📜

7. සඞ්ඝභෙදකක්ඛන්ධකො

ඡසක්යපබ්බජ්ජාකථාදිවණ්ණනා

330. සඞ්ඝභෙදකක්ඛන්ධකෙ පාළියං අනුපියං නාමාති අනුපියා නාම. හෙට්ඨා පාසාදාති පාසාදතො හෙට්ඨා හෙට්ඨිමතලං, ‘‘හෙට්ඨාපාසාද’’න්තිපි පාඨො. අභිනෙතබ්බන්ති වපිතඛෙත්තෙසු පවෙසෙතබ්බං. නින්නෙතබ්බන්ති තතො නීහරිතබ්බං. නිද්ධාපෙතබ්බන්ති සස්සදූසකතිණාදීනි උද්ධරිතබ්බං. උජුං කාරාපෙතබ්බන්ති පුඤ්ජං කාරාපෙතබ්බං, අයමෙව වා පාඨො.

332. පරදත්තොති පරෙහි දින්නපච්චයෙහි පවත්තමානො. මිගභූතෙන චෙතසාති කත්ථචි අලග්ගතාය මිගස්ස විය ජාතෙන චිත්තෙන.

333. මනොමයං කායන්ති ඣානමනෙන නිබ්බත්තං බ්රහ්මකායං, ‘‘කිං නු ඛො අහං පසාදෙය්යං, යස්මිං මෙ පසන්නෙ බහුලාභසක්කාරො උප්පජ්ජෙය්යා’’ති පඨමං උප්පන්නපරිවිතක්කස්ස මන්දපරියුට්ඨානතාය දෙවදත්තස්ස තස්මිං ඛණෙ ඣානපරිහානි නාහොසි, පච්ඡා එව අහොසීති දට්ඨබ්බං. තෙනාහ ‘‘සහ චිත්තුප්පාදා’’තිආදි. ද්වෙ වා තීණි වා මාගධකානි ගාමඛෙත්තානීති එත්ථ මගධරට්ඨෙ ඛුද්දකං ගාමඛෙත්තං ගාවුතමත්තං, මජ්ඣිමං පන දියඩ්ඪගාවුතමත්තං, මහන්තං අනෙකයොජනම්පි හොති. තෙසු මජ්ඣිමෙන ගාමඛෙත්තෙන ද්වෙ වා ඛුද්දකෙන තීණි වා ගාමඛෙත්තානි, තස්ස සරීරං තිගාවුතප්පමාණො අත්තභාවොති වුත්තං හොති.

334. සත්ථාරොති ගණසත්ථාරො. නාස්සස්සාති න එතස්ස භවෙය්ය. තන්ති සත්ථාරං. තෙනාති අමනාපෙන. සම්මන්නතීති චීවරාදිනා අම්හාකං සම්මානං කරොති, පරෙහි වා අයං සත්ථා සම්මානීයතීති අත්ථො.

335. නාසායපිත්තං භින්දෙය්යුන්ති අච්ඡපිත්තං වා මච්ඡපිත්තං වා නාසාපුටෙ පක්ඛිපෙය්යුං. අස්සතරීති වළවාය කුච්ඡිස්මිං ගද්රභස්ස ජාතා. තස්සා හි ගහිතගබ්භාය විජායිතුමසක්කොන්තියා උදරං ඵාලෙත්වා පොතකං නීහරන්ති. තෙනාහ ‘‘අත්තවධාය ගබ්භං ගණ්හාතී’’ති.

339. පොත්ථනිකන්ති ඡුරිකං, ‘‘ඛර’’න්තිපි වුච්චති.

342. මාකුඤ්ජර නාගමාසදොති හෙ කුඤ්ජර බුද්ධනාගං වධකචිත්තෙන මා උපගච්ඡ. දුක්ඛන්ති දුක්ඛකාරණත්තා දුක්ඛං. ඉතොති ඉතො ජාතිතො. යතොති යස්මා, යන්තස්ස වා, ගච්ඡන්තස්සාති අත්ථො. මා ච මදොති මදො තයා න කාතබ්බොති අත්ථො.

343. තිකභොජනන්ති තීහි භුඤ්ජිතබ්බං භොජනං, තතො අධිකෙහි එකතො පටිග්ගහෙත්වා භුඤ්ජිතුං න වට්ටනකං ගණභොජනපටිපක්ඛං භොජනන්ති අත්ථො. කොකාලිකොතිආදීනි දෙවදත්තපරිසාය ගණපාමොක්ඛානං නාමානි. කප්පන්ති මහානිරයෙ ආයුකප්පං, තං අන්තරකප්පන්ති කෙචි. කෙචි පන ‘‘අසඞ්ඛ්යෙය්යකප්ප’’න්ති.

ඡසක්යපබ්බජ්ජාකථාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සඞ්ඝභෙදකකථාවණ්ණනා

345. පරස්ස චිත්තං ඤත්වා කථනං ආදෙසනාපාටිහාරියං. කෙවලං ධම්මදෙසනා අනුසාසනීපාටිහාරියං. තදුභයම්පි ධම්මී කථා නාම. තාය ථෙරො ඔවදි. ඉද්ධිවිධං ඉද්ධිපාටිහාරියං නාම. තෙන සහිතා අනුසාසනී එව ධම්මී කථා. තාය ථෙරො ඔවදි.

‘‘ථුල්ලච්චයං දෙසාපෙහී’’ති ඉදං භෙදපුරෙක්ඛාරස්ස උපොසථාදිකරණෙ ථුල්ලච්චයස්ස උපොසථක්ඛන්ධකාදීසු පඨමමෙව පඤ්ඤත්තත්තා වුත්තං, ඉතරථා එතෙසං ආදිකම්මිකත්තා අනාපත්තියෙව සියා.

346. සරසීති සරො. මහිං වික්රුබ්බතොති මහිං දන්තෙහි විලිඛන්තස්ස. ඉදඤ්ච හත්ථීනං සභාවදස්සනං. නදීසූති සරෙසු. භිසං ඝසමානස්සාති යොජනා. ජග්ගතොති යූථං පාලෙන්තස්ස.

347. දූතෙය්යංගන්තුන්ති දූතකම්මං පත්තුං, දූතකම්මං කාතුන්ති අත්ථො. සහිතාසහිතස්සාති යුත්තායුත්තස්ස, යං වත්තුං, කාතුඤ්ච යුත්තං, තත්ථ කුසලො. අථ වා අධිප්පෙතානාධිප්පෙතස්ස වචනස්ස කුසලො, බ්යඤ්ජනමත්තෙ න තිට්ඨති, අධිප්පෙතත්ථමෙව ආරොචෙතීති අත්ථො.

350. ගාථාසු ජාතූති එකංසෙන. මා උදපජ්ජථ මා හොතූති අත්ථො. පාපිච්ඡානං යථාගතීති පාපිච්ඡානං පුග්ගලානං යාදිසී ගති අභිසම්පරායො. තං අත්ථජාතං. ඉමිනාපි කාරණෙන ජානාථාති දෙවදත්තස්ස ‘‘පණ්ඩිතො’’තිආදිනා උපරි වක්ඛමානාකාරං දස්සෙති.

පමාදං අනුචිණ්ණොති පමාදං ආපන්නො. ආසීසායන්ති අවස්සංභාවීඅත්ථසිද්ධියං. සා හි ඉධ ආසීසාති අධිප්පෙතා, න පත්ථනා. ඊදිසෙ අනාගතත්ථෙ අතීතවචනං සද්දවිදූ ඉච්ඡන්ති.

දුබ්භෙති දුබ්භෙය්ය. විසකුම්භෙනාති එකෙන විසපුණ්ණකුම්භෙන. සොති සො පුග්ගලො. න පදූසෙය්ය විසමිස්සං කාතුං න සක්කොතීති අත්ථො. භයානකොති විපුලගම්භීරභාවෙන භයානකො. තෙනාපි දූසෙතුං න සක්කුණෙය්යතං දස්සෙති. වාදෙනාති දොසකථනෙන. උපහිංසතීති බාධති.

සඞ්ඝභෙදකකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

උපාලිපඤ්හාකථාවණ්ණනා

351. න පන එත්තාවතා සඞ්ඝො භින්නො හොතීති සලාකග්ගාහාපනමත්තෙන සඞ්ඝභෙදානිබ්බත්තිතො වුත්තං. උපොසථාදිසඞ්ඝකම්මෙ කතෙ එව හි සඞ්ඝො භින්නො හොති. තත්ථ ච උපොසථපවාරණාසු ඤත්තිනිට්ඨානෙන, සෙසකම්මෙසු අපලොකනාදිකම්මපරියොසානෙන සඞ්ඝභෙදො සමත්ථොති දට්ඨබ්බො.

‘‘අභබ්බතා න වුත්තා’’ති ඉදං ‘‘භික්ඛවෙ, දෙවදත්තෙන පඨමං ආනන්තරියකම්මං උපචිත’’න්තිආදිනා ආනන්තරියත්තං වදතා භගවතා තස්ස අභබ්බතාසඞ්ඛාතා පාරාජිකතා න පඤ්ඤත්තා. එතෙන ආපත්ති විය අභබ්බතාපි පඤ්ඤත්තිඅනන්තරමෙව හොති, න තතො පුරෙති දස්සෙති. ඉධ පන ආදිකම්මිකස්සපි අනාපත්තියා අවුත්තත්තා දෙවදත්තාදයොපි න මුත්තාති දට්ඨබ්බං.

තයො සතිපට්ඨානාතිආදීසු තයො එව සතිපට්ඨානා, න තතො පරන්ති එකස්ස සතිපට්ඨානස්ස පටික්ඛෙපොව ඉධ අධම්මො, න පන තිණ්ණං සතිපට්ඨානත්තවිධානං තස්ස ධම්මත්තා. එවං සෙසෙසුපි හාපනකොට්ඨාසෙසු. වඩ්ඪනෙසු පන ඡ ඉන්ද්රියානීති අනින්ද්රියස්සපි එකස්ස ඉන්ද්රියත්තවිධානමෙව අධම්මො. එවං සෙසෙසුපි. න කෙවලඤ්ච එතෙව, ‘‘චත්තාරො ඛන්ධා, තෙරසායතනානී’’තිආදිනා යත්ථ කත්ථචි විපරීතතො පකාසනං සබ්බං අධම්මො. යාථාවතො පකාසනඤ්ච සබ්බං ධම්මොති දට්ඨබ්බං. පකාසනන්ති චෙත්ථ තථා තථා කායවචීපයොගසමුට්ඨාපිකා අරූපක්ඛන්ධාව අධිප්පෙතා, එවමෙත්ථ දසකුසලකම්මපථාදීසු අනවජ්ජට්ඨෙන සරූපතො ධම්මෙසු, අකුසලකම්මපථාදීසු සාවජ්ජට්ඨෙන සරූපතො අධම්මෙසු ච තදඤ්ඤෙසු ච අබ්යාකතෙසු යස්ස කස්සචි කොට්ඨාසස්ස භගවතා පඤ්ඤත්තක්කමෙනෙව පකාසනං ‘‘ධම්මො’’ති ච විපරීතතො පකාසනං ‘‘අධම්මො’’ති ච දස්සිතන්ති දට්ඨබ්බං. කාමඤ්චෙත්ථ විනයාදයොපි යථාභූතතො, අයථාභූතතො ච පකාසනවසෙන ධම්මාධම්මෙසු එව පවිසන්ති, විනයාදිනාමෙන පන විසෙසෙත්වා විසුං ගහිතත්තා තදවසෙසමෙව ධම්මාධම්මකොට්ඨාසෙ පවිසතීති දට්ඨබ්බං.

ඉමං අධම්මං ධම්මොති කරිස්සාමාතිආදි ධම්මඤ්ච අධම්මඤ්ච යාථාවතො ඤත්වාව පාපිච්ඡං නිස්සාය විපරීතතො පකාසෙන්තස්සෙව සඞ්ඝභෙදො හොති, න පන තථාසඤ්ඤාය පකාසෙන්තස්සාති දස්සනත්ථං වුත්තං. එස නයො ‘‘අවිනයං විනයොති දීපෙන්තී’’තිආදීසුපි. තත්ථ නිය්යානිකන්ති උක්කට්ඨන්ති අත්ථො. ‘‘තථෙවා’’ති ඉමිනා ‘‘එවං අම්හාකං ආචරියකුල’’න්තිආදිනා වුත්තමත්ථං ආකඩ්ඪති.

සංවරො පහානං පටිසඞ්ඛාති සංවරවිනයො, පහානවිනයො, පටිසඞ්ඛාවිනයො ච වුත්තො. තෙනාහ ‘‘අයං විනයො’’ති. ‘‘පඤ්ඤත්තං අපඤ්ඤත්ත’’න්ති දුකං ‘‘භාසිතං අභාසිත’’න්ති දුකෙන අත්ථතො සමානමෙව, තථා දුට්ඨුල්ලදුකං ගරුකදුකෙන. තෙනෙව තෙසං ‘‘චත්තාරො සතිපට්ඨානා…පෙ… ඉදං අපඤ්ඤත්තං නාමා’’තිආදිනා සදිසනිද්දෙසො කතො. සාවසෙසාපත්තින්ති අවසෙසසීලෙහි සහිතාපත්තිං. නත්ථි එතිස්සං ආපන්නායං සීලාවසෙසාති අනවසෙසාපත්ති.

354. පාළියං සමග්ගානඤ්ච අනුග්ගහොති යථා සමග්ගානං සාමග්ගී න භිජ්ජති, එවං අනුග්ගහණං අනුබලප්පදානං.

355. සියානු ඛොති සම්භවෙය්ය නු ඛො. තස්මිං අධම්මදිට්ඨීති අත්තනො ‘‘අධම්මං ධම්මො’’ති එතස්මිං දීපනෙ අයුත්තදිට්ඨි. භෙදෙ අධම්මදිට්ඨීති ‘‘අධම්මං ධම්මො’’ති දීපෙත්වා අනුස්සාවනසලාකග්ගාහාපනාදිනා අත්තානං මුඤ්චිත්වා චතුවග්ගාදිකං සඞ්ඝං එකසීමායමෙව ඨිතතො චතුවග්ගාදිසඞ්ඝතො වියොජෙත්වා එකකම්මාදිනිප්ඵාදනවසෙන සඞ්ඝභෙදකරණෙ අධම්මදිට්ඨිකො හුත්වාති අත්ථො. විනිධාය දිට්ඨින්ති යා තස්මිං ‘‘අධම්මං ධම්මො’’ති දීපනෙ අත්තනො අධම්මදිට්ඨි උප්පජ්ජති, තං විනිධාය පටිච්ඡාදෙත්වා ‘‘ධම්මො එවාය’’න්ති විපරීතතො පකාසෙත්වාති අත්ථො. එවං සබ්බත්ථ අත්ථො වෙදිතබ්බො.

භෙදෙ ධම්මදිට්ඨීති යථාවුත්තනයෙන සඞ්ඝභෙදනෙ දොසො නත්ථීති ලද්ධිකො. අයං පන ‘‘අධම්මං ධම්මො’’ති දීපනෙ අධම්මදිට්ඨිකො හුත්වාපි තං දිට්ඨිං විනිධාය කරණෙන සඞ්ඝභෙදකො අතෙකිච්ඡො ජාතො. එවං භෙදෙ වෙමතිකොති ඉමස්ස පන භෙදෙ වෙමතිකදිට්ඨියා විනිධානම්පි අත්ථි. සෙසං සමමෙව. තස්මිං ධම්මදිට්ඨිභෙදෙ අධම්මදිට්ඨීති අයං පන භෙදෙ අධම්මදිට්ඨිං විනිධාය කතත්තා සඞ්ඝභෙදකො අතෙකිච්ඡො ජාතො. සුක්කපක්ඛෙ පන සබ්බත්ථ ‘‘අධම්මං ධම්මො’’තිආදිදීපනෙ වා භෙදෙ වා ධම්මදිට්ඨිතාය දිට්ඨිං අවිනිධායෙව කතත්තා සඞ්ඝභෙදකොපි සතෙකිච්ඡො ජාතො. තස්මා ‘‘අධම්මං ධම්මො’’තිආදිදීපනෙ වා සඞ්ඝභෙදෙ වා උභොසුපි වා අධම්මදිට්ඨි වා වෙමතිකො වා හුත්වා තං දිට්ඨිං, විමතිඤ්ච විනිධාය ‘‘ධම්මො’’ති පකාසෙත්වා වුත්තනයෙන සඞ්ඝභෙදං කරොන්තස්සෙව ආනන්තරියං හොතීති වෙදිතබ්බං.

උපාලිපඤ්හාකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සඞ්ඝභෙදකක්ඛන්ධකවණ්ණනානයො නිට්ඨිතො.