තීකා > විනයපිටක (ටීකා) > විමතිවිනොදනී-ටීකා

461. නවමං වා දසමං වාති භුම්මත්ථෙ උපයොගවචනං. සචෙ භවෙය්යාති සචෙ කස්සචි කඞ්ඛා භවෙය්ය. වුත්තසදිසන්ති දසමං වාති වුත්තසදිසං පරිච්ඡෙදසදිසං, ‘‘වුත්තසදිසමෙවා’’තිපි ලිඛන්ති. ධාරෙතුන්ති එත්ථ ආහාති පාඨසෙසො දට්ඨබ්බො.

463. සූචියා පටිසාමනන්ති සූචිඝරෙ සංගොපනං, ඉදඤ්ච සූචිකම්මස්ස සබ්බස්ස පරිනිට්ඨිතභාවදස්සනත්ථං වුත්තං. එතන්ති නට්ඨචීවරං. එතෙසම්පීති නට්ඨචීවරාදීනි පරාමසති, තෙන චීවරපලිබොධාභාවං දස්සෙති. දුතියස්ස පලිබොධස්සාති ආවාසපලිබොධස්ස. එත්ථ ච නිට්ඨිතචීවරස්මිං, උබ්භතස්මිං කථිනෙති ද්වීහි පදෙහි ද්වින්නං පලිබොධානං අභාවදස්සනෙන අත්ථතකථිනස්ස පඤ්චමාසබ්භන්තරෙ යාව චීවරපලිබොධආවාසපලිබොධෙසු අඤ්ඤතරං න උපච්ඡිජ්ජති, තාව අතිරෙකචීවරං ධාරෙතුං වට්ටතීති දීපෙති. පක්කමනං අන්තො අස්සාති පක්කමනන්තිකා, එවං සෙසාපි වෙදිතබ්බා. විත්ථාරො පනෙත්ථ ආගතට්ඨානෙ ආවි භවිස්සති.

දසාහපරමං කාලන්ති අච්චන්තසංයොගවචනං. ඉදඤ්හි වුත්තං හොති…පෙ… දසාහපරමභාවොති ඉදං දසාහපරමතාපදස්ස අත්ථමත්තදස්සනං, දසාහපරමභාවොති ඉදඤ්හි වුත්තං හොතීති එවමෙත්ථ යොජනා වෙදිතබ්බා. අයමත්ථොතිආදි දසාහපරමපදස්සෙව අධිප්පෙතත්ථදස්සනවසෙන ¶ වුත්තං. තත්ථ එත්තකො කාලොති ‘‘දසාහපරමතා’’ති වුත්තො යො කාලො, සො එත්තකො කාලොති අත්ථො.

ඛොමන්ති ඛොමසුත්තෙහි වායිතං ඛොමපටචීවරං, තං වාකමයන්ති වදන්ති. කප්පාසසුත්තෙහි වායිතං කප්පාසිකං, එවං සෙසානිපි. කම්බලන්ති එළකාදීනං ලොමමයසුත්තෙන වායිතපටං. භඞ්ගන්ති ඛොමසුත්තාදීනි සබ්බානි, එකච්චානි වා මිස්සෙත්වා වායිතං චීවරං. භඞ්ගම්පි වාකමයමෙවාති කෙචි. දුකූලං පත්තුණ්ණං සොමාරපටං චීනපටං ඉද්ධිජං දෙවදින්නන්ති ඉමානි පන ඡ චීවරානි එතෙසඤ්ඤෙව ¶ අනුලොමානීති විසුං න වුත්තානි. දුකූලඤ්හි සාණස්ස අනුලොමං වාකමයත්තා. ‘‘පත්තුණ්ණං කොසෙය්යවිසෙසො’’ති අභිධානකොසෙ වුත්තං. සොමාරදෙසෙ, චීනදෙසෙ ච ජාතවත්ථානි සොමාරචීනපටානි. පත්තුණ්ණාදීනි තීණි කොසෙය්යස්ස අනුලොමානි පාණකෙහි කතසුත්තමයත්තා. ඉද්ධිජන්ති එහිභික්ඛූනං පුඤ්ඤිද්ධියා නිබ්බත්තචීවරං. කප්පරුක්ඛෙ නිබ්බත්තං, දෙවදින්නඤ්ච ඛොමාදීනං අඤ්ඤතරං හොතීති තෙසං සබ්බෙසං අනුලොමානි. මනුස්සානං පකතිවිදත්ථිං සන්ධාය ‘‘ද්වෙ විදත්ථියො’’තිආදි වුත්තං. ඉමිනා දීඝතො වඩ්ඪකීහත්ථප්පමාණං විත්ථාරතො තතො උපඩ්ඪප්පමාණං විකප්පනුපගන්ති දස්සෙති. තථා හි ‘‘සුගතවිදත්ථි නාම ඉදානි මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස තිස්සො විදත්ථියො, වඩ්ඪකීහත්ථෙන දියඩ්ඪො හත්ථො හොතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.348-349) කුටිකාරසික්ඛාපදට්ඨකථායං වුත්තං, තස්මා සුගතඞ්ගුලෙන ද්වාදසඞ්ගුලා සුගතවිදත්ථි වඩ්ඪකීහත්ථෙන දියඩ්ඪො හත්ථොති සිද්ධං. එවඤ්ච කත්වා ‘‘සුගතඞ්ගුලෙන අට්ඨඞ්ගුලං වඩ්ඪකීහත්ථප්පමාණ’’න්ති ආගතට්ඨානෙහි ච සමෙති.

තං අතික්කාමයතොති එත්ථ තන්ති චීවරං, කාලං වා පරාමසති. තස්ස යො අරුණොති චීවරුප්පාදදිවසස්ස යො අතික්කන්තො අරුණො. චීවරුප්පාදදිවසෙන සද්ධින්ති චීවරුප්පාදදිවසස්ස ආදිභූතෙන අතික්කන්තඅරුණෙන සද්ධින්ති අත්ථො, ඉදඤ්ච භගවතා ‘‘දසාහපරම’’න්ති වත්වා පුන ‘‘එකාදසෙ අරුණුග්ගමනෙ’’ති වුත්තත්තා පුබ්බාපරසංසන්දනත්ථං සද්දතො ගම්මමානම්පි ‘‘චීවරුප්පාදදිවසෙන සද්ධි’’න්ති එවං වුත්තං. ‘‘දසමෙ අරුණෙ’’ති වුත්තෙ එව හි දසාහපරමෙන සද්ධිං සමෙති. දිවසපරියොසානස්ස අවධිභූතඅනාගතාරුණවසෙන හි දිවසං අතික්කන්තං නාම හොති, න පන දිවසස්ස ආදිභූතාරුණවසෙන පරිවාසාදීසු තථා අග්ගහණතො, ඉධ පන භගවතා දිවසස්ස ආදිඅන්තපරිච්ඡෙදදස්සනවසෙන ‘‘එකාදසෙ අරුණුග්ගමනෙ’’ති වුත්තං, තස්මා අට්ඨකථායං දිවසස්ස ආදිභූතං තංදිවසනිස්සිතම්පි අරුණං ගහෙත්වා ‘‘එකාදසෙ අරුණුග්ගමනෙ නිස්සග්ගියං හොතී’’ති වුත්තං. අරුණොති චෙත්ථ සූරියුග්ගමනස්ස පුරෙචරො වඩ්ඪනඝනරත්තො පභාවිසෙසොති දට්ඨබ්බො.

වචනීයොති ¶ සඞ්ඝාපෙක්ඛො. වචනභෙදොති ‘‘ඤත්තියං ද්වෙ ආපත්තියො සරතී’’තිආදිනා වත්තබ්බන්ති අධිප්පායො.

468. ‘‘න ¶ ඉධ සඤ්ඤා රක්ඛතී’’ති ඉදං වෙමතිකඤ්ච අනතික්කන්තසඤ්ඤඤ්ච සන්ධාය වුත්තං. යොපි එවංසඤ්ඤී තස්සපීති යො අනතික්කන්තසඤ්ඤී, වෙමතිකො වා, තස්සපීති අත්ථො. අනට්ඨතො අවිලුත්තස්ස විසෙසමාහ ‘‘පසය්හාවහාරවසෙනා’’ති. ථෙය්යාවහාරවසෙන ගහිතම්පි ඉධ නට්ඨං.

අනාපත්ති අඤ්ඤෙන කතං පටිලභිත්වාතිආදි නිසීදනසන්ථතං සන්ධාය වුත්තං. යෙන හි පුරාණසන්ථතස්ස සාමන්තා සුගතවිදත්ථිං අනාදියිත්වා නවං නිසීදනසන්ථතං කතං, තස්ස තං නිස්සග්ගියම්පි තතො අඤ්ඤස්ස පටිලභිත්වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස අනාපත්තිකරන්ති සිජ්ඣනතො අයමත්ථො සබ්බනිස්සග්ගියෙසුපි සිජ්ඣති.

469. තිචීවරං අධිට්ඨාතුන්ති සඞ්ඝාටිආදිනාමෙන අධිට්ඨාතුං. ‘‘න විකප්පෙතු’’න්ති ඉමිනා නාමෙන න විකප්පෙතුං, එතෙන විකප්පිතතිචීවරො තෙචීවරිකො න හොති. තස්ස තස්මිං අධිට්ඨිතතිචීවරෙ විය අවිප්පවාසාදිනා කත්තබ්බවිධි න කාතබ්බොති දස්සෙති, න පන විකප්පනෙ දොසොති. තතො පරන්ති චතුමාසතො පරං විකප්පෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං අනුඤ්ඤාතන්ති කෙචි වදන්ති, අඤ්ඤෙ පන ‘‘විකප්පෙත්වා යාව ආගාමිවස්සානං, තාව ඨපෙතුමෙව වට්ටතී’’ති වදන්ති, අපරෙ පන ‘‘විකප්පනෙ න දොසො, තථා විකප්පිතං පරික්ඛාරාදිනාමෙන අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බ’’න්ති වදන්ති.

මුට්ඨිපඤ්චකන්ති මුට්ඨියා උපලක්ඛිතං පඤ්චකං, චතුහත්ථෙ මිනිත්වා පඤ්චමං හත්ථං මුට්ඨිං කත්වා මිනිතබ්බන්ති අධිප්පායො. කෙචි පන ‘‘මුට්ඨිහත්ථානං පඤ්චකං මුට්ඨිපඤ්චකං, තස්මා පඤ්චපි හත්ථෙ මුට්ඨිං කත්වාව මිනිතබ්බා’’ති වදන්ති. මුට්ඨිත්තිකන්ති එත්ථාපි එසෙව නයො. ද්විහත්ථෙන අන්තරවාසකෙන තිමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙතුං සක්කාති ආහ ‘‘පාරුපනෙනා’’තිආදි. අතිරෙකන්ති සුගතචීවරප්පමාණතො අධිකං. ඌනකන්ති මුට්ඨිපඤ්චකාදිතො ඌනකං, තෙන ච තෙසු තිචීවරාධිට්ඨානං න රුහතීති දස්සෙති.

ඉමං සඞ්ඝාටිං පච්චුද්ධරාමීති ඉමං සඞ්ඝාටිඅධිට්ඨානං උක්ඛිපාමි පරිච්චජාමීති අත්ථො. කායවිකාරං කරොන්තෙනාති හත්ථෙන චීවරං පරාමසන්තෙන, චාලෙන්තෙන වා. වාචාය අධිට්ඨාතබ්බාති එත්ථ ¶ කායෙනපි චාලෙත්වා වාචම්පි භින්දිත්වා කායවාචාහි අධිට්ඨානම්පි සඞ්ගහිතන්ති වෙදිතබ්බං ‘‘කායෙන අඵුසිත්වා’’ති වුත්තත්තා. දුවිධන්ති අහත්ථපාසහත්ථපාසවසෙන දුවිධං. තත්ථ හත්ථපාසො නාම අඩ්ඪතෙය්යහත්ථො වුච්චති. ද්වාදසහත්ථන්ති කෙචි වදන්ති ¶ , තං ඉධ න සමෙති. ‘‘සාමන්තවිහාරෙ’’ති ඉදං ඨපිතට්ඨානසල්ලක්ඛණයොග්ගෙ ඨිතං සන්ධාය වුත්තං. තතො දූරෙ ඨිතම්පි ඨපිතට්ඨානං සල්ලක්ඛෙන්තෙන අධිට්ඨාතබ්බමෙව. තත්ථපි චීවරස්ස ඨපිතභාවසල්ලක්ඛණමෙව පමාණං. න හි සක්කා සබ්බථා ඨානං සල්ලක්ඛෙතුං. එකස්මිං විහාරෙ ඨපෙත්වා තතො අඤ්ඤස්මිං ඨපිතන්ති අධිට්ඨාතුං න වට්ටති. කෙචි පන ‘‘තථාපි අධිට්ඨිතෙ න දොසො’’ති වදන්ති, තං අට්ඨකථාය න සමෙති, වීමංසිතබ්බං. අධිට්ඨහිත්වා ඨපිතවත්ථෙහීති පරික්ඛාරචොළනාමෙන අධිට්ඨහිත්වා ඨපිතවත්ථෙහි, තෙනෙව ‘‘ඉමං පච්චුද්ධරාමී’’ති පරික්ඛාරචොළස්ස පච්චුද්ධාරං දස්සෙති. එතෙන ච තෙචීවරධුතඞ්ගං පරිහරන්තෙන පංසුකූලාදිවසෙන ලද්ධං වත්ථං දසාහබ්භන්තරෙ කත්වා රජිත්වා පාරුපිතුං අසක්කොන්තෙන පරික්ඛාරචොළවසෙන අධිට්ඨහිත්වාව දසාහං අතික්කමෙතබ්බං, ඉතරථා නිස්සග්ගියං හොතීති දස්සෙති. තෙනෙව ‘‘රජිතකාලතො පන පට්ඨාය නික්ඛිපිතුං න වට්ටති, ධුතඞ්ගචොරො නාම හොතී’’ති (විසුද්ධි. 1.25) විසුද්ධිමග්ගෙ වුත්තං. ‘‘පුන අධිට්ඨාතබ්බානී’’ති ඉදඤ්ච සඞ්ඝාටිආදිතිචීවරනාමෙන අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජිතුකාමස්ස වසෙන වුත්තං, ඉතරස්ස පන පුරිමාධිට්ඨානමෙව අලන්ති වෙදිතබ්බං. ‘‘පුන අධිට්ඨාතබ්බ’’න්ති ඉමිනා කප්පබින්දුපි දාතබ්බන්ති දස්සෙති.

බද්ධසීමායං අවිප්පවාසසීමාසම්මුතිසම්භවතො න තත්ථ දුප්පරිහාරතාති ආහ ‘‘අබද්ධසීමායං දුප්පරිහාර’’න්ති.

අතිරිත්තප්පමාණාය ඡෙදනකං පාචිත්තියන්ති ආහ ‘‘අනතිරිත්තප්පමාණා’’ති. තතො පරං පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙතබ්බාති වස්සිකමාසතො පරං අධිට්ඨානං පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙතබ්බා, ඉමිනා චතුන්නං වස්සිකමාසානං උපරි අධිට්ඨානං තිට්ඨතීති විඤ්ඤායති තතො පච්චුද්ධරායොගා. යඤ්ච මාතිකාට්ඨකථායං ‘‘වස්සිකසාටිකා වස්සානමාසාතික්කමෙනාපි, කණ්ඩුපටිච්ඡාදි ආබාධවූපසමෙනාපි අධිට්ඨානං විජහතී’’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. කථිනසික්ඛාපදවණ්ණනා) වුත්තං, තං සමන්තපාසාදිකායං නත්ථි. පරිවාරට්ඨකථායඤ්ච ‘‘අත්ථාපත්ති හෙමන්තෙ ආපජ්ජති, නො ගිම්හෙ’’ති එත්ථ ඉදං වුත්තං ‘‘කත්තිකපුණ්ණමාසියා පච්ඡිමෙ පාටිපදදිවසෙ විකප්පෙත්වා ඨපිතං වස්සිකසාටිකං නිවාසෙන්තො හෙමන්තෙ ආපජ්ජති, කුරුන්දියං පන ‘කත්තිකපුණ්ණමදිවසෙ අපච්චුද්ධරිත්වා හෙමන්තෙ ආපජ්ජතී’ති වුත්තං, තම්පි සුවුත්තං, ‘චතුමාසං අධිට්ඨාතුං තතො පරං විකප්පෙතු’න්ති ¶ හි වුත්ත’’න්ති (පරි. අට්ඨ. 323). තත්ථ මහාඅට්ඨකථායං නිවාසනපච්චයා දුක්කටං ¶ වුත්තං, කුරුන්දට්ඨකථායං පන අපච්චුද්ධාරපච්චයා, තස්මා කුරුන්දියං වුත්තනයෙනාපි වස්සිකසාටිකා වස්සානමාසාතික්කමෙපි අධිට්ඨානං න විජහතීති පඤ්ඤායති. අධිට්ඨානවිජහනෙසු ච වස්සානමාසආබාධානං විගමෙන විජහනං මාතිකාට්ඨකථායම්පි න උද්ධටං, තස්මා සමන්තපාසාදිකායං ආගතනයෙන යාව පච්චුද්ධාරා අධිට්ඨානං තිට්ඨතීති ගහෙතබ්බං. නහානත්ථාය අනුඤ්ඤාතත්තා ‘‘වණ්ණභෙදමත්තරත්තාපි චෙසා වට්ටතී’’ති වුත්තං. ‘‘ද්වෙ පන න වට්ටන්තී’’ති ඉමිනා සඞ්ඝාටිආදීසු විය දුතියෙ අධිට්ඨානං න රුහති, අතිරෙකචීවරං හොතීති දස්සෙති. මහාපච්චරියං චීවරවසෙන පරිභොගකිච්චස්ස අභාවං සන්ධාය අනාපත්ති වුත්තා සෙනාසනපරික්ඛාරත්ථාය දින්නපච්චත්ථරණෙ විය. යං පන ‘‘පච්චත්ථරණම්පි අධිට්ඨාතබ්බ’’න්ති වුත්තං, තං සෙනාසනත්ථායෙවාති නියමිතං න හොති නවසු චීවරෙසු ගහිතත්තා, තස්මා අත්තනො නාමෙන අධිට්ඨහිත්වා නිදහිත්වා පරික්ඛාරචොළං විය යථා තථා විනියුජ්ජිතබ්බමෙවාති ගහෙතබ්බං. පාවාරො කොජවොති ඉමෙසම්පි පච්චත්ථරණාදීනං ලොකෙපි වොහරණතො සෙනාසනපරික්ඛාරත්ථාය දින්නපච්චත්ථරණතො විසුං ගහණං කතං.

‘‘හීනායාවත්තනෙනා’’ති ඉදං අන්තිමවත්ථුං අජ්ඣාපජ්ජිත්වා භික්ඛුපටිඤ්ඤාය ඨිතස්ස චෙව තිත්ථියපක්කන්තස්ස ච භික්ඛුනියා ච භික්ඛුනිභාවෙ නිරපෙක්ඛතාය ගිහිලිඞ්ගතිත්ථියලිඞ්ගග්ගහණං සන්ධාය වුත්තං. සික්ඛං අපච්චක්ඛාය ගිහිභාවූපගමනං සන්ධාය වුත්තන්ති කෙචි වදන්ති, තං න යුත්තං තදාපිස්ස උපසම්පන්නත්තා, චීවරස්ස ච තස්ස සන්තකත්තාවිජහනතො. පමාණචීවරස්සාති පච්ඡිමප්පමාණං සන්ධාය වුත්තං. ද්වෙ චීවරානි පාරුපන්තස්සාති ගාමප්පවෙසෙ දිගුණං කත්වා සඞ්ඝාටියො පාරුපනං සන්ධාය වුත්තං. ‘‘එස නයො’’ති ඉමිනා පමාණයුත්තෙසු යත්ථ කත්ථචි ඡිද්දං අධිට්ඨානං විජහතීතිආදිඅත්ථං සඞ්ගණ්හාති.

අඤ්ඤං පච්ඡිමප්පමාණං නාම නත්ථීති සුත්තෙ ආගතං නත්ථීති අධිප්පායො. ඉදානි තමෙව විභාවෙතුං ‘‘යඤ්හී’’තිආදි වුත්තං, තං න සමෙති, සඞ්ඝාටිආදීනං මුට්ඨිපඤ්චකාදිහෙට්ඨිමප්පමාණස්ස සුත්තෙ අනාගතත්තාති අධිප්පායො.

මහන්තං වා ඛුද්දකං කරොතීති එත්ථ අතිමහන්තං චීවරං මුට්ඨිපඤ්චකාදිපච්ඡිමප්පමාණයුත්තං කත්වා සමන්තතො ඡින්දනෙනාපි විච්ඡින්දනකාලෙ ඡිජ්ජමානට්ඨානං ඡිද්දසඞ්ඛ්යං ¶ න ගච්ඡති අධිට්ඨානං න විජහති එවාති සිජ්ඣති, ‘‘ඝටෙත්වා ඡින්දති, න භිජ්ජතී’’ති වචනෙන ච සමෙති. පරික්ඛාරචොළං පන විකප්පනුපගපච්ඡිමප්පමාණතො ඌනං කත්වා ඡින්නං අධිට්ඨානං විජහති අධිට්ඨානස්ස අනිස්සයත්තා. තානි පුන බද්ධානි ඝටිතානි අධිට්ඨාතබ්බමෙවාති වෙදිතබ්බං ¶ . කෙචි පන ‘‘වස්සිකසාටිකචීවරෙ ද්විධා ඡින්නෙ යදිපි එකෙකං ඛණ්ඩං පච්ඡිමපච්ඡිමප්පමාණං පහොති, එකස්මිංයෙව ඛණ්ඩෙ අධිට්ඨානං තිට්ඨති, න ඉතරෙ, ‘‘ද්වෙ පන න වට්ටන්තී’’ති වුත්තත්තා. නිසීදනකණ්ඩුප්පටිච්ඡාදීසුපි එසෙව නයොති වදන්ති.

සම්මුඛෙ පවත්තා සම්මුඛාති පච්චත්තවචනං, තඤ්ච විකප්පනවිසෙසනං, තස්මා ‘‘සම්මුඛෙ’’ති භුම්මත්ථෙ නිස්සක්කවචනං කත්වාපි අත්ථං වදන්ති, අභිමුඛෙති අත්ථො. අථ වා සම්මුඛෙන අත්තනො වාචාය එව විකප්පනා සම්මුඛාවිකප්පනා. පරම්මුඛෙන විකප්පනා පරම්මුඛාවිකප්පනාති කරණත්ථෙනාපි අත්ථො දට්ඨබ්බො, අයමෙව පාළියා සමෙති. සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවන්ති ආසන්නදූරභාවං. එත්තාවතා නිධෙතුං වට්ටතීති එත්තකෙනෙව විකප්පනාකිච්චස්ස නිට්ඨිතත්තා, අතිරෙකචීවරං න හොතීති දසාහාතික්කමෙ න නිස්සග්ගියං ජනෙතීති අධිප්පායො. පරිභුඤ්ජිතුං…පෙ… න වට්ටතීති සයං අපච්චුද්ධරණං පරිභුඤ්ජනෙ පාචිත්තියං, අධිට්ඨානෙ පරෙසං විස්සජ්ජනෙ දුක්කටඤ්ච සන්ධාය වුත්තං.

පරිභොගාදයොපි වට්ටන්තීති පරිභොගවිස්සජ්ජනඅධිට්ඨානානිපි. අපි-සද්දෙන නිධෙතුම්පි වට්ටතීති අත්ථො, එතෙන ච පච්චුද්ධාරෙපි කතෙ චීවරම්පි විකප්පිතචීවරමෙව හොති, න අතිරෙකචීවරං. තං පන තිචීවරාදිනාමෙන අධිට්ඨාතුකාමෙන අධිට්ඨහිතබ්බං, ඉතරෙන විකප්පිතචීවරමෙව කත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බන්ති දස්සෙති. කෙචි පන ‘‘යං විකප්පිතචීවරං, තං යාව අපරිභොගකාලා අපච්චුද්ධරාපෙත්වාව නිදහිතබ්බං, පරිභොගකාලෙ පන සම්පත්තෙ පච්චුද්ධරාපෙත්වා අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං. යදි හි තතො පුරෙපි පච්චුද්ධරාපෙය්ය, පච්චුද්ධාරෙනෙව විකප්පනාය විගතත්තා අතිරෙකචීවරං නාම හොති, දසාහාතික්කමෙ ච නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. තස්මා යං අපරිභුඤ්ජිත්වාව ඨපෙතබ්බං, තදෙව විකප්පෙතබ්බං, පච්චුද්ධාරෙ ච කතෙ අන්තොදසාහෙයෙව අධිට්ඨාතබ්බං. යඤ්ච අට්ඨකථායං ‘තතො පභුති පරිභොගාදයොපි වට්ටන්තී’තිආදි වුත්තං, තං පාළියා විරුජ්ඣතී’’ති වදන්ති, තං තෙසං මතිමත්තමෙව. පාළියඤ්හි ¶ ‘‘අන්තොදසාහං අධිට්ඨෙති, විකප්පෙතී’’ති (පාරා. 469) ච ‘‘සාමං චීවරං විකප්පෙත්වා අපච්චුද්ධාරණං පරිභුඤ්ජෙය්ය පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 373) ච ‘‘අනාපත්ති සො වා දෙති, තස්ස වා විස්සාසන්තො පරිභුඤ්ජතී’’ති (පාචි. 374) ච සාමඤ්ඤතො වුත්තත්තා, අට්ඨකථායඤ්ච ‘‘ඉමං චීවරං වා විකප්පනං වා පච්චුද්ධරාමී’’තිආදිනා පච්චුද්ධාරං අදස්සෙත්වා ‘‘මය්හං සන්තකං පරිභුඤ්ජ වා විස්සජ්ජෙහි වා’’ති එවං අත්තනො සන්තකත්තං අමොචෙත්වාව පරිභොගාදිවසෙනෙව පච්චුද්ධාරස්ස වුත්තත්තා, ‘‘තතො පභුති පරිභොගාදයොපි වට්ටන්තී’’ති අධිට්ඨානං විනාපි විසුං පරිභොගස්ස, නිදහනස්ස ච වුත්තත්තා විකප්පනානන්තරමෙව පච්චුද්ධරාපෙත්වා අනධිට්ඨහිත්වා එව තිචීවරවිරහිතං ¶ විකප්පනාරහං චීවරං පරිභුඤ්ජිතුං, නිදහිතුඤ්ච ඉදං පාටෙක්කං විනයකම්මන්ති ඛායති. අපිච බහූනං පත්තානං විකප්පෙතුං, පච්චුද්ධාරෙතුඤ්ච වුත්තත්තා පච්චුද්ධාරෙන තෙසං අතිරෙකපත්තතා දස්සිතාති සිජ්ඣති තෙසු එකස්සෙව අධිට්ඨාතබ්බතො. තස්මා අට්ඨකථායං ආගතනයෙනෙව ගහෙතබ්බං.

පඤ්ඤත්තිකොවිදො න හොතීති එවං විකප්පිතෙ ‘‘අනන්තරමෙව එවං පච්චුද්ධරිතබ්බ’’න්ති විනයකම්මං න ජානාති. තෙනාහ ‘‘න ජානාති පච්චුද්ධරිතු’’න්ති, ඉමිනාපි චෙතං වෙදිතබ්බං ‘‘විකප්පනානන්තරමෙව පච්චුද්ධාරො කාතබ්බො’’ති.

අවිසෙසෙන වුත්තවචනන්ති තිචීවරාදීනං සාධාරණවචනෙන වුත්තවචනං. යං පනෙත්ථ ‘‘විරුද්ධං විය දිස්සතී’’ති වත්වා තං විරොධාසඞ්කං නිවත්තෙතුං ‘‘තිචීවරසඞ්ඛෙපෙන…පෙ… විකප්පනාය ඔකාසො දින්නො හොතී’’ති වුත්තං, තං ‘‘අධිට්ඨෙති විකප්පෙතී’’ති සාමඤ්ඤතො වුත්තෙපි තිචීවරම්පි විකප්පෙතීති අයමත්ථො න සිජ්ඣති, ‘‘තිචීවරං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතු’’න්ති (මහාව. 358) විසෙසෙත්වා වුත්තත්තා. යං පන අධිට්ඨාතබ්බං, තං අධිට්ඨාති. යං තිචීවරවිරහිතං, තං විකප්පෙතබ්බං, තං විකප්පෙතීති එවමත්ථො සිජ්ඣතීති. තස්මා එත්ථ පුබ්බාපරවිරොධො න දිස්සති සාමඤ්ඤවචනස්ස වුත්තාවසෙසෙයෙව අවතිට්ඨනතො. යං පනෙත්ථ තිචීවරස්සාපි විකප්පනවිධිං දස්සෙතුං ‘‘තිචීවරං තිචීවරසඞ්ඛෙපෙනා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ තිචීවරසඞ්ඛෙපෙන පරිහරියමානෙසු එකම්පි පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙතුං න වට්ටති, තිචීවරතො පන එකං වා සකලමෙව වා අපනෙත්වා අපරං තිචීවරං තිචීවරසඞ්ඛෙපෙන පරිහරිතුකාමස්ස වා තිචීවරාධිට්ඨානං මුඤ්චිත්වා පරික්ඛාරචොළවසෙනෙව සබ්බචීවරං පරිභුඤ්ජිතුකාමස්ස ¶ වා පුරිමං අධිට්ඨිතචීවරං පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙතුං වට්ටතීති එවමධිප්පායෙන ‘‘තිචීවරෙ එකෙන චීවරෙන විප්පවසිතුකාමො හොතී’’තිආදි වුත්තං සියා, ඉච්චෙතං පාළියා සද්ධිං සමෙති. අථ පුනපි තදෙව තිචීවරාධිට්ඨානෙන අධිට්ඨාතුකාමො හුත්වා විප්පවාසසුඛත්ථං පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙතීති ඉමිනා අධිප්පායෙන වුත්තං සියා, තං ‘‘තිචීවරං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතු’’න්ති (මහාව. 358) ඉමිනා වචනෙන න සමෙති. යදි හි සෙසචීවරානි විය තිචීවරම්පි පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙතබ්බං සියා, ‘‘තිචීවරං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතු’’න්ති ඉදං වචනමෙව නිරත්ථකං සියා සෙසචීවරෙහි තිචීවරස්ස විසෙසාභාවා. තස්මා ‘‘විකප්පෙතී’’ති ඉදං තිචීවරවිරහිතමෙව සන්ධාය වුත්තං. තිචීවරං පන විකප්පෙතුං න වට්ටතීති විඤ්ඤායති, තෙනෙව දුතියකථිනසික්ඛාපදස්ස අනාපත්තිවාරෙ ‘‘විකප්පෙතී’’ති ඉදං න වුත්තං, වීමංසිත්වා යථා පාළියා සද්ධිං න විරුජ්ඣති, තථා එත්ථ අධිප්පායො ගහෙතබ්බො.

තුය්හං ¶ දෙමීතිආදීසු පරිච්චත්තත්තා මනසා අසම්පටිච්ඡන්තෙපි සම්පදානභූතස්සෙව සන්තකං හොති, සො ඉච්ඡිතක්ඛණෙ ගහෙතුං ලභති. ඉත්ථන්නාමස්සාති පරම්මුඛෙ ඨිතං සන්ධාය වදති. යස්ස පන රුච්චතීතිආදි උභොහිපි පරිච්චත්තතාය අස්සාමිකතං සන්ධාය වුත්තං.

‘‘තං න යුජ්ජතී’’ති ඉදං අන්තොදසාහෙ එව විස්සාසග්ගහණං සන්ධාය අනාපත්තිවාරස්ස ආගතත්තා, ඉධ නිස්සග්ගියචීවරස්ස කප්පියභාවකරණත්ථං ලෙසෙන ගහිතත්තා ච වුත්තං, කෙචි පන ‘‘පරෙහි සභාගෙන අච්ඡින්නෙ, විස්සාසග්ගහිතෙ ච පුන ලද්ධෙ දොසො න දිස්සතී’’ති වදන්ති. අනධිට්ඨානෙනාති කායවාචාහි කත්තබ්බස්ස අකරණෙනාති අධිප්පායො. චීවරස්ස අත්තනො සන්තකතා, ජාතිපමාණයුත්තතා, ඡින්නපලිබොධභාවො, අතිරෙකචීවරතා, දසාහාතික්කමොති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි.

පඨමකථිනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

473. දුතියෙ අවිප්පවාසෙති අවිප්පවාසෙ නිප්ඵාදෙතබ්බෙ, විප්පවාසදොසාභාවෙ සාධෙතබ්බෙ කත්තබ්බා සම්මුතීති අත්ථො.

475. පටිසිද්ධපරියාපන්නෙනාති ¶ විප්පවසිතුං පටිසිද්ධෙසු තීසු චීවරෙසු අන්තොගධෙන, එකෙන ච අවයවෙ සමුදායොපචාරං දස්සෙති.

478-9. එත්තාවතාති ‘‘පරික්ඛිත්තො’’ති ඉමිනා. ‘‘සභායෙති ලිඞ්ගබ්යත්තයෙන සභා වුත්තා’’ති වත්වා පුන සයම්පි ‘‘සභායෙ’’ති ඉමිනා වොහරන්තො සභා-සද්දස්ස පරියායො සභාය-සද්දො නපුංසකලිඞ්ගයුත්තො අත්ථීති දස්සෙති. ‘‘සභායන්ති ලිඞ්ගබ්යත්තයෙන සභා වුත්තා’’ති වා පාඨො. ලිඞ්ගබ්යත්තයෙන සභාති ච ලිඞ්ගන්තරයුත්තො සභාසද්දපරියායො සභායසද්දොති අත්ථො.

සභායං ගච්ඡතීති සභං ගච්ඡති. වසිතබ්බං නත්ථීති චීවරහත්ථපාසෙයෙව වසිතබ්බං නත්ථීති අත්ථො. තස්සාති වීථියා. සභායස්ස ච ද්වාරස්ස ච හත්ථපාසා න විජහිතබ්බන්ති එත්ථ සභායද්වාරානමන්තරෙ වීථි ගෙහාපි ගහිතා එව හොන්ති ආදිපරියොසානානං ගහිතත්තා. එත්ථ ච ද්වාරවීථිඝරෙසු වසන්තෙන ගාමප්පවෙසනසහසෙය්යාදිදොසං පරිහරිත්වා සුපටිච්ඡන්නතාදියුත්තෙනෙව භවිතබ්බං ¶ , සභා පන යදි සබ්බෙසං වසනත්ථාය සාලාසදිසා කතා, අන්තරාරාමෙ විය යථාසුඛං වසිතුං වට්ටතීති වෙදිතබ්බං. පරික්ඛිත්තතාය ච එකූපචාරතං, අපරික්ඛිත්තතාය නානූපචාරතඤ්ච නිවෙසනාදීසුපි අතිදිසන්තො ආහ ‘‘එතෙනෙවූපායෙනා’’තිආදි. නිවෙසනාදීනි බහිගාමතො සන්නිවිට්ඨානි ගහිතානි අන්තොගාමෙ ඨිතානං ගාමග්ගහණෙනෙව ගහිතත්තා. සබ්බත්ථාති ගාමනිගමනිවෙසනාදීසු පන්නරසසු. පරික්ඛෙපාදීති ආදි-සද්දෙන අපරික්ඛෙපස්සෙව ගහණං, න එකකුලාදීනම්පි තෙසං එකූපචාරතානානූපචාරතානිමිත්තතාභාවා. එත්ථ ච සත්ථස්ස කතිපාහං කත්ථචි නිවිට්ඨස්සෙව පරික්ඛෙපො හොති, න ගච්ඡන්තස්ස.

482-7. ගාමතො බහි ඉස්සරානං සමුද්දතීරාදීසු කතභණ්ඩසාලා උදොසිතොති ආහ ‘‘යානාදීන’’න්තිආදි. මුණ්ඩච්ඡදනපාසාදොති නාතිඋච්චො චන්දිකඞ්ගණයුත්තො සිඛරකූටමාලාදිවිරහිතො පාසාදො.

489. පරියාදියිත්වාති අජ්ඣොත්ථරිත්වා. නදීපරිහාරොති විසුංගාමාදීනං විය නදීපරිහාරස්ස අවුත්තත්තා චීවරහත්ථපාසො එවාති වදන්ති, අඤ්ඤෙ පන ‘‘ඉමිනා අට්ඨකථාවචනෙන නදීපරිහාරොපි විසුං සිද්ධො, නදියා ¶ හත්ථපාසො න විජහිතබ්බො’’ති වදන්ති. විහාරසීමන්ති අවිප්පවාසසීමං සන්ධායාහ. එත්ථ ච විහාරස්ස නානාකුලසන්තකභාවෙපි අවිප්පවාසසීමාපරිච්ඡෙදබ්භන්තරෙ සබ්බත්ථ චීවරඅවිප්පවාසසම්භවතො තස්සා පධානත්තා තත්ථ සත්ථපරිහාරො න ලබ්භතීති ‘‘විහාරං ගන්ත්වා වසිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. ‘‘සත්ථසමීපෙ’’ති ඉදං යථාවුත්තං අබ්භන්තරපරිච්ඡෙදවසෙන වුත්තං. පාළියං නානාකුලස්ස සත්ථො හොති, සත්ථෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා හත්ථපාසා න විජහිතබ්බන්ති එත්ථ සත්ථහත්ථපාසො ගහිතො.

490. එකකුලස්ස ඛෙත්තෙති අපරික්ඛිත්තං සන්ධාය වදති.

491-4. විහාරො නාම උපචාරසීමා. තත්ථ යස්මිං විහාරෙති තස්ස අන්තොපරිවෙණාදිං සන්ධාය වුත්තං, එකකුලාදිසන්තකතා චෙත්ථ කාරාපකානං වසෙන. ඡායාය ඵුට්ඨොකාසස්සාති උජුකං අවක්ඛිත්තලෙඩ්ඩුපාතබ්භන්තරං සන්ධාය වදති.

අගමනපථෙති තදහෙව ගන්ත්වා නිවත්තෙතුං න සක්කුණෙය්යකෙ සමුද්දමජ්ඣෙ යෙ දීපකා, තෙසූති යොජනා. ඉතරස්මින්ති පුරත්ථිමදිසාය චීවරෙ. ‘‘උපොසථකාලෙ…පෙ… වඩ්ඪතී’’ති ඉමිනා චීවරවිප්පවාසසත්තබ්භන්තරතො සමානසංවාසාය සත්තබ්භන්තරසීමාය අච්චන්තවිසදිසතං දස්සෙති ¶ . තථා හි බහූසු භික්ඛූසු එකතො නිසීදිත්වා සමන්තා සත්තබ්භන්තරපරිච්ඡෙදෙසු යථාසකං චීවරං ඨපෙත්වා පරිහරන්තෙසු එකෙකස්ස භික්ඛුනො නිසින්නොකාසතො පට්ඨාය පච්චෙකං සත්තබ්භන්තරස්ස පරිච්ඡෙදො අඤ්ඤමඤ්ඤවිසදිසො අනෙකවිධො හොති, න එකො පරිසපරියන්තතො පට්ඨාය අනිමිතබ්බත්තා. තෙනෙව තත්ථ පරිසවසෙන වුඩ්ඪි, හානි වා න හොති, න එවං සත්තබ්භන්තරසීමාය. සා හි යොජනිකායපි පරිසපරියන්තතොව පට්ඨාය සමන්තා සත්තබ්භන්තරපඅච්ඡින්නා එකාව හොති. තෙනෙව සා පරිසවසෙන වඩ්ඪති, හායති ච, තස්මා අඤ්ඤාව සත්තබ්භන්තරසීමා අඤ්ඤො සත්තබ්භන්තරතො පරිච්ඡින්නො චීවරවිප්පවාසපරිහාරො අබ්භොකාසොති වෙදිතබ්බං. යඤ්චෙත්ථ වත්තබ්බං, තං ඛන්ධකෙ සීමාකථායමෙව (මහාව. 143) වක්ඛාම.

495. නදිං ¶ ඔතරතීති හත්ථපාසං මුඤ්චිත්වා ඔතරති. බහිගාමෙ ඨපෙත්වාති අපාරුපිතබ්බතාය වුත්තං. විනයකම්මං කාතබ්බන්ති උත්තරාසඞ්ගෙ ච බහිගාමෙ ඨපිතසඞ්ඝාටියඤ්ච පඨමං විනයකම්මං කත්වා පච්ඡා උත්තරාසඞ්ගං නිවාසෙත්වා අන්තරවාසකෙ කාතබ්බං. එත්ථ ච බහිගාමෙ ඨපිතස්සාපි විනයකම්මවචනතො පරම්මුඛාපි ඨිතං විස්සජ්ජිතුං, නිස්සට්ඨං දාතුඤ්ච වට්ටතීති වෙදිතබ්බං. දහරානං ගමනෙ සඋස්සාහත්තා ‘‘නිස්සයො පන න පටිප්පස්සම්භතී’’ති වුත්තං. මුහුත්තං…පෙ… පටිප්පස්සම්භතීති සඋස්සාහත්තෙ ගමනස්ස උපච්ඡින්නත්තා වුත්තං. තෙසං පන පුරාරුණාව උට්ඨහිත්වා සඋස්සාහෙන ගච්ඡන්තානං අරුණෙ අන්තරා උට්ඨිතෙපි න පටිප්පස්සම්භති ‘‘යාව අරුණුග්ගමනා සයන්තී’’ති වුත්තත්තා. තෙනෙව ‘‘ගාමං පවිසිත්වා…පෙ… න පටිප්පස්සම්භතී’’ති වුත්තං. අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස වචනං අග්ගහෙත්වාතිආදිම්හි සඋස්සාහත්තා ගමනක්ඛණෙ පටිප්පස්සද්ධි න වුත්තා. ධෙනුභයෙනාති තරුණවච්ඡගාවීනං අභිධාවිත්වා සිඞ්ගෙන පහරණභයෙන. නිස්සයො ච පටිප්පස්සම්භතීති එත්ථ ධෙනුභයාදීහි ඨිතානං යාව භයවූපසමා ඨාතබ්බතො ‘‘අන්තොඅරුණෙයෙව ගමිස්සාමී’’ති නියමෙතුං අසක්කුණෙය්යත්තා වුත්තං. යත්ථ පන එවං නියමෙතුං සක්කා, තත්ථ අන්තරාරුණෙ උග්ගතෙපි නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භති භෙසජ්ජත්ථාය ගාමප්පවිට්ඨදහරානං විය. අන්තොසීමායං ගාමන්ති අවිප්පවාසසීමාසම්මුතිතො පච්ඡා පතිට්ඨාපිතගාමං සන්ධාය වදති ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්ච ඨපෙත්වා සම්මන්නිතබ්බතො. පවිට්ඨානන්ති ආචරියන්තෙවාසිකානං විසුං විසුං ගතානං අවිප්පවාසසීමත්තා නෙව චීවරානි නිස්සග්ගියානි හොන්ති, සඋස්සාහතාය නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භති. අන්තරාමග්ගෙති ධම්මං සුත්වා ආගච්ඡන්තානං අන්තරාමග්ගෙ.

‘‘ඉධ අපච්චුද්ධරණ’’න්ති ඉමිනා අධිට්ඨානවිකප්පනානි විය පච්චුද්ධරණම්පි කායෙන වා වාචාය වා කත්තබ්බන්ති දස්සෙති. කායවාචාහි කත්තබ්බස්ස අකරණතොති ඉදං කායවාචාසමුට්ඨානං ¶ වුත්තං. අධිට්ඨිතතිචීවරතා, අනත්ථතකථිනතා, අලද්ධසම්මුතිතා, රත්තිවිප්පවාසොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි.

උදොසිතසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

497. තතියෙ ¶ පාළියං චීවරපච්චාසා නික්ඛිපිතුන්ති චීවරපච්චාසාය සතියා නික්ඛිපිතුන්ති අත්ථො. නිට්ඨිතචීවරස්මිං භික්ඛුනාති එත්ථ දුතියකථිනෙ විය සාමිවසෙනෙව කරණවචනස්ස අත්ථො වෙදිතබ්බො.

499-500. තුය්හං දම්මීති දින්නන්ති ‘‘තුය්හං, භන්තෙ, අකාලචීවරං දම්මී’’ති එවං දින්නං, එතම්පි කාලෙ ආදිස්ස දින්නං නාම හොතීති අධිප්පායො. ඉදං පන අට්ඨකථාවචනං, පාළියං ‘‘කාලෙපි ආදිස්ස දින්න’’න්ති ඉදඤ්ච ‘‘අකාලචීවර’’න්ති වචනසාමඤ්ඤතො ලබ්භමානං සබ්බම්පි දස්සෙතුං අත්ථුද්ධාරවසෙන වුත්තං පඨමඅනියතෙ සොතස්ස රහො විය. සඞ්ඝස්ස හි කාලෙපි ආදිස්ස දින්නං අකාලෙ උප්පන්නචීවරං විය සම්මුඛීභූතෙහි වුත්ථවස්සෙහි, අවුත්ථවස්සෙහි ච සබ්බෙහිපි භාජෙතබ්බතාසාමඤ්ඤෙන අකාලචීවරං නාම හොතීති දස්සනත්ථං අත්ථුද්ධාරවසෙන පාළියං ‘‘කාලෙපි ආදිස්ස දින්න’’න්ති වුත්තං, න පන ‘‘තතො භාජෙත්වා ලද්ධචීවරම්පි අකාලෙ ලද්ධචීවරම්පි වුත්ථවස්සානං එකමාසපරිහාරං, පඤ්චමාසපරිහාරං වා න ලභති, පච්චාසාචීවරෙ අසති දසාහපරිහාරමෙව ලභතී’’ති දස්සනත්ථං වුත්තං, අට්ඨකථායම්පි ‘‘ආදිස්ස දින්න’’න්ති වචනසාමඤ්ඤතො ලබ්භමානං සබ්බං අත්ථුද්ධාරවසෙන දස්සෙතුං ‘‘එකපුග්ගලස්ස වා ඉදං තුය්හං දම්මීති දින්න’’න්ති වුත්තං, න පන තථාලද්ධං වා අකාලෙ ලද්ධං වා අනත්ථතකථිනානං දසාහබ්භන්තරෙ අධිට්ඨාතබ්බන්ති දස්සෙතුන්ති වෙදිතබ්බං ඉතරථා පාළිඅට්ඨකථාහි විරුජ්ඣනතො. තථා හි අච්චෙකචීවරසික්ඛාපදෙ අකාලෙ උප්පන්නම්පි අච්චෙකචීවරං ‘‘යාවචීවරකාලසමයං නික්ඛිපිතබ්බ’’න්ති (පාරා. 648) වුත්තං, තස්ස අට්ඨකථායඤ්ච ‘‘පවාරණමාසස්ස ජුණ්හපක්ඛපඤ්චමියං උප්පන්නස්ස අච්චෙකචීවරස්ස අනත්ථතෙ කථිනෙ එකාදසදිවසාධිකො මාසො, අත්ථතෙ කථිනෙ එකාදසදිවසාධිකා පඤ්ච මාසා ච පරිහාරො වුත්තො, තමෙව පරිහාරං සන්ධාය ‘ඡට්ඨිතො පට්ඨාය පන උප්පන්නං අනච්චෙකචීවරම්පි පච්චුද්ධරිත්වා ඨපිතචීවරම්පි එතං පරිහාරං ලභතියෙවා’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.646-649) වුත්තං. තස්මා කාලෙපි අකාලෙපි ච යථාතථා ලද්ධං ¶ අතිරෙකචීවරං වුත්ථවස්සානං එකමාසං, පඤ්චමාසං වා යථාරහං පරිහාරං ලභති එවාති ගහෙතබ්බං.

එවං පන අවත්වා පදභාජනං වුත්තන්ති සම්බන්ධො. තත්ථ එවන්ති යං අට්ඨකථායං ‘‘තතො චෙ උත්තරී’’ති ඉමස්ස මාසපරමතො උත්තරීති ¶ අත්ථො වුත්තො, තං පරාමසති. පදභාජනියං එවමත්ථං අවත්වා අඤ්ඤථා අත්ථො වුත්තොති අධිප්පායො. තාව උප්පන්නං පච්චාසාචීවරන්ති පච්චත්තවචනං. ‘‘මූලචීවර’’න්ති ඉදං උපයොගවචනං. අත්තනො ගතිකං කරොතීති අනන්තරා දුතියදිවසාදීසු උප්පන්නං පච්චාසාචීවරං මාසපරමං මූලචීවරං ඨපෙතුං අදත්වා අත්තනො දසාහපරමතාය එව පතිට්ඨාපෙතීති අත්තනො ගතිකං කරොතීති. තතො උද්ධං මූලචීවරන්ති එත්ථ පන මූලචීවරන්ති පච්චත්තවචනං. තඤ්හි වීසතිමදිවසතො උද්ධං ද්වාවීසතිමදිවසාදීසු උප්පන්නං පච්චාසාචීවරං අත්තනා සද්ධිං එකතො සිබ්බෙත්වා ඝටිතං දසාහපරමං ගන්තුං අදත්වා නවාහපරමතාදිවසෙන අත්තනො ගතිකං කරොති, එකතො අසිබ්බෙත්වා විසුං ඨපිතං පන පච්චාසාචීවරං දසාහපරමමෙව.

පාළියං දසාහාති දසාහෙන. එකාදසෙ උප්පන්නෙතිආදීසු එකාදසාහෙ උප්පන්නෙතිආදිනා අත්ථො, අයමෙව වා පාඨො ගහෙතබ්බො. එකවීසෙ උප්පන්නෙ…පෙ… නවාහා කාරෙතබ්බන්තිආදි පච්චාසාචීවරස්ස උප්පන්නදිවසං ඨපෙත්වා වුත්තං. තෙනෙව ‘‘තිංසෙ…පෙ… තදහෙව අධිට්ඨාතබ්බ’’න්ති වුත්තං. ‘‘අඤ්ඤං පච්චාසාචීවරං…පෙ… කාරෙතබ්බ’’න්ති ඉදං සතියා එව පච්චාසාය වුත්තං. සචෙ පන ‘‘ඉතො පට්ඨාය චීවරං න ලභිස්සාමී’’ති ඉච්ඡිතට්ඨානතො පච්චාසාය උපච්ඡින්නාය අඤ්ඤත්ථාපි යෙන කෙනචි උපායෙන පච්චාසං උප්පාදෙති, මූලචීවරං න අධිට්ඨාතබ්බං, සබ්බථා පච්චාසාය උපච්ඡින්නාය දසාහාතික්කන්තං මූලචීවරං තදහෙව අධිට්ඨාතබ්බං. පච්චාසාචීවරම්පි පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨාතබ්බන්ති පඨමතරං උප්පන්නං විසභාගං සන්ධාය වදති. අඤ්ඤමඤ්ඤන්ති අඤ්ඤං අඤ්ඤං, අයමෙව වා පාඨො. අඞ්ගං පනෙත්ථ පඨමකථිනෙ වුත්තසදිසමෙව. කෙවලඤ්හි තත්ථ දසාහාතික්කමො, ඉධ මාසාතික්කමොති අයං විසෙසො.

තතියකථිනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

503-5. චතුත්ථෙ පාළියං භත්තවිස්සග්ගන්ති භත්තස්ස උදරෙ විස්සජ්ජනං, පවෙසනං අජ්ඣොහරණං ¶ භත්තකිච්චන්ති අත්ථො, භොජනපරියොසානෙන භත්තස්ස විස්සජ්ජනන්තිපි ¶ වදන්ති. තත්ථ නාම ත්වන්ති සො නාම ත්වං, තාය නාම ත්වන්ති වා අත්ථො. පිතා ච මාතා ච පිතරො, පිතූනං පිතා ච මාතා ච පිතාමහා, තෙ එව යුගළට්ඨෙන යුගො, තස්මා යාව සත්තමා පිතාමහයුගා පිතාමහාවට්ටාති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. එවඤ්හි පිතාමහග්ගහණෙන මාතාමහො ච පිතාමහී මාතාමහී ච ගහිතාව හොන්ති. සත්තමයුගතො පරං ‘‘අඤ්ඤාතකා’’ති වෙදිතබ්බං. යාති භික්ඛුනී. පිතු මාතා පිතාමහී, මාතු පිතා මාතාමහො.

පයොගෙ පයොගෙ භික්ඛුස්ස දුක්කටන්ති ‘‘ධොවා’’ති ආණාපනවාචාය එකාය එව තදනුගුණස්ස සබ්බස්සාපි පයොගස්ස ආණත්තත්තා වුත්තං.

506. තදවිනාභාවතො ධොවනස්ස ‘‘කායවිකාරං කත්වා’’ති ච ‘‘අන්තොද්වාදසහත්ථෙ’’ති ච වුත්තත්තා කායෙන ධොවාපෙතුකාමතං අප්පකාසෙත්වා දානඛිපනපෙසනාදිං කරොන්තස්ස ච ද්වාදසහත්ථං උපචාරං මුඤ්චිත්වා බහි ඨත්වා කායවාචාහි ආණාපෙත්වා ඛිපනපෙසනාදිං කරොන්තස්ස ච අනාපත්ති එව.

එකෙන වත්ථුනාති පඨමකතෙන. පඤ්චසතානි පමාණං එතාසන්ති පඤ්චසතා. භික්ඛුභාවතො පරිවත්තලිඞ්ගාපි භික්ඛුනී භික්ඛූනං සන්තිකෙ එකතොඋපසම්පන්නා එව.

507. තාවකාලිකං ගහෙත්වාති අත්තනා කතිපාහං පාරුපනාදිඅත්ථාය තාවකාලිකං යාචිත්වා. පුරාණචීවරතා, උපචාරෙ ඨත්වා අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා ආණාපනං, තස්සා ධොවාපනාදීනි චාති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි.

පුරාණචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. චීවරපටිග්ගහණසික්ඛාපදවණ්ණනා

508. පඤ්චමෙ ¶ අපඤ්ඤත්තෙ සික්ඛාපදෙති ගණම්හා ඔහීයනසික්ඛාපදෙ (පාචි. 691-692) අපඤ්ඤත්තෙ. කොට්ඨාසසම්පත්තීති කෙසාදිපඤ්චකොට්ඨාසානං කල්යාණතා. හත්ථතලෙයෙව දස්සෙත්වාති හත්ථතලතො සෙසකායස්ස අදස්සනං දීපෙති.

510. විහත්ථතායාති ¶ විහතතාය, අමිස්සිතතාය අපටිසරණතායාති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘සමභිතුන්නත්තා’’ති, බ්යධිතත්තාති අත්ථො. පරිවත්තෙතබ්බං පරිවත්තං, තදෙව පාරිවත්තකං, පරිවත්තෙත්වා දිය්යමානන්ති අත්ථො.

පුරිමසික්ඛාපදෙ විය ඉධ ද්වාදසහත්ථො උපචාරනියමො නත්ථීති ආහ ‘‘උපචාරං මුඤ්චිත්වා’’ති. අඤ්ඤත්ර පාරිවත්තකාති යං අන්තමසො හරීටකඛණ්ඩම්පි දත්වා වා ‘‘දස්සාමී’’ති ආභොගං කත්වා වා පරිවත්තකං ගණ්හාති, තං ඨපෙත්වා. ‘‘තං අචිත්තකභාවෙන න සමෙතී’’ති ඉමිනා ඤාතිභාවාජානනාදීසු විය භික්ඛුනීභාවාජානනාදිවසෙනාපි අචිත්තකතං පකාසෙති.

513-4. තිකඤ්ච තං පාචිත්තියඤ්චාති තිකපාචිත්තියං, පාචිත්තියතිකන්ති අත්ථො. පත්තත්ථවිකාදීති අනධිට්ඨානුපගං සන්ධාය වදති. කො පන වාදො පත්තත්ථවිකාදීසූති මහතියාපි තාව භිසිච්ඡවියා අනධිට්ඨානුපගත්තා අනාපත්ති, විකප්පනුපගපච්ඡිමප්පමාණවිරහිතතාය අනධිට්ඨාතබ්බෙසු කිමෙව වත්තබ්බන්ති දස්සෙති. පත්තත්ථවිකාදීනි පන විකප්පනුපගපච්ඡිමානි ගණ්හිතුං න වට්ටති එව. පටිග්ගහණං කිරියා, අපරිවත්තනං අකිරියා. විකප්පනුපගචීවරතා, පාරිවත්තකාභාවො, අඤ්ඤාතිකාය හත්ථතො ගහණන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි.

චීවරපටිග්ගහණසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා

515. ඡට්ඨෙ ¶ පටු එව පට්ටො. පාළියං ධම්මනිමන්තනාති සමණෙසු වත්තබ්බාචාරධම්මමත්තවසෙන නිමන්තනා, දාතුකාමතාය කතනිමන්තනා න හොතීති අත්ථො. තෙනෙව ‘‘විඤ්ඤාපෙස්සතී’’ති වුත්තං. අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතතො හි විඤ්ඤත්ති නාම හොති.

517. ‘‘තිණෙන වා පණ්ණෙන වා පටිච්ඡාදෙත්වා ආගන්තබ්බ’’න්ති ඉමිනා භූතගාමවිකොපනං අනුඤ්ඤාතන්ති ආහ ‘‘නෙව භූතගාමපාතබ්යතායා’’තිආදි. පඨමං සුද්ධචිත්තෙන ලිඞ්ගං ගහෙත්වා පච්ඡා ලද්ධිං ගණ්හන්තොපි තිත්ථියපක්කන්තකො එවාති ආහ ‘‘නිවාසෙත්වාපි ලද්ධි න ගහෙතබ්බා’’ති.

යං ආවාසං පඨමං උපගච්ඡතීති එත්ථාපි විහාරචීවරාදිඅත්ථාය පවිසන්තෙනපි තිණාදීහි පටිච්ඡාදෙත්වාව ¶ ගන්තබ්බං, න ත්වෙව නග්ගෙන ආගන්තබ්බන්ති සාමඤ්ඤතො දුක්කටස්ස වුත්තත්තා. චිමිලිකාහීති පටපිලොතිකාහි. පරිභොගෙනෙවාති අඤ්ඤං චීවරං අලභිත්වා පරිභුඤ්ජනෙන. පරිභොගජිණ්ණන්ති යථා තං චීවරං පරිභුඤ්ජියමානං ඔභග්ගවිභග්ගතාය අසාරුප්පං හොති, එවං ජිණ්ණං.

521. අඤ්ඤස්සත්ථායාති එත්ථාපි ‘‘ඤාතකානං පවාරිතාන’’න්ති ඉදං අනුවත්තති එවාති ආහ ‘‘අත්තනො ඤාතකපවාරිතෙ’’තිආදි. ඉධ පන අඤ්ඤස්ස අච්ඡින්නනට්ඨචීවරස්ස අත්ථාය අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙ විඤ්ඤාපෙන්තස්ස නිස්සග්ගියෙන අනාපත්තීති අත්ථො ගහෙතබ්බො, ඉතරථා ‘‘ඤාතකානං පවාරිතාන’’න්ති ඉමිනා විසෙසො න භවෙය්ය. තෙනෙව අනන්තරසික්ඛාපදෙ වක්ඛති ‘‘අට්ඨකථාසු පන ඤාතකපරිවාතට්ඨානෙ…පෙ… පමාණමෙව වට්ටතීති වුත්තං, තං පාළියා න සමෙතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.526) ච ‘‘යස්මා පනිදං සික්ඛාපදං අඤ්ඤස්සත්ථාය විඤ්ඤාපනවත්ථුස්මිංයෙව පඤ්ඤත්තං, තස්මා ඉධ ‘අඤ්ඤස්සත්ථායා’ති න වුත්ත’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.526) ච. විකප්පනුපගචීවරතා, සමයාභාවො, අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්ති, තාය පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි.

අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

522-524. සත්තමෙ ¶ පාළියං පග්ගාහිකසාලන්ති දුස්සාපණං. තඤ්හි වාණිජකෙහි දුස්සානි පග්ගහෙත්වා දස්සනට්ඨානතාය ‘‘පග්ගාහිකසාලා’’ති වුච්චති. අස්ස චීවරස්සාති සාදිතබ්බචීවරස්ස. ‘‘තිචීවරිකෙනා’’ති ඉමිනා අච්ඡින්නතිචීවරතො අඤ්ඤස්ස විහාරාදීසු නිහිතස්ස චීවරස්ස අභාවං දස්සෙති. යදි භවෙය්ය, විඤ්ඤාපෙතුං න වට්ටෙය්ය. තාවකාලිකං නිවාසෙත්වා අත්තනො චීවරං ගාහෙතබ්බං, තාවකාලිකම්පි අලභන්තස්ස භූතගාමවිකොපනං කත්වා තිණපණ්ණෙහි ඡදනං විය විඤ්ඤාපනම්පි වට්ටති එව. අඤ්ඤෙනාති අච්ඡින්නඅසබ්බචීවරෙන. ද්වෙ නට්ඨානීති අධිකාරතො වුත්තං ‘‘ද්වෙ සාදිතබ්බානී’’ති.

526. පාළියා න සමෙතීති ‘‘අනාපත්ති ඤාතකානං පවාරිතාන’’න්ති ඉමාය පාළියා න සමෙති තතුත්තරිවිඤ්ඤාපනආපත්තිප්පසඞ්ගෙ එව වුත්තත්තා. ‘‘අඤ්ඤස්සත්ථායාති න වුත්ත’’න්ති ඉදං අඤ්ඤස්සත්ථාය තතුත්තරි විඤ්ඤාපනෙ නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං හොතීති ඉමමත්ථං දීපෙති, තඤ්ච පාචිත්තියං යෙසං අත්ථාය විඤ්ඤාපෙති, තෙසං වා සියා, විඤ්ඤාපකස්සෙව වා, න තාව තෙසං තෙහි ¶ අවිඤ්ඤාපිතත්තා, නාපි විඤ්ඤාපකස්ස අත්තානං උද්දිස්ස අවිඤ්ඤාපිතත්තා. තස්මා අඤ්ඤස්සත්ථාය විඤ්ඤාපෙන්තස්සාපි නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං න දිස්සති. පාළියං පන ඉමස්ස සික්ඛාපදස්ස අත්තනො සාදියනපටිබද්ධතාවසෙන පවත්තත්තා ‘‘අඤ්ඤස්සත්ථායා’’ති අනාපත්තිවාරෙ න වුත්තන්ති වදන්ති, තඤ්ච යුත්තං විය දිස්සති, වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බං. තතුත්තරිචීවරතා, අච්ඡින්නාදිකාරණතා, අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්ති, තාය ච පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි.

තතුත්තරිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

528-531. අට්ඨමෙ යො කත්තාති දායකං සන්ධාය වුත්තං. පටො එව පටකො. ‘‘අප්පග්ඝං චෙතාපෙතී’’ති ඉදං නිස්සග්ගියපාචිත්තියා අනාපත්තිං සන්ධාය වුත්තං, විඤ්ඤත්තිපච්චයා පන දුක්කටමෙව. ‘‘පුබ්බෙ අප්පවාරිතො’’ති හි සුත්තෙ ¶ විඤ්ඤත්තිකාරණං වුත්තං. මාතිකාට්ඨකථායම්පි ‘‘චීවරෙ භිය්යොකම්යතා, අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්ති, තාය ච පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානී’’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. උපක්ඛටසික්ඛාපද) අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිතා පකාසිතා, කෙචි පන ‘‘දායකෙන දාතුකාමොම්හීති අත්තනො සන්තිකෙ අවුත්තෙපි යදග්ඝනකං සො දාතුකාමො, තදග්ඝනකං ආහරාපෙතුං වට්ටති එවා’’ති වදන්ති, තං රාජසික්ඛාපදට්ඨකථායපි න සමෙති, දූතෙන වා දායකෙන වා ‘‘ආයස්මන්තං උද්දිස්ස චීවරචෙතාපන්නං ආභත’’න්ති ආරොචිතෙපි මුඛවෙවටියකප්පියකාරකාදීනං සන්තිකා ආහරාපනස්ස තත්ථ පටික්ඛිත්තත්තා. වුත්තඤ්හි තත්ථ ‘‘ඉමෙ ද්වෙ අනිද්දිට්ඨකප්පියකාරකා නාම, එතෙසු අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙසු විය පටිපජ්ජිතබ්බං…පෙ… න කිඤ්චි වත්තබ්බා. දෙසනාමත්තමෙව චෙතං ‘දූතෙන චීවරචෙතාපන්නං පහිණෙය්යා’ති සයං ආහරිත්වාපි පිණ්ඩපාතාදීනං අත්ථාය දදන්තෙසුපි එසෙව නයො’’ති. මුඛවෙවටියකප්පියකාරකාදයො හි දායකෙන පරිච්චත්තෙපි වත්ථුම්හි ‘‘අසුකස්ස සන්තිකෙ චීවරපිණ්ඩපාතාදිං ගණ්හථා’’ති අනිද්දිට්ඨත්තා එව ‘‘න කිඤ්චි වත්තබ්බා’’ති වුත්තං, න පන තස්ස වත්ථුනො මුඛවෙවටියාදීනං සන්තකත්තා, තස්මා ඉධාපි දායකෙන වා දූතෙන වා ‘‘යං ඉච්ඡථ, තං වදථා’’ති අප්පවාරිතස්ස වදතො දුක්කටමෙව. අග්ඝවඩ්ඪනකන්ති චීවරෙ අග්ඝවඩ්ඪනකං නිස්සාය පවත්තං ඉදං සික්ඛාපදං, න පිණ්ඩපාතාදීසු තෙසු අග්ඝවඩ්ඪනස්ස දුක්කටමත්තත්තා, පණීතපිණ්ඩපාතෙ සුද්ධිකපාචිත්තියත්තා චාති ගහෙතබ්බං. තෙනෙව ‘‘චීවරෙ භිය්යොකම්යතා’’ති අඞ්ගං වුත්තං.

පඨමඋපක්ඛටසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

533. නවමෙ ¶ පාළියං පච්චෙකචීවරචෙතාපන්නාති පච්චෙකං නියමෙත්වා චීවරචෙතාපන්නා, එකෙකෙන විසුං විසුං නියමිතා චීවරචෙතාපන්නාති අත්ථො. උභොව සන්තා එකෙනාති උභො එකතොව සන්තා, උභො එකතො හුත්වාති අත්ථො.

දුතියඋපක්ඛටසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

537. දසමෙ ¶ ‘‘අජ්ජණ්හො’’ති ‘‘අජ්ජ නො’’ති වත්තබ්බෙ හ-කාරාගමං, න-කාරස්ස ච ණ-කාරං කත්වා වුත්තොති ආහ ‘‘අජ්ජ එකදිවසං අම්හාක’’න්ති.

538-9. යං වුත්තං මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. රාජසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘ඉමිනා චීවරචෙතාපන්නෙන චීවරං චෙතාපෙත්වා ඉත්ථන්නාමං භික්ඛුං චීවරෙන අච්ඡාදෙහීති ඉදං ආගමනසුද්ධිං දස්සෙතුං වුත්තං, සචෙ හි ‘ඉදං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දෙහී’ති පෙසෙය්ය, ආගමනස්ස අසුද්ධත්තා අකප්පියවත්ථුං ආරබ්භ භික්ඛුනා කප්පියකාරකොපි නිද්දිසිතබ්බො න භවෙය්යා’’ති, තං නිස්සග්ගියවත්ථුදුක්කටවත්ථුභූතං අකප්පියචීවරචෙතාපන්නං ‘‘අසුකස්ස භික්ඛුනො දෙහී’’ති එවං ආගමනසුද්ධියා අසති, සික්ඛාපදෙ ආගතනයෙන දූතවචනෙ ච අසුද්ධෙ සබ්බථා පටික්ඛෙපො එව කාතුං වට්ටති, න පන ‘‘චීවරඤ්ච ඛො මයං පටිග්ගණ්හාමා’’ති වත්තුං, තදනුසාරෙන න වෙය්යාවච්චකරඤ්ච නිද්දිසිතුං ආගමනදූතවචනානං උභින්නං අසුද්ධත්තා. පාළියං ආගතනයෙන පන ආගමනසුද්ධියා සති දූතවචනෙ අසුද්ධෙපි සික්ඛාපදෙ ආගතනයෙන සබ්බං කාතුං වට්ටතීති දස්සනත්ථං වුත්තං. තෙන ච යථා දූතවචනාසුද්ධියම්පි ආගමනෙ සුද්ධෙ වෙය්යාවච්චකරම්පි නිද්දිසිතුං වට්ටති, එවං ආගමනාසුද්ධියම්පි දූතවචනෙ සුද්ධෙ වට්ටති එවාති අයමත්ථො අත්ථතො සිද්ධොව හොති, උභයසුද්ධියං වත්තබ්බමෙව නත්ථීති උභයාසුද්ධිපක්ඛමෙව සන්ධාය මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. රාජසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘කප්පියකාරකොපි නිද්දිසිතබ්බො න භවෙය්යා’’ති වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

යං පනෙත්ථ සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. 2.537-539) ‘‘ආගමනස්ස සුද්ධියා වා අසුද්ධියා වා විසෙසප්පයොජනං න දිස්සතී’’තිආදි වුත්තං, තං මාතිකාට්ඨකථාවචනස්ස අධිප්පායං ¶ අසල්ලක්ඛෙත්වා වුත්තං යථාවුත්තනයෙන ආගමනසුද්ධිආදිනා සප්පයොජනත්තා. යො පනෙත්ථ ‘‘මූලසාමිකෙන කප්පියවොහාරවසෙන, පෙසිතස්ස දූතස්ස අකප්පියවොහාරවසෙන ච වදතොපි කප්පියකාරකො නිද්දිසිතබ්බො භවෙය්යා’’ති අනිට්ඨප්පසඞ්ගො වුත්තො, සො අනිට්ඨප්පසඞ්ගො එව න හොති අභිමතත්තා. තථා හි සික්ඛාපදෙ එව ‘‘පටිග්ගණ්හාතු ආයස්මා චීවරචෙතාපන්න’’න්ති අකප්පියවොහාරෙන වදතො දූතස්ස කප්පියෙන ¶ කම්මෙන වෙය්යාවච්චකරො නිද්දිසිතබ්බො වුත්තො ආගමනස්ස සුද්ධත්තා, ආගමනස්සාපි අසුද්ධියං පන කප්පියෙනාපි කම්මෙන වෙය්යාවච්චකරො න නිද්දිසිතබ්බොති අත්ථෙව ආගමනස්ස සුද්ධිඅසුද්ධීසු පයොජනං. කථං පන දූතවචනෙන ආගමනසුද්ධි විඤ්ඤායතීති? නායං භාරො. දූතෙන හි අකප්පියවොහාරෙනෙව වුත්තෙ එව ආගමනසුද්ධි ගවෙසිතබ්බා, න ඉතරථා, තත්ථ ච තස්ස වචනක්කමෙන පුච්ඡිත්වා ච යුත්තිආදීහි ච සක්කා විඤ්ඤාතුං. ඉධාපි හි සික්ඛාපදෙ ‘‘චීවරචෙතාපන්නං ආභත’’න්ති දූතවචනෙනෙව චීවරං කිණිත්වා දාතුං පෙසිතභාවො විඤ්ඤායති. යදි හි සබ්බථා ආගමනසුද්ධි න විඤ්ඤායති, පටික්ඛෙපො එව කත්තබ්බොති.

පාළියඤ්ච ‘‘චීවරඤ්ච ඛො මයං පටිග්ගණ්හාමා’’තිආදි දූතවචනස්ස අකප්පියත්තෙපි ආගමනසුද්ධියා සති පටිපජ්ජනවිධිදස්සනත්ථං වුත්තං. ‘‘එසො ඛො…පෙ… න වත්තබ්බො ‘තස්ස දෙහී’’’තිආදි අකප්පියවත්ථුසාදියනපරිමොචනත්ථං වුත්තං. ‘‘සඤ්ඤත්තො’’තිආදි ‘‘එවං දූතෙන පුන වුත්තෙ එව චොදෙතුං වට්ටති, න ඉතරථා’’ති දස්සනත්ථං වුත්තං. ‘‘න වත්තබ්බො ‘දෙහි මෙ චීවරං…පෙ… චෙතාපෙහි මෙ චීවර’’’න්ති ඉදං දූතෙනාභතරූපියං පටිග්ගහෙතුං අත්තනා නිද්දිට්ඨකප්පියකාරකත්තාව ‘‘දෙහි මෙ චීවරං…පෙ… චෙතාපෙහි මෙ චීවර’’න්ති වදන්තො රූපියස්ස පකතත්තා තෙන රූපියෙන පරිවත්තෙත්වා ‘‘දෙහි චෙතාපෙහී’’ති රූපියසංවොහාරං සමාපජ්ජන්තො නාම හොතීති තං දොසං දූරතො පරිවජ්ජෙතුං වුත්තං රූපියපටිග්ගහණෙන සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිස්සට්ඨරූපියෙ විය. වුත්තඤ්හි තත්ථ ‘‘න වත්තබ්බො ඉමං වා ඉමං වා ආහරා’’ති. තස්මා න ඉදං විඤ්ඤත්තිදොසං පරිවජ්ජෙතුං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං, ‘‘අත්ථො මෙ, ආවුසො, චීවරෙනා’’තිපි අවත්තබ්බතාපසඞ්ගතො, තෙනෙව දූතනිද්දිට්ඨෙසු රූපියසංවොහාරසඞ්කාභාවතො අඤ්ඤං කප්පියකාරකං ඨපෙත්වාපි ආහරාපෙතබ්බන්ති වුත්තං. තත්ථාපි ‘‘දූතෙන ඨපිතරූපියෙන චෙතාපෙත්වා චීවරං ආහරාපෙහී’’ති අවත්වා කෙවලං ‘‘චීවරං ආහරාපෙහී’’ති එවං ආහරාපෙතබ්බන්ති අධිප්පායො ගහෙතබ්බො. ඨානං භඤ්ජතීති එත්ථ ඨානන්ති ඨිතියා ච කාරණස්ස ච නාමං, තස්මා ආසනෙ නිසීදනෙන ඨානම්පි කුප්පති, ආගතකාරණම්පි තෙසං න විඤ්ඤායති. ඨිතං පන අකොපෙත්වා ආමිසපටිග්ගහණාදීසු ආගතකාරණමෙව භඤ්ජති, න ඨානං. තෙනාහ ‘‘ආගතකාරණං භඤ්ජතී’’ති ¶ . කෙචි පන ‘‘ආමිසපටිග්ගහණාදිනා ඨානම්පි භඤ්ජතී’’ති වදන්ති, තං අට්ඨකථාය න සමෙති.

යතස්ස ¶ චීවරචෙතාපන්නන්තිආදි යෙන අත්තනා වෙය්යාවච්චකරො නිද්දිට්ඨො, චීවරඤ්ච අනිප්ඵාදිතං, තස්ස කත්තබ්බවිධිදස්සනං. එවං භික්ඛුනා වත්ථුසාමිකානං වුත්තෙ තෙ චොදෙත්වා දෙන්ති, වට්ටති ‘‘සාමිකා චොදෙත්වා දෙන්තී’’ති අනාපත්තියං වුත්තත්තා. තෙන ච යො සයං අචොදෙත්වා උපාසකාදීහි පරියායෙන වත්වා චොදාපෙති, තෙසු සත්තක්ඛත්තුම්පි චොදෙත්වා චීවරං දාපෙන්තෙසු තස්ස අනාපත්ති සිද්ධා හොති සික්ඛාපදස්ස අනාණත්තිකත්තා.

කෙනචි අනිද්දිට්ඨො අත්තනො මුඛෙනෙව බ්යාවටභාවං වෙය්යාවච්චකරත්තං පත්තො මුඛවෙවටිකො. ‘‘අවිචාරෙතුකාමතායා’’ති ඉමිනා විජ්ජමානම්පි දාතුං අනිච්ඡන්තා අරියාපි වඤ්චනාධිප්පායං විනා වොහාරතො නත්ථීති වදන්තීති දස්සෙති. භෙසජ්ජක්ඛන්ධකෙ මෙණ්ඩකසෙට්ඨිවත්ථුම්හි (මහාව. 299) වුත්තං ‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ’’තිආදිවචනමෙව (මහාව. 299) මෙණ්ඩකසික්ඛාපදං නාම. කප්පියකාරකානං හත්ථෙති දූතෙන නිද්දිට්ඨකප්පියකාරකෙ සන්ධාය වුත්තං, න පන භික්ඛුනා නිද්දිට්ඨෙ, අනිද්දිට්ඨෙ වාති. තෙනාහ ‘‘එත්ථ ච චොදනාය පමාණං නත්ථී’’තිආදි.

සයං ආහරිත්වා දදන්තෙසූති සම්බන්ධො. ‘‘පිණ්ඩපාතාදීනං අත්ථායා’’ති ඉමිනා චීවරත්ථායෙව න හොතීති දස්සෙති. ‘‘එසෙව නයො’’ති ඉමිනා වත්ථුසාමිනා නිද්දිට්ඨකප්පියකාරකභෙදෙසුපි පිණ්ඩපාතාදීනම්පි අත්ථාය දින්නෙ ච ඨානචොදනාදි සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව කාතබ්බන්ති දස්සෙති.

‘‘සඞ්ඝං වා…පෙ… අනාමසිත්වා’’ති වුත්තත්තා ‘‘සඞ්ඝස්ස විහාරත්ථාය දෙමා’’තිආදිනා ආමසිත්වා වදන්තෙසු පටික්ඛිපිතබ්බමෙව. ‘‘සඞ්ඝො සම්පටිච්ඡතී’’ති ඉදං උක්කට්ඨවසෙන වුත්තං, ගණාදීසුපි සඞ්ඝස්සත්ථාය සම්පටිච්ඡන්තෙසුපි පටිග්ගහණෙපි පරිභොගෙපි දුක්කටමෙව. සාරත්ථදීපනියං ‘‘පටිග්ගහණෙ පාචිත්තිය’’න්ති (සාරත්ථ. ටී. 2.537-539) වුත්තං, තං න යුත්තං සඞ්ඝචෙතියාදීනං අත්ථාය දුක්කටස්ස වුත්තත්තා. චොදෙතීති තස්ස දොසාභාවං ඤත්වාපි කොධෙන වා ලොභෙන වා භණ්ඩදෙය්යන්ති චොදෙති. සො එව හි මුසාවාදාදිපච්චයා පාචිත්තියදුක්කටාදිආපත්තීහි සාපත්තිකො හොති, ගීවාතිසඤ්ඤාය පන වත්වා නිද්දොසභාවං ඤත්වා විරමන්තස්ස නත්ථි ආපත්ති.

තළාකං ¶ ¶ ඛෙත්තෙ පවිට්ඨත්තා ‘‘න සම්පටිච්ඡිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. චත්තාරො පච්චයෙ සඞ්ඝො පරිභුඤ්ජතූති දෙති, වට්ටතීති එත්ථ ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස චතුපච්චයපරිභොගත්ථාය තළාකං දම්මී’’ති වා ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝො චත්තාරො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජිතුං තළාකං දම්මී’’ති වා ‘‘ඉතො තළාකතො උප්පන්නෙ චත්තාරො පච්චයෙ දම්මී’’ති වා වත්තුම්පි වට්ටති, ඉදඤ්ච සඞ්ඝස්ස පරිභොගත්ථාය දිය්යමානඤ්ඤෙව සන්ධාය වුත්තං, පුග්ගලස්ස පන එවම්පි දින්නං තළාකඛෙත්තාදි න වට්ටති. සුද්ධචිත්තස්ස පන උදකපරිභොගත්ථං කූපපොක්ඛරණීආදයො වට්ටන්ති. ‘‘සඞ්ඝස්ස තළාකං අත්ථි, තං කථ’’න්ති හි ආදිනා සබ්බත්ථ සඞ්ඝවසෙනෙව වුත්තං. හත්ථෙති වසෙ.

‘‘ඨපෙථාති වුත්තෙ’’ති ඉදං සාමීචිවසෙන වුත්තං, අවුත්තෙපි ඨපෙන්තස්ස දොසො නත්ථි. තෙනාහ ‘‘උදකං වාරෙතුං ලබ්භතී’’ති. සස්සකාලෙපි තාසෙත්වා මුඤ්චිතුං වට්ටති, අමුඤ්චතො පන භණ්ඩදෙය්යං. පුන දෙතීති අච්ඡින්දිත්වා පුන දෙති, එවම්පි වට්ටතීති සම්බන්ධො. ඉමිනා ‘‘යෙන කෙනචි ඉස්සරෙන ‘පරිච්චත්තමිදං භික්ඛූහි, අස්සාමික’න්තිසඤ්ඤාය අත්තනා ගහෙත්වා දින්නං වට්ටතී’’ති දස්සෙති. කප්පියවොහාරෙපි විනිච්ඡයං වක්ඛාමාති පාඨසෙසො.

උදකවසෙනාති උදකපරිභොගත්ථං. ‘‘සුද්ධචිත්තාන’’න්ති ඉදං සහත්ථෙන ච අකප්පියවොහාරෙන ච කරොන්තෙ සන්ධාය වුත්තං. සස්සසම්පාදනත්ථන්ති එවං අසුද්ධචිත්තානම්පි පන සයං අකත්වා කප්පියවොහාරෙන ආණාපෙතුං වට්ටති එව. ‘‘කප්පියකාරකං ඨපෙතුං න වට්ටතී’’ති ඉදං සහත්ථාදිනා කතතළාකත්තා ‘‘අසාරුප්ප’’න්ති වුත්තං, ඨපෙන්තස්ස, පන තං පච්චයං පරිභුඤ්ජන්තස්සපි වා සඞ්ඝස්ස ආපත්ති න විඤ්ඤායති, අට්ඨකථාපමාණෙන වා එත්ථ ආපත්ති ගහෙතබ්බා. ලජ්ජිභික්ඛුනාති ලජ්ජිනාපි, පගෙව අලජ්ජිනා මත්තිකුද්ධරණාදීසු කාරාපිතෙසූති අධිප්පායො. නවසස්සෙති අකතපුබ්බෙ කෙදාරෙ. ‘‘කහාපණෙ’’ති ඉමිනා ධඤ්ඤුට්ඨාපනෙ තස්සෙව අකප්පියන්ති දස්සෙති, ධඤ්ඤුට්ඨාපනෙ චස්ස පයොගෙපි දුක්කටමෙව, න කහාපණුට්ඨාපනෙ විය.

‘‘කසථ වපථා’’ති වචනෙ සබ්බෙසම්පි අකප්පියං සියාති ආහ ‘‘අවත්වා’’ති. එත්තකො නාම භාගොති එත්ථ එත්තකො කහාපණොති ඉදම්පි සන්ධාය වදති. තථා වුත්තෙපි හි තදා කහාපණානං අවිජ්ජමානත්තා ¶ ආයතිං උප්පන්නං අඤ්ඤෙසං වට්ටති එව. තෙනාහ ‘‘තස්සෙව තං අකප්පිය’’න්ති. තස්ස පන සබ්බපයොගෙසු, පරිභොගෙසුපි දුක්කටං. කෙචි පන ‘‘ධඤ්ඤපරිභොගෙ එව ආපත්ති, න පුබ්බපයොගෙ’’ති වදන්ති, තං න යුත්තං, යෙන මිනනරක්ඛණාදිපයොගෙන පච්ඡා ධඤ්ඤපරිභොගෙ ආපත්ති හොති, තස්ස පයොගස්ස කරණෙ අනාපත්තියා අයුත්තත්තා. පරියායකථාය පන සබ්බත්ථ අනාපත්ති. තෙනෙව ‘‘එත්තකෙහි වීහීහි ඉදඤ්චිදඤ්ච ආහරථා’’ති නියමවචනෙ අකප්පියං ¶ වුත්තං, කහාපණවිචාරණෙපි එසෙව නයො. වත්ථු ච එවරූපං නාම සංවිජ්ජති, කප්පියකාරකො නත්ථීති වත්තබ්බන්තිආදිවචනඤ්චෙත්ථ සාධකං.

වනං දම්මි…පෙ… වට්ටතීති එත්ථ නිවාසට්ඨානත්තා පුග්ගලස්සාපි සුද්ධචිත්තෙන ගහෙතුං වට්ටති. සීමං දෙමාති විහාරසීමාදිසාධාරණවචනෙන වුත්තත්තා ‘‘වට්ටතී’’ති වුත්තං.

‘‘වෙය්යාවච්චකර’’න්තිආදිනා වුත්තෙපි පුග්ගලස්සපි දාසං ගහෙතුං වට්ටති ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආරාමික’’න්ති (පාරා. 619; මහාව. 270) විසෙසෙත්වා අනුඤ්ඤාතත්තා, තඤ්ච ඛො පිලින්දවච්ඡෙන ගහිතපරිභුත්තක්කමෙන, න ගහට්ඨානං දාසපරිභොගක්කමෙන. ඛෙත්තාදයො පන සබ්බෙ සඞ්ඝස්සෙව වට්ටන්ති පාළියං පුග්ගලිකවසෙන ගහෙතුං අනනුඤ්ඤාතත්තාති දට්ඨබ්බං. විහාරස්ස දෙමාති සඞ්ඝිකවිහාරං සන්ධාය වුත්තං, ‘‘ඛෙත්තවත්ථුපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොතී’’තිආදිනා (දී. නි. 1.10, 194) සුත්තන්තෙසු ආගතපටික්ඛෙපො භගවතා ආපත්තියාපි හෙතුභාවෙන කතොති භගවතො අධිප්පායං ජානන්තෙහි සඞ්ගීතිමහාථෙරෙහි ඛෙත්තපටිග්ගහණාදිනිස්සිතො අයං සබ්බොපි පාළිමුත්තවිනිච්ඡයො වුත්තොති ගහෙතබ්බො. කප්පියකාරකස්ස නිද්දිට්ඨභාවො, දූතෙන අප්පිතතා, තතුත්තරි වායාමො, තෙන පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි.

542. දුතියස්ස ¶ ¶ පඨමෙ පාළියං කොසියකාරකෙති කොසකාරකපාණානං කොසතො නිබ්බත්තත්තා කොසියෙන සුත්තෙන වත්ථාදිං කරොන්තෙ. සඞ්ඝාතන්ති විනාසං.

544. ‘‘අවායිම’’න්ති වුත්තත්තා වායිත්වා කරණෙ අනාපත්ති. මිස්සෙත්වාති එළකලොමෙහි මිස්සෙත්වා. පටිලාභෙනාති පරිනිට්ඨානෙන ‘‘පරියොසාපෙති, නිස්සග්ගිය’’න්ති (පාරා. 545) වුත්තත්තා, කොසියමිස්සකතා, අත්තනො අත්ථාය සන්ථතස්ස කරණකාරාපනං, පටිලාභො චාති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි.

කොසියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

547-552. දුතියඤ්ච තතියඤ්ච උත්තානමෙව. තත්ථ පන ඔදාතාදිමිස්සකසඤ්ඤාය සුද්ධකාළකානඤ්ඤෙව සන්ථතස්ස කරණවසෙන චෙත්ථ ද්වෙභාගතො අධිකෙසු සුද්ධකාළකෙසු අනධිකසඤ්ඤාය සන්ථතස්ස කරණවසෙන ච අචිත්තකතා වෙදිතබ්බා.

557. චතුත්ථෙ හද කරීසුස්සග්ගෙ, මිහ සෙචනෙති ධාතුඅත්ථං සන්ධායාහ ‘‘වච්චම්පි පස්සාවම්පි කරොන්තී’’ති. ඌනකඡබ්බස්සෙසු අතිරෙකඡබ්බස්සසඞ්කිතාදිවසෙනෙත්ථ අචිත්තකතා වෙදිතබ්බා.

ඡබ්බස්සසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

565. පඤ්චමෙ ¶ ¶ තත්ථ සන්දිස්සිස්සතීති සකාය කතිකාය අයුත්තකාරිතාවසෙන විඤ්ඤූහි සන්දිස්සිස්සතීති අත්ථො. අරඤ්ඤකඞ්ගාදීනි තීණි පාළියං සෙනාසනාදිපච්චයත්තයස්ස ආදිඅඞ්ගවසෙන වුත්තානි, සෙසානිපි තෙ සමාදියිංසු එවාති වෙදිතබ්බං.

566. පිහයන්තාති පත්ථයන්තා. සන්ථතස්ස අවායිමත්තා, සෙනාසනපරික්ඛාරත්තා ච චීවරතා, අධිට්ඨාතබ්බතා ච නත්ථීති ආහ ‘‘චතුත්ථචීවරසඤ්ඤිතායා’’ති, විපල්ලාසසඤ්ඤායාති අත්ථො. කෙචි පන ‘‘ඉදං නිසීදනසන්ථතං නාම නවසු චීවරෙසු නිසීදනචීවරමෙව, නාඤ්ඤං. නිසීදනසික්ඛාපදෙපි (පාචි. 531 ආදයො) ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ විය ‘නිසීදනං නාම සදසං වුච්චතී’ති ච අට්ඨකථායඤ්චස්ස ‘සන්ථතසදිසං සන්ථරිත්වා එකස්මිං අන්තෙ සුගතවිදත්ථියා විදත්ථිමත්තෙ පදෙසෙ ද්වීසු ඨානෙසු ඵාලෙත්වා තිස්සො දසා කරීයන්ති, තාහි දසාහි සදසං නාම වුච්චතී’ති (පාචි. අට්ඨ. 531) ච වුත්තත්තා’’ති වදන්ති, තං න යුත්තං ඉධ පමාණනියමස්ස අවුත්තත්තා, සන්ථතස්ස ච අවායිමචීවරත්තා, අධිට්ඨානුපගත්තාභාවා අට්ඨකථායං අවුත්තත්තා ච. නිසීදනචීවරං පන ඡන්නං චීවරානං ඛණ්ඩපිලොතිකානි පමාණයුත්තමෙව සන්ථරිත්වා සන්ථතං විය කරොන්ති. තෙනෙව ‘‘සන්ථතසදිස’’න්ති සදිසග්ගහණං කතං, තස්මා තදෙව චීවරං අධිට්ඨානුපගඤ්ච, න ඉදන්ති ගහෙතබ්බං.

567. සුගතවිදත්ථිකං අනාදාය ආදියන්තිසඤ්ඤාය, සුගතවිදත්ථිඌනෙ අනූනන්තිසඤ්ඤාය ච වසෙනෙත්ථ අචිත්තකතා වෙදිතබ්බා. විතානාදීනඤ්ඤෙව අත්ථාය කරණෙ අනාපත්තිවචනතො නිපජ්ජනත්ථාය කරොතොපි ආපත්ති එව. පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටතීති කොසියෙසු සුද්ධකාළකානඤ්ච වත්ථූනං අකප්පියත්තා වුත්තං. තෙනෙව පාළියං ‘‘අඤ්ඤෙන කතං පටිලභිත්වා පරිභුඤ්ජති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාරා. 545, 550) තත්ථ තත්ථ වුත්තං, ඉතරෙසු පන ද්වීසු ‘‘අනාපත්තී’’ති වුත්තං. තත්ථ චතුත්ථෙ අඤ්ඤස්සත්ථාය කරණෙපි අනාපත්ති, පඤ්චමෙ තත්ථ දුක්කටන්ති දට්ඨබ්බං. නිස්සට්ඨදානවචනතො පන ගහණෙ දොසො නත්ථි, පරිභුඤ්ජනෙ ච විජටෙත්වා කප්පියවසෙන කතෙ න දොසො.

නිසීදනසන්ථතසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

572. ඡට්ඨෙ ¶ ¶ පාළියං ‘‘අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නස්සා’’ති ඉදං වත්ථුවසෙන වුත්තං. නිවාසට්ඨානෙ ලද්ධානිපි තියොජනතො පරං හරිතුං න වට්ටති එව. අසන්තෙ හාරකෙති අනුරූපතො වුත්තං. සන්තෙපි හාරකෙ හරතො නත්ථි දොසො. ආපත්තියෙවාති අනාණත්තෙන හටත්තා. පක්ඛද්වයස්සපි කාරණමාහ ‘‘සඋස්සාහත්තා’’ති, අනුපරතගමනිච්ඡත්තාති අත්ථො. සුද්ධචිත්තපක්ඛස්සෙව කාරණමාහ ‘‘අචිත්තකත්තා’’ති. න සමෙතීති ‘‘අනාපත්ති, අඤ්ඤං හරාපෙතී’’ති එත්තකස්සෙව පරිහරණෙ වුත්තත්තා. අගච්ඡන්තෙති ඨිතෙ. හෙට්ඨාති භූමියා.

575. තං හරන්තස්සාති පඨමං පටිලාභට්ඨානතො පට්ඨාය තියොජනතො උද්ධං හරන්තස්සාති අත්ථො. තථා හරන්තස්ස හි චොරෙහි අච්ඡින්දිත්වා පුන දින්නට්ඨානතො තියොජනං හරිතුං වට්ටති. කෙචි පන ‘‘මාතිකාට්ඨකථායං අඞ්ගෙසු ‘පඨමප්පටිලාභො’ති වුත්තත්තා දුතියපටිලාභට්ඨානතො තියොජනාතික්කමෙපි අනාපත්තී’’ති වදන්ති, තං න යුත්තං, දුතියපටිලාභස්සාපි පටිලාභට්ඨානෙ පවිසනතො වාසත්ථාය ගමනට්ඨානතො පුන ගමනෙ විය. කායබන්ධනාදීනන්ති ද්විපටලකායබන්ධනාදීනං අන්තරෙ පක්ඛිත්තං පසිබ්බකෙ පක්ඛිත්තසදිසං, න කතභණ්ඩන්ති වුත්තං, තථා නිධානමුඛන්ති. අකතභණ්ඩතා, පඨමප්පටිලාභො, තියොජනාතික්කමනං, ආහරණපච්චාහරණං, අවාසාධිප්පායතාති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි.

එළකලොමසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. එළකලොමධොවාපනසික්ඛාපදවණ්ණනා

581. සත්තමෙ පාළියං අනාපත්තිවාරෙ අපරිභුත්තං කතභණ්ඩං ධොවාපෙතීති එත්ථ පරිභුත්තස්ස කම්බලාදිකතභණ්ඩස්ස ධොවාපනං පුරාණචීවරධොවාපනසික්ඛාපදෙන ආපත්තිකරන්ති තන්නිවත්තනත්ථං ‘‘අපරිභුත්තං කතභණ්ඩ’’න්ති වුත්තං. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙව.

එළකලොමධොවාපනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

583-4. අට්ඨමෙ ¶ ¶ සුවණ්ණමයකහාපණෙන කහාපණොපි රජතෙ එව සඞ්ගය්හතීති ආහ ‘‘සොවණ්ණමයො වා’’ති. රූපියමයො වාති රජතෙන රූපං සමුට්ඨපෙත්වා කතකහාපණො. පාකතිකො නාම එතරහි පකතිකහාපණො.

ඉච්චෙතං සබ්බම්පීති සික්ඛාපදෙන, විභඞ්ගෙන ච වුත්තං සබ්බම්පි නිදස්සෙති. තස්ස චතුබ්බිධං නිස්සග්ගියවත්ථූති ඉමිනාව සම්බන්ධො, න පන අනන්තරෙන ‘‘රජත’’න්ති පදෙන. ඉදානි තං චතුබ්බිධං නිස්සග්ගියවත්ථුං සරූපතො දස්සෙන්තො ‘‘රජත’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ කිඤ්චාපි හෙට්ඨා රජතමාසකොව වුත්තො, න කෙවලං රජතං, තථාපි සික්ඛාපදෙ ‘‘ජාතරූපරජත’’න්ති පදෙනෙව වුත්තන්ති තම්පි දස්සෙතුං ‘‘රජත’’න්ති ඉදං විසුං වුත්තං. පදභාජනෙ පන මාතිකාපදෙනෙව සිද්ධත්තා තං අවත්වා තෙන සහ සඞ්ගය්හමානමෙව දස්සෙතුං ‘‘රජතං නාම කහාපණො’’තිආදි වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. ජාතරූපමාසකොති සුවණ්ණමයකහාපණො. වුත්තප්පභෙදොති ‘‘රූපියමයො වා පාකතිකො වා’’තිආදිනා වුත්තප්පභෙදො. පටොව පටකො, වත්ථං. දුක්කටමෙවාති පටිග්ගාහකස්සෙව පටිග්ගහණපච්චයා දුක්කටං, පරිභොගෙ පන පඤ්චසහධම්මිකෙහි පටිග්ගහිතානං ධඤ්ඤවිරහිතමුත්තාදීනං කාරණා උප්පන්නපච්චයං පරිභුඤ්ජන්තානං සබ්බෙසම්පි දුක්කටමෙව. කෙචි පන ‘‘ධඤ්ඤම්පි පඤ්චසහධම්මිකෙහි පටිග්ගහිතං මුත්තාදිඛෙත්තාදි විය සබ්බෙසම්පි පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටති, කෙවලං සඞ්ඝිකභූමියං කප්පියවොහාරෙන ච උප්පන්නස්ස ධඤ්ඤස්ස විචාරණමෙව සන්ධාය ‘තස්සෙවෙතං අකප්පිය’න්ති වුත්ත’’න්ති වදන්ති.

එකො සතං වා සහස්සං වාතිආදි රූපියෙ හෙට්ඨිමකොටියා පවත්තනාකාරං දස්සෙතුං වුත්තං, න පන ‘‘එවං පටිපජ්ජිතබ්බමෙවා’’ති දස්සෙතුං. ‘‘ඉධ නික්ඛිපාහී’’ති වුත්තෙ උග්ගණ්හාපනං හොතීති ආහ ‘‘ඉධ නික්ඛිපාහීති න වත්තබ්බ’’න්ති. කප්පියඤ්ච…පෙ… හොතීති යස්මා අසාදිතත්තා තතො උප්පන්නපච්චයා වට්ටන්ති, තස්මා කප්පියං නිස්සාය ඨිතං. යස්මා පන දුබ්බිචාරණාය සති තතො උප්පන්නම්පි න කප්පති, තස්මා අකප්පියං නිස්සාය ඨිතන්ති වෙදිතබ්බං.

‘‘න තෙන කිඤ්චි කප්පියභණ්ඩං චෙතාපිත’’න්ති ඉමිනා චෙතාපිතං චෙ, නත්ථි පරිභොගූපායො උග්ගහෙත්වා අනිස්සට්ඨරූපියෙන චෙතාපිතත්තා. ඊදිසඤ්හි සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිස්සජ්ජනං කත්වාව ඡඩ්ඩෙත්වා පාචිත්තියං දෙසෙතබ්බන්ති දස්සෙති. කෙචි ¶ පන ‘‘යස්මා නිස්සග්ගියවත්ථුං පටිග්ගහෙත්වාපි චෙතාපිතං ¶ කප්පියභණ්ඩං සඞ්ඝෙ නිස්සට්ඨං කප්පියකාරකෙහි නිස්සට්ඨරූපියං පරිවත්තෙත්වා ආනීතකප්පියභණ්ඩසදිසං හොති, තස්මා විනාව උපායං භාජෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතී’’ති වදන්ති, තං පත්තචතුක්කාදිකථාය (පාරා. අට්ඨ. 2.589) න සමෙති. තත්ථ රූපියෙන පරිවත්තිතපත්තස්ස අපරිභොගොව දස්සිතො, න නිස්සජ්ජනවිධානන්ති. උපනික්ඛෙපං ඨපෙත්වාති කප්පියකාරකෙහි වඩ්ඪියා පයොජනං සන්ධාය වුත්තං. අකප්පියන්ති තෙන වත්ථුනා ගහිතත්තා වුත්තං.

585. ‘‘පතිතොකාසං අසමන්නාහරන්තෙනා’’ති ඉදං නිරපෙක්ඛභාවදස්සනපරන්ති වෙදිතබ්බං. අසන්තසම්භාවනායාති පරියායාදිනා අභූතාරොචනං සන්ධාය වුත්තං. ථෙය්යපරිභොගොති පච්චයසාමිනා භගවතා අනනුඤ්ඤාතත්තා වුත්තං. ඉණපරිභොගොති භගවතා අනුඤ්ඤාතම්පි කත්තබ්බං අකත්වා පරිභුඤ්ජනතො වුත්තං, තෙන ච පච්චයසන්නිස්සිතසීලං විපජ්ජතීති දස්සෙති. පරිභොගෙ පරිභොගෙති කායතො මොචෙත්වා මොචෙත්වා පරිභොගෙ. පච්ඡිමයාමෙසු පච්චවෙක්ඛිතබ්බන්ති යොජනා. ඉණපරිභොගට්ඨානෙ තිට්ඨතීති එත්ථ ‘‘හිය්යො යං මයා චීවරං පරිභුත්ත’’න්තිආදිනාපි අතීතපච්චවෙක්ඛණා වට්ටතීති වදන්ති. පරිභොගෙ පරිභොගෙති උදකපතනට්ඨානතො අන්තොපවෙසනෙසු, නිසීදනසයනෙසු ච. සතිපච්චයතා වට්ටතීති පච්චවෙක්ඛණසතියා පච්චයත්තං ලද්ධුං වට්ටති. පටිග්ගහණෙ ච පරිභොගෙ ච පච්චවෙක්ඛණාසති අවස්සං ලද්ධබ්බාති දස්සෙති. තෙනාහ ‘‘සතිං කත්වා’’තිආදි. කෙචි පන ‘‘සතිපච්චයතා පච්චයෙ සති භෙසජ්ජපරිභොගස්ස කාරණෙ සතී’’ති එවම්පි අත්ථං වදන්ති, තෙසම්පි පච්චයෙ සතීති පච්චයසබ්භාවසල්ලක්ඛණෙ සතීති එවමත්ථො ගහෙතබ්බො පච්චයසබ්භාවමත්තෙන සීලස්ස අසුජ්ඣනතො. ‘‘පරිභොගෙ අකරොන්තස්සෙව ආපත්තී’’ති ඉමිනා පාතිමොක්ඛසංවරසීලස්ස භෙදො දස්සිතො, න පච්චයසන්නිස්ස්සිසීලස්ස, තස්ස අතීතපච්චවෙක්ඛණාය විසුජ්ඣනතො. එතස්මිං, පන සෙසපච්චයෙසු ච ඉණපරිභොගාදිවචනෙන පච්චයසන්නිස්සිතසීලස්සෙව භෙදොති එවමිමෙසං නානාකරණං වෙදිතබ්බං.

එවං පච්චයසන්නිස්සිතසීලස්ස විසුද්ධිං දස්සෙත්වා තෙනෙව පසඞ්ගෙන සබ්බාපි විසුද්ධියො දස්සෙතුං ‘‘චතුබ්බිධා හි සුද්ධී’’තිආදිමාහ. තත්ථ සුජ්ඣති ¶ දෙසනාදීහි, සොධීයතීති වා සුද්ධි, චතුබ්බිධසීලං. තෙනාහ ‘‘දෙසනාය සුජ්ඣනතො’’තිආදි. එත්ථ දෙසනාග්ගහණෙන වුට්ඨානම්පි ඡින්නමූලානං අභික්ඛුතාපටිඤ්ඤාපි සඞ්ගහිතා. ඡින්නමූලානම්පි හි පාරාජිකාපත්තිවුට්ඨානෙන හෙට්ඨා පරිරක්ඛිතං භික්ඛුසීලං විසුද්ධං නාම හොති, තෙන තෙසං මග්ගපටිලාභොපි සම්පජ්ජති.

දාතබ්බට්ඨෙන දායං, තං ආදියන්තීති දායාදා. සත්තන්නං සෙක්ඛානන්ති එත්ථ කල්යාණපුථුජ්ජනාපි සඞ්ගහිතා තෙසං ආණණ්යපරිභොගස්ස දායජ්ජපරිභොගෙ සඞ්ගහිතත්තාති වෙදිතබ්බං ¶ . ධම්මදායාදසුත්තන්ති ‘‘ධම්මදායාදා මෙ, භික්ඛවෙ, භවථ, මා ආමිසදායාදා’’තිආදිනා (ම. නි. 1.29) පවත්තං සුත්තං. තත්ථ මා මෙ ආමිසදායාදාති එවං මෙ-සද්දං ආනෙත්වා අත්ථො ගහෙතබ්බො. එවඤ්හි තථා වුත්තත්ථසාධකං හොති.

ලජ්ජිනා සද්ධිං පරිභොගොති ධම්මාමිසවසෙන මිස්සභාවො. අලජ්ජිනා සද්ධින්ති එත්ථාපි එසෙව නයො. ‘‘ආදිතො පට්ඨාය හි අලජ්ජී නාම නත්ථී’’ති ඉමිනා දිට්ඨදිට්ඨෙසු ආසඞ්කා නාම න කාතබ්බා, දිට්ඨසුතාදිකාරණෙ සති එව කාතබ්බාති දස්සෙති. අත්තනො භාරභූතා සද්ධිවිහාරිකාදයො. සචෙ න ඔරමතීති අගතිගමනෙන ධම්මාමිසපරිභොගතො න ඔරමති. ‘‘ආපත්ති නාම නත්ථී’’ති ඉදං අලජ්ජීනං ධම්මෙන උප්පන්නපච්චයං, ධම්මකම්මඤ්ච සන්ධාය වුත්තං. තෙසම්පි හි කුලදූසනාදිසමුප්පන්නපච්චයං පරිභුඤ්ජන්තානං, වග්ගකම්මාදිං කරොන්තානඤ්ච ආපත්ති එව.

‘‘ධම්මියාධම්මියපරිභොගො පච්චයවසෙන වෙදිතබ්බො’’ති වුත්තත්තා හෙට්ඨා ලජ්ජිපරිභොගො පච්චයවසෙන ච එකකම්මාදිවසෙන ච වුත්තො එවාති වෙදිතබ්බං. තෙනෙව දුට්ඨදොසසික්ඛාපදට්ඨකථායං චොදකචුදිතකභාවෙ ඨිතා ද්වෙ අලජ්ජිනො ධම්මපරිභොගම්පි සන්ධාය ‘‘එකසම්භොගපරිභොගා හුත්වා ජීවථා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.385-386) වුත්තා තෙසං අඤ්ඤමඤ්ඤං ධම්මාමිසපරිභොගෙ විරොධාභාවා. ලජ්ජීනමෙව හි අලජ්ජිනා සහ තදුභයපරිභොගා න වට්ටන්තීති.

ධම්මපරිභොගොති ‘‘එකකම්මං එකුද්දෙසො’’තිආදිනා (පාරා. 55, 92, 172) වුත්තසංවාසො චෙව නිස්සයග්ගහණදානාදිකො සබ්බො නිරාමිසපරිභොගො ච වෙදිතබ්බො ¶ . ‘‘න සො ආපත්තියා කාරෙතබ්බො’’ති වුත්තත්තා ලජ්ජිනො අලජ්ජිපග්ගහෙ ආපත්තීති වෙදිතබ්බං. ඉතරොපීති ලජ්ජීපි. තස්සාපි අත්තානං පග්ගණ්හන්තස්ස අලජ්ජිනො, ඉමිනා ච ලජ්ජිනො වණ්ණභණනාදිලාභං පටිච්ච ආමිසගරුකතාය වා ගෙහසිතපෙමෙන වා තං අලජ්ජිං පග්ගණ්හන්තො ලජ්ජී සාසනං අන්තරධාපෙති නාමාති දස්සෙති. එවං ගහට්ඨාදීසු උපත්ථම්භිතො අලජ්ජී බලං ලභිත්වා පෙසලෙ අභිභවිත්වා නචිරස්සෙව සාසනං උද්ධම්මං උබ්බිනයං කරොතීති.

‘‘ධම්මපරිභොගොපි තත්ථ වට්ටතී’’ති ඉමිනා ආමිසපරිභොගතො ධම්මපරිභොගොව ගරුකො, තස්මා අතිවිය අලජ්ජිවිවෙකෙන කාතබ්බොති දස්සෙති. ‘‘ධම්මානුග්ගහෙන උග්ගණ්හිතුං වට්ටතී’’ති වුත්තත්තා අලජ්ජුස්සන්නතාය සාසනෙ ඔසක්කන්තෙ, ලජ්ජීසු ච අප්පහොන්තෙසු අලජ්ජිම්පි පකතත්තං ගණපූරකං ¶ ගහෙත්වා උපසම්පදාදිකරණෙන චෙව කෙචි අලජ්ජිනො ධම්මාමිසපරිභොගෙන සඞ්ගහෙත්වා සෙසාලජ්ජිගණස්ස නිග්ගහෙන ච සාසනං පග්ගණ්හිතුං වට්ටති එව.

කෙචි පන ‘‘කොටියං ඨිතො ගන්ථොති වුත්තත්තා ගන්ථපරියාපුණනමෙව ධම්මපරිභොගො, න එකකම්මාදි. තස්මා අලජ්ජීහිපි සද්ධිං උපොසථාදිකං කම්මං කාතුං වට්ටති, ආපත්ති නත්ථී’’ති වදන්ති, තං න යුත්තං, එකකම්මාදීසු බහූසු ධම්මපරිභොගෙසු අලජ්ජිනාපි සද්ධිං කත්තබ්බාවත්ථායුත්තං ධම්මපරිභොගං දස්සෙතුං ඉධ නිදස්සනවසෙන ගන්ථස්සෙව සමුද්ධටත්තා. න හි එකකම්මාදිකො විධි ධම්මපරිභොගො න හොතීති සක්කා වත්තුං අනාමිසත්තා ධම්මාමිසෙසු අපරියාපන්නස්ස කස්සචි අභාවා. තෙනෙව අට්ඨසාලිනියං ධම්මපටිසන්ධාරකථායං (ධ. ස. අට්ඨ. 1351)‘‘කම්මට්ඨානං කථෙතබ්බං, ධම්මො වාචෙතබ්බො…පෙ… අබ්භානවුට්ඨානමානත්තපරිවාසා දාතබ්බා, පබ්බජ්ජාරහො පබ්බාජෙතබ්බො, උපසම්පදාරහො උපසම්පාදෙතබ්බො…පෙ… අයං ධම්මපටිසන්ධාරො නාමා’’ති එවං සඞ්ඝකම්මාදිපි ධම්මකොට්ඨාසෙ දස්සිතං. තෙසු පන ධම්මකොට්ඨාසෙසු යං ගණපූරණාදිවසෙන අලජ්ජිනො අපෙක්ඛිත්වා උපොසථාදි වා තෙසං සන්තිකා ධම්මුග්ගහණනිස්සයග්ගහණාදි වා කරීයති, තං ධම්මො චෙව පරිභොගො චාති ධම්මපරිභොගොති වුච්චති, එතං තථාරූපපච්චයං විනා කාතුං න වට්ටති, කරොන්තස්ස අලජ්ජිපරිභොගො ච හොති දුක්කටඤ්ච. යං පන අලජ්ජිසතං අනපෙක්ඛිත්වා තජ්ජනීයාදිනිග්ගහකම්මං ¶ වා පරිවාසාදිඋපකාරකම්මං වා උග්ගහපරිපුච්ඡාදානාදි වා කරීයති, තං ධම්මො එව, නො පරිභොගො. එතං අනුරූපානං කාතුං වට්ටති, ආමිසදානං විය ආපත්ති නත්ථි. නිස්සයදානම්පි තෙරසසම්මුතිදානාදි ච වත්තපටිවත්තසාදියනාදිපරිභොගස්සාපි හෙතුත්තා න වට්ටති.

යො පන මහාඅලජ්ජී උද්ධම්මං උබ්බිනයං සත්ථු සාසනං කරොති, තස්ස සද්ධිවිහාරිකාදීනං උපසම්පදාදිඋපකාරකම්මම්පි උග්ගහපරිපුච්ඡාදානාදි ච කාතුං න වට්ටති, ආපත්ති එව හොති, නිග්ගහකම්මමෙව කාතබ්බං. තෙනෙව අලජ්ජිපග්ගහොපි පටික්ඛිත්තො. ධම්මාමිසපරිභොගවිවජ්ජනෙනාපි හි දුම්මඞ්කූනං පුග්ගලානං නිග්ගහො අධිප්පෙතො, සො ච පෙසලානං ඵාසුවිහාරසද්ධම්මට්ඨිතිවිනයානුග්ගහාදිඅත්ථාය එතදත්ථත්තා සික්ඛාපදපඤ්ඤත්තියා. තස්මා යං යං දුම්මඞ්කූනං උපත්ථම්භාය පෙසලානං අඵාසුවිහාරාය සද්ධම්මපරිහානාදිඅත්ථාය හොති, තං සබ්බම්පි පරිභොගො වා හොතු අපරිභොගො වා කාතුං න වට්ටති, එවං කරොන්තා සාසනං අන්තරධාපෙන්ති, ආපත්තිඤ්ච ආපජ්ජන්ති. ධම්මාමිසපරිභොගෙසු චෙත්ථ අලජ්ජීහි එකකම්මාදිධම්මපරිභොගො එව පෙසලානං අඵාසුවිහාරසද්ධම්මපරිහානාදිඅත්ථාය හොති, න තථා ආමිසපරිභොගො. න හි අලජ්ජීනං පච්චයපරිභොගමත්තෙන පෙසලානං අඵාසුවිහාරාදි හොති, යථාවුත්තධම්මපරිභොගෙන පන හොති ¶ , තප්පරිවජ්ජනෙන ච ඵාසුවිහාරාදයො. තථා හි කතසික්ඛාපදවීතික්කමා අලජ්ජිපුග්ගලා උපොසථාදීසු පවිට්ඨා ‘‘තුම්හෙ කායද්වාරෙ, වචීද්වාරෙ ච වීතික්කමං කරොථා’’තිආදිනා භික්ඛූහි වත්තබ්බා හොන්ති, යථා විනයඤ්ච අතිට්ඨන්තා සඞ්ඝතො බහිකරණාදිවසෙන සුට්ඨු නිග්ගහෙතබ්බා, තථා අකත්වා තෙහි සහ සංවසන්තාපි අලජ්ජිනොව හොන්ති ‘‘එකොපි අලජ්ජී අලජ්ජිසතම්පි කරොතී’’තිආදිවචනතො (පාරා. අට්ඨ. 2.585). යදි හි තෙ එවං න නිග්ගහිතා සියුං, සඞ්ඝෙ කලහාදිං වඩ්ඪෙත්වා උපොසථාදිසාමග්ගීකම්මපටිබාහනාදිනා පෙසලානං අඵාසුං කත්වා කමෙන තෙ දෙවදත්තවජ්ජිපුත්තකාදයො විය පරිසං වඩ්ඪෙත්වා අත්තනො විප්පටිපත්තිං ධම්මතො විනයතො දීපෙන්තා සඞ්ඝභෙදාදිම්පි කත්වා නචිරස්සෙව සාසනං අන්තරධාපෙය්යුං, තෙසු පන සඞ්ඝතො බහිකරණාදිවසෙන නිග්ගහිතෙසු සබ්බොපායං උපද්දවො න හොති. වුත්තඤ්හි –

‘‘දුස්සීලපුග්ගලෙ ¶ නිස්සාය උපොසථො න තිට්ඨති, පවාරණා න තිට්ඨති, සඞ්ඝකම්මානි නප්පවත්තන්ති, සාමග්ගී න හොති…පෙ… දුස්සීලෙසු පන නිග්ගහිතෙසු සබ්බොපි අයං උපද්දවො න හොති, තතො පෙසලා භික්ඛූ ඵාසු විහරන්තී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 1.39).

තස්මා එකකම්මාදිධම්මපරිභොගොව ආමිසපරිභොගතොපි අතිවිය අලජ්ජිවිවෙකෙන කාතබ්බො, ආපත්තිකරො ච සද්ධම්මපරිහානිහෙතුත්තාති වෙදිතබ්බං.

අපිච උපොසථො න තිට්ඨති, පවාරණා න තිට්ඨති, සඞ්ඝකම්මානි නප්පවත්තන්තීති එවං අලජ්ජීහි සද්ධිං සඞ්ඝකම්මාකරණස්ස අට්ඨකථායං පකාසිතත්තාපි චෙතං සිජ්ඣති, තථා පරිවත්තලිඞ්ගස්ස භික්ඛුනො භික්ඛුනුපස්සයං ගච්ඡන්තස්ස පටිපත්තිකථායං ‘‘ආරාධිකා ච හොන්ති සඞ්ගාහිකා ලජ්ජිනියො, තා කොපෙත්වා අඤ්ඤත්ථ න ගන්තබ්බං. ගච්ඡති චෙ, ගාමන්තරනදීපාරරත්තිවිප්පවාසගණඔහීයනාපත්තීහි න මුච්චති…පෙ… අලජ්ජිනියො හොන්ති, සඞ්ගහං පන කරොන්ති, තාපි පරිච්චජිත්වා අඤ්ඤත්ථ ගන්තුං ලබ්භතී’’ති එවං අලජ්ජිනීසු දුතියිකාගහණාදීසු සංවාසාපත්තිපරිහාරාය නදීපාරගමනාදිගරුකාපත්තිට්ඨානානං අනුඤ්ඤාතත්තා තතොපි අලජ්ජිසංවාසාපත්ති එව සද්ධම්මපරිහානිහෙතුතො ගරුකතරාති විඤ්ඤායති. න හි ලහුකාපත්තිට්ඨානං, අනාපත්තිට්ඨානං වා පරිහරිතුං ගරුකාපත්තිට්ඨානවීතික්කමං ආචරියා අනුජානන්ති, තථා අසංවාසපදස්ස අට්ඨකථායං ‘‘සබ්බෙහිපි ලජ්ජිපුග්ගලෙහි සමං සික්ඛිතබ්බභාවතො සමසික්ඛාතා නාම. එත්ථ යස්මා සබ්බෙපි ලජ්ජිනො එතෙසු කම්මාදීසු සහ ¶ වසන්ති, න එකොපි තතො බහිද්ධා සන්දිස්සති, තස්මා තානි සබ්බානිපි ගහෙත්වා එසො සංවාසො නාමා’’ති එවං ලජ්ජීහෙව එකකම්මාදිසංවාසො වට්ටතීති පකාසිතො.

යදි එවං, කස්මා අසංවාසිකෙසු අලජ්ජී න ගණිතොති? නායං විරොධො, යෙ ගණපූරකෙ කත්වා කතං කම්මං කුප්පති, තෙසං පාරාජිකාදිඅපකතත්තානඤ්ඤෙව අසංවාසිකත්තෙ ගහිතත්තා. අලජ්ජිනො පන පකතත්තභූතාපි සන්ති, තෙ චෙ ගණපූරණා හුත්වා කම්මං සාධෙන්ති, කෙවලං කත්වා අගතිගමනෙන කරොන්තානං ආපත්තිකරා හොන්ති සභාගාපත්තිආපන්නා ¶ විය අඤ්ඤමඤ්ඤං. යස්මා අලජ්ජිතඤ්ච ලජ්ජිතඤ්ච පුථුජ්ජනානං චිත්තක්ඛණපටිබද්ධං, න සබ්බකාලිකං. සඤ්චිච්ච හි වීතික්කමචිත්තෙ උප්පන්නෙ අලජ්ජිනො ‘‘න පුන ඊදිසං කරිස්සාමී’’ති චිත්තෙන ලජ්ජිනො ච හොන්ති, තෙසු ච යෙ පෙසලෙහි ඔවදියමානාපි න ඔරමන්ති, පුනප්පුනං වීතික්කමන්ති, තෙ එව අසංවසිතබ්බා, න ඉතරෙ ලජ්ජිධම්මෙ ඔක්කන්තත්තා. තස්මාපි අලජ්ජිනො අසංවාසිකෙසු අගණෙත්වා තප්පරිවජ්ජනත්ථං සොධෙත්වාව උපොසථාදිකරණං අනුඤ්ඤාතං. තථා හි ‘‘පාරිසුද්ධිං ආයස්මන්තො ආරොචෙථ, පාතිමොක්ඛං උද්දිසිස්සාමී’’තිආදිනා (මහාව. 134) අපරිසුද්ධාය පරිසාය උපොසථකරණස්ස අයුත්තතා පකාසිතා, ‘‘යස්ස සියා ආපත්ති සො ආවිකරෙය්ය…පෙ… ඵාසු හොතී’’ති (මහාව. 134) එවං අලජ්ජිම්පි ලජ්ජිධම්මෙ පතිට්ඨාපෙත්වා උපොසථකරණප්පකාරො ච වුත්තො, ‘‘කච්චිත්ථ පරිසුද්ධා…පෙ… පරිසුද්ධෙත්ථායස්මන්තො’’ති (පාරා. 442, 458, 662; පාචි. 551, 575, 655) ච පාරිසුද්ධිඋපොසථෙ ‘‘පරිසුද්ධො අහං භන්තෙ, පරිසුද්ධොති මං ධාරෙථා’’ති (මහාව. 168) ච එවං උපොසථං කරොන්තානං පරිසුද්ධතා ච පකාසිතා, වචනමත්තෙන අනොරමන්තානඤ්ච උපොසථපවආරණට්ඨපනවිධි ච වුත්තා, සබ්බථා ලජ්ජිධම්මං අනොක්කමන්තෙහි සංවාසස්ස අයුත්තතාය නිස්සයදානග්ගහණපටික්ඛෙපො, තජ්ජනීයාදිනිග්ගහකම්මකරණඤ්ච උක්ඛෙපනීයකම්මකරණෙන සානුවත්තකපරිසස්ස අලජ්ජිස්ස අසංවාසිකත්තපාපනවිධි ච වුත්තා. තස්මා යථාවුත්තෙහි සුත්තනයෙහි, අට්ඨකථාවචනෙහි ච පකතත්තෙහිපි අපකතත්තෙහිපි සබ්බෙහි අලජ්ජීහි එකකම්මාදිසංවාසො න වට්ටති, කරොන්තානං ආපත්ති එව දුම්මඞ්කූනං පුග්ගලානං නිග්ගහත්ථායෙව සබ්බසික්ඛාපදානං පඤ්ඤත්තත්තාති නිට්ඨමෙත්ථ ගන්තබ්බං. තෙනෙව දුතියසඞ්ගීතියං පකතත්තාපි අලජ්ජිනො වජ්ජිපුත්තකා යසත්ථෙරාදීහි මහන්තෙන වායාමෙන සඞ්ඝතො වියොජිතා. න හි තෙසු පාරාජිකාදිඅසංවාසිකා අත්ථි තෙහි දීපිතානං දසන්නං වත්ථූනං (චූළව. 452) ලහුකාපත්තිවිසයත්තා.

තස්ස පන සන්තිකෙති මහාරක්ඛිතත්ථෙරස්ස සන්තිකෙ. ඛරපත්තන්ති ඛරසඞ්ඛාතං සුවණ්ණපතිරූපකං ¶ වත්ථු. දායකෙහි අසතියා දින්නං රූපියං තෙහි පුන සකසඤ්ඤාය ගණ්හන්තෙ අදාතුං, නිස්සග්ගියවත්ථුං ගණ්හාහීති දාතුඤ්ච ¶ න වට්ටතීති ආහ ‘‘තව චොළකං පස්සාහී’’ති. එවං වත්වාපි පන නට්ඨවත්ථුස්මිං විය නිස්සජ්ජිතබ්බාභාවෙපි ආපත්ති දෙසෙතබ්බාව. අසතියාපි හි තං වත්ථුං වත්ථාදිනා සහත්ථෙන ගහෙත්වා ‘‘ඉදං දෙමී’’ති දින්නං, තදා පරිච්චාගසබ්භාවතො දානමෙව හොති ‘‘අප්පග්ඝං දස්සාමී’’ති මහග්ඝස්ස දානෙ විය. පටිග්ගණ්හන්තස්ස ච අසතියා දිය්යමානත්තෙ ඤාතෙපි අදින්නාදානං න හොති දායකෙහි දින්නත්තා, තස්මා රූපියං නිස්සග්ගියමෙව හොති. කෙචි පන ‘‘ඊදිසං නාම න හොති, තෙනෙව චෙත්ථ ‘තව චොළකං පස්සා’ති වුත්ත’’න්ති වදන්ති, තං නො නක්ඛමති, වීමංසිතබ්බං.

586. එකපරිච්ඡෙදානීති සියා කිරියත්තං, සියා අකිරියත්තඤ්ච සන්ධාය වුත්තං. ජාතරූපරජතභාවො, අත්තුද්දෙසිකතා, ගහණාදීසු අඤ්ඤතරභාවොති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි.

රූපියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. රූපියසංවොහාරසික්ඛාපදවණ්ණනා

587. නවමෙ ජාතරූපාදිචතුබ්බිධනිස්සග්ගියවත්ථු ඉධ රූපියග්ගහණෙනෙව ගහිතන්ති ආහ ‘‘ජාතරූපරජතපරිවත්තන’’න්ති. පටිග්ගහිතපරිවත්තනෙති කප්පියවොහාරෙන, අකප්පියවොහාරෙන වා පටිග්ගහිතස්ස රූපියස්ස පරිවත්තනෙ.

589. පාළියං ඝනකතන්ති ඉට්ඨකාදි. රූපියං නාම සත්ථුවණ්ණොතිආදීසු කිඤ්චාපි කෙවලං රජතං න ගහිතං, තථාපි රූපියපදෙනෙව තං ගහිතන්ති දට්ඨබ්බං. සුද්ධො රූපියසංවොහාරො එව වුත්තොති අජ්ඣාහරිතබ්බං. රූපියෙ රූපියසඤ්ඤීතිආදිම්හි විනිච්ඡයං වක්ඛාමාති පාඨසෙසො.

591. පාළියං රූපියෙ රූපියසඤ්ඤීති අත්තනා දිය්යමානං සකසන්තකං සන්ධාය වුත්තං. රූපියං චෙතාපෙතීති පරසන්තකං. එස නයො සෙසෙසුපි. තත්ථ අරූපිය-සද්දෙන දුක්කටවත්ථුම්පි සඞ්ගණ්හාති. පච්ඡිමෙ පන තිකෙ ‘‘අරූපියෙ රූපියසඤ්ඤී අරූපියං චෙතාපෙති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති ඉමිනා නයෙන සබ්බත්ථ යොජනා වෙදිතබ්බා. ඉමස්මිඤ්ච තිකෙ අරූපිය-සද්දෙන කප්පියවත්ථුයෙව ගහිතං, න මුත්තාදිදුක්කටවත්ථු අන්තෙ ‘‘පඤ්චන්නං සහ අනාපත්තී’’ති ¶ වුත්තත්තා. කිඤ්චාපි ¶ දුක්කටවත්ථු න ගහිතං, තථාපි දුක්කටවත්ථුනා දුක්කටවත්ථුං, කප්පියවත්ථුනා දුක්කටවත්ථුඤ්ච පරිවත්තයතො දුක්කටං, නයතො සිද්ධමෙව හොති. තඤ්ච දුක්කටවත්ථුම්හි තථසඤ්ඤාය වා අතථසඤ්ඤාය වා විමතියා වා පරිවත්තෙන්තස්සපි හොතියෙව අචිත්තකත්තා ඉමස්ස සික්ඛාපදස්ස. පඤ්චන්නං සහාති පඤ්චහි සහධම්මිකෙහි සහ.

ඉදානි ‘‘නිස්සග්ගියවත්ථුනා දුක්කටවත්ථුං වා’’තිආදිනා වුත්තස්ස අත්ථස්ස පාළියං සරූපෙන අනාගතත්තෙපි නයතො ලබ්භමානතං දස්සෙතුං ‘‘යො හි අය’’න්තිආදි වුත්තං. එත්ථ ච යස්මා රූපියෙන පරිවත්තිතං අරූපියං නිස්සට්ඨම්පි සබ්බෙසම්පි අකප්පියත්තා නිස්සග්ගියමෙව න හොති නිස්සජ්ජිත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බස්සෙව නිස්සජ්ජිතබ්බතො, කෙවලං පන ඉදං ඡඩ්ඩෙත්වා පාචිත්තියමෙව පරිවත්තකෙන දෙසෙතබ්බං, තස්මා ‘‘රූපියෙ රූපියසඤ්ඤී අරූපියං චෙතාපෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්තිආදි තිකො භගවතා න වුත්තො, තීසුපි පදෙසු පරිවත්තියමානස්ස අරූපියත්තෙන නිස්සග්ගියවචනායොගා රූපියස්සෙව නිස්සජ්ජිතබ්බතො. රූපියස්සෙව හි නිස්සට්ඨස්ස ආරාමිකාදීහි පටිපජ්ජනවිධි පාළියං දස්සිතො, න අරූපියස්ස. තස්මා පාචිත්තියමත්තසම්භවදස්සනත්ථමෙව පනෙත්ථ අට්ඨකථායං ‘‘අවුත්තොපි අයං…පෙ… තිකො වෙදිතබ්බො’’ති වුත්තං, න පන තස්ස වත්ථුනො නිස්සග්ගියතාදස්සනත්ථං. තෙනෙව පත්තචතුක්කෙ ‘‘න සක්කා කෙනචි උපායෙන කප්පියං කාතු’’න්තිආදි වුත්තං. අයං අම්හාකං ඛන්ති. අත්තනො වා හීතිආදි දුතියතිකානුලොමෙනෙව තතියත්තිකස්ස සිජ්ඣනප්පකාරං සමත්ථෙතුං වුත්තං. තත්රායං අධිප්පායො – යස්මා හි යථා අත්තනො අරූපියෙන පරස්ස රූපියං චෙතාපෙන්තස්ස එකස්මිං අන්තෙ රූපියසම්භවතො ‘‘රූපියසංවොහාරො කතො එව හොතී’’ති දුතියත්තිකො වුත්තො, එවං අත්තනො රූපියෙන පරස්ස අරූපියං චෙතාපෙන්තස්සාපි හොතීති තතියො තිකො වත්තබ්බො භවෙය්ය, සො පන දුතියත්තිකෙනෙව එකතො රූපියපක්ඛසාමඤ්ඤෙන සිජ්ඣතීති පාළියං න වුත්තොති. තත්ථ එකන්තෙන රූපියපක්ඛෙති එකෙන අන්තෙන රූපියපක්ඛෙ, ‘‘එකතො රූපියපක්ඛෙ’’ති වා පාඨො.

ඉදානි දුතියත්තිකෙ අරූපියපදස්ස අත්ථභූතෙසු දුක්කටවත්ථුකප්පියවත්ථූසු දුක්කටවත්ථුනා රූපියාදිපරිවත්තනෙ ආපත්තිභෙදං දස්සෙතුං ‘‘දුක්කටවත්ථුනා’’තිආදි ¶ ආරද්ධං. දුක්කටවත්ථුනා දුක්කටවත්ථුන්තිආදි පන දුක්කටවත්ථුනා පරිවත්තනප්පසඞ්ගෙ පාළියං අවුත්තස්සාපි අත්ථස්ස නයතො ලබ්භමානතං දස්සෙතුං වුත්තං. තත්ථ ඉමිනාති රූපියසංවොහාරසික්ඛාපදෙන, තෙන ච දුක්කටස්ස අචිත්තකතම්පි දස්සෙති. අඤ්ඤත්ර සහධම්මිකෙහීති ‘‘පඤ්චන්නං සහ අනාපත්තී’’ති වචනතො වුත්තං, තෙනාපි කයවික්කයසික්ඛාපදස්ස කප්පියවත්ථුනිස්සිතතං එව සාධෙති. ඉමං…පෙ… රූපියචෙතාපනඤ්ච ¶ සන්ධාය වුත්තන්ති පකතෙන සම්බන්ධො. ඉධාති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ. තත්ථාති කයවික්කයසික්ඛාපදෙ (පාරා. 593).

එවං දුක්කටවත්ථුනා රූපියාදිපරිවත්තනෙ ආපත්තිභෙදං දස්සෙත්වා ඉදානි කප්පියවත්ථුනාපි දස්සෙතුං ‘‘කප්පියවත්ථුනා පනා’’තිආදි ආරද්ධං. තත්ථ තෙනෙවාති කප්පියවත්ථුනා එව. ‘‘රූපියං උග්ගණ්හිත්වා’’ති ඉදං උක්කට්ඨවසෙන වුත්තං. මුත්තාදිදුක්කටවත්ථුම්පි උග්ගහෙත්වා කාරිතම්පි පඤ්චන්නම්පි න වට්ටති එව. සමුට්ඨාපෙතීති සයං ගන්ත්වා, ‘‘ඉමං කහාපණාදිං කම්මකාරානං දත්වා බීජං සමුට්ඨාපෙහී’’ති එවං අඤ්ඤං ආණාපෙත්වා වා සමුට්ඨාපෙති. මහාඅකප්පියොති අත්තනාව බීජතො පට්ඨාය දූසිතත්තා අඤ්ඤස්ස මූලසාමිකස්ස අභාවතො වුත්තං. සො හි චොරෙහි අච්ඡින්නොපි පුන ලද්ධො ජානන්තස්ස කස්සචිපි න වට්ටති. යදි හි වට්ටෙය්ය, තළාකාදීසු විය අච්ඡින්නො වට්ටතීති ආචරියා වදෙය්යුං. න සක්කා කෙනචි උපායෙනාති සඞ්ඝෙ නිස්සජ්ජනෙන, චොරාදිඅච්ඡින්දනාදිනා ච කප්පියං කාතුං න සක්කා, ඉදඤ්ච තෙන රූපෙන ඨිතං, තම්මූලිකෙන වත්ථුමුත්තාදිරූපෙන ඨිතඤ්ච සන්ධාය වුත්තං. දුක්කටවත්ථුම්පි හි තම්මූලිකකප්පියවත්ථුඤ්ච න සක්කා කෙනචි උපායෙන තෙන රූපෙන කප්පියං කාතුං. යදි පන සො භික්ඛු තෙන කප්පියවත්ථුදුක්කටවත්ථුනා පුන රූපියං චෙතාපෙය්ය, තං රූපියං නිස්සජ්ජාපෙත්වා අඤ්ඤෙසං කප්පියං කාතුම්පි සක්කා භවෙය්යාති දට්ඨබ්බං.

පත්තං කිණාතීති එත්ථ ‘‘ඉමිනා කහාපණාදිනා කම්මාරකුලතො පත්තං කිණිත්වා එහී’’ති ආරාමිකාදීහි කිණාපනම්පි සඞ්ගහිතන්ති වෙදිතබ්බං. තෙනෙව රාජසික්ඛාපදට්ඨකථායං ‘‘එත්තකෙහි කහාපණෙහි සාටකෙ ආහර, එත්තකෙහි යාගුආදීනි සම්පාදෙහීති වදති, යං තෙ ආහරන්ති, සබ්බෙසං අකප්පියං. කස්මා? කහාපණානං විචාරිතත්තා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.538-539) වුත්තං ¶ . ඉමිනා පන වචනෙන යං මාතිකාට්ඨකථායං රූපියසංවොහාරසික්ඛාපදං ‘‘අනාණත්තික’’න්ති වුත්තං, තං න සමෙති. න කෙවලඤ්ච ඉමිනා, පාළියාපි තං න සමෙති. පාළියඤ්හි නිස්සට්ඨරූපියෙන ආරාමිකාදීහි සප්පියාදිං පරිවත්තාපෙතුං ‘‘සො වත්තබ්බො ‘ආවුසො, ඉමං ජානාහී’ති. සචෙ සො භණති ‘ඉමිනා කිං ආහරීයතූ’ති, න වත්තබ්බො ‘ඉමං වා ඉමං වා ආහරා’ති. කප්පියං ආචික්ඛිතබ්බං ‘සප්පි වා’’’තිආදිනා රූපියසංවොහාරං පරිමොචෙත්වාව වුත්තං. ‘‘ඉමිනා රූපියෙන කිං ආහරීයතූ’’ති පුච්ඡන්තො ‘‘ඉමං ආහරා’’ති වුත්තෙපි අධිකාරතො ‘‘ඉමිනා රූපියෙන ඉමං ආහරා’’ති භික්ඛූහි ආණත්තො එව හොතීති තං රූපියසංවොහාරං පරිවජ්ජෙතුං ‘‘න වත්තබ්බො ‘ඉමං වා ඉමං වා ආහරා’’’ති පටික්ඛෙපො කතො, අනාපත්තිවාරෙපි ‘‘කප්පියකාරකස්ස ¶ ආචික්ඛතී’’ති න වුත්තං. කයවික්කයසික්ඛාපදෙ (පාරා. 595) පන තථා වුත්තං, තස්මා ඉදං සාණත්තිකං කයවික්කයමෙව අනාණත්තිකන්ති ගහෙතබ්බං.

මූලස්ස අනිස්සට්ඨත්තාති යෙන උග්ගහිතමූලෙන පත්තො කීතො, තස්ස මූලස්ස සඞ්ඝමජ්ඣෙ අනිස්සට්ඨත්තා, එතෙන රූපියමෙව නිස්සජ්ජිතබ්බං, න තම්මූලිකං අරූපියන්ති දස්සෙති. යදි හි තෙන රූපියෙන අඤ්ඤං රූපියං චෙතාපෙය්ය, තං රූපියසංවොහාරසික්ඛාපදෙ ආගතනයෙනෙව නිස්සජ්ජාපෙත්වා සෙසෙහි පරිභුඤ්ජිතබ්බං භවෙය්යාති. ‘‘මූලස්ස අසම්පටිච්ඡිතත්තා’’ති ඉමිනා මූලස්ස ගිහිසන්තකත්තං, තෙනෙව පත්තස්ස රූපියසංවොහාරානුප්පන්නතඤ්ච දස්සෙති. පඤ්චසහධම්මිකසන්තකෙනෙව හි රූපියසංවොහාරදොසො. තත්ථ ච අත්තනො සන්තකෙ පාචිත්තියං, ඉතරත්ථ දුක්කටං.

නිස්සජ්ජීති දානවසෙන වුත්තං, න විනයකම්මවසෙන. තෙනෙව ‘‘සප්පිස්ස පූරෙත්වා’’ති වුත්තං. යං අත්තනො ධනෙන පරිවත්තෙති, තස්ස වා ධනස්ස රූපියභාවො, පරිවත්තනපරිවත්තාපනෙසු අඤ්ඤතරභාවො චාති ඉමානෙත්ථ ද්වෙ අඞ්ගානි.

රූපියසංවොහාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

593-5. දසමෙ ¶ පාළියං ජානාහීති ඉදානෙව උපධාරෙහි, ඉදං පච්ඡා ඡඩ්ඩෙතුං න සක්කාති අධිප්පායො. ඉමිනාති භික්ඛුනා දිය්යමානං වුත්තං. ඉමන්ති පරෙන පටිදිය්යමානං. සෙසඤාතකෙසු සද්ධාදෙය්යවිනිපාතසම්භවතො තදභාවට්ඨානම්පි දස්සෙතුං ‘‘මාතරං පන පිතරං වා’’ති වුත්තං. න සක්කා තං පටික්ඛිපිතුන්ති එත්ථ යථා රූපියං භතකානං දත්වා අස්සාමිකභූමියං අයොබීජසමුට්ඨාපනෙ භතියා ඛණන්තානං සන්තිකා ගහිතභණ්ඩකභාවෙපි පාචිත්තියං හොති, එවමිධාපීති කෙචි වදන්ති, තං න යුත්තං. යඤ්හි අස්සාමිකභූමිං ඛණිත්වා සමුට්ඨාපිතං අයොබීජං, තං භතකානං සන්තකං නාම හොති, තදත්ථඤ්ච තෙසං රූපියං දෙන්තස්ස රූපියසංවොහාරොව හොති අකප්පියවොහාරෙන රජනච්ඡල්ලිආදීනං ආහරාපනෙ කයවික්කයො විය, තාදිසම්පි පරභණ්ඩං ඉධ වත්ථධොවනාදීසු නත්ථි, තස්මා අට්ඨකථාපමාණෙනෙවෙත්ථ පාචිත්තියං ගහෙතබ්බං.

597. පුඤ්ඤං ¶ භවිස්සතීති දෙතීති එත්ථ සචෙ භික්ඛු අත්තනො භණ්ඩස්ස අප්පග්ඝතං ඤත්වාපි අකථෙත්වා ‘‘ඉදානෙව උපපරික්ඛිත්වා ගණ්හ, මා පච්ඡා විප්පටිසාරී හොහී’’ති වදති, ඉතරො ච අත්තනො දිය්යමානස්ස මහග්ඝතං අජානන්තො ‘‘ඌනං වා අධිකං වා තුම්හාකමෙවා’’ති දත්වා ගච්ඡති, භික්ඛුස්ස අනාපත්ති උපනන්දස්ස විය පරිබ්බාජකවත්ථුග්ගහණෙ. විප්පටිසාරිස්ස පුන සකසඤ්ඤාය ආගතස්ස යං අධිකං ගහිතං, තං දාතබ්බං. යෙන යං පරිවත්තෙති, තෙසං උභින්නං කප්පියවත්ථුතා, අසහධම්මිකතා, කයවික්කයාපජ්ජනඤ්චාති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි.

කයවික්කයසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

602. තතියවග්ගස්ස ¶ පඨමෙ අඩ්ඪතෙරසපලාති මාගධිකාය මානතුලාය අඩ්ඪතෙරසපලපරිමිතං උදකං ගණ්හන්තං සන්ධාය වුත්තං, තථා ¶ පරිමිතං යවමාසාදිං ගණ්හන්තිං සන්ධායාති කෙචි. ආචරියධම්මපාලත්ථෙරෙන පන ‘‘පකතිචතුමුට්ඨිකං කුඩුවං, චතුකුඩුවං නාළි, තාය නාළියා සොළස නාළියො දොණං, තං පන මගධනාළියා ද්වාදස නාළියො හොන්තීති වදන්තී’’ති වුත්තං. දමිළනාළීති පුරාණනාළිං සන්ධාය වුත්තං. සා ච චතුමුට්ඨිකෙහි කුඩුවෙහි අට්ඨ කුඩුවා, තාය නාළියා ද්වෙ නාළියො මගධනාළිං ගණ්හාති. පුරාණා පන ‘‘සීහළනාළි තිස්සො නාළියො ගණ්හාතී’’ති වදන්ති, තෙසං මතෙන මගධනාළි ඉදානි පවත්තමානාය චතුකුඩුවාය දමිළනාළියා චතුනාළිකා හොති, තතො මගධනාළිතො උපඩ්ඪඤ්ච පුරාණදමිළනාළිසඞ්ඛාතං පත්ථං නාම හොති, එතෙන ච ‘‘ඔමකො නාම පත්තො පත්ථොදනං ගණ්හාතී’’ති පාළිවචනඤ්ච සමෙති, ලොකියෙහිපි –

‘‘ලොකියං මගධඤ්චෙති, පත්ථද්වයමුදාහටං;

ලොකියං සොළසපලං, මාගධං දිගුණං මත’’න්ති. –

එවං ලොකෙ නාළියා මගධනාළි දිගුණාති දස්සිතා, එවඤ්ච ගය්හමානෙ ඔමකපත්තස්ස ච යාපනමත්තොදනගාහිකා ච සිද්ධා හොති. න හි සක්කා අට්ඨකුඩුවතො ඌනොදනගාහිනා පත්තෙන අථූපීකතං පිණ්ඩපාතං පරියෙසිත්වා යාපෙතුං. තෙනෙව වෙරඤ්ජකණ්ඩට්ඨකථායං ‘‘පත්ථො නාම නාළිමත්තං හොති එකස්ස පුරිසස්ස අලං යාපනාය. වුත්තම්පි හෙතං ‘පත්ථොදනො නාලමයං දුවින්න’’’න්ති (ජා. 2.21.192) වුත්තං, ‘‘එකෙකස්ස ද්වින්නං තිණ්ණං පහොතී’’ති ච ආගහං, තස්මා ඉධ වුත්තනයානුසාරෙනෙව ගහෙතබ්බං.

ආලොපස්ස ¶ අනුරූපන්ති එත්ථ ‘‘බ්යඤ්ජනස්ස මත්තා නාම ඔදනතො චතුත්ථභාගො’’ති (ම. නි. අට්ඨ. 2.387) බ්රහ්මායුසුත්තට්ඨකථායං වුත්තත්තා ආලොපස්ස චතුත්ථභාගමෙව බ්යඤ්ජනං අනුරූපන්ති දට්ඨබ්බං. ඔදනගතිකානෙවාති ඔදනස්ස අන්තො එව පවිසනසීලානි සියුං, අත්තනො ඔකාසං න ගවෙසන්තීති අත්ථො. නාමමත්තෙති ‘‘මජ්ඣිමො පත්තො මජ්ඣිමොමකො’’තිආදිනාමමත්තෙ.

607-8. එවං පයොගෙ පයොගෙති පරියොසානාලොපජ්ඣොහරණපයොගෙ පයොගෙ, ආලොපෙ ආලොපෙති අත්ථො. කත්වාති පාකපරියොසානං කත්වා. පචිත්වා ඨපෙස්සාමීති කාළවණ්ණපාකං සන්ධාය ¶ වුත්තං. ඡිද්දන්ති මුඛවට්ටිතො ද්වඞ්ගුලස්ස හෙට්ඨාඡිද්දං වුත්තං. සෙසං පඨමකථිනෙ වුත්තනයමෙව.

පත්තසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

609-613. දුතියෙ පාළියං අහං පත්තෙන තෙ භික්ඛූ සන්තපෙස්සාමීති සෙසො. ‘‘අපත්තො’’ති ඉමිනා අධිට්ඨානවිජහනම්පි දස්සෙති. පඤ්චබන්ධනෙපි පත්තෙ අපරිපුණ්ණපාකෙ පත්තෙ විය අධිට්ඨානං න රුහති. ‘‘තිපුපට්ටකෙන වා’’ති වුත්තත්තා තම්බලොහාදීහි කප්පියලොහෙහි අයොපත්තස්ස ඡිද්දං ඡාදෙතුං වට්ටති. තෙනෙව ‘‘ලොහමණ්ඩලකෙනා’’ති වුත්තං. ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ අකාළවණ්ණම්පි කප්පියපත්තං විඤ්ඤාපෙන්තස්ස ආපත්ති එවාති දට්ඨබ්බං. අධිට්ඨානුපගපත්තස්ස ඌනපඤ්චබන්ධනතා, අත්තුද්දෙසිකතා, අකතවිඤ්ඤත්ති, තාය ච පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි.

ඌනපඤ්චබන්ධනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

618-621. තතියෙ පාළියං පිලින්දවච්ඡත්ථෙරෙන ‘‘න ඛො, මහාරාජ, භගවතා ආරාමිකො අනුඤ්ඤාතො’’ති පඨමං පටික්ඛිපිත්වා ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආරාමික’’න්ති පුග්ගලානම්පි ආරාමිකනාමෙන දාසග්ගහණෙ අනුඤ්ඤාතෙ එව ආරාමිකානං ගහිතත්තා ඛෙත්තවත්ථාදීනි කප්පියවොහාරෙනපි පුග්ගලානං ගහෙතුං න වට්ටති, තථා අනනුඤ්ඤාතත්තාති විඤ්ඤායති. ‘‘ඛෙත්තවත්ථුපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොතී’’තිආදිනා (දී. නි. 1.10, 194) හි ¶ පටික්ඛිත්තෙසු එකස්සෙව පුග්ගලිකවසෙන ගහණෙ අනුඤ්ඤාතෙ ඉතරීතරානං තථා න ගහෙතබ්බතා සිද්ධාව හොති. යඤ්ච පිලින්දවච්ඡත්ථෙරෙන දායකකුලස්ස දාරිකාය සුවණ්ණමාලාවසෙන තිණණ්ඩුපකස්ස නිම්මානං, තං ‘‘අනාපත්ති, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිමස්ස ඉද්ධිවිසයෙ’’ති (පාරා. 159) වචනතො කුලසඞ්ගහාදි න හොතීති කතන්ති දට්ඨබ්බං, කෙචි පන ‘‘ඛීණාසවානං ලාභිච්ඡාය අභාවතො කුලසඞ්ගහෙපි ¶ ආජීවකොපො නත්ථී’’ති වදන්ති, තං න යුත්තං ඛීණාසවානම්පි ආජීවවිපත්තිහෙතූනං පිණ්ඩපාතාදීනං පරිවජ්ජෙතබ්බතො. වුත්තඤ්හි ධම්මසෙනාපතිනා ‘‘නෙව භින්දෙය්යමාජීවං, චජමානොපි ජීවිත’’න්ති (මි. ප. 6.1.5). භගවතා ච ‘‘ගාථාභිගීතං මෙ අභොජනීය’’න්තිආදි වුත්තං (සු. නි. 81, 484; මි. ප. 4.5.9; සං. නි. 1.197).

622. උග්ගහිතකන්ති පරිභොගත්ථාය සයං ගහිතං. සයං කරොතීති පචිත්වා කරොති. පුරෙභත්තන්ති තදහුපුරෙභත්තමෙව වට්ටති සවත්ථුකපටිග්ගහිතත්තා. සයංකතන්ති ඛීරනවනීතං පචිත්වා කතං. නිරාමිසමෙවාති තදහුපුරෙභත්තං සන්ධාය වුත්තං. අජ්ජ සයංකතං නිරාමිසමෙව භුඤ්ජන්තස්ස කස්මා සාමපාකො න හොතීති ආහ ‘‘නවනීතං තාපෙන්තස්සා’’තිආදි. පටිග්ගහිතෙහීති ඛීරදධීනි සන්ධාය වුත්තං. උග්ගහිතකෙහි කතං අබ්භඤ්ජනාදීසු උපනෙතබ්බන්ති යොජනා. එසෙව නයොති නිස්සග්ගියාපත්තිං සන්ධාය වුත්තං. අකප්පියමංසසප්පිම්හීති හත්ථිආදීනං සප්පිම්හි.

එත්ථ පනාති නවනීතෙ විසෙසො අත්ථීති අත්ථො. ධොතං වට්ටතීති ධොතමෙව පටිග්ගහිතුම්පි න වට්ටති, ඉතරථා සවත්ථුකපටිග්ගහිතං හොතීති ථෙරානං අධිප්පායො.

මහාසිවත්ථෙරස්ස පන වත්ථුනො වියොජිතත්තා දධිගුළිකාදීහි යුත්තතාමත්තෙන සවත්ථුකපටිග්ගහිතං නාම න හොති, තස්මා තක්කතො උද්ධටමත්තමෙව පටිග්ගහෙත්වා ධොවිත්වා, පචිත්වා වා නිරාමිසමෙව කත්වා පරිභුඤ්ජිංසූති අධිප්පායො, න පන දධිගුළිකාදීහි සහ විකාලෙ භුඤ්ජිංසු. තෙනාහ ‘‘තස්මා නවනීතං පරිභුඤ්ජන්තෙන…පෙ… සවත්ථුකපටිග්ගහිතං නාම න හොතී’’ති. තත්ථ අධොතං පටිග්ගහෙත්වාපි තං නවනීතං පරිභුඤ්ජන්තෙන දධිආදීනි අපනෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බන්ති අත්ථො. ඛයං ගමිස්සතීති නිරාමිසං හොති, තස්මා විකාලෙපි වට්ටතීති අත්ථො. එත්තාවතාති නවනීතෙ ලග්ගමත්තෙන විසුං දධිආදිවොහාරං අලද්ධෙන අප්පමත්තෙන දධිආදිනාති අත්ථො, එතෙන විසුං පටිග්ගහිතදධිආදීහි සහ පක්කං සවත්ථුකපටිග්ගහිතසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡතීති දස්සෙති. තස්මිම්පීති නිරාමිසභූතෙපි. කුක්කුච්චකානං පන අයං අධිප්පායො – පටිග්ගහණෙ තාව දධිආදීහි අසම්භින්නරසත්තා භත්තෙන සහිතෙන ගුළපිණ්ඩාදි ¶ විය සවත්ථුකපටිග්ගහිතං නාම න හොති, තං ¶ පන පචන්තෙන ධොවිත්වාව පචිතබ්බං, ඉතරථා පචනක්ඛණෙ පච්චමානදධිගුළිකාදීහි සම්භින්නරසතාය සාමංපක්කං ජාතං, තෙසු ඛීණෙසු සාමංපක්කමෙව හොති, තස්මා නිරාමිසමෙව පචිතබ්බන්ති. තෙනෙව ‘‘ආමිසෙන සහ පක්කත්තා’’ති කාරණං වුත්තං.

එත්ථ චායං විචාරණා – සවත්ථුකපටිග්ගහිතත්තාභාවෙ ආමිසෙන සහ භික්ඛුනා පක්කස්ස සයංපාකදොසො වා පරිසඞ්කීයති යාවකාලිකතා වා, තත්ථ න තාව සයංපාකදොසො එත්ථ සම්භවති සත්තාහකාලිකත්තා. යඤ්හි තත්ථ දධිආදි ආමිසගතං, තං පරික්ඛීණන්ති. අථ පටිග්ගහිතදධිගුළිකාදිනා සහ අත්තනා පක්කත්තා සවත්ථුකපක්කං විය භවෙය්යාති පරිසඞ්කීයති, තදා ආමිසෙන සහ පටිග්ගහිතත්තාති කාරණං වත්තබ්බං, න පන පක්කත්තාති. තථා ච උපඩ්ඪත්ථෙරානං මතමෙව අඞ්ගී කතං සියා. තත්ථ ච සාමණෙරාදීහි පක්කම්පි යාවකාලිකමෙව සියා පටිග්ගහිතඛීරාදිං පචිත්වා අනුපසම්පන්නෙහි කතසප්පිආදි විය ච, න ච තං යුත්තං, භික්ඛාචාරෙන ලද්ධනවනීතාදීනං තක්කාදිආමිසසංසග්ගසම්භවෙන අපරිභුඤ්ජිතබ්බතාපසඞ්ගතො. න හි ගහට්ඨා ධොවිත්වා, සොධෙත්වා වා පත්තෙ ආකිරන්තීති නියමො අත්ථි, අට්ඨකථායඤ්ච ‘‘යථා තත්ථ පතිතතණ්ඩුලකණාදයො න පච්චන්ති, එවං…පෙ… පුන පචිත්වා දෙති, පුරිමනයෙනෙව සත්තාහං වට්ටතී’’ති ඉමිනා වචනෙනපෙතං විරුජ්ඣති, තස්මා ඉධ කුක්කුච්චකානං කුක්කුච්චුප්පත්තියා නිමිත්තමෙව න දිස්සති. යථා චෙත්ථ, එවං ‘‘ලජ්ජී සාමණෙරො යථා තත්ථ පතිතතණ්ඩුලකණාදයො න පච්චන්ති, එවං සාමිසපාකං මොචෙන්තො අග්ගිම්හි විලීයාපෙත්වා…පෙ… වට්ටතී’’ති වචනස්සාපි නිමිත්තං න දිස්සති. යදි හි එතං යාවකාලිකසංසග්ගපරිහාරාය වුත්තං සියා, අත්තනාපි තථා කාතබ්බං භවෙය්ය. ගහට්ඨෙහි දින්නසප්පිආදීසු ච ආමිසසංසග්ගසඞ්කා න විගච්ඡෙය්ය. න හි ගහට්ඨා එවං විලීයාපෙත්වා පන තණ්ඩුලාදිං අපනෙත්වා පුන පචන්ති, අපිච භෙසජ්ජෙහි සද්ධිං ඛීරාදිං පක්ඛිපිත්වා යථා ඛීරාදි ඛයං ගච්ඡති, එවං පරෙහි පක්කභෙසජ්ජතෙලාදිපි යාවකාලිකමෙව සියා, න ච තම්පි යුත්තං දධිආදිඛයකරණත්ථං ‘‘පුන පචිත්වා දෙතී’’ති වුත්තත්තා. තස්මා මහාසිවත්ථෙරවාදෙ කුක්කුච්චං අකත්වා අධොතම්පි නවනීතං තදහුපි පුනදිවසාදීසුපි පචිතුං, තණ්ඩුලාදිමිස්සං සප්පිආදිං අත්තනාපි අග්ගිම්හි විලීයාපෙත්වා පරිස්සාවෙත්වා පුන තක්කාදිඛයත්ථං පචිතුඤ්ච වට්ටති.

තත්ථ ¶ විජ්ජමානස්සපි පච්චමානක්ඛණෙ සම්භින්නරසස්ස යාවකාලිකස්ස අබ්බොහාරිකත්තෙන සවත්ථුකපටිග්ගහිතපුරෙපටිග්ගහිතානම්පි අබ්බොහාරිකතොති නිට්ඨමෙත්ථ ගන්තබ්බන්ති. තෙනෙව ‘‘එත්තාවතා ¶ සවත්ථුකපටිග්ගහිතං නාම න හොතී’’ති වුත්තං. විසුං පටිග්ගහිතෙන පන ඛීරාදිආමිසෙන නවනීතාදිං මිස්සෙත්වා භික්ඛුනා වා අඤ්ඤෙහි වා පක්කතෙලාදිභෙසජ්ජං සවත්ථුකපටිග්ගහිතසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡති, තත්ථ පවිට්ඨයාවකාලිකස්ස අබ්බොහාරිකත්තාභාවා. යං පන පුරෙපරිග්ගහිතභෙසජ්ජෙහි අප්පටිග්ගහිතං ඛීරාදිං පක්ඛිපිත්වා පක්කතෙලාදිකං අනුපසම්පන්නෙහෙව පක්කම්පි සවත්ථුකපටිග්ගහිතම්පි සන්නිධිපි න හොති, තත්ථ පක්ඛිත්තඛීරාදිකස්සපි තස්මිං ඛණෙ සම්භින්නරසතාය පුරෙපටිග්ගහිතත්තාපත්තිතො. සචෙ පන අප්පටිග්ගහිතෙහෙව, අඤ්ඤෙහි වා පක්කතෙලාදීසුපි සචෙ ආමිසරසො පඤ්ඤායති, තං යාවකාලිකමෙව හොතීති වෙදිතබ්බං. උග්ගහෙත්වාති සයමෙව ගහෙත්වා.

පරිස්සාවෙත්වා ගහිතන්ති තණ්ඩුලාදිවිගමත්ථං පරිස්සාවෙත්වා, තක්කාදිවිගමත්ථං පුන පචිත්වා ගහිතන්ති අත්ථො. පටිග්ගහෙත්වා ඨපිතභෙසජ්ජෙහීති අතිරෙකසත්තාහපටිග්ගහිතෙහි, එතෙන තෙහි යුත්තම්පි සප්පිආදි අතිරෙකසත්තාහපටිග්ගහිතං න හොතීති දස්සෙති. වද්දලිසමයෙති වස්සකාලසමයෙ, අනාතපකාලෙති අත්ථො.

නිබ්බට්ටිතත්තාති යාවකාලිකවත්ථුතො විවෙචිතත්තා, එතෙන තෙලෙ සභාවතො යාවකාලිකත්තාභාවං, භික්ඛුනො සවත්ථුකපටිග්ගහණෙන යාවකාලිකත්තුපගමනඤ්ච දස්සෙති. උභයම්පීති අත්තනා, අඤ්ඤෙහි ච කතං.

623. අච්ඡවසන්ති දුක්කටවත්ථූනඤ්ඤෙව උපලක්ඛණන්ති ආහ ‘‘ඨපෙත්වා මනුස්සවස’’න්ති. සංසට්ඨන්ති පරිස්සාවිතං. තිණ්ණං දුක්කටානන්ති අජ්ඣොහාරෙ අජ්ඣොහාරෙ තීණි දුක්කටානි සන්ධාය වුත්තං. කිඤ්චාපි පරිභොගත්ථාය විකාලෙ පටිග්ගහණපචනපරිස්සාවනාදීසු පුබ්බපයොගෙසු පාළියං, අට්ඨකථායඤ්ච ආපත්ති න වුත්තා, තථාපි එත්ථ ආපත්තියා එව භවිතබ්බං පටික්ඛිත්තස්ස කරණතො ආහාරත්ථාය විකාලෙ යාමකාලිකාදීනං පටිග්ගහණෙ විය. යස්මා ඛීරාදිං පක්ඛිපිත්වා පක්කභෙසජ්ජතෙලෙ කසටං ආමිසගතිකං, තෙන සහ තෙලං පටිග්ගහෙතුං, පචිතුං වා භික්ඛුනො න වට්ටති. තස්මා වුත්තං ‘‘පක්කතෙලකසටෙ විය කුක්කුච්චායතී’’ති. සචෙ වසාය සහ පක්කත්තා න වට්ටති, ඉදං කස්මා න වට්ටතීති පුච්ඡන්තා ‘‘භන්තෙ ¶ …පෙ… වට්ටතී’’ති ආහංසු. ථෙරො අතිකුක්කුච්චතාය ච ‘‘එතම්පි, ආවුසො, න වට්ටතී’’ති ආහ. රොගනිග්ගහත්ථාය එව වසාය අනුඤ්ඤාතත්තං සල්ලක්ඛෙත්වා පච්ඡා ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡි.

‘‘මධුකරීහි නාම මධුමක්ඛිකාහී’’ති ඉදං ඛුද්දකභමරානං ද්වින්නං එව විසෙසනන්ති කෙචි වදන්ති ¶ , අඤ්ඤෙ පන ‘‘දණ්ඩකෙසු මධුකාරිකා මධුකරීමක්ඛිකා නාම, තාහි සහ තිස්සො මධුමක්ඛිකාජාතියො’’ති වදන්ති. භමරමක්ඛිකාති මහාපටලකාරිකා. සිලෙසසදිසන්ති සුක්ඛතාය වා පක්කතාය වා ඝනීභූතං. ඉතරන්ති තනුකමධු.

උච්ඡුරසං උපාදායාති නික්කසටරසස්සපි සත්තාහකාලිකතං දස්සෙති ‘‘උච්ඡුම්හා නිබ්බත්ත’’න්ති පාළියං සාමඤ්ඤතො වුත්තත්තා. යං පන සුත්තන්තට්ඨකථායං ‘‘උච්ඡු චෙ, යාවකාලිකො. උච්ඡුරසො චෙ, යාමකාලිකො. ඵාණිතං චෙ, සත්තාහකාලිකං. තචො චෙ, යාවජීවකො’’ති වුත්තං, තං අම්බඵලරසාදිමිස්සතාය යාමකාලිකත්තං සන්ධාය වුත්තන්ති ගහෙතබ්බං, අවිනයවචනත්තා තං අප්පමාණන්ති. තෙනෙව ‘‘පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතෙන අපරිස්සාවිතඋච්ඡුරසෙනා’’තිආදි වුත්තං. නිරාමිසමෙව වට්ටති තත්ථ පවිට්ඨයාවකාලිකස්ස අබ්බොහාරිකත්තාති ඉදං ගුළෙ කතෙ තත්ථ විජ්ජමානම්පි කසටං පාකෙන සුක්ඛතාය යාවජීවිකත්තං භජතීති වුත්තං. තස්ස යාවකාලිකත්තෙ හි සාමංපාකෙන පුරෙභත්තෙපි අනජ්ඣොහරණීයං සියාති. ‘‘සවත්ථුකපටිග්ගහිතත්තා’’ති ඉදං උච්ඡුරසෙ චුණ්ණවිචුණ්ණං හුත්වා ඨිතකසටං සන්ධාය වුත්තං, තෙන ච අපරිස්සාවිතෙන අප්පටිග්ගහිතෙන අනුපසම්පන්නෙහි කතං සත්තාහං වට්ටතීති දස්සෙති. ඣාමඋච්ඡුඵාණිතන්ති අග්ගිම්හි උච්ඡුං තාපෙත්වා කතං. කොට්ටිතඋච්ඡුඵාණිතන්ති ඛුද්දානුඛුද්දකං ඡින්දිත්වා කොට්ටෙත්වා නිප්පීළෙත්වා පක්කං.

තං තත්ථ විජ්ජමානම්පි කසටං පක්කකාලෙ යාවකාලිකත්තං විජහතීති ආහ ‘‘තං යුත්ත’’න්ති. සීතොදකෙන කතන්ති මධුකපුප්ඵානි සීතොදකෙන මද්දිත්වා පරිස්සාවෙත්වා පචිත්වා කතං, අමද්දිත්වා කතන්ති කෙචි, තත්ථ කාරණං න දිස්සති. ඛීරජල්ලිකන්ති ඛීරඵෙණං. මධුකපුප්ඵං පනාතිආදි යාවකාලිකරූපෙන ඨිතස්සපි අවට්ටනකමෙරයබීජවත්ථුං දස්සෙතුං ආරද්ධං.

සබ්බානිපීති ¶ සප්පිආදීනි පඤ්චපි. ආහාරකිච්චං කරොන්තානි එතානි කස්මා එවං පරිභුඤ්ජිතබ්බානීති චොදනාපරිහාරාය භෙසජ්ජොදිස්සං දස්සෙන්තෙන තප්පසඞ්ගෙන සබ්බානිපි ඔදිස්සකානි එකතො දස්සෙතුං ‘‘සත්තවිධං හී’’තිආදි වුත්තං. අපකතිභෙසජ්ජත්තා විකටානි විරූපානි විසහරණතො මහාවිසයත්තා මහන්තානි චාති මහාවිකටානි. උපසම්පදාදීනීති ආදි-සද්දෙන ගණඞ්ගණූපාහනාදිං සඞ්ගණ්හාති.

අධිට්ඨෙතීති බාහිරපරිභොගත්ථමෙතන්ති චිත්තං උප්පාදෙති, එවං පරිභොගෙ අනපෙක්ඛතාය පටිග්ගහණං විජහතීති අධිප්පායො. එවං අඤ්ඤෙසුපි කාලිකෙසු අනජ්ඣොහරිතුකාමතාය සුද්ධචිත්තෙන ¶ බාහිරපරිභොගත්ථාය නියමෙපි පටිග්ගහණං විජහතීති ඉදම්පි විසුං එකං පටිග්ගහණවිජහනකාරණන්ති දට්ඨබ්බං.

625. සචෙ ද්වින්නං…පෙ… න වට්ටතීති එත්ථ පාඨො ගළිතො, එවං පනෙත්ථ පාඨො වෙදිතබ්බො ‘‘සචෙ ද්වින්නං සන්තකං එකෙන පටිග්ගහිතං අවිභත්තං හොති, සත්තාහාතික්කමෙ ද්වින්නම්පි අනාපත්ති, පරිභුඤ්ජිතුං පන න වට්ටතී’’ති. අඤ්ඤථා හි සද්දප්පයොගොපි න සඞ්ගහං ගච්ඡති. ‘‘ගණ්ඨිපදෙපි ච අයමෙව පාඨො දස්සිතො’’ති (සාරත්ථ. ටී. 2.625) සාරත්ථදීපනියං වුත්තං. ද්වින්නම්පි අනාපත්තීති අවිභත්තත්තා වුත්තං. ‘‘පරිභුඤ්ජිතුං පන න වට්ටතී’’ති ඉදං ‘‘සත්තාහපරමං සන්නිධිකාරකං පරිභුඤ්ජිතබ්බ’’න්ති වචනතො වුත්තං. ‘‘යෙන පටිග්ගහිතං, තෙන විස්සජ්ජිතත්තා’’ති ඉමිනා උපසම්පන්නස්ස දානම්පි සන්ධාය ‘‘විස්සජ්ජෙතී’’ති ඉදං වුත්තන්ති දස්සෙති. උපසම්පන්නස්ස නිරපෙක්ඛදින්නවත්ථුම්හි පටිග්ගහණස්ස අවිගතත්තෙපි සකසන්තකතා විගතාව හොති, තෙන නිස්සග්ගියං න හොති. අත්තනාව පටිග්ගහිතත්තං, සකසන්තකත්තඤ්චාති ඉමෙහි ද්වීහි කාරණෙහි නිස්සග්ගියං හොති, න එකෙන. අනුපසම්පන්නස්ස නිරපෙක්ඛදානෙ පන තදුභයම්පි විජහති, පරිභොගොපෙත්ථ වට්ටති, න සාපෙක්ඛදානෙ දානලක්ඛණාභාවතො. ‘‘විස්සජ්ජෙතී’’ති එතස්මිඤ්ච පාළිපදෙ කස්සචි අදත්වා අනපෙක්ඛතාය ඡඩ්ඩනම්පි සඞ්ගහිතන්ති වෙදිතබ්බං. ‘‘අනපෙක්ඛො දත්වා’’ති ඉදඤ්ච පටිග්ගහණවිජහනවිධිදස්සනත්ථමෙව වුත්තං. පටිග්ගහණෙ හි විජහිතෙ පුන පටිග්ගහෙත්වා පරිභොගො සයමෙව වට්ටිස්සති, තබ්බිජහනඤ්ච වත්ථුනො සකසන්තකතාපරිච්චාගෙන හොතීති, එතෙන ච වත්ථුම්හි අජ්ඣොහරණාපෙක්ඛාය සති පටිග්ගහණවිස්සජ්ජනං නාම විසුං න ලබ්භතීති සිජ්ඣති. ඉතරථා හි ‘‘පටිග්ගහණෙ අනපෙක්ඛොව ¶ පටිග්ගහණං විස්සජ්ජෙත්වා පුන පටිග්ගහෙත්වා භුඤ්ජතී’’ති වත්තබ්බං සියා. ‘‘අප්පටිග්ගහිතත්තා’’ති ඉමිනා එකස්ස සන්තකං අඤ්ඤෙන පටිග්ගහිතම්පි නිස්සග්ගියං හොතීති දස්සෙති.

එවන්ති ‘‘පුන ගහෙස්සාමී’’ති අපෙක්ඛං අකත්වා සුද්ධචිත්තෙන පරිච්චත්තතං පරාමසති. පරිභුඤ්ජන්තස්ස අනාපත්තිදස්සනත්ථන්ති නිස්සග්ගියමූලිකාහි පාචිත්තියාදිආපත්තීහි අනාපත්තිදස්සනත්ථන්ති අධිප්පායො. පරිභොගෙ අනාපත්තිදස්සනත්ථන්ති එත්ථ පන නිස්සට්ඨපටිලද්ධස්ස කායිකපරිභොගාදීසු යා දුක්කටාපත්ති වුත්තා, තාය අනාපත්තිදස්සනත්ථන්ති අධිප්පායො. සප්පිආදීනං පටිග්ගහිතභාවො, අත්තනො සන්තකතා, සත්තාහාතික්කමොති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි.

භෙසජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

628. චතුත්ථෙ ¶ ජෙට්ඨමූලපුණ්ණමාසියා…පෙ… කරණක්ඛෙත්තඤ්චාති පඨමද්ධමාසම්පි කරණක්ඛෙත්තං වුත්තං. තං ‘‘කත්වා නිවාසෙතබ්බ’’න්ති ඉමස්ස පුරිමද්ධමාසෙ වා පච්ඡිමද්ධමාසෙ වා කත්වා පච්ඡිමමාසෙව නිවාසෙතබ්බන්ති එවමත්ථං ගහෙත්වා වුත්තං නිවාසනෙයෙව ආපත්තියා වුත්තත්තාති. යං පන මාතිකාට්ඨකථායං ‘‘ගිම්හානං පච්ඡිමො මාසො පරියෙසනක්ඛෙත්තං, පච්ඡිමො අද්ධමාසො කරණනිවාසනක්ඛෙත්තම්පී’’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. වස්සිකසාටිකසික්ඛාපදවණ්ණනා) වුත්තං, තං තස්මිංයෙව අද්ධමාසෙ කත්වා නිවාසෙතබ්බන්ති එවමත්ථං ගහෙත්වා වුත්තං. ඉධ වුත්තනයෙනෙව අත්ථෙ ගහිතෙ විරොධො නත්ථි.

‘‘වත්තභෙදෙ දුක්කට’’න්ති ඉදං වස්සිකසාටිකඅදින්නපුබ්බෙ සන්ධාය වුත්තං. තෙනාහ ‘‘යෙ මනුස්සා’’තිආදි. පකතියා වස්සිකසාටිකදායකා නාම සඞ්ඝං වා අත්තානං වා අප්පවාරෙත්වාව අනුසංවච්ඡරං දායකා.

630. ‘‘ඡ මාසෙ පරිහාරං ලභතී’’ති එතෙන අන්තොවස්සෙපි යාව වස්සානස්ස පච්ඡිමදිවසා අකතා පරිහාරං ලභතීති දීපිතං හොති. එකමාසන්ති හෙමන්තස්ස පච්ඡිමුපොසථෙන සහ ගණෙත්වා වුත්තං. තස්මිං උපොසථදිවසෙ ¶ එව හි තං මූලචීවරං කාතබ්බං, ඉතරථා හි නිස්සග්ගියතො. එකාහද්වීහාදිවසෙන…පෙ… ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා චාති එත්ථ එකාහානාගතාය වස්සූපනායිකාය ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා ච ද්වීහානාගතාය…පෙ… දසාහානාගතාය වස්සූපනායිකාය ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා ච, අන්තොවස්සෙ වා ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා චාති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො. තත්ථ ආසළ්හීමාසස්ස ජුණ්හපක්ඛපුණ්ණමියං ලද්ධා, තදහෙව රජනකප්පපරියොසානෙහි නිට්ඨිතා ච වස්සිකසාටිකා ‘‘එකාහානාගතාය වස්සූපනායිකාය ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා චා’’ති වුච්චති. එතෙනෙව නයෙන ජුණ්හපක්ඛස්ස ඡට්ඨියං ලද්ධා, නිට්ඨිතා ච ‘‘දසාහානාගතාය වස්සූපනායිකාය ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා චා’’ති වුච්චති. යාව පඨමකත්තිකතෙමාසිපුණ්ණමා, තාව ලද්ධා, නිට්ඨිතා ච ‘‘අන්තොවස්සෙ ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා චා’’ති වුච්චති. පඨමකත්තිකතෙමාසිපුණ්ණමිතො පරං ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා ච යාව චීවරකාලො නාතික්කමති, තාව අනධිට්ඨහිත්වාපි ඨපෙතුං වට්ටතීති අධිප්පායො.

එත්ථ ච ‘‘තස්මිංයෙව අන්තොදසාහෙ අධිට්ඨාතබ්බා’’ති අවිසෙසෙන වුත්තෙපි වස්සානතො පුබ්බෙ එකාහද්වීහාදිවසෙන අනාගතාය වස්සූපනායිකාය ලද්ධා තෙහි දිවසෙහි දසාහං අනතික්කමන්තෙන ¶ වස්සූපනායිකදිවසතො පට්ඨාය අධිට්ඨානක්ඛෙත්තං සම්පත්තා එව අධිට්ඨාතබ්බා, තතො පන පුබ්බෙ දසාහාතික්කමෙන නිට්ඨිතාපි න අධිට්ඨාතබ්බා අධිට්ඨානස්ස අඛෙත්තත්තා. තාදිසා පන වස්සූපනායිකදිවසෙ එව අධිට්ඨාතබ්බා, අනධිට්ඨහතො අරුණුග්ගමනෙන නිස්සග්ගියං හොති. යදි එවං ‘‘දසාහානාගතායා’’ති ඉමිනා කිං පයොජනන්ති චෙ? වස්සානතො පුබ්බෙ එව දසාහෙ අතික්කන්තෙ නිට්ඨිතා වස්සූපනායිකදිවසෙ එව අධිට්ඨාතබ්බාති දස්සනත්ථං වුත්තං. තෙනෙවාහ ‘‘දසාහාතික්කමෙ නිට්ඨිතා තදහෙව අධිට්ඨාතබ්බා’’ති.

දසාහෙ අප්පහොන්තෙ චීවරකාලං නාතික්කමෙතබ්බාති තෙමාසබ්භන්තරෙ දසාහෙ අප්පහොන්තෙ නවාහානාගතාය කත්තිකතෙමාසිපුණ්ණමාය සත්තමිතො පට්ඨාය ලද්ධා, නිට්ඨිතා ච චීවරකාලං නාතික්කමෙතබ්බාති අත්ථො. තථා හි ‘‘මාසො සෙසො ගිම්හානන්ති භික්ඛුනා වස්සිකසාටිකචීවරං පරියෙසිතබ්බ’’න්ති පරියෙසනක්ඛෙත්තං වත්වා ‘‘වස්සිකසාටිකං වස්සානං චාතුමාසං අධිට්ඨාතු’’න්ති (මහාව. 358) වුත්තත්තා කතායපි අකතායපි ¶ මාසමත්තං අනධිට්ඨාතබ්බතා සිද්ධා. යස්මා ච අකතා වස්සිකසාටිකසඞ්ඛ්යං න ගච්ඡති, අකරණඤ්ච කෙනචි වෙකල්ලෙන, න අනාදරෙන, තස්මා චාතුමාසං අකතත්තා එව පරිහාරං ලභති, කතා පන අධිට්ඨානක්ඛෙත්තෙ, අකතා ච චීවරකාලෙ දසාහපරමසික්ඛාපදෙනෙව පරිහාරං ලභතීති අයමත්ථො ලබ්භති. කස්මාති අත්තනො මතියා කාරණපුච්ඡා. තස්මාති වස්සානෙයෙව වස්සිකසාටිකාය අධිට්ඨාතබ්බතාවචනතො. ‘‘තිචීවරං අධිට්ඨාතු’’න්ති සුත්තං පනෙත්ථ සෙසචීවරානං එවං කාලනියමාභාවං සාධෙතුං උද්ධටං. න හි තෙනෙත්ථ අඤ්ඤං පයොජනං අත්ථි.

කදා අධිට්ඨාතබ්බාතිආදිකුරුන්දිවචනෙනාපි ‘‘යදා වා තදා වා අධිට්ඨාතුං වට්ටතී’’ති ඉදං පටික්ඛිපිත්වා දසාහබ්භන්තරෙ එව කතාය අධිට්ඨාතබ්බතං දස්සෙති.

පාළියං අච්ඡින්නචීවරස්සාතිආදීසු අච්ඡින්නසෙසචීවරස්ස නට්ඨසෙසචීවරස්ස. එතෙසඤ්හි අසමයෙ පරියෙසනනිවාසනාපත්තියා එව අනාපත්ති වුත්තා. තෙනෙව මාතිකාට්ඨකථායං ‘‘අච්ඡින්නචීවරස්ස වා නට්ඨචීවරස්ස වා අනිවත්ථං චොරා හරන්තීති එවං ආපදාසු වා නිවාසයතො උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්තී’’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. වස්සිකසාටිකසික්ඛාපදවණ්ණනා) වුත්තං, ඉධ පන සමන්තපාසාදිකායං අයං නිස්සග්ගියා අනාපත්ති පාළිතො සයමෙව සිජ්ඣතීති ඉමං අදස්සෙත්වා අසිජ්ඣමානං නග්ගස්ස න්හායතො දුක්කටාපත්තියා එව අනාපත්තිං දස්සෙතුං ‘‘අච්ඡින්නචීවරස්සා’’තිආදි වුත්තන්ති ගහෙතබ්බං. න හි එසා අනාපත්ති අවුත්තෙ සිජ්ඣතීති. වස්සිකසාටිකාය අත්තුද්දෙසිකතා, අසමයෙ පරියෙසනතා, තාය ච පටිලාභොති ඉමානි ¶ තාව පරියෙසනාපත්තියා තීණි අඞ්ගානි. නිවාසනාපත්තියා පන සචීවරතා, ආපදාභාවො, වස්සිකසාටිකාය සකභාවො, අසමයෙ නිවාසනන්ති චත්තාරි අඞ්ගානි.

වස්සිකසාටිකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. චීවරඅච්ඡින්දනසික්ඛාපදවණ්ණනා

631. පඤ්චමෙ ¶ යම්පි…පෙ… අච්ඡින්දීති එත්ථ යං තෙ අහං චීවරං අදාසිං, තං ‘‘මයා සද්ධිං පක්කමිස්සතී’’ති සඤ්ඤාය අදාසිං, න අඤ්ඤථාති කුපිතො අච්ඡින්දීති එවං අජ්ඣාහරිත්වා යොජෙතබ්බං.

633. එකං දුක්කටන්ති යදි ආණත්තො අවස්සං අච්ඡින්දති, ආණත්තික්ඛණෙ පාචිත්තියමෙව. යදි න අච්ඡින්දති, තදා එව දුක්කටන්ති දට්ඨබ්බං. එකවාචාය සම්බහුලා ආපත්තියොති යදි ආණත්තො අනන්තරායෙන අච්ඡින්දති, ආණත්තික්ඛණෙයෙව වත්ථුගණනාය පාචිත්තියආපත්තියො පයොගකරණක්ඛණෙයෙව ආපත්තියා ආපජ්ජිතබ්බතො, චීවරං පන අච්ඡින්නෙයෙව නිස්සග්ගියං හොති. යදි සො න අච්ඡින්දති, ආණත්තික්ඛණෙ එකමෙව දුක්කටන්ති දට්ඨබ්බං. එවං අඤ්ඤත්ථාපි ඊදිසෙසු නයො ඤාතබ්බො.

635. උපජ්ඣං ගණ්හිස්සතීති සාමණෙරස්ස දානං දීපෙති, තෙන ච සාමණෙරකාලෙ දත්වා උපසම්පන්නකාලෙ අච්ඡින්දතොපි පාචිත්තියං දීපෙති. ‘‘භික්ඛුස්ස සාමං චීවරං දත්වා’’ති ඉදං උක්කට්ඨවසෙන වුත්තං. ආහරාපෙතුං පන වට්ටතීති කම්මෙ අකතෙ භතිසදිසත්තා වුත්තං. විකප්පනුපගපච්ඡිමචීවරතා, සාමං දින්නතා, සකසඤ්ඤිතා, උපසම්පන්නතා, කොධවසෙන අච්ඡින්දනං වා අච්ඡින්දාපනං වාති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි.

චීවරඅච්ඡින්දනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. සුත්තවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා

636. ඡට්ඨෙ වීතවීතට්ඨානං යස්මිං චතුරස්සදාරුම්හි පලිවෙඨෙන්ති, තස්ස තුරීති නාමං. වායන්තා ¶ තිරියං සුත්තං පවෙසෙත්වා යෙන ආකොටෙන්තා වත්ථෙ ඝනභාවං ආපාදෙන්ති, තං ‘‘වෙම’’න්ති වුච්චති.

‘‘ඉතරස්මිං තථෙව දුක්කට’’න්ති ඉමිනා වායිතුං ආරද්ධකාලතො පට්ඨාය යථාවුත්තපරිච්ඡෙදනිට්ඨිතෙයෙව දුක්කටම්පි හොති, න තතො පුබ්බෙ වායනපයොගෙසූති දස්සෙති.

තන්තෙ ¶ ඨිතංයෙව අධිට්ඨාතබ්බන්ති එත්ථ එකවාරං අධිට්ඨිතෙ පච්ඡා වීතං අධිට්ඨිතගතිකමෙව හොති, පුන අධිට්ඨානකිච්චං නත්ථි. සචෙ පන අන්තරන්තරා දසා ඨපෙත්වා විසුං විසුං සපරිච්ඡෙදං වීතං හොති, පච්චෙකං අධිට්ඨාතබ්බමෙවාති දට්ඨබ්බං. එත්ථ ච කප්පියසුත්තං ගහෙත්වා අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙනාපි අකප්පියතන්තවායෙන ‘‘සුත්තමත්ථි, වායන්තො නත්ථී’’තිආදිපරියායමුඛෙන වායාපෙන්තස්ස අනාපත්ති. තෙනෙව මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. සුත්තවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘වායාපෙය්යා’’ති පදස්ස ‘‘චීවරං මෙ, ආවුසො, වායථාති අකප්පියවිඤ්ඤත්තියා වායාපෙය්යා’’ති අත්ථො වුත්තො, එවං වදන්තො අකප්පියතන්තවායෙන වායාපෙති නාම, නාඤ්ඤථා.

640. අනාපත්ති චීවරං සිබ්බෙතුන්තිආදීසු ඉමිනා සික්ඛාපදෙනෙව අනාපත්ති, අකතවිඤ්ඤත්තිපච්චයා පන දුක්කටමෙවාති වදන්ති. අකප්පියසුත්තතා, අත්තුද්දෙසිකතා, අකප්පියතන්තවායෙන අකප්පියවිඤ්ඤත්තියා වායාපනන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි.

සුත්තවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

642. සත්තමෙ ‘‘කිඤ්චිමත්තං අනුපදජ්ජෙය්යා’’ති ඉදං පයොගභෙදදස්සනං, දානං පනෙත්ථ අඞ්ගං න හොති. තෙනෙව තස්ස විභඞ්ගෙ ‘‘අන්තමසො ධම්මම්පි භණතී’’ති වුත්තං. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙව. අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතානං තන්තවායෙ උපසඞ්කමිත්වා විකප්පමාපජ්ජනතා, චීවරස්ස අත්තුද්දෙසිකතා, තස්ස වචනෙන සුත්තවඩ්ඪනං, චීවරපටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි.

මහාපෙසකාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

646. අට්ඨමෙ ¶ ¶ ඡට්ඨියං උප්පන්නචීවරස්ස එකාදසමාරුණො චීවරකාලෙ උට්ඨාතීති ආහ ‘‘ඡට්ඨිතො පට්ඨායා’’තිආදි, තෙන ච ‘‘දසාහානාගත’’න්ති වුත්තත්තා පඤ්චමිතො පට්ඨාය පුණ්ණමිතො පුබ්බෙ දසසු අරුණෙසු උට්ඨිතෙසුපි චීවරං නිස්සග්ගියං න හොති. පුණ්ණමියා සහ එකාදස දිවසා ලබ්භන්තීති එත්තකමෙව ඉමිනා සික්ඛාපදෙන ලද්ධං, ඡට්ඨිතො පට්ඨාය උප්පන්නං සබ්බචීවරං පඨමකථිනසික්ඛාපදවසෙනෙව යාව චීවරකාලං නිස්සග්ගියං න හොතීති දස්සෙති.

650. ඉදානි පඨමකථිනාදිසික්ඛාපදෙහි තස්ස තස්ස චීවරස්ස ලබ්භමානං පරිහාරං ඉධෙව එකතො සම්පිණ්ඩෙත්වා දස්සෙන්තො ‘‘අතිරෙකචීවරස්සා’’තිආදිමාහ. ‘‘අනත්ථතෙ කථිනෙ එකාදසදිවසාධිකො මාසො, අත්ථතෙ කථිනෙ එකාදසදිවසාධිකා පඤ්ච මාසා’’ති අයමෙව පාඨො පාළියා සමෙති. කෙචි පන ‘‘දසදිවසාධිකො මාසො, දසදිවසාධිකා පඤ්ච මාසාති පාඨෙන භවිතබ්බ’’න්ති වදන්ති, තං න යුත්තං, අඤ්ඤථා ‘‘නවාහානාගත’’න්ති වත්තබ්බතො. යං පනෙත්ථ මාතිකාට්ඨකථායඤ්ච ‘‘කාමඤ්චෙස ‘දසාහපරමං අතිරෙකචීවරං ධාරෙතබ්බ’න්ති ඉමිනාව සිද්ධො, අට්ඨුප්පත්තිවසෙන පන අපුබ්බං විය අත්ථං දස්සෙත්වා සික්ඛාපදං ඨපිත’’න්ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. අච්චෙකචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා) ලිඛන්ති, තං පමාදලිඛිතං ‘‘පවාරණමාසස්ස ජුණ්හපක්ඛපඤ්චමිතො පට්ඨාය උප්පන්නස්ස චීවරස්ස නිධානකාලො දස්සිතො හොතී’’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. අච්චෙකචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා) වුත්තත්තා. ඉමමෙව ච පමාදලිඛිතං ගහෙත්වා භදන්තබුද්ධදත්තාචරියෙන ච ‘‘පරිහාරෙකමාසොව, දසාහපරමො මතො’’තිආදි වුත්තන්ති ගහෙතබ්බං.

අච්චෙකචීවරසදිසෙ අඤ්ඤස්මින්ති පුබ්බෙ අධිට්ඨිතෙ උප්පන්නකාලාකාරාදි සාදිසෙන අච්චෙකචීවරසදිසෙ අඤ්ඤස්මිං චීවරෙ අච්චෙකචීවරසඤ්ඤාය චීවරකාලං අතික්කමෙතීති අත්ථො. තෙනෙවෙත්ථ දුක්කටං, අනාපත්ති ච වුත්තා, ඉතරථා තීසුපි පදෙසු පාචිත්තියස්සෙව වත්තබ්බතො. අනච්චෙකචීවරම්පි හි චීවරකාලං අතික්කමයතො පාචිත්තියමෙව අච්චෙකචීවරත්තිකෙ වියාති දට්ඨබ්බං. විකප්පනුපගපච්ඡිමප්පමාණස්ස අච්චෙකචීවරස්ස අත්තනො සන්තකතා ¶ , දසාහානාගතාය කත්තිකතෙමාසිපුණ්ණමාය උප්පන්නභාවො, අනධිට්ඨිතඅවිකප්පිතතා, චීවරකාලාතික්කමොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි.

අච්චෙකචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

652-3. නවමෙ ¶ අන්තරන්තරා ඝරමෙත්ථාති අන්තරඝරන්ති ගාමො වුත්තොති ආහ ‘‘අන්තොගාමෙ’’ති. ‘‘පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරතී’’ති (විභ. 624) ඉමස්ස විභඞ්ගෙ ‘‘උපසම්පජ්ජ’’න්ති සානුසාරං උද්ධටං. තං සන්ධායාහ ‘‘උපසම්පජ්ජන්තිආදීසු වියා’’ති. තස්සාපීති ‘‘වුත්ථවස්සාන’’න්ති විභඞ්ගපදස්සපි. වුත්ථවස්සානන්ති ච නිද්ධාරණෙ සාමිවචනං, එතෙන ච පුරිමසික්ඛාපදෙ අනත්ථතකථිනානං කථිනමාසෙපි අසමාදානචාරො න ලබ්භතීති සිද්ධං හොති, ඉතරථා සික්ඛාපදස්සෙව නිරත්ථකත්තාති දට්ඨබ්බං.

පරික්ඛෙපාරහට්ඨානතොති එත්ථ ගාමපරියන්තෙ ඨිතඝරූපචාරතො පට්ඨාය එකො ලෙඩ්ඩුපාතො පරික්ඛෙපාරහට්ඨානං නාම. විසුද්ධිමග්ගෙපි ‘‘අපරික්ඛිත්තස්ස පඨමලෙඩ්ඩුපාතතො පට්ඨායා’’ති (විසුද්ධි. 1.31) වුත්තං. තන්ති තං පඨමසෙනාසනාදිං. මජ්ඣිමනිකායට්ඨකථායං පන විහාරස්සපි ගාමස්සෙව උපචාරං නීහරිත්වා උභින්නං ලෙඩ්ඩුපාතානං අන්තරා මිනිතබ්බන්ති වුත්තං.

‘‘කොසම්බියං අඤ්ඤතරො භික්ඛු ගිලානො හොතී’’ති ආගතත්තා ‘‘කොසම්බකසම්මුති අනුඤ්ඤාතා’’ති වුත්තං. ‘‘අයඤ්ච පච්ඡිමදිසං ගතො හොතී’’ති ඉමිනා අන්තරඝරෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා තස්මිං විහාරෙ වසන්තස්ස සකලම්පි චීවරමාසං විප්පවසිතුං වට්ටති, තතො අඤ්ඤත්ථ ගමනකිච්චෙ සති විහාරතො බහි ඡාරත්තං විප්පවාසො අනුඤ්ඤාතොති දීපෙති. තෙනාහ ‘‘සෙනාසනං ආගන්ත්වා සත්තමං අරුණං උට්ඨාපෙතු’’න්තිආදි. වසිත්වාති අරුණං උට්ඨාපෙත්වා. තත්ථෙවාති තස්මිඤ්ඤෙව ගතට්ඨානෙ. අඞ්ගානි පනෙත්ථ අට්ඨකථායමෙව වුත්තානි.

සාසඞ්කසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

660. දසමෙ ¶ රොපිතමාලවච්ඡතොති කෙනචි නියමෙත්වා රොපිතං සන්ධාය වුත්තං. අනොචිතං මිලායමානං ඔචිනිත්වා යත්ථ කත්ථචි පූජෙතුං වට්ටති. ඨිතං දිස්වාති සෙසකං ගහෙත්වා ඨිතං දිස්වා. යත්ථ ඉච්ඡථ, තත්ථ දෙථාති එත්ථ නියමෙත්වා ‘‘අසුකස්ස දෙහී’’ති වුත්තෙපි ¶ දොසො නත්ථි ‘‘තුම්හාකං රුචියා’’ති වුත්තත්තා. සඞ්ඝෙ පරිණතභාවො, තං ඤත්වා අත්තනො පරිණාමනං, පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි.

පරිණතසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඉති සමන්තපාසාදිකාය විනයට්ඨකථාය විමතිවිනොදනියං

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

විමතිවිනොදනී-ටීකා (දුතියො භාගො)