📜
1. කම්මක්ඛන්ධකො
තජ්ජනීයකම්මකථාවණ්ණනා
1. චූළවග්ගස්ස ¶ ¶ පඨමෙ කම්මක්ඛන්ධකෙ තාව ‘‘බලවාබලව’’න්ති ඉදං එකපදං. ‘‘බලවබලව’’න්ති වත්තබ්බෙ ආකාරං කත්වා ‘‘බලවාබලව’’න්ති වුත්තං. තඤ්ච ‘‘දුක්ඛදුක්ඛ’’න්තිආදීසු විය අතිසයත්ථෙ වත්තතීති ආහ ‘‘සුට්ඨු බලවං පටිවදථා’’ති, අති විය බලවං කත්වා පටිවචනං දෙථාති අත්ථො.
2. පාළියං ආපත්ති ආරොපෙතබ්බාති එත්ථ කිඤ්චාපි ‘‘මා ඛො තුම්හෙ ආයස්මන්තො එසො අජෙසී’’තිආදිකෙ භණ්ඩනාදිජනකෙ වචනෙ පඤ්ඤත්තා කාචි ආපත්ති නාම නත්ථි මුසාපෙසුඤ්ඤාදීසු එතස්ස අප්පවිට්ඨත්තා, තථාපි භික්ඛූහි විසුං, සඞ්ඝමජ්ඣෙ ච ‘‘මා, ආවුසො, භික්ඛූ ¶ අඤ්ඤමඤ්ඤං පයොජෙත්වා භණ්ඩනාදිං අකාසි, නෙදං අප්පිච්ඡතාදීනං අත්ථාය වත්තතී’’ති එවං අපඤ්ඤත්තෙන වුච්චමානස්ස භික්ඛුනො අනාදරියෙන අනොරමනපච්චයා වා අඤ්ඤවාදවිහෙසාදිකරණපච්චයා වා යා ආපත්ති හොති, සා ආපත්ති ආරොපෙතබ්බා දිට්ඨිවිපන්නස්ස වියාති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො.
යස්ස පන ඉදං වචනං විනාව කායවාචාහි ආපන්නා ලහුකාපත්ති අත්ථි, තස්සපි ආරොපෙතබ්බාව. යං පන කම්මවාචාය ‘‘අත්තනා භණ්ඩනකාරකා’’ති අත්තනා-සද්දග්ගහණං, ‘‘යෙපි චඤ්ඤෙ භික්ඛූ භණ්ඩනකාරකා…පෙ… තෙ උපසඞ්කමිත්වා’’තිආදිවචනඤ්ච, තං වත්ථුවසෙන ගහිතං. යො පන සයමෙව භණ්ඩනකාරකො හොති, අඤ්ඤෙ පන භණ්ඩනකාරකෙ උපසඞ්කමිත්වා ‘‘මා ඛො තුම්හෙ’’තිආදිවචනං න වදති, තස්සාපෙතං කම්මං කාතබ්බමෙව. කරොන්තෙහි ච ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, අයං ඉත්ථන්නාමො ¶ භික්ඛු භණ්ඩනකාරකො…පෙ… සඞ්ඝෙ අධිකරණකාරකො. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ල’’න්තිආදිනාව කම්මවාචා කාතබ්බා. යො ච අඤ්ඤෙපි භික්ඛූ කලහාය සමාදපෙති, තස්සාපි එවමෙව කම්මවාචං කාතුං වට්ටති අඤ්ඤෙසං සමාදාපනස්සපි භණ්ඩනකාරකත්තෙ එව පවිසනතො. අඤ්ඤෙසං සමාදාපනාකාරම්පි වත්වාව, කම්මවාචං කාතුකාමෙනපි ච තෙහි වුත්තවචනත්ථමෙව ගහෙත්වා තදනුගුණං යොජෙත්වාව කාතබ්බං, න ඉධාගතවසෙනෙව සබ්බෙසම්පි ඉධාගතවසෙනෙව වචනාසම්භවා. භූතෙන වත්ථුනා කතමෙව හි අවිපන්නං හොති, නාඤ්ඤන්ති ගහෙතබ්බං. එස නයො නියස්සකම්මාදීසුපි.
තජ්ජනීයකම්මකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
අධම්මකම්මද්වාදසකකථාදිවණ්ණනා
4. අප්පටිඤ්ඤාය කතන්ති වත්ථුං වා ආපත්තිං වා අසම්පටිච්ඡාපෙත්වා කතං. යො පන සබ්බෙසං පස්සන්තානං එව වත්ථුවීතික්කමං කත්වා පච්ඡා කම්මකරණභයෙන ‘‘න කරොමී’’ති මුසා වදති, තස්ස භික්ඛූනං සම්මුඛෙ වීතික්කමකරණමෙව පටිඤ්ඤා. තථතො ජානනත්ථමෙව පටිඤ්ඤාය කරණං අනුඤ්ඤාතං. යත්ථ පන සන්දෙහො හොති, තත්ථ සම්පටිච්ඡාපෙත්වාව කත්තබ්බන්ති ගහෙතබ්බං.
‘‘පාරාජිකාපත්තියා වා’’ති ඉදං ලිඞ්ගනාසනනිමිත්තතාය පාරාජිකස්ස කම්මෙන අතිකිච්ඡනීයතො වුත්තං. ‘‘සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තියා වා’’ති ඉදං පන පරිවාසාදිනිස්සාරණකම්මස්ස ආවෙණිකස්ස ¶ විජ්ජමානත්තා වුත්තං. යං පන පරතො ‘‘අධිසීලෙ සීලවිපන්නො හොති…පෙ… තජ්ජනීයකම්මං කරෙය්යා’’ති (චූළව. 6) වුත්තං, තං ‘‘ආයතිං සංවරෙ ඨත්වා වුට්ඨානං කරොහී’’ති ඔවදියමානස්ස අනාදරියාදිපච්චයලහුකාපත්තිං සන්ධාය වුත්තං. සීලවිපත්තිමූලකඤ්හි ලහුකාපත්තිං ආපන්නො ඉධ අභෙදූපචාරෙන ‘‘අධිසීලෙ සීලවිපන්නො’’ති වුත්තො ‘‘අතිදිට්ඨියා දිට්ඨිවිපන්නො’’ති එත්ථ විය.
යථා ච දිට්ඨිං ගහෙත්වා වොහරන්තස්ස ‘‘ඉතො දිට්ඨිතො ඔරමාහී’’ති අවත්වා කතකම්මං කෙවලාය දිට්ඨිවිපත්තියා කතත්තා අනාපත්තියා කතං නාම අධම්මකම්මං හොති, එවං සීලවිපත්තිං ආපජ්ජිත්වා ලජ්ජිධම්මෙ ¶ ඔක්කන්තෙ යථාධම්මං වුට්ඨාය සංවරෙ ඨාතුකාමස්ස කතං තජ්ජනීයාදිකම්මං කෙවලාය සීලවිපත්තියා කතත්තා අදෙසනාගාමිනියා කතං නාම අධම්මකම්මං හොති. තෙනෙව නියස්සකම්මෙපි ‘‘අපිස්සු භික්ඛූ පකතා පරිවාසං දෙන්තා’’තිආදිනා සංවරෙ අට්ඨානමෙව කම්මනිමිත්තභාවෙන වුත්තං. අදන්තං දමනත්ථමෙව හි තජ්ජනීයාදිකම්මානි අනුඤ්ඤාතානීති. කෙචි පන ‘‘අදෙසනාගාමිනියාති ඉදං පාරාජිකාපත්තිංයෙව සන්ධාය වුත්තං, න සඞ්ඝාදිසෙස’’න්ති (සාරත්ථ. ටී. චූළවග්ග 3.4) වදන්ති, තං සුක්කපක්ඛෙ ‘‘දෙසනාගාමිනියා ආපත්තියා කතං හොතී’’ති ඉමිනා වචනෙන විරුජ්ඣති. සඞ්ඝාදිසෙසස්සාපි ච පරියායතො දෙසනාගාමිනිවොහාරෙ ගය්හමානෙ ‘‘ආපත්තියා කතං හොතී’’ති වුත්තවාරතො ඉමස්ස වාරස්ස විසෙසො න සියා, අට්ඨකථායම්පෙත්ථ විසෙසභාවො න දස්සිතො. තස්මා වුත්තනයෙනෙවෙත්ථ අධිප්පායො ගහෙතබ්බො.
6. සබ්බානිපීති තජ්ජනීයනියස්සපබ්බාජනීයකම්මානි තීණිපි. අඤ්ඤකම්මස්ස වත්ථුනාති තජ්ජනීයතො අඤ්ඤස්ස කම්මස්ස වත්ථුනා අඤ්ඤකම්මකරණං නාම කොචි දොසොපි න හොතීති අධිප්පායො. කාරණමාහ ‘‘කස්මා’’තිආදිනා.
අධම්මකම්මද්වාදසකකථාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
නියස්සකම්මකථාදිවණ්ණනා
11. නියස්සකම්මෙ පාළියං අපිස්සූති අපිචාති ඉමස්මිං අත්ථෙ නිපාතසමුදායො. නිස්සාය ¶ තෙ වත්ථබ්බන්ති එත්ථ කෙචි කල්යාණමිත්තායත්තවුත්තිතං සන්ධාය වුත්තන්ති වදන්ති, අඤ්ඤෙ පන නිස්සයග්ගහණමෙවාති, උභයෙනපිස්ස සෙරිවිහාරො න වට්ටතීති දීපිතන්ති දට්ඨබ්බං.
21. පබ්බාජනීයකම්මෙ ‘‘පබ්බාජනීයකම්මං පටිප්පස්සම්භෙතූ’’ති ඉදං පක්කමනාදිං අකත්වා සම්මාවත්තන්තානං වසෙන වුත්තං.
33. පටිසාරණීයකම්මෙ ¶ නෙව භික්ඛුවචනං, න ගිහිවචනන්ති එත්ථ පරියායතොපි භික්ඛූ පරඛුංසනං න වදන්ති, ගහට්ඨා පන සරූපෙනෙව අක්කොසිතුං සමත්ථාපි උපකාරීසු අකාරණං එවරූපං න වදන්ති, ත්වං ගිහිගුණතොපි පරිහීනොති අධිප්පායො.
39. ‘‘අඞ්ගසමන්නාගමො පුරිමෙහි අසදිසො’’ති ඉමිනා තජ්ජනීයාදීනං වුත්තකාරණමත්තෙන ඉදං කාතුං න වට්ටතීති දීපෙති. ඉධ වුත්තෙන පන ගිහීනං අලාභාය පරිසක්කනාදිනා අඞ්ගෙන තානිපි කාතුං වට්ටතීති ගහෙතබ්බං. එත්ථ ච ‘‘සද්ධං පසන්නං දායකං කාරකං සඞ්ඝුපට්ඨාකං හීනෙන ඛුංසෙතී’’ති වුත්තත්තා තාදිසෙසු ගිහීසු ඛුංසනාදීහි ගිහිපටිසංයුත්තෙහි එව අඞ්ගෙහි කම්මාරහතා, න ආරාමිකචෙටකාදීසු ඛුංසනාදීහි. තත්ථාපි දායකාදීසු ඛමාපිතෙසු කම්මාරහතා නත්ථි, ආපත්ති ච යත්ථ කත්ථචි දෙසෙතුං වට්ටති. යො චෙ තික්ඛත්තුං ඛමාපියමානොපි න ඛමති, අකතකම්මෙනපි දස්සනූපචාරෙ ආපත්ති දෙසෙතබ්බා. සො චෙ කාලකතො හොති, දෙසන්තරං වා ගතො, ගතදිසා න ඤායති, අන්තරාමග්ගෙ වා ජීවිතන්තරායො හොති, කතකම්මෙනපි අකතකම්මෙනපි සඞ්ඝමජ්ඣෙ යථාභූතං විඤ්ඤාපෙත්වා ඛමාපෙත්වා ආපත්ති දෙසෙතබ්බාති වදන්ති. ධම්මිකපටිස්සවස්ස අසච්චාපනෙ පන තෙසං සන්තිකං ගන්ත්වා ‘‘මයා අසමවෙක්ඛිත්වා පටිස්සවං කත්වා සො න සච්චාපිතො, තං මෙ ඛමථා’’තිආදිනා ඛමාපනෙ වචනක්කමො ඤාපෙතබ්බො.
41. පාළියං මඞ්කුභූතො නාසක්ඛි චිත්තං ගහපතිං ඛමාපෙතුන්ති තිංසයොජනමග්ගං පුන ගන්ත්වාපි මානථද්ධතාය යථාභූතං දොසං ආවිකත්වා අඛමාපනෙන ‘‘නාහං ඛමාමී’’ති තෙන පටික්ඛිත්තො මඞ්කුභූතො ඛමාපෙතුං න සක්ඛි, සො පුනදෙව සාවත්ථිං පච්චාගන්ත්වාපි මානනිග්ගහත්ථායෙව පුනපි සත්ථාරා පෙසිතො පුරිමනයෙනෙව ඛමාපෙතුං අසක්කොන්තො පුනාගච්ඡි. අථස්ස භගවා ‘‘අසන්තං භාවනමිච්ඡෙය්යා’’තිආදිනාව (ධ. ප. 73) ධම්මං දෙසෙත්වා මානනිම්මථනං කත්වා අනුදූතදානං අනුඤ්ඤාසීති දට්ඨබ්බං.
42. ‘‘නො ¶ චෙ ඛමති…පෙ… ආපත්තිං දෙසාපෙතබ්බො’’ති වුත්තත්තා පගෙව ගහට්ඨො ඛමති චෙ, දස්සනූපචාරෙ ආපත්තිදෙසනාකිච්චං නත්ථීති ගහෙතබ්බං.
46. උක්ඛෙපනීයකම්මෙසු ¶ තීසු අරිට්ඨවත්ථුස්මිං ආපත්තිං ආරොපෙත්වාති විසුං සඞ්ඝමජ්ඣෙව පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සජ්ජනපච්චයා දුක්කටං, සමනුභාසනපරියොසානෙ පාචිත්තියං වා ආපත්තිං ආරොපෙත්වා. එත්ථාපි කම්මවාචාය ‘‘තථාහං භගවතා’’තිආදි වත්ථුවසෙන වුත්තං. යෙන යෙන පකාරෙන දිට්ඨිගතිකා වොහරිංසු, තෙන තෙන පකාරෙන යොජෙත්වා කම්මවාචා කාතබ්බා. ගහණාකාරං පන විනාපි ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො පාපිකං දිට්ඨිගතං උප්පන්නං, සො තං දිට්ඨිං අප්පටිනිස්සජ්ජති, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ල’’න්ති එවං සාමඤ්ඤතොපි කම්මවාචං කාතුං වට්ටති.
65. ‘‘යං දිට්ඨිං නිස්සාය භණ්ඩනාදීනි කරොතී’’ති ඉමිනා දිට්ඨිං නිස්සාය උප්පන්නානි එව භණ්ඩනාදීනි ඉධ අධිප්පෙතානි, න කෙවලානීති දස්සෙති. යො පන ‘‘භණ්ඩනාදීනං කරණෙ දොසො නත්ථී’’ති දිට්ඨිකො හුත්වා භණ්ඩනාදිං කරොති, සාපිස්ස දිට්ඨි එව හොති, තස්සපි අප්පටිනිස්සග්ගෙ කම්මං කාතුං වට්ටති.
නියස්සකම්මකථාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
කම්මක්ඛන්ධකවණ්ණනානයො නිට්ඨිතො.