. වදෙතීති වා ඉමිනා පරවිඤ්ඤාපනං දීපෙති.

26. අඤ්ඤාපදෙසවාරෙසු ¶ පන ‘‘එවං වදෙතී’’ති වුත්තං. කස්මා? පුබ්බෙ දස්සිතඋද්දෙසක්කමනිදස්සනත්ථං. පුබ්බෙපි ‘‘හීනෙන හීනං, හීනෙන උක්කට්ඨං, උක්කට්ඨෙන හීනං, උක්කට්ඨෙන උක්කට්ඨ’’න්ති ජාත්යාදීසු එකෙකස්මිං චතුධා චතුධා දස්සිතඋද්දෙසක්කමස්ස නිදස්සනං ‘‘එව’’න්ති ඉමිනා කරොති. ‘‘හීනෙන හීනං වදෙතී’’ති වුත්තට්ඨානෙයෙව හි ‘‘එවං වදෙතී’’ති වුත්තෙ සො ආකාරො නිදස්සිතො හොතීති අධිප්පායො. අඤ්ඤථා අඤ්ඤාපදෙසෙන සො ආකාරො න සම්භවතීති ආපජ්ජති. න සම්භවති එවාති චෙ? න, විසෙසකාරණාභාවා, තත්ථ අනාපත්තිප්පසඞ්ගතො, අනියමනිද්දෙසෙන අනියමත්ථසම්භවතො ච. ‘‘සන්ති ඉධෙකච්චෙ චණ්ඩාලා’’තිආදිනා හි අනියමනිද්දෙසෙන චණ්ඩාලං වා අචණ්ඩාලං වා සන්ධාය භණන්තස්ස ආපත්තීති අනියමත්ථො සම්භවතීති අධිප්පායො. යදි එවං එත්තකමෙව වත්තබ්බං තාවතා පුබ්බෙ දස්සිතඋද්දෙසක්කමනිදස්සනසිද්ධිතොති? න, ‘‘වදෙතී’’ති ඉමිනා අයොජිතෙ ‘‘එව’’න්ති පදෙ ඉමං නාම ආකාරං දස්සෙතීති අනවබොධතො. අඤ්ඤාපදෙසනයෙපි පරවිඤ්ඤාපනෙයෙව දුක්කටපාචිත්තියං වියාති නියමනපයොජනං වා ‘‘වදෙතී’’ති පදන්ති වෙදිතබ්බං. අථ වා අත්තනො සමීපෙ ඨත්වා අඤ්ඤං භික්ඛුං ආණාපෙන්තො හීනෙන හීනං වදෙති භණති, ආපත්ති පාචිත්තියස්ස. සචෙ සයං හීනො හීනෙන හීනං චණ්ඩාලං…පෙ… පුක්කුසං ‘‘පුක්කුසො’’ති භණති ආපත්ති වාචාය වාචාය පාචිත්තියස්ස, එස නයො අඤ්ඤාපදෙසවාරෙසුපීති යොජනා වෙදිතබ්බා. අයමත්ථො දුට්ඨදොසෙසු පරියෙසිතබ්බො. අඤ්ඤථා ‘‘වදෙති භණතී’’ති එතෙසං අඤ්ඤතරං උභයත්ථ අනඤ්ඤාපදෙසවාරඅඤ්ඤාපදෙසවාරෙසු, විසෙසෙන වා අඤ්ඤාපදෙසවාරෙසු නිරත්ථකං ආපජ්ජති විනායෙව තෙන වචනසිලිට්ඨතාසම්භවතො. අත්තතො පාළියං අවුත්තත්තා පනෙත්ථ ‘‘සාණත්තික’’න්ති වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. තත්රායං පදසන්ධි වදෙතීති වද ඉතීති. අසම්මුඛා වදන්තස්ස දුක්කටං ‘‘සම්මුඛා පන සත්තහිපි ආපත්තික්ඛන්ධෙහි වදන්තස්ස දුක්කට’’න්ති අන්ධකට්ඨකථායං වුත්තත්තා. දවකම්යතා නාම කෙළි, තං දස්සෙතුං ‘‘හසාධිප්පායතා’’ති වුත්තං. ‘‘අසම්මුඛාපි දවකම්යතාය වදන්තස්ස දුබ්භාසිතමෙවා’’ති ආචරියා වදන්ති. පාපගරහිතාය කුජ්ඣිත්වාපි වදන්තස්ස දුක්කටං, අසම්මුඛා අනාපත්තීති.

ඔමසවාදසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

36-7. ‘‘ඉමස්ස ¶ ¶ සුත්වා අමුස්සා’’ති පාඨො. ‘‘ඉමෙසං සුත්වා’’ති න සුන්දරං. භෙදායපීති භෙදාය. තිණ්ණම්පි භික්ඛුභාවතොයෙව නිපජ්ජනතො ‘‘භික්ඛූනං පෙසුඤ්ඤෙ’’ති බහුවචනං කතං.

38-9. ‘‘ඉත්ථන්නාමො ආයස්මා චණ්ඩාලො…පෙ… පුක්කුසොති භණතී’’ති වත්වා පෙසුඤ්ඤං උපසංහරතීති යොජනා. අඤ්ඤථා ‘‘පුක්කුසොති භණතී’’ති වත්තබ්බතා ආපජ්ජති. එත්ථ අනුපසම්පන්නවාරො ලබ්භමානොපි න උද්ධටො ඔමසවාදෙ දස්සිතනයත්තා, සඞ්ඛෙපතො අන්තෙ දස්සෙතුකාමතාය වා. තථා හි අන්තෙ තීණි දුක්කටානි දස්සිතානි. තානි පන දස්සෙන්තො භගවා යස්මා ‘‘උපසම්පන්නස්ස සුත්වා උපසම්පන්නස්ස පෙසුඤ්ඤං උපසංහරතී’’ති වුත්තානං ද්වින්නං පදානං අඤ්ඤතරවිපල්ලාසවසෙන වා උභයවිපල්ලාසවසෙන වා පාචිත්තියන්ති කත්වා ද්වෙපි තානි එකතො වුත්තානීති දස්සෙතුකාමො, තස්මා සබ්බපඨමංයෙව ‘‘උපසම්පන්නො උපසම්පන්නස්ස සුත්වා උපසම්පන්නස්ස පෙසුඤ්ඤං උපසංහරති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති ආහ. ‘‘ද්වීසු පනෙතෙසු යස්මා පාරාජිකං අජ්ඣාපන්නොපි උපසම්පන්නො තාදිසංයෙව උපසම්පන්නං ඛුංසෙතුකාමො ඔමසති, තාදිසස්ස සුත්වා තාදිසස්ස පෙසුඤ්ඤං උපසංහරති, ආපත්ති පාචිත්තියස්ස, තස්මා ‘උපසම්පන්නො’ති ඉදං ආදිපදං සබ්බත්ථ වුත්ත’’න්ති කෙචි වදන්ති, තං න යුත්තං, අනවසෙසආපත්තිං ආපන්නස්ස පුන ආපත්තියා අසම්භවතො, තස්මා කෙවලං මාතිකායං භික්ඛුපදාභාවතොයෙව ‘‘භණති උපසංහරතී’’ති පදානං කාරකනිද්දෙසාභාවෙ අසම්භවතො එව තං ආදිපදං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. ඉදං පාළිලෙසාභාවතො අනාණත්තිකමෙව. ‘‘න පියකම්යස්ස, න භෙදාධිප්පායස්සා’’ති උපසංහරණාපෙක්ඛං සාමිවචනං තුණ්හීභූතස්ස වචනප්පයොජනාභාවතො, තෙන වුත්තං ‘‘පාපගරහිතාය භණන්තස්ස අනාපත්තී’’ති.

පෙසුඤ්ඤසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

45-6. සබ්බමෙතං ¶ පදසො ධම්මො නාමාති එත්ථ ධම්මො නාම බුද්ධභාසිතොති එවං සම්බන්ධො. අක්ඛරසමූහොති අසමත්තපදෙ. පච්චෙකබුද්ධභාසිතං බුද්ධභාසිතෙ එව. අනුපාසකගහට්ඨෙහි භාසිතො ඉසිභාසිතාදිසඞ්ගහං ගච්ඡතීති වෙදිතබ්බං. කත්ථචි පොත්ථකෙ ‘‘දෙවතාභාසිතො’’ති ¶ පදං නත්ථි, යත්ථ අත්ථි, සා පාළි. ගාථාබන්ධෙපි ච එස නයොති එකමෙව අක්ඛරං වත්වා ඨානං ලබ්භති එව. ‘‘එවං මෙ සුත’’න්තිආදිසුත්තං භණාපියමානො එකාරං වත්වා තිට්ඨති චෙ, අන්වක්ඛරෙන පාචිත්තියං, අපරිපුණ්ණපදං වත්වා ඨිතෙ අනුබ්යඤ්ජනෙන. පදෙසු එකං පඨමපදං විරුජ්ඣති චෙ, අනුපදෙන පාචිත්තියං. අට්ඨකථානිස්සිතොති අට්ඨකථානිස්සිතවසෙන ඨිතො. පුබ්බෙ පකතිභාසාය වුත්තං අට්ඨකථං සන්ධාය. පාළිනිස්සිතොති පාළියං එවාගතො. මග්ගකථාදීනිපි පකරණානි.

48. උපචාරන්ති ද්වාදසහත්ථං. ‘‘ඔපාතෙතීති එකතො භණති සමාගච්ඡතී’’ති ලිඛිතං. කිඤ්චාපි අපලාලදමනම්පි සීලුපදෙසොපි භගවතො කාලෙ උප්පන්නො, අථ ඛො තෙසු යං යං බුද්ධවචනතො ආහරිත්වා වුත්තං, තං තදෙව ආපත්තිවත්ථු හොතීති විඤ්ඤාපනත්ථං මහාඅට්ඨකථායං ‘‘වදන්තී’’ති වචනෙහි සිථිලං කතං. බුද්ධවචනතො ආහරිත්වා වුත්තස්ස බහුලතාය තබ්බහුලනයෙන තෙසු ආපත්ති වුත්තා, තස්මා මහාපච්චරියං තස්සාධිප්පායො පකාසිතොති අත්ථො. ‘‘සබ්බෙසමෙව වචනන්ති අපරෙ’’ති වුත්තං. සචෙ ආචරියො ඨිතො නිසින්නානං පාඨං දෙති, ‘‘න ඨිතො නිසින්නස්ස ධම්මං දෙසෙස්සාමී’’ති වුත්තාපත්තිං නාපජ්ජතීති එකෙ. තෙසම්පි පාඨදානං ධම්මදෙසනතො න අඤ්ඤන්ති තං න යුත්තං, ඡත්තපාණිකාදීනං පාඨදානෙන අනාපත්තිප්පසඞ්ගතො, ආපත්තිභාවො ච සිද්ධො. වුත්තඤ්හෙතං –

‘‘උභො අත්ථං න ජානන්ති, උභො ධම්මං න පස්සරෙ;

යො චායං මන්තං වාචෙති, යො චාධම්මෙනධීයතී’’ති. (පාචි. 647);

එත්ථ අධීයතීති අත්ථො, තස්මා පාඨදානම්පි ධම්මදෙසනාව. සෙඛියට්ඨකථායං (පාචි. අට්ඨ. 634) ‘‘ධම්මපරිච්ඡෙදො පනෙත්ථ පදසොධම්මෙ වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බො’’ති වුත්තං ¶ , තස්මා අයමෙව ධම්මො සබ්බත්ථ ධම්මපටිසංයුත්තසික්ඛාපදෙසු වෙදිතබ්බො. යදි එවං සඞ්ඛාරභාසාදිවසෙන චිත්තධම්මං දෙසෙන්තස්ස සෙඛියවසෙන අනාපත්ති සියා, තතො ඡපකජාතකවිරොධො. තත්ථ මන්තානං බාහිරගන්ථත්තාති චෙ? න, තදධිප්පායාජානනතො. අයඤ්හි තත්ථ අධිප්පායො ‘‘බාහිරකගන්ථසඞ්ඛාතම්පි මන්තං උච්චෙ ආසනෙ නිසින්නස්ස වාචෙතුං මෙ භික්ඛවෙ අමනාපං, පගෙව ධම්මං දෙසෙතු’’න්ති. ‘‘තදාපි මෙ, භික්ඛවෙ, අමනාපං නීචෙ ආසනෙ නිසීදිත්වා උච්චෙ ආසනෙ නිසින්නස්ස මන්තං වාචෙතුං, කිමඞ්ගං පන එතරහි…පෙ… ධම්මං දෙසෙතු’’න්ති (පාචි. 647) හි අයං පාළි යථාවුත්තමෙව අධිප්පායං දීපෙති, න අඤ්ඤං. තෙනෙව ‘‘මන්තං වාචෙතුං ධම්මං දෙසෙතු’’න්ති වචනභෙදො කතො. අඤ්ඤථා උභයත්ථ ‘‘ධම්මං දෙසෙතු’’මිච්චෙව වත්තබ්බන්ති.

මයා ¶ සද්ධිං මා වදාතිආදිම්හි පන අනුගණ්ඨිපදෙ එවං වුත්තො ‘‘සචෙ භික්ඛු සාමණෙරෙන සද්ධිං වත්තුකාමො, තථා සාමණෙරොපි භික්ඛුනා සද්ධිං වත්තුකාමො සහසා ඔපාතෙති, ‘යෙභුය්යෙන පගුණං ගන්ථං භණන්තං ඔපාතෙතී’’තිආදීසු විය අනාපත්ති, න හි එත්තාවතා භික්ඛු සාමණෙරස්ස උද්දිසති නාම හොති. යස්මා මහාඅට්ඨකථායං නත්ථි, තස්මාපි යුත්තමෙවෙතං. සචෙ තත්ථ විචාරෙත්වා පටික්ඛිත්තං සියා ආපත්ති, කිරියාකිරියඤ්ච නාපජ්ජති. කස්මා? යස්මා චිත්තෙන එකතො වත්තුකාමො, අථ ඛො නං ‘එකතො මා වදා’ති පටික්ඛිපිත්වාපි එකතො වදන්තො ආපජ්ජති. අවත්තුකාමස්ස සහසා විරජ්ඣිත්වා එකතො වදන්තස්ස අනාපත්ති, තෙන වුත්තං ‘මයා සද්ධිං මා වදාති වුත්තො යදි වදති, අනාපත්තී’ති. තථාපි ආචරියානං මතිමනුවත්තන්තෙන එවරූපෙසු ඨානෙසු යථාවුත්තනයෙනෙව පටිපජ්ජිතබ්බං. කස්මා? යස්මා මහාඅට්ඨකථායං නත්ථි, නත්ථිභාවතොයෙව ආපත්ති. සචෙ තත්ථ අනාපත්තිඅවචනං න සම්භවති අයමට්ඨානත්තා’’ති.

තත්රායං විචාරණා – ‘‘මයා සද්ධිං මා වදා’’ති වුත්තො යදි වදති, භික්ඛුනො අනාපත්තීති යුත්තමෙතං භික්ඛුනො වත්තුකාමතායාභාවතො, භාවෙපි සජ්ඣායකරණාදීසු තීසු අනාපත්තිතො ච. අථ සාමණෙරෙන බ්යත්තතාය ‘‘මයා සද්ධිං මා වදා’’ති වුත්තො භික්ඛු අබ්යත්තතාය වදති, ආපත්ති එව වත්තුකාමතාසබ්භාවතො. සහසා චෙ වදති, අනාපත්ති තදභාවතො. සචෙ භික්ඛු එවං ‘‘මයා සද්ධිං මා වදා’’ති ¶ වත්වා තෙන සද්ධිං සයං වදති, ආපත්ති එව. න හි එතං සික්ඛාපදං කිරියාකිරියං. යදි එතං සික්ඛාපදං කිරියාකිරියං භවෙය්ය, යුත්තං. තත්ථ අනාපත්තීති අධිප්පායො. මහාපච්චරියං ඉමිනාව අධිප්පායෙන ‘‘මයා සද්ධිං මා වදා’’ති වුත්තං සියා. න හි සාමණෙරස්ස කිරියා ඉධ පමාණන්ති, ඉමස්මිං පන අධිප්පායෙ වුත්තෙ අතියුත්තංවාති අත්ථො. අක්ඛරත්ථො බ්යඤ්ජනත්ථො. කිඤ්චාපි ‘‘යඤ්ච පදං යඤ්ච අනුපදං යඤ්ච අන්වක්ඛරං යඤ්ච අනුබ්යඤ්ජනං, සබ්බමෙතං පදසොධම්මො නාමා’’ති වුත්තං, තථාපි ‘‘පදෙන වාචෙති, පදෙ පදෙ ආපත්ති පාචිත්තියස්ස, අක්ඛරාය වාචෙති, අක්ඛරක්ඛරාය ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති ඉදමෙව ද්වයං යොජිතං, තං කස්මාති චෙ? පදෙන අනුපදඅනුබ්යඤ්ජනානං සඞ්ගහිතත්තා. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘අනුපදන්ති දුතියපාදො. අනුබ්යඤ්ජනන්ති පුරිමබ්යඤ්ජනෙන සදිසං පච්ඡාබ්යඤ්ජන’’න්ති (පාචි. අට්ඨ. 45), තස්මා අනුපදෙකදෙසමත්තමෙව අනුබ්යඤ්ජනන්ති සිද්ධං. ‘‘අක්ඛරානුබ්යඤ්ජනසමූහො පද’’න්ති ච වුත්තත්තා පදමත්තමෙව වත්තබ්බං තෙන අනුපදාදිත්තයග්ගහණතොති චෙ? න වත්තබ්බං වචනවිසෙසතො. පදෙන වාචෙන්තො හි පදෙ වා අනුපදෙ වා අනුබ්යඤ්ජනෙ වා ආපත්තිං ආපජ්ජති. න අක්ඛරෙන. අක්ඛරෙන වාචෙන්තො පන පදාදීසු අඤ්ඤතරස්මිං ආපජ්ජති. න හි ‘‘වරො වරඤ්ඤූ වරදො වරාහරො’’තිආදිම්හි ¶ පඨමං ව-කාරං වාචෙන්තො දුතියාදිව-කාරෙ ඔපාතෙති, පඨමං රො-කාරං වාචෙන්තො දුතියරො-කාරෙ ඔපාතෙති, පඨමං ර-කාරං වාචෙන්තො දුතියර-කාරෙ ඔපාතෙති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සාති සම්භවති. අනුබ්යඤ්ජනානුලොමතො සම්භවති එවාති චෙ? න, ‘‘පදෙ පදෙ ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති ඉමිනා විරුද්ධත්තා. ඉදඤ්හි වචනං එකස්මිං පදෙ එකා ආපත්තීති දීපෙති. ‘‘රූපං අනිච්චන්ති වුච්චමානො රූති ඔපාතෙතී’’ති වචනතො සකලං පාදං වාචෙන්තස්ස පඨමඅක්ඛරමත්තෙ එකතො වුත්තෙ ආපත්තීති සිද්ධන්ති චෙ? න, ‘‘අක්ඛරක්ඛරාය ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති ඉමිනා විරුද්ධත්තා, තස්මා රූති ඔපාතෙතීති වත්තුං අසම්භවතො රූ-කාරස්ස යථාවුත්තධම්මපරියාපන්නභාවසිද්ධිතො තං අවත්වා කෙවලං අක්ඛරාය වාචෙන්තස්ස යථාවුත්තධම්මපරියාපන්නඅක්ඛරභාවදස්සනත්ථං ‘‘රූපං අනිච්චන්ති වුච්චමානො’’ති වුත්තං, වචනසිලිට්ඨතාවසෙන වා අනුබ්යඤ්ජනෙ වෙදනාවචනං වියාති වෙදිතබ්බං.

පදසොධම්මසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

50. ‘‘න ¶ සහසෙය්යං කප්පෙතබ්බ’’න්ති භාවවසෙන වුත්තං, කෙසුචි ‘‘න සහසෙය්යා කප්පෙතබ්බා’’ති පාඨො, න කප්පෙතබ්බා භික්ඛුනාති පඤ්ඤත්තන්ති අධිප්පායො. ‘‘අපස්සෙනං වාති වායිමමඤ්චකමෙව හොතී’’ති ලිඛිතං. යං එතෙසං න කප්පති, තං තෙසම්පීති උපජ්ඣායාදීනං සන්තිකං අගන්ත්වා සහසෙය්යං කප්පෙය්යාති පාඨසෙසො.

52. ‘‘අනුපසම්පන්නො නාම භික්ඛුං ඨපෙත්වා අවසෙසො’ති වුත්තත්තා මාතුගාමො අනුපසම්පන්නොති චතුත්ථරත්තියං මාතුගාමො ද්වෙපි සහසෙය්යාපත්තියො ජනෙතීති අපරෙ’’ති වුත්තං, ‘‘භික්ඛුං ඨපෙත්වා…පෙ… පන්නොති පාරාජිකවත්ථුභූතො තිරච්ඡානපුරිසො අධිප්පෙතො’’ති ච, උභයම්පි වීමංසිතබ්බං. දුතියසික්ඛාපදෙ මාතුගාමො නාමාති මනුස්සිත්ථිංයෙව ගහෙත්වා යක්ඛී පෙතී තිරච්ඡානගතා පාරාජිකවත්ථුභූතා න ගහිතා තෙසු දුක්කටත්තා. ‘‘සචෙ පන අත්තනොපි සික්ඛාපදෙ දුක්කටං භවෙය්ය, අථ කස්මා පඨමසික්ඛාපදෙ පාචිත්තිය’’න්ති ච වුත්තං. ‘‘අපරික්ඛිත්තෙ පමුඛෙ අනාපත්තී’’ති සීහළට්ඨකථාවචනං, තස්සත්ථං දීපෙතුං අන්ධකට්ඨකථායං ‘‘භූමියං විනා ජගතියා පමුඛං සන්ධාය කථිත’’න්ති වුත්තං. පුන වසතීති චතුත්ථදිවසෙ වසති. භික්ඛුනිපන්නෙති භික්ඛුම්හි නිපන්නෙ. සන්නිපතිතමණ්ඩපං නාම මහාවිහාරෙ සන්නිපාතට්ඨානං. ‘‘තීණි ¶ ච දිවසානි දුක්කටඛෙත්තෙ වසිත්වා චතුත්ථෙ දිවසෙ සහසෙය්යාපත්තිපහොනකෙ සයති, පාචිත්තියෙවා’’ති එකච්චෙ වදන්ති කිර, තං න යුත්තං.

පඨමසහසෙය්යසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. දුතියසහසෙය්යසික්ඛාපදවණ්ණනා

55. ‘‘අථ ඛො තෙ මනුස්සා’’ති ච ‘‘තෙ අද්ධිකා’’ති ච පාඨො. ‘‘එකරත්ත’’න්තිපි අත්ථි, සො න සුන්දරො. පණ්ඩකෙ පාළියං දුක්කටස්ස වුත්තත්තා ‘‘උභතොබ්යඤ්ජනෙහි මූලාපත්තීති දිස්සතී’’ති, ‘‘අනිමිත්තාදයො ඉත්ථියොවා’’ති ච වදන්ති උභතොබ්යඤ්ජනකෙ වුත්තං විය. කිඤ්චාපි මතිත්ථී පාරාජිකවත්ථු හොති, අනුපාදින්නපක්ඛෙ ඨිතත්තා පන ඉධ ආපත්තිං න කරොති. පාරාජිකාපත්තිට්ඨානඤ්චෙත්ථ න ඔලොකෙතබ්බං.

දුතියසහසෙය්යසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

66. ‘‘විඤ්ඤූ ¶ පටිබලා’’ති වචනතො අවිඤ්ඤූ ඉත්ථියාපි දෙසෙන්තස්ස අනාපත්ති. ඉධ යක්ඛීආදයො මනුස්සිත්ථී විය අනොළාරිකත්තා දුක්කටවත්ථුකා ජාතා. තිරච්ඡානගතමනුස්සවිග්ගහිත්ථියා පටිබලතාය වුත්තත්තා ඉතරාපි දුක්කටවත්ථුයෙවාති එකෙ. ‘‘මාතුගාමායා’’ති ලිඞ්ගවිපල්ලාසෙන වුත්තං. ‘‘අට්ඨකථාදිපාඨං ඨපෙත්වා දමිළාදිනා යථාරුචි කථෙතුං ලභති කිරා’’ති ලිඛිතං, යථා යක්ඛීආදයො දුක්කටවත්ථුකා ජාතා, තථා පුරිසවිග්ගහං ගහෙත්වා ඨිතෙන යක්ඛාදිනා සද්ධිං ඨිතස්ස මාතුගාමස්ස ධම්මං දෙසෙන්තො දුක්කටං අනාපජ්ජිත්වා කස්මා පාචිත්තියමාපජ්ජතීති චෙ? ඊසකම්පි දුතියපක්ඛං අභජනතො. මනුස්සමාතුගාමොපි න දුතියො, පගෙව යක්ඛාදයොති. න දුතියානියතෙ තස්ස දුතියත්තාති චෙ? න තත්ථ දුට්ඨුල්ලවාචාපෙක්ඛා දුතියතා, කින්තු නිසජ්ජාපෙක්ඛා, ඉධ ච න නිසජ්ජමත්තං, කින්තු දෙසනා ඉධාධිප්පෙතා. සා ච නිපජ්ජනතො ඔළාරිකා, තස්මා අසමත්ථනිදස්සනං.

ධම්මදෙසනාසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

67. ‘‘චතුත්ථපාරාජිකවත්ථු ¶ ච ඉදඤ්ච එකමෙවා’’ති වුත්තං, න යුත්තං. කස්මා? තත්ථ ‘‘මොඝපුරිසා’’ති වුත්තත්තා. තෙ අරියමිස්සකා න හොන්තීති ද්වෙපි එකසදිසානීති මම තක්කො. ‘‘අරියාපි පටිජානිංසු, තෙසම්පි අබ්භන්තරෙ විජ්ජමානත්තා උත්තරිමනුස්සධම්මස්සා’’ති ලිඛිතං. ‘‘සබ්බෙපි භූතං භගවාති පුථුජ්ජනඅරියානං උත්තරිමනුස්සධම්මස්ස ආරොචිතත්තා ‘භූත’න්ති වුත්තං, න අත්තනො උත්තරිමනුස්සධම්මං සන්ධායාති අපරෙ’’ති වුත්තං.

77. පුබ්බෙ අවුත්තෙහීති චතුත්ථපාරාජිකෙ අවුත්තෙහීති.

භූතාරොචනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. දුට්ඨුල්ලාරොචනසික්ඛාපදවණ්ණනා

78-80. ‘‘තෙනෙව ¶ හත්ථෙන උපක්කමිත්වා අසුචිං මොචෙසී’’ති පාඨො සම්පතිපාඨො සුන්දරො. අපලොකෙත්වාව කාතබ්බා. නො චෙ, පාළියංයෙව වුත්තං සියා. ‘‘ඔත්තප්පෙනා’’ති වත්තබ්බෙ රුළ්හීවසෙන පරෙසු ‘‘හිරොත්තප්පෙනා’’ති වුත්තං. මහාඅට්ඨකථායං උත්තානත්තා න වුත්තං, පාචිත්තියාසම්භවදස්සනෙනෙව හි දුක්කටන්ති සිද්ධං.

83. තත්ථ ‘‘කම්ම’’න්ති වුත්තඅජ්ඣාචාරෙපි පරියාපන්නත්තා තං තස්ස දණ්ඩකම්මවත්ථු. ‘‘තත්ථ කම්මං ආපන්නො’’ති පුබ්බෙපි ලිඛිතං. මහාඅට්ඨකථායං ‘‘අත්තකාමං ආපන්නො’’ති පාඨො, ‘‘අයමෙව ගහෙතබ්බො’’ති වදන්ති, වීමංසිතබ්බං.

දුට්ඨුල්ලාරොචනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

86. කටසක්ඛරා සෙතමත්තිකා විය මුදුකා සක්ඛරජාති. ‘‘අකතපබ්භාරෙති අවලඤ්ජිතබ්බට්ඨානදස්සනත්ථං වුත්ත’’න්ති ලිඛිතං. ‘‘අනොවස්සකට්ඨානදස්සනත්ථ’’න්ති වත්තබ්බං. මූසිකුක්කුරන්ති මූසිකාහි උද්ධටපංසු. සුද්ධචිත්තාති කිඤ්චාපි ‘‘එවං පවට්ටිතෙ පථවී භිජ්ජිස්සතී’’ති ¶ ජානන්ති, නො පන චෙ පථවීභෙදත්ථිකා, සුද්ධචිත්තා නාම හොන්ති. පංසුආදයො ද්වෙ කොට්ඨාසා ආපත්තිකරා. කෙචි ‘‘සබ්බච්ඡන්නාදීසු උපඩ්ඪෙ දුක්කටස්ස වුත්තත්තා සචෙ දුක්කටං, යුත්ත’’න්ති වදන්ති. තත්ථ යුත්තං තාදිසස්ස වත්ථුනො සම්භවා, ඉධ පන ජාතපථවී ච අජාතපථවී චාති ද්වෙයෙව වත්ථූනි, තස්මා ද්වින්නං එකෙන භවිතබ්බන්ති න යුත්තං. එත්ථාපි දුක්කටවචනං අත්ථීති චෙ? තං පන සඤ්ඤාවසෙන, න වත්ථුවසෙනාති න යුත්තමෙව.

87. අග්ගිං කාතුං වට්ටතීති එත්ථ එත්තාවතා උසුමං ගණ්හාති, තස්මා වට්ටතීති කෙචි. එවං සති පථවියා අග්ගිම්හි කතෙ දූරතොපි භූමි උණ්හා හොති, තත්තකං කොපෙතබ්බං සියා, න ච කප්පති, තස්මා යස්මිං ඨානෙ පතති, තං සො අග්ගි ඩහති, තස්මා වට්ටතීති එකෙ. අඩහිතෙපි ‘‘අදඩ්ඪාය ¶ පථවියා අග්ගිං ඨපෙතුං න වට්ටතී’’ති වුත්තත්තා අත්තනා පාතනායෙව දොසො පතිතෙ උපදාහෙති වෙදිතබ්බං.

පථවීඛණනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සමත්තො වණ්ණනාක්කමෙන මුසාවාදවග්ගො පඨමො.

89. ඵරසුං නිග්ගහෙතුං අසක්කොන්තොති දස්සිතභාවං ජානාපෙති. කස්මා අයං ඵරසුං උග්ගිරීති චෙ? මනුස්සානන්තිආදි තස්ස පරිහාරො. ‘‘ආකොටෙසි ඡින්දීති ච වචනතො රුක්ඛදෙවතානං හත්ථානි ඡිජ්ජන්ති, න චාතුමහාරාජිකාදීනං විය අච්ඡෙජ්ජානී’’ති වදන්ති.

90-92. භවන්ති අහුවුඤ්චාති ද්විකාලිකො භූතසද්දො. යදි බීජතො නිබ්බත්තෙන බීජං දස්සිතං, තදෙව සන්තකං යදිදං. සොව කුක්කුටො මංසිමක්ඛිතොති අයමෙව හි පරිහාරො. අට්ඨකථාසුපි හි ‘‘බීජෙ බීජසඤ්ඤී’’ති ලිඛිතං. යං බීජං භූතගාමො නාම හොති, තස්මිං බීජෙ භූතගාමබීජෙති යොජෙත්වා. අමූලකත්තා කිර සම්පුණ්ණභූතගාමො න හොති, ‘‘සමූලපත්තො එව ¶ හි භූතගාමො නාමා’’ති කාරණං වදන්ති. ‘‘අභූතගාමමූලත්තාති භූතගාමතො අනුප්පන්නත්තා අභූතගාමමූලං, භූතගාමස්ස අමූලකත්තා වා. න හි තතො අඤ්ඤො භූතගාමො උප්පජ්ජතී’’ති ද්විධාපි ලිඛිතං. පියඞ්ගු අසනරුක්ඛො වඩ්ඪනත්තචො ඛජ්ජඵලො, ‘‘පීතසාලො’’තිපි වුච්චති. අමූලකභූතගාමෙ සඞ්ගහං ගච්ඡතීති නාළිකෙරස්සෙවායං. ඝටපිට්ඨිජාතත්තා, බීජගාමානුලොමත්තා ච දුක්කටවත්ථු. න වාසෙතබ්බං ‘‘දුරූපචිණ්ණත්තා’’ති ලිඛිතං, ‘‘යෙසං රුක්ඛානං සාඛා රුහතීති වචනතො යෙසං න රුහති, තෙසං සාඛාය කප්පියකරණකිච්චං නත්ථීති සිද්ධ’’න්ති වුත්තං. මුද්දතිණන්ති තස්ස නාමං. ‘‘මුඤ්ජතිණන්ති පාඨො’’ති ලිඛිතං.

සමණකප්පෙහීති සමණවොහාරෙහි, තස්මා වත්තබ්බං භික්ඛුනා ‘‘කප්පියං කරොහී’’ති. තස්ස ආණත්තියා කරොන්තෙනාපි සාමණෙරාදිනා ‘‘කප්පිය’’න්ති ¶ වත්වාව අග්ගිපරිජිතං කාතබ්බන්ති සිද්ධං. අග්ගිපරිජිතාදීනි විය කප්පියත්තා අබීජනිබ්බට්ටබීජානිපි ‘‘පඤ්චහි සමණකප්පෙහී’’ති (චූළව. 250) එත්ථ පවිට්ඨානි, යථාලාභතො වා සමණකප්පවචනං ගහෙතබ්බං. ‘‘කප්පිය’න්ති වත්තුකාමො ‘කප්ප’න්ති චෙ වදති, ‘වට්ටතී’ති වදන්තී’’ති වුත්තං. ‘‘කප්පිය’න්ති වචනං සකසකභාසායපි වට්ටතී’’ති වදන්ති. ‘‘කප්පියන්ති වත්වා’’ති වුත්තත්තා භික්ඛුනා ‘කප්පියං’ඉච්චෙව වත්තබ්බං, ‘‘ඉතරෙන පන යාය කායචි භාසායා’’ති වදන්ති, වීමංසිතබ්බං. ‘‘උච්ඡුං කප්පියං කරිස්සාමීති දාරුං විජ්ඣතී’’ති වචනතො කප්පියං කාතබ්බං සන්ධාය විරද්ධෙති වුත්තං හොති, ආචරියා පන ‘‘කප්පියං කාරෙතබ්බං සන්ධාය කප්පියන්ති සිත්ථාදිං කාරෙති, වට්ටතී’’ති වදන්ති, තස්ස කාරණං වදන්තා කාතුං වට්ටනභාවෙනෙව විරජ්ඣිත්වා කතෙපි කප්පියං ජාතං. යදි න වට්ටෙය්ය, සිත්ථාදිම්හි කතෙ න වට්ටෙය්යාති, උපපරික්ඛිතබ්බං. උට්ඨිතසෙවාලඝටං ආතපෙ නික්ඛිපිතුං වට්ටති, විකොපෙතුකාමතාය සති දුක්කටං යුත්තං විය. ‘‘පුප්ඵරජ්ජුභාජනගතිකා, තස්මා න වට්ටති. නාළෙ වා බද්ධපුප්ඵකලාපෙ නාළස්මිං කතෙපි වට්ටති තස්මිං පුප්ඵස්ස අත්ථිතායා’’ති වදන්ති. පොරාණගණ්ඨිපදෙ ‘‘බීජගාමෙන භූතගාමො දස්සිතො අනවසෙසපරියාදානත්ථ’’න්ති වුත්තං.

භූතගාමසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

98-9. අඤ්ඤං වදතීති අඤ්ඤවාදකං, ‘‘වචනං කරෙය්යා’’ති ලිඛිතං. ‘‘තුණ්හීභූතස්සෙතං නාම’’න්ති පාඨො. උග්ඝාතෙතුකාමොති සමොහනිතුකාමො, අන්තරායං කත්තුකාමොති පොරාණා.

100. ‘‘සුදිට්ඨො ¶ භන්තෙ, න පනෙසො කහාපණොතිආදීසු අනාරොපිතෙ දුක්කටෙන මුසාවාදපාචිත්තියං, අරොපිතෙ පාචිත්තියද්වයං හොතී’’ති වදන්ති, වීමංසිතබ්බං.

102. අධම්මෙන වා වග්ගෙන වා න කම්මාරහස්ස වාති එත්ථ ‘‘මයි වුත්තෙ මං වා අඤ්ඤං වා සඞ්ඝො අධම්මෙන වා කම්මං, වග්ගෙන වා කම්මං කරිස්සති, න ¶ කම්මාරහස්ස වා මෙ, අඤ්ඤස්ස වා කම්මං කරිස්සතී’’ති න කථෙතීති යොජෙතබ්බං.

අඤ්ඤවාදකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

103. ‘‘ඡන්දායා’’ති අක්ඛරක්ඛරායාතිආදි විය ලිඞ්ගවිපල්ලාසෙන වුත්තං, ඡන්දත්ථන්ති වා අත්ථො. යෙසං සෙනාසනානි පඤ්ඤපෙති, තෙසං අත්තනි ඡන්දත්ථන්ති අධිප්පායො.

106. අනුපසම්පන්නන්තිආදීසු කරණත්ථො ගහෙතබ්බො. අඤ්ඤං අනුපසම්පන්නන්ති අඤ්ඤෙන අනුපසම්පන්නෙන. තස්ස වාති අනුපසම්පන්නස්ස. ‘‘සම්මුතිකාලෙ පඤ්චඞ්ගවිරහාදයො අසම්මතා නාමා’’ති, ‘‘උපසම්පන්නෙන ලද්ධසම්මුති සික්ඛාපච්චක්ඛානෙන විනස්සතී’’ති ච වුත්තං. සඞ්ඝෙනාති සබ්බෙන සඞ්ඝෙන කම්මවාචාය අස්සාවෙත්වා ‘‘තවෙසො භාරො’’ති කෙවලං ආරොපිතභාරො. කෙවල-සද්දො හෙත්ථ කම්මවාචාය අස්සාවිතභාවමත්තමෙව දීපෙති. සයමෙවාති ඉතරෙසං භික්ඛූනං අනුමතියා. අභූතෙන ඛීයනකස්ස ආදිකම්මිකස්ස කථං අනාපත්තීති චෙ? ඉමිනා සික්ඛාපදෙන. මුසාවාදෙ ආපත්තියෙව ද්වෙ පාචිත්තියො වුත්තා විය දිස්සන්ති පුබ්බපයොගෙ රුක්ඛාදිඡින්දනාදීසු විය, විචාරෙතබ්බං.

උජ්ඣාපනකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

110. ‘‘එවඤ්චිදං භගවතා භික්ඛූනං සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං හොතී’’ති වචනතො, පරිවාරෙ ‘‘එකා පඤ්ඤත්ති, එකා අනුපඤ්ඤත්තී’’ති (පරි. 226) වචනතො ච ඉධ අත්ථි අනුපඤ්ඤත්තීති සිද්ධං. කිඤ්චාපි සිද්ධං, ‘‘එවඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, ඉමං සික්ඛාපදං උද්දිසෙය්යාථා’’තිආදිනා ¶ පන පඤ්ඤත්තිට්ඨානං න පඤ්ඤායති, කෙවලං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අට්ඨමාසෙ…පෙ… නික්ඛිපිතු’’න්ති එත්තකමෙව වුත්තං, තං කස්මාති ¶ චෙ? පඨමපඤ්ඤත්තියං වුත්තනයෙනෙව වත්තබ්බතො අවිසෙසත්තා න වුත්තං. යදි එවං කා එත්ථ අනුපඤ්ඤත්තීති? අජ්ඣොකාසෙති. අයමනුපඤ්ඤත්ති පඤ්ඤත්තියම්පි අත්ථීති චෙ? අත්ථි, තං පන ඔකාසමත්තදීපනං, දුතියං චාතුවස්සිකමාසසඞ්ඛාතකාලදීපනං. යස්මා උභයම්පි එකං කාලොකාසං එකතො කත්වා ‘‘අජ්ඣොකාසෙ’’ති වුත්තන්ති දීපෙන්තො භගවා ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ…පෙ… නික්ඛිපිතු’’න්ති ආහාති වෙදිතබ්බං. තෙනෙව මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. පඨමසෙනාසනසික්ඛාපදවණ්ණනා) වුත්තං ‘‘යත්ථ ච යදා ච සන්ථරිතුං න වට්ටති, තං සබ්බමිධ අජ්ඣොකාසසඞ්ඛ්යමෙව ගතන්ති වෙදිතබ්බ’’න්ති. හෙමන්තකාලස්ස අනාපත්තිසමයත්තා ඉදං සික්ඛාපදං නිදානානපෙක්ඛන්ති සිද්ධං, තථා හි අජ්ඣොකාසපදසාමත්ථියෙන අයං විසෙසො – වස්සානකාලෙ ඔවස්සකට්ඨානෙ අජ්ඣොකාසෙ, මණ්ඩපාදිම්හි ච න වට්ටති. හෙමන්තකාලෙ පකතිඅජ්ඣොකාසෙ න වට්ටති, සබ්බමිධ ඔවස්සකෙපි මණ්ඩපාදිම්හි වට්ටති, තඤ්ච ඛො යත්ථ හිමවස්සෙන සෙනාසනං න තෙමෙති, ගිම්හකාලෙ පකතිඅජ්ඣොකාසෙපි වට්ටති, තඤ්ච ඛො අකාලමෙඝාදස්සනෙයෙවාති අයං විසෙසො ‘‘අට්ඨ මාසෙ’’ති ච ‘‘අවස්සිකසඞ්කෙතෙ’’ති ච එතෙසං ද්වින්නං පදානං සාමත්ථියතොපි සිද්ධො.

කිඤ්ච භිය්යො – අට්ඨකථායං සන්දස්සිතවිසෙසොව. චම්මාදිනා ඔනද්ධකො වා නවවායිමො වා න සීඝං විනස්සති. කායානුගතිකත්තාති කායෙ යත්ථ, තත්ථ ගතත්තා. සඞ්ඝිකමඤ්චාදිම්හි කායං ඵුසාපෙත්වා විහරිතුං න වට්ටතීති ධම්මසිරිත්ථෙරො. ‘‘සඞ්ඝිකං පන ‘අජ්ඣොකාසපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජථ, භන්තෙ, යථාසුඛ’න්ති දායකා දෙන්ති සෙනාසනං, එවරූපෙ අනාපත්තී’’ති අන්ධකට්ඨකථායං වචනතො, ඉධ ච පටික්ඛෙපාභාවතො වට්ටති. ‘‘අඤ්ඤඤ්ච එවරූපන්ති අපරෙ’’ති වුත්තං. ‘‘පාදට්ඨානාභිමුඛාති නිසීදන්තස්ස පාදපතනට්ඨානාභිමුඛා’’ති ලිඛිතං. සම්මජ්ජන්තස්ස පාදට්ඨානාභිමුඛන්ති ආචරියස්ස තක්කො.

111. ‘‘පාදුද්ධාරෙනාති බහිඋපචාරෙ ඨිතත්තා’’ති ලිඛිතං. ගච්ඡන්ති, දුක්කටං ධම්මකථිකස්ස විය. කස්මා න පාචිත්තියං? පච්ඡා ආගතෙහි වුඩ්ඪතරෙහි උට්ඨාපෙත්වා ගහෙතබ්බතො. ධම්මකථිකස්ස පන අනුට්ඨපෙතබ්බත්තා. ‘‘අනාණත්තියා පඤ්ඤත්තියම්පි තස්ස භාරො’’ති වුත්තං.

112. පරිහරණෙයෙවාති ¶ ¶ එත්ථ ගහෙත්වා විචාරණෙති ධම්මසිරිත්ථෙරො. අත්තනො සන්තකකරණෙති උපතිස්සත්ථෙරො. බීජනීපත්තකං චතුරස්සබීජනී.

113. ‘‘යො භික්ඛු වා සාමණෙරො වා…පෙ… ලජ්ජී හොතී’ති වුත්තත්තා අලජ්ජිං ආපුච්ඡිත්වා ගන්තුං න වට්ටතී’’ති වදන්ති. පාඨෙ ‘‘කෙනචි පලිබුද්ධං හොතී’’ති ච අට්ඨකථායං ‘‘පලිබුද්ධ’’න්ති ච සෙනාසනංයෙව සන්ධාය වුත්තං, තස්මා තථාපි අත්ථීති ගහෙතබ්බං. ‘‘අනාපුච්ඡං වා’’ති පාඨො.

පඨමසෙනාසනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

116-7. එත්තකමෙව වුත්තමට්ඨකථාසු, තථාපි පදට්ඨාදයොපි ලබ්භන්ති එව. අනුගණ්ඨිපදෙ ‘‘අඤ්ඤං අත්ථරණාදි අකප්පියත්තා න වුත්ත’’න්ති වුත්තං. ‘‘මඤ්චං වා පීඨං වා විහාරෙ වා විහාරූපචාරෙ වා’ති ඉමිනාපි සංසන්දනත්ථං ‘කිඤ්චාපි වුත්තො, අථ ඛො’තිආදි ආරද්ධ’’න්ති ච වුත්තං. උපචාරමත්තඤ්චෙතං ‘‘රුක්ඛමූලෙ’’ති, තත්ථ වත්තබ්බං නත්ථි.

118. අනාපුච්ඡිත්වාපි ගන්තුං වට්ටතීති අසතියා ගච්ඡතොපි අනාපත්ති, ආපුච්ඡනං පන වත්තං සඤ්චිච්ච අනාපුච්ඡතො වත්තභෙදදුක්කටත්තා. පුග්ගලිකසෙනාසනෙ සඞ්ඝිකසෙය්යං, සඞ්ඝිකසෙනාසනෙ වා පුග්ගලිකසෙය්යං අත්ථරිත්වා ගච්ඡන්තස්ස දුක්කටං යුත්තං විය. කස්මා? ‘‘සෙය්යාමත්තමෙව නස්සෙය්යා’’ති වුත්තත්තා. ඉධ පන ‘‘පලිබුද්ධං පලිබුද්ධො’’ති දුවිධම්පි අත්ථි.

දුතියසෙනාසනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

121. ඡබ්බග්ගියෙසුයෙව ථෙරා භික්ඛූති කෙචි. පාදෙ ධොවිත්වාතිආදිම්හි පවිසන්තස්ස වා පාදධොවනපාසාණතො යාව මඤ්චපීඨං පස්සාවත්ථාය නික්ඛමන්තස්ස වා යාව පස්සාවට්ඨානන්ති යොජනා කාතබ්බා. එවං සන්තෙ ¶ ‘‘පස්සාවත්ථාය නික්ඛමන්තස්ස වා’’ති න වත්තබ්බං, ‘‘පස්සාවට්ඨානතො නික්ඛමන්තස්ස වා’’ති වත්තබ්බං. පස්සාවට්ඨානන්ති කත්ථචි පොත්ථකෙ. තථා හි මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. අනුපඛජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා) ¶ ‘‘පවිසන්තස්ස පාදධොවනපාසාණතො යාව මඤ්චපීඨං නික්ඛමන්තස්ස මඤ්චපීඨතො යාව පස්සාවට්ඨානං, තාව උපචාරො’’ති වුත්තං, තස්මා ‘‘පාදෙ ධොවිත්වා පවිසන්තස්ස, පස්සාවත්ථාය නික්ඛමන්තස්ස ච ද්වාරෙ නික්ඛිත්තපාදධොවනපාසාණතො, පස්සාවට්ඨානතො ච මඤ්චපීඨ’’න්ති කත්ථචි පොත්ථකෙ පාඨො, සො අපාඨො. කස්මා? මඤ්චපීඨානං උපචාරස්ස වුත්තත්තා. පවිසන්තස්ස යාව මඤ්චපීඨානං උපචාරො, නික්ඛමන්තස්ස තතො පට්ඨාය යාව පස්සාවට්ඨානං වච්චකුටිචඞ්කමට්ඨානන්ති ඉමිනා අත්ථෙන යථා සංසන්දති, තථාවිධො පාඨොති ආචරියො.

122. උපචාරං ඨපෙත්වාති ඉධ වුත්තඋපචාරං ඨපෙත්වා. ‘‘දස්සනසවනූපචාරෙපි සන්ථරන්තස්සා’’ති ලිඛිතං.

අනුපඛජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

126-7. ඡසත්තකොට්ඨකානි වාති එත්ථ ද්වාරකොට්ඨකං අධිප්පෙතං. ‘‘නික්ඛමා’’ති වචනං සුත්වාපි අත්තනො රුචියා නික්ඛමති, අනාපත්ති; ඉධ අග්ගිසාලාදි එව උපචාරොති.

නික්කඩ්ඪනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

129. ‘‘පමාණමජ්ඣිමස්ස ගලප්පමාණෙ දින්නතුලාපි වෙහාසකුටියෙවා’’ති ලිඛිතං, ‘‘න සා ඉධ අධිප්පෙතා’’ති වුත්තං.

වෙහාසකුටිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

135. යාව ¶ ද්වාරකොසාති ද්වාරසමීපා, යාව භිත්තීති අත්ථො, තං සුවුත්තං. කවාටවිත්ථාරප්පමාණොති ¶ හත්ථපාසස්සාධිප්පෙතත්තා, සමන්තා කවාටවිත්ථාරප්පමාණඋපචාරස්ස ගහිතත්තා අපරිපූරඋපචාරාපි හොති. ආලොකං කරොතීති ආලොකං සන්ධෙති පිධෙතීති සන්ධි එව ආලොකසන්ධිනාමකා හොන්ති. වාතපානකවාටලෙපකම්මෙ අප්පහරිතට්ඨානකිච්චං නත්ථි.

136. ඉට්ඨකාති ඡදනකපාලාසිලාදිඉට්ඨකා. ඡදනූපරීති එත්ථ පඨමං තාව එකවාරං අපරිසෙසං ඡාදෙත්වා පුන ඡාදනදණ්ඩකෙ බන්ධිත්වා දුතියවාරං තථෙව ඡාදෙතබ්බං. ‘‘තතියවාරචතුත්ථවාරෙ සම්පත්තෙ ද්වෙ මග්ගෙ අධිට්ඨහිත්වා තතියමග්ගං ආණාපෙත්වා පක්කමිතබ්බ’’න්ති වුත්තං, තං ‘‘පුනප්පුනං ඡාදාපෙතී’’ති ඉමිනා යුජ්ජති.

පොරාණා පන ‘‘පඨමවාරෙයෙව තයො මග්ගෙ අධිට්ඨාතුං වට්ටති, චතුත්ථතො පට්ඨාය ආපත්ති පාචිත්තියං, චතුත්ථලෙපතො පට්ඨාය ආපත්තී’’ති වදන්ති. තත්ථ ඡදනෙ වුත්තවිධිනිදානෙන සමෙති, ලෙපෙ වුත්තවිධිතිකච්ඡෙදෙන සමෙති. තථාපි සො න යුත්තොව. නිදානෙ, අට්ඨකථායඤ්ච සිද්ධලෙපත්තා සබ්බසොවාපි අච්ඡන්නෙ, ඡන්නෙවාපි අනෙකසො පරියායස්ස තතියස්සෙව අධිට්ඨානන්ති නො සමෙතීති ආචරියො. ‘‘ද්වෙ මග්ගෙ’’ති, ‘‘ද්වෙ ඡදනෙ’’ති ච ‘‘තතියවාරතො පට්ඨාය එවං ඡාදාපෙහී’ති ආණාපෙත්වා පක්කමිතබ්බ’’න්ති ච උපතිස්සත්ථෙරො වදති කිර.

මහල්ලකවිහාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

140. සප්පාණකසික්ඛාපදං උත්තානත්ථමෙව.

සමත්තො වණ්ණනාක්කමෙන භූතගාමවග්ගො දුතියො.

144. කථානුසාරෙනාති ¶ ¶ යො භික්ඛුනොවාදකත්ථිකො කිංසීලො කිංසමාචාරො කතරකුලා පබ්බජිතොතිආදි කථානුසාරෙනාති අත්ථො. සග්ගමග්ගගමනෙපීති අපි-සද්දෙන මොක්ඛගමනෙපි. ‘‘ලක්ඛණප්පටිවෙධපටිසංයුත්තො’’ති අට්ඨගරුධම්මානුසාරෙන වත්තබ්බං ධම්මකථං සන්ධාය වුත්තං.

145-147. නිස්සීමන්ති විහාරෙ බද්ධසීමතො අඤ්ඤං අබද්ධසීමං, ගාමසීමාදින්ති අත්ථො. ‘‘සුපිනන්තෙනපී’’ති න සබ්බෙසන්ති ඉධ බාහුල්ලනයෙන වුත්තං. ඡබ්බග්ගියා හි කෙචි වීසතිවස්සාපි අත්ථි අතිරෙකවීසතිවස්සාපීති ඉමිනා ඉමං මජ්ඣිමබොධිකාලෙ පඤ්ඤත්තන්ති විඤ්ඤායති. ‘‘සීලවා හොතී’’ති වත්වා තස්ස චතුබ්බිධත්තා ඉධ අධිප්පෙතසීලමෙව දස්සෙතුං ‘‘පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො’’තිආදි වුත්තං. ගණ්ඨානුගණ්ඨිපදෙසු ‘‘සතිසංවරාදයො ඉධ නාධිප්පෙතා, තෙන විභඞ්ගපාඨං දස්සෙති අට්ඨකථාචරියො’’ති වුත්තං. අත්ථතොති පාළිඅත්ථතො. කාරණතොති කාරණූපපත්තිතො, අට්ඨකථාතොති අධිප්පායො. අථ වා කාරණතොති ධම්මතො, තෙන අත්ථතො ධම්මතොති වුත්තං හොති. අථ වා අත්ථතොති ඵලතො. ‘‘කාරණතොති හෙතුතො. ධම්මපදම්පි ජාතකෙන සහා’’ති ලිඛිතං. පඤ්හං කථෙතුන්ති ‘‘පඤ්හං පුට්ඨො කථෙතී’’ති එත්ථ භික්ඛුනියා පුට්ඨෙන ‘‘න ජානාමී’’ති න සක්කා කථෙතුං. ‘‘න ඛො පන තං භගවන්ත’’න්ති පාඨො. ‘‘න ඛො පනෙත’’න්ති ච ලිඛන්ති, තං න සුන්දරං. ‘‘කාසායවත්ථවසනායා’’ති වචනතො පාරාජිකායපි න වට්ටති. භික්ඛුනියා කායසංසග්ගමෙව වුත්තං. මෙථුනෙන හි භික්ඛුනීදූසකො හොති.

148-9. භික්ඛූනං සන්තිකෙ උපසම්පන්නා නාම පරිවත්තලිඞ්ගා, පඤ්චසතා සාකියානියො වා. ‘‘ධම්මදෙසනාපත්තිමොචනත්ථං පනා’’ති වචනතො මාතුගාමග්ගහණෙන සබ්බත්ථ භික්ඛුනීසඞ්ගහං ගච්ඡතීති සිද්ධං. භික්ඛුනිග්ගහණෙන පන මාතුගාමො තිරියං තරණසික්ඛාපදෙ (පාචි. 187-190) සඞ්ගහිතො, න අඤ්ඤත්ථ. ‘‘ඔසාරෙතබ්බා’’ති පාළිපාඨො, පාළි ඔසාරෙතබ්බාති අත්ථො ¶ . ‘‘ඔසාරෙතබ්බ’’න්ති අට්ඨකථාපාළි. එකස්මිං ඨානෙ වන්දිතෙ දොසාභාවතො බහූසු එකාය වන්දිතෙ වට්ටතීති චෙ? භික්ඛූහි කත්තබ්බං නත්ථි, භික්ඛුනියායෙව කත්තබ්බං, තස්මා න වට්ටති ¶ . ‘‘යත්ථ කත්ථචි නිසින්නායාති අන්තොද්වාදසහත්ථෙ නිසින්නායා’’ති වදන්ති. න නිමන්තිතා හුත්වා ගන්තුකාමාති නිමන්තිතා හුත්වා ගන්තුකාමා භික්ඛූ ඉධ නාධිප්පෙතා, වස්සං උපගන්තුකාමාව අධිප්පෙතාති අත්ථො. යතො පනාති භික්ඛුනීවිහාරතො. තත්ථාති භික්ඛුනීවිහාරෙ. කිඤ්චාපි ‘‘ඔවාදදායකා භික්ඛූ’’ති වචනතො ඔවාදදායකෙහෙව සභික්ඛුකො ආවාසො හොති, න සබ්බෙහීති ආපන්නො, තථාපි අසති භික්ඛුනොවාදකෙ ඔවාදසංවාසානං අත්ථාය යාචනත්ථාය අවස්සං ගන්තබ්බත්තා අඤ්ඤෙහිපි භික්ඛූහි සභික්ඛුකොපි සභික්ඛුකො එවාති වෙදිතබ්බො. සා රක්ඛිතබ්බාති වස්සච්ඡෙදාපත්ති රක්ඛිතබ්බා. කස්මා? ආපදාසු හීතිආදි. ‘‘අයං උපොසථො චාතුද්දසිකොති පුච්ඡිතබ්බ’’න්ති වුත්තං, තම්පි තෙරසියංයෙව, එතරහි පන භික්ඛුනියො චාතුද්දසියංයෙව ගන්ත්වා ‘‘කදා අය්ය උපොසථො’’ති පුච්ඡන්ති. ‘‘ජායායො වා ජාරියො වා’’ති අධිප්පායෙන වුත්තං කිර. ‘‘ගච්ඡෙය්ය චෙ, ආපත්තී’’ති පාඨො. ද්වෙ තිස්සොති ද්වීහි තීහි. එකතො ආගතානං වසෙන ‘‘තාහී’’ති බහුවචනං වුත්තන්ති අධිප්පායො. ‘‘එකා භික්ඛුනී වා බහූ භික්ඛුනී වා බහූහි භික්ඛුනුපස්සයෙහි ඔවාදත්ථාය පෙසිතා’’ති වචනස්ස විත්ථාරො ‘‘භික්ඛුනිසඞ්ඝො ච අය්ය භික්ඛුනියො චා’’තිආදිනා වුත්තො. ‘‘භික්ඛුනිසඞ්ඝො ච අය්ය භික්ඛුනියො චා’තිආදි නානාඋපස්සයෙහි පෙසිතාය වචන’’න්ති ච ‘‘අපරිපුණ්ණසඞ්ඝපුග්ගලනානාවාසදුතියවචනවසෙන පඤ්චක්ඛත්තුං උපසඞ්කමනං වුත්ත’’න්ති ච ලිඛිතං. යස්මිං ආවාසෙ පාතිමොක්ඛුද්දෙසො න පවත්තති, තත්ථාපි යාචනං සම්පටිච්ඡිත්වා පුනදිවසෙ යෙන පටිග්ගහිතං, තෙන ‘‘නත්ථි කොචි භික්ඛු භික්ඛුනොවාදකො සම්මතො’’තිආදි වත්තබ්බං. අත්ථි චෙ සම්මතො, නිද්දිසිතබ්බො. ‘‘සයමෙව චෙ සම්මතො, අහ’න්ති වත්තබ්බ’’න්ති වුත්තං. සචෙ සම්මතො වා ඔවාදපටිග්ගාහකො වා පාතිමොක්ඛං උද්දිසති, අඤ්ඤෙන ආරොචාපෙතබ්බන්ති එකෙ, ‘‘අත්තනාපි ආරොචෙතුං වට්ටතී’’ති ච වදන්ති. කෙසුචි පොත්ථකෙසු ‘‘අය්යානං පවාරෙතී’’ති ලිඛිතං, එවං සති ‘‘අය්යස්ස පවාරෙමී’’ති වත්තබ්බං, පොත්ථකෙ නත්ථි.

ඔවාදසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

153. මුනාතීති ¶ ජානාති. අන්තරධායතිපීති එත්ථ තදුත්තමං චෙ අත්ථි, තං පස්සාමි, යං විචිත්තං වා, තදත්ථඤ්ච. තග්ඝ කාරණං. සහ උප්පාදමනන්තරා කිරියා. යමා ච තෙ මනසා කතත්ර නෙත්වාති. යථා පාතො සියා පාතො භවං පාතොව උදකතො උග්ගන්ත්වා ඨිතං, තථා විරොචමානං අඞ්ගීරසං බුද්ධං පස්ස, න කෙවලං පදුමං විය, විරොචමානං තපන්තමාදිච්චමිවන්තලික්ඛෙති ¶ සම්බන්ධො. අථ වා අඞ්ගීරසං බුද්ධං පදුමංව විරොචමානං සූරියංව තපන්තං පස්ස බුද්ධං. යථා පාතො සියා ඵුල්ලමවීතගන්ධං කොකනුදසඞ්ඛාතං පදුමං පස්සසි, තථා විරොචමානං අඞ්ගීරසං බුද්ධං පස්ස. උභයෙනෙව හි භගවතො කන්ති දීපිතාති කත්වා දීපිතගුණසුභං බුද්ධං සක්කත්වා තං කන්තිං පූජෙය්ය. පූජනෙය්යතොපි වීතිනාමෙය්ය ඉති ලක්ඛයෙ. ‘‘එකතො උපසම්පන්නායා’’ති පාළි.

156. ‘‘එකතො උපසම්පන්නාන’’න්ති අට්ඨකථාපාඨො. ‘‘අභබ්බො ත්ව’’න්තිආදිවචනතො අනුකම්පාවසෙන සද්ධිවිහාරිකාදිං සඞ්ඝිකා විහාරා නික්කඩ්ඪාපෙන්තස්ස අනාපත්ති විය දිස්සති. අභබ්බො හි ථෙරො සඤ්චිච්ච තං කාතුං, ගවෙසිතබ්බාව එත්ථ යුත්තීති කෙචි. ථෙරෙන සික්ඛාපදපඤ්ඤත්තිතො පුබ්බෙ කතන්ති මම තක්කො.

අත්ථඞ්ගතසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. භික්ඛුනුපස්සයසික්ඛාපදවණ්ණනා

162. ‘‘එකරත්තම්පි වසන්තී’’ති (පාචි. 161) වචනතො යත්ථ රත්තියං න වසන්ති, තත්ථ ගන්ත්වා ඔවදිතුං වට්ටතීති එකෙ. යදි එවං සඞ්කෙතට්ඨානං ගන්ත්වා ඔවදිතුං වට්ටතීති සිද්ධං. ‘‘තතො අද්ධයොජනෙයෙව සභික්ඛුකො ආවාසො ඉච්ඡිතබ්බො’’ති න වත්තබ්බං. භික්ඛුනොවාදකො චෙ අද්ධයොජනං ගන්ත්වා ඔවදිතුකාමො හොති, භික්ඛුනිසඞ්ඝො ච අද්ධයොජනං ගන්ත්වා සොතුකාමො, ‘‘වට්ටතී’’ති වත්තබ්බං සියා, තඤ්ච න වුත්තං, තස්මා න වට්ටති. හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙන පන ‘‘එකරත්තම්පී’’ති වුත්තං. තතො පට්ඨාය උපස්සයං හොති, න උපස්සයසඞ්ඛෙපෙන කතමත්තෙනාති වුත්තං හොති. යත්ථ වාසූපගතා ¶ භික්ඛුනියො, සො උපස්සයසඞ්ඛ්යං ගච්ඡති, තත්ථ න ගන්ත්වා ඔවාදො දාතබ්බො. එකාවාසෙ දිවා වට්ටතීති එකෙ, විචාරෙත්වා යුත්තතරං ගහෙතබ්බං.

භික්ඛුනුපස්සයසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

164. ‘‘උපසම්පන්නං සඞ්ඝෙන අසම්මත’’න්ති පාළිවචනතො, ‘‘සම්මතෙන වා සඞ්ඝෙන වා භාරං ¶ කත්වා ඨපිතො’’ති අට්ඨකථාවචනතො ච අට්ඨහඞ්ගෙහි සමන්නාගතො සම්මතෙන වා විප්පවසිතුකාමෙන ‘‘යාවාහං ආගමිස්සාමි, තාව තෙ භාරො හොතූ’’ති යාචිත්වා ඨපිතො, තස්සාභාවතො සඞ්ඝෙන වා තථෙව භාරං කත්වා ඨපිතො අට්ඨහි ගරුධම්මෙහි ඔවදිතුං ලභති, පගෙව අඤ්ඤෙන ධම්මෙනාති සිද්ධං. ‘‘යො පන භික්ඛු අසම්මතො භික්ඛුනියො ඔවදෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති පගෙව භාරං කත්වා අට්ඨපිතං සන්ධාය වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. අභයගිරිවාසීනම්පි ඉදමෙව මතං, අනුගණ්ඨිපදෙ පන ඉමං නයං පටික්ඛිපිත්වා ‘‘නත්ථි කොචී’’තිආදිනා ‘‘එතරහි ඔවාදකො අසම්මතො භික්ඛුනොවාදකො නාමා’’ති වත්වා ‘‘යං පන අන්ධකට්ඨකථායං වුත්තං ‘උපසම්පන්නං සඞ්ඝෙන කම්මවාචාය අසම්මතං, භික්ඛුසඞ්ඝෙන පන භික්ඛුනිසඞ්ඝස්ස අනුග්ගහං කරොථ, භික්ඛුනියො ඔවදථ, භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච කරොථ ඵාසුවිහාරන්ති එවං යාචිත්වා ඨපිතො භික්ඛුසඞ්ඝං ආපුච්ඡිත්වා, තතො සො ථෙරො භික්ඛුනියො ඔවදති, එවරූපං භික්ඛුසඞ්ඝෙන අසම්මතන්ති, තත්ර වුත්තනයෙනෙව අත්ථො ගහෙතබ්බො’’ති වුත්තං. පොරාණගණ්ඨිපදෙ පන ‘‘අසම්මතො ගාමං ඔවාදත්ථාය ආගතානං භික්ඛුනීනං වචනං සුත්වා පටිවචනං දෙන්තො සඞ්ඝානුමතියා, න ඤත්තිචතුත්ථෙනා’’ති වුත්තං, තං අනුගණ්ඨිපදමතෙන සමෙති, අන්ධකට්ඨකථායං වුත්තවචනං තෙන සමෙති, තඤ්ච පාළිවචනං, න හි ඔවාදපටිග්ගාහකො, පාතිමොක්ඛුද්දෙසකො වා ‘‘පාසාදිකෙන සම්පාදෙතූ’’ති වචනමත්තෙන භික්ඛුනොවාදකො නාම හොති. හොතීති චෙ, අනුපසම්පන්නොපි තත්තකෙන වචනෙන ‘‘භික්ඛුනොවාදකො හොතූ’’ති වත්තබ්බො. හොතීති චෙ, යං වුත්තං ගණ්ඨානුගණ්ඨිපදෙසු ‘‘අසම්මතො නාම අසම්මතභාවෙන ‘බහුස්සුතො ත්වං ඔවදාහී’ති ¶ සඞ්ඝෙන භාරං කත්වා ඨපිතො’’ති. එත්ථ බාහුසච්චෙන කිං පයොජනං. අනුගණ්ඨිපදෙයෙව ‘‘අභයගිරිවාසී වදතීති සුත්වා සම්මතෙන වා ආණත්තො ඔවදිතුං ලභතීති ධම්මසිරිත්ථෙරො පච්ඡා අනුජානාතී’’ති වුත්තං. කිං බහුකාය. ‘‘පාසාදිකෙන සම්පාදෙතූ’’ති එත්තකමත්තෙන භික්ඛුනොවාදකො හොති. අට්ඨකථායං ‘‘භාරං කත්වා’’ති ඉමිනා කිං පයොජනං, තත්තකම්පි වත්තුං අඤ්ඤො න ලභති, තෙන ච ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ඨපෙත්වා බාලං ගිලානං ගමිකං අවසෙසෙහි ඔවාදං ගහෙතු’’න්ති (චූළව. 414) අයං පාළි විරුජ්ඣෙය්ය. කථං? තස්ස හි ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඔවාදො න පච්චාහරිතබ්බො’’ති (චූළව. 415) චනතො සම්මතාසම්මතභාවෙන නත්ථි කොචීති ‘‘පාසාදිකෙන සම්පාදෙතූ’’ති වත්තබ්බං සියා, වදන්තො ච ඉධ පඨමෙන ආපත්තියා කාරෙතබ්බො හොතීති. හොතු අසම්මතත්තා, අකතභාරත්තා ච. ඉමස්ස ච භික්ඛුනොවාදකත්තෙ ඉමස්ස ඛීයනෙන දුක්කටං සියා, සබ්බමෙතං අනිට්ඨං, තස්මා අට්ඨකථායං ‘‘අයමෙත්ථ භික්ඛුනොවාදකො නාමා’’ති අවුත්තත්තා තථා භාරං කත්වා ඨපිතො ඔවදිතුං ලභතියෙව, නාඤ්ඤොති ආචරියො.

ආමිසසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

චීවරදානසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

176. වඤ්චෙත්වාති ‘‘තව ඤාතිකායා’’ති අවත්වා ‘‘එකිස්සා භික්ඛුනියා’’ති එත්තකමෙව වත්වා, තෙ හි ‘‘එකිස්සා’’ති වචනං සුත්වා අඤ්ඤාතිකාය සන්තකසඤ්ඤිනො සිබ්බෙසුං. ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ ‘‘චීවරං නාම ඡන්නං ¶ චීවරානං අඤ්ඤතරං චීවර’’න්ති එත්තකමෙව පාළි, තෙන වුත්තං ‘‘චීවරන්ති යං නිවාසෙතුං වා පාරුපිතුං වා’’තිආදි. ‘‘විකප්පනුපගං පච්ඡිම’’න්ති ච ලිඛිතං, සො පමාදලෙඛො.

චීවරසිබ්බනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

181. තා භික්ඛුනියො දූසයිංසූති විපරිණාමො කාතබ්බො.

182-4. සම්පදන්තීති පදසා ගච්ඡන්ති. වුත්තනයෙනෙවාති ‘‘සම්පතන්ති එත්ථාති සම්පාතො’’තිආදිනා. පදගතෙ උපචාරො න ලබ්භති, අච්චාසන්නත්තා මිස්සං විය හොතීති. කුක්කුටවස්සිතපරිච්ඡින්නො මහාඅට්ඨකථායං. ‘‘තම්පි වොහාරෙනා’’ති ලිඛිතං. ‘‘යෙභුය්යෙන තථා සන්නිවෙසො හොතීති කත්වා අට්ඨකථායං වුත්තං, තස්මා න පමාදලෙඛො’’ති ච, ‘‘උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදෙන වුත්තං අට්ඨකථායං, තතො උද්ධං අද්ධයොජනලක්ඛණසම්පත්තං නාම හොතීති ගහෙතබ්බ’’න්ති ච වුත්තං. ‘‘කප්පියභූමි කිරායං…පෙ… න වදන්තී’’ති වුත්තං. දුද්දසඤ්හෙත්ථ කාරණං. කතරං පන තන්ති? ‘‘ගච්ඡාමාති සංවිදහති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වුත්තං. තත්ථ ‘‘ගච්ඡාමා’’ති වත්තමානවචනන්තඤ්ච, අමග්ගෙ භික්ඛුනුපස්සයාදිම්හි න සම්භවතියෙව මනුස්සානං අන්තරඝරාදිම්හි මග්ගසඞ්ඛෙපගමනතො, උච්චාසයනාදිඋප්පත්තිට්ඨානත්තා ච. න තිත්ථියසෙය්යාය වා පබ්බජිතාවාසත්තා. ද්වාරෙති සමීපත්ථෙ භුම්මං, තස්මා තං දස්සෙතුං පුන ‘‘රථිකායා’’ති ආහ. සෙසඅට්ඨකථායං ¶ ‘‘එත්ථන්තරෙ සංවිදහිතෙපි භික්ඛුනො දුක්කට’’න්ති ආගතත්තා න සමෙති. ‘‘ගාමන්තරෙ’’ති වචනතො අඤ්ඤගාමස්ස උපචාරොක්කමනෙ එව ආපත්ති. ‘‘අද්ධයොජනෙ’’ති වචනතො අතික්කමනෙයෙව යුත්තං.

185. රට්ඨභෙදෙති විලොපෙ. පොරාණගණ්ඨිපදෙ ‘‘තයොපි සඞ්කෙතා කාලදිවසමග්ගවසෙන, තත්ථ පච්ඡිමෙනෙව ආපත්තී’’ති වුත්තං. ‘‘ඉමිනා මග්ගෙනා’’ති විස්සජ්ජෙත්වා අඤ්ඤෙන ගච්ඡන්ති චෙ, ආපත්තියෙවාති අත්ථො.

සංවිධානසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

189. නදියා ¶ කුතො ගාමන්තරන්ති චෙ? ‘‘යස්සා නදියා’’තිආදිමාහ. ගාමන්තරගණනායාති යස්මිං ගාමතිත්ථෙ ආරුළ්හො, තං ඨපෙත්වා අඤ්ඤගාමගණනාය. ‘‘මාතුගාමොපි ඉධ සඞ්ගහං ගච්ඡතී’’ති ආචරියස්ස තක්කො, තෙනෙව ‘‘උභයත්ථ එකතො උපසම්පන්නාය දුක්කටං, සික්ඛමානාය සාමණෙරියා අනාපත්තී’’ති ච න වුත්තං. එසෙව නයො අඤ්ඤෙසුපි එවරූපෙසු.

191. ‘‘ලොකස්සාදමිත්තසන්ථවවසෙන කෙළිපුරෙක්ඛාරා සංවිදහිත්වා’’ති වුත්තත්තා අකුසලචිත්තං ලොකවජ්ජන්ති වත්තබ්බන්ති? න වත්තබ්බං, ‘‘කෙළිපුරෙක්ඛාරා’’ති වචනං යෙභුය්යතාය වුත්තං. පොරාණගණ්ඨිපදෙ ච ‘‘තීණි චිත්තානි තිස්සො වෙදනා’’ති වුත්තං, සංවිදහනකාලෙ වා කෙළිපුරෙක්ඛාරො භික්ඛු සංවිදහති, ආපත්ති භික්ඛුනො ගාමන්තරොක්කමනෙ, අද්ධයොජනාතික්කමෙ වා. කුසලචිත්තො වා හොති පච්චවෙක්ඛන්තො, චෙතියාදීනි වා පස්සන්තො, අබ්යාකතචිත්තො වා හොති කිලමථවසෙන නිද්දායන්තොති තිචිත්තානි ගහිතානීති වෙදිතබ්බා.

නාවාභිරුහනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

192. චෙටකෙති දාරකෙ. තරුණපොතකෙති පොරාණා. ‘‘පාපභික්ඛූනං පක්ඛුපච්ඡෙදාය ඉදං පඤ්ඤත්තං, තස්මා පඤ්ච භොජනෙයෙවාපත්ති වුත්තා’’ති ලිඛිතං.

194-7. නිප්ඵාදිතන්ති ¶ විඤ්ඤත්තියා න හොති, කින්තු පරිකථාදීහි, තස්මා ඉමිනා සික්ඛාපදෙන අනාපත්ති, තං සන්ධාය ‘‘සබ්බත්ථ අනාපත්තී’’ති වුත්තං. ‘‘කථානුසාරෙන තත්ථ පසීදිත්වා දෙන්ති, ඉදං පරිපාචිතං න හොති, වට්ටන්තී’’ති පඨමසික්ඛාපදෙ වුත්තත්තාති ධම්මසිරිත්ථෙරො, උපතිස්සත්ථෙරො පන ‘‘ඉතරම්පි වට්ටතියෙවා’’ති ආහ. පොරාණගණ්ඨිපදෙ පන ‘‘යස්මා දෙවදත්තො පකතියා තත්ථ භික්ඛුනිපරිපාචිතං භුඤ්ජති, තස්මා ඉමං අට්ඨුප්පත්තිං නිදානං කත්වා ඉදං සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්ත’’න්ති වුත්තං.

පරිපාචිතසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

198. ‘‘උපනන්දස්ස ¶ චතුත්ථසික්ඛාපදෙන චා’’ති පාඨො.

රහොනිසජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සමත්තො වණ්ණනාක්කමෙන ඔවාදවග්ගො තතියො.

203-4. පූගස්සාති පූගෙන. කුක්කුච්චායන්තොති නිස්සරණෙනෙත්ථ භවිතබ්බං, තං මයං න ජානාමාති සන්නිට්ඨානස්ස කරණවසෙන ‘‘කුක්කුච්චායන්තො’’ති වුච්චති. යථා හි ආයස්මා උපාලි නයග්ගාහෙන ‘‘අනාපත්ති ආවුසො සුපිනන්තෙනා’’ති (පාරා. 78) ආහ, තථා ථෙරොපි ‘‘අනාපත්ති ගිලානස්සා’’ති කස්මා න පරිච්ඡින්දතීති? අනත්තාධිකාරත්තා විනයපඤ්ඤත්තියා, ‘‘නායං අත්තනො ඔකාසො’’ති පටික්ඛිත්තත්තා, සික්ඛාපදස්ස අපරිපුණ්ණත්තා. පඨමපාරාජිකසික්ඛාපදෙ පරිපුණ්ණං කත්වා පඤ්ඤත්තෙයෙව හි සො ථෙරො ‘‘අනාපත්ති සුපිනන්තෙනා’’ති ¶ ආහ ‘‘අඤ්ඤත්ර සුපිනන්තා’’ති වුත්තපදානුසාරෙනාති. යස්මා ඔදිස්ස අයාවදත්ථෙව දායකානං පීළා නත්ථි, තස්මා ‘‘අනොදිස්ස යාවදත්ථො’’ති වුත්තං.

208. ‘‘අන්තරාමග්ගෙ එකදිවස’න්ති එකංයෙව සන්ධාය වුත්ත’’න්ති ච ‘‘එසෙව නයොති වුත්තනයමෙව දස්සෙතුං ගන්ත්වා පච්චාගච්ඡන්තො හීතිආදිමාහා’’ති ච ‘‘සුද්ධචිත්තො හුත්වා පකතිගමනෙව භුඤ්ජිතුං ලභතී’’ති ච ‘‘අගිලානස්ස ගිලානසඤ්ඤිනො කායෙන සමුට්ඨාතී’’ති ච ලිඛිතං.

ආවසථපිණ්ඩසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

209-218. ගුළ්හපටිච්ඡන්නොති අපාකටොව. එකො පුත්තෙනාති එකස්සෙකං භත්තං ‘‘අහං අඤ්ඤෙන නිමන්තිතො’’ති න වුච්චති. ‘‘සචෙ එකතො ගණ්හන්ති ¶ , ගණභොජනං හොතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 217-218) වුත්තත්තා චත්තාරො උපාසකා චත්තාරො භික්ඛූ විසුං විසුං නිමන්තෙත්වා හත්ථපාසෙ ඨිතානං චෙ දෙන්ති, ගණභොජනං හොති එවාති එකෙ, තං න යුත්තං විය. ‘‘විඤ්ඤත්තිතො පසවනෙ ගණස්ස එකතො ගහණෙ ඉමිනා සික්ඛාපදෙන ආපත්ති, විසුං ගහණෙ පණීතභොජනසූපොදනවිඤ්ඤත්තීහී’’ති ලිඛිතං. ‘‘විඤ්ඤත්තිතො පසවනං අට්ඨුප්පත්තිවසෙන අට්ඨකථායං අනුඤ්ඤාතං. සූපොදනාදිවසෙන තත්ථ ආපත්ති එවා’’ති වුත්තං, තං න යුත්තං. කස්මා? පරිවාරෙ (පරි. 168) එව ද්වින්නං ආකාරානං ආගතත්තා, තස්මා අට්ඨකථායං ‘‘අනුඤ්ඤාත’’න්ති දුවුත්තං. අට්ඨුප්පත්තියංයෙව පාකටන්ති ‘‘පදභාජනෙ න වුත්ත’’න්ති වත්තබ්බං. එකතො ගණ්හන්තීති ගහිතභත්තාපි අඤ්ඤෙ යාව ගණ්හන්ති, තාව චෙ තිට්ඨන්ති, එකතො ගණ්හන්තියෙව නාම. ‘‘ගච්ඡති චෙ, අනාපත්තී’’ති වදන්ති.

එත්ථාහ – ‘‘පටිග්ගහණමෙව හෙත්ථ පමාණ’’න්ති වුත්තං, අථ කස්මා පාළියං ‘‘ගණභොජනං නාම යත්ථ චත්තාරො…පෙ… භුඤ්ජන්ති, එතං ගණභොජනං නාමා’’ති (පාචි. 218) වුත්තන්ති? වුච්චති – යත්ථාති උපයොගත්ථෙ භුම්මවචනං. චත්තාරොති ගණස්ස හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදනිදස්සනං. පඤ්චන්නං භොජනානන්ති ආපත්තිප්පහොනකභොජනනිදස්සනං. අඤ්ඤතරෙන භොජනෙන නිමන්තිතාති අකප්පියනිමන්තනනිදස්සනං. නිමන්තනවසෙනෙව පන ගණභොජනස්ස වුත්තත්තා ‘‘නිමන්තිතා භුඤ්ජන්තීති වුත්ත’’න්ති වුත්තං. ‘‘අඤ්ඤතරං භොජනං විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජන්තී’’ති ¶ පන න වුත්තං අට්ඨුප්පත්තියංයෙව පාකටත්තා. යං භුඤ්ජන්තීති එවං සම්බන්ධො වෙදිතබ්බො. තත්ථ භුඤ්ජන්තීති පටිග්ගාහකනියමවචනං. න හි අප්පටිග්ගහිතකං භික්ඛූ භුඤ්ජන්ති. ඉදං වුත්තං හොති ‘‘ගණස්ස යතො පටිග්ගහිතාහාරභොජනහෙතු පාචිත්තිය’’න්ති. ආගන්තුකපට්ටං මොඝසුත්තෙන සිබ්බිත්වා ඨපෙන්ති, තත්ථ අනුවාතෙ යථා එකතලං හොති, තථා හත්ථෙහි ඝට්ටෙති. වලෙතීති ආවට්ටෙති. පරිවත්තනන්ති සුත්තං ගණ්හන්තානං සුඛග්ගහණත්ථං සුත්තපරිවත්තනං කරොති, පට්ටං සිබ්බන්තානං සුඛසිබ්බනත්ථං පට්ටපරිවත්තනඤ්ච. නවචීවරකාරකො ඉධාධිප්පෙතො, න ඉතරොති. ‘‘බිම්බිසාරං ආපුච්ඡිත්වා සම්භාරෙ කයිරමානෙයෙව කාලා අතික්කන්තා, පච්ඡා ගණභොජනසික්ඛාපදෙ පඤ්ඤත්තෙ භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා පුච්ඡී’’ති වදන්ති, අඤ්ඤථා අට්ඨකථාය විරුජ්ඣනතො.

220. ‘‘ද්වෙ ¶ තයො එකතොති යෙපි අකප්පියනිමන්තනං සාදියිත්වා’’තිආදිවචනෙන අකප්පියනිමන්තනපච්චයා එව අනාපත්ති, විඤ්ඤත්තිතො ආපත්තියෙවාති දීපෙති. අනිමන්තිතො චතුත්ථො යස්ස තදෙතං අනිමන්තිතචතුත්ථං. එස නයො සබ්බත්ථ. පවෙසෙත්වාති නිසීදාපෙත්වා. චීවරදානසමයලද්ධකචතුක්කං චීවරකාරසමයලද්ධකචතුක්කන්ති එවමාදීනි. තානි චාති යෙහි භොජනෙහි විසඞ්කෙතො නත්ථි, තානි. මහාථෙරෙති උපසම්පන්නෙ. අට්ඨත්වාති ඨිතෙන නිමිත්තං දස්සිතං හොති. තත්ථ තත්ථ ගන්ත්වාති රථිකාදීසු භික්ඛුසමීපෙ ගන්ත්වා. ඉමස්මිං පන සික්ඛාපදෙ කත්ථචි පොත්ථකෙ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, චීවරදානසමයෙ ගණභොජනං භුඤ්ජිතුං. එවඤ්චිදං භගවතා භික්ඛූන’’න්ති පාඨො දිස්සති. කත්ථචි ‘‘භුඤ්ජිතු’’න්ති වත්වා ‘‘එවඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, ඉමං සික්ඛාපදං උද්දිසෙය්යාථා’’ති පාඨො, අයං සොභනො.

ගණභොජනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

221. අධිට්ඨිතාති නිච්චප්පවත්තා. බදරචුණ්ණසක්කරාදීහි යොජිතං බදරසාළවං. කිරකම්මකාරෙනාති කිරස්ස කම්මකාරෙන.

226. ‘‘විකප්පෙත්වා ගණ්හාහී’’ති එත්ථාහු පොරාණත්ථෙරා ‘‘භගවතො සම්මුඛා අවිකප්පෙත්වා ගෙහතො නික්ඛමිත්වා රථිකාය අඤ්ඤතරස්ස භික්ඛුනො සන්තිකෙ විකප්පෙසි, විකප්පෙන්තෙන පන ‘මය්හං භත්තපච්චාසං ඉත්ථන්නාමස්ස දම්මී’ති වත්තබ්බං, ඉතරෙන වත්තබ්බං ‘තස්ස සන්තකං පරිභුඤ්ජ වා ¶ යථාපච්චයං වා කරොහී’’’ති. පඤ්චසුසහධම්මිකෙසූති සම්මුඛා ඨිතස්ස සහධම්මිකස්ස යස්ස විකප්පෙතුකාමො, තං සහධම්මිකං අදිස්වා ගහට්ඨස්ස වා සන්තිකෙ, සයමෙව වා ‘‘පඤ්චසු සහධම්මිකෙසු ඉත්ථන්නාමස්ස විකප්පෙමී’’ති වත්වා භුඤ්ජිතබ්බන්ති එකෙ, එවං සති ථෙරො තස්මිංයෙව නිසින්නොව තථා වාචං නිච්ඡාරෙත්වා පටිග්ගණ්හාතීති තක්කො දිස්සති. මහාපච්චරියාදීසු පන පරම්මුඛා විකප්පනාව වුත්තා, සා ‘‘තෙන හානන්ද, විකප්පෙත්වා ගණ්හාහී’’ති ඉමිනා සමෙති, තථාපි මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. පරම්පරභොජනසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘තස්මා යො භික්ඛු පඤ්චසු සහධම්මිකෙසු ¶ අඤ්ඤතරස්ස ‘මය්හං භත්තපච්චාසං තුය්හං දම්මී’ති වා ‘විකප්පෙමී’ති වා එවං සම්මුඛා වා ‘ඉත්ථන්නාමස්ස දම්මී’ති වා ‘විකප්පෙමී’ති වා එවං පරම්මුඛා වා’’ති වචනතො සහධම්මිකස්ස සන්තිකෙ එව වත්තබ්බං, න සයමෙවාති දිස්සති. යස්මා අයං පච්ඡිමනයො පොරාණගණ්ඨිපදෙනපි සමෙති, තස්මා ඉධ මාතිකාට්ඨකථානුසාරෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො. එත්ථ කිඤ්චාපි ‘‘තෙ මනුස්සා…පෙ… භොජනමදංසූ’’ති වචනතො අකප්පියනිමන්තනං පඤ්ඤායති, තථාපි ථෙරස්ස කුක්කුච්චුප්පත්තිකාරණෙන භත්තෙන සො නිමන්තිතොති වෙදිතබ්බො. අඤ්ඤථා පරතො ‘‘ද්වෙ තයො නිමන්තනෙ එකතො භුඤ්ජතී’’ති වචනෙන, අනාපත්තිවාරෙන ච විරුජ්ඣති.

229. එත්ථායං විචාරණා – ‘‘අඤ්ඤො මනුස්සො පත්තං ගණ්හාති, න දාතබ්බ’’න්ති වචනතො අපරභාගෙ අකප්පියනිමන්තනෙන නත්ථි පයොජනං, පුබ්බභාගෙයෙව අකප්පියනිමන්තනෙන පයොජනන්ති ස්වෙපි භන්තෙ ආගච්ඡෙය්යාථාති එත්ථ කතරං අකප්පියනිමන්තනං, තස්මා අධිප්පායො චෙත්ථ පමාණන්ති. න, ‘‘පිණ්ඩාය චරිත්වා ලද්ධභත්තං භුඤ්ජති, ආපත්තී’’ති වචනතොති. තත්ථ ‘‘ස්වෙපි භන්තෙ’’ති එත්ථ යථා වචනමත්තං අග්ගහෙත්වා අකප්පියනිමන්තනක්කමෙන අත්ථො ගහිතො, තථා ‘‘පිණ්ඩාය චරිත්වා’’ති එත්ථාපි අන්තරා අකප්පියනිමන්තනෙන ලද්ධභත්තං සන්ධාය වුත්තන්ති අත්ථො ගහෙතබ්බො. පිණ්ඩාය හි චරන්තං දිස්වා ‘‘එත්ථ, භන්තෙ, භත්තං ගණ්හථා’’ති දින්නම්පි අකප්පියනිමන්තනෙන ලද්ධං නාම හොති. වොහාරෙන පන ‘‘පිණ්ඩාය චරිත්වා ලද්ධභත්ත’’න්ති වුච්චති, එවංසම්පදමිදං දට්ඨබ්බං. අඤ්ඤථා මාතිකාට්ඨකථායං ‘‘ගණභොජනෙ වුත්තනයෙනෙව පඤ්චහි භොජනෙහි නිමන්තිතස්ස…පෙ… පරස්ස පරස්ස භොජනෙ’’ති වුත්තවචනවිරොධො. ඉදඤ්හි වචනං යෙන පඨමං නිමන්තිතො, තතො පඨමනිමන්තිතං ආදාය ගතො පරස්ස පරස්ස නිමන්තනකදායකස්ස භොජනෙති අත්ථපරිදීපනතො නිමන්තනතො ලද්ධභත්තස්ස භොජනෙයෙව ආපත්තීති දීපෙති. ‘‘ද්වෙ තයො නිමන්තනෙ එකතො’’ති වචනෙනපි සමෙති, අඤ්ඤථා ‘‘යෙන නිමන්තිතො, තස්ස භොජනතො පරස්ස භොජනෙ’’ති එත්තකං වත්තබ්බං සියා, පාළියං වා ‘‘නිමන්තනෙන එකතොභුඤ්ජතී’’ති එත්තකං වත්තබ්බං සියා. දුතියනිමන්තනස්ස පඨමභොජනෙ ආපත්තිප්පසඞ්ගනිවාරණත්ථං ¶ ‘‘යෙන යෙනා’’තිආදි වුත්තං. නිමන්තනපටිපාටියා භුඤ්ජතීති පාළීති චෙ? න, ‘‘අනාපත්ති නිච්චභත්තෙ’’තිආදිපාළිවිරොධතො.

ගණ්ඨිපදෙ ¶ පන ‘‘පිණ්ඩාය චරිත්වා ලද්ධභත්තං කස්මා භුඤ්ජිතුං න ලභතීති චෙ? ‘පරම්පරභොජනං නාම පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරෙන භොජනෙන නිමන්තිතො, තං ඨපෙත්වා පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරං භොජනං භුඤ්ජති, එතං පරම්පරභොජනං නාමා’ති වුත්තත්තා’’ති ලිඛිතං. යදි එවං නිච්චභත්තාදිකම්පි න වට්ටතීති ආපජ්ජතීති නිච්චභත්තාදි ඔදිස්සකන්ති චෙ? තං න, තදඤ්ඤස්ස අත්තනො ධනෙන නිප්ඵන්නස්ස, සඞ්ඝතො ලද්ධස්ස වා පාතො පචනකයාගු චෙ ඝනා හොති, තස්සාපි, එකකුටිකං ගාමං උපනිස්සාය විහරතො භික්ඛාචරියවසෙන ලභිතබ්බනිච්චභත්තස්ස ච අකප්පියභාවප්පසඞ්ගතො. තත්ථ භික්ඛාචරියවසෙන ලද්ධං න කප්පති නිමන්තනකානං අප්පසාදාවහනතොති චෙ? න, ‘‘පඤ්ච භොජනානි ඨපෙත්වා සබ්බත්ථ අනාපත්තී’’ති වචනවිරොධතො. ඛාදනීයම්පි හි පරස්ස ඛාදිත්වා භුත්තත්තා නිමන්තනභොජනං අභුඤ්ජන්තො අප්පසාදං කරොති එව, තස්මා අප්පසාදාවහං අප්පමාණං, තස්මා නිච්චභත්තාදි ඔදිස්සකං න සම්භවති. අපිච හෙට්ඨා වුත්තනයෙන සද්ධිං ඉධ වුත්තනයෙන සංසන්දිත්වා යං යං ඛමති, තං තං ගහෙතබ්බන්ති සබ්බොපි කෙසඤ්චි ආචරියානං විනිච්ඡයො. ආචරියස්ස පන විනිච්ඡයො අන්තෙ ආවි භවිස්සති. ‘‘ඛීරං වා රසං වා පිවතො අමිස්සම්පීති අධිප්පායො’’ති වුත්තං. ගණ්ඨිපදෙ ‘‘හෙට්ඨා ඔදනෙනාමිස්සෙත්වා උපරි තිට්ඨතී’’ති ලිඛිතං.

මහාඋපාසකොති ගෙහසාමිකො. මහාඅට්ඨකථායං ‘‘ආපත්තී’’ති වචනෙන කුරුන්දියං ‘‘වට්ටතී’’ති වචනං විරුද්ධං විය දිස්සති. ‘‘ද්වින්නම්පි අධිප්පායො මහාපච්චරියං විචාරිතො’’ති ලිඛිතං. ‘‘චාරිත්තතොති ‘සන්තං භික්ඛුං අනාපුච්ඡා’ති පරතො වත්තබ්බතො’’ති වුත්තං. වචීකම්මං අවිකප්පනං. එත්ථ ‘‘මහාඋපාසකො භික්ඛූ නිමන්තෙති…පෙ… පච්ඡා ලද්ධං භත්තං භුඤ්ජන්තස්ස ආපත්ති. පිණ්ඩාය චරිත්වා ලද්ධභත්තං භුඤ්ජති, ආපත්තී’’ති අට්ඨකථායං වචනතො, ‘‘කාලස්සෙව පිණ්ඩාය චරිත්වා භුඤ්ජිම්හා’’ති පාළිතො, ඛන්ධකෙ ‘‘න ච, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤත්ර නිමන්තනෙ අඤ්ඤස්ස භොජ්ජයාගු පරිභුඤ්ජිතබ්බා, යො පරිභුඤ්ජෙය්ය, යථාධම්මො කාරෙතබ්බො’’ති (මහාව. 283) වචනතො ච නිමන්තෙත්වා වා පවෙදෙතු අනිමන්තෙත්වා වා, පඨමගහිතනිමන්තනස්ස භික්ඛුනො පඨමනිමන්තනභොජනතො අඤ්ඤං යං කිඤ්චි පරසන්තකං භොජනං පරම්පරභොජනාපත්තිං කරොති. අත්තනො සන්තකං, සඞ්ඝගණතො ලද්ධං වා අගහට්ඨසන්තකං වට්ටති, නිමන්තනතො පඨමං නිබද්ධත්තා පන නිච්චභත්තාදි පරසන්තකම්පි වට්ටති. ඛන්ධකෙ ¶ ‘‘න ච ¶ , භික්ඛවෙ…පෙ… යථාධම්මො කාරෙතබ්බො’’ති (මහාව. 283) වචනං පරසන්තකභොජනවුත්තනියමනං. තතො හත්ථකොව නො තක්කොති ආචරියො.

පරම්පරභොජනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

31-3. පටියාලොකන්ති පච්ඡිමං දෙසං. පූවගණනායාති අතිරිත්තපූවගණනායාති අත්ථො. සචෙ ‘‘අපාථෙය්යාදිඅත්ථාය සජ්ජිත’’න්ති සඤ්ඤාය ගණ්හාති, අචිත්තකත්තා සික්ඛාපදස්ස ආපත්ති එව. අථ උග්ගහිතං ගණ්හාති, න මුච්චතියෙව. අසංවිභාගෙ පන අනාපත්ති අකප්පියත්තා. අචිත්තකතා පඤ්ඤත්තිජානනාභාවෙනෙව, න වත්ථුජානනාභාවෙනාති එකෙ. න, මාතිකාට්ඨකථායං ‘‘පාථෙය්යාදිඅත්ථාය සජ්ජිතභාවජානන’’න්ති අඞ්ගෙසු අවුත්තත්තා. පොරාණගණ්ඨිපදෙ පනෙවං වුත්තං ‘‘එකෙන වා අනෙකෙහි වා ද්වත්තිපත්තපූරෙසු ගහිතෙසු තෙසං අනාරොචනෙන වා සයං වා ජානිත්වා යො අඤ්ඤං ගණ්හාති, තස්ස දුක්කටං. එකතො තීසු, චතූසු වා පවිට්ඨෙසු එකෙන චෙ ද්වෙපත්තපූරා ගහිතා, දුතියෙ ද්වෙ ගණ්හන්තෙ පඨමො චෙ න නිවාරෙති, පඨමස්ස පාචිත්තියං. නිවාරෙති චෙ, අනාපත්ති, දුතියස්සෙව දුක්කට’’න්ති. සචෙ සඤ්චිච්ච න වදති, පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්තනයෙන පාචිත්තියං, මාතිකාට්ඨකථාවසෙන (කඞ්ඛා. අට්ඨ. කාණමාතාසික්ඛාපදවණ්ණනා) දුක්කටං. ‘‘අතිරෙකපටිග්ගහණ’’න්ති තත්ථ පඤ්චමං අඞ්ගං වුත්තං, තස්මා අප්පටිග්ගහිතත්තා න පාචිත්තියං, කත්තබ්බාකරණතො පන දුක්කටං. අඤ්ඤථා කිරියාකිරියං ඉදං ආපජ්ජති, අනිවාරණං, අනාරොචනං වා ඡට්ඨඞ්ගං වත්තබ්බං සියා. එකනිකායිකානං වාති එත්ථ ‘‘ආසන්නවිහාරභික්ඛූ, ආසන්නආසනසාලාගතා වා සචෙ විසභාගෙහි ආනීතං න පටිග්ගණ්හන්ති, ‘ආරාමිකාදීනංයෙව වා දාපෙන්තී’ති ජානාති, යත්ථ පරිභොගං ගච්ඡති, තත්ථ දාතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං. ‘‘ද්වත්තිපත්තපූරා’ති වචනතො පච්ඡිආදීසු අධිකම්පි ගණ්හතො අනාපත්තී’’ති කෙචි විනයධරමානිනො වදන්ති, තං තෙසංයෙව නිසීදතු, ආචරියා පන ‘‘පච්ඡිආදීසුපි උක්කට්ඨපත්තස්ස පමාණවසෙන ද්වත්තිපත්තපූරා ගහෙතබ්බා. උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදකථා හෙසා’’ති වදන්ති.

කාණමාතාසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

236. යාවදත්ථපවාරණාය ¶ ¶ පවාරිතා කිඤ්චාපි ‘‘පවාරිතා’’ඉච්චෙව අධිප්පෙතා අට්ඨුප්පත්තියාව, අථ ඛො පච්ඡිමාව ඉධාධිප්පෙතා.

237. ‘‘අලමෙතං සබ්බ’’න්ති වුත්තත්තා අතිරිත්තං නාම හොති. භික්ඛුස්ස ඉදම්පි තෙ අධිකං, ඉතො අඤ්ඤං න ලච්ඡතීති කිර අත්ථො.

238-9. ‘‘අසනං පඤ්ඤායතී’’ති එතෙනෙව ‘‘භුත්තාවී’’ති එතස්ස සිද්ධත්තා විසුං අත්ථසිද්ධි නත්ථි. යදි අත්ථි, අඞ්ගානං ඡක්කත්තදස්සනන්ති. වුත්තම්පි චෙතන්තිආදි පවාරණඞ්ගානං පඤ්චකත්තදස්සනං. වරකොති යො කොචි වරකො. ‘‘පවාරණං පන ජනෙතියෙවාති විසුං සිත්ථං වොදකං කරොන්ති, පවාරණං න ජනෙති. යාගුං වා පිවන්තො පඨමං උදකං පිවති, වට්ටති. අවසිට්ඨං හෙට්ඨාසිත්ථං පවාරණං න ජනෙතී’’ති ලිඛිතං. උපතිස්සත්ථෙරො ‘‘ජනෙතියෙවා’’ති වදති, තං න ඉච්ඡන්ති ආචරියා. භජ්ජිතපිට්ඨන්ති තණ්ඩුලචුණ්ණමෙව. භජ්ජිතසත්තුයො පිණ්ඩෙත්වා කතමොදකො සත්තුමොදකො.

‘‘යාගුසිත්ථමත්තානෙව ද්වෙ…පෙ… පටික්ඛිපති, න පවාරෙතී’’ති වුත්තත්තා පරචඞ්කමච්ඡාදයො පක්ඛිපිත්වා පක්කයාගුං පිවන්තො සචෙ අඤ්ඤං තාදිසංයෙව පටික්ඛිපති, පවාරණා න හොතීති කිර ධම්මසිරිත්ථෙරො. සචෙ අඤ්ඤං පටික්ඛිපති, න පවාරෙති. කස්මා? අසනසඞ්ඛාතස්ස විප්පකතභොජනස්සාභාවතො. භොජනසාලායං භුඤ්ජන්තො චෙ, අත්තනො අපාපුණනකොට්ඨාසං අභිහටං පටික්ඛිපති, න පවාරෙති. කාමං පටික්ඛිපති, පත්තෙ පන ආරාමිකො ආකිරති, තතො භුඤ්ජිතුං න වට්ටති. ඉදඤ්හි බුද්ධප්පටිකුට්ඨඅනෙසනාය උප්පන්නෙයෙව සඞ්ගහං ගච්ඡති. යථා හි සඞ්ඝතො උද්ධටපිණ්ඩං දුස්සීලො දෙති, තං පටික්ඛිපති, න පවාරෙති, එවංසම්පදමිදං. ‘‘විසභාගො ලජ්ජී චෙ දෙති, තං තෙන සම්භොගං අකත්තුකාමතාය පටික්ඛිපති, පවාරෙතීති අපරෙ’’ති වුත්තං. පරිවෙසනායාති භත්තග්ගෙ. ‘‘මංසෙන රසං, මංසඤ්ච රසඤ්ච මංසරසන්ති ආපජ්ජනතො ‘මංසරස’න්ති වුත්තෙ පටික්ඛෙපතො හොති, මංසස්ස රසං මංසරසන්ති විග්ගහො නාධිප්පෙතො’’ති වුත්තං. මංසකරම්බකො නාම…පෙ… වට්ටතීති සුද්ධයාගු එව හොති. අප්පවාරණමිස්සකකරම්බකොයෙව හොති, තස්මා න පවාරෙති, තෙන වුත්තං පරතො ‘‘ඉදඤ්ච කරම්බකෙන න සමානෙතබ්බ’’න්තිආදි, තස්මා ‘‘තං අභිහරිත්වා ¶ කඤ්ජියං ගණ්හථා’ති වදන්තං පටික්ඛිපති, පවාරණා න හොතී’’ති ච ‘‘මිස්සකයාගුං ගණ්හථා’ති අවුත්තත්තා ‘සම්මිස්සිතං විසුං ¶ කත්වා දෙතී’ති වුත්තත්තා’’ති ච වුත්තං, යස්මා යාගුමිස්සකන්ති එත්ථ පදද්වයෙ පවාරණාරහස්ස නාමග්ගහණං නත්ථි, තස්මා තත්ර චෙ යාගු බහුතරා වා හොති සමසමා වා, න පවාරෙති. කස්මා? තත්ථ අභිහාරකපටික්ඛෙපකානං යාගුසඤ්ඤත්තා. යාගු චෙ මන්දා, භත්තං බහුතරං, පවාරෙති. කස්මා? තෙසං උභින්නම්පි තත්ථ භින්නසඤ්ඤත්තාති තක්කො ආචරියස්ස. භත්තමිස්සකෙ පවාරණාරහස්ස නාමස්ස සබ්භාවතො සබ්බදා පවාරෙති එව. මිස්සකෙ පන වුත්තනයෙන කාරණං වත්තබ්බං. විසුං කත්වා දෙතීති යථා භත්තසිට්ඨං න පතති, තථා ගාළ්හං හත්ථෙන පීළෙත්වා පරිස්සාවෙත්වා දෙති.

අකප්පියකතන්ති එත්ථ ‘‘කප්පියං අකාරාපිතෙහි කදලිප්ඵලාදීහි සද්ධිං අතිරිත්තං කප්පියං කාරාපෙත්වාපි තං කදලිප්ඵලාදිං ඨපෙත්වා අවසෙසං භුඤ්ජිතුං වට්ටති. අමිස්සකරසත්තා පුන තානි කප්පියං කාරාපෙත්වා අඤ්ඤස්මිං භාජනෙ ඨපෙත්වා අතිරිත්තං කාරෙත්වා භුඤ්ජිතුං වට්ටති. කස්මා? පුබ්බෙ තෙසු විනයකම්මස්ස අනාරුළ්හත්තා’’ති වදන්ති. ‘‘භුත්තාවිනා ච පවාරිතෙන ආසනා වුට්ඨිතෙන කත’’න්ති වචනතො භුත්තාවිනා අප්පවාරිතෙන ආසනා වුට්ඨිතෙන කත්තබ්බන්ති සිද්ධං, තස්මා ‘‘පාතොව අද්ධානං ගච්ඡන්තෙසු ද්වීසු එකො පවාරිතො අවුට්ඨිතො තත්ථ නිසීදති, සො ඉතරෙන පිණ්ඩාය චරිත්වා ලද්ධං භික්ඛං අත්තනා අභුත්වාපි ‘අලමෙතං සබ්බ’න්ති කාතුං ලභති එවා’’ති වුත්තං, තං සුක්කපක්ඛෙ ‘‘භුත්තාවිනා කතං හොතී’’ති ඉමිනාව සිද්ධං, තස්මිං පක්ඛෙ අත්තනො සත්තඞ්ගානි න පූරෙන්ති, කණ්හපක්ඛෙ පටිභාගෙන සත්ත වුත්තානීති වෙදිතබ්බං. භුත්තාවිනා අප්පවාරිතෙන ආසනා වුට්ඨිතෙන, අවුට්ඨිතෙන වා කතං හොති, වට්ටති. ‘‘පවාරිතෙන ආසනා අවුට්ඨිතෙනෙවා’’ති ඉමං පන අත්ථවිකප්පං දීපෙතුං ‘‘සත්තඞ්ගානි වුත්තානී’’තිපි වත්තුං වට්ටති. සො පුන කාතුං න ලභති පඨමං කතස්ස පුන තෙනෙව කත්තබ්බප්පසඞ්ගතො. යඤ්ච අකතං, තං කත්තබ්බන්ති හි වුත්තං. අථ සොව පඨමො පුන කත්තුකාමො හොති, අඤ්ඤස්මිං භාජනෙ පුබ්බෙ අකතං කාතුං ලභති. දුතියො පඨමභාජනෙපි කාතුං ලභති. ‘‘යෙන අකතං, තෙන කාතබ්බ’’න්ති හි වුත්තං. ඉමමෙවත්ථං සන්ධාය ‘‘යෙන යං පඨමං කප්පියං කතං, තමෙව සො පුන කාතුං න ලභති, අඤ්ඤෙන කාතබ්බ’’න්ති ¶ ලිඛිතං. තත්ථ තන්ති තං පඨමං කතන්ති අත්ථො. පෙසෙත්වා කාරෙතබ්බන්ති එත්ථ අනුපසම්පන්නො චෙ ගතො, තත්රට්ඨෙන එකෙන භික්ඛුනා පටිග්ගාහෙත්වා අපරෙන කාරෙතබ්බන්ති තත්ථ එකොව එවමෙව කාතුං න ලභතීති. ‘‘යං කිඤ්චි ගිලානං උද්දිස්සා’තිආදිවචනතො විහාරාදීසු ගිලානස්ස පාපුණනකොට්ඨාසම්පි ගිලානාතිරිත්තං නාම, තස්මා වට්ටතී’’ති වදන්ති. ආහාරත්ථායාති විකාලෙ එවාති එකෙ.

241. කායකම්මං ¶ අජ්ඣොහරණතො. වචීකම්මං වාචාය ‘‘අතිරිත්තං කරොථ භන්තෙ’’ති අකාරාපනෙනාති වෙදිතබ්බං.

පඨමපවාරණසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

243. සාධාරණමෙවාති සබ්බපවාරණානං සාධාරණං ‘‘යාවත්තකං ඉච්ඡසී’’ති ඉදං.

දුතියපවාරණසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

247-9. නටානං නාටකානි නටනාටකානි, සීතාහරණාදීනි. මූලඤ්ච තං ඛාදනීයඤ්චාති මූලඛාදනීයං. එස නයො සබ්බත්ථ. පිට්ඨන්ති චුණ්ණං. ඛාරකමූලන්ති යූපසමූලං. චච්චුමූලං නෙළියමූලං. තම්බකං වචං. තණ්ඩුලෙය්යකං චූළකුහු. වත්ථුලෙය්යකං මහාකුහු. වජකලි නිකොට්ඨං. ජජ්ඣරී හිරතො.

කොට්ඨං ජරට්ඨං වුච්චති. ගණ්ඨි මුහුකුලමුදු විචයත්ථ වජමුජු වදුළවි.

වජ්ජයෙතිමෙ කිංසුකං, හලිද්දි. කසෙරුකො, කටිබලවන්ති තස්ස නාමං. අම්බාටකං අමූලකං පිඪල කක්කුල. මසාලු කිනළ. ආලුව කළි තඩ්ඪිඅළි අලස කටිස්සල නමෙදති මෙර. සිග්ගු සීරි කොළ කාලකං නෙකළවි. ඛීරවල්ලිකන්දො තුමූරොරියො හොති. සඞ්ඛතො ධොවනමෙව. අයං ‘‘පරිසඞ්ඛාරො’’ති ලිඛිතං. ඛීරකාකොලී කිරිකවෙළි. ජීවිකං ජීවිහි. උසභක උම්මසුවියි.

හින්තාලං ¶ කිතිලි. කුන්තාල තොහො තිලිසතා පදිකළිරො පටසෙවලකළි. කරමන්දකං කරම්බ දණ්ඩොකිර උදකජොති කණ්ඩකො. ‘‘සිඞ්ඝතකොතිපි වුච්චතී’’ති ලිඛිතං. ඵග්ගව හකිළි. නත්තමාලන්ති කරඤ්ජි.

සෙල්ලු ¶ ලොහොලියං. කාසමද්දක කුදුවවලි අනසිකින. උම්මාදිය මෙලෙලිදිය. චීනමුග්ගො වෙනමුත්ති හුරමුග්ග. රාජමාසො මාහවිලිති. අග්ගිමන්තො මුඤ්චි. සුනිපණ්ණකො තිපිලවනිනාළිකා තිලක. භූමියං ජාතලොණීති එත්ථ ලොණීනාමස්ස සාධාරණත්තා ‘‘භූමිය’’න්ති විසෙසෙත්වා වුත්තං. බ්රහ්මීපත්තං දෙමෙතෙයෙ පණසා. ‘‘දීපවාසිනො වදන්තී’’ති සිථිලං කත්වා කස්මා වුත්තන්ති චෙ? ‘‘ඛාදනීයත්ථං ඵරතීති ලක්ඛණෙන අසමානත්තා’’ති වුත්තං. පදෙලිවිනිතෙකි. සුලසිපණ්ණන්ති තසාපලිකං.

අගන්ධිකපුප්ඵං කරිස්සයෙති චෙකවාදිදපුප්ඵං චෙලෙපතිමලං. ජීවන්තීපුප්ඵං ජීවිතන්දිගමල. බකුල මුථුවල. කුය්යක පුනපුන්නාමපුන්නරා, ජාතිසුමන. නවමාලිකා චෙහෙමල.

තින්තිණික කචිනී විලෙයි. මාතුලුඞ්ග ලවනො. පුස්සඵල සුපුලි. තිම්බරූසක තිගිබ්බෙරෙහිති සුසතුධුත. තිපුසවාතිඞ්ගණ ධුතතිකෙණ පටියි. චොච වරියියෙලි. මොච අතිරෙලි. ගොට්ඨඵලං පූවඵලන්ති එකෙ. කොට්ඨසෙ කිර අච්ඡිව.

අසමුස්සි බිම්බ ඉති කෙචි. කාස්මරීති සෙපණ්ණි. අතිතෙමෙති කරියමෙතිස්ස. ජාතිඵලං කතංමෙති. කටුකඵලං තිරිරක.

තරුණඵලං කිරිඋපුලු. පොක්ඛරට්ඨි කිඤ්චක්ඛට්ඨි. සිද්ධත්ථකං සාසපං සෙතවණ්ණං. රාජිකං රත්තං හොති.

හිඞ්ගුං හිඞ්ගුජතුන්ති සබ්බාපි හිඞ්ගුවිකතියො. එත්ථ හිඞ්ගුජතු නාම පත්තසාඛා පචිත්වා කාතබ්බා. සාඛා පචිත්වා කතා සිපාටිකා. අඤ්ඤෙහි මිස්සෙත්වා කතාති කෙචි. තකං කට්ඨජන්ති අග්ගිකෙළිනි. නිකිතිස්සාකාලෙසයො. තිමෙර, තකපත්ති පසාඛාපත්තෙ පචිත්වා කාතබ්බා. ‘‘තකපණ්ණි සාවති එව කාතබ්බා’’ති ලිඛිතං.

විකාලභොජනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

253. අපරජ්ජු ¶ ¶ සන්නිධි නාම හොතීති අත්ථො. අජ්ජ පටිග්ගහිතන්ති න කෙවලං පටිග්ගහිතමෙව, අථ ඛො උග්ගහිතකම්පි, තෙනෙව අට්ඨකථායං ‘‘පටිග්ගණ්හාති, ආපත්ති දුක්කටස්සාති එවං සන්නිධිකතං යං කිඤ්චි යාවකාලිකං වා යාමකාලිකං වා අජ්ඣොහරිතුකාමතාය ගණ්හන්තස්ස පටිග්ගහණෙ තාව ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වුත්තං. යදි තං පඨමමෙව පටිග්ගහිතං, ‘‘පටිග්ගහණෙ තාවා’’ති න වත්තබ්බං, තස්මා වෙදිතබ්බමෙතං ‘‘අත්තනො කාලෙ ගහිතං අජ්ජ පටිග්ගහිත’න්ති වුත්ත’’න්ති.

එත්ථාහ – යථා පඤ්ච භෙසජ්ජානි උග්ගහිතකානි අනධිප්පෙතානි. සත්තාහාතික්කමෙ අනාපත්ති අනජ්ඣොහරණීයත්තා, තථා ඉධාපි උග්ගහිතකං නාධිප්පෙතන්ති? එත්ථ වුච්චති – භෙසජ්ජසික්ඛාපදෙ (පාරා. 618 ආදයො) උග්ගහිතකං නාධිප්පෙතන්ති යුත්තං අත්තනො කාලාතික්කමනමත්තෙන තත්ථ ආපත්තිප්පසඞ්ගතො. එත්ථ න යුත්තං අත්තනො කාලාතික්කමනමත්තෙන ආපත්තිප්පසඞ්ගාභාවතො. අජ්ඣොහරණෙනෙව හි එත්ථ ආපත්තීති අධිප්පායො, තස්මා අනුගණ්ඨිපදමතෙන අජ්ජ උග්ගහෙත්වා පුනදිවසෙ භුඤ්ජන්තො ද්වෙ ආපත්තියො ආපජ්ජති.

තත්රායං විචාරණා – අත්තනා භුඤ්ජිතුකාමො අජ්ජ උග්ගහෙත්වා පුනදිවසෙ භුඤ්ජති, ද්වෙ ආපත්තියො ආපජ්ජති. සාමණෙරාදීනංයෙව අත්ථාය උග්ගහෙත්වා ගහිතං පුනදිවසෙ පටිග්ගහෙත්වා භුඤ්ජන්තො ආපත්තියා න කාරෙතබ්බොති. පටිග්ගණ්හාති, ආපත්ති දුක්කටස්සාති එත්ථායමධිප්පායො – සචෙ බෙලට්ඨසීසො විය දුතියතතියාදිදිවසත්ථාය අජ්ජ පටිග්ගහෙත්වා සාමණෙරාදීනං ගොපනත්ථාය දෙති, තස්ස පුනදිවසෙ අජ්ඣොහරණත්ථං පටිග්ගහණෙ ආපත්ති දුක්කටස්සාති සම්භවති. සයමෙව සචෙ තං ගොපෙත්වා ඨපෙති, පුනදිවසෙ පතිතං කචවරං දිස්වා විමතිවසෙන වා පටිග්ගණ්හතො පටිග්ගහණතොව ආපත්ති දුක්කටස්සාති සම්භවති. නො චෙ පටිග්ගණ්හාති, තං දුක්කටං නත්ථි. ‘‘ඉදඤ්හි ‘එකං පාදං අතික්කාමෙති, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්සා’තිආදි වියා’’ති වුත්තං. යො පන එකප්පහාරෙනෙව ද්වෙපි පාදෙ අතික්කාමෙති, තස්ස තං ථුල්ලච්චයං නත්ථි, එවංසම්පදමිදන්ති වෙදිතබ්බං. එත්ථ පටිග්ගහිතභාවං අවිජහන්තමෙව සන්නිධිං ¶ ජනෙතීති ධම්මසිරිත්ථෙරො, තං ‘‘පටිග්ගණ්හාති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති පාළියා විරුජ්ඣති. කපාලෙන පීතො පන ස්නෙහො අබ්බොහාරිකො. කිඤ්චාපි උණ්හෙ ඔතාපෙන්තස්ස පග්ඝරති, තථාපි ‘‘භෙසජ්ජසික්ඛාපදෙ වියා’’ති වුත්තං. ඉතරථා කපාලෙන පීතා සප්පිආදයොපි සත්තාහාතික්කමෙ ආපත්තිං ජනෙය්යුන්ති. සයං පටිග්ගහෙත්වාති ඉධාපි පුබ්බෙ වුත්තවිධියෙව. දුද්ධොතපත්තකථාපි එතෙන සමෙති විය ¶ . ආහාරත්ථායාති කාලෙපි ලබ්භති. පකතිආමිසෙති කප්පියාමිසෙ. සාමිසෙන මුඛෙන අජ්ඣොහරතො ද්වෙති ‘‘හිය්යො පටිග්ගහිතයාමකාලිකං අජ්ජ පුරෙභත්තං සාමිසෙන මුඛෙන අජ්ඣොහරතො ද්වෙ පාචිත්තියානී’’ති ලිඛිතං. අජ්ජ පටිග්ගහිතං යාවකාලිකම්පි හි යාමාතික්කන්තපානකෙන සංසට්ඨං සන්නිධිං කරොති. අකප්පියමංසෙසු මනුස්සමංසෙ ථුල්ලච්චයං, සෙසමංසෙ දුක්කටඤ්ච වඩ්ඪති.

255. සත්තාහකාලිකං යාවජීවිකං ආහාරත්ථායාති කාලෙපි දුක්කටමෙව සන්නිධිං අනාපජ්ජනතොති කෙචි. තදහු පටිග්ගහිතං තදහු පුරෙභත්තං වට්ටතීති චෙ? න, පාළියම්පි අට්ඨකථායම්පි විසෙසස්ස නත්ථිතාය. භෙසජ්ජසික්ඛාපදෙ පුරෙභත්තං යථාසුඛං පරිභුඤ්ජනං වුත්තන්ති චෙ? ආහාරෙ සප්පිආදි සඞ්ගහං යාති, තෙන තග්ගතිකවසෙන වුත්තං, න භෙසජ්ජවසෙන වුත්තන්ති උපතිස්සො.

සන්නිධිකාරකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

259. අකප්පියසප්පිනාති යෙසං මංසං න කප්පති, තෙසං සප්පිනා. ‘‘වසාතෙලඤ්හි ඨපෙත්වා අකප්පියසප්පි නාම නත්ථී’’ති ලිඛිතං. විසඞ්කෙතන්ති එත්ථ ‘‘සූපොදනවිඤ්ඤත්තිපි න හොතී’’ති වුත්තං. කායිකානීති කායෙන ආපජ්ජිතබ්බානි.

261. මහානාමසික්ඛාපදෙන කාරෙතබ්බොති සඞ්ඝවසෙන පවාරිතෙ භෙසජ්ජත්ථාය සප්පිආදිපඤ්චකං විඤ්ඤාපෙති චෙ, තත්ථ ‘‘න භෙසජ්ජෙන කරණීයෙන ¶ භෙසජ්ජ’’න්ති එත්ථ සඞ්ගහං ගච්ඡති, තස්මා ‘‘තෙන පාචිත්තිය’’න්ති වුත්තං. පාළිමුත්තකෙසු ‘‘භික්ඛුනීනම්පි දුක්කට’’න්ති ලිඛිතං.

පණීතභොජනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

264-5. මුඛද්වාරන්ති කණ්ඨනාළි. උච්චාරණමත්තන්ති උක්ඛිපිතබ්බමත්තකං. කසටං ඡඩ්ඩෙත්වාති ¶ සමුදාචාරවසෙන, අඡඩ්ඩිතෙපි ‘‘වට්ටතී’’ති වුත්තං. හත්ථපාසාතික්කමන්ති දායකස්ස. භික්ඛුස්ස දෙතීති අඤ්ඤස්ස භික්ඛුස්ස. කඤ්ජිකන්ති යං කිඤ්චි ද්රවං. පත්තො පටිග්ගහෙතබ්බොති භූමියං ඨපිතෙ අභිහාරාභාවතො. ‘‘යථා පඨමතරං පතිතථෙවෙ දොසො නත්ථි, තථා ආකිරිත්වා අපනෙන්තානං පතිතථෙවෙපි අභිහටත්තා නෙවත්ථි දොසො’’ති ලිඛිතං. චරුකෙනාති ඛුද්දකපිණ්ඩෙන. ජාගරන්තස්සපීති ‘‘අපි-සද්දෙන සුත්තස්සපී’’ති ලිඛිතං. කෙචීති අභයගිරිවාසිනො. තෙහි කායසංසග්ගෙ කායපටිබද්ධෙනාපි තප්පටිබද්ධෙනාපි ථුල්ලච්චයාපත්ති දස්සිතා එවාති අත්ථො. කායපටිබද්ධපටිබද්ධෙනාති වචනමත්තමෙවෙතං. ‘‘සත්ථකෙනාති පටිග්ගහිතකෙනා’’ති ලිඛිතං, තං දුල්ලිඛිතං සතිපි මලෙ පුන පටිග්ගහෙතබ්බකිච්චාභාවතො. කෙසඤ්චි අත්ථායාති අනුපසම්පන්නානං අත්ථාය. ‘‘සාමණෙරස්ස හත්ථං ඵුට්ඨමත්තමෙව තං පරිච්චත්ත’’න්ති ලිඛිතං.

පටිග්ගහණුපගභාරං නාම මජ්ඣිමපුරිසෙන උක්ඛිපිතබ්බකං. මූලපටිග්ගහණමෙව වට්ටතීති එත්ථ ‘‘මච්ඡිකවාරණත්ථන්ති වුත්තත්තා ‘අභුඤ්ජනත්ථායාපි පටිග්ගහෙත්වා ගහිතෙ වට්ටතී’’’ති යෙ වදන්ති, තෙ වත්තබ්බා ‘‘සීසමක්ඛනතෙලං පටිග්ගහෙත්වා ‘ඉදං සීසමක්ඛන’න්ති අනාභොගෙනෙව සත්තාහං අතික්කාමෙන්තස්ස කිං නිස්සග්ගියං භවෙය්යා’’තිආදි, සුත්තාධිප්පායො පන එවං ගහෙතබ්බො ‘‘මච්ඡිකවාරණත්ථං බීජන්තස්ස තස්මිං ලග්ගරජාදිම්හි පත්තෙ පතිතෙ සුඛං පරිභුඤ්ජිතුං සක්කා’ති සඤ්ඤාය පුබ්බෙ පටිග්ගහිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. පරිවත්තනකථායං ‘‘අම්හාකං තණ්ඩුලෙසු ඛීණෙසු එතෙහි අම්හාකං හත්ථගතෙහි සාමණෙරසන්තකෙහිපි සක්කා පතිට්ඨපෙතු’න්ති භික්ඛූනං චිත්තුප්පාදො චෙ සම්භවති, ‘පරිවත්තනං සාත්ථක’න්ති උපතිස්සත්ථෙරො’’ති වුත්තං. යදි එවං සුද්ධචිත්තානං නිරත්ථකන්ති ආපන්නමෙව, තථා ‘‘පණ්ඩිතො එස සාමණෙරො පත්තපරිවත්තනං කත්වා දස්සති, මයමෙව ච ඉමස්ස විස්සාසෙන වා යාචිත්වා ¶ වා භුඤ්ජිස්සාමා’’ති චිත්තෙ සති භුඤ්ජිතුං න වට්ටති කතෙපි පරිවත්තනෙති ච ආපන්නං, කිං බහුනා. නිරපෙක්ඛෙහෙව ගණ්හිතබ්බං, න සාපෙක්ඛෙහීති දස්සනත්ථං වුත්තන්ති ආචරියො. අයමෙවත්ථො ‘‘සචෙ පන සක්කොති විතක්කං සොධෙතුං, තතො ලද්ධං ඛාදිතුම්පි වට්ටතී’’ති වචනෙන සිද්ධොව. ආධාරකෙ පත්තො ඨපිතො හොති යථාපටිග්ගහිතභාවෙ නිරාලයො. සමුද්දොදකෙන අප්පටිග්ගහිතකෙන. මෙණ්ඩකස්ස ඛීරං ඛීරත්තාව වට්ටති. ‘‘අත්තනො පන ඛීරං මුඛෙනෙව පිවන්තස්ස අනාපත්තීති දස්සෙතුං වුත්ත’’න්ති වුත්තං. ‘‘සරීරනිස්සිතමහාභූතානි හි ඉධාධිප්පෙතානී’’ති ලිඛිතං, තදුභයම්පි ‘‘කප්පියමංසඛීරං වා’’තිආදිනා නයෙන විරුජ්ඣති.

අපිච ‘‘අප්පටිග්ගහිතභාජනෙ අඤ්ඤභික්ඛුසන්තකෙ අත්තනො පිණ්ඩපාතං පක්ඛිපති, ‘තං ථොක’න්ති වා අඤ්ඤෙන වා කාරණෙන වදති, තං සබ්බෙසං න කප්පති. කස්මා? විනයදුක්කටත්තා ¶ . අත්තනා පටිග්ගහෙත්වා පක්ඛිපිතබ්බං විනයවිධිං අකත්වා දුක්කටන්ති අධිප්පායො. එවං තාදිසං කිමත්ථං න භුඤ්ජතීති? අට්ඨකථායං ‘උග්ගහිතකො හොතී’ති වුත්තත්තා. එවඤ්හි තත්ථ වුත්තං භූමියං වා භාජනෙ වා ඵලං වා යං කිඤ්චි ආමිසං වා යාවජීවිකම්පි අප්පටිග්ගහිතකං අජානන්තො ආමසති, න වට්ටති, උග්ගහිතකං හොතී’’ති අනුගණ්ඨිපදෙ වුත්තං, තස්මා ඉමස්ස මතෙන භික්ඛු භික්ඛුස්ස සචෙ පත්තෙ අප්පටිග්ගහිතෙ පිණ්ඩං ඨපෙති, තං අකප්පියං උග්ගහිතකන්ති සිද්ධං. අයමෙවත්ථො ‘‘සචෙ අත්තනො වා භික්ඛූනං වා යාගුපචනකභාජනෙ…පෙ… නිරාමිසං කත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බ’’න්ති වචනෙන සංසන්දිත්වා කථෙතබ්බො. ‘‘කප්පියමංසඛීරං වා’’ති පසඞ්ගවසෙන වුත්තං. දධි චෙ පටිලද්ධං, තඤ්ච අධිප්පෙතන්ති කෙචි.

දන්තපොනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සමත්තො වණ්ණනාක්කමෙන භොජනවග්ගො චතුත්ථො.

269. විඝාසාදානං අන්තරා පූවලාභෙන අඤ්ඤතරා පරිබ්බාජිකා පවිසිත්වා ඨිතා. දාපෙතීති අනුපසම්පන්නෙන.

අචෙලකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

276. විජහන්තස්සාති ¶ අනාදරත්ථෙ සාමිවචනං. උය්යොජකස්ස විජහන්තස්ස සතො ආපත්ති දුක්කටස්සාතිපි අත්ථො. ඉධ අනුපසම්පන්නො නාම සාමණෙරොවාධිප්පෙතො.

උය්යොජනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

280. සභොජනෙති ¶ එත්ථ පඨමවිකප්පො ‘‘ඉත්ථී ච පුරිසො චා’’ති ඉමිනා තතියපදෙන යුජ්ජති, දුතියවිකප්පො පඨමෙහි ද්වීහි. කුලෙති ඝරෙ. අනුපවිසිත්වා නිසීදනචිත්තෙන සචිත්තකං.

සභොජනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. රහොපටිච්ඡන්නසික්ඛාපදවණ්ණනා

284. ඉධ පඤ්චමං උපනන්දස්ස චතුත්ථං හොති, තස්මා භික්ඛුනිවග්ගස්ස දසමට්ඨකථායං උපරි උපනන්දස්ස ‘‘තතියසික්ඛාපදෙනා’’ති න පාඨො, ‘‘චතුත්ථෙනා’’ති පාඨොති වෙදිතබ්බො.

රහොපටිච්ඡන්නසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

289. රහොනිසජ්ජසික්ඛාපදං උත්තානත්ථමෙව.

294. සභත්තොති නිමන්තනභත්තොති පොරාණා.

පුරෙභත්තඤ්ච පිණ්ඩාය, චරිත්වා යදි භුඤ්ජති;

සියා පරම්පරාපත්ති, පච්ඡාභත්තං න සා සියා.

පච්ඡාභත්තඤ්ච ¶ ගමිකො, පුබ්බගෙහං යදි ගච්ඡෙ;

එකෙ ආපත්තියෙවාති, අනාපත්තීති එකච්චෙ.

කුලන්තරස්සොක්කමනෙ ¶ , ආපත්තිමතයො හි තෙ;

සමානභත්තපච්චාසා, ඉති ආහු ඉධාපරෙ.

මතා ගණිකභත්තෙන, සමෙන්ති නං නිමන්තනෙ;

විස්සජ්ජනං සමානන්ති, එකෙ සම්මුඛතාපරෙ.

සන්නිට්ඨානත්ථිකෙහෙව, විචාරෙතබ්බභෙදතො;

විඤ්ඤූ චාරිත්තමිච්චෙව, සික්ඛාපදමිදං විදූති.

චාරිත්තසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

310. කාලන්ති සො. යස්මා සඞ්ඝපවාරණායමෙවායං විධි, තස්මා ‘‘ඤාතකානං පවාරිතාන’’න්ති වුත්තං. ‘‘ඉමිනා හි තයා පවාරිතම්හ, අම්හාකඤ්ච ඉමිනා ච ඉමිනා ච අත්ථො’’ති යථාභූතං ආචික්ඛිත්වා විඤ්ඤාපෙතුං ගිලානොව ලභති. යං පන වුත්තං පණීතභොජනසික්ඛාපදෙ ‘‘මහානාමසික්ඛාපදෙන කාරෙතබ්බො’’ති, තං සඞ්ඝවසෙන පවාරිතං, භෙසජ්ජත්ථාය සප්පිආදිභෙසජ්ජපඤ්චකං විඤ්ඤාපෙති චෙ, ‘‘න භෙසජ්ජෙන කරණීයෙන භෙසජ්ජං විඤ්ඤාපෙතී’ති වචනෙන පාචිත්තියන්ති අත්ථො’’ති (පාචි. 309) ලිඛිතං.

මහානාමසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. උය්යුත්තසෙනාසික්ඛාපදවණ්ණනා

311-5. මං දිට්ඨෙනාති මයා දිට්ඨෙන, මම දස්සනෙන වා. එකම්පි සරහත්ථං පුරිසන්ති අඞ්ගපරියාපන්නං.

උය්යුත්තසෙනාසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

319. නවමෙ ¶ ¶ සෙනාපරික්ඛෙපෙන වා පරික්ඛෙපාරහට්ඨානෙන වා සඤ්චරණට්ඨානපරියන්තෙන වා පරිච්ඡින්දිතබ්බා.

සෙනාවාසසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

324. දසමෙ එකමෙකං දස්සනාය ගච්ඡති, ආපත්ති දුක්කටස්ස. යත්ථ ඨිතො පස්සති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සාතිආදි. අට්ඨමෙ පන එකමෙකං දස්සනාය ගච්ඡති, ආපත්ති දුක්කටස්ස. යත්ථ ඨිතො පස්සති, ආපත්ති දුක්කටස්සාති පාළි. කස්මා? අඞ්ගප්පමාණාභෙදෙපි අනීකවිසෙසතො. දසමෙ පන අට්ඨමඞ්ගස්ස දස්සනෙන දුක්කටං සියාති.

උය්යොධිකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සමත්තො වණ්ණනාක්කමෙන අචෙලකවග්ගො පඤ්චමො.

326-8. පසුපාලකාති ¶ අජපාලකා. යෙන මජ්ජති, තස්ස බීජතො පට්ඨාය. කෙචි ‘‘සචිත්තකපක්ඛෙ චිත්තං අකුසලමෙවාති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. පඨමපාරාජිකවණ්ණනා) වුත්තත්තා වත්ථුං ජානිත්වා පිවතො අකුසල’’න්ති වදන්ති. එවං සති ‘‘අකුසලෙනෙව පාතබ්බතායාති න වත්තබ්බ’’න්ති වුත්තෙ ‘‘සචිත්තකපක්ඛමෙව සන්ධායා’’ති වදන්ති. එවං සති ‘‘කුසලාකුසලාබ්යාකතචිත්තන්ති වත්තබ්බ’’න්ති වුත්තෙ තම්පි ‘‘තබ්බහුලනයෙන වුත්ත’’න්ති වදන්ති. කඞ්ඛාවිතරණියම්පි අවිසෙසෙත්වා ‘‘අකුසලචිත්ත’’න්ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. සුරාපානසික්ඛාපදවණ්ණනා) වුත්තං, තස්මා ‘‘තං අකුසලෙනෙව පිවතී’’ති වදන්තීති.

සුරාපානසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. අඞ්ගුලිපතොදකසික්ඛාපදවණ්ණනා

330. අඞ්ගුලිපතොදකසික්ඛාපදං උත්තානත්ථමෙව.

336. තතියෙ කථං තිවෙදනං? හසාධිප්පායෙනෙව ‘‘පරස්ස දුක්ඛං උප්පාදෙස්සාමී’’ති උදකං ඛිපන්තස්ස දුක්ඛවෙදනං. සෙසං උත්තානං.

ඉදං සඤ්ඤාවිමොක්ඛඤ්චෙ, තිකපාචිත්තියං කථං;

කීළිතංව අකීළාති, මිච්ඡාගාහෙන තං සියා.

එත්තාවතා කථං කීළා, ඉති කීළායං එවායං;

අකීළාසඤ්ඤී හොතෙත්ථ, විනයත්ථං සමාදයෙ.

එකන්තාකුසලො ¶ යස්මා, කීළායාභිරතමනො;

තස්මා අකුසලං චිත්තං, එකමෙවෙත්ථ ලබ්භතීති.

හසධම්මසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

344. ‘‘ලොකවජ්ජං අතික්කමිත්වා ‘ඉදං අම්හාකං ආචරියුග්ගහො’ති වදන්තස්ස න වට්ටතී’’ති ලිඛිතං. යං සංකිලිට්ඨෙනෙව චිත්තෙන ආපජ්ජති, යං වා අරියපුග්ගලො ¶ අපඤ්ඤත්තෙ සික්ඛාපදෙ අජ්ඣාචරති, ඉදං ලොකවජ්ජන්ති සබ්බත්ථිකවාදීආදීනි ආචරියකුලානි. තත්ථ දුතියතතියවිකප්පො ඉධ න අධිප්පෙතො සෙඛියානං ලොකවජ්ජත්තා.

ගාරය්හො ආචරියුග්ගහොති එත්ථ ‘‘යස්මා උච්ඡුරසො සත්තාහකාලිකො, තස්ස කසටො යාවජීවිකො, ද්වින්නංයෙව සමවායො උච්ඡුයට්ඨි, තස්මා විකාලෙ උච්ඡුයට්ඨිං ඛාදිතුං වට්ටති ගුළහරීටකං වියා’ති එවමාදිකො සම්පති නිබ්බත්තො ගාරය්හාචරියවාදො න ගහෙතබ්බො’’ති ච, පණ්ණත්තිවජ්ජෙ පන වට්ටතීති ‘‘න පත්තහත්ථෙන කවාටො පණාමෙතබ්බො’ති ඉමස්ස ‘යෙන හත්ථෙන පත්තො ගහිතො, තෙන හත්ථෙන න පණාමෙතබ්බො, ඉතරෙන පණාමෙතබ්බො’ති අත්ථං ගහෙත්වා තථා ආචරන්තො න ආපත්තියා කාරෙතබ්බො. ‘තථා බුද්ධබොධිචෙතියානං පුප්ඵං ගණ්හිතුං වට්ටතීති තථා ආචරන්තො’’ති ච. තථා ආචරති අභයගිරිවාසිකො. මහාවිහාරවාසිනො චෙ එවං වදන්ති, ‘‘මා එවං වදා’’ති අපසාදෙතබ්බො. තෙන වුත්තං ‘‘සුත්තං සුත්තානුලොමඤ්ච උග්ගහිතකානංයෙවා’’තිආදි. ‘‘ඉදං සබ්බං උපතිස්සත්ථෙරො ආහා’’ති ච වුත්තං. ‘‘සුත්තානුලොමං අට්ඨකථා’’ති ලිඛිතං.

අනාදරියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

345. භිංසාපනසික්ඛාපදං උත්තානත්ථමෙව.

354. ‘‘විසිබ්බනාපෙක්ඛො’’ති ¶ වචනතො යස්ස අපෙක්ඛා නත්ථි, තස්ස අනාපත්ති.

ජොතිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

364. නහානසික්ඛාපදං උත්තානත්ථමෙව.

368. අලභීති ¶ ලභො. යථා ‘‘පචතීති පචො, පථතීති පථො’’ති වුච්චති, එවං ‘‘ලභතීති ලභො’’ති කස්මා න වුත්තං? පරිනිට්ඨිතලාභස්සෙව ඉධාධිප්පෙතත්තා. මග්ගෙති සිබ්බිනිමග්ගෙ. කප්පකතෙන සද්ධිං අකප්පකතං සිබ්බෙති. යාවතා අධිට්ඨානං න විජහති, තාවතා පුබ්බං කප්පමෙව. කප්පං න විජහති චෙ, පුන කප්පං දාතබ්බන්ති ආචරියස්ස තක්කො.

දුබ්බණ්ණකරණසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

374. පරිභොගො එත්ථ කායකම්මං. අපච්චුද්ධාරණං වචීකම්මං.

විකප්පනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

379. දසමෙ යස්මා නිසීදනසන්ථතං චීවරනිසීදනම්පීති උභයම්පි සදසමෙව, තස්මා තං උභයම්පි එකතො කත්වා ‘‘නිසීදනං නාම සදසං වුච්චතී’’ති ආහ. තත්ථාපි චීවරග්ගහණෙන චීවරනිසීදනං ගහිතමෙවාති අත්ථතො සන්ථතනිසීදනමෙව වුත්තං හොති. යදි එවං ‘‘නිසීදනසන්ථතං ¶ නාම සදසං වුච්චතී’’ති වත්තබ්බන්ති? න, ඉතරස්ස අනිසීදනඅදසභාවප්පසඞ්ගතො. එත්ථ නිසීදනසන්ථතස්ස පාචිත්තියවත්ථුත්තා ඉතරම්පි පාචිත්තියවත්ථුමෙවාති වෙදිතබ්බං තජ්ජාතිකත්තා. සස්සාමිකෙ සූචිඝරෙ සූචිගණනාය ආපත්තියොති පොරාණා.

චීවරාපනිධානසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සමත්තො වණ්ණනාක්කමෙන සුරාපානවග්ගො ඡට්ඨො.

382. සඤ්චිච්චපාණසික්ඛාපදං ¶ උත්තානත්ථමෙව.

387. ‘‘පාණො අත්ථී’’ති ජානන්තොපි ‘‘මරිස්සන්තී’’ති අවිචාරෙත්වා පිවතිචෙ, අනාපත්ති.

ජලෙ පක්ඛිපනං පුප්ඵං, ජලප්පවෙසනං ඉදං;

එවං උභින්නං නානත්තං, ඤෙය්යං ඤාණවතා සදාති.

සප්පාණකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

392. තතියෙ ද්වාදස උක්කොටා වෙදිතබ්බා. තත්ථ අකතං කම්මං, දුක්කටං කම්මං, පුන කාතබ්බං ¶ කම්මන්ති අනුවාදාධිකරණෙ ලබ්භන්ති. අනිහටං, දුන්නිහටං, න පුන හරිතබ්බන්ති විවාදාධිකරණෙ ලබ්භන්ති, අවිනිච්ඡිතං, දුවිනිච්ඡිතං, පුන විනිච්ඡිතබ්බන්ති ආපත්තාධිකරණෙ ලබ්භන්ති. අවූපසන්තං, දුවූපසන්තං, පුන වූපසමෙතබ්බන්ති කිච්චාධිකරණෙ ලබ්භන්තීති අට්ඨකථානයො, පාළියං පනෙත්ථ මුඛමත්තමෙව දස්සිතං.

උක්කොටනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

399. ‘‘පාරාජිකානීති අත්ථුද්ධාරවසෙන දස්සිතානී’’ති කථං විඤ්ඤායතීති චෙ? පරිවාරපාළිතො. වුත්තඤ්හි තත්ථ ‘‘ආපත්තාධිකරණපච්චයා කති ආපත්තියො ආපජ්ජති. ආපත්තාධිකරණපච්චයා චතස්සො ආපත්තියො ආපජ්ජති. භික්ඛුනී ජානං පාරාජිකං ධම්මං පටිච්ඡාදෙති, ආපත්ති පාරාජිකස්ස. වෙමතිකා පටිච්ඡාදෙති, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්ස. භික්ඛු සඞ්ඝාදිසෙසං පටිච්ඡාදෙති, ආපත්ති පාචිත්තියස්ස. ආචාරවිපත්තිං පටිච්ඡාදෙති ¶ , ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පරි. 290). පාරාජිකං පටිච්ඡාදෙන්තො භික්ඛු අනාපත්ති, නො ආපත්තිං ආපජ්ජති අවුත්තත්තාති චෙ? න, සංකිලිට්ඨෙන චිත්තෙන පටිච්ඡාදනෙ විනා ආපත්තියා අසම්භවතො. දුක්කටවාරෙ වත්තබ්බාපි පාරාජිකාපත්තියො පඨමං අත්ථුද්ධාරවසෙන සඞ්ඝාදිසෙසෙහි සහ වුත්තත්තා න සක්කා පුන වත්තුන්ති න වුත්තාති වෙදිතබ්බා.

යාව කොටි න ඡිජ්ජතීති චෙත්ථ යො අන්තමසො පටිච්ඡාදනත්ථං අඤ්ඤස්ස ආරොචෙතු වා, මා වා, පටිච්ඡාදනචිත්තෙනෙව ආපත්තිං ආපන්නො. තස්ස පුන අඤ්ඤස්ස පටිච්ඡාදනත්ථං අනාරොචනෙනෙව න කොටි ඡින්නා හොති, කිං පුන පටිනිවත්තිත්වා වචනෙන පයොජනන්ති න අන්තිමස්ස අනාරොචනෙන ඡින්නා හොති, අප්පටිච්ඡාදනෙන එව ඡින්නා හොති, තතො අප්පටිච්ඡාදනත්ථං අපුබ්බස්ස ආරොචෙතබ්බං, තතො පට්ඨාය කොටි ඡින්නා හොති, තදභාවො පටිනිවත්තිත්වා අප්පටිච්ඡාදනත්ථං ආරොචෙතබ්බං, එවම්පි කොටි ඡින්නා හොතීති එවං නො පටිභාතීති ආචරියො. තතියෙන දුතියස්සාති එත්ථ ‘‘දුතියො නාම පඨමො’’ති වදන්තානං ‘‘වත්ථු පුග්ගලො න වත්තබ්බො’’ති වාරිතත්තා න සුන්දරං. අඤ්ඤස්ස චතුත්ථස්ස ආරොචනෙපි න සුන්දරං. කස්මා? පුබ්බෙව සුත්වා අඤ්ඤස්ස අනාරොචිතත්තා. ‘‘සුතෙන අඤ්ඤස්ස ආරොචෙතබ්බං සියා’’ති වදන්ති.

දුට්ඨුල්ලසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

404. පුනප්පුනං ¶ උප්පජ්ජනතො බහුධා. හායනවඩ්ඪනන්ති මාතුකුච්ඡිස්මිං චෙ ද්වාදසන්නං මාසානං ඌනතාය හායනං කතං. පසූතස්ස වඩ්ඪනං කාතබ්බං. මාතුකුච්ඡිස්මිං චෙ වඩ්ඪනං කතං. පසූතස්ස හායනං කාතබ්බං. නික්ඛමනීයපුණ්ණමාසී නාම සාවණමාසස්ස පුණ්ණමාසී. ‘‘පාටිපදදිවසෙති දුතියෙ උපගච්ඡති දිවසෙ’’ති ලිඛිතං. සො හි පසූතදිවසතො පට්ඨාය පරිපුණ්ණවීසතිවස්සො හොති. අවසෙසානං ද්වින්නං වස්සානං අධිකදිවසානි හොන්තෙව, තස්මා නික්කඞ්ඛා හුත්වා උපසම්පාදෙන්ති. තං සන්ධායාති ගබ්භවස්සඤ්ච පවාරෙත්වා ලද්ධවස්සඤ්ච අගණෙත්වා ජාතදිවසතො පට්ඨාය ගණෙත්වා ¶ එකූනවීසතිවස්සං. එකූනවීසතිවස්සොති ‘‘ගබ්භවස්සං එව පහායා’’ති ලිඛිතං, තං දුල්ලිඛිතං.

406. අඤ්ඤං උපසම්පාදෙතීති උපජ්ඣායො වා ආචරියො වා හුත්වා උපසම්පාදෙති. ‘‘ඔපපාතිකස්ස සොළසවස්සුද්දෙසිකභාවතො පුන චත්තාරො වස්සෙ අතික්කමිත්වා උපසම්පදා කාතබ්බා’’ති ආචරියා වදන්තීති කෙචි.

ඌනවීසතිවස්සසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

409. ථෙය්යසත්ථො චෙ සුද්ධමාතුගාමො ද්වෙ ආපත්තියො. අථ භික්ඛුනියො, සමයො රක්ඛති. ථෙය්යසත්ථභාවස්ස ඨානං කත්වා රක්ඛණීයත්තා සහධම්මිකානං රක්ඛතියෙවාති එකෙ. ථෙය්යභාවෙ න සහධම්මිකතා, තස්මා න රක්ඛති එවාති එකෙ. අපාරාජිකථෙය්යභාවෙ සති සහධම්මිකභාවොති චෙ? ඉතරස්මිං ඉතරන්ති සමයො අනිස්සටො ආපජ්ජති. භික්ඛු ථෙය්යසත්ථො චෙ, යථාවත්ථුකමෙව. ථෙය්යසත්ථෙ ථෙය්යසත්ථසඤ්ඤී සද්ධිං සංවිධායාති ච. ‘‘සද්ධි’’න්ති පදං කෙසුචි නත්ථි, තං අනනුරූපං. තථා දුතියෙපි.

ථෙය්යසත්ථසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

412. ‘‘තෙන ¶ ඛො පන සමයෙන අඤ්ඤතරා ඉත්ථී’’ති ච පාඨො අත්ථි, කෙසුචි නත්ථි. නත්ථිභාවො සුන්දරො ‘‘තෙන ඛො සමයෙනා’’ති අධිකාරත්තාති කෙචි. ඉධ එකතොඋපසම්පන්නා, සික්ඛමානා, සාමණෙරීති ඉමාපි තිස්සො සඞ්ගහං ගච්ඡන්ති. ඉමාසං පන සමයො රක්ඛති, අයමිමාසං, මාතුගාමස්ස ච විසෙසො.

414. අපිචෙත්ථ ‘‘විඤ්ඤූ පටිබලා’’ති වචනතො අප්පටිබලා අනාපත්තිවත්ථුකාති එකෙ, තං න යුත්තං දුක්කටවත්ථුකත්තා. ‘‘භික්ඛු සංවිදහති, මාතුගාමො ¶ න සංවිදහති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති හි වුත්තං. තථා හි උපපරික්ඛිතබ්බං.

සංවිධානසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

417. ගහට්ඨස්සාපි භික්ඛුනීදූසකකම්මං මොක්ඛන්තරායිකමෙව, තස්මා තස්ස පබ්බජ්ජාපි පටික්ඛිත්තා. විපාකන්තරායිකා අහෙතුකත්තා. පුබ්බෙ සඤ්චිච්ච ආපන්නා සම්මුට්ඨා සුද්ධසඤ්ඤිනො අන්තරායිකා එව. සෙසාති ජාතිකා. රසෙනාති භාවෙන. අධිකුට්ටනට්ඨෙනාති අධිකරණං කත්වා කුට්ටනට්ඨෙන ඡින්දනට්ඨෙන. අසිසූනූපමා කුසලධම්මච්ඡෙදනට්ඨෙන. සත්තිසූලූපමා චිත්තවිතුදනට්ඨෙනාති පොරාණා. අනාපත්තිපාළියං ‘‘ආදිකම්මිකස්සා’’ති මුඛාරුළ්හවසෙන ලිඛිතං.

අරිට්ඨසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. උක්ඛිත්තසම්භොගසික්ඛාපදවණ්ණනා

425. ‘‘තං දිට්ඨිං අප්පටිනිස්සට්ඨෙනාති ඉමිනා ලද්ධිනානාසංවාසකතං දීපෙතී’’ති වුත්තං. තිචිත්තන්ති එත්ථ විපාකාබ්යාකතචිත්තෙන සහවාසෙය්යං කප්පෙය්යාති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො. අඤ්ඤථා සචිත්තකත්තා සික්ඛාපදස්ස කිරියාබ්යාකතං සන්ධාය න යුජ්ජති.

උක්ඛිත්තසම්භොගසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

428. යත්ථ ¶ තෙ න පස්සාමාති තෙති තං. අථ වා තව රූපාදිං න පස්සාම. අයං සමණුද්දෙසො පාරාජිකො හොති. ‘‘සචෙ තං දිට්ඨිං පටිනිස්සජ්ජති, සඞ්ඝස්ස ආරොචෙත්වා සඞ්ඝානුමතියා පබ්බාජෙතබ්බො’’ති පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්තං, තං න යුත්තං, දණ්ඩකම්මනාසනා හි ඉධාධිප්පෙතා. යදි ¶ සො පාරාජිකො, ලිඞ්ගනාසනා නාම සියා. තෙ පටිසෙවතො නාලං අන්තරායායාති ච දිට්ඨි සත්ථරි අසත්ථාදිදිට්ඨි න හොති. සචෙ සා යස්ස උප්පජ්ජති, සො පාරාජිකො හොති, තස්මිම්පි එවමෙව පටිපජ්ජිතබ්බං සංවරෙ අතිට්ඨන්තො ලිඞ්ගනාසනායෙව නාසෙතබ්බොති ආචරියස්ස තක්කො.

කණ්ටකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සමත්තො වණ්ණනාක්කමෙන සප්පාණකවග්ගො සත්තමො.

434. සහධම්මිකසික්ඛාපදං උත්තානත්ථමෙව.

438. ආපත්තිඤ්ච සතිසම්මොසායාති එත්ථ ච-සද්දො කත්තබ්බඤ්ච න කරොතීති දීපෙති, න චත්තාරි එවාති වුත්තං හොති. රට්ඨෙකදෙසො ජනපදො. බුද්ධකාලෙ අරිට්ඨකණ්ටකා සාසනපච්චත්ථිකා. ‘‘නාලං අන්තරායායා’’ති වචනෙන හි තෙ භගවතො අසබ්බඤ්ඤුතං දීපෙන්ති. පරිනිබ්බුතෙ භගවති දසවත්ථුදීපකා වජ්ජිපුත්තකා. තෙ හි විනයසාසනපච්චත්ථිකා. පරූපහාරාදිවාදා පන සුත්තන්තාභිධම්මප්පච්චත්ථිකා. කෙ පන තෙ? එකච්චෙ මහාසඞ්ඝිකාදයො, න සබ්බෙති දීපනත්ථං ‘‘පරූපහාරා…පෙ… වාදා’’ති විසෙසනවචනමාහ. තත්ථ යෙ කුහකා පාපිච්ඡකා ¶ අභූතං උල්ලපිත්වා පටිලද්ධවරභොජනානි භුඤ්ජිත්වා මුට්ඨස්සතී නිද්දං ඔක්කමිත්වා සුක්කවිස්සට්ඨිං පත්තා, අඤ්ඤෙහි තං දිස්වා ‘‘අත්ථි අරහතො සුක්කවිස්සට්ඨී’’ති වුත්තෙ ‘‘මාරකායිකා උපසංහරන්තී’’ති වත්වා ජනං වඤ්චෙන්ති. යෙ ච සම්මාපටිපන්නා අකුහකා, තෙපි තං වචනං සුත්වා කෙචි තංදිට්ඨිකා හොන්ති අධිමානිනො ච. අත්තනො සුක්කවිස්සට්ඨිං පස්සිත්වාපි නාධිමුච්චන්ති, අනධිගතෙ අධිකතසඤ්ඤිනොව හොන්ති. තථා අත්ථි අරහතො අඤ්ඤාණකඞ්ඛාවිතරණා නාමගොත්තාදීසු විය සච්චෙසු පරවිතරණා පරෙහි පඤ්ඤත්තා නාමානීති අධිප්පායො යථාසම්භවං යොජෙතබ්බො. තත්ථ විනයධරො ‘‘අට්ඨානමෙතං, භික්ඛවෙ, අනවකාසො ¶ , යං අරහතො අසුචි මුච්චෙය්ය (කථා. 313; මහාව. 353). දිට්ඨධම්මා…පෙ… අපරප්පච්චයා සත්ථුසාසනෙ’’තිආදීනි (මහාව. 30) සුත්තපදානි දස්සෙත්වා තෙ සාසනපච්චත්ථිකෙසු නිග්ගහිතං නිග්ගණ්හාතීති අධිප්පායො. ඉතරෙ ‘‘පරියත්ති මූල’’න්ති වාදිනො. ‘‘පාතිමොක්ඛෙ උද්දිස්සමානෙ’’ති නිදානවසෙන වුත්තං. තථාගතස්ස විභඞ්ගපදානි සිද්ධානි. සිද්ධෙයෙව කිං ඉමස්ස අඞ්ගානි? ගරහිතුකාමතා උපසම්පන්නස්ස සන්තිකෙ සික්ඛාපදවිවණ්ණනඤ්චාති.

විලෙඛනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

444. මොහනසික්ඛාපදං උත්තානත්ථමෙව.

452. රත්තචිත්තොති කායසංසග්ගරාගෙන. විහෙඨෙතුකාමං පන දිස්වා ‘‘සචෙ අහං ඉමං මාරෙමි, නත්ථි මෙ මොක්ඛො’’ති චින්තෙත්වා කුපිතො සත්තසඤ්ඤං පුරෙක්ඛත්වා පහාරං දෙති, තස්ස යථාවත්ථුකමෙව.

පහාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

456. ‘‘කායං වා කායපටිබද්ධං වා’’ති (පාචි. 456) වචනතො කායාදීසු යං උච්චාරෙති ¶ , තං තලං නාම. තලමෙව තලසත්තිකං. පොථනසමත්ථට්ඨෙන සත්තිකන්ති එකෙ. තං ‘‘උප්පලපත්තම්පී’’ති ඉමිනා නියමෙති. එවං කුපිතා හි කොපවසෙන පොථනාසමත්ථතං අවිචාරෙත්වා යං කිඤ්චි හත්ථගතං පටික්ඛිපන්ති, සුඛසම්ඵස්සම්පි හොතු, පාචිත්තියමෙව. යස්මා පහරිතුකාමතාය පහටෙ පුරිමෙන පාචිත්තියං. කෙවලං උච්චාරෙතුකාමතාය උග්ගිරණමත්තෙ කතෙ ¶ ඉමිනා පාචිත්තියං. ඉමිනා පන විරජ්ඣිත්වා පහාරො දින්නො, තස්මා න පහරිතුකාමතාය දින්නත්තා දුක්කටං. කිමිදං දුක්කටං පහාරපච්චයා, උදාහු උග්ගිරණපච්චයාති? පහාරපච්චයා එව දුක්කටං. පුරිමං උග්ගිරණපච්චයා පාචිත්තියන්ති සදුක්කටං පාචිත්තියං යුජ්ජති. පුරිමඤ්හි උග්ගිරණං, පච්ඡා පහාරො. න ච පච්ඡිමපහාරං නිස්සාය පුරිමං උග්ගිරණං අනාපත්තිවත්ථුකං භවිතුමරහතීති නො තක්කොති ආචරියො. ‘‘තෙන පහාරෙන හත්ථාදීසු යං කිඤ්චි භිජ්ජති, දුක්කටමෙවා’’ති ඉමිනාපි පහාරපච්චයා දුක්කටං. උග්ගිරණං යථාවත්ථුකමෙවාති සිද්ධං, සුට්ඨු වීමංසිතබ්බං. ‘‘තිරච්ඡානාදීනං අසුචිකරණාදීනි දිස්වා කුජ්ඣිත්වාපි උග්ගිරන්තස්ස මොක්ඛාධිප්පායො එවා’’ති වදන්ති.

තලසත්තිකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

462. උපසම්පන්නෙ අනුපසම්පන්නසඤ්ඤී අමූලකෙන සඞ්ඝාදිසෙසෙනාති සුක්කවිස්සට්ඨිකායසංසග්ගාදිනා සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තියා වත්ථුනාති වෙදිතබ්බං. න හි අනුපසම්පන්නස්ස සඞ්ඝාදිසෙසාපත්ති නාම අත්ථි.

අමූලකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

468. ඌනවීසතිවස්සො මඤ්ඤෙති එත්ථ සයං සඤ්ඤාය තථා අමඤ්ඤන්තො කුක්කුච්චුප්පාදනත්ථං ‘‘මඤ්ඤෙ’’ති වදන්තො කිං මුසාවාදෙන කාරෙතබ්බොති? න සියා අඞ්ගසම්පත්තියා, න ච කෙවලං ‘‘මඤ්ඤෙ’’ති ඉමිනා නියමතො අඞ්ගසම්පත්ති හොති. පරමත්ථවිහිතං කත්ථචි හොති. ‘‘උදකං මඤ්ඤෙ ආදිත්ත’’න්තිආදිම්හි පරො කුක්කුච්චං උප්පාදෙතු වා ¶ , මා වා, තං අප්පමාණන්ති මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. සඤ්චිච්චසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘කුක්කුච්චුප්පාදන’’න්ති තස්ස අධිප්පායවසෙන වුත්තන්ති.

සඤ්චිච්චසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

473. ඉමෙසං ¶ සුත්වාති එත්ථ ‘‘වචන’’න්ති පාඨසෙසො. එකපරිච්ඡෙදානීති සියා කිරියා සියා අකිරියාති ඉමිනා නයෙන එකපරිච්ඡෙදානි. එත්ථ කිඤ්චාපි අඤ්ඤවාදකපච්චයාපත්ති කිරියා ච විහෙසකපච්චයාපත්ති අකිරියා ච, තදුභයං පන එකසික්ඛාපදන්ති කත්වා තං අඤ්ඤවාදකසඞ්ඛාතං සික්ඛාපදං සියා කිරියා පඨමස්ස වසෙන, සියා අකිරියා දුතියස්ස වසෙනාති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො.

උපස්සුතිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

474. ‘‘ධම්මිකානං කම්මාන’’න්ති (පාචි. 475) වචනතො එකච්චෙ භික්ඛූ ධම්මිකානං කම්මානං ‘‘ඡන්දං දම්මී’’ති ඡන්දං දෙන්ති, තං තෙසං මතිමත්තමෙව, න පටිපත්ති. අධම්මං නිස්සාය ඛිය්යති, තං වා උක්කොටෙති, අනාපත්ති නෙව හොතීති? න, තථා ඡන්දදානකාලෙ අකත්වා පච්ඡා අධම්මකම්මඛිය්යනාදිපච්චයා අනාපත්තිවාරෙ වුත්තත්තා. අධම්මෙන වා වග්ගෙන වා න කම්මාරහස්ස වා කම්මකරණපච්චයා ආපත්තිමොක්ඛකරණතො අවිසෙසමෙව තථාවචනන්ති චෙ? න, ඡන්දදානකාලෙ අධම්මකම්මකරණානුමතියා අභාවතො, කාරකස්සෙව වජ්ජප්පසඞ්ගතො ච. ගණස්ස දුක්කටන්ති චෙ? පාරිසුද්ධිඡන්දදායකාව තෙ, න ගණො අකම්මප්පත්තත්තා, පරිවාරෙපි (පරි. 482 ආදයො) කම්මවග්ගෙ කම්මප්පත්තඡන්දදායකා විසුං වුත්තා. තථාපි අධම්මකම්මස්ස ඡන්දො න දාතබ්බො දෙන්තෙ අකප්පියානුමතිදුක්කටතො. තත්ථ හි යොජනදුක්කටතො න මුච්චන්තීති නො තක්කොති ආචරියො.

කම්මපටිබාහනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. ඡන්දංඅදත්වාගමනසික්ඛාපදවණ්ණනා

481. සන්නිපාතං ¶ අනාගන්ත්වා චෙ ඡන්දං න දෙති, අනාපත්තීති එකෙ. දුක්කටන්ති එකෙ ධම්මකම්මන්තරායකරණාධිප්පායත්තා. සඞ්ඝමජ්ඣෙ ඡන්දං දාතුං ලභතීති ¶ කෙචි. දින්නඡන්දෙ සඞ්ඝමජ්ඣං පවිසිත්වා පුන ගතෙපි ඡන්දො න පටිප්පස්සම්භෙය්යාති චෙ? පටිප්පස්සම්භති. කස්මා? ‘‘අහත්ථපාසො ඡන්දාරහො’’තිආදීහි විරුජ්ඣනතො. පාළියං පන දාතුකාමතාය හත්ථපාසං අතික්කමන්තං සන්ධාය වුත්තන්ති කෙචි.

ඡන්දංඅදත්වාගමනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

484-5. අදාසීති අපලොකෙත්වා අදාසි. භික්ඛූති එත්ථ තෙ ඡබ්බග්ගියා අත්තානං පරිවජ්ජයිත්වා ‘‘සඞ්ඝො’’ති අවත්වා ‘‘භික්ඛූ’’ති ආහංසු. පරිණාමෙන්තීති නෙන්ති. තත්ථ ලාභොති පදුද්ධාරකරණං ඉධ අනධිප්පෙතස්සපි යස්ස කස්සචි අත්ථුද්ධාරවසෙන ලාභදීපනත්ථං. චීවරමෙව හි ඉධාධිප්පෙතං, තෙනෙව ‘‘අඤ්ඤං පරික්ඛාරං දින්නං ඛීයති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වුත්තං. දින්නන්ති ච පරික්ඛාරන්ති ච භුම්මත්ථෙ උපයොගවචනං.

දුබ්බලසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

491. ඤාතකම්පි පරස්ස දාතුකාමං අඤ්ඤස්ස දාපෙති, ආපත්ති එව. සබ්බත්ථ ආපුච්ඡිත්වා දාතුකාමං යථාසුඛං විචාරෙතුං ලභති.

පරිණාමනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සමත්තො වණ්ණනාක්කමෙන සහධම්මිකවග්ගො අට්ඨමො.

494-7. යථා ¶ භගවන්තං පයිරුපාසති, එවමාකාරෙන නාරහතායං පුරිසො පාපො හොතුං, න හොති පාපොති අත්ථො, කාරණත්ථං වා. තන්ති ¶ නිපාතමත්තං, යතොති වා අත්ථො. හත්ථිසම්මද්දන්ති සඞ්ඝාටසම්මද්දො, අක්කමනං චුණ්ණතාති අත්ථො.

498. රතනං නාම අග්ගමහෙසී, තථාපි ඉධ අඤ්ඤාපි දෙවිගොත්තා න රක්ඛති, අනාපත්තිවාරෙ ‘‘න මහෙසී හොතී’’ති වචනාභාවතො. සචෙ ඛත්තියොව හොති, නාභිසිත්තො. අභිසිත්තොයෙව හොති, න ඛත්තියො රක්ඛතීති ආචරියො. අනාපත්තිවාරෙ මාතිකාට්ඨකථායං අඞ්ගභාවෙන ච වුත්තත්තා අභිසිත්තභාවොවපමාණං. සෙසං උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදොති එකෙ.

500-501. ‘‘න සයනිඝරෙ සයනිඝරසඤ්ඤී’’ති තිකච්ඡෙදොපි එත්ථ ලබ්භති. න සයනිඝරං නාම අපරික්ඛිත්තරුක්ඛමූලාදි.

අන්තෙපුරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

504. ‘‘අධිවාසෙන්තු ගහපතිනො භත්ත’’න්ති ච ‘‘මෙ ගහපතිනො’’ති ච අත්ථි.

506. කුරුන්දිවචනෙන ඝරෙපි යදි භික්ඛූ ආසඞ්කන්ති, තත්ථ ඨත්වා ආචික්ඛිතබ්බන්ති වුත්තං හොති. පතිරූපාති ‘‘රතනසම්මතෙ පංසුකූලග්ගහණං වා රතනෙ නිරුස්සුක්කගමනං වා’’ති ලිඛිතං. ‘‘තාවකාලිකවසෙනපි අනාමාසං පටිග්ගණ්හිතුං න ලභතී’’ති වදන්ති. සමාදපෙත්වාති යාචිත්වා ‘‘උද්දිස්ස අරියා තිට්ඨන්ති, එසා අරියාන යාචනා’’ති (ජා. 1.7.59) වුත්තනයෙන.

3. විකාලගාමප්පවිසනසික්ඛාපදවණ්ණනා

511-2. අහිනා ¶ ඩට්ඨවත්ථුම්හි සො භික්ඛු සන්තං භික්ඛුං අනාපුච්ඡා ගතො, තස්ස කුක්කුච්චං උදපාදි. අදින්නාදානෙ වුත්තනයෙනාති ගාමො ගාමූපචාරොති ඉදං සන්ධාය වුත්තං.

විකාලගාමප්පවිසනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

517. තන්ති ¶ භෙදනකං. අස්සාති පාචිත්තියස්ස පඨමං භෙදනකං කත්වා පච්ඡා දෙසෙතබ්බත්තා. එස නයො ඉතරෙසුපි.

සූචිඝරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

521-2. ‘‘උච්චෙ මඤ්චෙ’’ති ච ‘‘උච්චා මඤ්චෙ’’ති ච කත්ථචි. ආයතොති විත්ථතො. අට්ඨඞ්ගුලපාදකන්ති භාවනපුංසකං, අට්ඨඞ්ගුලප්පමාණං පාදකං වා.

මඤ්චසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

528. පොටකිතූලන්ති යං කිඤ්චි තිණතූලං. පටිලාභෙන උද්දාලෙත්වා පාචිත්තියං දෙසෙතබ්බන්ති එත්ථ කිඤ්චාපි පටිලාභමත්තෙනෙව පාචිත්තියන්ති විය දිස්සති, පරිභොගෙයෙව පන ආපත්ති දට්ඨබ්බා, ‘‘අඤ්ඤෙන කතං පටිලභිත්වා පරිභුඤ්ජති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වචනං එත්ථ සාධකං.

තූලොනද්ධසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

531. කිඤ්චාපි ¶ නිසීදනස්ස ජාති න දිස්සති එත්ථ, තථාපි චීවරක්ඛන්ධකෙ අනුඤ්ඤාතත්තා, ‘‘නව චීවරානි අධිට්ඨාතබ්බානී’’ති එත්ථ ච පරියාපන්නත්තා චීවරජාතියෙවස්ස ජාතීති වෙදිතබ්බා. ‘‘සන්ථතසදිසං සන්ථරිත්වාති සදස’’න්ති පුබ්බෙ වුත්තනිසීදනසන්ථතත්තා උපමෙති. ලාභෙ සදසං, අලාභෙ අදසම්පි ¶ වට්ටතීති එකෙ, තං න යුත්තං. ‘‘නිසීදනං නාම සදසං වුච්චතී’’ති තස්ස සණ්ඨානනියමනතො.

නිසීදනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. කණ්ඩුපටිච්ඡාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා

539. යදි කණ්ඩුපටිච්ඡාදි නාම අධොනාභි උබ්භජාණුමණ්ඩලා උප්පන්නකණ්ඩුපීළකාදිපටිච්ඡාදිකා අධිප්පෙතා, තස්ස සුගතස්ස සුගතවිදත්ථියා දීඝසො චතස්සො විදත්ථියො තිරියං ද්වෙති ඉදම්පි අතිමහන්තං පමාණං දිස්සති. සබ්බො හි පුරිසො අත්තනො අත්තනො විදත්ථියා සත්තවිදත්ථිකො හොති, සුගතස්ස ච එකාවිදත්ථි මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස තිස්සො විදත්ථියො හොන්ති, තස්මා කණ්ඩුපටිච්ඡාදි පකතිපුරිසස්ස පමාණං ආපජ්ජති තිරියං, දීඝසො පන දිගුණං ආපජ්ජතීති. ආපජ්ජතු, උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදො තස්සා, චෙ ඉච්ඡති, සබ්බම්පි සරීරං පටිච්ඡාදෙස්සති, සබ්බසරීරගතසඞ්ඝාටි විය බහුගුණං කත්වා නිවාසෙතුකාමො නිවාසෙස්සතීති අයං භගවතො අධිප්පායො සියා.

කණ්ඩුපටිච්ඡාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

542. වස්සිකසාටිකාපි උක්කට්ඨපටිච්ඡෙදවසෙන අනුඤ්ඤාතා. වස්සකාලෙ කෙචි සඞ්ඝාටිපරිභොගෙනෙව පරිභුඤ්ජිස්සන්තීති අයං භගවතො අධිප්පායො සියා. කිඤ්චාපි ඉමිනා තක්කෙන අනුඤ්ඤාතා, ‘‘අප්පමාණිකායො කණ්ඩුපටිච්ඡාදියො ධාරෙන්ති, වස්සිකසාටිකායො ධාරෙන්තී’’ති ඉමස්මිං වත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තත්තා පන අඤ්ඤථා පුණ්ණපරිච්ඡෙදතො අධිකප්පමාණායො තෙ භික්ඛූ ¶ ධාරෙසුන්ති කත්වා එතපරමතා තාසං අනුඤ්ඤාතාති වෙදිතබ්බා. එසෙව නයො දසමෙපි.

වස්සිකසාටිකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

551. තත්ථ ¶ භිසිං වා බිබ්බොහනං වා කරොතීති දීඝසො බහූනං භික්ඛූනං සාධාරණත්ථං කරොතීති යුජ්ජති.

නන්දත්ථෙරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සමත්තො වණ්ණනාක්කමෙන රතනවග්ගො නවමො.

පාචිත්තියකණ්ඩවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

1. පඨමපාටිදෙසනීයසික්ඛාපදවණ්ණනා

553-5. ‘‘පටිදෙසෙතබ්බාකාරදස්සන’’න්ති ¶ ¶ අට්ඨකථායං වුත්තත්තා පාළියං ආගතවසෙනෙව ආපත්ති දෙසෙතබ්බා, න අඤ්ඤථා. ‘‘අන්තරඝරෙ අන්තරඝරසඤ්ඤී’’තිආදිනා ච ‘‘ඛාදනීයභොජනීයෙ අඛාදනීයඅභොජනීයසඤ්ඤී’’තිආදිනා ච ‘‘භික්ඛුනියා අභික්ඛුනිසඤ්ඤී’’තිආදිනා ච නයෙන අපරෙපි තයො තිකච්ඡෙදා යොජෙත්වා දස්සෙතබ්බා.

පඨමපාටිදෙසනීයසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. දුතියපාටිදෙසනීයසික්ඛාපදවණ්ණනා

559. ‘‘නිමන්තිතා භුඤ්ජන්තීති පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරෙන භොජනෙන නිමන්තිතා භුඤ්ජන්තී’’ති කිඤ්චාපි වුත්තං, අථ ඛො අකප්පියනිමන්තනෙන නිමන්තිතතා එත්ථ න අඞ්ගං, මාතිකාට්ඨකථායං වා ඉධ වා අනාපත්තිවාරෙ ලෙසාභාවතො, තස්මා ‘‘නිමන්තිතා’’ති පදස්ස අත්ථො පුබ්බෙ ආචිණ්ණවසෙනෙව වුත්තො. අපරෙපි තයො තිකච්ඡෙදා යොජෙත්වා දස්සෙතබ්බා පදභාජනෙ වුත්තත්තාති වෙදිතබ්බං. යථා තථා හි භුඤ්ජන්තානං තාදිසං භික්ඛුනිං අවාරෙන්තානං පාටිදෙසනීයමෙව. ‘‘එසා වොසාසති නාම, වොසාසන්තී’’ති ච දුවිධො පාඨො. ‘‘අජ්ඣොහාරෙ අජ්ඣොහාරෙ’’ති වචනෙන පුන ‘‘ගාරය්හං ආවුසො ධම්ම’’න්ති එකවචනං විරුද්ධන්ති. පඨමං අජ්ඣොහාරෙයෙව ආපන්නං සන්ධාය වුත්තං, තථා අඤ්ඤත්රාපි ආගච්ඡති ‘‘ආපජ්ජිම්හා’’ති වචනතො. එකෙන බහූනම්පි වට්ටතීති කෙචි, තං න සුන්දරං. ‘‘තෙහි භික්ඛූහී’’තිආදිනා පාඨෙ වුත්තත්තාති මම තක්කො. එකෙන සහෙව ‘‘අහං ආපජ්ජි’’න්තිපි වත්තබ්බන්ති එකෙන ද්වීහි තීහි ¶ දෙසෙතබ්බතො, සබ්බෙහි එවං වත්තුං වට්ටති. ‘‘ආපජ්ජිම්හාති සහෙවා’’ති වදන්ති. එකෙන චෙ අවාරිතො, ‘‘අහං, ආවුසො, ගාරය්හං ධම්මං ආපජ්ජි’’න්තිපි වත්තබ්බං.

දුතියපාටිදෙසනීයසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

562-570. තතියචතුත්ථසික්ඛාපදානි උත්තානත්ථානියෙව.

පාටිදෙසනීයකණ්ඩවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

576. ‘‘සික්ඛිතසික්ඛෙනාති ¶ ¶ චතූහි මග්ගෙහී’’ති වුත්තං. යස්මා අට්ඨඞ්ගුලමත්තං ඔතාරෙත්වා නිවත්ථමෙව නිසින්නස්ස චතුරඞ්ගුලමත්තං හොති, තස්මා උභොපෙතෙ අට්ඨකථාවාදා එකපරිච්ඡෙදා, ‘‘අඩ්ඪතෙය්යහත්ථ’’න්ති සුඛුමං, එකපත්තං වා සන්ධාය වුත්තං. තඤ්හි යථාඨානෙන තිට්ඨති. දුපට්ටං සන්ධාය ‘‘ද්විහත්ථප්පමාණම්පී’’ති වුත්තන්ති උපතිස්සත්ථෙරො. එකපට්ටං, ද්විපට්ටං වා හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙන ‘‘ද්විහත්ථප්පමාණ’’න්ති වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. වුත්තඤ්හි නිස්සග්ගියඅට්ඨකථායං ‘‘තිරියං ද්විහත්ථොපි වට්ටතී’’ති, තඤ්ච ඛො අලාභෙ එව ‘‘අලාභෙ තිරියං ද්විහත්ථප්පමාණම්පි වට්ටතී’’ති වුත්තත්තා. ඉදං සබ්බං අධිට්ඨානුපගං සන්ධාය වුත්තං. විරුද්ධං දිස්වා සජ්ජෙතබ්බං. නො චෙ සජ්ජෙති, දුක්කටං. සචිත්තකං පණ්ණත්තිවිජානනචිත්තෙනෙව ‘‘අනාදරියං පටිච්චා’’ති වුත්තත්තා, න වත්ථුවිජානනචිත්තෙන ‘‘ඉදමෙවං කත’’න්ති ජානතොපි ආපත්තියා අභාවතො. ඵුස්සදෙවත්ථෙරවාදොපි එකෙන පරියායෙන යුජ්ජති. තථා උපතිස්සත්ථෙරවාදොපි. පඤ්ඤත්තෙපි සික්ඛාපදෙ අපඤ්ඤත්තෙපි යං පකතියා වජ්ජං, තං ලොකවජ්ජං. ඉදං පන පඤ්ඤත්තෙයෙව වජ්ජං, නාපඤ්ඤත්තෙ, තස්මා ඉතරලොකවජ්ජෙන අසදිසත්තා න ලොකවජ්ජං. පණ්ණත්තිතො පට්ඨාය වජ්ජතො පණ්ණත්තිවජ්ජං. අනාදරියචිත්තෙනෙව ආපජ්ජිතබ්බත්තා සචිත්තකං, තස්ස චිත්තස්ස තිවෙදනත්තා තිවෙදනං. යස්මා අනාදරියචිත්තතා නාම කෙවලං අකුසලමෙව, තඤ්ච පකතියා වජ්ජං, තස්මා ඉදං ලොකවජ්ජං. සඤ්චිච්ච වීතික්කමනං නාම දොමනස්සිකස්සෙව හොතීති දුක්ඛවෙදනං. ගණ්ඨිපදෙ පන ‘‘පාණාතිපාතාදි විය නිවාසනාදිදොසො ලොකගරහිතො න හොතීති පණ්ණත්තිවජ්ජන්ති ඵුස්සදෙවත්ථෙරො’’ති ලිඛිතං.

577. විහාරෙපීති බුද්ධුපට්ඨානාදිකාලෙ, තස්මා ‘‘පාරුපිතබ්බ’’න්ති උත්තරාසඞ්ගකිච්චවසෙන වුත්තං. පඨමදුතියසික්ඛාපදෙසු පරිළාහාදිපච්චයා කප්පති, න අන්තරඝරපටිසංයුත්තෙසු.

582. ‘‘එකස්මිං ¶ ¶ පන ඨානෙ ඨත්වා’’ති එත්ථ ‘‘ගච්ඡන්තොපි පරිස්සයාභාවං ඔලොකෙතුං ලභතියෙව. තථා ගාමෙ පූජ’’න්ති ලිඛිතං, තං පන ‘‘එකස්මිං ඨානෙ ඨත්වා’’ති වුත්තත්තා තාදිසං අන්තරායං සන්ධාය වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

පරිමණ්ඩලවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

586. හසනීයස්මින්ති හෙත්වත්ථෙ භුම්මං, හසිතබ්බවත්ථුකාරණාති අත්ථො. අන්තරඝරෙ උච්චාසද්දෙන අනුමොදනාදිං කරොන්තස්ස අනාපත්ති කිර. තථා හි මහින්දත්ථෙරොපි හත්ථිසාලාදීසු මහාජනස්ස කථෙසි.

591. කෙචි භික්ඛූ ‘‘පරික්ඛාරට්ඨපනමත්තෙන වාසූපගතො හොතී’’ති වදන්ති, තං තෙසං මතිමත්තමෙව. භික්ඛුනියො චෙ වාසූපගා හොන්ති, භික්ඛුනුපස්සයොව කප්පියභූමි. ‘‘යත්ථ භික්ඛුනියො එකරත්තම්පි වසන්ති, අයං භික්ඛුනුපස්සයො’’ති (පාචි. 161) වචනතො තාසං සමීපං වා තාහි ගහිතවාසාගාරං වා ‘‘ගච්ඡාමී’’ති ගච්ඡතො යථාසුඛං ගන්තුං වට්ටති. න හි තාවතා තං ඝරං අන්තරඝරසඞ්ඛ්යං ගච්ඡතීති නො තක්කොති ආචරියො.

උජ්ජග්ඝිකවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

604. සූපො පත්තප්පමාණවණ්ණනායං වුත්තාකාරො. ඔලොණී වුච්චති කුධිතං, ගොරසතො පූරා ථූපිතොති අත්ථො.

605. හෙට්ඨා ඔරොහතීති එත්ථ ‘‘ඔරොහනප්පමාණෙ සති එකදෙසෙ ථූපීකතෙපි අනාපත්තී’’ති වදන්ති. ‘‘පත්තස්ස පන හෙට්ඨා ච උපරි ච පදුමිනිපණ්ණාදීහි පටිච්ඡාදෙත්වා ඔදහන්තියා ලද්ධං නාම වට්ටතී’’ති ච වදන්ති. එත්ථ ‘‘යස්මා ‘සමතිත්තිකො පිණ්ඩපාතො පටිග්ගහෙතබ්බො’ති වචනං පිණ්ඩපාතො සමපුණ්ණො ¶ පටිග්ගහෙතබ්බොති දීපෙති, තස්මා අත්තනො හත්ථගතෙ පත්තෙ පිණ්ඩපාතො දිය්යමානො ථූපීකතොපි චෙ හොති, වට්ටතීති දීපෙති. ‘ථූපීකතං පිණ්ඩපාතං ¶ පටිග්ගණ්හාති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’ති හි වචනං පඨමං ථූපීකතං පිණ්ඩපාතං පච්ඡා පටිග්ගණ්හතො, ආපත්තීති දීපෙති. පත්තෙන පටිග්ගණ්හතො චෙපි ථූපීකතං හොති, වට්ටති අථූපීකතස්ස පටිග්ගහිතත්තා. පයොගො පන නත්ථි අඤ්ඤත්ර පුබ්බදෙසා’’ති ච ‘‘සමතිත්තිකන්ති වා භාවනපුංසක’’න්ති ච වදන්ති, තස්මා විචාරෙත්වා ගහෙතබ්බං.

609. සූපොදනවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදෙ ‘‘සූපො නාම ද්වෙ සූපා’’ති න වුත්තං සූපග්ගහණෙන පණීතභොජනෙහි අවසෙසානං සබ්බභොජනානං සඞ්ගණ්හනත්ථං. අනාපත්තිවාරෙ චස්ස ‘‘ඤාතකානං පවාරිතානං අඤ්ඤස්සත්ථාය අත්තනො ධනෙනා’’ති ඉදං අධිකං. කත්ථචි පොත්ථකෙ ‘‘අනාපත්ති අසඤ්චිච්ච අසතියා අජානන්තස්ස ගිලානස්ස ආපදාසූ’’ති එත්තකමෙව වුත්තං, තං න, ‘‘සමසූපකං පිණ්ඩපාතං භුඤ්ජිස්සාමී’’ති ඉමස්ස අනාපත්තිවාරෙ ‘‘අඤ්ඤස්සත්ථායා’’ති කත්ථචි ලිඛිතං, තඤ්ච පමාදවසෙන ලිඛිතං. ‘‘මුඛෙ පක්ඛිපිත්වා පුන විප්පටිසාරී හුත්වා ඔගිලිතුකාමස්සපි සහසා චෙ පවිසති, එත්ථ ‘අසඤ්චිච්චා’ති වුච්චති. විඤ්ඤත්තම්පි අවිඤ්ඤත්තම්පි එකස්මිං ඨානෙ ඨිතං සහසා අනුපධාරෙත්වා ගහෙත්වා භුඤ්ජන්තො ‘අසතියා’ති වුච්චතී’’ති ලිඛිතං, අනාපත්තිවාරෙ එකච්චෙසු පොත්ථකෙසු ‘‘රසරසෙති ලිඛිතං, තං ගහෙතබ්බ’’න්ති වුත්තං.

618. ‘‘සබ්බං හත්ථ’’න්ති වචනතො එකදෙසං මුඛෙ පක්ඛිපන්තස්ස අනාපත්තීති එකච්චෙ. ‘‘සබ්බන්ති වචනතො එකදෙසම්පි න වට්ටතී’’ති වදන්ති, තං යුත්තං අනාපත්තිවාරෙ අවිසෙසිතත්තා.

624. සිත්ථාවකාරකෙ ¶ ‘‘කචවරං ඡඩ්ඩෙන්තං සිත්ථං ඡඩ්ඩිය්යතී’’ති ච ‘‘කචවරං ඡඩ්ඩෙන්තො’’ති ච පාඨො.

627. ‘‘සුරුසුරු’’න්ති ¶ ච ‘‘සුරොසුරො’’ති ච පාඨො. සීතීකතොති සීතඞ්කො. ‘‘සිලකබුද්ධොති අරියානං පරිහාසවචනමෙවෙත’’න්ති ලිඛිතං.

631. පටික්කූලවසෙනාති එත්ථ යදි පටික්කූලවසෙන පටික්ඛිත්තං, ‘‘සෙය්යථාපි කාමභොගිනො’’ති න වත්තබ්බං. න හි තෙ පටික්කූලං කරොන්තීති චෙ? න, ඉස්සරියලිඞ්ගවසෙන ගහණසම්භවතො. තෙ හි අනාදරා හොන්ති. පත්තධොවනන්ති පත්තධොවනොදකං භොජනපටිසංයුත්තං.

634. ‘‘ඡත්තපාදුකාය’’න්ති ච ‘‘ඡත්තපාදෙ’’ති ච පාඨො.

637. චාපොති සත්තඛාදනවධො. ‘‘සෙසා සබ්බා ධනුවිකති කොදණ්ඩෙ පවිට්ඨා’’ති ච ලිඛිතං, පටිමුක්කන්ති පවෙසිතං, ලග්ගිතං හොතීති අත්ථො.

සුරුසුරුවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

640. සයං යානගතො හුත්වා, යථා යානගතස්ස වෙ.

අලං වත්තුං තථා නාලං, සඡත්තො ඡත්තපාණිනො.

647. ඡපකවත්ථුස්මිං ‘‘සචාහං න ලභිස්සාමී’’ති පාඨො, ‘‘දස චෙ න ලභිස්සාමී’’ති ච අත්ථි, ‘‘වත්ථුස්මිං අගිලානස්සා’’ති ච ආගච්ඡති, තං න සුන්දරං, සික්ඛාපදෙයෙව සුන්දරං. ථොමිතොති අහම්පි ජානාමීති සම්බන්ධො ¶ . යා ධනයසලාභසඞ්ඛාතා වුත්ති විනිපාතෙන හොති සම්පරායෙ අපායෙසු විනිපාතහෙතු හුත්වා පවත්තති. අථ වා විනිපාතෙනාති හෙත්වත්ථෙ කරණවචනං, විනිපාතනාය පවත්තතීති අධිප්පායො. අධම්මචරණෙන අධම්මචරණාය. ‘‘අස්මා කුම්භිමිවා’’ති ච පඨන්ති.

කායවාචාචිත්තතො ¶ සමුට්ඨහන්තීති කත්වා ‘‘සමනුභාසනසමුට්ඨානානී’’ති වුත්තානි. සමනුභාසනං කිරියං. ඉමානි කිරියානි. ධම්මදෙසනසමුට්ඨානානි වාචාචිත්තතොති එත්ථ කායවචීවිඤ්ඤත්තිභාවතො උජ්ජග්ඝිකඋච්චාසද්දාදීසු විය ‘‘කායවාචාචිත්තතො’’ති වත්තබ්බානීති චෙ? න වත්තබ්බානි. නිසීදනගමනාහාරපක්ඛිපනාදිකායවිඤ්ඤත්තියා සබ්භාවා තත්ථ යුත්තං, න ධම්මදෙසනෙ තාදිසස්සාභාවා.

‘‘යෙභුය්යසිකා ¶ ¶ කාතබ්බා…පෙ… තිණවත්ථාරකො කාතබ්බො, සො පුග්ගලො’’ති ච ලිඛිතං.

සත්තාධිකරණසමථවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

විභඞ්ගෙ ¶ ¶ විය භික්ඛූනං, විත්ථාරමභිසඞ්ඛතං;

අකත්වා භික්ඛුනීනම්පි, වක්ඛෙ ගණ්ඨිපදක්කමං.

යො භික්ඛුනීනං විභඞ්ගො අස්ස, තස්ස සංවණ්ණනාක්කමො පත්තොති අත්ථො.

656-7. තත්ථ තත්ථ ඨානුප්පත්තිකපඤ්ඤා වීමංසා. පදපටිපාටියා එවාති මාතිකාපදපටිපාටියා ¶ එව. ‘‘වුත්තන්ති සඞ්ගීතිකානං උපසඞ්කප්පනානං විභාජනං වුත්ත’’න්ති ලිඛිතං.

658. ‘‘එහිභික්ඛුනීති භික්ඛුනී, තීහි සරණගමනෙහි උපසම්පන්නාති භික්ඛුනී’’ති ඉදං පන දෙසනාවිලාසවසෙන වුත්තන්ති එකෙ. අඤ්ඤබුද්ධකාලෙ අත්ථීති එකෙ, තං න යුත්තං විය දිස්සති අම්හාකම්පි බුද්ධකාලෙ සම්භවප්පසඞ්ගතො, එහිභික්ඛුනියා පටිසෙධඡායාදිස්සනතො ච. යථාහ ධම්මපදෙ විසාඛාවත්ථුස්මිං (ධ. ප. අට්ඨ. 1. විසාඛාවත්ථු) ‘‘තස්ස චීවරදානස්ස නිස්සන්දෙන ඉමං මහාලතාපසාධනං ලභි. ඉත්ථීනඤ්හි චීවරදානං මහාලතාපසාධනභණ්ඩෙන මත්ථකං පප්පොති, පුරිසානං ඉද්ධිමයපත්තචීවරෙනා’’ති. තීහි සරණගමනෙහි උපසම්පන්නාය පන භික්ඛුනියා ¶ සම්භවො අඤ්ඤබුද්ධකාලෙ කදාචි සියා, නත්ථෙව අම්හාකං බුද්ධකාලෙ. දෙසනාවිලාසෙන පන භික්ඛුදෙසනාක්කමෙනෙව භික්ඛුනිනිද්දෙසො වුත්තො, තෙනෙව භික්ඛුසඞ්ඝවසෙන එකතොඋපසම්පන්නා භික්ඛුනියො විජ්ජමානාපි තත්ථ න වුත්තා. තාසං අත්ථිතා ඉමාය පරිවාරකථාය වෙදිතබ්බා –

උභින්නං හත්ථතො චීවරං පටිග්ගණ්හෙය්ය;

පඤ්හා මෙසා කුසලෙහි චින්තිතා’’ති. (පරි. 479);

අථ වා පුථුජ්ජනකාලෙ එහිභික්ඛුසරණගමනෙන උපසම්පන්නොව ඉත්ථිලිඞ්ගපාතුභාවෙන භික්ඛුනිභාවෙ ඨිතා පුරිසූපසම්පන්නං උපාදාය ‘‘එහිභික්ඛුනී’’ති, ‘‘තීහි සරණගමනෙහි උපසම්පන්නා භික්ඛුනී’’ති ච සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. නො චෙ, තං වචනං විරුජ්ඣෙය්යාති එකෙ, විචාරෙත්වා ගහෙතබ්බං. ‘‘විඤ්ඤූ පටිබලො’’ති ද්වින්නං අවස්සවභාවස්ස ඉජ්ඣනතො වුත්තං. එත්ථ යස්මා යං කිඤ්චි ආමිසං පටිග්ගණ්හන්තීනං අග්ගහත්ථා පුරිසානං හත්ථෙහි කදාචි මිස්සීභාවං ගච්ඡන්ති, වන්දන්තානං වා පුරිසානං සිරානි අග්ගපාදෙහි මිස්සිතානි කදාචි හොන්ති, කෙසච්ඡෙදනකාලෙ වා සිරං පුරිසානං හත්ථෙහි මිස්සිතං හොති, චිත්තං නාමෙතං අතිරද්ධගවෙසි, දුරක්ඛියං වා, තස්මා ‘‘මා අතිලහුං පාරාජිකාපත්ති භික්ඛුනීනං හොතූ’’ති බුද්ධා භගවන්තො කාරුඤ්ඤෙන පාරාජිකක්ඛෙත්තපරිච්ඡෙදං, ථුල්ලච්චයක්ඛෙත්තපරිච්ඡෙදඤ්ච විසුං විසුං දෙසෙසුන්ති වෙදිතබ්බං.

659. තබ්බහුලනයෙන ¶ සා වුත්තාති එත්ථ අයමනුගණ්ඨිපදක්කමො – යෙභුය්යෙන කිරියසමුට්ඨානත්තා ‘‘කිරියසමුට්ඨාන’’න්ති වුත්තං. ‘‘කායසංසග්ගං සමාපජ්ජෙය්යා’’ති අවත්වා පන ‘‘සාදියෙය්යා’’ති වුත්තත්තා අකිරියතොපි සමුට්ඨාතීති වෙදිතබ්බං. යථා චෙත්ථ, එවං හෙට්ඨා ‘‘මනුස්සිත්ථියා තයො මග්ගෙ මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තස්ස ආපත්ති පාරාජිකස්සා’’තිආදිනා නයෙන කිරියසමුට්ඨානතං වත්වා තදනන්තරං ‘‘භික්ඛුපච්චත්ථිකා…පෙ… සො චෙ පවෙසනං සාදියති, ආපත්ති පාරාජිකස්සා’’තිආදිනා (පාරා. 56) නයෙන අකිරියසමුට්ඨානතායපි වුත්තත්තා පඨමපාරාජිකස්සාපි තබ්බහුලනයෙනෙව කිරියසමුට්ඨානතා වෙදිතබ්බා. න හි පවෙසනසාදියනාදිම්හි කිරියසමුට්ඨානතා දිස්සති. අඞ්ගජාතචලනඤ්චෙත්ථ න සාරතො දට්ඨබ්බං ‘‘සො චෙ පවෙසනං ¶ න සාදියති, පවිට්ඨං න සාදියති, ඨිතං න සාදියති, උද්ධරණං සාදියති, ආපත්ති පාරාජිකස්සා’’ති (පාරා. 58) එත්ථ ඨිත න සාදියනෙ පකතියාපි පරිපුණ්ණචලනත්තා. සාදියනපච්චයා හි සෙවනචලනඤ්චෙත්ථ න දිස්සතෙවාති තබ්බහුලනයෙනෙව කිරියසමුට්ඨානතා ගහෙතබ්බා. තත්ථ තත්ථ අට්ඨකථාසු කස්මා තබ්බහුලනයො අවුත්තොති චෙ? ‘‘යො පන භික්ඛු මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවෙය්යා’’ති (පාරා. 39, 42) මාතිකායං කිරියසමුට්ඨානස්ස සරූපෙන වුත්තත්තා තදනුරූපවසෙන විභඞ්ගනයමනොලොකෙත්වා ‘‘කිරියසමුට්ඨාන’’මිච්චෙව වුත්තං. යථා චෙතෙසු තබ්බහුලනයෙන කිරියසමුට්ඨානතා වුත්තා, තථා සුරාදීනං අකුසලෙනෙව පාතබ්බතා, න ඉතරථා ‘‘යං අකුසලෙනෙව ආපජ්ජති, අයං ලොකවජ්ජා, සෙසා පණ්ණත්තිවජ්ජා’’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. පඨමපාරාජිකවණ්ණනා) වුත්තෙ ලොකවජ්ජපණ්ණත්තිවජ්ජානං නියමනලක්ඛණසිද්ධි හොති, තථා තං අවත්වා ‘‘යස්සා සචිත්තකපක්ඛෙ චිත්තං අකුසලමෙව හොති, අයං ලොකවජ්ජා. සෙසා පණ්ණත්තිවජ්ජා’’ති වුත්තෙ ලොකවජ්ජවචනං නිරත්ථකං සියා වත්ථුඅජානනපක්ඛෙපි අකුසලෙනෙව පාතබ්බත්තා. යස්මා තත්ථ සුරාපානවීතික්කමස්ස අකුසලචිත්තුප්පාදො නත්ථි, තස්මා ඛන්ධකට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 108) ‘‘මජ්ජපානෙ පන භික්ඛුනො අජානිත්වාපි බීජතො පට්ඨාය මජ්ජං පිවන්තස්ස පාචිත්තියං, සාමණෙරො ජානිත්වා පිවන්තො සීලභෙදං ආපජ්ජති, න අජානිත්වා’’ති වුත්තං, න වුත්තං ‘‘වත්ථුඅජානනපක්ඛෙ පාණාතිපාතාදීනං සිද්ධිකරඅකුසලචිත්තුප්පාදසදිසෙ චිත්තුප්පාදෙ සතිපි සාමණෙරො සීලභෙදං නාපජ්ජතී’’ති. අභිනිවෙසවචනං පාණාතිපාතාදීහි සමානජාතිකත්තා සාමණෙරානං සුරාපානස්ස. ‘‘සුරාදයො පනිමෙ’’ති වත්ථුං ජානිත්වා පාතබ්බතාදිවසෙන වීතික්කමන්තස්ස අකුසලස්ස අසම්භවො නත්ථි. තෙන වුත්තං ‘‘යස්ස සචිත්තකපක්ඛෙ’’තිආදි.

කිඤ්චෙත්ථ යුත්තිවචනෙන අරහන්තානං අප්පවිසනතො සචිත්තකාචිත්තකපක්ඛෙසු අකුසලනියමොති චෙ? න, ධම්මතාවසෙන සෙක්ඛානම්පි අප්පවිසනතො. අචිත්තකපක්ඛෙ අකුසලනියමාභාවදස්සනත්ථං ¶ සුපන්තස්ස මුඛෙ පක්ඛිත්තජලබින්දුමිව සුරාබින්දුආදයො උදාහරිතබ්බාති. තබ්බහුලනයෙන හි අත්ථෙ ගහිතෙ පුබ්බෙනාපරං අට්ඨකථාය සමෙති. ‘‘සද්ධිං පාළියා අවිසෙසත්ථො පරතො ආවි භවිස්සතීති අපරෙ’’ති වුත්තං. ඉදමෙත්ථ විචාරෙතබ්බං ¶ . යදි වත්ථුජානනපක්ඛෙ විනා අකුසලෙන මජ්ජපානං සියා, කස්මා නාළිමජ්ඣං නාතික්කමති අරියානං පානකාදිසඤ්ඤීනන්ති? සීලභෙදවත්ථුවීතික්කමො විනාපි චිත්තෙන අරියානං ධම්මතාවසෙනෙව න සම්භවතීති චෙ, න, චක්ඛුපාලත්ථෙරවත්ථු (ධ. ප. අට්ඨ. 1.1) ආදිවිරොධතොති. අපිච භික්ඛුනොපි සාමණෙරස්ස විය සුරාපානං සචිත්තකමෙව කස්මා න ජාතන්ති? අප්පතිරූපත්තාති චෙ, සාමණෙරානම්පි අප්පතිරූපමෙව. සහධම්මිකා එව හි තෙ. මහාසාවජ්ජත්තාති චෙ? සාමණෙරානම්පි තාදිසමෙව. සාමණෙරානං සචිත්තකමෙව පාරාජිකං, ඉතරං දණ්ඩකම්මවත්ථූති චෙ? භික්ඛූනම්පි මජ්ජපානෙ නත්ථි. එත්ථ තිකපාචිත්තියෙන න භවිතබ්බං. මජ්ජෙ අමජ්ජසඤ්ඤිස්ස දුක්කටාපත්ති පඤ්ඤාපෙතබ්බා සියා. භික්ඛුස්ස පාචිත්තියවත්ථු සාමණෙරානං පාරාජිකං හොති තිරච්ඡානගතසාමණෙරානං වියාති චෙ? අචිත්තකම්පි මජ්ජපානාදීනං සාමණෙරානං පාරාජිකං පඤ්ඤාපෙතබ්බං සියා. නාචිත්තකං පාරාජිකං සම්භවතීති චෙ? න, පණ්ණත්තිවජ්ජම්පි පාරාජිකං සම්භවතීති. නිකායන්තරපක්ඛෙ අයමෙව දොසො. අම්හාකඤ්හි ලොකවජ්ජමෙව මජ්ජපානන්ති. කස්මා පනෙත්ථ සුරාපානමෙව ධම්මතාවසෙන අරියා න කරොන්තීති? න කෙවලං සුරාපානමෙව ධම්මතාවසෙන අරියා න කරොන්ති, පාණෙසුපි කොධවසෙන පාණසඤ්ඤිතාය සීසච්ඡෙදනාදීනි න කරොන්ති, සදාරසඤ්ඤාය පරදාරං න වීතික්කමන්ති, අනත්ථභඤ්ජකසඤ්ඤාය අත්ථභඤ්ජකමුසා න වදන්ති, සම්මාදිට්ඨිසඤ්ඤාය මිච්ඡාදිට්ඨිං න පටිපජ්ජන්තීති වෙදිතබ්බා. ආචරියාපි සුරාපානෙ අකුසලනියමාභාවමෙව වදන්ති, තස්මා එව මාතිකාට්ඨකථාය ගණ්ඨිපදෙ ලොකවජ්ජපණ්ණත්තිවජ්ජාධිකාරෙ ‘‘සචිත්තකපක්ඛෙඅකුසලන්ති සුරාපානාදිසඞ්ගහත්ථං, ඉතරථා යස්ස අකුසලමෙවාති වදෙය්යා’’ති ලිඛිතං. කිරියසමුට්ඨානතා පනස්ස තබ්බහුලනයමෙව, න පඨමපාරාජිකෙ. කථං? කායසංසග්ගසික්ඛාපදං පඨමපාරාජිකසමුට්ඨානං. එත්ථ භික්ඛුස්ස ච භික්ඛුනියා ච කායසංසග්ගභාවෙ සති භික්ඛුනී කායඞ්ගමචොපයමානාපි චිත්තෙනෙව අධිවාසෙන්තී ආපජ්ජති, න එවං භික්ඛු. භික්ඛු පන චොපයමානොව ආපජ්ජති, එවමෙව පඨමපාරාජිකෙපි චොපනෙ සති එව ආපජ්ජති, නාසති. පවෙසනං සාදියතීති එත්ථ පවෙසනසාදියනං නාම සෙවනචිත්තස්සුප්පාදනන්ති, එවං සන්තෙපි ‘‘වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බ’’න්ති වුත්තං.

පඨමපාරාජිකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. දුතියපාරාජිකසික්ඛාපදවණ්ණනා

‘‘කිස්ස ¶ ¶ පන ත්වං අය්යෙ ජානං පාරාජිකං ධම්මං අජ්ඣාපන්න’’න්ති වචනතො, ‘‘අට්ඨන්නං පාරාජිකානං අඤ්ඤතරං පාරාජිකං අජ්ඣාපන්න’’න්ති (පාචි. 666) වචනතො, අන්තෙ ‘‘උද්දිට්ඨා ඛො අය්යායො අට්ඨ පාරාජිකා ධම්මා’’තිආදිවචනතො (පාචි. 677), පරිවාරෙ ‘‘සාධාරණපඤ්ඤත්ති උභතොපඤ්ඤත්තී’’ති (පරි. 201) වචනතො ච භික්ඛුනිවිභඞ්ගං පත්වා භගවා සාධාරණානි සික්ඛාපදානි භික්ඛූනං උප්පන්නවත්ථුස්මිංයෙව ‘‘යා පන භික්ඛුනී ඡන්දසො මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවෙය්ය අන්තමසො තිරච්ඡානගතෙනපි පාරාජිකා හොති අසංවාසා’’තිආදිනා නයෙන සවිසෙසම්පි අවිසෙසම්පි මාතිකං නික්ඛිපිත්වා අනුක්කමෙන පදභාජනං, ආපත්තිභෙදං, තිකච්ඡෙදං, අනාපත්තිවාරඤ්ච අනවසෙසං වත්වා විත්ථාරෙසි. සඞ්ගීතිකාරකෙහි පන අසාධාරණපඤ්ඤත්තියොයෙව ඉධ විත්ථාරිතාති වෙදිතබ්බා.

666. තත්ථ ‘‘අට්ඨන්නං පාරාජිකාන’’න්ති ඉදං කෙවලං සඞ්ගීතිකාරකානංයෙව නයතො නික්ඛිත්තවචනං ඉතො පුබ්බෙ ඡට්ඨසත්තමට්ඨමානං පාරාජිකානං අපඤ්ඤත්තත්තා. භගවතා පන ඉදං පඤ්ඤාපිතමාදිසික්ඛාපදම්පි උපාදාය ‘‘ඡන්නං පාරාජිකාන’’න්ති වුත්තං සියා. ඉතො උද්ධං පඤ්ඤත්තානිපි උපාදාය ‘‘අට්ඨන්නං පාරාජිකාන’’න්ති වචනං අපරභාගෙ උප්පන්නන්ති එකච්චෙ ආචරියා. අට්ඨකථායං පන ‘‘ඉදඤ්ච පාරාජිකං පච්ඡා පඤ්ඤත්තං, තස්මා ‘අට්ඨන්න’න්ති විභඞ්ගෙ වුත්ත’’න්තිආදි වුත්තං, තස්මා අට්ඨකථාචරියානං මතෙන සිද්ධමෙතං යථාපඤ්ඤත්තානුක්කමවසෙනෙව සඞ්ගීතානීති. ‘‘අඤ්ඤාසි’’න්ති පාඨො. අඤ්ඤාසීති න ගහෙතබ්බො. ‘‘දුට්ඨුල්ලසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙවා’’ති වචනතො වජ්ජපටිච්ඡාදිකං යා පටිච්ඡාදෙති, සාපි වජ්ජපටිච්ඡාදිකආයෙවාති සිද්ධං. කිඤ්චාපි වජ්ජපටිච්ඡාදනං පෙමවසෙන හොති, තථාපි සික්ඛාපදවීතික්කමචිත්තං දොමනස්සිකමෙව හොතීති කත්වා ‘‘දුක්ඛවෙදන’’න්ති වුත්තං.

දුතියපාරාජිකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

669. ඉමං අධිප්පායමත්තන්ති ‘‘චොදෙත්වා සාරෙත්වා’’ති එතං. එත්ථායං විචාරණා – යො භික්ඛු උක්ඛිත්තකභික්ඛුනා සමානදිට්ඨිකො ලද්ධිනානාසංවාසකො හොති, සො අවන්දනීයො, කම්මාකම්මෙ උක්ඛිත්තකො විය න ¶ ගණපූරණො, සහසෙය්යම්පි න ලභති, න තථා භික්ඛුනී. සා ¶ හි යාව න සමනුභට්ඨා, තාව ගණපූරකා ච හොති, සංවාසඤ්ච ලභති. ලද්ධිනානාසංවාසිකානුවත්තිකාපි උක්ඛිත්තානුවත්තිකාව හොති. උක්ඛිත්තො චෙ කාලඞ්කතො, තදනුවත්තකො භික්ඛු ලද්ධිනානාසංවාසකො හොතියෙව. තථා විබ්භන්තෙපි තස්මිං තිත්ථියපක්කන්තකෙපි සික්ඛං පච්චක්ඛාය සාමණෙරභූමියං ඨිතෙපීති එකෙ. තෙසං මතෙන උක්ඛිත්තකෙ තථාභූතෙපි භික්ඛුනී තදනුවත්තිකා සමනුභාසිතබ්බාවාති ආපජ්ජති. සමනුභාසනකම්මං සඞ්ඝායත්තං, සඞ්ඝෙන සඤ්චිච්ච පුරිමකාපත්තිං අපනෙතුං න යුත්තං විය ඛායති. උක්ඛෙපනීයකම්මඤ්ච ආපත්තිඅදස්සනමත්තෙ, අප්පටිකම්මමත්තෙ, කුදිට්ඨිඅප්පටිනිස්සජ්ජනමත්තෙ ච කරියති, තස්ස අනුවත්තනමත්තෙන සමනුභාසිත්වා සාසනතො චාවෙතබ්බානීති න යුත්තන්ති චෙ? න වත්තබ්බමෙව, ඉදං අපාරාජිකවත්ථූසුපි තප්පසඞ්ගතො, අනඤ්ඤවිසයත්තා ච විනයස්ස.

තතියපාරාජිකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. චතුත්ථපාරාජිකසික්ඛාපදවණ්ණනා

675. ‘‘ලොකස්සාදසඞ්ඛාතස්ස මිත්තසන්ථවස්ස වසෙන තං දස්සෙතුං කායසංසග්ගරාගෙනාති වුත්ත’’න්ති ලිඛිතං. තිස්සිත්ථියොති තීසු ඉත්ථීසු, තිස්සො වා ඉත්ථියො. තං න සෙවෙති තාසු න සෙවති. අනරියාති උභතොබ්යඤ්ජනා. බ්යඤ්ජනස්මින්ති අත්තනො බ්යඤ්ජනෙ. න සෙවෙති න සෙවති. න චාචරෙති නාචරති. වණ්ණාවණ්ණොති ද්වීහිපි සුක්කවිස්සට්ඨි. ගමනුප්පාදනන්ති සඤ්චරිත්තං.

676. ‘‘නිවත්ථං වා පාරුතං වා’’ති එත්ථ නිවත්ථස්ස වා පාරුතස්ස වා වත්ථස්ස ගහණං සාදියතීති අත්ථො.

චතුත්ථපාරාජිකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

1. පඨමසඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපදවණ්ණනා

681. ආහතකොති ¶ ¶ ආනීතො, නියතකොති අධිප්පායො. අකප්පියඅඩ්ඩො නාම සඞ්ඝස්ස වා ආරාමිකපුග්ගලස්ස වා වත්ථුස්ස කාරණා සඞ්ඝස්ස වාරිකභාවෙන සයමෙව වා අධිකරණට්ඨානං ගන්ත්වා ‘‘අම්හාකං එසො දාසො, දාසී, වාපී, ඛෙත්තං, ආරාමො, ආරාමවත්ථු, ගාවො, ගාවී, මහිංසී, අජා, කුක්කුටා’’තිආදිනා වොහරති, අකප්පියං. ‘‘අයං අම්හාකං ආරාමිකො ආරාමිකා, අයං වාපී ඉත්ථන්නාමෙන සඞ්ඝස්ස හත්ථෙ දොහනත්ථාය දින්නා. ඉතො ඛෙත්තතො ආරාමතො උප්පජ්ජනකචතුපච්චයා ඉතො ගාවිතො මහිංසිතො අජාතො උප්පජ්ජනකගොරසා ඉත්ථන්නාමෙන සඞ්ඝස්ස දින්නා’’ති පුච්ඡිතෙ වා අපුච්ඡිතෙ වා වත්තුං වට්ටති. ‘‘කත’’න්ති අවත්වා ‘‘කරොන්තී’’ති වචනෙන කිර අනෙනකතං ආරබ්භ ආචික්ඛිතා නාම හොති. ගීවාති කෙවලං ගීවා එව හොති, න පාරාජිකං. කාරාපෙත්වා දාතබ්බාති එත්ථ සචෙ ආවුධභණ්ඩං හොති, තස්ස ධාරා න කාරෙතබ්බා, අඤ්ඤෙන පන ආකාරෙන සඤ්ඤාපෙතබ්බං. ‘‘තිචිත්තං තිවෙදන’’න්ති වුත්තත්තා ‘‘මානුස්සයවසෙන කොධුස්සයවසෙනා’’ති තබ්බහුලනයෙන වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

පඨමසඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. දුතියසඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපදවණ්ණනා

683. භටිපුත්තකානං කුමාරභටිකානං ගණා භටිපුත්තගණා. කප්පන්ති කප්පියං. කප්පගතිකන්ති කප්පියසභාවං. පක්කන්තාසුපීති අත්තනො පරිසං ඨපෙත්වා ඉතරාසු පක්කන්තාසු. පණ්ණත්තිං අජානන්තා අරියාපි වුට්ඨාපෙන්තීති කත්වා වා කම්මවාචාපරියොසානෙ ආපත්තික්ඛණෙ විපාකාබ්යාකතසමඞ්ගිතාවසෙන ¶ වා ‘‘තිචිත්ත’’න්ති වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. ‘‘පබ්බාජනෙ න දුක්කට’’න්ති පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්තං.

දුතියසඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. තතියසඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපදවණ්ණනා

687. භද්දාකාපිලානී ¶ මහාකස්සපස්ස පුරාණදුතියා කිර. ඤාතීනං කුලං යස්මිං ගාමකෙ, තදෙතං ගාමකං ඤාතිකුලං, කුලසන්නිහිතං ගාමකං අගමාසීති අත්ථො. ‘‘අජං ගාමං නෙතී’’තිආදීසු විය වා ද්විකම්මිකං කත්වා ගාමකං අගමාසි ඤාතිකුලං අගමාසීතිපි යුජ්ජති.

692. ‘‘අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරං අතික්කාමෙන්තියා’’ති වචනෙනපි එවං වෙදිතබ්බං – විකාලගාමප්පවෙසනෙ ද්වින්නං ලෙඩ්ඩුපාතානංයෙව වසෙන උපචාරො පරිච්ඡින්දිතබ්බො, ඉතරථා යථා එත්ථ පරික්ඛෙපාරහට්ඨානං පරික්ඛෙපං විය කත්වා ‘‘අතික්කාමෙන්තියා’’ති වුත්තං, එවං තත්ථාපි ‘‘අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරං අතික්කමන්තස්සා’’ති වදෙය්ය. යස්මා පන තත්ථ පරික්ඛෙපාරහට්ඨානතො උත්තරි එකො ලෙඩ්ඩුපාතො උපචාරොති අධිප්පෙතො, තස්මා තදත්ථදීපනත්ථං ‘‘අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරං ඔක්කමන්තස්සා’’ති වුත්තං. යං පන අන්ධකට්ඨකථායං ‘‘පරික්ඛෙපාරහට්ඨානංයෙව ‘උපචාර’න්ති සල්ලක්ඛෙත්වා පරික්ඛෙපපරික්ඛෙපාරහට්ඨානානං නින්නානාකාරණදීපනත්ථං ‘උපචාරං ඔක්කමන්තස්සා’ති වුත්තං පාළිවිසෙසමසල්ලක්ඛෙත්වාව අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරං අතික්කමන්තස්ස ඉධ උපචාරො පරික්ඛෙපො යථා භවෙය්ය, තං උපචාරං පඨමං පාදං අතික්කමන්තස්ස ආපත්ති දුක්කටස්ස. දුතියං පාදං අතික්කමන්තස්ස ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති වුත්තං, තං න ගහෙතබ්බමෙව පාළියා විසෙසසබ්භාවතොති. ‘‘අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරං ඔක්කමන්තියාතිපි එකච්චෙසු දිස්සති, තං න ගහෙතබ්බන්ති අපරෙ’’ති වුත්තං. තත්ථ ‘‘පාළිවිසෙසමසල්ලක්ඛෙත්වා’’ති දුවුත්තං, කස්මා? විකාලගාමප්පවෙසනසික්ඛාපදෙපි කත්ථචි ‘‘උපචාරං අතික්කමන්තස්සා’’ති පාඨො දිස්සතීති, සො අන්ධකට්ඨකථාපාඨතො ගහිතොති ආචරියො. අපරික්ඛිත්තස්ස උපචාරොක්කමනමෙව පාඨො යුජ්ජති, න අතික්කමනං. කස්මා? බහූසු ඨානෙසු පාළියා අට්ඨකථාහි විරුජ්ඣනතො, ඉමස්මිං වාපි සික්ඛාපදෙ විරුජ්ඣති. කථං? ගණම්හා ඔහීයමානාය අරඤ්ඤෙ ආපත්ති හොති, න ගාමෙ. අථ ච පන නිදස්සනම්පි ‘‘සික්ඛාපදා බුද්ධවරෙනා’’ති (පරි. 479) ගාථා දස්සිතා, තස්මා උපචාරොක්කමනපරියාපන්නනදිං අතික්කාමෙන්තියා හොති. කිඤ්ච භිය්යො ‘‘ගච්ඡන්තස්ස චතස්සො ආපත්තියො, ඨිතස්ස චාපි තත්තකාතිආදීනං (පරි. 475) පරිවාරගාථානං ¶ ¶ අට්ඨකථාහි උපචාරොක්කමනමෙව පාඨොති නිට්ඨං ගන්තබ්බ’’න්ති ච වුත්තං, සුට්ඨු සල්ලක්ඛෙත්වා කථෙතබ්බං.

‘‘පදසා ගමනමෙව හි ඉධාධිප්පෙතං, තෙනෙව පඨමං පාදං අතික්කාමෙන්තියාතිආදිමාහා’’ති එත්ථ විකාලගාමප්පවෙසනසික්ඛාපදාදීසු තදභාවා යානෙන වා ඉද්ධියා වා පවිසතො, අද්ධානං ගච්ඡතො ච ආපත්තීති දීපෙති. තත්ථ අසාරුප්පත්තා ආපත්තිමොක්ඛො නත්ථීති එකෙ, විචාරෙත්වා ගහෙතබ්බං. භික්ඛුනීවිහාරභූමි ‘‘ගාමන්තර’’න්ති න වුච්චති ගාමන්තරපරියාපන්නායපි කප්පියභූමිත්තා. ‘‘පරතො ‘සචෙ භික්ඛුනීසු මහාබොධියඞ්ගණං පවිසන්තීසු එකා බහි තිට්ඨති, තස්සා ආපත්තී’තිආදිවචනතො භික්ඛුවිහාරො න කප්පියභූමීති සිද්ධං, තස්මා කඤ්චිනගරෙ ඛන්ධධම්මවිහාරො විය, කාවීරපට්ටනෙ සාරීධම්මවිහාරො විය ච අඤ්ඤොපි සො විහාරො, තස්මා සීමබද්ධසුඛත්ථං ගාමන්තරභාවෙ නිරන්තරා අධිට්ඨානත්ථං පවිසන්තියා, නික්ඛමන්තියාපි ගාමන්තරාපත්ති හොතීති අපරෙ’’ති වුත්තං. චතුගාමසාධාරණත්තාති එත්ථ එවංවිධෙ විහාරෙ සීමං බන්ධන්තෙහි චත්තාරොපි තෙ ගාමා සොධෙතබ්බාති වෙදිතබ්බා. සංවිදහිත්වා භික්ඛුනියා වා මාතුගාමෙන වා ථෙය්යසත්ථෙන වා සද්ධිං තං විහාරං ඔක්කමන්තියා චතස්සො ආපත්තියො එකතොව හොන්ති. ‘‘ගාමන්තරෙ ගාමන්තරෙ ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති වුත්තාති එකෙ.

දුතියපාදුද්ධාරෙ සඞ්ඝාදිසෙසොති එත්ථ සචෙ දුතියො පාදුද්ධාරො කප්පියභූමියං හොති, න සඞ්ඝාදිසෙසො, අකප්පියභූමියං එව සඞ්ඝාදිසෙසො. ‘‘උභයතීරෙසු විචරන්ති, වට්ටතීති දස්සනූපචාරස්සෙත්ථ සම්භවා’’ති ලිඛිතං, තං යුත්තං. සවනූපචාරො හෙත්ථ නදීපාරෙ, ගාමන්තරෙ වා අප්පමාණන්ති. අන්ධකට්ඨකථායං පන ‘‘පරතීරතො නදිං ඔතරිත්වා දස්සනූපචාරතො දාරූනි, පණ්ණානිවා මග්ගිත්වා ආනෙති, අනාපත්ති. තිචීවරානි පරතීරෙ ඔතාපෙති, අනාපත්තී’’ති වුත්තං. ‘‘ඔරිමතීරමෙව ආගච්ඡති, ආපත්තී’’ති අතික්කමිතුකාමතාය පවිට්ඨත්තා වුත්තං. ‘‘න්හායනාදිකිච්චෙන පවිට්ඨානං කත්ථෙවාලයසම්භවා වට්ටතී’’ති වුත්තං. ගාමන්තරෙ පමාණන්ති අට්ඨකථායං පරතීරතො නදිං ඔතරිත්වා දස්සනූපචාරතො දාරූනි පණ්ණානි සකගාමතො ථොකම්පි තරණවාරෙන න වට්ටති කිර නික්ඛමිත්වා පවිසිතුං.

අගාමකෙ ¶ අරඤ්ඤෙති අගාමලක්ඛණෙ අරඤ්ඤෙති අත්ථො. ඉමිනා ආපත්තිඛෙත්තං දස්සිතං. යස්මා ඉදං ආපත්තිඛෙත්තං, තස්මා යා භික්ඛුනුපස්සයතො ගාමස්ස ඉන්දඛීලං අතික්කමති, සා අසන්තෙ ¶ ගාමෙ ගණම්හා ඔහීයනාපත්තිං ආපජ්ජති. දස්සනසවනූපචාරාභාවෙපි පගෙව ගාමෙ ඉන්දඛීලාතික්කමනක්ඛණෙයෙව ආපජ්ජති. සචෙ තත්ථ එකා භික්ඛුනී අත්ථි, තස්සා දස්සනසවනූපචාරාතික්කමනක්ඛණෙ ආපජ්ජති, අරඤ්ඤමග්ගගමනකාලෙ එවායං විධීති න ගහෙතබ්බං. ගාමතො පන නික්ඛමන්තී ඉතො පට්ඨාය ආපජ්ජතීති දස්සනත්ථං ‘‘අගාමකං අරඤ්ඤ’’න්ති වුත්තං. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘ආරාධිකා ච හොන්ති සඞ්ගාහිකා ලජ්ජිනියො, තා කොපෙත්වා අඤ්ඤත්ථ න ගන්තබ්බං. ගච්ඡති චෙ, ගාමන්තරනදීපාරරත්තිවිප්පවාසගණම්හා ඔහීයනාපත්තීහි න මුච්චතී’’තිආදි. තත්ථ ‘‘ගණම්හා ඔහීයනාපත්ති සකිංයෙවාපජ්ජති. ඉතරා ගාමෙ ගාමෙ පාරෙ පාරෙ අරුණෙ අරුණෙ චාති වෙදිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. තත්ථ ‘‘වුත්තඤ්හෙත’’න්තිආදීනි අසාධකානි යථාසම්භවං ගහෙතබ්බත්තා. ‘‘මහාබොධියඞ්ගණන්තිආදි එවං ගාමස්ස ආසන්නට්ඨානෙපි ඉමං ආපත්තිං ආපජ්ජතීති දස්සනත්ථං වුත්ත’’න්ති ලිඛිතං.

තතියසඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. චතුත්ථසඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපදවණ්ණනා

694. පටිවත්තාති පටිවචනං දෙන්ති. කම්මදොසන්ති ‘‘අනඤ්ඤාය ගණස්ස ඡන්දන්ති එවමාදී’’ති ලිඛිතං. කත්තබ්බට්ඨානදොසන්ති පොරාණා. කාරකගණස්සාති කාරකසඞ්ඝස්ස. ‘‘භික්ඛුනිසඞ්ඝං සන්නිපාතෙත්වා’ති වුත්තත්තා කාරකසඞ්ඝොපි අයමෙවාති චෙ? පඨමමෙව කාරකසඞ්ඝං න ආමන්තෙත්වා බලක්කාරෙනායං ථුල්ලනන්දා තං භික්ඛුනිං ඔසාරෙසී’’ති පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්තං, තස්මා කාරකභික්ඛූනං සම්මුඛාපි තෙසං අනුමතිං පඨමං අග්ගහෙත්වා තං කම්මං න පටිප්පස්සම්භෙතබ්බන්ති සිද්ධං හොති, පටිප්පස්සද්ධං බලක්කාරෙන න කාතබ්බමෙවාති අධිප්පායො. ‘‘භික්ඛුනීපි දිට්ඨාවිකම්මං කාතුං ලභතී’’ති ච තත්ථ වුත්තං.

698. අසන්තෙ කම්මකාරකසඞ්ඝෙ ඔසාරෙති, අනාපත්තීති එත්ථ කිත්තාවතා අසන්තො නාම හොතීති? ඉදං සබ්බත්ථ න විචාරිතං. කාරකානං ¶ කාලකිරියායාති එකෙ. එකස්සපි අභාවෙනාති එකෙ. එකස්මිං රජ්ජෙති එකෙ. එකරට්ඨෙති එකෙ. එකගාමෙති එකෙ. එකස්මිං ආවාසෙති එකෙ. යත්ථ සක්කා අපලොකෙතුන්ති එකෙ. අන්තොඅද්ධයොජනෙති එකෙ. තත්ථ තස්මිං ආවාසෙ අසන්තෙ කාරකසඞ්ඝෙ ඔසාරෙති, අනාපත්තීති ඉදං පසංසන්ති ආචරියා. යත්ථ සක්කා අපලොකෙතුන්ති සාමීචි.

චතුත්ථසඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. පඤ්චමසඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපදවණ්ණනා

701. එතං ¶ න වුත්තන්ති භික්ඛුනියා අවස්සුතභාවො දට්ඨබ්බොති එතං නියමනං න වුත්තං. තං අවචනං පාළියා සමෙති. කතරපාළියාති? ‘‘අනවස්සුතොති ජානන්තී පටිග්ගණ්හාතී’’ති ඉමාය. යදි හි පුග්ගලස්ස අවස්සුතභාවො න පමාණං, කිං ඉමාය පාළියා පයොජනං, ‘‘අනාපත්ති උභො අනවස්සුතා හොන්ති, අනවස්සුතා පටිග්ගණ්හාතී’’ති එත්තකමෙව වත්තබ්බං සියා. අත්තනො හි අනවස්සුතභාවොයෙව පමාණන්ති. ඉමස්ස පන අනාපත්තිවාරස්ස අයමත්ථො – උභො චෙ අනවස්සුතා, සබ්බථාපි අනාපත්ති. අථ භික්ඛුනී අනවස්සුතා සමානා අවස්සුතම්පි ‘‘අනවස්සුතො’’ති සඤ්ඤාය තස්ස හත්ථතො පටිග්ගණ්හාති, එවම්පි අනාපත්තීති. අථ සා අනවස්සුතාපි අඤ්ඤං අනවස්සුතං වා අවස්සුතං වා ‘‘අවස්සුතො’’ති ජානාති, දුක්කටමෙව. වුත්තඤ්හෙතං අනන්තරසික්ඛාපදෙ ‘‘කිස්ස ත්වං අය්යෙ න පටිග්ගණ්හාසීති. අවස්සුතො අය්යෙති…පෙ… නාහං අවස්සුතා’’ති.

පඤ්චමසඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. ඡට්ඨසඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපදවණ්ණනා

705. තෙනාති තස්මා. යස්මා උය්යොජිකා න දෙති න පටිග්ගණ්හාති, තස්මා පටිග්ගහො න විජ්ජතීති අත්ථො. ඉතරිස්සා පරිභොගපච්චයා. ‘‘අකුසලචිත්ත’’න්ති බාහුල්ලෙන වුත්තං. ‘‘වට්ටතීති සඤ්ඤාය වදන්තියාපි ආපත්තී’’ති වදන්ති.

ඡට්ඨසඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. සත්තමසඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපදවණ්ණනා

712-4. කම්මවාචතො ¶ පුබ්බෙ ආපන්නාපත්තියො න පටිප්පස්සම්භන්ති. ඤත්තියා දුක්කටථුල්ලච්චයා පටිප්පස්සම්භන්ති සඞ්ඝාදිසෙසෙ පත්තෙති පොරාණා. තං ‘‘අජ්ඣාපජ්ජන්තියා’’ති පාළියා සමෙති. ‘‘සුත්වා න වදන්තී’’ති එත්ථ සචෙ ජීවිතබ්රහ්මචරියන්තරායභයා න වදන්ති, අනාපත්ති ¶ . ‘‘අධම්මකම්මෙ අධම්මකම්මසඤ්ඤා ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වුත්තත්තා ‘‘අනාපත්ති අසමනුභාසන්තියා’’ති සඞ්ඝාදිසෙසං සන්ධාය වුත්තං.

සත්තමසඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. අට්ඨමසඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපදවණ්ණනා

715. පච්චාකතාති පරාජිතා. කුලදූසකසික්ඛාපදස්ස, ඉමස්ස ච නිදානමත්තමෙව නානාකරණං. වුත්තඤ්හි තත්ථ ‘‘තස්ස වචනස්ස පටිනිස්සග්ගාය එව වචනීයො, න කුලදූසනනිවාරණත්ථායා’’ති. එවං සන්තෙ උභොපෙතා ආපත්තියො අඤ්ඤමඤ්ඤං සභාගත්ථා, තස්මා ඉදං තස්ස අනුපඤ්ඤත්තිසදිසං ආපජ්ජති, තතො ඉදං නිරත්ථකමෙව ආපජ්ජතීති? න එවං දට්ඨබ්බං. වත්ථුවිසෙසතො, කම්මවාචාවිසෙසතො ච උභින්නං නානාකරණං.

අට්ඨමසඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. නවමසඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපදවණ්ණනා

723. ‘‘කායිකවාචසිකෙන සංසග්ගෙනා’’ති පාඨසෙසො.

නවමසඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සඞ්ඝාදිසෙසකණ්ඩවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

1. පඨමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා

733. පඨමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදං ¶ ¶ උත්තානමෙව.

2. දුතියනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා

740. වත්ථුසම්පත්තත්තා වා න තස්සා අනාපන්නකාමතාය වා අනාණත්තිකතාය වා අකාලචීවරමදංසු. යථාදානෙ එව උපනෙතබ්බං, න භාජෙතබ්බං පුග්ගලිකත්තාති අධිප්පායො. අත්ථතො හි ඉතරම්පි යථාදානෙ එව උපනෙතබ්බමෙව. ගණ්ඨිපදෙ පන ‘‘අය්යාය දම්මීති එවං පටිලද්ධන්ති නිස්සට්ඨපටිලද්ධං. යථාදානෙති දායකෙහි පරිච්චත්තවිධානෙන. උපනෙතබ්බන්ති අකාලචීවරභාවෙන භාජෙතබ්බන්ති අධිප්පායො. ඉධ භාජාපිතාය ලද්ධචීවරමෙව නිස්සග්ගියං හොති, තං විනයකම්මං කත්වාපි අත්තනා න ලභතී’’ති ලිඛිතං. යදි නිස්සට්ඨපටිලද්ධං සන්ධාය ඉදං වුත්තං සියා, ‘‘නිස්සජ්ජිතබ්බං සඞ්ඝස්ස වා ගණස්ස වා පුග්ගලස්ස වා දදෙය්ය, දදෙය්යුං, අය්යාය දම්මී’’ති වුත්තත්තා තීණිපෙතානි පදානි වත්තබ්බානි සියුං, තස්මා න කෙවලං නිස්සට්ඨපටිලද්ධමෙව යථාදානෙ උපනෙතබ්බං, අඤ්ඤාහි භික්ඛුනීහි ලද්ධකොට්ඨාසම්පි යථාදානෙයෙව උපනෙතබ්බං.

741. ‘‘අකාලචීවරෙ කාලචීවරසඤ්ඤාය අනාපත්තී’’ති පන භාජනපච්චයා ආපජ්ජිතබ්බාපත්තිං නාපජ්ජතීති එත්තකමෙව දීපෙති, න පටිලද්ධං, න යථාදානෙ දාතබ්බන්ති ඉමමත්ථං දීපෙති. ලෙසෙන පන ගණ්හාති චෙ, භණ්ඩග්ඝෙන කාරෙතබ්බා.

දුතියනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. තතියනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා

744. සකසඤ්ඤාය ¶ ගහිතත්තා පාචිත්තියං, දුක්කටඤ්ච වුත්තං. ඉතරථා භණ්ඩග්ඝෙන කාරෙතබ්බං.

තතියනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. චතුත්ථනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා

752. ලෙසෙන ¶ ගහෙතුකාමතා, අඤ්ඤස්ස විඤ්ඤුස්ස විඤ්ඤාපනං, පටිලාභොති තීණි අඞ්ගානි, තස්මා පඨමං විඤ්ඤත්තං අලභිත්වා අඤ්ඤං තතො ඌනතරම්පි ලභෙය්ය, නිස්සග්ගියමෙව අඞ්ගසම්පත්තිතො. එස නයො අඤ්ඤත්ථාපි.

චතුත්ථනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. පඤ්චමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා

753. ‘‘තෙලං ගොපෙත්වා සප්පිම්පි මෙ අත්තනො කුලඝරා’’ති කිර පාඨො.

පඤ්චමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. ඡට්ඨනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා

758-762. පාවාරිකස්සාති දුස්සවාණිජකස්ස. යාය චෙතාපිතං, තස්සා නිස්සග්ගියං, නිස්සට්ඨපටිලාභො ච. ‘‘ඉතරාසං පන ජානිත්වා වස්සග්ගෙන පත්තකොට්ඨාසං සාදියන්තීනම්පි න නිස්සග්ගියං, කෙවලං යථාදානෙ එව තාහිපි උපනෙතබ්බ’’න්ති වදන්ති. ‘‘නිස්සට්ඨං පටිලභිත්වාපි යථාදානෙ උපනෙතබ්බ’න්ති වුත්තත්තා සෙසාහි ගහිතං සුග්ගහිත’’න්ති වදන්ති. එත්ථ ගිලානායපි න මොක්ඛො.

ඡට්ඨනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. සත්තමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා

764. සත්තමෙ ¶ ‘‘සයං යාචිතකෙනා’’ති කිඤ්චාපි අවිසෙසෙන වුත්තං. තථාපි අඤ්ඤදත්ථිකෙන අත්තුද්දෙසිකෙන සඤ්ඤාචිකෙනාති අත්ථො වෙදිතබ්බො. අයමත්ථො ‘‘භික්ඛුනියො තෙන ච පරික්ඛාරෙන සයම්පි යාචිත්වා ¶ භෙසජ්ජං චෙතාපෙත්වා පරිභුඤ්ජිංසූ’’ති ඉමිස්සා පාළියා අත්ථෙන සංසන්දිත්වා වෙදිතබ්බො. තස්සායමත්ථො – තෙන පරික්ඛාරෙන භෙසජ්ජං චෙතාපෙත්වා ච-සද්දෙන සඤ්ඤාචිකෙන ච භෙසජ්ජං චෙතාපෙත්වාති ඉමමත්ථං දීපෙන්තො ‘‘සයම්පි යාචිත්වා භෙසජ්ජං චෙතාපෙත්වා’’ති ආහ. අඤ්ඤථා ‘‘තෙන පරික්ඛාරෙන භෙසජ්ජං චෙතාපෙත්වා සයම්පි යාචිත්වා පරිභුඤ්ජිංසූ’’ති ඉමිනා අනුක්කමෙන පාළි වත්තබ්බා සියා.

පදභාජනෙ පන ‘‘සංයාචිකෙනාති සයං යාචිත්වා’’ති තස්සෙව පදස්ස අධිප්පායමත්තං වුත්තං. සා හි පදභාජනධම්මතා. ‘‘සඞ්ඝිකං ලාභං පරිණත’’න්තිආදිපදානං භාජනෙ පන සා පාකටා. අඤ්ඤථා සංයාචිකපදෙන කො අඤ්ඤො අතිරෙකත්ථො සඞ්ගහිතො සියා, සො න දිස්සතීති තදෙව පදං නිප්පයොජනං, ඉදඤ්ච සික්ඛාපදං පුරිමෙන නින්නානාකරණං සියා. අත්තනො හි සන්තකං යථාකාමං කරණීයන්ති. එත්ථ ච සඞ්ඝස්ස යාචනාය වසෙන එකතො හුත්වා යාචනාය ලද්ධං සංයාචිකන්ති වෙදිතබ්බං. අඤ්ඤථා ඉතො පරෙන සංයාචික-සද්දෙන ඉදං නිබ්බිසෙසං ආපජ්ජතීති ‘‘පුග්ගලිකෙන සංයාචිකෙනා’’ති ඉදඤ්ච සික්ඛාපදං විසුං න වත්තබ්බං සියා ඉධෙව තෙන ආපජ්ජිතබ්බාපත්තියා සඞ්ගහිතත්තා, න ච සඞ්ගහිතා ආපත්තිද්වයභාවතො. මිස්සෙත්වා චෙතාපිතත්තා හි එකමෙව ආපත්තීති චෙ? න, සංයාචිකපදස්ස නිප්පයොජනභාවප්පසඞ්ගතො, එවං සඞ්ඝිකමහාජනිකපුග්ගලිකානි මිස්සිත්වා චෙතාපනෙ එකාපත්තිභාවප්පසඞ්ගතො ච.

සත්තමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. අට්ඨමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා

769. ගණස්සාති ආභිධම්මිකාදිගණස්ස, ඌනචතුවග්ගස්ස ච.

අට්ඨමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. නවමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා

774. සඤ්ඤාචිකෙනාති ¶ ගණයාචනාය ලද්ධෙනෙව, න අඤ්ඤෙන.

නවමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. දසමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා

779. දසමෙ ¶ පන ‘‘යා පන භික්ඛුනී අඤ්ඤදත්ථිකෙන පරික්ඛාරෙන අඤ්ඤුද්දිසිකෙන පුග්ගලිකෙන අඤ්ඤං චෙතාපෙය්ය, නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති එවංවිධෙන භවිතබ්බං, ‘‘පුග්ගලිකෙන සංයාචිකෙනා’’ති ඉමිනා එකාදසමෙන භවිතබ්බං සියා යථාක්කමෙන සම්භවතො. කාමමෙව චෙතං අට්ඨුප්පත්තියා අභාවතො න වුත්තං, අත්ථතො පන ගහෙතබ්බමෙව. එත්ථ පන සඞ්ඝගණපුග්ගලානං පවාරිතට්ඨානෙ, පුග්ගලස්සෙව ඤාතකට්ඨානෙ ච අනාපත්තිඡායා දිස්සති, ඉදං සබ්බං අම්හාකං තක්කානුසාරවසෙනෙව වුත්තන්ති කත්වා න සාරතො දට්ඨබ්බං. විචාරෙත්වා යථා නිච්චලකාරණං දිස්වා යං වා විනයක්කමකොවිදා අනුජානන්ති, තං තදෙව ගහෙතබ්බං. පොරාණගණ්ඨිපදෙ පන ‘‘ආපදාසුපි අඤ්ඤං ගරුභණ්ඩමෙව චෙතාපෙතබ්බං, ඉතරං න වට්ටති, භික්ඛුස්ස පන වට්ටතී’’ති වුත්තං.

දසමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

11. එකාදසමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා

784. ‘‘දුතියවග්ගස්ස පඨමෙ’’ති අවත්වා ‘‘එකාදසමෙ’’ති ඉධ වුත්තං. කස්මා? භික්ඛුනිවිභඞ්ගෙ තිංසකකණ්ඩං පත්වා වග්ගක්කමස්ස අවුත්තත්තා. යස්මා පවාරිතට්ඨානෙ විඤ්ඤත්ති නාම න පටිසෙධෙතබ්බා, තස්මා භගවා අඤ්ඤාතිකඅප්පවාරිතට්ඨානෙ ධම්මනිමන්තනවසෙන වදෙය්ය ‘‘යෙනත්ථො’’ති වුත්තාය ‘‘චතුක්කංසපරමං විඤ්ඤාපෙතබ්බ’’න්ති පරිච්ඡෙදං දස්සෙතීති වෙදිතබ්බං. අඤ්ඤථා ‘‘නිදානෙන සික්ඛාපදං න සමෙති, සික්ඛාපදෙන ච අනාපත්තිවාරො’’ති ච ‘‘අකතවිඤ්ඤත්තියා චතුක්කංසපරමං විඤ්ඤාපෙතබ්බ’’න්ති ච අනිට්ඨං ආපජ්ජති, තස්මා මාතිකාට්ඨකථායං චෙතාපෙතබ්බන්ති ඨපෙත්වා සහධම්මිකෙ ච ඤාතකපවාරිතෙ ච අඤ්ඤෙන කිස්මිඤ්චිදෙව ගුණෙන, පරිතුට්ඨෙන ච වදෙය්ය ‘‘යෙනත්ථො’’ති වුත්තස්ස ‘‘විඤ්ඤාපෙතබ්බ’’න්ති වුත්තනයෙන ¶ අත්ථො දට්ඨබ්බො. පොරාණගණ්ඨිපදෙ පන ‘‘ඉදං පරිච්ඡින්නපවාරණං සන්ධාය වුත්තං. අනාපත්ති ඤාතකානං පවාරිතානන්ති පන සබ්බප්පකාරෙන පවත්තං නිච්චපවාරණං සන්ධාය වුත්තං. නිච්චපවාරණා නාම යදා යෙනත්ථො, තදා තං වදෙය්යාථාති එවං පවත්තා ¶ . ‘හන්ද සීතපාවුරණ’න්ති දෙන්තානං පන අතිරෙකචතුක්කංසම්පි ගහෙතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං. අයමෙව නයො දසමෙපීති.

එකාදසමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

භික්ඛුනීවිභඞ්ගෙ තිංසකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිස්සග්ගියකණ්ඩවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

793-7. අහං ¶ ¶ ලසුණෙනාති එත්ථ ‘‘පවාරෙමී’’ති පාඨසෙසො. බදරසාළවං කිර බදරඵලානි සුක්ඛාපෙත්වා චුණ්ණෙත්වා කත්තබ්බා ඛාදනීයවිකති.

පඨමලසුණසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

800. සංහරාපෙය්යාති ‘‘සංහරති වා සංහරාපෙති වා’’ති පදභාජනං වෙදිතබ්බං. කිඤ්චාපි එත්ථ ආපත්තිභෙදො න දස්සිතො, තථාපි ඛුරසණ්ඩාසකත්තරිආදිපරියෙසනඝංසනාදීසු පුබ්බපයොගෙසු දුක්කටං යුජ්ජති, යථා චෙත්ථ, එවං තලඝාතකාදිම්හි ච ආපත්තිභෙදො පාළියං න වුත්තො. යථාසම්භවං පන පුබ්බපයොගෙසු දුක්කටං සම්භවති. එවං භික්ඛුස්ස එත්ථ ච ලසුණෙ ච දුක්කටං. ඉදං කිරියාකිරියන්ති පොරාණා. තත්ථ ‘‘කිරියාකිරිය’’න්ති න වුත්තං.

දුතියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

802-6. තතියචතුත්ථසික්ඛාපදං උත්තානත්ථමෙව.

812. පඤ්චමෙ ¶ උදකසුද්ධිපච්චයෙ සතිපි ඵස්සසාදියනෙ යථාවුත්තපරිච්ඡෙදෙ අනාපත්ති. තත්ථ ද්වින්නං පබ්බානන්ති ‘‘ද්වින්නං අඞ්ගුලානං සහපවෙසනෙ එකෙකඅඞ්ගුලස්ස එකෙකං පබ්බං කත්වා ද්වෙ පබ්බා, එකඞ්ගුලප්පවෙසනෙ ද්වින්නං පබ්බානං ¶ උපරි න වට්ටතීති වෙදිතබ්බං. මහාපච්චරියම්පි අයමෙව නයො දස්සිතො’’ති ලිඛිතං.

පඤ්චමසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

815. ඡට්ඨසික්ඛාපදං උත්තානත්ථමෙව.

820-822. ‘‘නගරං අතිහරන්තී’’ති පාඨො. ‘‘නගරද්වාරෙ අතිහරන්තී’’ති කත්ථචි, තත්ථ ද්වාරෙනාති අත්ථො. අයමෙව වා පාඨො. තං පුබ්බාපරවිරුද්ධන්ති ‘‘පුනපි වුත්ත’’න්ති වුත්තං වාදං සන්ධාය, න තතො පුබ්බෙ තත්ථ වුත්තං වාදං. එත්ථ ‘‘මාතරම්පි විඤ්ඤාපෙත්වාති වචනෙන විරුජ්ඣතී’’ති ලිඛිතං, තං දුල්ලිඛිතං, න හි තෙන විරොධං සන්ධාය ඉදං වුත්තන්ති. කරණෙ චෙ පාචිත්තියං, කාරාපනෙපි පාචිත්තියෙනෙව භවිතබ්බං. අථ කාරාපනෙ දුක්කටං, කරණෙපි දුක්කටෙනෙව භවිතබ්බං. න හි කරණෙ වා කාරාපනෙ වා විසෙසො අත්ථි ආපජ්ජනෙ සතීති අධිප්පායො.

823. සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටතීති අප්පටික්ඛිපිත්වා ‘‘සාධූ’’ති වත්තුං වට්ටතීති අධිප්පායො. න හි පටිග්ගහෙතුං වට්ටති. අනාමාසත්තා ‘‘ආමකධඤ්ඤං පන ඤාතකපවාරිතට්ඨානෙපි න වට්ටතී’’ති වුත්තං. අනුගණ්ඨිපදෙ පන ‘‘කප්පියෙන ලද්ධං ධඤ්ඤං භජ්ජිත්වා භුඤ්ජන්තියා දුක්කටං. අපරණ්ණෙපි එසෙව නයො’’ති ච ‘‘අනාපත්ති ආබාධපච්චයාති වචනතො සත්ත ධඤ්ඤානිපි අනාමාසානීති සිද්ධං, තෙනෙව හෙට්ඨා අට්ඨකථායං දුක්කටවත්ථුම්හි සත්ත ධඤ්ඤානිපි ගහිතානි අනාමාසානී’’ති ච වුත්තානි. ආමාසානි කප්පියවත්ථූනි ච යදි භවෙය්යුං, යථා ඤාතකපවාරිතෙ සන්ධාය ‘‘අපරණ්ණං විඤ්ඤාපෙතී’’ති අවිසෙසෙන වුත්තං, එවං ‘‘අනාපත්ති ඤාතකානං පවාරිතානං අඤ්ඤස්ස අත්ථාය විඤ්ඤාපෙති, උම්මත්තිකාය ආදිකම්මිකායා’’ති වත්තබ්බං. යස්මා දුක්කටවත්ථුත්තා ච අනාමාසත්තා ච මාතරම්පි සත්තවිධං ධඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙතුං න වට්ටති ¶ , තස්මා තදත්ථදීපනත්ථං සත්තවිධං ධඤ්ඤං සන්ධාය ‘‘අනාපත්ති ආබාධපච්චයා’’ති වුත්තං, යථා භික්ඛුනියා ආබාධපච්චයා වට්ටති, තථා භික්ඛුස්සාපීති ¶ ච. යථා වා පන භික්ඛුනියා භජ්ජනාදීනි කාරාපෙතුං න වට්ටති, එවං භික්ඛුස්සාපි. වුත්තම්පි චෙතං අන්ධකට්ඨකථායං ‘‘අඤ්ඤතරො බාලභික්ඛු කප්පියං අජානන්තො එතදවොච ‘ආමකධඤ්ඤං සම්පටිච්ඡිතුං භික්ඛූනං න වට්ටති. එතං ධඤ්ඤං භජ්ජිත්වා කොට්ටෙත්වා පචිත්වා යාගුඛජ්ජකං භත්තඤ්ච දෙථා’ති, ආණාපකස්සෙව භික්ඛුස්ස ආපත්ති, සබ්බෙසං අනාපත්තී’’ති. තස්මා ‘‘සඞ්ඝවාරිකානං ධඤ්ඤං කොට්ටෙථා’’ති ආරාමිකානං වත්තුඤ්ච න වට්ටති. ‘‘දිවසං පරිබ්බයං ගණ්හථ, තණ්ඩුලෙ සම්පාදෙථ, ත්වං එත්තකෙ ගණ්හ, ත්වං එත්තකෙ’’ති එවමාදීනි පන වත්තුං වට්ටතීති ච. යං පන ‘‘අවිඤ්ඤත්තියා ලබ්භමානං පන නවකම්මත්ථාය සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං, තම්පි හෙට්ඨා ‘‘ඉමං තළාකං ඛෙත්තං වත්ථුං විහාරස්ස දෙමා’ති වුත්තෙ ‘සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං නයං සන්ධාය වුත්තත්තා සුවුත්තමෙව. ‘‘නවකම්මත්ථාය ධඤ්ඤං දෙමා’’ති වුත්තෙ ‘‘සාධූ’’ති වත්තබ්බං. යං පන හෙට්ඨා ‘‘තත්ථ නිස්සග්ගියවත්ථුං අත්තනො වා සඞ්ඝගණපුග්ගලචෙතියානං වා අත්ථාය සම්පටිච්ඡිතුං න වට්ටති…පෙ… දුක්කටවත්ථුං සබ්බෙසම්පි අත්ථාය සම්පටිච්ඡතො දුක්කටමෙවා’’ති වුත්තං, තම්පි සුවුත්තමෙව. කස්මා? ‘‘චෙතියස්ස අත්ථාය ධඤ්ඤං දාතුකාමොම්හි, තුම්හෙ භන්තෙ තදත්ථාය සම්පටිච්ඡථා’’ති වුත්තෙ පටිග්ගහෙතුං අකප්පියත්තා. ‘‘ඉදං පන තාදිසං න හොතී’’ති ච වුත්තං. සබ්බොපායං උපතිස්සත්ථෙරවාදො කිර. ධම්මසිරිත්ථෙරො පනෙවමාහ ‘‘පුබ්බෙපි නවකම්මත්ථාය පටිග්ගහො න වාරිතො, සඞ්ඝස්සත්ථාය පටිග්ගහිතම්පි පටිග්ගාහකස්සෙව අකප්පිය’’න්ති.

සත්තමසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

824. පොරාණා ‘‘නිබ්බිට්ඨරාජභටො’’ති පඨන්ති. තස්සත්ථො වාරිතභත්තවෙතනො රාජභටොති. ‘‘තඤ්ඤෙව භටපථන්ති තංයෙව භත්තවෙතන’’න්ති අත්ථං වදන්ති. උම්මුකන්ති අලාතං.

826. එත්ථ ඡඩ්ඩිතං කිරියා. අනොලොකනං අකිරියා.

අට්ඨමසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

832. ‘‘සාමිකෙ ¶ ¶ අපලොකෙත්වා ඡඩ්ඩෙතී’’ති කත්ථචි පොත්ථකෙ නත්ථි, කත්ථචි අත්ථි, අත්ථිභාවොව සෙය්යො කිරියාකිරියත්තා සික්ඛාපදස්ස. ඉධ ඛෙත්තපාලකා, ආරාමාදිගොපකා ච සාමිකා එව. ‘‘සඞ්ඝස්ස ඛෙත්තෙ, ආරාමෙ ච තත්ථ කචවරං න ඡඩ්ඩෙතබ්බන්ති කතිකා චෙ නත්ථි, භික්ඛුස්ස ඡඩ්ඩෙතුං වට්ටති සඞ්ඝපරියාපන්නත්තා, න භික්ඛුනීනං. තාසම්පි භික්ඛුනිසඞ්ඝසන්තකෙ වුත්තනයෙන වට්ටති, න තත්ථ භික්ඛුස්ස, එවං සන්තෙපි සාරුප්පවසෙනෙව කාතබ්බ’’න්ති වුත්තං.

833. සාධුකීළිතගීතං වාති එත්ථ පාචිණ්ණගීතම්පි සොතුං න වට්ටති. ‘‘ගීතුපසඤ්හිතං පන ධම්මං සොතුං වට්ටතීති දීඝනිකායට්ඨකථායං වුත්ත’’න්ති වුත්තං. පොරාණගණ්ඨිපදෙ පන ‘‘ධම්මගීතම්පි න වට්ටතී’’ති වත්වා ‘‘බුද්ධස්ස ගායාම වාදෙමාති වුත්තෙ සම්පටිච්ඡිතුං න වට්ටති, දුක්කටං හොතී’’ති වුත්තං, ‘‘පූජං කරොම, ජාතකං වා වත්ථුං වා දෙසෙමාති වුත්තෙ ‘සාධූ’ති සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටතී’’ති ච වුත්තං.

836. එකපයොගො නාම එකදිවසාවලොකනං. තෙසංයෙවාති යෙසං නච්චං පස්සති. ‘‘භික්ඛුනී සයම්පි නච්චිතුං වා ගායිතුං වා වාදිතුං වා න ලභතී’’තිආදි ඉධ සික්ඛාපදෙ නත්ථි. කස්මා? එළකලොමසමුට්ඨානත්තා. යදි එවං කස්මා වුත්තන්ති චෙ? සුත්තානුලොමමහාපදෙසතො. යදි නච්චාදීනි පස්සිතුං වා සොතුං වා න ලභති, පගෙව අත්තනා කාතුන්ති නයතො ලබ්භමානත්තා වුත්තං. ඉතරථා මහාපදෙසා නිරත්ථකා සියුං. එවමඤ්ඤත්ථාපි නයො නෙතබ්බො. ‘‘සමුට්ඨානම්පි ඉධ වුත්තමෙව අග්ගහෙත්වා ඡසමුට්ඨානවසෙන ගහෙතබ්බ’’න්ති ලිඛිතං. තං ‘‘අඤ්ඤෙ නච්ච, ගාය, වාදෙහී’’ති වත්තුං න ලබ්භතීතිආදිවචීකම්මං සන්ධාය ලිඛිතඤ්චෙ, තං සුලිඛිතං එළකලොමසමුට්ඨානෙ වාචාය අභාවතො. ‘‘සයම්පි නච්චිතු’’න්තිආදිකායකම්මඤ්චෙ සන්ධාය ලිඛිතං, දුල්ලිඛිතං. එළකලොමසමුට්ඨානඤ්හි එකන්තතො කායකම්මං ¶ හොති, තස්මා උද්ධටං අග්ගහෙත්වා ආදිසද්දෙන සඞ්ගහිතමෙව ඉධ ගහෙතබ්බන්ති. එතං එළකලොමසමුට්ඨානත්තාති එත්ථ කාරණවචනෙ සුත්තානුලොමමහාපදෙසතොති එත්ථ පන උද්ධටං ගහෙතබ්බං, එවං යථාලාභවසෙන තං ලිඛිතන්ති වෙදිතබ්බං. ‘‘ආහච්චභාසිතසික්ඛාපදවසෙන එළකලොමසමුට්ඨාන’’න්ති වුත්තන්ති උපතිස්සත්ථෙරො ¶ . ‘‘එළකලොමසමුට්ඨානඤ්චෙ ඉදං සික්ඛාපදං, ආණාපකො මුච්චෙය්ය, න ච මුච්චතී’’ති වුත්තං. තං ‘‘කස්මා’’ති වුත්තෙ ‘‘සබ්බඅට්ඨකථාසු වුත්ත’’න්ති අට්ඨකථාචරියො ආහාති ධම්මසිරිත්ථෙරො.

837. ආරාමෙ ඨත්වාති න කෙවලං ඨත්වා, තතො ගන්ත්වා පන සබ්බිරියාපථෙහිපි ලභති. ‘‘ආරාමෙ ඨිතාති පන ආරාමපරියාපන්නාති අත්ථො, ඉතරථා නිසින්නාපි න ලභෙය්යා’’ති ලිඛිතං, තං සුලිඛිතමෙව.

839. ‘‘දිවාපි අන්ධකාරං අත්ථි, තප්පටිසෙධනත්ථං ‘රත්තන්ධකාරෙ’ති වුත්ත’’න්ති වදන්ති පොරාණා. සන්තිට්ඨෙය්යාති එත්ථ ඨානාපදෙසෙන චතුබ්බිධොපි ඉරියාපථො සඞ්ගහිතො, තස්මා පුරිසස්ස හත්ථපාසෙ තෙන සද්ධිං චඞ්කමනාදිං කරොන්තියා පාචිත්තියමෙව. ‘‘සල්ලපෙය්ය වා’’ති කෙවලං නිදානවසෙන වුත්තං විසෙසාභාවතො. ‘‘සල්ලපෙය්යවාති පුරිසස්ස හත්ථපාසෙ ඨිතා සල්ලපති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති හි වුත්තං, තං න යුත්තන්ති එකෙ. කස්මා? යස්මා තස්ස පුරිසස්ස හත්ථපාසෙ ඨිතෙනෙව එකං පාචිත්තියං. සල්ලපනෙනපි අපරම්පි එකං ආපජ්ජතීති නාපජ්ජති, කථං පඤ්ඤායතීති? අඞ්ගවසෙන. ඉමස්ස හි රත්තන්ධකාරතා, පුරිසස්ස හත්ථපාසෙ ඨානං වා සල්ලපනං වා, සහායාභාවො, රහොපෙක්ඛතාති ඉමානි චත්තාරි අඞ්ගානි වුත්තානි. තත්ථ යදි ඨානපච්චයා එකා ආපත්ති විසුං සියා, තස්සා ¶ චත්තාරි අඞ්ගානි සියුං. යදි සල්ලපනපච්චයා එකා, තස්සාපි පඤ්ච අඞ්ගානි සියුං. තස්මා මාතිකාට්ඨකථායං ‘‘චත්තාරි වා පඤ්ච වා අඞ්ගානී’’ති වත්තබ්බං සියා, න ච වුත්තං, තස්මා සල්ලපනපච්චයා විසුං නත්ථීති. අත්ථියෙව, මාතිකාට්ඨකථාවචනඤ්ච තදත්ථමෙවාති එකෙ. කථං? සහුප්පත්තිතො ද්වින්නං ආපත්තීනං. කිං ¶ වුත්තං හොති? සල්ලපනෙ සති ඨානපච්චයා ආපජ්ජිතබ්බං චතුරඞ්ගිකං, සල්ලපනපච්චයා ආපජ්ජිතබ්බං චතුරඞ්ගිකන්ති ද්වෙ පාචිත්තියානි සහුප්පන්නානි එකතො ආපජ්ජන්තීති. ඉදං අයුත්තං පාළිවිරොධතො. පාළියඤ්හි ‘‘සල්ලපෙය්ය වාති පුරිසස්ස හත්ථපාසෙ ඨිතා සල්ලපති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති වුත්තං. යදි ද්වෙ සියුං, ‘‘ආපත්ති ද්වින්නං පාචිත්තියාන’’න්ති න වත්තබ්බතා සියාති. අයං නයො දුතියාදීසුපි යථායොගං වෙදිතබ්බො. එත්ථ දුතියෙනාපි සද්ධිං යදි භික්ඛුනියා රහොපෙක්ඛතා අත්ථි, සො චෙ පුරිසො, න දුතියො, පුරිසගණනාය ආපත්තියො. අථ දුතියා භික්ඛුනී හොති, තස්සා ච තෙන පුරිසෙන සද්ධිං රහොපෙක්ඛතා අත්ථි, සා ච භික්ඛුනී න දුතියා හොති. උභින්නම්පි ආපජ්ජතීති එකෙ, විචාරෙත්වා පන ගහෙතබ්බං. පොරාණගණ්ඨිපදෙ පන වුත්තං ‘‘හත්ථපාසෙ ඨානෙන දුක්කට’’න්ති, තං පාළියා විරුජ්ඣති. ‘‘පුරිසස්ස හත්ථපාසෙ තිට්ඨති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති හි පාළි, කිංබහුනා. චතුත්ථසික්ඛාපදෙ මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. දුතියිකඋය්යොජනසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘සන්තිට්ඨනාදීසු තීණි පාචිත්තියානී’’තිආදිවචනතො වත්ථුගණනාය ආපත්ති වෙදිතබ්බා. ‘‘අඞ්ගානි චෙත්ථ චත්තාරි පඤ්ච වා’’ති වත්තබ්බන්ති සන්නිට්ඨානං.

2-3-4. දුතියතතියචතුත්ථසික්ඛාපදවණ්ණනා

842-6. දුතියතතියචතුත්ථානි උත්තානානි. සබ්බත්ථ ‘‘සල්ලපතීති යං කිඤ්චි තිරච්ඡානකථං කථෙතී’’ති පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්තං.

852. චතුත්ථෙ පනායං විසෙසො – ‘‘එකෙනෙකා’’ති පඨමං වුත්තත්තා දුතියිකං වා භික්ඛුනීනං උය්යොජෙය්ය, පාචිත්තියං න සම්භවතීති චෙ? සම්භවති. කස්මා? සන්තිට්ඨනාදිත්තයමත්තාපෙක්ඛත්තා, තස්ස වචනස්සාපි වා අඤ්ඤායපි රහොපෙක්ඛනස්සාදසම්භවෙ සති උභින්නං එකත්ථසම්භවතො ච සාධිතමෙතං. ‘‘හත්ථපාසං ¶ විජහිත්වා සන්තිට්ඨති වා සල්ලපති වා’’ති එත්තකමෙව වුත්තං. කස්මා ‘‘නිකණ්ණිකං වා ජප්පෙතී’’ති න වුත්තං? හත්ථපාසාතික්කමෙ අසම්භවතො. තස්ස තතියස්ස පදස්ස පච්ඡින්නත්තා සම්භවන්තම්පි ‘‘දුතියිකං වා උය්යොජෙතී’’ති න වුත්තං, තස්මා අත්ථතො හත්ථපාසං විජහිත්වා සන්තිට්ඨති වා සල්ලපති වා දුතියිකං වා උය්යොජෙති, ආපත්ති දුක්කටස්සාති වුත්තං හොති. එස නයො යක්ඛෙන වාතිආදීසුපි. තත්ථ ‘‘හත්ථපාසෙ’’ති වා ‘‘හත්ථපාසං විජහිත්වා’’ති වා න වුත්තං උභයත්ථ දුක්කටත්තා. අනාපත්තිවාරෙපි ¶ අසම්භවතො ‘‘නිකණ්ණිකං වා ජප්පෙතී’’ති න වුත්තන්ති චෙ? සම්භවති සති කරණීයෙ නිකණ්ණිකං වා ජප්පෙතීති සම්භවතො. අථ කස්මා එවං න වුත්තන්ති චෙ? අනවජ්ජකථායං නිකණ්ණිකජප්පනෙ පයොජනාභාවා, ධම්මකථායම්පි උදායිං ආරබ්භ පටිසිද්ධත්තා ච.

දුතියතතියචතුත්ථසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

856. ‘‘කුලං නාම චත්තාරි කුලානී’’ති වුත්තත්තා තිත්ථියාරාමෙ කප්පති තස්ස කුලවොහාරාභාවතොති එකෙ. තිත්ථියානං ඛත්තියාදිපරියාපන්නත්තා න කප්පතීති එකෙ. තස්ස කප්පියභූමිත්තා න යුත්තන්ති චෙ? න, යථාවුත්තඛත්තියාදීනං සම්භවතො. තථාපි ගොචරකුලං ඉධාධිප්පෙතං. ‘‘උපචාරො ද්වාදසහත්ථො’’ති ලිඛිතං.

පඤ්චමසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

860. ‘‘නිසීදන්තියා එකා, නිපජ්ජන්තියා එකා’’ති අවත්වා ‘‘නිසීදිත්වා ගච්ඡන්තියා’’තිආදි න වත්තබ්බං. න හි ගමනපච්චයා එසා ආපත්තීති? න, පරියොසානාධිප්පායවසෙන වුත්තත්තා. ‘‘නිසීදිත්වා නිපජ්ජන්තියා ද්වෙ’’ති වචනෙනපි ගමනං ඉධ නාධිප්පෙතන්ති දස්සිතං හොති, තථා ‘‘නිපජ්ජිත්වා නිසීදන්තියා ද්වෙ’’තිපි වත්තබ්බං. යදි එවං ‘‘තස්මිං අභිනිපජ්ජති, ආපත්ති ද්වින්නං පාචිත්තියාන’’න්ති කස්මා න වුත්තන්ති චෙ? අනිසීදිත්වාපි නිපජ්ජනසම්භවතො. නිපජ්ජනත්ථාය ¶ නිසීදිත්වා නිපජ්ජන්තියා නිපජ්ජනකපයොගත්තා එකා ආපත්තීති කෙචි.

ඡට්ඨසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

867. අනාපත්තිවාරෙ ‘‘ධුවපඤ්ඤත්තෙ’’ති න වුත්තං ‘‘සන්ථරිත්වා වා සන්ථරාපෙත්වා වා’’ති වුත්තත්තා ¶ . ඉධ ඡට්ඨෙ වුත්තනයෙන පකතියා පඤ්ඤත්තෙ අභිනිසීදති වා අභිනිපජ්ජති වා, පාචිත්තියමෙව. අඤ්ඤත්ථ ධුවපඤ්ඤත්තං. ඉධ වුත්තනයෙන සන්ථරිත්වා වා සන්ථරාපෙත්වා වා අභිනිසීදති වා අභිනිපජ්ජති වා, පාචිත්තියමෙව. උභයත්ථාපි පඤ්චමෙ වුත්තනයෙන අනාපුච්ඡා පක්කමෙය්ය, පාචිත්තියමෙව, අනාපත්තිවාරෙ මාතිකායං වුත්තකාලතො අඤ්ඤකාලස්ස අපරාමට්ඨත්තාති නො තක්කොති ආචරියො. අපිච අත්ථාපත්තිකාලෙ ආපජ්ජති, නො විකාලෙතිආදිත්තිකෙ, අත්ථාපත්ති රත්තිං ආපජ්ජති, නො දිවාතිආදිත්තිකෙ ච අට්ඨකථායං ඉධ පඤ්චමඡට්ඨසත්තමසික්ඛාපදෙහි සඞ්ගහිතාපත්තීනං අපරාමට්ඨත්තා යථාසම්භවං තිවිධකාලෙ තිවිධමෙතං යොජෙත්වා දස්සෙතුං වට්ටති එව මහාපදෙසනයානුලොමතො.

සත්තමසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

869. අට්ඨමෙ භික්ඛුස්ස දුක්කටං සම්භවති.

අට්ඨමසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

875-7. දුග්ගාහවසෙන වා සුග්ගාහවසෙන වා යථාවුත්තනයෙන සපථකරණෙ ආපත්තීති වෙදිතබ්බං. යස්මා මාතිකායං ‘‘අත්තානං වා පරං වා’’ති වුත්තං, තස්මා යා අත්තානමෙව ආරබ්භ සපථං කරෙය්ය, තස්සා එකා ¶ . පරමෙවාරබ්භ තස්සා එකා. උභොපි ආරබ්භ තස්සා ද්වෙ ආපත්තියො සම්භවන්ති. තිකච්ඡෙදො පනෙත්ථ පරමෙවාරබ්භ සපථකරණං සන්ධාය පවත්තො.

882. දසමෙ ¶ අනාපත්තිවාරො රොදනස්සෙව, න වධස්ස, තස්මා ඤාතිබ්යසනාදීහි ඵුට්ඨාපි අත්තානං වධති එව, න රොදති, දුක්කටමෙව.

883. නග්ගවග්ගස්ස පඨමදුතියානි උත්තානානි. පඨමෙ අයං විසෙසො – භික්ඛුස්ස තථා න්හායන්තස්ස දුක්කටං අඤ්ඤත්ර ජන්තාඝරඋදකපටිච්ඡාදීහි. න ච විගරහි තත්ථ භගවා අත්තනාව අනනුඤ්ඤාතත්තා උදකසාටිකායාති පොරාණා. ‘‘එකමෙව නිවාසෙත්වා, පාරුපිත්වා ච නහායිතුං න වට්ටතී’’ති පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්තං.

පඨමදුතියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

894. තතියෙ අන්තොචතූහපඤ්චාහං ධුරං නික්ඛිපන්තියාපි ආපත්ති එව. ලිඞ්ගපරිවත්තෙ ධුරං නික්ඛිපන්තියා දුක්කටං තිකදුක්කටත්තා. ‘‘සම්බහුලාහි භික්ඛුනීහි සද්ධින්ති එත්ථ චතස්සොපි සම්බහුලා’’ති පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්තං.

තතියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

898. චතුත්ථෙ ¶ ¶ සඞ්ඝාටිචාරන්ති එත්ථ සඞ්ඝාටිආදිවසෙන අධිට්ඨිතානංයෙවායං විධි, නෙතරාසං කිර. තත්ථ තිචීවරෙ එව විප්පවාසපච්චයා නිස්සග්ගියං. අන්තොචීවරකාලෙපි පඤ්චාහිකං සඞ්ඝාටිචාරං අතික්කාමෙන්තියා ආපත්තියෙව. ‘‘විනා එතෙහි චීවරෙහි උපසම්පදං කාතුං න වට්ටතී’’ති පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්තං.

චතුත්ථසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

906. පඤ්චමස්ස අනාපත්තිවාරෙ තාය වා අවිප්පවාසායාති අත්ථතො ලබ්භති.

පඤ්චමසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

916. සොකජ්ඣායිකා නාම කිර මායාකාරා. විලුම්පකා භණ්ඩකාති ච පොරාණා.

අට්ඨමසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

920. ‘‘කථඤ්හි නාම අතික්කාමෙස්සතී’’ති වුත්තත්තා ථුල්ලනන්දා චීවරකාලසමයං ආගමෙථාති අතික්කමාපෙසීති සිද්ධං හොති.

927. දසමෙ ¶ ¶ එකකුලං එතදවොචුන්ති එත්ථ කුලං නාම තස්මිං මනුස්සා, තස්මා බහුවචනං.

934-5. එකාය නිපන්නාය අපරා නිපජ්ජති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සාති ‘‘උභින්නම්පි පඨමනිපන්නාය අනුට්ඨාපනා’’ති වත්වා එත්ථ කිරියාකිරියන්ති එකෙ, තං අට්ඨකථාය විරුජ්ඣති. ‘‘කිරිය’’න්ති හි අට්ඨකථායං වුත්තං. අථ කස්සා ආපත්තීති? උභින්නම්පි නිපජ්ජනකිරියං පටිච්ච. ඉමස්ස අනාපත්තිවාරෙ ‘‘වවත්ථානං දස්සෙත්වා’’ති නත්ථි, තස්මා වවත්ථානං කත්වා නිපජ්ජිතුං න වට්ටතීති එකෙ. විපුලතරෙ වට්ටතීති එකෙ. ‘‘අන්තරං කත්වා නිපජ්ජිතුං වට්ටතී’’ති පොරාණගණ්ඨිපදෙ ලිඛිතං.

940. වවත්ථානං දස්සෙත්වාති එත්ථ උපරි පාරුපනම්පි මජ්ඣෙ ඔභොගං කත්වා උභින්නං අන්තරෙ ඔතාරෙති, වට්ටතීති එකෙ. වවත්ථානඤ්ච යථා ඨානෙ න තිට්ඨති, තථා අතික්කමිත්වා තුවට්ටෙන්තියා ආපත්තියෙවාති. ‘‘කිරියාකිරිය’’න්ති ච පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්තං.

දුතියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

941. අත්තනො ¶ ¶ සජ්ඣායනට්ඨානෙ චෙ වුඩ්ඪතරා ආගච්ඡති, වන්දනකාලෙ වා, ආපුච්ඡනකිච්චං නත්ථි. එකස්මිං ඔවරකෙ ආපුච්ඡිතබ්බං. ‘‘අථ ඔවරකෙ මහාථෙරී වසති, සම්මුඛෙ ඉතරා, ආපුච්ඡිතබ්බා තස්සා උපචාරත්තා’’ති පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්තං.

තතියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

946-950. චතුත්ථපඤ්චමසික්ඛාපදං උත්තානත්ථමෙව.

956. ගහපති නාම ඨපෙත්වා සහධම්මිකෙ වෙදිතබ්බො, තස්මා භික්ඛුනා වා සාමණෙරෙන වා අනනුලොමිකෙන සංසග්ගෙන සංසට්ඨාපි න සමනුභාසිතබ්බාති සම්භවති එව.

ඡට්ඨසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

961-5. සත්තමඅට්ඨම සික්ඛාපදං උත්තානත්ථමෙව.

969. එකින්ද්රියන්ති කායින්ද්රියෙනෙව එකින්ද්රියං, නිගණ්ඨානං අචෙලකානං මතං. කාපිලා පන ‘‘පඤ්චින්ද්රියා’’ති මඤ්ඤන්තා එවං වදන්ති ‘‘සචක්ඛුකත්තා අලාබුමාලුවාදයො යත්ථ ආලම්බනං, තත්ථ ගච්ඡන්ති. සසොතකත්තා කදලියො මෙඝගජ්ජිතං සුත්වා ගබ්භං ගණ්හන්ති. සඝානකත්තා පනසාදයො කුණපගන්ධෙන ඵලන්ති. සජිව්හකත්තා උදකං පිවන්ති යෙන, සබ්බෙපි ‘පාදපා’ති වුච්චන්ති. සකායපසාදත්තා ඉත්ථිසම්ඵස්සෙන අසොකරුක්ඛා පුප්ඵන්තී’’ති. සඞ්ඝාතන්ති විනාසං.

970. ඉධ ¶ ච වස්සච්ඡෙදෙන දුක්කටං. පඨමං ආවසිත්වා පච්ඡා චාරිකා චරණපච්චයා පාචිත්තියං ආපජ්ජතීති වෙදිතබ්බං. අථ වස්සං අවසිත්වා චරති, අවස්සුපගමනපච්චයා ¶ දුක්කටං ආපජ්ජති. පොරාණගණ්ඨිපදෙ පන ‘‘අන්තොසත්තාහෙ අන්තොවස්සෙ චාරිකං චරන්තියා පාචිත්තියං. සත්තාහකරණීයෙන පන වට්ටති, භික්ඛුනො දුක්කටං හොතී’’ති වුත්තං.

972. කෙනචි උබ්බාළ්හාති වස්සච්ඡෙදකාරණෙනාති නො තක්කොති ආචරියො. කිත්තාවතා චාරිකා හොතීති? ඉදං න සබ්බත්ථ විචාරිතං. අනන්තරසික්ඛාපදෙ ‘‘අන්තමසො ඡප්පඤ්චයොජනානිපී’’ති වුත්තත්තා සො ච මඤ්ඤෙ හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදොති.

973. දසමෙ ‘‘ආහුන්දරිකා’’ති පඨන්ති කිර.

978. කීළනඋපවනං නාම කඤ්චිනගරස්ස නගරුපවනං විය දට්ඨබ්බං. උය්යානං නාම තත්ථෙව නන්දවනඋය්යානං විය දට්ඨබ්බං. ‘‘තත්ථෙව ඨත්වා තං තං දිසාභාගං විලොකෙත්වා පස්සන්තියා පන පාටෙක්කා ආපත්තියො’’ති පාඨො. එවං වුත්තෙ යං පුබ්බෙ වුත්තං පදං ‘‘අනුද්ධරමානා’’ති, තං එකස්මිංයෙව දිසාභාගෙති සිද්ධන්ති එකෙ. උපචාරො ද්වෙ ලෙඩ්ඩුපාතොති ච.

984. ‘‘ආහරිමෙහි ¶ ¶ වාළෙහී’’ති ‘‘අසංහාරිමෙනා’’ති ච දුවිධො පාඨො. ‘‘විසුං කත්වා පච්ඡා සද්ධිං තෙහි වාළෙහී’’ති ලිඛිතං. යථා තථා වාළරූපෙ උට්ඨපෙත්වා කතපාදං ‘‘පල්ලඞ්ක’’න්ති වුච්චති අනාපත්තිවාරෙ ‘‘අසංහාරිමෙහි වාළෙහි කතං පරිභුඤ්ජතී’’ති වචනාභාවතො.

දුතියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

988. ‘‘උජ්ජවුජ්ජවෙති හත්ථප්පසාරණෙ’’ති ලිඛිතං, තං න යුත්තං ‘‘යත්තකං හත්ථෙන අඤ්ඡිතං හොති, තස්මිං තක්කම්හි වෙඨිතෙ එකාපත්තී’’ති වචනතො.

තතියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

993. ‘‘යාගුපානෙති යාගුදානෙ’’ති ලිඛිතං. පොරාණගණ්ඨිපදෙ ‘‘මාතාපිතූනං දාතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං.

චතුත්ථසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

994. පඤ්චමසික්ඛාපදං උත්තානත්ථමෙව.

1001. ඡට්ඨෙ භික්ඛුවිභඞ්ගෙ අචෙලකසික්ඛාපදෙන එකපරිච්ඡෙදං. ඉධ අගාරිකො විසෙසො, තස්මා ‘‘අසාධාරණ’’න්ති වදන්ති.

ඡට්ඨසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

1003-8. සත්තමට්ඨමෙසු ¶ වත්තබ්බං නත්ථි.

1015. ‘‘ඛීලනමන්තං ¶ දාරුසාරඛීලං මන්තෙත්වා පථවියං පවෙසෙත්වා මාරණමන්තං. නාගමණ්ඩලංනාම නාගරොධමන්තං, පිට්ඨාදීහි වා පරික්ඛෙපං කත්වා තත්ථ මනුස්සෙ පවෙසෙන්ති ගුත්තත්ථායා’’ති ලිඛිතං.

1017. දසමසික්ඛාපදං උත්තානත්ථමෙව.

චිත්තාගාරවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

1021. පඨමසික්ඛාපදං උත්තානත්ථමෙව.

1030. භික්ඛුනී චෙ භික්ඛුං අක්කොසති, ඉමිනා සික්ඛාපදෙන පාචිත්තියං. භික්ඛුනිං චෙ අක්කොසති, ඔමසවාදෙන ආපජ්ජති. ඔමසවාදෙ සම්මුඛාව රුහති, ඉධ පන පරම්මුඛාපි.

තත්රායං විචාරණා – භික්ඛුවිභඞ්ගෙ ඔසමවාදසික්ඛාපදෙ භික්ඛුනී අනුපසම්පන්නට්ඨානෙ තිට්ඨතීති කත්වා භික්ඛුනිවිභඞ්ගෙපි ඔමසවාදසික්ඛාපදෙ භික්ඛු භික්ඛුනියා අනුපසම්පන්නට්ඨානෙ තිට්ඨතීති සිද්ධං. ඉධ ච අනුපසම්පන්නස්ස අක්කොසනෙ දුක්කටං වුත්තං, භික්ඛුස්ස උපසම්පන්නස්ස අක්කොසනෙ පාචිත්තියං වුත්තං, තස්මා ඉමානි ද්වෙ සික්ඛාපදානි භික්ඛුම්හි ¶ සංසන්දියමානානි අඤ්ඤමඤ්ඤං න සමෙන්ති. යථා සමෙන්ති, තථා ජානිතබ්බං. තත්ථ පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්තනයෙන භික්ඛුනීනං ඔමසවාදසික්ඛාපදෙ අනුපසම්පන්නොති න ගහෙතබ්බො, ඉදමෙත්ථ යුත්තං. පරිභාසෙය්යාති අඤ්ඤත්ර අක්කොසවත්ථූහි. තෙසු හි අඤ්ඤතරස්මිං සති ඔමසවාදපාචිත්තියමෙවාති එකෙ, තං න යුත්තං ¶ . ඔමසවාදෙ පාළිමුත්තකඅක්කොසෙ හි දුක්කටං හොතීති. දුක්කටොකාසෙ ඉදං පාචිත්තියං තෙහි නිද්දිට්ඨං හොති, තස්මා ‘‘බාලා එතා’’ති පාළියං ඉධ ආගතපදානංයෙව වසෙන පරිභාසනං වෙදිතබ්බං.

දුතියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

1033. තතියසික්ඛාපදං උත්තානත්ථමෙව.

1038. නිමන්තිතා වා පවාරිතා වාති එත්ථ පොරාණගණ්ඨිපදෙ තාව එවං වුත්තං ‘‘පවාරිතාපි යාගුං පාතුං ලභති, භොජ්ජයාගුං න ලභති. යාගු පනෙත්ථ ඛාදනීයභොජනීයසඞ්ඛ්යං න ගච්ඡති. නිමන්තිතා භික්ඛුනී පිණ්ඩාය චරිත්වා භුඤ්ජිතුකාමා සාමිකෙ අපලොකෙත්වාව භුඤ්ජිතුං ලභති. පරම්පරභොජනාපත්ති භික්ඛුනීනං නත්ථි. නිමන්තිතා තං භත්තං භුඤ්ජිත්වා වා අභුඤ්ජිත්වා වා පවාරිතා කප්පියං කාරාපෙත්වා භුඤ්ජිතුං න ලභති, අකප්පියනිමන්තනෙන නිමන්තියමානා ද්වෙ නිමන්තනානි සම්පටිච්ඡිතුඤ්ච න ලභතී’’ති. තත්ථ ‘‘පවාරිතාපි යාගුං පාතුං ලභතී’’ති වුත්තං පාළියං, අට්ඨකථායඤ්ච අනුඤ්ඤාතත්තා. ‘‘නිමන්තිතා අප්පවාරිතා යාගුං පිවතී’’ති හි පාළියං වුත්තං. තත්රිදං සික්ඛාපදවණ්ණනාපුබ්බඞ්ගමසන්නිට්ඨානං – නිමන්තිතා වා පවාරිතා වාති එත්ථ වාසද්දෙන අකප්පියනිමන්තනෙන නිමන්තිතා අප්පවාරිතා ඨපෙත්වා යාගුං අඤ්ඤං ඛාදනීයං වා භොජනීයං වා ඛාදෙය්ය වා භුඤ්ජෙය්ය වා, පාචිත්තියං අඤ්ඤත්ර සාමිකානං අපලොකනා. පරම්පරභොජනාභාවෙන භික්ඛුනීනං කො ගුණො ජාතොති? න එතාසං ගුණලාභො, කෙවලං පාකටතරං ජාතං. භික්ඛූපි විකප්පෙත්වා මිස්සෙත්වාව භුඤ්ජිතුං ලභන්ති. සමයෙ යථාසුඛං ලභන්ති. ඉමිනා අපලොකනෙන කින්ති? පවාරිතා වා අනිමන්තිතා වා න කිඤ්චි කප්පියං කාරාපෙත්වා ගිලානාතිරිත්තම්පි ලභන්ති, නිමන්තිතා ච පවාරිතා ච යාගුම්පි න ලභන්ති, අපලොකෙත්වාපි න ලභන්තීති.

චතුත්ථසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

1067. ‘‘ගබ්භිනි’’න්ති ¶ ¶ දස්සනාදීහිපි ගබ්භසම්භවතො වුත්තං. පදභාජනෙපි පවාරිතභාවො න දිස්සති.

1074. ධාති වාති එත්ථ දාරකං සාමිකානං දත්වා ආහටෙ වඩ්ඪෙති, තථා මාතාපීති කෙචි.

1080. ‘‘සික්ඛමාන’’න්ති පාඨං දීපවාසිනො රොචෙන්ති කිරියාකිරියත්තා, ජම්බුදීපවාසිනො ‘‘සික්ඛමානා’’ති. තස්සත්ථො සික්ඛාධම්මමානනතො සික්ඛමානාති. ඉධ කිරියා න හොති, සඤ්ඤාව අධිප්පෙතා. න එතාසු අසික්ඛිතා උපසම්පාදෙතබ්බා උපජ්ඣායිනීආදීනං ආපත්තිභාවා. ‘‘තස්සා උපසම්පදා හොති එවා’’ති වදන්ති.

1082. ධම්මකම්මෙති උපසම්පදකම්මං අධිප්පෙතං.

1112. වුට්ඨාපිතන්ති සාමණෙරිභූමිතො යාය ථෙරියා උපසම්පදාපෙක්ඛා වුට්ඨපිතා, සා ථෙරී වුට්ඨාපිතා නාම, තෙනෙව පුන විසෙසනත්ථං ‘‘පවත්තිනි’’න්ති ආහ.

පඨමාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

1124. ‘‘අනුජානාමි ¶ , භික්ඛවෙ, අට්ඨාරසවස්සාය කුමාරිභූතාය…පෙ… සික්ඛාසම්මුතිං දාතු’’න්ති ඉධ වුත්තං විය ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, දසවස්සාය ගිහිගතාය…පෙ… සික්ඛාසම්මුතිං දාතු’’න්ති න වුත්තං, තස්මා ‘‘පරිපුණ්ණද්වාදසවස්සාය එව ගිහිගතාය සික්ඛාසම්මුති දාතබ්බා’’ති වුත්තං. ගිහිගතාය සික්ඛාසම්මුති දාතබ්බාති එකෙති කත්වා දසවස්සායපි වට්ටති ¶ . කස්මා? ‘‘අනාපත්ති පරිපුණ්ණද්වාදසවස්සං පරිපුණ්ණසඤ්ඤා වුට්ඨාපෙතී’ති (පාචි. 1093-1095) ච ‘අනාපත්ති පරිපුණ්ණද්වාදසවස්සං ගිහිගතං…පෙ… සික්ඛිතසික්ඛං වුට්ඨාපෙතී’ති (පාචි. 1097-1101) ච වුත්තත්තා’’ති පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. කිං ඉමිනා පරිහාරෙන. ‘‘දසවස්සාය ගිහිගතාය සික්ඛාසම්මුති දාතබ්බා’’ති හි වුත්තං. ‘‘ගිහිගතාතිපි වත්තුං න වට්ටතී’ති සචෙ වදන්ති, කම්මං කුප්පතී’’ති ලිඛිතං.

1146. අහමෙව නූන…පෙ… අලජ්ජිනී, යා සඞ්ඝොති එත්ථ යා අහමෙව නූන බාලාති අත්ථො. ‘‘යං සඞ්ඝො’’තිපි අත්ථි, තත්ථ යං යස්මා දෙති, තස්මා අහමෙව නූන බාලාති අත්ථො.

1159. පුරිසසංසට්ඨා කුමාරකසංසට්ඨා චණ්ඩී සොකාවාසාවකථං සික්ඛමානාති වුච්චති, පදභාජනෙ එව චායං සික්ඛමානා ‘‘ඡසු ධම්මෙසු සික්ඛිතසික්ඛා’’ති කස්මා වුත්තන්ති? පුබ්බෙ ගහිතසික්ඛත්තා, පුබ්බෙ පරිපුණ්ණසික්ඛත්තා ච එවං වුච්චතීති වෙදිතබ්බං.

1166-7. පහූතං ඛාදනීයං භොජනීයං පස්සිත්වාති එත්ථ ‘‘සික්ඛමානාය ඤාතකා කිර සම්පාදයිංසු, තං පස්සිත්වා ථෙරෙ භික්ඛූ උය්යොජෙසි. උය්යොජෙත්වා තෙසං ඡන්දං ගහෙත්වා පුබ්බෙ ඡන්දදායකෙ ගණං කත්වා සෙසානං ඡන්දං ඡන්දමෙව කත්වා කම්මං කාරාපෙසී’’ති පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. ඡන්දං විස්සජ්ජෙත්වාති එත්ථ අනුගණ්ඨිපදෙ එවං වුත්තං ‘‘ඉදං කම්මං අජ්ජ න කත්තබ්බං. ‘යථාසුඛ’න්ති වත්වා විස්සජ්ජිතං හොති, තස්මා යො කොචි මුඛරො, බාලො වා කිඤ්චාපි ‘යථාසුඛ’න්ති වදති, ථෙරායත්තත්තා පන ථෙරස්ස අනුමතියා සතියා විස්සජ්ජිතො හොති, අසතියා ¶ න හොති, තථාපි පුන ඡන්දං ගහෙත්වාව කම්මං කරොන්ති, අයං පයොගො. ගහණෙ පයොජනං පන නත්ථි. සඞ්ඝත්ථෙරො චෙ විස්සජ්ජෙති, ඡන්දං ගහෙත්වාව කාතබ්බං. ඡන්දං විස්සජ්ජෙත්වා කායෙන වුට්ඨිතායාති එත්ථ ඉධ සම්බාධො, ‘අමුකම්හි ඨානෙ කරිස්සාමා’ති හත්ථපාසං විජහිත්වාපි ගච්ඡන්ති චෙ, නත්ථි දොසො. කිඤ්චාපි නත්ථි, තා පන හත්ථපාසං අවිජහිත්වාව ගච්ඡන්ති, අයං පයොගො’’ති. ‘‘රත්තිපාරිවාසියෙ උපොසථපවාරණාව න වට්ටති, අඤ්ඤකම්මං පන වට්ටති. උපොසථපවාරණාපි අනුපොසථපවාරණදිවසෙ න වට්ටන්ති, ඉතරං සබ්බකාලං වට්ටති. පරිසපාරිවාසියෙ ¶ හත්ථපාසං අවිජහිත්වා චතූසු ගතෙසු චතුවග්ගකරණීයෙ අඤ්ඤස්මිං පඤ්චසු දසසු වීසතීසු ගතෙසු සෙසෙහි විසුං තහිං තහිං ගන්ත්වාපි පුන සන්නිපාතට්ඨානං ආගන්ත්වා කාතුං වට්ටති. අජ්ඣාසයපාරිවාසියෙ හත්ථපාසං අවිජහිත්වා යථානිසින්නාව නිසින්නා චෙ, පුන කාතුං වට්ටති හත්ථපාසස්ස අවිජහිතත්තා’’ති පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. තෙසං පොරාණානං මතෙන ඡන්දපාරිවාසියමෙවෙකං න වට්ටතීති ආපන්නඞ්ගඤ්ච දස්සිතං, ඉධාපි තං විසුං න දස්සිතං අසම්භවතොති එකෙ. ඡන්දදායකෙ පරිසං පත්වා ගතෙ තස්ස පුබ්බඡන්දදානං ඡන්දපාරිවාසියන්ති නො තක්කොති ආචරියො.

තත්රිදං සන්නිට්ඨානං – පරිසපාරිවාසියෙ අට්ඨකථායං ‘‘අඤ්ඤත්ර ගච්ඡාමාති ඡන්දං අවිස්සජ්ජෙත්වාව උට්ඨහන්ති…පෙ… කම්මං කාතුං වට්ටතී’’ති වුත්තවචනෙ හත්ථපාසා විජහනං න පඤ්ඤායති. එත්ථ පන කම්මප්පත්තානං හත්ථපාසස්ස අවිජහනමෙව ඉච්ඡිතබ්බන්ති කත්වා පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. කිඤ්චාපි න පඤ්ඤායති, අප්පටික්ඛිත්තත්තා පන වට්ටතීති චෙ? න, පටික්ඛිත්තත්තා. කථං? ඡන්දො නාම කම්මප්පත්තෙසු භික්ඛූසු එකසීමාය සන්නිපතිතෙසු ආගච්ඡති, නාසන්නිපතිතෙසු. ඉධ හි ‘‘ඡන්දං අවිස්සජ්ජෙත්වා’’ති ච ‘‘ඡන්දස්ස පන අවිස්සට්ඨත්තා’’ති ච වුත්තං. ‘‘අජ්ඣාසයං අවිස්සජ්ජෙත්වා’’ති ච ‘‘අජ්ඣාසයස්ස අවිස්සට්ඨත්තා’’ති ච න වුත්තං, තස්මා ඡන්දස්ස අවිස්සජ්ජනං කම්මප්පත්තානං හත්ථපාසාවිජහනෙනෙව හොති, න විජහනෙති සිද්ධං.

‘‘යතො ආගමනං යස්ස, තදභාවස්ස නිග්ගහෙ;

තස්මා සන්නිපතිතෙසු, භික්ඛූසු තස්ස භෙදතො’’ති.

රත්තිපාරිවාසියඡන්දො විය රත්තිපාරිවාසියපාරිසුද්ධිපීති තදනුලොමෙන වට්ටති ස්වාතනාය ඡන්දො ¶ වා පාරිසුද්ධි වා පවාරණා වා, තාය කම්මං කාතුං වට්ටති. උපොසථපවාරණා පන අනුපොසථදිවසෙ න වට්ටති, ඉතරං වට්ටති. පන්නරසිඋපොසථං චාතුද්දසියං කාතුං වට්ටති ඛෙත්තත්තා. න චාතුද්දසිඋපොසථං පන්නරසියං අඛෙත්තත්තා අනුපොසථදිවසත්තා පාටිපදදිවසත්තාති එකච්චෙ ආචරියා, තස්මා තෙසං ¶ මතෙන චාතුද්දසිඋපොසථං තතියං, සත්තමං වා පන්නරසියං කාතුං න වට්ටති. යං පනෙත්ථ වුත්තං අට්ඨකථායං ‘‘සචෙ චාතුද්දසිකං උපොසථං කරිස්සාමාති නිසින්නා, පන්නරසොති කාතුං වට්ටතී’’ති. තතො ‘‘පන්නරසියමෙව ‘චාතුද්දසිකං උපොසථං කරිස්සාමා’ති නිසින්නා පුනදිවසෙ අත්තනො තං උපොසථං ‘පන්නරසො’ති කාතුං වට්ටතීති අත්ථො’’ති එවං පරිහරන්ති, තං තෙසං මතං ‘‘තථාරූපපච්චයෙ සති අඤ්ඤස්මිම්පි චාතුද්දසෙ උපොසථං කාතුං වට්ටතී’’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) ඉමිනා මාතිකාට්ඨකථාවචනෙන න සමෙති. න හි තත්ථ ‘‘අඤ්ඤස්මිම්පි පන්නරසෙ චාතුද්දසිකං කාතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං. එවං සන්තෙපි ‘‘සකිං පක්ඛස්ස චාතුද්දසෙ වා පන්නරසෙ වා’’ති අනුඤ්ඤාතදිවසෙ පරියාපන්නත්තා ඡන්නං චාතුද්දසිකානං පච්ඡිමා පන්නරසී අනුපොසථදිවසො න හොතීති සිද්ධං හොති. කිඤ්චාපි සිද්ධං, ඉමිනා පන ‘‘ආවාසිකානං පන්නරසො, ආගන්තුකානං චාතුද්දසො, ආගන්තුකෙහි ආවාසිකානං සමසමෙහි වා අප්පතරෙහි වා අනුවත්තිතබ්බ’’න්ති වචනමෙත්ථ නිරත්ථකං හොතීති වෙදිතබ්බං.

දුතියාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

කුමාරිභූතවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

1214. උපචාරං සන්ධාය කථිතන්ති ‘‘ද්වාදසහත්ථං උපචාරො’’ති ලිඛිතං.

1221. සුත්තන්තෙ ඔකාසං කාරාපෙත්වා විනයං වා අභිධම්මං වා පුච්ඡතීති එත්ථ ච තීණි පිටකානි අත්තනො අත්තනො නාමෙන වුත්තානීති කත්වා අභිධම්මො බුද්ධෙන භාසිතො එවාති දීපිතං හොති.

1224-5. ථනො ¶ ච උදරො ච ථනුදරා. ‘‘සංකච්චිකාය පමාණං තිරියං දියඩ්ඪහත්ථා’’ති පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. ‘‘අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරං ¶ ඔක්කමන්තියා’’ති බහූසු පොත්ථකෙසු, සඞ්ඝාදිසෙසකණ්ඩෙ විය ‘‘උපචාරං අතික්කමන්තියා’’ති පාඨො අප්පකෙසු, සොව පාඨො. අට්ඨකථායං ‘‘පරික්ඛෙපං අතික්කමන්තියාති එකෙන පාදෙන අතික්කන්තෙ දුක්කටං, දුතියෙන පාචිත්තියං. උපචාරෙපි එසෙව නයො’’ති වචනම්පි ‘‘උපචාරං අතික්කමන්තියා’’ති පාඨොති දීපෙතීති නො තක්කොති ආචරියො.

එකාදසමාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඡත්තුපාහනවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ගිරග්ගසමජ්ජාදීනි ‘‘අචිත්තකානි ලොකවජ්ජානී’’ති වුත්තත්තා ‘‘නච්ච’’න්ති වා ‘‘ගන්ධො’’ති වා අජානිත්වාපි දස්සනෙන, විලිම්පනෙන වා ආපජ්ජනතො වත්ථුඅජානනචිත්තෙන අචිත්තකානි. ‘‘නච්ච’’න්ති වා ‘‘ගන්ධො’’ති වා ජානිත්වා පස්සන්තියා, විලිම්පන්තියා ච අකුසලත්තා එව ලොකවජ්ජානි. චොරිවුට්ඨාපනාදීනි ‘‘චොරී’’තිආදිනා වත්ථුං ජානිත්වා කරණෙ එව ආපත්තිසබ්භාවතො සචිත්තකානි. උපසම්පදාදීනං එකන්තෙන අකුසලචිත්තෙනෙව අකත්තබ්බත්තා පණ්ණත්තිවජ්ජානි. ‘‘ඉධ සචිත්තකාචිත්තකතා පණ්ණත්තිජානනාජානනතාය අග්ගහෙත්වා වත්ථුජානනාජානනතාය ගහෙතබ්බා’’ති ලිඛිතං. අනුගණ්ඨිපදෙ පන ‘‘ගිරග්ගසමජ්ජාදීනි ‘අචිත්තකානි ලොකවජ්ජානී’ති වුත්තත්තා ‘නච්ච’න්ති වා ‘සඞ්ඝාණී’ති වා ‘ගන්ධො’ති වා තස්ස නාමවසෙන අජානිත්වා මායාකාරස්ස මායානි සීසට්ඨිආදීනි පටිසඞ්ඛාය පස්සන්තියා, අක්ඛමාලාදිඅත්ථාය සඞ්ඝාණිං කටියා බන්ධන්තියා, ‘සෙදගන්ධං අපනෙත්වා බුද්ධපූජං කරිස්සාමී’ති උප්පන්නෙන චිත්තෙන ගන්ධං විලිම්පෙත්වා නහායන්තියා ච ආපත්තිසබ්භාවතො නාමෙන සද්ධිං නාමවසෙන වා වත්ථුස්ස අජානනචිත්තෙන අචිත්තකානි නාම. න අන්ධකාරෙ ‘කටිසුත්තමිද’න්ති සඤ්ඤාය සඞ්ඝාණිං ගහෙත්වා කටියං ධාරණකාලෙ, මත්තිකාසඤ්ඤාය ච ගන්ධං ගහෙත්වා විලිම්පනකාලෙ ආපත්තිසබ්භාවතො ‘අචිත්තකානී’ති වත්තබ්බානි. තස්මිං කාලෙ අනාපත්ති, තෙනෙව සඞ්ඝාණියා අසඞ්ඝාණිසඤ්ඤාවාරෙපි ‘ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’ති පාළි න වුත්තා. යථා ‘ඛෙත්තආබාධපච්චයා, කටිසුත්තකං ධාරෙතී’ති වචනතො විනාපි අකුසලෙන සඞ්ඝාණිආදීනි සක්කා ධාරෙතුන්ති සිද්ධං, එවං ¶ ආබාධපච්චයා විනාපි අකුසලෙන න සක්කා සුරං ¶ පාතුන්ති සිද්ධං ‘අනාපත්ති ආබාධපච්චයා මජ්ජං පිවතී’ති පාළියා අභාවතො. අකුසලෙන විනා මධුපුණ්ණමුට්ඨියං පක්ඛිත්තමජ්ජස්ස අජ්ඣොහරණකාලාදීසු සුරාපානාපත්තිං ආපජ්ජතීති ච සිද්ධං ‘මජ්ජෙ අමජ්ජසඤ්ඤී පිවති, ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’ති (පාචි. 328) වුත්තත්තා. කිංබහුනා, කාමභොගසඤ්ඤාය සද්ධිං ‘සඞ්ඝාණී’ති ච ‘ගන්ධො’ති ච ජානිත්වා විනා අනාපත්තිකාරණෙන ධාරෙන්තියා එකන්තාකුසලත්තා ලොකවජ්ජානි නාම වුච්චන්ති. ඉමිනා උපායෙන සෙසෙසුපි නයො නෙතබ්බො. එත්ථ සුරාපානාධිකාරෙ උපතිස්සත්ථෙරවාදො’’ති වුත්තං. අසංකච්චිකසික්ඛාපදෙ ‘‘අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරං ඔක්කමන්තියාති පාඨො’’ති ච ‘‘පණීතභොජනවිඤ්ඤත්ති, අචෙලකසික්ඛාපදං, නිමන්තිතස්ස චාරිත්තාපජ්ජනං, දුට්ඨුල්ලප්පටිච්ඡාදනං, ඌනවීසතිවස්සුපසම්පදං, මාතුගාමෙන සද්ධිං සංවිධාය අද්ධානගමනං, රාජන්තෙපුරප්පවෙසනං, සන්තං භික්ඛුං අනාපුච්ඡා විකාලෙ ගාමප්පවෙසනං, නිසීදනං, වස්සිකසාටිකන්ති පාඨො’’ති ච වුත්තං.

පාචිත්තියකණ්ඩවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

උභතොවිභඞ්ගට්ඨකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස