📜

5. චම්මක්ඛන්ධකො

සොණකොළිවිසකථාදිවණ්ණනා

242. චම්මක්ඛන්ධකෙ උණ්ණපාවාරණන්ති උභතො ලොමානි උට්ඨාපෙත්වා කතං උණ්ණමයං පාවාරණං, උභතො කප්පාසපිචුං උට්ඨාපෙත්වා වීතපාවාරොපි අත්ථි, තතො නිවත්තනත්ථං ‘‘උණ්ණපාවාරණ’’න්ති වුත්තං.

අඩ්ඪචන්දපාසාණෙති සොපානමූලෙ උපඩ්ඪං අන්තො පවෙසෙත්වා ඨපිතෙ අඩ්ඪපාසාණෙ. පාළියං විහාරපච්ඡායායන්ති විහාරපච්චන්තෙ ඡායාය, විහාරස්ස වඩ්ඪමානච්ඡායායන්තිපි වදන්ති.

243. භොගාති උපයොගත්ථෙ පච්චත්තවචනං. අච්චායතාති අතිආයතා ඛරමුච්ඡනා. සරවතීති මධුරසරසංයුත්තා. අතිසිථිලා මන්දමුච්ඡනා. වීරියසමථන්ති වීරියසම්පයුත්තසමථං. තත්ථ ච නිමිත්තං ගණ්හාහීති තස්මිඤ්ච සමභාවෙ සති යං ආදාසෙ මුඛනිමිත්තං විය නිමිත්තං උප්පජ්ජති, තං සමථනිමිත්තං, විපස්සනානිමිත්තං, මග්ගනිමිත්තං, ඵලනිමිත්තඤ්ච ගණ්හාහි නිබ්බත්තෙහීති, එවමස්ස අරහත්තපරියොසානං කම්මට්ඨානං කථිතං.

244. ඡඨානානීති ඡ කාරණානි. අධිමුත්තොති පටිවිජ්ඣිත්වා ඨිතො. නෙක්ඛම්මාධිමුත්තොතිආදි සබ්බං අරහත්තවසෙන වුත්තං. අරහත්තඤ්හි සබ්බකිලෙසෙහි නික්ඛන්තත්තා නෙක්ඛම්මං, තෙහෙව ච පවිවිත්තත්තා පවිවෙකො, බ්යාපජ්ජාභාවතො අබ්යාපජ්ජං, උපාදානස්ස ඛයන්තෙ උප්පන්නත්තා උපාදානක්ඛයො, තණ්හක්ඛයන්තෙ උප්පන්නත්තා තණ්හක්ඛයො, සම්මොහාභාවතො අසම්මොහොති ච වුච්චති.

කෙවලං සද්ධාමත්තකන්ති කෙවලං පටිවෙධපඤ්ඤාය අසම්මිස්සං සද්ධාමත්තකං. පටිචයන්ති පුනප්පුනං කරණෙන වඩ්ඪිං. වීතරාගත්තාති මග්ගපටිවෙධෙන රාගස්ස විගතත්තා එව නෙක්ඛම්මසඞ්ඛාතං අරහත්තං පටිවිජ්ඣිත්වා සච්ඡිකත්වා ඨිතො හොති. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. පවිවෙකාධිමුත්තොති ‘‘පවිවෙකෙ අධිමුත්තො අහ’’න්ති එවං අරහත්තං බ්යාකරොතීති අත්ථො.

සීලබ්බතපරාමාසන්ති සීලඤ්ච වතඤ්ච පරාමසිත්වා ගහිතග්ගහණමත්තං. සාරතො පච්චාගච්ඡන්තොති සාරභාවෙන ජානන්තො. අබ්යාපජ්ජාධිමුත්තොති අබ්යාපජ්ජං අරහත්තං බ්යාකරොති.

අමිස්සීකතන්ති අමිස්සකතං. කිලෙසා හි ආරම්මණෙන සද්ධිං චිත්තං මිස්සං කරොන්ති, තෙසං අභාවා අමිස්සීකතං. භුසා වාතවුට්ඨීති බලවවාතක්ඛන්ධො.

උපාදානක්ඛයස්ස චාති උපයොගත්ථෙ සාමිවචනං. දිස්වා ආයතනුප්පාදන්ති චක්ඛාදිආයතනානං උප්පාදඤ්ච වයඤ්ච දිස්වා. චිත්තං විමුච්චතීති ඉමාය විපස්සනාපටිපත්තියා ඵලසමාපත්තිවසෙන චිත්තං විමුච්චති.

සොණකොළිවිසකථාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දිගුණාදිඋපාහනපටික්ඛෙපකථාවණ්ණනා

245. සකටවාහෙති ද්වීහි සකටෙහි පරිච්ඡින්නෙ වාහෙ. ‘‘වාහෙ’’ති බහුවචනස්ස හිරඤ්ඤවිසෙසනත්තෙපි සාමඤ්ඤාපෙක්ඛාය ‘‘හිරඤ්ඤ’’න්ති එකවචනං කතං.

246. අද්දාරිට්ඨකවණ්ණාති අල්ලාරිට්ඨඵලවණ්ණා, තින්තකාකපක්ඛවණ්ණාතිපි වදන්ති. රජනන්ති උපලිත්තං නීලාදිවණ්ණං සන්ධාය වුත්තං. තෙනාහ ‘‘චොළකෙන පුඤ්ඡිත්වා’’ති. තඤ්හි තථා පුඤ්ඡිතෙ විගච්ඡති. යං පන චම්මස්ස දුග්ගන්ධාපනයනත්ථං කාළරත්තාදිරජනෙහි රඤ්ජිතත්තා කාළරත්තාදිවණ්ණං හොති, තං චොළාදීහි අපනෙතුං න සක්කා චම්මගතිකමෙව, තස්මා තං වට්ටතීති දට්ඨබ්බං.

ඛල්ලකන්ති සබ්බපණ්හිපිධානචම්මං, අපරිගළනත්ථං පණ්හිඋපරිභාගෙ අපිධාය ආරොපනබන්ධනමත්තං වට්ටති. විචිත්රාති සණ්ඨානතො විචිත්රපටා අධිප්පෙතා, න වණ්ණතො සබ්බසො අපනෙතබ්බෙසු ඛල්ලකාදීසු පවිට්ඨත්තා. බිළාලසදිසමුඛත්තා මහාඋලූකා ‘‘පක්ඛිබිළාලා’’ති වුච්චති, තෙසං චම්මං නාම පක්ඛලොමමෙව.

දිගුණාදිඋපාහනපටික්ඛෙපකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අජ්ඣාරාමෙඋපාහනපටික්ඛෙපකථාදිවණ්ණනා

251. උණ්ණාහිකතපාදුකාති එත්ථ උණ්ණාමයකම්බලෙහි කතා පාදුකා සඞ්ගය්හන්ති.

253. ගඞ්ගාමහකීළිකායාති ගඞ්ගාමහෙ කීළිකාය. තත්ථ හි ඉත්ථිපුරිසා යානෙහි උදකකීළං ගච්ඡන්ති. පීඨකසිවිකන්ති ඵලකාදිනා කතං පීඨකයානං. පටපොතලිකං අන්දොලිකා. සබ්බම්පි යානං උපාහනෙනපි ගන්තුං අසමත්ථස්ස ගිලානස්ස අනුඤ්ඤාතං.

254. වාළරූපානීති ආහරිමානි වාළරූපානි. චතුරඞ්ගුලාධිකානීති උද්දලොමීඑකන්තලොමීහි විසෙසදස්සනං. චතුරඞ්ගුලතො හි ඌනානි කිර උද්දලොමීආදීසු පවිසන්ති. වානචිත්රො උණ්ණාමයත්ථරණොති නානාවණ්ණෙහි උණ්ණාමයසුත්තෙහි භිත්තිච්ඡෙදාදිවසෙන වායිත්වා කතචිත්තත්ථරණො. ඝනපුප්ඵකොති බහලරාගො. පකතිතූලිකාති තූලපුණ්ණා භිසි. විකතිකාති සීහරූපාදිවසෙන වානචිත්රාව ගය්හති. උද්දලොමීති ‘‘උභතොදසං උණ්ණාමයත්ථරණ’’න්ති දීඝනිකායට්ඨකථායං වුත්තං. කොසෙය්යකට්ටිස්සමයන්ති කොසියසුත්තානං අන්තරා සුවණ්ණමයසුත්තානි පවෙසෙත්වා වීතං. සුවණ්ණසුත්තං කිර ‘‘කට්ටිස්සං, කසට’’න්ති ච වුච්චති. තෙනෙව ‘‘කොසෙය්යකසටමය’’න්ති ආචරිය-ධම්මපාලත්ථෙරෙන වුත්තන්ති වදන්ති. රතනපරිසිබ්බිතන්ති සුවණ්ණලිත්තං. සුද්ධකොසෙය්යන්ති රතනපරිසිබ්බනරහිතං.

අජිනමිගචම්මානං අතිසුඛුමත්තා දුපට්ටතිපට්ටානි කත්වා සිබ්බන්තීති වුත්තං ‘‘අජිනප්පවෙණී’’ති. රත්තවිතානෙනාති සබ්බරත්තෙන විතානෙන. යං පන නානාවණ්ණං වානචිත්තං වා ලෙපචිත්තං වා, තං වට්ටති. උභතොලොහිතකූපධානෙපි එසෙව නයො. ‘‘චිත්රං වා’’ති ඉදං පන සබ්බථා කප්පියත්තා වුත්තං, න පන උභතොඋපධානෙසු අකප්පියත්තා. න හි ලොහිතක-සද්දො චිත්තෙ වත්තති, පටලිග්ගහණෙනෙව චිත්තකස්සපි අත්ථරණස්ස සඞ්ගහෙතබ්බප්පසඞ්ගතො, කාසාවං පන ලොහිතකවොහාරං න ගච්ඡති. තස්මා විතානෙපි උභතොඋපධානෙපි වට්ටති. සචෙ පමාණයුත්තන්තිආදි අඤ්ඤප්පමාණාතික්කන්තස්ස බිබ්බොහනස්ස පටික්ඛිත්තභාවදස්සනත්ථං වුත්තං, න පන උච්චාසයනමහාසයනභාවදස්සනත්ථං තථා අවුත්තත්තා. තං පන උපධානං උපොසථිකානං ගහට්ඨානං වට්ටති. උච්චාසයනමහාසයනමෙව හි තදා තෙසං න වට්ටති. දීඝනිකායට්ඨකථාදීසු කිඤ්චාපි ‘‘ඨපෙත්වා තූලිකං සබ්බානෙව ගොනකාදීනි රතනපරිසිබ්බිතානි වට්ටන්තී’’තිආදි වුත්තං, විනයට්ඨකථායෙව කප්පියාකප්පියභාවෙ පමාණන්ති ගහෙතබ්බං.

අජ්ඣාරාමෙඋපාහනපටික්ඛෙපකථාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ගිහිවිකතානුඤ්ඤාතාදිකථාවණ්ණනා

256. අභිනිස්සායාති අපස්සාය. විසුකායිකවිප්ඵන්දිතානන්ති පටිපක්ඛභූතානං දිට්ඨිචිත්තවිප්ඵන්දිතානන්ති අත්ථො.

257. යතින්ද්රියන්ති මනින්ද්රියවසෙන සඤ්ඤතින්ද්රියං.

258. පාළියං අට්ඨකවග්ගිකානීති සුත්තනිපාතෙ (සු. නි. 772 ආදයො) අට්ඨකවග්ගභූතානි සොළස සුත්තානි. එවං චිරං අකාසීති එවං චිරකාලං පබ්බජ්ජං අනුපගන්ත්වා අගාරමජ්ඣෙ කෙන කාරණෙන වාසමකාසීති අත්ථො. සො කිර මජ්ඣිමවයෙ පබ්බජිතො, තෙන භගවා එවමාහ. එතමත්ථං විදිත්වාති කාමෙසු දිට්ඨාදීනවා චිරායිත්වාපි ඝරාවාසෙන පක්ඛන්දන්තීති එතමත්ථං සබ්බාකාරතො විදිත්වා.

ආදීනවං ලොකෙති සඞ්ඛාරලොකෙ අනිච්චතාදිආදීනවං. නිරුපධින්ති නිබ්බානං. ‘‘අරියො න රමතී පාපෙ’’ති ඉමස්ස හෙතුමාහ ‘‘පාපෙ න රමතී සුචී’’ති. තත්ථ සුචීති විසුද්ධපුග්ගලො.

259. කාළසීහොති කාළමුඛවානරජාති. චම්මං න වට්ටතීති නිසීදනත්ථරණං කාතුං න වට්ටති, භූමත්ථරණාදිවසෙන සෙනාසනපරිභොගො වට්ටතෙව.

ගිහිවිකතානුඤ්ඤාතාදිකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

චම්මක්ඛන්ධකවණ්ණනානයො නිට්ඨිතො.