📜

චූළසඞ්ගාමං

අනුවිජ්ජකස්ස පටිපත්තිවණ්ණනා

365. තත්රහීති තස්මිං සන්නිපාතෙ. අත්තපච්චත්ථිකාති ලජ්ජිපෙසලස්ස චොදකපාපගරහීපුග්ගලස්ස අනත්ථකාමා වෙරීපුග්ගලා. සාසනපච්චත්ථිකාති අත්තනො අනාචාරානුගුණං බුද්ධවචනං පකාසෙන්තො තණ්හාගතිකා, දිට්ඨිගතිකා ච. අජ්ඣොගාහෙත්වාති අලජ්ජිඅභිභවනවසෙන සඞ්ඝමජ්ඣං පවිසිත්වා. සො සඞ්ගාමාවචරොති සො චොදකො සඞ්ගාමාවචරො නාම. දිට්ඨසුතමුතම්පි රාජකථාදිකන්ති දිට්ඨසුතවසෙනෙව රාජචොරාදිකථං, මුතවසෙනපි අන්නාදිකථඤ්ච අකථෙන්තෙනාති යොජෙතබ්බං. කප්පියාකප්පියනිස්සිතා වාතිආදීසු රූපාරූපපටිච්ඡෙදපදෙන සකලඅභිධම්මත්ථපිටකත්තං දස්සෙති. සමථාචාරාදීහි පටිසංයුත්තන්ති සකලසුත්තන්තපිටකත්තං. තත්ථ සමථාචාරො නාම සමථභාවනාක්කමො. තථා විපස්සනාචාරො. ඨානනිසජ්ජවත්තාදිනිස්සිතාති සඞ්ඝමජ්ඣාදීසු ගරුචිත්තීකාරං පච්චුපට්ඨපෙත්වා ඨානාදික්කමනිස්සිතා චෙව චුද්දසමහාවත්තාදිවත්තනිස්සිතා ච, ආදි-සද්දෙන අප්පිච්ඡතාදිනිස්සිතා චාති අත්ථො. පඤ්හෙ උප්පන්නෙති කෙනචි උප්පන්නෙ පඤ්හෙ පුච්ඡිතෙ. ඉදඤ්ච උපලක්ඛණමත්තං, යං කිඤ්චි උපට්ඨිතං ධම්මං භාසස්සූති අධිප්පායො.

කුලපදෙසො නාම ඛත්තියාදිජාතියම්පි කාසිකරාජකුලාදිකුලවිසෙසො. එතමෙවාහ ‘‘කුලපදෙසො ඛත්තියකුලාදිවසෙනෙව වෙදිතබ්බො’’ති. සන්නිපාතමණ්ඩලෙති අත්තනො අනුවිජ්ජමානප්පකාරං සඞ්ඝස්ස ඤාපනත්ථං උට්ඨාය සඞ්ඝසන්නිපාතමජ්ඣෙ ඉතො චිතො ච පරෙසං මුඛං ඔලොකෙන්තෙන න චරිතබ්බං. යථානිසින්නෙනෙව ධම්මවිනයානුගුණං විනිච්ඡයං යථා සබ්බෙ සුණන්ති, තථා වත්තබ්බන්ති අත්ථො.

පාළියං අචණ්ඩිකතෙනාති අකතචණ්ඩභාවෙන, අඵරුසෙනාති අත්ථො. ‘‘හිතානුකම්පිනා’’ති එතෙන මෙත්තාපුබ්බභාගො වුත්තො. ‘‘කාරුණිකෙන භවිතබ්බ’’න්ති ඉමිනා අප්පනාප්පත්තකරුණා වුත්තා. ‘‘හිතපරිසක්කිනා’’ති ඉමිනා කරුණාපුබ්බභාගො. තෙනාහ ‘‘කරුණා ච කරුණාපුබ්බභාගො ච උපට්ඨාපෙතබ්බොති අයං පදද්වයෙපි අධිප්පායො’’ති. ලජ්ජියාති ලජ්ජිනී.

අනුයොගවත්තංකථාපෙත්වාති ‘‘කාලෙන වක්ඛාමී’’තිආදිනා (පරි. 362) වුත්තවත්තං. අනුයුඤ්ජනාචාරක්කමෙනෙව අනුයුඤ්ජනං අනුයොගවත්තං නාම, තං කථාපෙත්වා තෙනෙව කමෙන අනුයුඤ්ජාපෙත්වාති අත්ථො. උජුමද්දවෙනාති එත්ථ අජ්ඣාහරිතබ්බපදං දස්සෙති ‘‘උපචරිතබ්බො’’ති. ‘‘ධම්මෙසු ච පුග්ගලෙසු චා’’ති ඉදං ‘‘මජ්ඣත්තෙන භවිතබ්බ’’න්ති පකතෙන සම්බන්ධිතබ්බන්ති ආහ ‘‘ධම්මෙසු ච පුග්ගලෙසු ච…පෙ… මජ්ඣත්තොති වෙදිතබ්බො’’ති. යඤ්හි යත්ථ කත්ථචි කත්තබ්බං, තං තත්ථ අතික්කමන්තො මජ්ඣත්තො නාම න හොති, ධම්මෙසු ච ගාරවො කත්තබ්බො. පුග්ගලෙසු පන මෙත්තාභාවෙන පක්ඛපාතගාරවො. තස්මා ඉමං විධිං අනතික්කන්තොව තෙසු මජ්ඣත්තොති වෙදිතබ්බො.

366. සංසන්දනත්ථන්ති ආපත්ති වා අනාපත්ති වාති සංසයෙ ජාතෙ සංසන්දිත්වා නිච්ඡයකරණත්ථං වුත්තන්ති අධිප්පායො. අත්ථදස්සනායාති සාධෙතබ්බස්ස ආපත්තාදිඋපමෙය්යත්ථස්ස චොදකචුදිතකෙ අත්තනො පටිඤ්ඤාය එව සරූපවිභාවනත්ථං. අත්ථො ජානාපනත්ථායාති එවං විභාවිතො අත්ථො චොදකචුදිතකසඞ්ඝානං ඤාපනත්ථාය නිජ්ඣාපනත්ථාය, සම්පටිච්ඡාපනත්ථායාති අත්ථො. පුග්ගලස්ස ඨපනත්ථායාති චොදකචුදිතකෙ අත්තනො පටිඤ්ඤාය එව ආපත්තියං, අනාපත්තියං වා පතිට්ඨාපනත්ථාය. සාරණත්ථායාති පමුට්ඨසරාපනත්ථාය. සවචනීයකරණත්ථායාති දොසෙ සාරිතෙපි සම්පටිච්ඡිත්වා පටිකම්මං අකරොන්තස්ස සවචනීයකරණත්ථාය. ‘‘න තෙ අපසාදෙතබ්බා’’ති ඉදං අධිප්පෙතත්ථදස්සනං. තත්ථ අවිසංවාදකට්ඨානෙ ඨිතා එව න අපසාදෙතබ්බා, න ඉතරෙති දට්ඨබ්බං.

අප්පච්චයපරිනිබ්බානත්ථායාති ආයතිං පටිසන්ධියා අකාරණභූතපරිනිබ්බානත්ථාය. පරිනිබ්බානඤ්හි නාම ඛීණාසවානං සබ්බපච්ඡිමා චුතිචිත්තකම්මජරූපසඞ්ඛාතා ඛන්ධා, තෙ ච සබ්බාකාරතො සමුච්ඡින්නානුසයතාය පුනබ්භවාය අනන්තරාදිපච්චයා න හොන්ති අඤ්ඤෙහි ච තණ්හාදිපච්චයෙහි විරහිතත්තා. තස්මා ‘‘අප්පච්චයපරිනිබ්බාන’’න්ති වුච්චති. තන්ති විමුත්තිඤාණදස්සනං. තෙනෙවාහ ‘‘තස්මි’’න්ති. විනයමන්තනාති විනයවිනිච්ඡයො. සොතාවධානන්ති සොතස්ස ඔදහනං, සවනන්ති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘යං උප්පජ්ජති ඤාණ’’න්ති. යථාවුත්තාය විනයසංවරාදිකාරණපරම්පරාය විමුත්තියා එව පධානත්තා සා පුන චිත්තස්ස විමොක්ඛොති උද්ධටොති ආහ ‘‘අරහත්තඵලසඞ්ඛාතො විමොක්ඛො’’ති. අථ වා යො යං කිඤ්චි ධම්මං අනුපාදියිත්වා පරිනිබ්බානවසෙන චිත්තස්ස චිත්තසන්තතියා, තප්පටිබද්ධකම්මජරූපසන්තතියා ච විමොක්ඛො විමුච්චනං අපුනප්පවත්තිවසෙන විගමො, එතදත්ථාය එතස්ස විගමස්සත්ථාය එවාති එවං නිගමනවසෙනපෙත්ථ අත්ථො වෙදිතබ්බො.

367. අනුයොගවත්තගාථාසු කුසලෙන බුද්ධිමතාති සම්මාසම්බුද්ධෙන. කතන්ති නිබ්බත්තිතං, පකාසිතන්ති අත්ථො. තෙනෙවාතිආදීසු තෙනෙව කතාකතස්ස අජානනෙව පුබ්බාපරං අජානනස්ස, අඤ්ඤස්සපි භික්ඛුනො යං කතාකතං හොති, තම්පි න ජානාතීති අත්ථො. අත්තනො සදිසායාති යථාවුත්තෙහි දොසෙහි යුත්තතාය අත්තනා සදිසාය.

අනුවිජ්ජකස්ස පටිපත්තිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.