📜

සමථභෙදං

අධිකරණපරියායවාරවණ්ණනා

293. ඡට්ඨෙ පරියායවාරෙ අලොභො පුබ්බඞ්ගමොතිආදි සාසනට්ඨිතියා අවිපරීතතො ධම්මවාදිස්ස විවාදං සන්ධාය වුත්තං. අට්ඨාරස භෙදකරවත්ථූනි ඨානානීති ධම්මාදීසු අධම්මොතිආදිනා ගහෙත්වා දීපනානි ඉධෙව භෙදකරවත්ථූනි, තානි එව කායකලහාදිවිවාදස්ස කාරණත්තා ඨානානි, ඔකාසත්තා වත්ථූනි, ආධාරත්තා භූමියොති ච වුත්තානි. අබ්යාකතහෙතූති අසෙක්ඛානං විවාදං සන්ධාය වුත්තං. ද්වාදස මූලානීති කොධො උපනාහො, මක්ඛො පලාසො, ඉස්සා මච්ඡරියං, මායා සාඨෙය්යං, පාපිච්ඡතා මහිච්ඡතා, සන්දිට්ඨිපරාමාසිතා ආධානග්ගාහීදුප්පටිනිස්සජ්ජිතානීති ඉමෙසං ඡන්නං යුගළානං වසෙන ඡ ධම්මා චෙව ලොභාදයො ඡ හෙතූ චාති ද්වාදස ධම්මා විවාදාධිකරණස්ස මූලානි.

294. චුද්දස මූලානීති තානෙව ද්වාදස කායවාචාහි සද්ධිං චුද්දස අනුවාදාධිකරණස්ස මූලානි.

295. පථවීඛණනාදීසු පණ්ණත්තිවජ්ජෙසු කුසලාබ්යාකතචිත්තමූලිකා ආපත්ති හොතීති දස්සෙතුං ‘‘අලොභො පුබ්බඞ්ගමො’’තිආදි වුත්තං. සත්ත ආපත්තික්ඛන්ධා ඨානානීතිආදි සත්තන්නං ආපත්තික්ඛන්ධානං පටිච්ඡාදනපච්චයා ආපත්තිසම්භවතො වුත්තං. ‘‘ආපත්තාධිකරණපච්චයා චතස්සො ආපත්තියො ආපජ්ජතී’’ති (පරි. 290) හි වුත්තං. ‘‘ඡ හෙතූ’’ති ඉදං කුසලානං ආපත්තිහෙතුවොහාරස්ස අයුත්තතාය වුත්තං, න පන කුසලහෙතූනං අභාවතො. ‘‘අලොභො පුබ්බඞ්ගමො’’ති හි ආදි වුත්තං. ආපත්තිහෙතවො එව හි පුබ්බඞ්ගමනාමෙන වුත්තා.

296. චත්තාරි කම්මානි ඨානානීතිආදීසු අපලොකනවාචා, ඤත්තිආදිවාචායො ච කම්මානීති වුත්තං. තා එව හි එකසීමායං සාමග්ගිමුපගතානං කම්මප්පත්තානං අනුමතියා සාවනකිරියානිප්ඵත්තිසඞ්ඛාතස්ස සඞ්ඝගණකිච්චසභාවස්ස කිච්චාධිකරණස්ස අධිට්ඨානාභාවෙන ‘‘ඨානවත්ථුභූමියො’’ති වුච්චන්ති. එකං මූලං සඞ්ඝොති යෙභුය්යවසෙන වුත්තං. ගණඤත්තිඅපලොකනානඤ්හි ගණොපි මූලන්ති. ඤත්තිතො වාති ඤත්තිඤත්තිදුතියඤත්තිචතුත්ථකම්මවාචානං ඤත්තිරූපත්තා, ඤත්තිපුබ්බකත්තා ච වුත්තං. කම්මඤත්තිකම්මවාචාඤත්තිවසෙන හි දුවිධාසු ඤත්තීසු අනුස්සාවනාපි කම්මමූලකන්ත්වෙව සඞ්ගය්හන්ති. ඤත්තිවිභාගො චායං උපරි ආවි භවිස්සති.

‘‘ඉමෙ සත්ත සමථා…පෙ… පරියායෙනා’’ති ඉදං පුච්ඡාවචනං. ‘‘සියා’’ති ඉදං විසජ්ජනං. ‘‘කථඤ්ච සියා’’ති ඉදං පුන පුච්ඡා. විවාදාධිකරණස්ස ද්වෙ සමථාතිආදි පුන විසජ්ජනං. තත්ථ ‘‘වත්ථුවසෙනා’’ති ඉදං ‘‘සත්ත සමථා දස සමථා හොන්තී’’ති ඉමස්ස කාරණවචනං. ‘‘පරියායෙනා’’ති ඉදං ‘‘දස සමථා සත්ත සමථා හොන්තී’’ති ඉමස්ස කාරණවචනං. චතුබ්බිධාධිකරණසඞ්ඛාතවත්ථුවසෙන ච දෙසනාක්කමසඞ්ඛාතපරියායවසෙන චාති අත්ථො.

අධිකරණපරියායවාරවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සාධාරණවාරාදිවණ්ණනා

297. සත්තමෙ සාධාරණවාරෙ සාධාරණාති විවාදාධිකරණස්ස වූපසමනකිච්චසාධාරණා. එවං සබ්බත්ථ.

298. අට්ඨමෙ තබ්භාගියවාරෙ තබ්භාගියාති විවාදාධිකරණස්ස වූපසමනතො තප්පක්ඛිකා.

සාධාරණවාරාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සමථාසමථස්සසාධාරණවාරවණ්ණනා

299. නවමෙ සමථාසමථසාධාරණවාරෙ ‘‘සබ්බෙ සමථා එකතොව අධිකරණං සමෙන්ති උදාහු නානා’’ති පුච්ඡන්තෙන ‘‘සමථා සමථස්ස සාධාරණා, සමථා සමථස්ස අසාධාරණා’’ති වුත්තං. විවාදාදිඅධිකරණක්කමෙන තබ්බූපසමහෙතුභූතෙ සමථෙ උද්ධරන්තො ‘‘යෙභුය්යසිකා’’තිආදිමාහ. සම්මුඛාවිනයං විනා කස්සචි සමථස්ස අසම්භවා සෙසා ඡපි සමථා සම්මුඛාවිනයස්ස සාධාරණා වුත්තා, තෙසං පන ඡන්නං අඤ්ඤමඤ්ඤාපෙක්ඛාභාවතො තෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං අසාධාරණා වුත්තා. තබ්භාගියවාරෙපි එසෙව නයො.

සමථාසමථස්සසාධාරණවාරවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සමථසම්මුඛාවිනයවාරාදිවණ්ණනා

301-3. එකාදසමවාරෙපි සම්මුඛාවිනයොතිආදි පුච්ඡා. යෙභුය්යසිකා සතිවිනයොතිආදි විසජ්ජනං. එවං විනයවාරෙ කුසල-වාරෙ තතො පරෙසුපි පුච්ඡාවිසජ්ජනපරිච්ඡෙදො වෙදිතබ්බො.

තත්ථ සම්මුඛාවිනයො සියා කුසලොතිආදීසු තස්මිං තස්මිං විනයකම්මෙ, විවාදාදිම්හි ච නියුත්තපුග්ගලානං සමුප්පජ්ජනකකුසලාදීනං වසෙන සම්මුඛාවිනයාදීනං, විවාදාදීනඤ්ච කුසලාදිභාවො තෙන තෙන උපචාරෙන වුත්තො. යස්මා පනෙතස්ස සම්මුඛාවිනයො නාම සඞ්ඝසම්මුඛතාදයො හොන්ති, තෙසඤ්ච අනවජ්ජසභාවත්තා අකුසලෙ විජ්ජමානෙපි අකුසලත්තූපචාරො න යුත්තො ආපත්තාධිකරණස්ස අකුසලත්තූපචාරො විය, තස්මා නත්ථි සම්මුඛාවිනයො අකුසලොති අත්ථො.

304. තතො පරෙසු යත්ථ යෙභුය්යසිකා ලබ්භති, තත්ථ සම්මුඛාවිනයො ලබ්භතීතිආදි සම්මුඛාවිනයස්ස ඉතරෙහි සමථෙහි නියමෙන සංසට්ඨතං, ඉතරෙසං පන ඡන්නං අඤ්ඤමඤ්ඤං සංසග්ගාභාවඤ්ච දස්සෙතුං වුත්තං.

සමථසම්මුඛාවිනයවාරාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සංසට්ඨවාරාදිවණ්ණනා

306. අධිකරණන්තිවා සමථාති වා ඉමෙ ධම්මා සංසට්ඨාතිආදි සමථානං අධිකරණෙසු එව යථාරහං පවත්තිං, අධිකරණානි විනා තෙසං විසුං අට්ඨානඤ්ච දස්සෙතුං වුත්තං. විනිබ්භුජිත්වා නානාකරණං පඤ්ඤාපෙතුන්ති අධිකරණතො සමථෙහි වියොජෙත්වා අසංසට්ඨෙ කත්වා නානාකරණං අඤ්ඤමඤ්ඤං අසංසට්ඨතාය ඨිතභාවසඞ්ඛාතං නානත්තං පඤ්ඤාපෙතුං අධිකරණවූපසමක්ඛණෙ එව තෙසං අසංසග්ගං පඤ්ඤාපෙතුං කිං සක්කාති පුච්ඡති.

අධිකරණන්තිආදි ගාරය්හවාදදස්සනං. සො මා හෙවන්ති යො එවං වදති, සො ‘‘මා එවං වදා’’ති වචනීයො අස්ස, න ච ලබ්භති සමථානං අඤ්ඤත්ර අධිකරණා වූපසමලක්ඛණන්ති පහානාවත්ථානසඞ්ඛාතං නානාකරණං පටික්ඛිපති. ලක්ඛණතො පන අධිකරණෙහි සමථානං නානාකරණං අත්ථෙවාති දට්ඨබ්බං. සමථා අධිකරණෙහි සම්මන්තීති අපලොකනාදීහි චතූහි කිච්චාධිකරණෙහි සබ්බෙපි සමථා නිට්ඨානං ගච්ඡන්ති, නාඤ්ඤෙහීති ඉමමත්ථං සන්ධාය වුත්තං. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘සම්මුඛාවිනයො විවාදාධිකරණෙන න සම්මති. අනුවාද…පෙ… ආපත්තාධිකරණෙන න සම්මති, කිච්චාධිකරණෙන සම්මතී’’තිආදි (පරි. 311).

307-313. විවාදාධිකරණං කතිහි සමථෙහි සම්මතීතිආදිකො සම්මතිවාරො. තදනන්තරො සම්මතිනසම්මතිවාරො ච අධිකරණෙහි සමථානං සංසට්ඨතං, විසංසට්ඨතඤ්ච දස්සෙතුං වුත්තො. සමථා සමථෙහි සම්මන්තීතිආදිකො සමථාධිකරණවාරො සමථානං අඤ්ඤමඤ්ඤං, අධිකරණෙහි ච අධිකරණානඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං, සමථෙහි ච වූපසමාවූපසමං දස්සෙතුං වුත්තො.

314. සමුට්ඨාපෙතිවාරො පන අධිකරණෙහි අධිකරණානං උප්පත්තිප්පකාරදස්සනත්ථං වුත්තො. න කතමං අධිකරණන්ති අත්තනො සම්භවමත්තෙන එකම්පි අධිකරණං න සමුට්ඨාපෙතීති අත්ථො. කථඤ්චරහි සමුට්ඨාපෙතීති ආහ ‘‘අපි චා’’තිආදි. තත්ථ ජායන්තීති අනන්තරමෙව අනුප්පජ්ජිත්වා පරම්පරපච්චයා ජායන්තීති අධිප්පායො. ‘‘ධම්මො අධම්මො’’තිආදිනා උභින්නං පුග්ගලානං විවාදපච්චයා අඤ්ඤමඤ්ඤඛෙමභඞ්ගා හොන්ති, තප්පච්චයා තෙසං පක්ඛං පරියෙසනෙන කලහං වඩ්ඪන්තානං විවාදො කඤ්චි මහාපරිසං සඞ්ඝපරිණායකං ලජ්ජිං ආගම්ම වූපසමං ගච්ඡති. තථා අවූපසමන්තෙ පන විවාදො කමෙන වඩ්ඪිත්වා සකලෙපි සඞ්ඝෙ විවාදං සමුට්ඨාපෙති, තතො අනුවාදාදීනීති එවං පරම්පරක්කමෙන වූපසමකාරණාභාවෙ චත්තාරි අධිකරණානි ජායන්ති. තං සන්ධායාහ ‘‘සඞ්ඝො විවදති විවාදාධිකරණ’’න්ති. සඞ්ඝස්ස විවදතො යො විවාදො, තං විවාදාධිකරණං හොතීති අත්ථො. එස නයො සෙසෙසුපි.

සංසට්ඨවාරාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

භජතිවාරවණ්ණනා

318. තදනන්තරවාරෙ පන විවාදාධිකරණං චතුන්නං අධිකරණානන්තිආදි අධිකරණානං වුත්තනයෙන අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයත්තෙපි සංසග්ගභාවදස්සනත්ථං වුත්තං. විවාදාධිකරණං චතුන්නං අධිකරණානං විවාදාධිකරණං භජතීතිආදීසු විවාදාධිකරණං චතූසු අධිකරණෙසු විවාදාධිකරණභාවමෙව භජති, නාඤ්ඤාධිකරණභාවං, චතූසු අධිකරණෙසු විවාදාධිකරණත්තමෙව නිස්සිතං විවාදාධිකරණමෙව පරියාපන්නං විවාදාධිකරණභාවෙනෙව සඞ්ගහිතන්ති එවමත්ථො ගහෙතබ්බො.

319. විවාදාධිකරණං සත්තන්නං සමථානං කති සමථෙ භජතීතිආදි පන චතුන්නං අධිකරණානං වූපසමනෙ සති නියතසමථෙ දස්සෙතුං වුත්තං. තත්ථ කති සමථෙ භජතීති අත්තනො උපසමත්ථාය කිත්තකෙ සමථෙ උපගච්ඡති, කිත්තකෙ සමථෙ ආගම්ම වූපසමං ගච්ඡතීති අත්ථො. කති සමථපරියාපන්නන්ති අත්තානං වූපසමෙතුං කතිසු සමථෙසු තෙහි සමානවසෙන පවිට්ඨං. කතිහි සමථෙහි සඞ්ගහිතන්ති වූපසමං කරොන්තෙහි කතිහි සමථෙහි වූපසමකරණත්ථං සඞ්ගහිතං.

භජතිවාරවණ්ණනා නිට්ඨිතා.