📜

6. භෙසජ්ජක්ඛන්ධකො

පඤ්චභෙසජ්ජාදිකථාවණ්ණනා

260. භෙසජ්ජක්ඛන්ධකෙ පිත්තං කොට්ඨබ්භන්තරගතං හොතීති බහිසරීරෙ බ්යාපෙත්වා ඨිතං අබද්ධපිත්තං කොට්ඨබ්භන්තරගතං හොති, තෙන පිත්තං කුපිතං හොතීති අධිප්පායො.

261-2. පාළියං නච්ඡාදෙන්තීති රුචිං න උප්පාදෙන්ති. සුසුකාති සමුද්දෙ එකා මච්ඡජාති, කුම්භිලාතිපි වදන්ති. සංසට්ඨන්ති පරිස්සාවිතං.

263. පිට්ඨෙහීති පිසිතෙහි. කසාවෙහීති තචාදීනි උදකෙ තාපෙත්වා ගහිතඌසරෙහි. උබ්භිදන්ති ඌසරපංසුමයං. ලොණබිලන්ති ලොණවිසෙසො.

264-5. ඡකණන්ති ගොමයං. පාකතිකචුණ්ණන්ති අපක්කකසාවචුණ්ණං, ගන්ධචුණ්ණං පන න වට්ටති. පාළියං චුණ්ණචාලිනින්ති උදුක්ඛලෙ කොට්ටිතචුණ්ණපරිස්සාවනිං. සුවණ්ණගෙරුකොති සුවණ්ණතුත්ථාදි. පාළියං අඤ්ජනූපපිසනන්ති අඤ්ජනෙ උපනෙතුං පිසිතබ්බභෙසජ්ජං.

267-9. කබළිකාති උපනාහභෙසජ්ජං. ඝරදින්නකාබාධො නාම ඝරණියා දින්නවසීකරණභෙසජ්ජසමුට්ඨිතආබාධො. තාය ඡාරිකාය පග්ඝරිතං ඛාරොදකන්ති පරිස්සාවනෙ තච්ඡාරිකං පක්ඛිපිත්වා උදකෙ අභිසිඤ්චිතෙ තතො ඡාරිකතො හෙට්ඨා පග්ඝරිතං ඛාරොදකං. පාළියං අකටයූසෙනාති අනභිසඞ්ඛතෙන මුග්ගයූසෙන. කටාකටෙනාති මුග්ගෙ පචිත්වා අචාලෙත්වා පරිස්සාවිතෙන මුග්ගයූසෙනාති වදන්ති.

පඤ්චභෙසජ්ජාදිකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ගුළාදිඅනුජානනකථාවණ්ණනා

272-4. ගුළකරණන්ති උච්ඡුසාලං. අවිස්සත්ථාති සාසඞ්කා.

276. අප්පමත්තකෙපි වාරෙන්තීති අප්පමත්තකෙ දින්නෙ දායකානං පීළාති පටික්ඛිපන්ති. පටිසඞ්ඛාපීති එත්තකෙනපි යාපෙතුං සක්කා, ‘‘අවසෙසං අඤ්ඤෙසං හොතූ’’ති සල්ලක්ඛෙත්වාපි පටික්ඛිපන්ති.

279. වත්ථිපීළනන්ති යථා වත්ථිගතතෙලාදි අන්තොසරීරෙ ආරොහන්ති, එවං හත්ථෙන වත්ථිමද්දනං. සම්බාධෙ සත්ථකම්මවත්ථිකම්මානමෙව පටික්ඛිත්තත්තා දහනකම්මං වට්ටති එව.

ගුළාදිඅනුජානනකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

යාගුමධුගොළකාදිකථාවණ්ණනා

282-3. පාළියං දසස්ස ඨානානීති අස්ස පටිග්ගාහකස්ස දස ඨානානි කාරණානි ධම්මෙනාති අත්ථො. අනුප්පවෙච්ඡතීති දෙති. වාතඤ්ච බ්යපනෙතීති සම්බන්ධො, වාතඤ්ච අනුලොමෙතීති අත්ථො. සග්ගා තෙ ආරද්ධාති තයා දෙවලොකා ආරාධිතා.

යාගුමධුගොළකාදිකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පාටලිගාමවත්ථුකථාවණ්ණනා

286. පාටලිගාමෙ නගරං මාපෙන්තීති පාටලිගාමස්ස සමීපෙ තස්සෙව ගාමඛෙත්තභූතෙ මහන්තෙ අරඤ්ඤප්පදෙසෙ පාටලිපුත්තං නාම නගරං මාපෙන්ති. යාවතා අරියං ආයතනන්ති යත්තකං අරියමනුස්සානං ඔසරණට්ඨානං. යාවතා වණිප්පථොති යත්තකං වාණිජානං භණ්ඩවික්කීණනට්ඨානං, වසනට්ඨානං වා, ඉදං තෙසං සබ්බෙසං අග්ගනගරං භවිස්සතීති අත්ථො. පුටභෙදනන්ති සකටාදීහි නානාදෙසතො ආහටානං භණ්ඩපුටානං වික්කීණනත්ථාය මොචනට්ඨානං. සරන්ති තළාකාදීසුපි වත්තති , තන්නිවත්තනත්ථං ‘‘සරන්ති ඉධ නදී අධිප්පෙතා’’ති වුත්තං සරති සන්දතීති කත්වා. විනා එව කුල්ලෙන තිණ්ණාති ඉදං අප්පමත්තකඋදකම්පි අඵුසිත්වා විනා කුල්ලෙන පාරප්පත්තා.

පාටලිගාමවත්ථුකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

කොටිගාමෙසච්චකථාවණ්ණනා

287. පාළියං සන්ධාවිතන්ති භවතො භවං පටිසන්ධිග්ගහණවසෙන සන්ධාවනං කතං. සංසරිතන්ති තස්සෙව වෙවචනං. මමඤ්චෙව තුම්හාකඤ්චාති මයා ච තුම්හෙහි ච, සාමිවසෙනෙව වා මම ච තුම්හාකඤ්ච සන්ධාවනං අහොසීති අත්ථො ගහෙතබ්බො. සංසරිතන්ති සංසරි. භවතණ්හා එව භවතො භවං නෙතීති භවනෙත්තීති වුත්තා.

289. ‘‘නීලා හොන්තී’’ති වුත්තමෙවත්ථං විවරිතුං ‘‘නීලවණ්ණා’’තිආදි වුත්තං. නීලවණ්ණාති නීලවිලෙපනා. එස නයො සබ්බත්ථ. පටිවට්ටෙසීති පහරි. අම්බකායාති අම්බාය. උපචාරවචනඤ්හෙතං, මාතුගාමෙනාති අත්ථො. උපසංහරථාති උපනෙථ, ‘‘ඊදිසා තාවතිංසා’’ති පරිකප්පෙථාති අත්ථො. ඉදඤ්ච භික්ඛූනං සංවෙගජනනත්ථං වුත්තං, න නිමිත්තග්ගාහත්ථං. ලිච්ඡවිරාජානො හි සබ්බෙ න චිරස්සෙව අජාතසත්තුනා විනාසං පාපුණිස්සන්ති.

කොටිගාමෙසච්චකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සීහසෙනාපතිවත්ථුආදිකථාවණ්ණනා

290. සන්ධාගාරෙති රාජකිච්චස්ස සන්ධාරණත්ථාය නිච්ඡිද්දං කත්වා විචාරණත්ථාය කතමහාසභාය. ගමිකාභිසඞ්ඛාරොති ගමනෙ වායාමො. ධම්මස්ස ච අනුධම්මන්ති තුම්හෙහි වුත්තස්ස කාරණස්ස අනුකාරණං, තුම්හෙහි වුත්තස්ස අත්ථස්ස අනුරූපමෙවාති අධිප්පායො. සහධම්මිකො වාදානුවාදොති පරෙහි වුත්තකාරණෙන සකාරණො හුත්වා තුම්හාකං වාදො වා ඉතො පරං තස්ස අනුවාදො වා. කොචි අප්පමත්තකොපි ගාරය්හං ඨානං න ආගච්ඡතීති කිං තව වාදෙ ගාරය්හකාරණං නත්ථීති වුත්තං හොති.

293. අනුවිච්චකාරන්ති අනුවිදිතාකාරං. රතනත්තයස්ස සරණගමනාදිකිරියං කරොති. සහසා කත්වා මා පච්ඡා විප්පටිසාරී අහොසීති අත්ථො. පටාකං පරිහරෙය්යුන්ති ධජපටාකං උක්ඛිපිත්වා ‘‘ඊදිසො අම්හාකං සරණං ගතො සාවකො ජාතො’’ති නගරෙ ඝොසෙන්තා ආහිණ්ඩන්ති.

294. නිමිත්තකම්මස්සාති මංසඛාදනනිමිත්තෙන උප්පන්නපාණාතිපාතකම්මස්ස.

සීහසෙනාපතිවත්ථුආදිකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

කප්පියභූමිඅනුජානනකථාවණ්ණනා

295. අනුප්පගෙ එවාති පාතොව. ඔරවසද්දන්ති මහාසද්දං. තං පන අවත්වාපීති පි-සද්දෙන තථාවචනම්පි අනුජානාති. අට්ඨකථාසූති අන්ධකට්ඨකථාවිරහිතාසු සෙසට්ඨකථාසු. සාධාරණලක්ඛණන්ති අන්ධකට්ඨකථාය සහ සබ්බට්ඨකථානං සමානං.

චයන්ති අධිට්ඨානඋච්චවත්ථුං. යතො පට්ඨායාති යතො ඉට්ඨකාදිතො පට්ඨාය, යං ආදිං කත්වා භිත්තිං උට්ඨාපෙතුකාමාති අත්ථො. ‘‘ථම්භා පන උපරි උග්ගච්ඡන්ති, තස්මා වට්ටන්තී’’ති එතෙන ඉට්ඨකපාසාණා හෙට්ඨා පතිට්ඨාපිතාපි යදි චයතො, භූමිතො වා එකඞ්ගුලමත්තම්පි උග්ගතා තිට්ඨන්ති, වට්ටන්තීති සිද්ධං හොති.

ආරාමොති උපචාරසීමාපරිච්ඡින්නො සකලො විහාරො. සෙනාසනානීති විහාරස්ස අන්තො තිණකුටිආදිකානි සඞ්ඝස්ස නිවාසගෙහානි. විහාරගොනිසාදිකා නාමාති සෙනාසනගොනිසාදිකා. සෙනාසනානි හි සයං පරික්ඛිත්තානිපි ආරාමපරික්ඛෙපාභාවෙන ‘‘ගොනිසාදිකානී’’ති වුත්තානි. ‘‘උපඩ්ඪපරික්ඛිත්තොපී’’ති ඉමිනා තතො ඌනපරික්ඛිත්තො යෙභුය්යෙන අපරික්ඛිත්තො නාම, තස්මා අපරික්ඛිත්තසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡතීති දස්සෙති. එත්ථාති උපඩ්ඪාදිපරික්ඛිත්තෙ. කප්පියකුටිං ලද්ධුං වට්ටතීති ගොනිසාදියා අභාවෙන සෙසකප්පියකුටීසු තීසු යා කාචි කප්පියකුටි කාතබ්බාති අත්ථො.

තෙසං ගෙහානීති එත්ථ භික්ඛූනං වාසත්ථාය කතම්පි යාව න දෙන්ති, තාව තෙසං සන්තකංයෙව භවිස්සතීති දට්ඨබ්බං. විහාරං ඨපෙත්වාති උපසම්පන්නානං වාසත්ථාය කතගෙහං ඨපෙත්වාති අත්ථො. ගෙහන්ති නිවාසගෙහං, තදඤ්ඤං පන උපොසථාගාරාදි සබ්බං අනිවාසගෙහං චතුකප්පියභූමිවිමුත්තා පඤ්චමී කප්පියභූමි. සඞ්ඝසන්තකෙපි හි එතාදිසෙ ගෙහෙ සුට්ඨු පරික්ඛිත්තාරාමත්තෙපි අබ්භොකාසෙ විය අන්තොවුත්ථාදිදොසො නත්ථි. යෙන කෙනචි ඡන්නෙ, පරිච්ඡන්නෙ ච සහසෙය්යප්පහොනකෙ භික්ඛුසඞ්ඝස්ස නිවාසගෙහෙ අන්තොවුත්ථාදිදොසො, න අඤ්ඤත්ථ. තෙනාහ ‘‘යං පනා’’තිආදි. තත්ථ ‘‘සඞ්ඝිකං වා පුග්ගලිකං වා’’ති ඉදං කිඤ්චාපි භික්ඛුනීනං සාමඤ්ඤතො වුත්තං, භික්ඛූනං පන සඞ්ඝිකං පුග්ගලිකඤ්ච භික්ඛුනීනං, තාසං සඞ්ඝිකං පුග්ගලිකඤ්ච භික්ඛූනං ගිහිසන්තකට්ඨානෙ තිට්ඨතීති වෙදිතබ්බං.

මුඛසන්නිධීති අන්තොසන්නිහිතදොසො හි මුඛප්පවෙසනනිමිත්තං ආපත්තිං කරොති, නාඤ්ඤථා. තස්මා ‘‘මුඛසන්නිධී’’ති වුත්තො.

තත්ථ තත්ථ ඛණ්ඩා හොන්තීති උපඩ්ඪතො අධිකං ඛණ්ඩා හොන්ති. සබ්බස්මිං ඡදනෙ විනට්ඨෙති තිණපණ්ණාදිවස්සපරිත්තායකෙ ඡදනෙ විනට්ඨෙ. ගොපානසීනං පන උපරි වල්ලීහි බද්ධදණ්ඩෙසු ඨිතෙසුපි ජහිතවත්ථුකා හොන්ති එව. පක්ඛපාසකමණ්ඩලන්ති එකස්මිං පස්සෙ තිණ්ණං ගොපානසීනං උපරි ඨිතතිණපණ්ණාදිච්ඡදනං වුච්චති.

අනුපසම්පන්නස්ස දාතබ්බො අස්සාතිආදිනා අකප්පියකුටියං වුත්ථම්පි අනුපසම්පන්නස්ස දින්නෙ කප්පියං හොති, සාපෙක්ඛදානඤ්චෙත්ථ වට්ටති, පටිග්ගහණං විය න හොතීති දස්සෙති.

299. පාළියං කන්තාරෙ සම්භාවෙසීති අප්පභක්ඛකන්තාරෙ සම්පාපුණි.

කප්පියභූමිඅනුජානනකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

කෙණියජටිලවත්ථුකථාවණ්ණනා

300. ජටිලොති ආහරිමජටාධරො තාපසවෙසධාරකො යඤ්ඤයුත්තො ලොකපූජිතො බ්රාහ්මණො. පවත්තාරො පාවචනවසෙන වත්තාරො. යෙසං සන්තකමිදං, යෙහි වා ඉදං ගීතන්ති අත්ථො. ගීතං පවුත්තං සමිහිතන්ති අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස පරියායවචනං වුත්තන්ති අත්ථො. තදනුගායන්තීති තං තෙහි පුබ්බෙ ගීතං අනුගායන්ති. එවං සෙසෙසු ච.

යාවකාලිකපක්කානන්ති පක්කෙ සන්ධාය වුත්තං, ආමානි පන අනුපසම්පන්නෙහි සීතුදකෙ මද්දිත්වා පරිස්සාවෙත්වා දින්නපානං පච්ඡාභත්තම්පි කප්පති එව. අයඤ්ච අත්ථො මහාඅට්ඨකථායං සරූපතො අවුත්තොති ආහ ‘‘කුරුන්දියං පනා’’තිආදි. ‘‘උච්ඡුරසො නිකසටො’’ති ඉදං පාතබ්බසාමඤ්ඤෙන යාමකාලිකකථායං වුත්තං, තං පන සත්තාහකාලිකමෙවාති ගහෙතබ්බං. ඉමෙ චත්තාරො රසාති ඵලපත්තපුප්ඵඋච්ඡුරසා චත්තාරො.

පාළියං අග්ගිහුත්තමුඛාති අග්ගිජුහනපුබ්බකා. ඡන්දසොති වෙදස්ස. සාවිත්තී මුඛං පඨමං සජ්ඣායිතබ්බාති අත්ථො. තපතන්ති විජොතන්තානං.

කෙණියජටිලවත්ථුකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

රොජමල්ලාදිවත්ථුකථාවණ්ණනා

301. බහුකතො බුද්ධෙ වාති බුද්ධෙ කතබහුමානොති අත්ථො. සො ඛො අහං, භන්තෙ ආනන්ද, ඤාතීනං දණ්ඩභයතජ්ජිතො අහොසින්ති සෙසො. එවඤ්හි සති ‘‘එවාහ’’න්ති පුන අහං-ගහණං යුජ්ජති. විවරීති ‘‘විවරතූ’’ති චින්තාමත්තෙන විවරි, න උට්ඨාය හත්ථෙන.

303. අඤ්ඤතරොති සුභද්දො වුඩ්ඪපබ්බජිතො. ද්වෙ දාරකාති සාමණෙරභූමියං ඨිතා ද්වෙ පුත්තා. නාළියාවාපකෙනාති නාළියා චෙව ථවිකාය ච. සංහරථ ඉමෙහි භාජනෙහි තණ්ඩුලාදීනි සඞ්කඩ්ඪථාති අත්ථො. භුසාගාරෙති පලාලමයෙ අගාරෙ, පලාලපුඤ්ජං අබ්භන්තරතො පලාලං සඞ්කඩ්ඪිත්වා අගාරං කතං හොති, තත්ථාති අත්ථො.

රොජමල්ලාදිවත්ථුකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

චතුමහාපදෙසකථාවණ්ණනා

305. පරිමද්දන්තාති උපපරික්ඛන්තා. ද්වෙ පටා දෙසනාමෙනෙව වුත්තාති තෙසං සරූපදස්සනපදමෙතං. නාඤ්ඤනිවත්තනපදං පත්තුණ්ණපටස්සාපි දෙසනාමෙන වුත්තත්තා.

තුම්බාති භාජනානි. ඵලතුම්බො නාම ලාබුආදි. උදකතුම්බො උදකඝටො. කිලඤ්ජච්ඡත්තන්ති වෙළුවිලීවෙහි වායිත්වා කතඡත්තං. සම්භින්නරසන්ති මිස්සීභූතරසං.

චතුමහාපදෙසකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

භෙසජ්ජක්ඛන්ධකවණ්ණනානයො නිට්ඨිතො.