තීකා > විනයපිටක (ටීකා) > වජිරබුද්ධි-ටීකා

4. අසම්මුඛා ¶ ¶ කතං හොතීතිආදයො තිකා කෙවලං දෙසනාමත්තමෙව. න හි තීහි එව අඞ්ගෙහි සමොධානෙහි අධම්මකම්මං හොති, එකෙනපි හොති එව, අයමත්ථො ‘‘තිණ්ණං, භික්ඛවෙ’’තිආදිපාළියා (චූළව. 6) සාධෙතබ්බො. ‘‘අප්පටිඤ්ඤාය කතං හොතී’’ති ලජ්ජිං සන්ධාය වුත්තං. කණ්හපක්ඛෙ ‘‘අදෙසනාගාමිනියා ආපත්තියා කතං හොතී’’ති සුක්කපක්ඛෙ ‘‘දෙසනාගාමිනියා ආපත්තියා කතං හොතී’’ති ඉදං ද්වයං පරතො ‘‘තීහි, භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතස්ස භික්ඛුනො ආකඞ්ඛමානො සඞ්ඝො තජ්ජනීයකම්මං කරෙය්ය. අධිසීලෙ සීලවිපන්නො හොතී’’ති ඉමිනා විරුජ්ඣති, අදෙසනාගාමිනිං ආපන්නො හි ‘‘අධිසීලෙ සීලවිපන්නො’’ති වුච්චතීති. යුත්තමෙතං, කත්තු අධිප්පායො එත්ථ චින්තෙතබ්බො. එත්ථාහ උපතිස්සත්ථෙරො ‘‘තජ්ජනීයකම්මස්ස හි විසෙසෙන භණ්ඩනකාරකත්තං අඞ්ග’න්ති අට්ඨකථායං වුත්තං, තං පාළියා ආගතනිදානෙන යුජ්ජති, තස්මා සබ්බත්තිකෙසුපි භණ්ඩනං ආරොපෙත්වා භණ්ඩනපච්චයා ආපන්නාපත්තිවසෙන ඉදං කම්මං කාතබ්බං, තස්මා ‘අධිසීලෙ සීලවිපන්නො’ති එත්ථාපි පුබ්බභාගෙ වා ¶ අපරභාගෙ වා චොදනාසාරණාදිකාලෙ භණ්ඩනපච්චයා ආපන්නාපත්තිවසෙනෙව කාරෙතබ්බං, න කෙවලං සඞ්ඝාදිසෙසපච්චයා කාතබ්බ’’න්ති. ‘‘අදෙසනාගාමිනියා ආපත්තියාති පාරාජිකාපත්තියා’ති එත්තකමත්තං වත්වා පරතො ‘අධිසීලෙ පාරාජිකසඞ්ඝාදිසෙසෙ අජ්ඣාචාරා’ති පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්ත’’න්ති ලිඛිතං. ‘‘අධිසීලෙ සීලවිපන්නො’ති සඞ්ඝාදිසෙසං සන්ධායා’’ති ගණ්ඨිපදෙ ලිඛිතං. ඉදං පොරාණගණ්ඨිපදෙ පුරිමවචනෙන සමෙති, තස්මා තත්ථ පච්ඡිමං පාරාජිකපදං අත්ථුද්ධාරවසෙන වුත්තං සියා ¶ , අට්ඨකථායඤ්ච ‘‘අදෙසනාගාමිනියාති පාරාජිකාපත්තියා වා සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තියා වා’’ති වුත්තං, තත්ථ පාරාජිකාපත්ති අත්ථුද්ධාරවසෙන වුත්තා සියා. යතො ගණ්ඨිපදෙ ‘‘අධිසීලෙ සීලවිපන්නො’ති සඞ්ඝාදිසෙසං සන්ධායා’’ති එත්තකමෙව ලිඛිතං, තස්මා සබ්බත්ථ ගණ්ඨිපදෙ සකලෙන නයෙන පාරාජිකාපත්තිපච්චයා උප්පන්නභණ්ඩනහෙතු න තජ්ජනීයකම්මං කාතබ්බං පයොජනාභාවා, සඞ්ඝාදිසෙසපච්චයා කාතබ්බන්ති අයමත්ථො සිද්ධො හොති. න, සුක්කපක්ඛෙ ‘‘දෙසනාගාමිනියා ආපත්තියා කතං හොතී’’ති (චූළව. 5) වචනතොති චෙ? න, එකෙන පරියායෙන සඞ්ඝාදිසෙසස්සපි දෙසනාගාමිනිවොහාරසම්භවතො,

යෙන කම්මෙන සන්තජ්ජනං කරීයති, තං තජ්ජනීයකම්මං නාම. යෙන කම්මෙන නිස්සාය තෙ වත්ථබ්බන්ති නිස්සියති භජාපියති නියස්සො, තං නියසකම්මං නාම. යෙන තතො ආවාසතො, ගාමතො ච පබ්බාජෙන්ති කුලදූසකං, තං පබ්බාජනීයකම්මං නාම. යෙන කම්මෙන අක්කුට්ඨගහට්ඨසමඊපමෙව පටිසාරියති සො අක්කොසකො පච්ඡා පෙසියති, තං පටිසාරණීයකම්මං නාම. යෙන සමානසංවාසකභූමිතො උක්ඛිපියති. ඡඩ්ඩීයති සාතිසාරො භික්ඛුසඞ්ඝෙන, තං කම්මං උක්ඛෙපනීයකම්මං නාමාති වෙදිතබ්බං.

11. ‘‘නිස්සාය තෙ වත්ථබ්බ’’න්ති ගරුනිස්සයං සන්ධාය වුත්තං, න ඉතරන්ති.

21. අස්සජිපුනබ්බසුකවත්ථුස්මිං ‘‘තෙසු විබ්භන්තෙසුපි කම්මං පටිප්පස්සම්භෙතුං අනුඤ්ඤාතම්පි සම්මාවත්තන්තානංයෙවා’’ති ලිඛිතං. සම්මුඛා වුත්තමෙව ගිහිපටිසංයුත්තං නාම. පරම්මුඛා වුත්තං දෙසනං ගච්ඡති.

41. ඛමාපෙන්තෙන ‘‘ඛමාහී’’ති වත්තබ්බමත්තමෙව, න උක්කුටිකාදිසාමීචිනා පයොජනන්ති. අනුදූතන්ති සහායන්ති අත්ථො.

50. අදස්සනෙයෙව උක්ඛෙපනීයං කාතබ්බං, න අඤ්ඤථා. ‘‘තජ්ජනීයාදිකරණකාලෙ ආපත්තිං ¶ රොපෙත්වා තස්සා අදස්සනෙ, අප්පටිකම්මෙ වා භණ්ඩනකාරකාදිඅඞ්ගෙහි කාතබ්බ’’න්ති ලිඛිතං.

තජ්ජනීයකම්මාදීසු අයං පකිණ්ණකවිනිච්ඡයොති වෙදිතබ්බො. කිං තජ්ජනීයකම්මං, තජ්ජනීයකම්මස්ස කිං මූලං, කිං වත්ථු, කිං පරියොසානං, කස්මා ¶ ‘‘තජ්ජනීයකම්ම’’න්ති වුච්චතීති? කිං තජ්ජනීයකම්මන්ති වත්ථුස්මිං සති කරණසම්පත්ති. තජ්ජනීයකම්මස්ස කිං මූලන්ති සඞ්ඝො මූලං. තජ්ජනීයකම්මස්ස කිං වත්ථූති කලහජාතාපත්තිවත්ථු. කිං පරියොසානන්ති භාවනාපරියොසානං. කස්මා තජ්ජනීයකම්මන්ති වුච්චතීති සඞ්ඝො කලහකාරකපුග්ගලං කලහෙ ච භෙදෙ ච භයං දස්සෙත්වා ඛන්තියා ජනෙති, උපසමෙ ජනෙති, තස්මා ‘‘තජ්ජනීයකම්ම’’න්ති වුච්චති. කථං තජ්ජනීයකම්මං කතං හොති, කථං අකතං. කින්ති ච තජ්ජනීයකම්මං කතං හොති, කින්ති ච අකතං. කෙන ච තජ්ජනීයකම්මං කතං හොති, කෙන ච අකතං. කත්ථ ච තජ්ජනීයකම්මං කතං හොති, කත්ථ ච අකතං. කාය වෙලාය තජ්ජනීයකම්මං කතං හොති, කාය වෙලාය අකතං හොති? කථං තජ්ජනීයකම්මං කතං හොතීති සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන ඤත්තිචතුත්ථෙන කම්මෙන. කථං අකතං හොතීති වග්ගෙන සඞ්ඝෙන ඤත්තිචතුත්ථෙන කම්මෙන. කින්ති ච කතං හොතීති කරණසම්පත්තියා. කින්ති ච අකතං හොතීති කරණවිපත්තියා. කෙන ච කතං හොතීති සඞ්ඝෙන. කෙන ච අකතං හොතීති ගණෙන පුග්ගලෙන. කත්ථ ච කතං හොතීති යස්ස පුග්ගලස්ස සඞ්ඝො තජ්ජනීයකම්මං කරොති, තස්ස පුග්ගලස්ස සම්මුඛීභූතෙ. කත්ථ ච අකතං හොතීති යස්ස පුග්ගලස්ස සඞ්ඝො තජ්ජනීයකම්මං කරොති, තස්ස පුග්ගලස්ස අසම්මුඛීභූතෙ. කාය වෙලාය කතං හොතීති යදා කලහජාතාපත්ති සංවිජ්ජති. කාය වෙලාය අකතං හොතීති යදා කලහජාතාපත්ති න සංවිජ්ජති. කතිහාකාරෙහි තජ්ජනීයකම්මස්ස පත්තකල්ලං හොති, කතිහාකාරෙහි අපත්තකල්ලං? සත්තහාකාරෙහි තජ්ජනීයකම්මස්ස පත්තකල්ලං හොති, සත්තහාකාරෙහි අපත්තකල්ලං. කතමෙහි සත්තහාකාරෙහි පත්තකල්ලං, කතමෙහි සත්තහාකාරෙහි අපත්තකල්ලං හොති? කලහජාතාපත්ති න සංවිජ්ජති, සො වා පුග්ගලො අසම්මුඛීභූතො හොති, සඞ්ඝො වා වග්ගො හොති, අසංවාසිකො වා පුග්ගලො තස්සං පරිසායං සංවිජ්ජති, අචොදිතො වා හොති අසාරිතො වා, ආපත්තිං වා අනාරොපිතො. ඉමෙහි සත්තහාකාරෙහි තජ්ජනීයකම්මස්ස අපත්තකල්ලං හොති, ඉතරෙහි සත්තහාකාරෙහි පත්තකල්ලං හොති. එවං සෙසකම්මෙසූති.

75. පාරිවාසිකක්ඛන්ධකෙ ¶ ¶ ‘‘මා මං ගාමප්පවෙසනං ආපුච්ඡථාති වුත්තෙ අනාපුච්ඡාපි ගාමං පවිසිතුං වට්ටතී’’ති වදන්ති. සඞ්ඝො අත්තනො පත්තට්ඨානෙ ගහෙතුං වට්ටති. ඔණොජනං නාම විස්සජ්ජනං. ‘‘තං පන පාරිවාසිකෙන පාපිතස්ස අත්තනා සම්පටිච්ඡිතස්සෙව පුනදිවසාදිඅත්ථාය විස්සජ්ජනං කාතබ්බං, අසම්පටිච්ඡිත්වායෙව චෙ විස්සජ්ජෙති, න ලභතී’’ති වුත්තං.

76. පකතියාව නිස්සයොති එත්ථ ‘‘අන්තෙවාසිකානං ආලයසබ්භාවෙ යාව වස්සූපනායිකදිවසො, තාව කප්පති, තස්ස ආලයස්ස සබ්භාවෙ නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භතීති චෙ? න වට්ටති. තත්ථ ඉදානි ඛමාපෙය්යාමීතිආදිනා වට්ටතී’’ති වුත්තං. තත්ථ එකන්තෙන විස්සට්ඨත්තා, ඉධ පන එකන්තෙනෙව ද්වින්නම්පි සමභාවො ඉච්ඡිතබ්බො එවාති එකෙ. පටිබලස්ස වා භික්ඛුස්සාති එත්ථ ‘‘ලද්ධසම්මුතිකෙන ආණත්තොපි ගරුධම්මෙහි, අඤ්ඤෙහි වා ඔවදිතුං න ලභතී’’ති ලිඛිතං. තතො වා පාපිට්ඨතරාති එත්ථ ‘‘අසඤ්චිච්ච ආපන්නසඤ්චරිත්තතො සුක්කවිස්සට්ඨි පාපිට්ඨතරාති අයම්පි නයො යොජෙතබ්බො’’ති වුත්තං. පච්චයන්ති වස්සාවාසිකං. සෙනාසනං න ලභති සෙය්යපරියන්තභාගිතාය. ‘‘උද්දෙසාදීනි දාතුම්පි න ලභතී’’ති වදන්ති. ‘‘සචෙ ද්වෙ පාරිවාසිකා ගතට්ඨානෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං පස්සන්ති, උභොහිපි අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ආරොචෙතබ්බං අවිසෙසෙන ‘ආගන්තුකෙන ආරොචෙතබ්බං, ආගන්තුකස්ස ආරොචෙතබ්බ’න්ති වුත්තත්තා’’ති වුත්තං. අඤ්ඤවිහාරගතෙනාපි තත්ථ පුබ්බෙ ආරොචිතස්ස පුනාරොචනකිච්චං නත්ථි. ‘‘අනික්ඛිත්තවත්තස්ස බහි ආරොචිතස්ස යථා පුන විහාරෙ ආරොචනකිච්චං නත්ථි, එවං ‘ආගන්තුකසොධනත්ථං උපොසථදිවසෙ ආරොචෙතබ්බ’න්ති වචනඤ්හෙත්ථ සාධක’’න්ති වදන්ති.

81. එකච්ඡන්නෙ නිසින්නස්සාපි රත්තිච්ඡෙදදුක්කටාපත්තියො හොන්තීති එකෙ. අවිසෙසෙනාති පාරිවාසිකස්ස උක්ඛිත්තකස්සාති ඉමං භෙදං අකත්වා. ‘‘තදහුපසම්පන්නෙපි පකතත්තෙ’’ති වචනතො අනුපසම්පන්නෙහි වසිතුං වට්ටති. ‘‘සමවස්සාති එතෙන අපච්ඡා අපුරිමං නිපජ්ජනෙ ද්වින්නම්පි වත්තභෙදාපත්තිභාවං දීපෙතී’’ති ලිඛිතං.

පාරිවාසිකවත්තකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

මූලායපටිකස්සනාරහවත්තකථාවණ්ණනා

86. අත්තනො ¶ ¶ අත්තනො නවකතරන්ති පාරිවාසිකාදිනවකතරං. පඨමං සඞ්ඝමජ්ඣෙ පරිවාසං ගහෙත්වා නික්ඛිත්තවත්තෙන පුන එකස්සපි සන්තිකෙ සමාදියිතුං, නික්ඛිපිතුඤ්ච වට්ටති. මානත්තෙ පන නික්ඛිපිතුං වට්ටති. ඌනෙ ගණෙ චරණදොසත්තා න ගහෙතුන්ති එකෙ. පඨමං ආදින්නවත්තං එකස්ස සන්තිකෙ යථා නික්ඛිපිතුං වට්ටති, තථා සමාදියිතුම්පි වට්ටතීති පොරාණගණ්ඨිපදෙ.

පාරිවාසිකක්ඛන්ධකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

97. ‘‘වෙදයාමීති ¶ ජානාමි, චිත්තෙන සම්පටිච්ඡිත්වා සුඛං අනුභවාමි, න තප්පච්චයා අහං දුක්ඛිතොති අධිප්පායො’’ති ලිඛිතං. යස්ස මාළකෙ නාරොචිතං, තස්ස ආරොචෙත්වා නික්ඛිපිතබ්බං. යස්ස ආරොචිතං, තස්ස පුන ආරොචනකිච්චං නත්ථි, කෙවලං නික්ඛිපිතබ්බමෙව. වත්තං නික්ඛිපිත්වා වසන්තස්ස උපචාරසීමාගතානං සබ්බෙසං ආරොචනකිච්චං නත්ථි. දිට්ඨරූපානං සුතසද්දානං ආරොචෙතබ්බං, අදිට්ඨඅස්සුතානම්පි අන්තොද්වාදසහත්ථගතානං ආරොචෙතබ්බං. ‘‘ඉදං වත්තං නික්ඛිපිත්වා වසන්තස්ස ලක්ඛණ’’න්ති වුත්තං. ‘‘පරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස පරික්ඛෙපතො’තිආදි කිඤ්චාපි පාළියං නත්ථි, අථ ඛො අට්ඨකථාචරියානං වචනෙන තථා එව පටිපජ්ජිතබ්බ’’න්ති ච වුත්තං. ‘‘අත්ථිභාවං සල්ලක්ඛෙත්වාති ද්වාදසහත්ථෙ උපචාරෙ සල්ලක්ඛෙත්වා, අනික්ඛිත්තවත්තානං උපචාරසීමාය ආගතභාවං සල්ලක්ඛෙත්වා සහවාසාදිකං වෙදිතබ්බ’’න්ති ච වුත්තං. ‘‘නික්ඛිපන්තෙන ආරොචෙත්වා නික්ඛිපිතබ්බං, පයොජනං අත්ථී’’ති ච වුත්තං, න පන තං පයොජනං දස්සිතං. චිණ්ණමානත්තො භික්ඛු අබ්භෙතබ්බොති චිණ්ණමානත්තස්ස ච අබ්භානාරහස්ස ච නින්නානාකාරණත්තා අඤ්ඤථා ‘‘අබ්භානාරහො අබ්භෙතබ්බො’’ති වත්තබ්බං සියා. උක්ඛෙපනීයකම්මකතොපි අත්තනො ලද්ධිග්ගහණවසෙන සභාගභික්ඛුම්හි සති තස්ස අනාරොචාපෙතුං න ලභති.

102. ‘‘අනන්තරායිකස්ස ¶ පන අන්තරායිකසඤ්ඤාය ඡාදයතො අච්ඡන්නාවා’’ති පාඨො. අවෙරිභාවෙන සභාගො අවෙරිසභාගො. ‘‘සභාගසඞ්ඝාදිසෙසං ආපන්නස්ස පන සන්තිකෙ ආවි කාතුං න වට්ටතී’’ති පසඞ්ගතො ඉධෙව පකාසිතං. ලහුකෙසු පටික්ඛෙපො නත්ථි. තත්ථ ඤත්තියා ආවි කත්වා උපොසථං කාතුං අනුඤ්ඤාතත්තා ලහුකසභාගං ආවි කාතුං වට්ටතීති. සභාගසඞ්ඝාදිසෙසං පන ඤත්තියා ආරොචනං න වට්ටතීති කිර. ‘‘තස්ස සන්තිකෙ තං ආපත්තිං පටිකරිස්සතී’ති (මහාව. 171) වුත්තත්තා ලහුකස්සෙවායමනුඤ්ඤාතා ¶ . න හි සක්කා සුද්ධස්ස එකස්ස සන්තිකෙ සඞ්ඝාදිසෙසස්ස පටිකරණං කාතු’’න්ති ලිඛිතං. ලහුකෙසුපි සභාගං ආවි කාතුං න වට්ටතීති, තස්මා එව හි ඤත්තියා ආවිකරණං අනුඤ්ඤාතං, ඉතරථා තං නිරත්ථකං සියා. අඤ්ඤමඤ්ඤාරොචනස්ස වට්ටති, තතො න වට්ටතීති දීපනත්ථමෙව ඤත්තියා ආවිකරණමනුඤ්ඤාතං, තෙනෙව ඉධ ‘‘සභාගසඞ්ඝාදිසෙසං ආපන්නස්සා’’තිආදි වුත්තං. අයමත්ථො ‘‘එත්තාවතා තෙ ද්වෙ නිරාපත්තිකා හොන්ති, තෙසං සන්තිකෙ සෙසෙහි සභාගාපත්තියො දෙසෙතබ්බා’’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) වචනෙන කඞ්ඛාවිතරණියං පකාසිතොව. සඞ්ඝාදිසෙසං පන ඤත්තියා ආරොචෙත්වා උපොසථං කාතුං වට්ටති. තස්සා ඤත්තියා අයමත්ථො යදා සුද්ධං භික්ඛුං පස්සිස්සති, තස්ස සන්තිකෙ ආරොචනවසෙන පටිකරිස්සති. එවං පටිකතෙ ‘‘න ච, භික්ඛවෙ, සාපත්තිකෙන පාතිමොක්ඛං සොතබ්බං, යො සුණෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (චූළව. 386) වුත්තාපත්තිතො මොක්ඛො හොතීති, තස්මා ‘‘ගරුකං වා හොතු ලහුකං වා, ඤත්තියා ආවි කාතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං, උභොසු නයෙසු යුත්තතරං ගහෙතබ්බං.

නාමඤ්චෙව ආපත්ති චාති ‘‘තෙන තෙන වීතික්කමෙනාපන්නාපත්ති ආපත්ති. නාමන්ති තස්සා ආපත්තියා නාම’’න්ති ලිඛිතං. ආරොචෙත්වා නික්ඛිපිතබ්බන්ති එත්ථ ආරොචනං වත්තභෙදදුක්කටපඅහරණප්පයොජනන්ති වෙදිතබ්බං. අකාරණමෙතන්ති ‘‘සම්බහුලා සඞ්ඝාදිසෙසා ආපත්තියො ආපජ්ජි’’න්ති වුත්තෙ වුට්ඨානතො.

දසසතං රත්තිසතන්ති දසසතං ආපත්තියො රත්තිසතං ඡාදෙත්වාති යොජෙතබ්බං. අග්ඝසමොධානො නාම සභාගවත්ථුකායො සම්බහුලා ආපත්තියො ආපන්නස්ස බහුරත්තිං පටිච්ඡාදිතාපත්තියං නික්ඛිපිත්වා දාතබ්බො, ඉතරො නානාවත්ථුකානං වසෙනාති අයමෙතෙසං විසෙසොති.

‘‘ගාමස්සාති ¶ න වුත්ත’’න්ති වචනතො කිර ගාමූපචාරෙපි වට්ටතීති අධිප්පායොති ලිඛිතං. වුත්තඤ්ච ‘‘අයං පන විසෙසො’’ති. ‘‘එත්ථ අට්ඨකථාචරියාව පමාණං. යුත්තං න දිස්සතී’’ති ලිඛිතං. අනුගණ්ඨිපදෙ පන ‘‘අයං පන විසෙසො, ආගන්තුකස්ස…පෙ… ඔක්කමිත්වා ගච්ඡති, රත්තිච්ඡෙදො හොතියෙවා’’ති වචනෙ හෙට්ඨා ‘‘අන්තොඅරුණෙ එව නික්ඛමිත්වා ගාමූපචාරතො ද්වෙ ¶ ලෙඩ්ඩුපාතෙ අතික්කමිත්වා’’තිආදිනා නයෙන ගරුං කත්වා වචනතො, භික්ඛුනීනං ගරුකවසෙනෙව තත්ථ තත්ථ සික්ඛාපදානං පඤ්ඤත්තත්තා ච තදනුරූපවසෙනෙව අට්ඨකථාචරියෙන භික්ඛුනීනං ගරුං කත්වා මානත්තචරණවිධිදස්සනත්ථං ‘‘යත්තකා පුරෙභත්තං වා’’තිආදි වුත්තං. කුරුන්දිආදීසු වුත්තවචනෙන කරොන්තස්සපි දොසො නත්ථීති දස්සෙතුං කෙවලං ලක්ඛණමත්තමෙව වුත්තං, තදුභයම්පි තෙන තෙන පරියායෙන යුජ්ජති, විනිච්ඡයෙ පත්තෙ ලක්ඛණෙ එව ඨාතබ්බතො කුරුන්දිආදීසු වුත්තවචනං පච්ඡා වුත්තං. පයොගො පන පුරිමොව. යථා චෙත්ථ, තථා සචෙ කාචි භික්ඛුනී ද්වෙ ලෙඩ්ඩුපාතෙ අනතික්කමිත්වා අරුණං උට්ඨපෙති, දොසො නත්ථි, තථාපි සබ්බට්ඨකථාසු වුත්තත්තා ‘‘පුරිමමෙව ආචිණ්ණ’’න්ති වුත්තං. පරිවාසවත්තාදීනන්ති ‘‘පරිවාසනිස්සයපටිප්පස්සද්ධිආදීනං උපචාරසීමාය පරිච්ඡින්නත්තා භික්ඛුනුපස්සයස්ස උපචාරසීමාව ගහෙතබ්බා, න ගාමො’’ති ලිඛිතං. ‘‘තස්මිං ගාමෙ භික්ඛාචාරො සම්පජ්ජතී’තිආදි පවාරිතවසෙන වුත්තං. න හි තත්ථ අන්තොගාමෙ විහාරො අත්ථී’’ති ච ලිඛිතං, ‘‘තම්පි තෙන පරියායෙන යුජ්ජති, න අත්ථතො’’ති ච.

පටිච්ඡන්නපරිවාසාදිකථාවණ්ණනා

108. ‘‘විසුං මානත්ථං චරිතබ්බන්ති මූලාය පටිකස්සනං අකත්වා විසුං කම්මවාචායා’’ති ච ලිඛිතං. ‘‘සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තී’’ති වුත්තත්තා එකොව, එකවත්ථුම්හි ආපන්නා සඞ්ඝාදිසෙසා ථුල්ලච්චයදුක්කටමිස්සකා නාම. මක්ඛධම්මො නාම ඡාදෙතුකාමතා.

143. ධම්මතාති ධම්මතාය, තථාතායාති අත්ථො ‘‘අලජ්ජිතා’’ති එත්ථ විය.

148. පුරිමං උපාදාය ද්වෙ මාසා පරිවසිතබ්බාති එත්ථ ‘‘පරිවසිතදිවසාපි ගණනූපගා හොන්තී’’ති ලිඛිතං.

184. තස්මිං භූමියන්ති තස්සං භූමියං. සම්බහුලා සඞ්ඝාදිසෙසා ආපත්තියො ආපජ්ජති පරිමාණම්පීතිආදි ජාතිවසෙනෙකවචනං.

සමුච්චයක්ඛන්ධකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

186-187. යත්ථ ¶ ¶ යත්ථ කම්මවාචාය ‘‘අය’’න්ති වා ‘‘ඉමෙ’’ති වා සම්මුඛානිද්දෙසනියමො අත්ථි, සබ්බං තං කම්මං සම්මුඛාකරණීයමෙව, න කෙවලං තජ්ජනීයාදිපඤ්චවිධමෙව. පඤ්චවිධස්සෙව පන උද්ධරිත්වා දස්සනං කම්මක්ඛන්ධකෙ තාව තස්සෙව පාළිආරුළ්හත්තා, චතුවීසතියා පාරාජිකෙසු විජ්ජමානෙසු පාරාජිකකණ්ඩෙ ආගතානංයෙව චතුන්නං උද්ධරිත්වා දස්සනං වියාති වෙදිතබ්බං. තත්ථ ‘‘පුග්ගලස්ස සම්මුඛතා හත්ථපාසූපගමනමෙවා’’ති වුත්තං, තං කාරණං සම්මුඛාකරණීයස්සපි සම්මුඛානිද්දෙසනියමාභාවතො. කාමං අයමත්ථො කම්මක්ඛන්ධකෙයෙව ‘‘තීහි, භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතං තජ්ජනීයකම්මං අධම්මකම්මඤ්ච හොති…පෙ… අසම්මුඛාකතං හොතී’’ති (චූළව. 4) වචනෙනෙව සිද්ධො, තත්ථ පන ආපත්ති න දස්සිතා. ඉධ ‘‘යො කරෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති තත්ථ භවිතබ්බාපත්තිදස්සනත්ථං ඉදං ආරද්ධන්ති වෙදිතබ්බං. ‘‘සම්මුඛාවිනයපතිරූපකෙන වූපසන්තම්පි සම්මුඛාවිනයෙනෙව වූපසන්තගණනං ගච්ඡතීති දස්සෙතුං ‘අධම්මවාදී පුග්ගලො’තිආදි ආරද්ධ’’න්ති වුත්තං, ලිඛිතඤ්ච. එවං වූපසන්තං සම්මුඛාවිනයපතිරූපකෙන වූපසන්තං නාම හොති, න සම්මුඛාවිනයෙන ච අඤ්ඤෙන කෙනචීති දස්සෙතුං ඉදමාරද්ධන්ති ආචරියො.

195. දබ්බස්ස කම්මවාචාය ‘‘සඞ්ඝො ඉමං ආයස්මන්තං දබ්බ’’න්ති සම්මුඛානිද්දෙසො නත්ථි, තථාපි ‘‘පඨමං දබ්බො යාචිතබ්බො’’ති වචනෙන සම්මුඛාකරණීයතා තස්ස සිද්ධා. තථා අඤ්ඤත්ථාපි යථාසම්භවං ලෙසො වෙදිතබ්බො. සතිවෙපුල්ලප්පත්තස්ස දාතබ්බො විනයො සතිවිනයො.

196-7. ‘‘යස්ස උම්මත්තකස්ස තංතංවීතික්කමතො අනාපත්ති, තාදිසස්සෙව අමූළ්හවිනයං දාතුං වට්ටතීති අමූළ්හස්ස කත්තබ්බවිනයො අමූළ්හවිනයො’’ති ලිඛිතං, තං යුත්තං ‘‘සඞ්ඝො ¶ ගග්ගස්ස භික්ඛුනො අමූළ්හස්ස අමූළ්හවිනයං ¶ දෙතී’’ති වචනතො. ‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, අධම්මිකානි අමූළ්හවිනයස්ස දානානී’’ති ඉමස්ස විභඞ්ගෙ ‘‘න සරාමී’’ති වචනං වීතික්කමකාලං සන්ධාය තස්ස විභඞ්ගස්ස පවත්තත්තා. අමූළ්හවිනයදානකාලෙ පනස්ස අමූළ්හතා විනිච්ඡිතබ්බා.

200. ‘‘අප්පටිඤ්ඤාය භික්ඛූනං කම්මානි කරොන්තී’’ති ආරභන්තස්ස කාරණං වුත්තමෙව. පටිඤ්ඤාතෙන කරණං පටිඤ්ඤාතකරණං.

207. ‘‘තීහි, භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතං තස්සපාපියසිකාකම්ම’’න්ති ආරභිත්වා පඤ්ච අඞ්ගානි දස්සෙත්වා පාළි ගතා, ‘‘සා පෙය්යාලෙන සඞ්ඛිපිත්වා ගතාති ඤාතබ්බ’’න්ති ලිඛිතං. තථා සුක්කපක්ඛෙපි.

214. ‘‘සබ්බෙහෙව එකජ්ඣං සන්නිපතිතබ්බ’’න්ති ඡන්දදානස්ස පටික්ඛිත්තත්තා පවාරණක්ඛන්ධකට්ඨකථායඤ්ච ‘‘භින්නස්ස හි සඞ්ඝස්ස සමග්ගකරණකාලෙ, තිණවත්ථාරකසමථෙ, ඉමස්මිඤ්ච පවාරණසඞ්ගහෙති ඉමෙසු තීසු ඨානෙසු ඡන්දං දාතුං න වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 241) වුත්තත්තා ඉධ ආගන්ත්වා වා ඡන්දං දත්වා පරිවෙණාදීසු නිසින්නාති ඉදං විරුජ්ඣති විය ඛායතීති චෙ? න ඛායති අධිප්පායඤ්ඤූනං. අයඤ්හෙත්ථ අධිප්පායො – විසුජ්ඣිතුකාමෙහි සබ්බෙහෙව සන්නිපතිතබ්බං, අසන්නිපතිතස්ස නත්ථි සුද්ධි ඡන්දදායකස්ස. කෙවලං තං කම්මං සන්නිපතිතානං සම්පජ්ජති. අට්ඨකථායං විසුජ්ඣිතුකාමානං ඡන්දං දාතුං න වට්ටතීති අධිප්පායො. ඉතරථා පාළියා ච විරුජ්ඣති. ‘‘ඨපෙත්වා යෙ න තත්ථ හොතී’’ති හි අයං පාළි සන්නිපාතං ආගන්ත්වා ඡන්දං දත්වා ඨිතානං අත්ථිතං දීපෙති. නිස්සීමගතෙ සන්ධාය වුත්තං සියාති චෙ? නිස්සීමගතෙ ඨපෙත්වා ඉධ කිං, තස්මා යො සාමග්ගීඋපොසථෙ ඡන්දං දත්වා තිට්ඨති චෙ, නානාසංවාසකභූමියංයෙව තිට්ඨති, තස්ස ඡන්දදායකස්ස පවාරණසඞ්ගහොපි නත්ථි. යො ච තිණවත්ථාරකකම්මෙ නාගච්ඡති, සො තාහි ආපත්තීහි න සුජ්ඣතීති වෙදිතබ්බං. යස්ස එතං න රුච්චති ¶ , තස්ස පරිවාරෙ වුත්තපරිසතො කම්මවිපත්තිලක්ඛණං ¶ විරුජ්ඣති, තත්ථ හි කෙවලං ඡන්දාරහානං ඡන්දො අනාහටො හොති සචෙ, අකතං තබ්බිපරීතෙන සම්පත්තිදීපනතොති වුත්තං හොති. තථා පත්තකල්ලලක්ඛණම්පි විරුජ්ඣති. තෙසු තීසු ඨානෙසු කම්මප්පත්තායෙව සබ්බෙ, න තත්ථ ඡන්දාරහො අත්ථීති චෙ? න, චතුවග්ගාදිකරණවිභාජනෙ අවිසෙසෙත්වා ඡන්දාරහස්ස ආගතත්තා, තං සාමඤ්ඤතො වුත්තං. ඉදඤ්ච ආවෙණිකලක්ඛණං, තෙනෙව සතිපි දිට්ඨාවිකම්මෙ ඉදං පටිකුට්ඨකතං න හොතීති චෙ? න, නානත්තසභාවතො. ඉධ හි යෙ පන ‘‘න මෙතං ඛමතී’ති අඤ්ඤමඤ්ඤං දිට්ඨාවිකම්මං කරොන්තී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 214) වචනතො න සඞ්ඝස්ස දිට්ඨාවිකම්මං කතං. තස්මිං සති පටිකුට්ඨකතමෙව හොති. අඤ්ඤථා පුබ්බභාගා තා ඤත්තියො නිරත්ථිකා සියුං, න ච පරිවාරට්ඨකථායං ඡන්දාරහාධිකාරෙ නයො දින්නො. පවාරණක්ඛන්ධකට්ඨකථායං ‘‘තීසු ඨානෙසු ඡන්දං දාතුං න වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 241) වුත්තත්තා විරුජ්ඣතීති චෙ? න, අට්ඨකථාය පමාණභාවෙ සති ‘‘ඉධ ඡන්දං දත්වා පරිවෙණාදීසු නිසින්නා’’තිආදි වචනෙ සුද්ධිකාමතො එව ගහිතෙ සබ්බං න විරුජ්ඣතීති එකෙ. ‘‘ආගන්ත්වා වා ඡන්දං දත්වා පරිවෙණාදීසු නිසින්නා, තෙ ආපත්තීහි න වුට්ඨහන්තී’’ති ඉදං න වත්තබ්බං. කස්මා? හෙට්ඨා ‘‘සබ්බෙහෙව එකජ්ඣං සන්නිපතිතබ්බ’’න්ති ඡන්දදානස්ස පටික්ඛෙපවචනතො අට්ඨකථායං ‘‘තීසු ඨානෙසු ඡන්දං දාතුං න වට්ටතී’’ති වුත්තත්තා, අන්ධකට්ඨකථායම්පි තථෙව වුත්තත්තා චාති? න, එකජ්ඣමෙව කම්මෙ කරීයමානෙ යො ඉධ ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, අම්හාකං…පෙ… ගිහිපටිසංයුත්ත’’න්ති සාධාරණඤත්තිං ඨපෙත්වා පුන ‘‘සුණන්තු මෙ, ආයස්මන්තා’’තිආදිනා අසාධාරණඤත්තියො ඨපෙත්වා ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අම්හාකං…පෙ… එවමෙතං ධාරයාමී’’ති එකතොපක්ඛිකානං සන්ධියා කතාය තදනන්තරෙ කෙනචි කරණීයෙන ඡන්දං දත්වා ගච්ඡති, තස්ස ආපත්තීහි වුට්ඨානං නත්ථි. අපරෙසම්පි එකතොපක්ඛිකානං අබ්භන්තරෙ ඨිතත්තා විභූතත්තා කරණස්ස අයමත්ථොව වුත්තො. සාධාරණවසෙන දුතියාය ඤත්තියා ඨපිතාය යෙ තස්මිං ඛණෙ ඤත්තිදුතියකම්මවාචාසු අනාරද්ධාසු, අපරියොසිතාසු වා ඡන්දං දත්වා ගච්ඡන්ති, තෙසම්පි න වුට්ඨාති එව. යෙ න තත්ථ හොන්තීති පදස්ස ච යෙ වුත්තප්පකාරෙන නයෙන තත්ථ න හොන්තීති අත්ථො ගහෙතබ්බො. වුත්තප්පකාරත්ථදීපනත්ථඤ්ච අට්ඨකථායං ‘‘ඡන්දං දත්වා පරිවෙණාදීසු නිසින්නා’’ති ඉදමෙව ¶ අවත්වා ‘‘යෙ පන තෙහි වා සද්ධිං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වාපි තත්ථ අනාගතා, ආගන්ත්වා වා ඡන්දං දත්වා පරිවෙණාදීසු නිසින්නා’’ති වුත්තං, එවං පුබ්බෙනාපරං සන්ධීයති. ‘‘පාළියා ච තත්ථ දිට්ඨාවිකම්මෙන කම්මස්ස අකුප්පතා වෙදිතබ්බා’’ති වුත්තං.

220. චිත්තුප්පාදො ¶ විවාදො. විවාදසද්දොපි කාරණූපචාරෙන කුසලාදිසඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. තං සන්ධාය ‘‘සමථෙහි ච අධිකරණීයතාය අධිකරණ’’න්ති වුත්තං. අථ වා විවාදහෙතුභූතස්ස චිත්තුප්පාදස්ස වූපසමෙන සම්භවස්ස සද්දස්සපි වූපසමො හොතීති චිත්තුප්පාදස්සපි සමථෙහි අධිකරණීයතා පරියායො සම්භවති. ‘‘කුසලචිත්තා විවදන්තී’’ති වුත්තවිවාදෙපි ‘‘විපච්චතාය වොහාරො’’ති වුත්තං, න වුත්තවචනහෙතුවසෙනාති වෙදිතබ්බං.

222. ‘‘ආපත්තිඤ්හි ආපජ්ජන්තො කුසලචිත්තො වා’’ති වචනතො කුසලම්පි සියාති චෙ? න තං ආපත්තාධිකරණං සන්ධාය වුත්තං, යො ආපත්තිං ආපජ්ජති, සො තීසු චිත්තෙසු අඤ්ඤතරචිත්තසමඞ්ගී හුත්වා ආපජ්ජතීති දස්සනත්ථං ‘‘යං කුසලචිත්තො ආපජ්ජතී’’තිආදි වුත්තං. යො ‘‘පඤ්ඤත්තිමත්තං ආපත්තාධිකරණ’’න්ති වදෙය්ය, තස්ස අකුසලාදිභාවොපි ආපත්තාධිකරණස්ස න යුජ්ජතෙව විවාදාධිකරණාදීනං වියාති චෙ? න, ‘‘නත්ථාපත්තාධිකරණං කුසල’’න්ති ඉමිනා විරොධසම්භවතො. අනුගණ්ඨිපදෙ පන ‘‘ආපත්තාධිකරණං නාම තථාපවත්තමානඅකඋසලචිත්තුප්පාදරූපක්ඛන්ධානමෙතං අධිවචනං. අවසිට්ඨෙසු කුසලාබ්යාකතපඤ්ඤත්තීසු ‘ආපත්තාධිකරණං සියා අකුසලං සියා අබ්යාකත’න්ති වචනතො පඤ්ඤත්තිතාව පටිසිද්ධා කුසලත්තිකෙ අපරියාපන්නත්තා. කුසලපටිසෙධෙනෙව තෙන සමානගතිකත්තා කිරියාබ්යාකතානම්පි පටිසෙධො වෙදිතබ්බො, කිරියාබ්යාකතානං විය අනුගමනතො විපාකාබ්යාකතානම්පි පටිසෙධො කතොව හොති, තථාපි අබ්යාකතසාමඤ්ඤතො රූපක්ඛන්ධෙන සද්ධිං විපාකකිරියාබ්යාකතානම්පි අධිවචනන්ති වෙදිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. තත්ථ ‘‘කුසලචිත්තං අඞ්ගං හොතී’’ති විනයෙ අපකතඤ්ඤුනො සන්ධාය වුත්තං අප්පහරිතකරණාදිකෙ සති. තස්මාති යස්මා ¶ ‘‘නත්ථි ආපත්තාධිකරණං කුසල’’න්ති වත්තුං න සක්කා, තස්මා කුසලචිත්තං අඞ්ගං න හොතීති අත්ථො. යදි එවං කස්මා ‘‘තිචිත්තං තිවෙදන’’න්ති වුච්චතීති චෙ? තං දස්සෙතුං ‘‘නයිද’’න්තිආදි ආරද්ධන්ති එකෙ. ආපත්තිසමුට්ඨාපකචිත්තං අඞ්ගප්පහොනකචිත්තං නාම. ‘‘එකන්තතොති යෙභුය්යෙනාති අත්ථො, ඉතරථා විරුජ්ඣති. කස්මා? ‘යස්සා සචිත්තකපක්ඛෙ චිත්තං අකුසලමෙව හොතී’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. පඨමපාරාජිකවණ්ණනා) වුත්තත්තා’’ති වදන්ති. තෙන කිං? විපාකො නත්ථි, කස්මා? එකන්තාකුසලත්තා, තස්මා කථාව තත්ථ නත්ථි. යත්ථ පන අත්ථි, තං දස්සෙන්තො ‘‘යං පන පණ්ණත්තිවජ්ජ’’න්තිආදිමාහ. අසඤ්චිච්ච පන කිඤ්චි අජානන්තස්ස…පෙ… අබ්යාකතං හොතීති භික්ඛුම්හි කම්මට්ඨානගතචිත්තෙන නිපන්නෙ, නිද්දායන්තෙ වා මාතුගාමො චෙ සෙය්යං කප්පෙති, තස්ස භික්ඛුනො විජ්ජමානම්පි කුසලචිත්තං ආපත්තියා අඞ්ගං න හොති, තස්මා තස්මිං ඛණෙ සෙය්යාකාරෙන ¶ වත්තමානරූපමෙව ආපත්තාධිකරණං නාම. භවඞ්ගචිත්තෙ විජ්ජමානෙපි එසෙව නයො. තස්මිඤ්හි ඛණෙ උට්ඨාතබ්බෙ ජාතෙ අනුට්ඨානතො රූපක්ඛන්ධොව ආපත්ති නාම, න විපාකෙන සද්ධිං. සචෙ පන වදෙය්ය, තස්ස එවංවාදිනො අචිත්තකානං කුසලචිත්තං ආපජ්ජෙය්ය. කිං වුත්තං හොති? එළකලොමං ගහෙත්වා කම්මට්ඨානමනසිකාරෙන තියොජනං අතික්කමන්තස්ස, පණ්ණත්තිං අජානිත්වා පදසො ධම්මං වාචෙන්තස්ස ච ආපජ්ජිතබ්බාපත්තියා කුසලචිත්තං ආපජ්ජෙය්යාති. ආපජ්ජතියෙවාති චෙ? නාපජ්ජති. කස්මා? ‘‘නත්ථි ආපත්තාධිකරණං කුසල’’න්ති වචනතො.

චලිතො කායො, පවත්තා වාචා, අඤ්ඤතරමෙව අඞ්ගන්ති අඤ්ඤතරමෙව ආපත්තීති අත්ථො. කෙවලං පඤ්ඤත්තියා අකුසලාදිභාවාසම්භවතො ආපත්තිතා න යුජ්ජති. ආපත්තිං ආපජ්ජන්තො තීසු අඤ්ඤතරසමඞ්ගී හුත්වා ආපජ්ජතීති දස්සනත්ථං ‘‘යං කුසලචිත්තො’’තිආදි වුත්තං. තස්සත්ථො – පථවීඛණනාදීසු කුසලචිත්තක්ඛණෙ වීතික්කමවසෙන පවත්තරූපසම්භවතො කුසලචිත්තො වා අබ්යාකතාපත්තිං ආපජ්ජති. තථා අබ්යාකතචිත්තො වා අබ්යාකතරූපසඞ්ඛාතං අබ්යාකතාපත්තිං ආපජ්ජති, පාණාතිපාතාදීසු අකුසලචිත්තො වා අකුසලාපත්තිං ආපජ්ජති, රූපං පනෙත්ථ අබ්බොහාරිකං. සුපිනපස්සනකාලාදීසු පාණාතිපාතාදිං කරොන්තො සහසෙය්යාදිවසෙන ආපජ්ජිතබ්බාපත්තිං ආපජ්ජන්තො අකුසලචිත්තො ¶ අබ්යාකතාපත්තිං ආපජ්ජතීති වෙදිතබ්බො. ඉදං වුච්චති ආපත්තාධිකරණං අකුසලන්ති අකුසලචිත්තුප්පාදො. පොරාණගණ්ඨිපදෙසු පන ‘‘පුථුජ්ජනො කල්යාණපුථුජ්ජනො සෙක්ඛො අරහාති චත්තාරො පුග්ගලෙ දස්සෙත්වා තෙසු අරහතො ආපත්තාධිකරණං අබ්යාකතමෙව, තථා සෙක්ඛානං, තථා කල්යාණපුථුජ්ජනස්ස අසඤ්චිච්ච වීතික්කමකාලෙ අබ්යාකතමෙව. ඉතරස්ස අකුසලම්පි හොති අබ්යාකතම්පි. යස්මා චස්ස සඤ්චිච්ච වීතික්කමකාලෙ අකුසලමෙව හොති, තස්මා වුත්තං ‘නත්ථි ආපත්තාධිකරණං කුසල’න්ති. සබ්බත්ථ අබ්යාකතං නාම තස්ස විපාකාභාවමත්තං සන්ධාය එවංනාමකං ජාත’’න්ති ලිඛිතං, විචාරෙත්වා ගහෙතබ්බං.

224. විවාදො විවාදාධිකරණන්ති යො කොචි විවාදො, සො සබ්බො කිං විවාදාධිකරණං නාම හොතීති එකපුච්ඡා. ‘‘විවාදො අධිකරණන්ති විවාදාධිකරණමෙව විවාදො ච අධිකරණඤ්චාති පුච්ඡති. තදුභයං විවාදාධිකරණමෙවාති පුච්ඡතීති වුත්තං හොතී’’ති පොරාණගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. කෙසුචි පොත්ථකෙසු අයං පුච්ඡා නත්ථි. යදි එවං ඉමාය න භවිතබ්බං විවාදො විවාදාධිකරණං, විවාදාධිකරණං විවාදො, විවාදාධිකරණං විවාදො චෙව අධිකරණඤ්චාති පඤ්චපඤ්හාහි භවිතබ්බං සියා. කෙසුචි පොත්ථකෙසු තිස්සො, කෙසුචි චතස්සො, පඤ්ච නත්ථි. තත්ථ ද්වෙ විභත්තා. ඉතරාසු අධිකරණං විවාදොති යං කිඤ්චි අධිකරණං, විවාදසඞ්ඛ්යමෙව ¶ ගච්ඡති, විවාදො අධිකරණන්ති යො කොචි විවාදො, සො සබ්බො අධිකරණසඞ්ඛ්යං ගච්ඡතීති පුච්ඡති. එස නයො සබ්බත්ථ.

228. සම්මුඛාවිනයස්මින්ති සම්මුඛාවිනයභාවෙ.

230. ‘‘අන්තරෙනාති කාරණෙනා’’ති ලිඛිතං.

233. උබ්බාහිකාය ඛිය්යනකෙ පාචිත්ති න වුත්තා තත්ථ ඡන්දදානස්ස නත්ථිතාය.

236. තස්ස ඛො එතන්ති එසොති අත්ථො ‘‘එතදග්ග’’න්ති එත්ථ විය.

238. ‘‘කා ¶ ච තස්ස පාපියසිකා’’ති කිර පාඨො.

242. ‘‘කිච්චමෙව කිච්චාධිකරණ’’න්ති වචනතො අපලොකනකම්මාදීනමෙතං අධිවචනං, තං විවාදාධිකරණාදීනි විය සමථෙහි සමෙතබ්බං න හොති, කින්තු සම්මුඛාවිනයෙන සම්පජ්ජතීති අත්ථො.

244. පුථුපාණිනා ¶ කත්තබ්බං කම්මං පුථුපාණිකං.

245. ‘‘කණ්ණතො නික්ඛන්තමුත්තොලම්බකාදීනං කුණ්ඩලාදීන’’න්ති ලිඛිතං. ‘‘කායූර’’න්ති පාළිපාඨො. ‘‘කෙයූරාදීනී’’ති ආචරියෙනුද්ධටං.

248. ‘‘සාධුගීතං ¶ නාම පරිනිබ්බුතට්ඨානෙ ගීත’’න්ති ලිඛිතං. දන්තගීතං ගායිතුකාමානං වාක්කකරණීයං. දන්තගීතස්ස විභාවනත්ථං ‘‘යං ගායිස්සාමා’’තිආදිමාහ.

249. චතුරස්සවත්තං නාම චතුප්පාදගාථාවත්තං. ‘‘තරඞ්ගවත්තාදීනි උච්චාරණවිධානානි නට්ඨපයොගානී’’ති ලිඛිතං. බාහිරලොමින්ති භාවනපුංසකං, යථා තස්ස උණ්ණපාවාරස්ස බහිද්ධා ලොමානි දිස්සන්ති, තථා ධාරෙන්තස්ස දුක්කටන්ති වුත්තං හොති.

251. විරූපක්ඛෙහීතිආදි සහයොගකරණවචනං. සරබූති ගෙහගොළිකා. සා කිර සෙතා සවිසා හොති. සොහන්ති යස්ස මෙ එතෙහි මෙත්තං, සොහං නමො කරොමි භගවතොති සම්බන්ධො. අඤ්ඤම්හි…පෙ… ඡෙතබ්බම්හීති රාගානුසයෙ.

252. උට්ටිත්වාති පක්ඛිපිත්වා. ඔතරතූති ඉද්ධියා ඔතාරෙත්වා ගණ්හාතු. අනුපරියායීති අනුපරිබ්භමි.

253. න අච්ඡුපියන්තීති න ලග්ගන්ති. රූපකාකිණ්ණානීති ඉත්ථිරූපාදීහි වොකිණ්ණානි.

254. ආලින්දකමිඩ්ඪිකාදීනන්ති පමුඛමිඩ්ඪිකාදීනං. පරිවත්තෙත්වා තත්ථෙවාති එත්ථ ‘‘පරිවත්තෙත්වා තතියවාරෙ තත්ථෙව මිඩ්ඪියා පතිට්ඨාතී’’ති ලිඛිතං. පරිභණ්ඩං නාම ගෙහස්ස බහි කුට්ටපාදස්ස ථිරභාවත්ථං කතා තනුකමිඩ්ඪිකා ¶ වුච්චති. එත්ථ ‘‘පරිවට්ටිත්වා පත්තො භිජ්ජතීති අධිකරණභෙදාසඞ්කාය අභාවෙ ඨානෙ ඨපෙතුං වට්ටතී’’ති ලිඛිතං. පත්තමාළකො වට්ටිත්වා පත්තානං අපතනත්ථං වට්ටං වා චතුරස්සං වා ඉට්ඨකාදීහි පරික්ඛිපිත්වා මාළකච්ඡන්නෙන කතො. ‘‘පත්තමණ්ඩලිකා පත්තපච්ඡිකා තාලපත්තාදීහි කතා’’ති ච ලිඛිතං. මිඩ්ඪන්තෙ ආධාරකෙ ඨපෙතුං වට්ටති පත්තසන්ධාරණත්ථං වුත්තත්තා. මඤ්චෙ ආධාරකෙපි න වට්ටති නිසීදනපච්චයා වාරිතත්තා. ආසන්නභූමිකත්තා ඔලම්බෙතුං වට්ටති.

255. ‘‘අංසකූටෙ ලග්ගෙත්වාති වචනතො අග්ගහත්ථෙ ලග්ගෙත්වා අඞ්කෙ ඨපෙතුං න වට්ටතී’’ති කෙචි වදන්ති, න සුන්දරං, ‘‘න කෙවලං යස්ස පත්තො’’තිආදි යදි හත්ථෙන ගහිතපත්තෙ භෙදසඤ්ඤා, පගෙව අඤ්ඤෙන සරීරාවයවෙනාති කත්වා වුත්තං. පාළියං පන පචුරවොහාරවසෙන වුත්තං. ඝටිකපාලමයං ඝටිකටාහං. ඡවසීසස්ස පත්තන්ති ‘‘සිලාපුත්තකස්ස සරීරං, ඛීරස්ස ධාරාතිආදිවොහාරවසෙන ¶ වුත්තං. මඤ්චෙ නිසීදිතුං ආගතොති අත්ථො. ‘‘පිසාචිල්ලිකාති පිසාචදාරකා’’තිපි වදන්ති. දින්නකමෙව පටිග්ගහිතමෙව. චබ්බෙත්වාති ඛාදිත්වා. අට්ඨිකානි ච කණ්ටකානි ච අට්ඨිකකණ්ටකානි. ‘‘එතෙසු සබ්බෙසු පණ්ණත්තිං ජානාතු වා, මා වා, ආපත්තියෙවා’’ති ලිඛිතං.

256. විප්ඵාළෙත්වාති ඵාළෙත්වා. කිණ්ණෙන පූරෙතුන්ති සුරාකිණ්ණෙන පූරෙතුං. බිදලකං නාම දිගුණකරණසඞ්ඛාතස්ස කිරියාවිසෙසස්ස අධිවචනං. කස්ස දිගුණකරණං? යෙන කිලඤ්ජාදිනා මහන්තං කථිනමත්ථතං, තස්ස. තඤ්හි දණ්ඩකථිනප්පමාණෙන පරියන්තෙ සංහරිත්වා දිගුණං කාතබ්බං. අඤ්ඤථා ඛුද්දකචීවරස්ස අනුවාතපරිභණ්ඩාදිවිධානකරණෙ හත්ථස්ස ඔකාසො න හොති. සලාකාය සති ද්වින්නං චීවරානං අඤ්ඤතරං ඤත්වා සිබ්බිතාසිබ්බිතං සුඛං පඤ්ඤායති. දණ්ඩකථිනෙ කතෙ න බහූහි සහායෙහි පයොජනං. ‘‘අසංකුටිත්වා චීවරං සමං හොති. කොණාපි සමා හොන්තී’’ති ලිඛිතං, ‘‘හලිද්දිසුත්තෙන සඤ්ඤාකරණ’’න්ති වුත්තත්තා හලිද්දිසුත්තෙන චීවරං සිබ්බෙතුම්පි වට්ටතීති සිද්ධං. තත්ථ හි කෙචි අකප්පියසඤ්ඤිනො. පටිග්ගහො නාම අඞ්ගුලිකොසො.

257-8. පාතීති ¶ පටිග්ගහසණ්ඨානං. පටිග්ගහත්ථවිකන්ති අඞ්ගුලිකොසත්ථවිකං. සූචිසත්ථකානං පුබ්බෙ ආවෙසනත්ථවිකාය අනුඤ්ඤාතත්තා ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, භෙසජ්ජත්ථවික’’න්ති වුත්තං. එත්ථ සූචිසත්ථකාදීනිපි ඨපෙතබ්බානීති නිදානං සූචෙති. සචෙපි උපනන්දො භික්ඛු අලජ්ජී, තථාපි සන්තකමෙතං අමූලච්ඡෙදකතභික්ඛුනො ලජ්ජිනොපි සමානස්ස කප්පතීති යුජ්ජති. න සම්මතීති න පහොති.

260-1. බහි කුට්ටස්ස සමන්තතො නීචවත්ථුකං කත්වා ඨිතං ‘‘මණ්ඩලික’’න්ති වුච්චති. ජන්තාඝරප්පටිච්ඡාදිනා ඡන්නස්ස නග්ගියං යස්ස න පඤ්ඤායති, තස්සෙව පරිකම්මං කාතබ්බං. එස නයො උදකවත්ථපටිච්ඡාදීසුපි.

262-3. පණියා නාම පණියකාරකා. ආකඩ්ඪනයන්තං ආකඩ්ඪියමානං කූපස්ස උපරිභාගෙ පරිබ්භමති. අරහටඝටියන්තං සකටචක්කසණ්ඨානයන්තං. තස්ස අරෙ අරෙ ඝටිකානි බන්ධිත්වා එකෙන, ද්වීහි වා පරිබ්භමියමානස්ස උදකනිබ්බාහනං වෙදිතබ්බං. ආවිද්ධපක්ඛපාසං නාම යත්ථ මණ්ඩලාකාරෙන පක්ඛපාසා බජ්ඣන්ති ආවිද්ධවත්ථතා විය ආවිද්ධපක්ඛපාසකා. පුබ්බෙ පත්තසඞ්ගොපනත්ථං, ඉදානි ඨපෙතබ්බං භුඤ්ජිතුං ආධාරකො අනුඤ්ඤාතො.

273. පරගලං ¶ ගච්ඡතීති ඉමස්ස පයොගාභාවා වට්ටති. කම්මසතෙනාති මහතා උස්සාහෙන.

277-8. ලොහභණ්ඩං නාම කංසතො සෙසලොහභණ්ඩං. මුද්දිකකායබන්ධනං නාම චතුරස්සං අකත්වා සජ්ජිතං. පාමඞ්ගදසා චතුරස්සා. මුදිඞ්ගසණ්ඨානෙනාති සඞ්ඝාටියා මුදිඞ්ගසිබ්බනාකාරෙන වරකසීසාකාරෙන. පවනන්තොති පාසන්තො. ‘‘දසාමූල’’න්ති ච ලිඛිතං. අකායබන්ධනෙන සඤ්චිච්ච වා අසඤ්චිච්ච වා ගාමප්පවෙසනෙ ආපත්ති. ‘‘සරිතට්ඨානතො බන්ධිත්වා පවිසිතබ්බං, නිවත්තිතබ්බං වා’’ති ලිඛිතං.

279. සත්තඞ්ගුලං වා අට්ඨඞ්ගුලං වාති එත්ථ ‘‘සුගතඞ්ගුලෙනා’’ති අවුත්තත්තා පකතිඅඞ්ගුලෙන සාරුප්පත්ථාය වඩ්ඪෙත්වාපි කරොන්ති චෙ, න දොසො.

280. තාලවණ්ටාකාරෙන සීහළිත්ථීනං විය.

ඛුද්දකවත්ථුක්ඛන්ධකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

294. නිලීයන්ති ¶ භික්ඛූ එත්ථාති විහාරාදයො ලෙණානි නාම. ආගත-වචනෙන තස්සාගතසඞ්ඝොව සාමී, න අනාගතොති කෙචි, තං න යුජ්ජති සමානලාභකතිකාය සිද්ධත්තා.

296-7. දීපිනඞ්ගුට්ඨෙනාති එත්ථ ‘‘දීපිනා අකප්පියචම්මං දස්සෙතී’’ති ලිඛිතං. ථම්භකවාතපානං නාම තිරියං දාරූනි අදත්වා උජුකං ඨිතෙහෙව දාරූහි කත්තබ්බං. භිසීනං අනුඤ්ඤාතං වට්ටතීති බිම්බොහනෙ වට්ටතීති අත්ථො. තූලපූරිතං භිසිං අපස්සයිතුං න වට්ටති උණ්ණාදීනංයෙව ¶ අනුඤ්ඤාතත්තා. නිසීදනනිපජ්ජනං සන්ධාය වුත්තං, තස්මා අපස්සයිතුං වට්ටතීති චෙ? අකප්පියන්ති න වට්ටතීති කෙචි. යදි එවං අකප්පියමඤ්චඤ්ච අපස්සයිතුං න වට්ටෙය්ය. යස්මා වට්ටති, තස්මා දොසො නත්ථි. අපිච ගිලානස්ස බිම්බොහනං නිපජ්ජිතුම්පි අනුඤ්ඤාතං, තස්මා භිසිපි වට්ටති අපස්සයිතුං. ආචරියා ච අනුජානන්ති, වළඤ්ජෙන්ති චාති එකෙ. සිම්බලිතූලසුත්තෙන සිබ්බිතං චීවරං වට්ටති. කස්මා? කප්පාසස්ස අනුලොමතො. ‘‘අක්කඵලසුත්තමයම්පි අක්කවාකමයමෙව පටික්ඛිත්ත’’න්ති තෙ එව වදන්ති.

298. අනිබන්ධනීයො අලග්ගො. පටිබාහෙත්වාති මට්ඨං කත්වා. ‘‘සෙතවණ්ණාදීනං යථාසඞ්ඛ්යං ඉක්කාසාදයො බන්ධනත්ථං වුත්තා’’ති ලිඛිතං.

300. පකුට්ටං සමන්තතො ආවිද්ධපමුඛං.

303. සුධාලෙපොති සුධාමත්තිකාලෙපො.

305. ආසත්ති තණ්හා. සන්තිං අදරං.

308. චිතාති ඉට්ඨකායො කබළෙන නිද්ධමනවසෙන ඡින්දිත්වා කතාති අත්ථො.

310. ඡබ්බග්ගියානං ¶ භික්ඛූනං අන්තෙවාසිකාති එත්ථ වීසතිවස්සං අතික්කමිත්වා ඡබ්බග්ගියා උප්පන්නා. ‘‘ආරාධයිංසු මෙ භික්ඛූ චිත්ත’’න්ති (ම. නි. 1.225) වුත්තත්තා අඤ්ඤස්මිං කාලෙ සාවත්ථිගමනෙ උප්පන්නං වත්ථුං ඉධ ආපත්තිදස්සනත්ථං ආහරිත්වා වුත්තන්ති යුත්තං විය, විචාරෙත්වා ගහෙතබ්බං. වුද්ධන්ති වුද්ධතරං.

318. ‘‘සෙය්යග්ගෙනාති මඤ්චට්ඨානපරිච්ඡෙදෙන. විහාරග්ගෙනාති ඔවරකග්ගෙනා’’ති ලිඛිතං. ථාවරාති ¶ නියතා. පච්චයෙනෙව හි තන්ති තස්මිං සෙනාසනෙ මහාථෙරා තස්ස පච්චයස්ස කාරණා අඤ්ඤත්ථ අගන්ත්වා වසන්තායෙව නං පටිජග්ගිස්සන්තීති අත්ථො. අඝට්ටනකම්මං දස්සෙතුං ‘‘න තත්ථ මනුස්සා’’තිආදිමාහ. ‘‘විතක්කං ඡින්දිත්වා සුද්ධචිත්තෙන ගමනවත්තෙනෙව ගන්තබ්බ’’න්ති පාඨො. මුද්දවෙදිකා නාම චෙතියස්ස හම්මියවෙදිකා. පටික්කම්මාති අපසක්කිත්වා. සමානලාභකතිකා මූලාවාසෙ සති සියා, මූලාවාසවිනාසෙන කතිකාපි විනස්සති. සමානලාභ-වචනං සති ද්වීසු, බහූසු වා යුජ්ජති, තෙනෙව එකස්මිං අවසිට්ඨෙති නො මති. තාවකාලිකං කාලෙන මූලච්ඡෙදනවසෙන වා අඤ්ඤෙසං වා කම්මං අඤ්ඤස්ස සියා නාවායං සඞ්ගමොති ආචරියො. පුග්ගලවසෙනෙව කාතබ්බන්ති අපලොකනකාලෙ සඞ්ඝො වස්සංවුත්ථභික්ඛූනං පාටෙක්කං ‘‘එත්තකං වස්සාවාසිකං වත්ථං දෙති, රුච්චති සඞ්ඝස්සා’’ති පුග්ගලමෙව පරාමසිත්වා දාතබ්බං, න සඞ්ඝවසෙන කාතබ්බං. න සඞ්ඝො සඞ්ඝස්ස එත්තකං දෙතීති. ‘‘එකස්මිං ආවාසෙ සඞ්ඝස්ස කම්මං කරොතී’ති වචනතො සඞ්ඝවසෙන කාතබ්බ’’න්ති ලිඛිතං. න හි තථා වුත්තෙ සඞ්ඝස්ස කිඤ්චි කම්මං කතං නාම හොති. ‘‘සම්මතසෙනාසනග්ගාහාපකතො අඤ්ඤෙන ගාහිතෙපි ගාහො රුහති අග්ගහිතුපජ්ඣායස්ස උපසම්පදා වියා’’ති ලිඛිතං. ‘‘කම්මවාචායපි සම්මුති වට්ටතී’’ති ලිඛිතං.

අට්ඨපි සොළසපි ජනෙති එත්ථ කිං විසුං විසුං, උදාහු එකතොති? එකතොපි වට්ටති. න හි තෙ තථා සම්මතා සඞ්ඝෙන කම්මකතා නාම හොන්ති ¶ , තෙනෙව සත්තසතිකක්ඛන්ධකෙ එකතො අට්ඨ ජනා සම්මතාති. තෙසං සම්මුති කම්මවාචායපීති ඤත්තිදුතියකම්මවාචායපි. අපලොකනකම්මස්ස වත්ථූහි සා එව කම්මවාචා ලබ්භමානා ලබ්භති, තස්සා ච වත්ථූහි අපලොකනකම්මමෙව ලබ්භමානං ලබ්භති, න අඤ්ඤන්ති වෙදිතබ්බං. ඉමං නයං මිච්ඡා ගණ්හන්තො ‘‘අපලොකනකම්මං ඤත්තිදුතියකම්මං කාතුං, ඤත්තිදුතියකම්මඤ්ච අපලොකනකම්මං කාතුං වට්ටතී’’ති ගණ්හාති, එවඤ්ච සති කම්මසඞ්කරදොසො ආපජ්ජති. මග්ගො පොක්ඛරණීති එත්ථ මග්ගො නාම මග්ගෙ කතදීඝසාලා, පොක්ඛරණීති නහායිතුං කතපොක්ඛරණී. එතානි හි අසෙනාසනානීති එත්ථ භත්තසාලා න ආගතා, තස්මා තං සෙනාසනන්ති චෙ? සාපි එත්ථෙව පවිට්ඨා වාසත්ථාය අකතත්තා. භොජනසාලා පන උභයත්ථ නාගතා. කිඤ්චාපි නාගතා, උපරි ‘‘භොජනසාලා පන සෙනාසනමෙවා’’ති (චූළව. අට්ඨ. 318) වුත්තත්තා සෙනාසනං. ‘‘කප්පියකුටි ච එත්ථ කාතබ්බා’’ති වදන්ති, තං නෙති එකෙ. රුක්ඛමූලවෙළුගුම්බා ඡන්නා කවාටබද්ධාව සෙනාසනං. ‘‘අලාභකෙසු ආවාසෙසූති අලාභකෙසු සෙනාසනෙසූ’’ති ලිඛිතං, තං යුත්තං. න හි පාටෙක්කං සෙනාසනං හොති. තං සඤ්ඤාපෙත්වාති එත්ථ පඤ්ඤත්තිං අගච්ඡන්තෙ බලක්කාරෙනපි වට්ටති. අයම්පීති පච්චයොපි.

උපනිබන්ධිත්වාති ¶ තස්ස සමීපෙ රුක්ඛමූලාදීසු වසිත්වා තත්ථ වත්තං කත්වාති අධිප්පායො. පරියත්තිපටිපත්තිපටිවෙධවසෙන තිවිධම්පි. ‘‘දසකථාවත්ථුකං දසඅසුභං දසඅනුස්සති’’න්ති පාඨො. ‘‘පඨමභාගං මුඤ්චිත්වාති ඉදං චෙ පඨමගාහිතවත්ථුතො මහග්ඝං හොතී’’ති ලිඛිතං. ඡින්නවස්සානං වස්සාවාසිකං නාම පුබ්බෙ ගහිතවස්සාවාසිකානං පච්ඡා ඡින්නවස්සානං. භතිනිවිට්ඨන්ති භතිං කත්වා විය නිවිට්ඨං පරියිට්ඨං. ‘‘සඞ්ඝිකං පන…පෙ… විබ්භන්තොපි ලභතෙවා’’ති ඉදං තත්රුප්පාදං සන්ධාය වුත්තං. ඉමිනා අපලොකනමෙව පමාණං, න ගාහාපනන්ති කෙචි. විනයධරා පන ‘‘අම්හාකං විහාරෙ වස්සං උපගතානං එකෙකස්ස තිචීවරං සඞ්ඝො දස්සතී’තිආදිනා අපලොකිතෙපි අභාජිතං විබ්භන්තකො න ලභති. ‘අපලොකනකම්මං කත්වා ගාහිත’න්ති වුත්තත්තා, ‘අභාජිතෙ විබ්භමතී’ති එවං පුබ්බෙ වුත්තත්තා චා’’ති වදන්ති. ‘‘පච්චයවසෙනාති ගහපතිකං වා අඤ්ඤං වා වස්සාවාසිකං පච්චයවසෙන ගාහිත’’න්ති ලිඛිතං. ‘‘එකමෙව වත්ථං දාතබ්බන්ති තත්ථ නිසින්නානං එකමෙකං ¶ වත්ථං පාපුණාතී’’ති ලිඛිතං. දුතියො ථෙරාසනෙති අනුභාගො. පඨමභාගො අඤ්ඤථා ථෙරෙන ගහිතොති ජානිතබ්බං.

320. තිවස්සන්තරෙනාති තිණ්ණං වස්සානං අන්තො ඨිතෙන. හත්ථිම්හි නඛො අස්සාති හත්ථිනඛො. පාසාදස්ස නඛො නාම හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදො. ගිහිවිකටනීහාරෙනාති ගිහීහි කතනීහාරෙනෙව. ‘‘තෙහි අත්ථරිත්වා දින්නානෙව නිසීදිතුං ලබ්භන්ති, න භික්ඛුනා සයං අත්ථරිත්වා විස්සජ්ජිතබ්බං සඞ්ඝෙන අත්ථරාපෙත්වා වා’’ති ලිඛිතං.

321. ‘‘න විස්සජ්ජෙතබ්බං සඞ්ඝෙන වා ගණෙන වා පුග්ගලෙන වා’’ති වචනං ‘‘යං අගරුභණ්ඩං විස්සජ්ජියං වෙභඞ්ගියං සඞ්ඝිකං, තං ගණො චෙ තස්මිං ආවාසෙ වසති පුග්ගලොපි වා, ගණෙන වා පුග්ගලෙන වා විස්සජ්ජිතං සඞ්ඝෙන විස්සජ්ජිතසදිසමෙව හොතී’’ති අට්ඨකථායං වුත්තවචනං සාධෙති, අඤ්ඤථා එත්ථ ගණපුග්ගලග්ගහණං නිරත්ථකං. අරඤ්ජරො උදකචාටි, අලඤ්ජලො, බහුඋදකගණ්හනකොති අත්ථො. ‘‘වට්ටචාටි විය හුත්වා ථොකං දීඝමුඛො මජ්ඣෙ පරිච්ඡෙදං දස්සෙත්වා කතො’’ති ලිඛිතං. මංසදිබ්බධම්මබුද්ධසමන්තචක්ඛුවසෙන පඤ්ච.

ගරුභණ්ඩෙන ච ගරුභණ්ඩන්ති සංහාරිමං සන්ධාය වුත්තං. පත්තචීවරං නික්ඛිපිතුන්ති අට්ටකච්ඡන්නෙන ¶ කතෙ මඤ්චෙ. වට්ටලොහං නාම පීතවණ්ණං. පාරිහාරියං න වට්ටතීති ආගන්තුකස්ස අදත්වා පරිචාරිකහත්ථතො අත්තනො නාමං ලිඛාපෙත්වා ගහෙත්වා යථාසුඛං පරිහරිතුං න වට්ටති. ‘‘ගිහිවිකටනීහාරෙනෙවාති යාව අත්තනො කම්මනිබ්බත්ති, තාව ගහෙත්වා දෙතී’’ති ලිඛිතං. සිඛරං නාම යෙන පරිබ්භමන්තා ඡින්දන්ති. පත්තබන්ධකො නාම පත්තස්ස ගණ්ඨිආදිකාරකො. ‘‘පටිමානං සුවණ්ණාදිපත්තකාරකො’’තිපි වදන්ති. ‘‘අඩ්ඪබාහූති කප්පරතො පට්ඨාය යාව අංසකූට’’න්ති ලිඛිතං. ඉතො පට්ඨායාති ඉමං පාළිං ආදිං කත්වා. දණ්ඩමුග්ගරො නාම යෙන රජිතචීවරං පොථෙන්ති. ‘පච්චත්ථරණගතික’න්ති වුත්තත්තා, ‘‘තම්පි ගරුභණ්ඩමෙවාති වුත්තත්තා ච අපි-සද්දෙන පාවාරාදිපච්චත්ථරණං සබ්බං ගරුභණ්ඩමෙවා’’ති වදන්ති. එතෙනෙව ¶ සුත්තෙන අඤ්ඤථා අත්ථං වත්වා ‘‘පාවාරාදිපච්චත්ථරණං න ගරුභණ්ඩං, භාජනීයමෙව, සෙනාසනත්ථාය දින්නපච්චත්ථරණමෙව ගරුභණ්ඩ’’න්ති වදන්ති, උපපරික්ඛිතබ්බං. ගණ්ඨිකාති චීවරගණ්ඨිකා. භඤ්චකො නාම සරකො.

323-4. අග්ගළබන්ධසූචිද්වාරකරණමත්තෙනපි. ‘‘කපොතභණ්ඩිකා නාම වළභියා උපරි ඨපෙතබ්බවලයං වා තිණච්ඡදනගෙහස්ස පිට්ඨිවංසස්ස හෙට්ඨා ඨපෙතබ්බං වා උභයමස්ස ගතා දාරූ’’ති ලිඛිතං. කාරන්තරාති තදා පුන පවිසට්ඨං පුබ්බපයොජිතානානං වචනපාතසෙනාසනවාසො. න පන පතිසට්ඨතොති දට්ඨබ්බං. සබ්බත්ථ විනට්ඨවාසො න ච පටිසෙධකො හොතීති දට්ඨබ්බො. ද්වාරවාතපානාදීනි අපහරිත්වා දාතුං අසක්කුණෙය්යතො ‘‘පටිදාතබ්බානියෙවා’’ති වුත්තං. ගොපානසිආදයො දෙන්තස්ස විහාරො පලුජ්ජතීති ‘‘මූලං වා දාතබ්බ’’න්තිආදි වුත්තන්ති එකෙ. ‘‘නෙවාසිකා පකතියා අනත්ථතාය භූමියා ඨපෙන්ති චෙ, තෙසම්පි අනාපත්තියෙවා’’ති ලිඛිතං. ‘‘ද්වාරවාතපානාදයො අපරිකම්මකතාපි අපටිච්ඡාදෙත්වා න අපස්සයිතබ්බා’’ති ලිඛිතං.

සඞ්ඝභත්තාදිඅනුජානනකථාවණ්ණනා

325. යා භත්තුද්දෙසට්ඨානභූතාය භොජනසාලාය පකතිඨිතිකා. දින්නං පනාති යථා සො දායකො දෙති, තං දස්සෙන්තො ‘‘සඞ්ඝතො භන්තෙ’’තිආදිමාහ. එකවළඤ්ජන්ති එකද්වාරෙන වළඤ්ජිතබ්බං ¶ . තිචීවරපරිවාරන්ති එත්ථ ‘‘උදකමත්තලාභී විය අඤ්ඤොපි උද්දෙසභත්තං අලභිත්වා වත්ථාදිමනෙකප්පකාරං ලභති චෙ, තස්සෙව ත’’න්ති ලිඛිතං. ‘‘උද්දෙසපත්තෙ දෙථා’ති වත්වා ගහෙත්වා ආගතභාවෙන සඞ්ඝස්ස පරිච්චත්තං න හොතියෙව තස්සෙව හත්ථෙ ගතත්තා, තස්මා තෙහි වුත්තක්කමෙන සබ්බෙහි භාජෙත්වා භුඤ්ජිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. පටිපාටිපත්තං වා ඨිතිකාය ඨිතපත්තං වා. ‘‘කූටට්ඨිතිකා නාම අග්ගහෙතබ්බානම්පි ගාහිතත්තා’’ති ලිඛිතං, ‘‘පණීතභත්තට්ඨිතිකඤ්ච අජානිත්වා මිස්සෙත්වා ගාහිතෙපි එවමෙව පටිපජ්ජිතබ්බ’’න්ති ¶ ච ලිඛිතං. තඤ්චෙ ථෙය්යාය හරන්ති පත්තහාරකා, ආණාපකස්ස ගීවා හොති. අතික්කන්තම්පි ඨිතිකං ඨපෙත්වාති එත්ථ ‘‘තංදිවසමෙව චෙ භික්ඛා ලබ්භති, අපරදිවසතො පට්ඨාය න ලබ්භති කිරා’’ති ලිඛිතං. පච්ඡා ‘‘සබ්බො සඞ්ඝො පරිභුඤ්ජතූ’’ති අවුත්තෙපි භාජෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං. ‘‘එත්තකෙ භික්ඛූ සඞ්ඝතො උද්දිසිත්වා දෙථා’ති අවත්වා ‘එත්තකානං භික්ඛූනං භත්තං ගණ්හථා’ති දින්නං සඞ්ඝිකනිමන්තනං නාමා’’ති ලිඛිතං.

පටිපාටියාති යථාලද්ධපටිපාටියා. විච්ඡින්දිත්වාති භත්තං ගණ්හථාති පදං අවත්වා. ආලොපසඞ්ඛෙපෙනාති අයං නයො නිමන්තනායමෙව, උද්දෙසභත්තෙ පන එකස්ස පහොනකප්පමාණෙ එව ඨිතිකා තිට්ඨති. ‘‘එකවාරන්ති යාව තස්මිං ආවාසෙ වසන්ති භික්ඛූ, සබ්බෙව ලභන්තී’’ති ලිඛිතං.

න හි බහිසීමාය සඞ්ඝලාභොති එත්ථ ‘‘උද්දෙසභත්තාදීසු බහිසීමාය ඨිතස්සපි චෙ උපාසකා දෙන්ති, ගහෙතුං ලභන්ති, අත්තනොපි පාපෙත්වා ගහණං අනුඤ්ඤාතං, තථා ඉධ න වට්ටතී’’ති වුත්තං. න පාපුණන්තීති උද්දිසිත්වාපි. වාරගාමන්ති දූරත්තා වාරෙන නිග්ගහෙන ගන්තබ්බගාමෙ. ඵාතිකම්මමෙවාති අතිරෙකලාභා ච භවන්ති. සම්මුඛීභූතස්සාති යෙභුය්යෙන චෙ භික්ඛූ බහිසීමං ගතා, සම්මුඛීභූතස්ස පාපෙතබ්බං. සභාගත්තා හි එකෙන ලද්ධං සබ්බෙසං පහොති, තස්මිම්පි අසති අත්තනො පාපෙත්වා දාතබ්බං. ‘‘ලද්ධා වා අලද්ධා වා’’ති වචනසිලිට්ඨවසෙන වුත්තං. විහාරෙ අපාපිතං පන…පෙ… න වට්ටතීති සලාකභත්තං විහාරෙ උද්දිසියති. තෙන පන දින්නසලාකෙන. තස්සාති ගහෙත්වා ගතස්ස. සලාකා ගහෙතබ්බාති යුත්තං විය. සබ්බපොත්ථකෙසු ‘‘ගාහෙතබ්බා’’ති පාඨො, තස්මා තෙනාති සලාකග්ගාහාපකෙනාති අත්ථො. ‘‘චොරිකාය ¶ ගහිතත්තා න පාපුණාතී’’ති වචනතො ‘‘කුටිසොධනං වට්ටතී’’ති ච දීපවාසිනො වදන්ති කිර. එකං මහාථෙරස්සාති මහාථෙරො විහාරතො යෙභුය්යෙන න ගච්ඡති, ඉතරෙ කදාචි ගච්ඡති, තස්මා සභාගා චෙ, අත්තනො පාපෙත්වා පුන ඉතරෙසං දිය්යති. විහාරෙ ථෙරස්ස පත්තසලාකභත්තන්ති මහාථෙරො එකකොව විහාරෙ ඔහීනො, ‘‘අවස්සං සබ්බසලාකා අත්තනො පාපෙත්වා ඨිතො’’ති ¶ පටිස්සයං ගන්ත්වා ආගන්තුකභික්ඛූනම්පි අදස්සනතො කුක්කුච්චං අකත්වා භුඤ්ජන්ති.

උපොසථදිවසෙ ආපත්තිදෙසනං සන්ධාය ‘‘පරිසුද්ධසීලාන’’න්ති ආහ. ලෙඛං කත්වා නිබද්ධාපිතං. ‘‘ආගන්තුකභත්තම්පි ගමිකභත්තම්පී’’ති ආගන්තුකොව හුත්වා ගච්ඡන්තං සන්ධාය වුත්තං. අනාථගිලානුපට්ඨාකොපි තෙන දින්නං භුඤ්ජති චෙ, තස්සපි පාපෙතබ්බමෙව. ගුළපිණ්ඩං තාලපක්කමත්තං.

සෙනාසනක්ඛන්ධකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

330. ‘‘අනුපියං ¶ නාමා’’ති එකවචනෙන දිස්සති, සත්තමියං පන ‘‘අනුපියාය’’න්ති. ‘‘කාළුදායිප්පභුතයො දස දූතා’’ති පාඨො. ‘‘න හෙට්ඨාපාසාදා න හෙට්ඨාපාසාදං වා’’ති ලිඛිතං.

332. පුබ්බෙ පුබ්බකාලෙ. ‘‘රඤ්ඤො සතො’’ති ච ‘‘රඤ්ඤොවසතො’’ති ච පාඨො.

333. න ¶ ලාභතණ්හා ඉධ කාමතණ්හා, ඣානස්ස නෙසා පරිහානි හෙතු. බුද්ධත්තසීලං පන පත්ථයන්තො ඣානාපි නට්ඨොති. නනු පත්තභාවනා. මනොමයන්ති ඣානමනොමයං.

341. එකරත්තාධිකාරෙන රක්ඛං පච්චාසීසන්තා ඊදිසාති දස්සනත්ථං ‘‘පඤ්චිමෙ’’තිආදි වුත්තං. ‘‘පුබ්බෙ රක්ඛස්සෙත’’න්ති වුත්තත්තා මය්හං පන රක්ඛණෙ කිච්චං නත්ථීති දස්සනත්ථං වුත්තං. පරූපක්කමෙන තථාගතං ජීවිතා වොරොපෙය්යාති ඉදං ආණත්තියා ආගතත්තා එවං වුත්තං.

342. මා ආසදොති මා වධකචිත්තෙන උපගච්ඡ. ඉතොති ඉමම්හා ජීවිතම්හා. ‘‘යතොති යස්මා, යතොති වා ගතස්සා’’ති ලිඛිතං. ‘‘පටිකුටිතොති අපසක්කිත්වා සඞ්කුචිතො හුත්වා වා පටිසක්කතී’’ති ලිඛිතං.

343. තිකභොජනන්ති තීහි භුඤ්ජිතබ්බභොජනං. ‘‘තිකභොජනීය’’න්තිපි පාඨො. පරිකප්පතො හි තිණ්ණං භුඤ්ජිතුං අනුජානාමි, තතො උද්ධං ගණභොජනමෙව හොති, තස්සාපි ඉදමෙව වුත්තං. ඉධ අපුබ්බං නත්ථි. ‘‘අකතවිඤ්ඤත්තිලද්ධං ¶ තිණ්ණං භුඤ්ජන්තානං කිඤ්චාපි තං ගණභොජනං නාම න හොති, විඤ්ඤත්තිවසෙන පන න වට්ටතී’’ති ලිඛිතං. තයො අත්ථවසෙ පටිච්චාති එත්ථාපි ‘‘මා පාපිච්ඡාපක්ඛං නිස්සාය සඞ්ඝං භින්දෙය්යු’’න්ති පෙසලානං භික්ඛූනං ඵාසුවිහාරායාති යොජෙතබ්බං. කුලානුද්දයතාය චාති කුලානං පසාදරක්ඛණත්ථං. වජ්ජන්ති වජ්ජමෙව. ‘‘වජ්ජමිමං ඵුසෙය්යා’’ති ලිඛිතං. ‘‘වජ්ජනීයං පුග්ගලං ඵුසෙය්යා’’ති වුත්තං. ‘‘ඉමස්ස මනො න ඵුසෙය්යා’’ති වත්තබ්බම්පි සියා. චක්කභෙදන්ති සාසනභෙදං. ආයුකප්පන්ති එත්ථ කිඤ්චාපි අවීචිම්හි ආයුපරිමාණං නත්ථි, යෙන පන කම්මෙන යත්තකං අනුභවිතබ්බං, තස්ස ආයුකප්පන්ති වෙදිතබ්බං.

345. ‘‘අඤ්ඤතරං ආසනං ගහෙත්වා නිසීදී’’ති වචනතො විසභාගට්ඨානං ගතස්ස පෙසලස්සපි භික්ඛුනො තෙසං ආසනෙ නිසීදිතුං වට්ටතීති සිද්ධං. ආගිලායතීති රුජ්ජති. ආදෙසනාපාටිහාරියානුසාසනියාති ¶ තස්ස තස්ස චිත්තාචාරං ආදිස්ස ආදිස්ස දෙසනා, ආදෙසනාපාටිහාරියානුසාසනී. ඉද්ධි එව පාටිහාරියං ඉද්ධිපාටිහාරියං, ඉද්ධිපාටිහාරියසංයුත්තාය අනුසාසනියා ඔවදතීති අත්ථො. නනු තං ආවුසොති එත්ථ තං වචනං නනු මයා වුත්තොසීති අත්ථො.

346-9. සුවික්ඛාලිතන්ති සුධොතං. සංඛාදිත්වාති සුට්ඨු ඛාදිත්වා. ‘‘මහිං විකුබ්බතොති මහාවිසාලො’’ති ලිඛිතං. තස්ස භිසං ඝසමානස්ස. තත්ථ නදීසු ජග්ගතොති පාලෙන්තස්ස. ‘‘කිං? හත්ථියූථං ගන්තු’’න්ති වදන්ති. ‘‘අසංපාතො’ති පාඨො, අපත්තො හුත්වාති අත්ථො’’ති ලිඛිතං. ‘‘අපායබහුත්තා පුන දස්සිතො’’ති වුත්තං. ‘‘එවංසතෙති එවං අස්ස තෙ ආසවා’’ති ලිඛිතං.

350. ‘‘වොසානං පරිනිට්ඨානං වා’’ති ච ලිඛිතං. ජාතූති දළ්හත්ථෙ නිපාතො. මා උදපජ්ජථාති මා උප්පජ්ජෙය්ය. ‘‘සො පමාදමනුයුඤ්ජන්තො’’ති පාඨො. අනාදරං කුසලෙසු. උදධි මහාති කිත්තකො මහා? භෙස්මා යාව භයානකො, තාව මහාති වුත්තං හොති.

351. න ඛො, උපාලි, භික්ඛුනී සඞ්ඝං භින්දතීති එත්ථ භික්ඛු සඞ්ඝං න භින්දති, භික්ඛුනී සඞ්ඝං භින්දතීති කෙචි, නෙතං ගහෙතබ්බං. කෙවලං ‘‘සඞ්ඝො’’ති ¶ වුත්තෙ භික්ඛුසඞ්ඝොව අධිප්පෙතො. ‘‘සඞ්ඝස්ස දෙති, උභතොසඞ්ඝස්ස දෙති චා’’ති (මහාව. 379) මාතිකාවචනම්පි සාධෙති. තස්මිං අධම්මදිට්ඨිභෙදෙ ධම්මදිට්ඨි සියා. ‘‘සීලසතිභෙදෙසුපි සමානො ධම්මං කාතුන්ති සඞ්ඝභෙදෙ වෙමතිකොපි තාදිසො වා’’ති ලිඛිතං. විනිධායාති අත්තනො වඤ්චනාධිප්පායතං ඡාදෙත්වා.

සඞ්ඝභෙදකක්ඛන්ධකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

357. එකස්මිං ¶ ¶ ගාමෙ අඤ්ඤවිහාරතො ආගතොපි ආගන්තුකොව. තත්ථ කෙචි එවං වදන්ති ‘‘ආවාසිකො කත්ථචි ගන්ත්වා සචෙ ආගතො, ‘තෙනාපි ආගන්තුකභත්තං භුඤ්ජිතබ්බ’න්ති වුත්තත්තා දූරාගමනං වුත්තං හොති, න ගාමෙ, තස්මා න යුත්ත’’න්ති. තෙ වත්තබ්බා ‘‘ආගන්තුකභත්තං නාම ගහට්ඨෙහි ඨපිතං. යස්මිං නිබද්ධං, තතො අඤ්ඤගාමතොති ආපන්නං. තථා විහාරාධිකාරත්තා අඤ්ඤවිහාරතො ආගතොපි ආගන්තුකො වා’’ති ආචරියානං සන්නිට්ඨානං. පානීයං පුච්ඡිතබ්බං, පරිභොජනීයං පුච්ඡිතබ්බන්ති උද්ධරිත්වා ඝටසරාවාදිගතං සන්ධාය පඨමං, දුතියං කූපතළාකාදිගතන්ති ආචරියො. දුතියවාරෙ අත්තනො වසනට්ඨානත්තා විසුං පුච්ඡිතබ්බමෙව, තස්මා වුත්තං එතං ‘‘පරිච්ඡින්නභික්ඛො වා ගාමො’’ති. බහූසු පොත්ථකෙසු දුවිධාපි යුජ්ජති.

362-4. පඤ්චමෙ අනුමොදනත්ථාය නිසින්නෙ. ‘‘මනුස්සානං පරිවිසනට්ඨානන්ති යත්ථ මනුස්සා සපුත්තදාරා ආවසිත්වා දෙන්තී’’ති ලිඛිතං. ඉමස්මිං ඛන්ධකෙ ආගන්තුකාවාසිකගමිකානුමොදනභත්තග්ගපිණ්ඩචාරිකාරඤ්ඤකසෙනාසනජන්තාඝරවච්චකුටිඋපජ්ඣාචරියසද්ධිවිහාරිකන්තෙවාසිකවත්තානි චුද්දස මහාවත්තානි නාම. අග්ගහිතග්ගහණෙන ගණියමානානි අසීති ඛන්ධකවත්තානි නාම හොන්ති.

9. පාතිමොක්ඛට්ඨපනක්ඛන්ධකවණ්ණනා

පාතිමොක්ඛුද්දෙසයාචනකථාවණ්ණනා

383-4. ‘‘නන්දිමුඛී’’ති ¶ ¶ ලිඛිතං. ආයතකෙනෙවාති ආදිම්හි එව. යන්ති යස්මා. සවන්තියො මහානදියො. ‘‘මහන්තභූතාන’’න්ති පාඨො. පත්තාති පත්වා. ‘‘සමූලිකාය ඨපෙති අකතායා’’ති ඨපනකස්ස සඤ්ඤාමූලවසෙන වුත්තං. තං වත්ථුං අවිනිච්ඡිනිත්වාව පරිසා වුට්ඨාති.

398-9. ‘‘අත්තාදානන්ති සයං පරෙහි චොදිතො අත්තානං සොධෙතුං අනාදියිත්වා පරෙසං විප්පටිපත්තිං දිස්වා සාසනං සොධෙතුං අත්තනා ආදිතබ්බ’’න්ති ලිඛිතං. වස්සාරත්තොති වස්සකාලො. සප්පටිමාසොති ආකඩ්ඪනයුත්තොති අධිප්පායො.

401. උපදහාතබ්බොති උප්පාදෙතබ්බො, විප්පටිසාරමුඛෙන ධාරෙතබ්බොති අධිප්පායො.

පාතිමොක්ඛට්ඨපනක්ඛන්ධකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

මහාපජාපතිගොතමීවත්ථුකථාවණ්ණනා

402-3. සූනෙහීති ¶ සුතෙහි. ‘‘සෙතට්ටිකා නාම රොගජාතී’’ති පාළි. ‘‘සෙතට්ඨිකා’’ති අට්ඨකථා ¶ . ‘‘පටිසම්භිදාපත්තඛීණාසවග්ගහණෙන ඣානානිපි ගහිතානෙව හොන්ති. න හි නිජ්ඣානිකානං සබ්බප්පකාරා සම්පත්ති ඉජ්ඣතී’’ති ලිඛිතං.

භික්ඛුනීඋපසම්පදානුජානනකථාවණ්ණනා

404. යදග්ගෙන යං දිවසං ආදිං කත්වා. තදෙවාති තස්මිං එව දිවසෙ. ‘‘අනුඤත්තියා’’ති පාඨො. ‘‘අනුපඤ්ඤත්තියා’’ති න සුන්දරං.

405. ‘‘පටිග්ගණ්හාමි යාවජීවං අනතික්කමනීයො’’ති වත්වා ඉදානි කිං කාරණා වරං යාචතීති චෙ? පරූපවාදවිවජ්ජනත්ථං. දුබ්බුද්ධිනො හි කෙචි වදෙය්යුං ‘‘මහාපජාපතියා පඨමං සම්පටිච්ඡිතත්තා උභතොසඞ්ඝස්ස යථාවුඩ්ඪඅභිවාදනං න ජාතං. ගොතමී චෙ වරං යාචෙය්ය, භගවා අනුජානෙය්යා’’ති.

408. විමානෙත්වාති අපරජ්ඣිත්වා.

410-3. කම්මප්පත්තායොපීති කම්මාරහාපි. ආපත්තිගාමිනියොපීති ආපත්තිං ආපන්නායොපි. ද්වෙ තිස්සො භික්ඛුනියොති ද්වීහි තීහි භික්ඛුනීහි. ‘‘මනොසිලිකායා’’ති පාඨො.

420. ‘‘තෙන ච භික්ඛු නිමන්තෙතබ්බො’’ති සාමීචිවසෙන වුත්තං.

422-3. ‘‘අනුජානාමි…පෙ… තාවකාලික’’න්ති පුග්ගලිකං සන්ධාය වුත්තං, න සඞ්ඝිකන්ති ආචරියො. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, උතුනියා කටිසුත්තක’’න්ති වචනතො භික්ඛුස්ස විනිබන්ධං කටිසුත්තකං න වට්ටති. පග්ඝරන්තී විසවිණා. වෙපුරිසිකා මස්සුදාඨී.

425. තයො නිස්සයෙති රුක්ඛමූලඤ්හි සා න ලභති.

426. භත්තග්ගෙ ¶ සචෙ දායකා භික්ඛුනිසඞ්ඝස්ස භුත්තවතො චතුපච්චයෙ දාතුකාමා හොන්ති, යථාවුඩ්ඪමෙව.

427. විකාලෙති ¶ යාව විකාලෙ හොන්ති, තාව පවාරෙසුන්ති අත්ථො. අජ්ජත්තනාති අජ්ජතනා.

428. අනුවාදන්ති ඉස්සරියට්ඨානං. ඉදං සබ්බං ‘‘අජ්ජතග්ගෙ ඔවටො භික්ඛුනීනං භික්ඛූසු වචනපථො’’ති පඤ්ඤත්තස්ස ගරුධම්මස්ස වීතික්කමආපත්තිපඤ්ඤාපනත්ථං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං, අඤ්ඤථා යෙසං ගරුධම්මානං පටිග්ගහණෙන භික්ඛුනීනං උපසම්පදා අනුඤ්ඤාතා, තෙසං වීතික්කමෙ අනුපසම්පන්නාව සියාති ආසඞ්කා භවෙය්ය.

429. ඉත්ථියුත්තෙනාති ඉත්ථීහි ගාවීආදීහි ධුරට්ඨානෙ යුත්තෙන. පුරිසන්තරෙනාති පුරිසෙන අන්තරිකෙන. ‘‘පුරිසදුතියෙනා’’ති ලිඛිතං, පුරිසසාරථිනාති අධිප්පායො. ‘‘බාළ්හතරං අඵාසූ’’ති වචනතො ගිලානාය වට්ටතිච්චෙව සිද්ධං, භගවන්තං ආපුච්ඡිත්වා අනුඤ්ඤාතට්ඨානෙ උපසම්පජ්ජිස්සාමීති අධිප්පායො.

430. සා කෙනචිදෙව අන්තරායෙනාති සබ්බන්තරායසඞ්ගහනවචනං, තස්මා තං න අන්තරායං කිත්තෙත්වා, වුත්තන්තරායෙන ‘‘රාජන්තරායෙනා’’ති සාධෙතබ්බන්ති ආචරියො.

431-2. ‘‘නවකම්මන්ති කත්වා ‘එත්තකානි වස්සානි වසතූ’ති අපලොකෙත්වා සඞ්ඝිකභූමිදාන’’න්ති ලිඛිතං. ‘‘සාගාර’’න්ති වුත්තත්තා අගාරපටිසංයුත්තරහොනිසජ්ජසික්ඛාදිවජ්ජිතාති කෙචි, යුත්තමෙතං. කස්මා? ‘‘සහාගාරසෙය්යමත්තං ඨපෙත්වා’’ති අට්ඨකථායං වුත්තත්තා. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පොසෙතු’’න්ති වචනතො පොසනයුත්තකම්මං සබ්බං වට්ටති මාතුයා, න අඤ්ඤෙසං. වසිතුං චෙ න සක්කොති දුතියං විනා, සම්මන්නිත්වාව දාතබ්බා තාය ඉති නො මති. කිත්තකං කාලං? වසිත්වා චෙ දුතියා ගන්තුමිච්ඡති, අඤ්ඤං සම්මන්නිතුං යුත්තාව. සා විජාතා ලභෙති ආචරියො.

434. ‘‘ඉදං ඔදිස්ස අනුඤ්ඤාතං වට්ටතීති එකතො වා උභතො වා අවස්සවෙ සතිපි වට්ටතී’’ති ලිඛිතං. ‘‘කෙසච්ඡෙදාදිකං කම්මං අනුජානාමි සාදිතුං ¶ ’’ඉච්චෙව වුත්තත්තා වුත්තං ‘‘තදඤ්ඤෙ සාදිතු’’න්ති. ‘‘කෙසච්ඡෙදාදිකං කම්මං අනුජානාමි, භික්ඛවෙ’’ති අවත්වා එත්තකං යස්මා ‘‘සාදිතු’’න්ති භාසිතං, තස්මා සා විචිකිච්ඡාය උභතොපි අවස්සවෙ අපි පාරාජිකඛෙත්තෙන සා පාරාජිකං ඵුසති. ඉති අට්ඨකථාස්වෙතං සබ්බාසුපි විනිච්ඡිතං. ඔදිස්සකාභිලාපො ¶ හි අඤ්ඤථා නිබ්බිසෙසතො තං පමාණං. යදි තථා භික්ඛුස්ස කප්පති විචිකිච්ඡා.

කාලමොදිස්ස නං පදං, න සත්තොදිස්සකඤ්හි තං;

අථ භික්ඛුනියා එව, කාලමොදිස්ස භාසිතං.

එවං පාරාජිකාපත්ති, සිථිලාව කතා සියා;

සබ්බසො පිහිතං ද්වාරං, සබ්බපාරාජිකස්මින්ති.

නිරත්ථකභාවතො, උබ්භජාණුමණ්ඩලෙ;

තස්මා න සාදියන්තීති, නිදානවචනක්කමං.

නිස්සාය සත්ථුනා වුත්තං, සාදිතුන්ති න අඤ්ඤථා;

අත්තනො පණ්හිසම්ඵස්සං, සාදිතුං යෙන වාරිතං.

අපි පාරාජිකක්ඛෙත්තෙ, කථං ද්වාරං දදෙය්ය සො;

තථාපි බුද්ධපුත්තානං, බුද්ධභාසිතභාසිතං.

වචනඤ්ච සමානෙන්තො, නො චෙත්ථ යුත්තිකථා ධීරා;

කෙසච්ඡෙදාදිකම්මස්ස, අවස්සං කරණීයතො.

චිත්තස්ස චාතිලොලත්තා, ගණස්ස ච අඞ්ගසම්පදා-

භාවා භික්ඛුනීනං මහෙසිනා, රක්ඛිතුඤ්ච අසඞ්කත්තා;

භික්ඛුනික්ඛන්ධකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

437. ඡින්නපාතන්ති ¶ ¶ භාවනපුංසකං, තෙනාකාරෙන පතන්තීති අත්ථො. උපද්දුතා ච මයං හොමාති අතීතත්ථෙ වත්තමානවචනං, අහුම්හාති අත්ථො. අථ වා තස්මිං සති හොම. ‘‘පඤ්ච භික්ඛුසතානී’’ති ගණනවසෙන වත්වා ‘‘වස්සං වසන්තා’’ති පුග්ගලනිද්දෙසො කතො.

443. ‘‘වස්සිකසාටිකං අක්කමිත්වා’’ති වචනතො භගවතො චතුත්ථචීවරම්පි අත්ථීති සිද්ධං. තෙනෙවාහ චීවරක්ඛන්ධකෙ ‘‘චතුත්ථං චීවරං පාරුපී’’ති.

444. ‘‘අපිච යථෙව මයා’’තිආදි සඞ්ගීතියා අග්ගහණාධිප්පායවසෙන වුත්තං, කින්තු සුසඞ්ගීතා ආවුසො ථෙරෙහි ධම්මො ච විනයො ච. අපිචාහං නාම තථෙවාහං ධාරෙස්සාමීති යථෙව මයා භගවතො සම්මුඛා සුතං සම්මුඛා පටිග්ගහිතං, තථෙව ථෙරෙහි භගවතා සයමෙව එතදග්ගං ආරොපිතෙහි, තස්මා සුසඞ්ගහිතා සඞ්ගීතීති වුත්තං හොති.

445. ‘‘ත්වංයෙව ආණාපෙහී’’ති එත්තකමෙව වුත්තං, ථෙරා පන බ්රහ්මදණ්ඩං කත්වා වුත්තංයෙව ‘‘ඡන්නස්සා’’තිආදිමාහංසූති වෙදිතබ්බං. එත්ථ ච ආනන්දත්ථෙරො විය අඤ්ඤොපි සඞ්ඝෙන ආණත්තො භික්ඛු බ්රහ්මදණ්ඩකතෙන භික්ඛුනා ආලපිතුං ලභති, න අඤ්ඤො. උජ්ජවනිකායාති පටිසොතගාමිනියා. ආගමා නු ඛො ඉධ ආගමා නු ඛ්විධ. ආගමා ඛො ඉධ, තෙ ඔරොධා ඉධ ආගමා ඛො. ‘‘භිසිච්ඡවීති භිසිත්ථවිකා’’ති ලිඛිතං. සබ්බෙවිමෙති සබ්බමෙව. කුලවං ගමෙන්තීති නිරත්ථකවිනාසං ගමෙන්ති. කුච්ඡිතො ලවො කුලවො, අනයවිනාසොති වුත්තං හොති. ඉමාය ඛො පන ‘‘ධම්මවිනයසඞ්ගීතියා’’ති වත්තබ්බෙ විසෙසෙන විනයස්ස සාසනමූලභාවදස්සනත්ථං, තස්මිං ඨිතෙ සකලසාසනඨිතිසිද්ධිදීපනත්ථඤ්ච ‘‘ඉදං වො කප්පති, ඉදං වො න කප්පතී’’ති ¶ වත්ථුස්මිං ආරද්ධත්තා, ඉමිස්සා ච පරියත්තියා විනයපිටකත්තා ‘‘විනයසඞ්ගීතියා’’ති ඉධ වුත්තං.

පඤ්චසතිකක්ඛන්ධකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

446. නික්ඛිත්තමණිසුවණ්ණාති ¶ සික්ඛාපදෙනෙව පටික්ඛිත්තමණිසුවණ්ණා. තත්ථ මණිග්ගහණෙන සබ්බං දුක්කටවත්ථු, සුවණ්ණග්ගහණෙන සබ්බං පාචිත්තියවත්ථු ගහිතං හොති. භික්ඛග්ගෙන භික්ඛුගණනායාති වුත්තං හොති.

447. මහිකාති හිමං. පොසාති සත්තා. සරජාති සකිලෙසරජා. මගාති මගසදිසා. තස්මිං තස්මිං විසයෙ, භවෙ වා නෙතීති නෙත්ති, තණ්හායෙතං අධිවචනං, තාය සහ වත්තන්තීති සනෙත්තිකා.

450-2. අහොගඞ්ගොති පබ්බතස්ස නාමං. අනුමානෙස්සාමාති පඤ්ඤාපෙස්සාම. ආසුතාති සජ්ජිතා, ‘‘අසුත්තා’’ති වා පාඨො, අනාවිලා අපක්කා තරුණා.

453. උජ්ජවිංසු පටිසොතෙන ගච්ඡිංසු.

455. අප්පෙව නාමාති සාධු නාම. මූලා දායකා පෙසලකා. ‘‘කුල්ලකවිහාරෙනාති ඛුද්දකවිහාරෙනා’’ති ලිඛිතං. රූපාවතාරත්තා කුල්ලකවිහාරො නාම. කථං පනෙතං පඤ්ඤායති, යෙන සන්නිධිකතං යාවජීවිකං යාවකාලිකෙන තදහුපටිග්ගහිතෙන සම්භින්නරසං තදහුපටිග්ගහිතසඞ්ඛයං ආගන්ත්වා සන්නිධිකතාමිසසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡතීති? වුච්චතෙ – ‘‘යාවකාලිකෙන, භික්ඛවෙ, යාවජීවිකං තදහුපටිග්ගහිත’’න්ති වචනතො පුරෙපටිග්ගහිතං යාවජීවිකං තදහුපටිග්ගහිතෙනාමිසෙන ¶ චෙ සම්භින්නං, පුරෙපටිග්ගහිතසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡතීති සිද්ධං. අඤ්ඤථා ‘‘සත්තාහකාලිකෙන, භික්ඛවෙ, යාවජීවිකං පටිග්ගහිතං සත්තාහං කප්පතී’’ති (මහාව. 305) වුත්තට්ඨානෙ විය ඉධාපි ‘‘යාවකාලිකෙන, භික්ඛවෙ, යාවජීවිකං පටිග්ගහිතං කාලෙ කප්පතී’’ති වදෙය්ය, තඤ්චාවුත්තං. තස්මා පුරෙපටිග්ගහිතං තං ආමිසසම්භින්නං ආමිසගතිකමෙවාති වෙදිතබ්බං. ගණ්ඨිපදෙ පන ‘‘සන්නිධිකාරකං ඛාදනීයං වා භොජනීයං වා’’ති (පාචි. 253) වුත්තං. බ්යඤ්ජනමත්තං න ගහෙතබ්බං.

457. ඉධාති ¶ ඉමස්මිං පාඨෙ. ‘‘‘කාලෙ කප්පති, විකාලෙ න කප්පතී’ති (මහාව. 305) වුත්තවචනමත්තෙන ‘විකාලෙ කප්පතී’ති විකාලභොජනපාචිත්තියං ආවහං හොතීති අත්ථො, ‘න කප්පතී’ති සන්නිධිභොජනපාචිත්තියං ආවහං හොතීති අත්ථො, යදි සම්භින්නරසං අජ්ජපටිග්ගහිතම්පි යාවජීවිකන්ති අත්ථො’’ති ලිඛිතං. සුත්තවිභඞ්ගෙති මාතිකාසඞ්ඛාතෙ සුත්තෙ ච තස්ස පදභාජනීයසඞ්ඛාතෙ විභඞ්ගෙ චාති අත්ථො. ඉදං ආගතමෙව. කතරන්ති? ‘‘අතික්කාමයතො ඡෙදනක’’න්ති ඉදං.

තිවිදත්ථිපමාණඤ්චෙ, අදසං තං නිසීදනං;

නිසීදනං කථං හොති, සදසං තඤ්හි ලක්ඛණං.

තිවිදත්ථිපමාණං තං, දසා තත්ථ විදත්ථි චෙ;

තංනිසීදනනාමත්තා, තස්මිං ඡෙදනකං සියා.

අනිසීදනනාමම්හි, කථං ඡෙදනකං භවෙ;

ඉති චෙ නෙව වත්තබ්බං, නිසීදනවිදත්ථිතො.

කප්පතෙ සදසාමත්තං, නිසීදනමිති කාරණං;

කථං යුජ්ජති නො චෙතං, නිසීදනස්ස නාමකං.

නිසීදනන්ති වුත්තත්තා, පමාණසමතික්කමා;

තස්සානුමතිහෙතුත්තා, තත්ථ ඡෙදනකං භවෙ.

ජාතරූපං ¶ පටික්ඛිත්තං, පුග්ගලස්සෙව පාළියං;

න සඞ්ඝස්සාති සඞ්ඝස්ස, තඤ්චෙ කප්පති සබ්බසො.

විකාලභොජනඤ්චාපි, පුග්ගලස්සෙව වාරිතං;

න සඞ්ඝස්සාති සඞ්ඝස්ස, කප්පතීති කථං සමං.

සත්තසතිකක්ඛන්ධකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස