තීකා > විනයපිටක (ටීකා) > විමතිවිනොදනී-ටීකා

MMR Vol 2
VRI Vol 2

Misc. Paragraph

එකුත්තරිකනයං

එකකවාරවණ්ණනා

321. එකුත්තරිකනයෙ ¶ පන අජානන්තෙන වීතික්කන්තාති පණ්ණත්තිං වා වත්ථුං වා අජානන්තෙන වීතික්කන්තා පථවීඛණනසහසෙය්යාදිකා, සාපි පච්ඡා ආපන්නභාවං ඤත්වා පටිකම්මං අකරොන්තස්ස අන්තරායිකාව හොති.

පාරිවාසිකාදීහි පච්ඡා ආපන්නාති වත්තභෙදෙසු දුක්කටානි සන්ධාය වුත්තං. තස්මිං ඛණෙ ආපජ්ජිතබ්බඅන්තරාපත්තියො සන්ධායාති කෙචි වදන්ති, තස්ස පුබ්බාපත්තීනංඅන්තරාපත්ති-පදෙනෙව වක්ඛමානත්තා පුරිමමෙව යුත්තතරං. මූලවිසුද්ධියා අන්තරාපත්තීති මූලායපටිකස්සනාදීනි අකත්වා සබ්බපඨමං දින්නපරිවාසමානත්තවිසුද්ධියා චරණකාලෙ ආපන්නඅන්තරාපත්තිසඞ්ඛාතසඞ්ඝාදිසෙසො. අග්ඝවිසුද්ධියාති අන්තරාපත්තිං ආපන්නස්ස මූලාය පටිකස්සිත්වා ඔධානසමොධානවසෙන ඔධුනිත්වා පුරිමාපත්තියා සමොධාය තදග්ඝවසෙන පුන දින්නපරිවාසාදිසුද්ධියා චරණකාලෙ පුන ආපන්නා අන්තරාපත්ති.

සඋස්සාහෙනෙවාති පුනපි තං ආපත්තිං ආපජ්ජිතුකාමතාචිත්තෙන, එවං දෙසිතාපි ආපත්ති න වුට්ඨාතීති අධිප්පායො. ධුරනික්ඛෙපං අකත්වා ආපජ්ජනෙ සිඛාප්පත්තදොසං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘අට්ඨමෙ වත්ථුස්මිං භික්ඛුනියා පාරාජිකමෙවා’’ති. න කෙවලඤ්ච භික්ඛුනියා එව, භික්ඛූනම්පි ධුරනික්ඛෙපං අකත්වා ථොකං ථොකං සප්පිආදිකං ථෙය්යාය ගණ්හන්තානං පාදග්ඝනකෙ පුණ්ණෙ පාරාජිකමෙව. කෙචි පන ‘‘අට්ඨමෙ වත්ථුස්මිං භික්ඛුනියා පාරාජිකමෙව ¶ හොතීති වුත්තත්තා අට්ඨවත්ථුකමෙවෙතං සන්ධාය වුත්ත’’න්ති වදන්ති.

ධම්මිකස්ස පටිස්සවස්සාති ‘‘ඉධ වස්සං වසිස්සාමී’’තිආදිනා ගිහීනං සම්මුඛා කතස්ස ධම්මිකස්ස පටිස්සවස්ස, අධම්මිකස්ස පන ‘‘අසුකං පහරිස්සාමී’’තිආදිකස්ස පටිස්සවස්ස අසච්චාපනෙන ආපත්ති නත්ථි.

තථා චොදිතොති අධම්මෙන චොදිතො, සයං සච්චෙ, අකුප්පෙ ච අට්ඨත්වා පටිච්ඡාදෙන්තොපි අධම්මචුදිතකො එව. පඤ්චානන්තරියනියතමිච්ඡාදිට්ඨියෙව මිච්ඡත්තනියතා නාම. චත්තාරො මග්ගා සම්මත්තනියතා නාම.

322. දුකෙසු ¶ සයමෙව සපුග්ගලොති ආහ ‘‘මුදුපිට්ඨිකස්සා’’තිආදි. ආදි-සද්දෙන අඞ්ගජාතච්ඡෙදඅත්තඝාතාදිආපත්තියො සඞ්ගහිතා.

භණ්ඩාගාරිකචිත්තකම්මානි වාති ගහට්ඨානං භණ්ඩපටිසාමනං, ඉත්ථිපුරිසාදිපටිභානචිත්තකම්මානි වා. ‘‘චීවරාදීනි අදෙන්තො ආපජ්ජතී’’ති ඉදං ‘‘උපජ්ඣායෙන, භික්ඛවෙ, සද්ධිවිහාරිකො සඞ්ගහෙතබ්බො අනුග්ගහෙතබ්බො…පෙ… පත්තො දාතබ්බො’’තිආදි (මහාව. 67) වචනතො අනාදරියෙන ආමිසසඞ්ගහං අකරොන්තස්ස දුක්කටං, භික්ඛුනියා පාචිත්තියඤ්ච සන්ධාය වුත්තං. නිස්සට්ඨචීවරාදීනං අදානආපත්තිපි එත්ථෙව සඞ්ගහිතා.

පාළියං දෙසෙන්තොති සභාගාපත්තිං, අදෙසනාගාමිනිආදිඤ්ච දෙසෙන්තො. නිදානුද්දෙසෙ ආපත්තිං අනාවිකරොන්තො, න දෙසෙන්තො ච ආපජ්ජති නාම. ඔවාදං අගණ්හන්තොති භික්ඛූහි භික්ඛුනිඔවාදත්ථාය වුත්තං වචනං අගණ්හන්තො බාලගිලානගමියවිවජ්ජිතො. අත්තනො පරිභොගත්ථං දින්නං අඤ්ඤස්ස දානෙ, සඞ්ඝාටිං අපාරුපිත්වා සන්තරුත්තරෙන ගාමප්පවෙසනාදීසු ච ආපත්තියොපි අපරිභොගෙන ආපජ්ජිතබ්බාපත්තියොව. පමාණන්ති සඞ්ඝභෙදානන්තරියනිප්ඵත්තියා ලක්ඛණං. බාලස්සාති නිස්සයග්ගහණවිධිං අජානන්තස්ස ලජ්ජිබාලස්සෙව. ලජ්ජිස්සාති බ්යත්තස්ස නිස්සයදායකසභාගතං ¶ පරිවීමංසන්තස්ස. විනයෙ ආගතා අත්ථා වෙනයිකාති ආහ ‘‘ද්වෙ අත්ථා විනයසිද්ධා’’ති.

පාළියං අප්පත්තො නිස්සාරණන්ති එත්ථ පබ්බාජනීයකම්මං විහාරතො නිස්සාරණත්තා නිස්සාරණන්ති අධිප්පෙතං, තඤ්ච යස්මා කුලදූසකං අකරොන්තො පුග්ගලො ආපත්තිබහුලොපි ආවෙණිකලක්ඛණෙන අප්පත්තො නාම හොති, තස්මා අප්පත්තො නිස්සාරණං. යස්මා පන ආපත්තාදිබහුලස්සාපි ‘‘ආකඞ්ඛමානො සඞ්ඝො පබ්බාජනීයකම්මං කරෙය්යා’’ති (චූළව. 27) වුත්තං, තස්මා සුනිස්සාරිතො, සබ්බථා පන සුද්ධො නිරාපත්තිකො දුන්නිස්සාරිතොති දට්ඨබ්බො.

අප්පත්තො ඔසාරණන්තිආදීසු උපසම්පදාකම්මං එත්ථ ඔසාරණං අධිප්පෙතං, තඤ්ච හත්ථච්ඡින්නාදිකො එකච්චො පටික්ඛිත්තත්තා අප්පත්තොපි සොසාරිතො, පණ්ඩකාදිකො දොසාරිතොති අත්ථො.

323. තිකෙසු ¶ ලොහිතුප්පාදාපත්තින්ති පාරාජිකාපත්තිං. ආවුසොවාදෙනාති ‘‘ආවුසො’’ති ආලපනෙන. ආපත්තින්ති දුක්කටාපත්තිං. සෙසා රත්තිඤ්චෙව දිවා චාති එත්ථ අරුණුග්ගමනෙ ආපජ්ජිතබ්බා පඨමකථිනාදී (පාරා. 459) සබ්බා ආපත්තියොපි රත්තින්දිවානං වෙමජ්ඣෙයෙව ආපජ්ජිතබ්බත්තා තතියකොට්ඨාසඤ්ඤෙව පවිට්ඨාති දට්ඨබ්බා. අථ වා උද්ධස්තෙ අරුණෙ ආපජ්ජිතබ්බත්තා දිවා ආපජ්ජිතබ්බෙසු එව පවිට්ඨාති දට්ඨබ්බා, අත්ථඞ්ගතෙ සූරියෙ භික්ඛුනියො ඔවාදනාපත්තියො, පන රත්තන්ධකාරෙ පුරිසෙන සද්ධිං සන්තිට්ඨනාපත්ති ච රත්තියඤ්ඤෙව ආපජ්ජිතබ්බා.

පුරෙභත්තං කුලානි උපසඞ්කමනඅනතිරිත්තභොජනාදීනි දිවා එව ආපජ්ජිතබ්බානි. කෙචි පන ‘‘භොජනපටිසංයුත්තානි සෙඛියානි, ගණභොජනාදීනි ච දිවා එව ආපජ්ජිතබ්බානී’’ති වදන්ති. තස්මා ඊදිසා ආපත්තියො මුඤ්චිත්වා සෙසාව තතියකොට්ඨාසං භජන්තීති වෙදිතබ්බං.

න ඌනදසවස්සොති දසවස්සස්ස බාලස්සෙව පඤ්ඤත්තසික්ඛාපදත්තා වුත්තං. සද්ධිවිහාරිකඅන්තෙවාසිකෙසු ¶ අසම්මාවත්තනාපත්තිං, අලජ්ජීනං නිස්සයදානාදිම්පි දසවස්සොව ආපජ්ජති, වුට්ඨාපිනිං ද්වෙ වස්සානි අනනුබන්ධාදිම්පි ඌනදසවස්සා ආපජ්ජන්ති. අබ්යාකතචිත්තොති සුපන්තස්ස භවඞ්ගචිත්තං සන්ධාය වුත්තං.

අප්පවාරෙන්තොති අනාදරියෙන අප්පවාරෙන්තො කෙනචි පච්චයෙන අප්පවාරෙත්වා කාළපක්ඛචාතුද්දසෙ සඞ්ඝෙ පවාරෙන්තෙ තත්ථ අනාදරියෙන අප්පවාරෙන්තො තමෙව ආපත්තිං කාළෙපි ආපජ්ජතීති ජුණ්හෙ එවාති නියමො න දිස්සති, පච්ඡිමවස්සංවුත්ථො පන පච්ඡිමකත්තිකපුණ්ණමියමෙව පවාරෙතුං ලබ්භතීති තත්ථ අප්පවාරණාපච්චයා ආපත්තිං ආපජ්ජමානො එව ජුණ්හෙ ආපජ්ජතීති නියමෙතබ්බොති දට්ඨබ්බං. ජුණ්හෙ කප්පතීති එත්ථාපි එසෙව නයො.

‘‘අපච්චුද්ධරිත්වා හෙමන්තෙ ආපජ්ජතී’’ති ඉමිනා ‘‘වස්සානං චාතුමාසං අධිට්ඨාතු’’න්ති නියමවචනෙනෙව අපච්චුද්ධරන්තස්ස දුක්කටන්ති දස්සෙති. වස්සානුපගමනඅකරණීයෙන පක්කමාදයොපි වස්සෙ එව ආපජ්ජති. වත්ථිකම්මාදිම්පි ගිලානො එව. අධොතපාදෙහි අක්කමනාදීනිපි අන්තො එව ආපජ්ජති ¶ . භික්ඛුනියා අනාපුච්ඡා ආරාමප්පවෙසනාදි ච අන්තොසීමායමෙව. නිස්සයපටිපන්නස්ස අනාපුච්ඡාදිසාපක්කමනාදි ච බහිසීමායමෙව. පාතිමොක්ඛුද්දෙසෙ සන්තියා ආපත්තියා අනාවිකරණාපත්තිසමනුභාසනඌනවීසතිවස්සූපසම්පාදනාදිසබ්බඅධම්මකම්මාපත්තියොපි සඞ්ඝෙ එව. අධම්මෙන ගණුපොසථාදීසුපි ගණාදිමජ්ඣෙ එව. අලජ්ජිස්ස සන්තිකෙ නිස්සයග්ගහණාදිපි පුග්ගලස්ස සන්තිකෙ එව ආපජ්ජති.

තීණි අධම්මිකානි අමූළ්හවිනයස්ස දානානීති යො උම්මත්තකොපි වීතික්කමකාලෙ, අනුම්මත්තො සඤ්චිච්චෙව ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා භික්ඛූහි පච්ඡා චොදිතො සරමානො එව ‘‘න සරාමී’’ති වදති, යො ච ‘‘සුපිනං විය සරාමී’’ති වා මුසා වදති, යො ච උම්මත්තකකාලෙ කතං සබ්බම්පි සබ්බෙසං වට්ටතීති වදති, ඉමෙසං තිණ්ණං දින්නානි තීණි අමූළ්හවිනයස්ස දානානි අධම්මිකානි.

අපකතත්තොති විනයෙ අපකතඤ්ඤූ. තෙනාහ ‘‘ආපත්තානාපත්තිං න ජානාතී’’ති (පරි. 325). ‘‘දිට්ඨිඤ්ච අනිස්සජ්ජන්තානංයෙව කම්මං කාතබ්බ’’න්ති ඉදං භික්ඛූහි ඔවදියමානස්ස දිට්ඨියා අනිස්සජ්ජනපච්චයා දුක්කටං, පාචිත්තියම්පි වා අවස්සමෙව සම්භවතීති වුත්තං.

මුඛාලම්බරකරණාදිභෙදොති ¶ මුඛභෙරීවාදනාදිප්පභෙදො. උපඝාතෙතීති විනාසෙති. බීජනිග්ගාහාදිකෙති චිත්තං බීජනිං ගාහෙත්වා අනුමොදනාදිකරණෙති අත්ථො.

324. චතුක්කෙසු සොති ගිහිපරික්ඛාරො. අවාපුරණං දාතුන්ති ගබ්භං විවරිත්වා අන්තො පරික්ඛාරට්ඨපනත්ථාය විවරණකුඤ්චිකං දාතුං. සඞ්ඝත්ථාය උපනීතං සයමෙව අන්තො පටිසාමිතුම්පි වට්ටති. තෙනාහ ‘‘අන්තො ඨපාපෙතුඤ්ච වට්ටතී’’ති.

ආදිකම්මිකෙසු පඨමං පුරිසලිඞ්ගං උප්පජ්ජතීති ආහ ‘‘පඨමං උප්පන්නවසෙනා’’ති. පාළියං අනාපත්ති වස්සච්ඡෙදස්සාති වස්සච්ඡෙදසම්බන්ධිනියා අනාපත්තියා ¶ එවමත්ථො. මන්තභාසාති මන්තාය පඤ්ඤාය කථනං. ‘‘නවමභික්ඛුනිතො පට්ඨායා’’ති ඉදං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අට්ඨන්නං භික්ඛුනීනං යථාවුඩ්ඪං අවසෙසානං යථාකතික’’න්ති (චූළව. 426) වචනතො ආදිතො අට්ඨන්නං භික්ඛුනීනං පච්චුට්ඨාතබ්බත්තා වුත්තං.

‘‘ඉධ න කප්පන්තීති වදන්තොපි පච්චන්තිමෙසු ආපජ්ජතී’’තිආදිනා සඤ්චිච්ච කප්පියං අකප්පියන්ති වා අකප්පියං කප්පියන්ති වා කථෙන්තස්ස සබ්බත්ථ දුක්කටන්ති දස්සෙති.

පුබ්බකරණන්ති වුච්චතීති අට්ඨකථාසු වුත්තං, තානි ඉධ පරිවාරෙ උද්ධටානීති අධිප්පායො. ඉධාධිප්පෙතානි පන දස්සෙන්තො ‘‘ඡන්දපාරිසුද්ධී’’තිආදිමාහ.

325. පඤ්චකෙසු ආපුච්ඡිත්වා චාරස්ස අභාවොති පිණ්ඩපාතිකස්ස ‘‘නිමන්තිතො සභත්තො’’ති ඉමස්ස අඞ්ගස්ස අභාවා තෙන සික්ඛාපදෙන තස්ස සබ්බථා අනාපත්තීති අධිප්පායො ¶ . සුසානං නෙත්වා පුන ආනීතකන්ති සුසානෙ පෙතකිච්චං කත්වා නික්ඛන්තෙහි න්හත්වා ඡඩ්ඩිතානි නිවත්ථපාරුතවත්ථානි එවං වුච්චන්ති.

පාළියං පඤ්චහාකාරෙහීති පඤ්චහි අවහාරඞ්ගෙහි. වත්ථුතො පන ගරුකලහුකභෙදෙන පාරාජිකථුල්ලච්චයදුක්කටානි වුත්තානි. ඉත්ථිපුරිසසංයොගාදිකං කිලෙසසමුදාචාරහෙතුකං පටිභානචිත්තකම්මං නාම. පඤ්හාසහස්සං පුච්ඡීති සමථවිපස්සනාකම්මට්ඨානෙසු පඤ්හාසහස්සං සම්මජ්ජිත්වා ඨිතං දහරං පුච්ඡි. ඉතරොපි දහරො අත්තනො ගතමග්ගත්තා සබ්බං විස්සජ්ජෙසි, තෙන ථෙරො පසීදි. වත්තං පරිච්ඡින්දීති වත්තං නිට්ඨාපෙසි. කිං ත්වං ආවුසොතිආදිකං ථෙරො ඛීණාසවො සම්මජ්ජනානිසංසං සබ්බෙසං පාකටං කාතුං අවොචාති දට්ඨබ්බං.

‘‘ජණ්ණුකෙහි ¶ පතිට්ඨාය පදචෙතිය’’න්ති පාඨසෙසො. චොදනං කාරෙස්සාමීති භගවතා අත්තානං චොදාපෙස්සාමි, අත්තානං නිග්ගණ්හාපෙස්සාමීති අත්ථො.

එත්තකං ගය්හූපගන්ති එත්තකං අධිකරණවූපසමත්ථාය ගහෙතබ්බවචනන්ති යථා සුත්වා විඤ්ඤාතුං සක්කොති, එවං අනුග්ගණ්හන්තොති යොජනා. එත්ථ ච ‘‘අත්තනො භාසපරියන්තං අනුග්ගහෙත්වා පරස්ස භාසපරියන්තං අනුග්ගහෙත්වා’’ති එකං, ‘‘අධම්මෙන කරොතී’’ති එකං, ‘‘අප්පටිඤ්ඤායා’’ති එකඤ්ච කත්වා පුරිමෙහි ද්වීහි පඤ්චඞ්ගානි වෙදිතබ්බානි. වත්ථුන්ති මෙථුනාදිවීතික්කමං. කථානුසන්ධිවිනිච්ඡයානුලොමසන්ධිවසෙන වත්ථුං න ජානාතීති චොදකෙන වා චුදිතකෙන වා වුත්තකථානුසන්ධිනා තෙසං වචනපටිවචනානුරූපෙන වදන්තො කථානුසන්ධිනා වත්ථුං න ජානාති නාම, තඤ්ච සුත්තවිභඞ්ගෙ විනීතවත්ථුසඞ්ඛාතෙන විනිච්ඡයානුලොමෙනෙව වදන්තො විනිච්ඡයානුලොමසන්ධිවසෙන වත්ථුං න ජානාති නාම. ඤත්තිකම්මං නාම හොතීති ඤත්තිකම්මං නිට්ඨිතං නාම හොතීති න ජානාතීති සම්බන්ධො. ඤත්තියා කම්මප්පත්තොති ඤත්තියා නිට්ඨිතායපි කම්මප්පත්තො එව හොති. අනුස්සාවනට්ඨානෙ එව කම්මං නිට්ඨිතං හොතීති ඤත්තිකම්මං නිට්ඨිතං නාම හොති, තං ඤත්තියා කාරණං න ජානාතීති අත්ථො.

පාළියං පඤ්ච විසුද්ධියොති ආපත්තිතො විසුද්ධිහෙතුත්තා, විසුද්ධෙහි කත්තබ්බතො ච පාතිමොක්ඛුද්දෙසා වුත්තා.

326. ඡක්කාදීසු ¶ පාළියං ඡ අගාරවාති බුද්ධධම්මසඞ්ඝසික්ඛාසු, අප්පමාදෙ, පටිසන්ථාරෙ ච ඡ අගාරවා, තෙසු එව ච ඡ ගාරවා වෙදිතබ්බා. ‘‘ඡබ්බස්සපරමතා ධාරෙතබ්බ’’න්ති ඉදං විභඞ්ගෙ ආගතස්ස පරමස්ස දස්සනං.

328. පාළියං ආගතෙහි සත්තහීති ‘‘පුබ්බෙවස්ස හොති මුසා භණිස්ස’’න්තිආදිනා මුසාවාදසික්ඛාපදෙ (පාචි. 4) ආගතෙහි සත්තහි.

329. තං ¶ කුතෙත්ථ ලබ්භාති තං අනත්ථස්ස අචරණං එත්ථ එතස්මිං පුග්ගලෙ, ලොකසන්නිවාසෙ වා කුතො කෙන කාරණෙන සක්කා ලද්ධුන්ති ආඝාතං පටිවිනෙති.

330. සස්සතො ලොකොතිආදිනා වසෙනාති ‘‘සස්සතො ලොකො, අසස්සතො ලොකො. අන්තවා ලොකො, අනන්තවා ලොකො. තං ජීවං තං සරීරන්ති වා, අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීරන්ති වා. හොති තථාගතො පරම්මරණා, න හොති තථාගතො පරම්මරණා. හොති ච න හොති ච තථාගතො පරම්මරණා, නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරම්මරණා’’ති (ම. නි. 1.269) එවං ආගතා දස අන්තග්ගාහිකා දිට්ඨියො සන්ධාය වුත්තං. මිච්ඡාදිට්ඨිආදයොති මිච්ඡාදිට්ඨිමිච්ඡාසඞ්කප්පාදයො අට්ඨමිච්ඡාඤාණමිච්ඡාවිමුත්තීහි සද්ධිං දස මිච්ඡත්තා. තත්ථ මිච්ඡාඤාණන්ති මිච්ඡාදිට්ඨිසම්පයුත්තො මොහො. අවිමුත්තස්සෙව විමුත්තසඤ්ඤිතා මිච්ඡාවිමුත්ති නාම.

විපරීතාති සම්මාදිට්ඨිආදයො සම්මාඤාණසම්මාවිමුත්තිපරියොසානා දස. තත්ථ සම්මාවිමුත්ති අරහත්තඵලං, තංසම්පයුත්තං පන ඤාණං වා පච්චවෙක්ඛණඤාණං වා සම්මාඤාණන්ති වෙදිතබ්බං.