📜

7. සෙඛියකණ්ඩං

1. පරිමණ්ඩලවග්ගවණ්ණනා

576. සෙඛියෙසු යස්මා වත්තක්ඛන්ධකෙ (චූළව. 356 ආදයො) වුත්තවත්තානිපි සික්ඛිතබ්බත්තා සෙඛියානෙව, තස්මා පාරාජිකාදීසු වියෙත්ථ පාළියං පරිච්ඡෙදො න කතො. චාරිත්තනයදස්සනත්ථඤ්ච ‘‘යො පන භික්ඛු ඔලම්බෙන්තො නිවාසෙය්ය, දුක්කට’’න්ති අවත්වා ‘‘සික්ඛා කරණීයා’’ති සබ්බත්ථ පාළි ආරොපිතා. පදභාජනෙ පන ‘‘ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වුත්තත්තා සබ්බත්ථ අනාදරියකරණෙ දුක්කටං වෙදිතබ්බං.

අට්ඨඞ්ගුලමත්තන්ති මත්ත-සද්දෙන තතො කිඤ්චි අධිකං, ඌනම්පි සඞ්ගණ්හාති. තෙනෙව නිසින්නස්ස චතුරඞ්ගුලමත්තම්පි වුත්තං. න හි නිසින්නස්ස චතුරඞ්ගුලප්පමාණං, ඨිතස්ස අට්ඨඞ්ගුලමෙවාති සක්කා නියමෙතුං ඌනාධිකත්තසම්භවතො. තස්මා යථා සාරුප්පං හොති එවං අට්ඨඞ්ගුලානුසාරෙන නිවාසනඤ්ඤෙව අධිප්පෙතන්ති ගහෙතබ්බං. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘යො පන භික්ඛු සුක්ඛජඞ්ඝො වා’’තිආදි. කුරුන්දියං ‘‘අජානන්තස්ස අනාපත්තී’’ති ආදරං කත්වා උග්ගණ්හන්තස්සාපි අජානනං සන්ධාය වුත්තං. තෙනාපි නිරන්තරං නිවාසනපාරුපනවත්තං සික්ඛිතබ්බං, අසික්ඛිතො අනාදරියමෙව. පරිමණ්ඩලග්ගහණෙන උක්ඛිපිත්වා නිවාසනම්පි පටික්ඛිත්තන්ති ආහ ‘‘උක්ඛිපිත්වා වා ඔතාරෙත්වා වා’’ති.

සචිත්තකන්ති වත්ථුවිජානනචිත්තෙන සචිත්තකං. සාරත්ථදීපනියං පන උපතිස්සත්ථෙරවාදනයෙන ලොකවජ්ජත්තං ගහෙත්වා ‘‘වත්ථුවිජානනචිත්තෙන, පණ්ණත්තිවිජානනචිත්තෙන ච සචිත්තක’’න්ති (සාරත්ථ. ටී. සෙඛියකණ්ඩ 3.576) වුත්තං. තත්ථ ච වත්ථුවිජානනං විසුං න වත්තබ්බං. පණ්ණත්තිවිජානනෙන තස්සාපි අන්තොගධභාවතො ඉදං වත්ථුං එවං වීතික්කමන්තස්ස ආපත්තීති විජානන්තො හි පණ්ණත්තිං විජානාතීති වුච්චති. උපතිස්සත්ථෙරවාදෙ චෙත්ථ පණ්ණත්තිං අජානිත්වා අපරිමණ්ඩලනිවාසනාදිවත්ථුමෙව ජානන්තස්ස පණ්ණත්තිවීතික්කමානාදරියාභාවා සබ්බසෙඛියෙසු අනාපත්ති එව අභිමතා, තඤ්ච න යුත්තං කොසම්බක්ඛන්ධකෙ (මහාව. 451 ආදයො) වච්චකුටියං උදකාවසෙසං ඨපෙන්තස්ස පණ්ණත්තිවිජානනාභාවෙපි ආපත්තියා වුත්තත්තා. වුත්තඤ්හි තත්ථ ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන අඤ්ඤතරො භික්ඛු ආපත්තිං ආපන්නො හොති …පෙ… සො අපරෙන සමයෙන තස්සා ආපත්තියා අනාපත්තිදිට්ඨි හොතී’’තිආදි (මහාව. 451). අට්ඨකථායඤ්චස්ස ‘‘ත්වං එත්ථ ආපත්තිභාවං න ජානාසීති, ආම න ජානාමීති. හොතු ආවුසො, එත්ථ ආපත්තීති, සචෙ හොති, දෙසෙස්සාමීති. සචෙ පන තෙ, ආවුසො, අසඤ්චිච්ච අසතියා කතං, නත්ථි ආපත්තීති. සො තස්සා ආපත්තියා අනාපත්තිදිට්ඨි අහොසී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 451) වුත්තං, තථා ‘‘අධම්මවාදීති උක්ඛිත්තානුවත්තකෙසු අඤ්ඤතරො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 457-458) ච වුත්තං. ඛන්ධකවත්තානඤ්හි සෙඛියත්තා තත්ථ වුත්තො නයො ඉමෙසං, ඉධ වුත්තො ච තෙසං සාධාරණොව හොතීති. තෙනෙව ‘‘අසඤ්චිච්ච අසතියා කතං, නත්ථි ආපත්තී’’ති එවං ඉධ වුත්තො ආපත්තිනයො තත්ථාපි දස්සිතො. තස්මා ඵුස්සදෙවත්ථෙරවාදෙ එව ඨත්වා වත්ථුවිජානනචිත්තෙනෙව සබ්බසෙඛියානි සචිත්තකානි, න පණ්ණත්තිවිජානනචිත්තෙන. භිය්යොකම්යතායසූපබ්යඤ්ජනපටිච්ඡාදනඋජ්ඣානසඤ්ඤීති ද්වෙ සික්ඛාපදානි ලොකවජ්ජානි අකුසලචිත්තානි, සෙසානි පණ්ණත්තිවජ්ජානි, තිචිත්තානි, තිවෙදනානි චාති ගහණමෙව යුත්තතරං දිස්සති. තෙනෙවෙත්ථ ‘‘අසඤ්චිච්චාති පුරතො වා පච්ඡතො වා ඔලම්බෙත්වා නිවාසෙස්සාමීති එවං අසඤ්චිච්චා’’තිආදිනා වත්ථුඅජානනවසෙනෙව අනාපත්තිවණ්ණනා කතා, න පණ්ණත්තිවිජානනචිත්තවසෙන.

අපිච ‘‘යස්ස සචිත්තකපක්ඛෙ චිත්තං අකුසලමෙව හොති, තං ලොකවජ්ජ’’න්ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. පඨමපාරාජිකවණ්ණනා) ඉමිනා ලක්ඛණවචනෙනාපි චෙතං සිජ්ඣති. වත්ථුවිජානනචිත්තවසෙනෙව හෙත්ථ ‘‘සචිත්තකපක්ඛෙ’’ති වුත්තං. ඉතරථා පණ්ණත්තිවිජානනචිත්තවසෙන සබ්බසික්ඛාපදානම්පි සචිත්තකපක්ඛෙ චිත්තස්ස අකුසලත්තනියමෙන ලොකවජ්ජත්තප්පසඞ්ගතො පණ්ණත්තිවජ්ජමෙව න සියා, ඉදඤ්ච වචනං නිරත්ථකං සියා ඉමිනා වචනෙන නිවත්තෙතබ්බස්ස සික්ඛාපදස්ස අභාවා. න ච සෙඛියෙසු වත්ථුවිජානනචිත්තෙන සචිත්තකපක්ඛෙ චිත්තං පාණාතිපාතාදීසු විය අකුසලමෙවාති නියමො අත්ථි, යෙනෙත්ථ ලොකවජ්ජතා පසජ්ජෙය්ය, ‘‘අනාදරියං පටිච්චා’’ති චෙතං පාළිවචනං වත්ථුං ජානිත්වා තීහි චිත්තෙහි වීතික්කමමෙව අනාදරියං කත්වා වුත්තං, න පණ්ණත්තිං ජානිත්වා අකුසලචිත්තෙනෙව වීතික්කමන්ති ගහෙතබ්බං. අඤ්ඤථා ඛන්ධකපාළියා, අට්ඨකථායඤ්ච පුබ්බාපරඤ්ච විරුජ්ඣනතොති අම්හාකං ඛන්ති. යථා වා න විරුජ්ඣති, තථා එත්ථ අධිප්පායො ගවෙසිතබ්බො. අනාදරියං, අනාපත්තිකාරණාභාවො , අපරිමණ්ඩලනිවාසනන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. යථා චෙත්ථ, එවං සබ්බත්ථ. කෙවලං තත්ථ තත්ථ වුත්තපටිපක්ඛකරණවසෙන තතියඞ්ගයොජනමෙව විසෙසො.

577. දුතියාදීසු ගිහිපාරුතන්ති සෙතපටපාරුතාදි. විහාරෙපීති සඞ්ඝසන්නිපාතබුද්ධුපට්ඨානාදිකාලං සන්ධාය වුත්තං.

578. ගණ්ඨිකං පටිමුඤ්චිත්වාතිආදි පටිච්ඡාදනවිධිදස්සනං. ගීවං පටිච්ඡාදෙත්වාතිආදිනා වුත්තත්තා සඤ්චිච්ච ගීවං, මණිබන්ධනඤ්ච අප්පටිච්ඡාදෙන්තස්ස ආපත්ති. එත්ථාපි පරිමණ්ඩලසික්ඛාපදස්ස සාධාරණත්තා ජාණුමණ්ඩලතො හෙට්ඨා චතුරඞ්ගුලමත්තං ඔතාරෙත්වා අනොලම්බෙත්වා පරිමණ්ඩලමෙව පාරුපිතබ්බං.

579. විවරිත්වා නිසීදතොති විහාරෙ විය එකංසපාරුපනං සන්ධාය වුත්තං. ‘‘වාසත්ථාය උපගතස්සා’’ති වුත්තත්තා වාසාධිප්පායං විනා ධම්මදෙසනපරිත්තභණනාදිඅත්ථාය සුචිරම්පි නිසීදන්තෙන සබ්බං අන්තරඝරවත්තං පූරෙන්තෙනෙව නිසීදිතබ්බං. නිසීදනපටිසංයුත්තෙසු එව ච සික්ඛාපදෙසු ‘‘වාසූපගතස්සා’’ති අනාපත්තියා වුත්තත්තා වාසත්ථාය අන්තරඝරං උපගච්ඡන්තෙනාපි සුප්පටිච්ඡන්නතාදිසබ්බං අකොපෙන්තෙනෙව ගන්තබ්බං. ‘‘වාසූපගතස්සා’’ති හි වුත්තං, න පන උපගච්ඡමානස්සාති. කෙචි පන ‘‘එකෙකස්මිං පඨමං ගන්ත්වා වාසපරිග්ගහෙ කතෙ තතො අඤ්ඤෙහි යථාසුඛං ගන්තුං වට්ටතී’’ති වදන්ති. අපරෙ පන ‘‘ගෙහස්සාමිකෙහි ‘යාව තුම්හෙ නිවසිස්සථ, තාව තුම්හාකං ඉමං ගෙහං දෙමී’ති දින්නෙ අඤ්ඤෙහි අවාසාධිප්පායෙහි අන්තරාරාමෙ විය යථාසුඛං ගන්තුං, නිසීදිතුඤ්ච වට්ටතී’’ති වදන්ති, තං සබ්බං න ගහෙතබ්බං තථාවචනාභාවා, දානලක්ඛණාභාවා, තාවත්තකෙන විහාරසඞ්ඛ්යානුපගමනතො ච. ‘‘යාව නිසීදිස්සථ, තාව තුම්හාකං ඉමං ගෙහං දෙමී’’ති දෙන්තොපි හි තාවකාලිකමෙව දෙති වත්ථුපරිච්චාගලක්ඛණත්තා දානස්ස.

582. චතුහත්ථප්පමාණන්ති වඩ්ඪකීහත්ථං සන්ධාය වුත්තන්ති වදන්ති.

584. උක්ඛිත්තචීවරොහුත්වාති කටිතො උද්ධං කායබන්ධනාදිදස්සනවසෙනෙවුක්ඛිපනං සන්ධාය වුත්තං පිණ්ඩාය චරතො පත්තග්ගහණාදිමත්තස්ස අනුඤ්ඤාතත්තා. තෙනෙව ‘‘නිසින්නකාලෙ පන ධමකරණ’’න්තිආදි වුත්තං. නිසින්නකාලෙ හි ඛන්ධෙ ලග්ගපත්තත්ථවිකාදිතො ධමකරණං නීහරන්තස්ස කටිතො උද්ධම්පි දිස්සති, තථා අදස්සෙත්වා නීහරිතබ්බන්ති අධිප්පායො. ආසනෙ නිසීදන්තස්සාපි ච පාරුපිතචීවරං කිඤ්චි උක්ඛිපිත්වා සඞ්ඝාටිං ජඞ්ඝපිණ්ඩෙහි අනුක්ඛිපිත්වාව නිසීදිතබ්බං. ඉමස්මිඤ්ඤෙව පන සික්ඛාපදෙ ‘‘වාසූපගතස්සා’’ති වුත්තත්තා නිසීදනපටිසංයුත්තෙසු ඡට්ඨඅට්ඨමෙසු අවුත්තත්තා වාසූපගතෙනාපි සුසංවුතෙන ඔක්ඛිත්තචක්ඛුනාව නිසීදිතබ්බං. තෙනෙව මාතිකාට්ඨකථායම්පි තෙසං විසෙසං අවත්වා ඉධෙව ‘‘වාසූපගතස්ස පන අනාපත්තී’’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. උක්ඛිත්තකසික්ඛාපදවණ්ණනා) වුත්තා.

පරිමණ්ඩලවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. උජ්ජග්ඝිකවග්ගවණ්ණනා

586. දුතියවග්ගාදිඋජ්ජග්ඝිකඅප්පසද්දෙසු නිසීදනපටිසංයුත්තෙසුපි වාසූපගතස්ස අනාපත්ති න වුත්තා, කායප්පචාලකාදීසු එව පන වුත්තා. පාළිපොත්ථකෙසු පනෙතං කෙසුචි පෙය්යාලෙන බ්යාමොහිතත්තා න සුට්ඨු විඤ්ඤායති. යත්ථ ච අන්තරඝරෙ ධම්මං වා දෙසෙන්තස්ස, පාතිමොක්ඛං වා උද්දිසන්තස්ස මහාසද්දෙන යාවපරිසසාවනෙපි අනාපත්ති එවාති දට්ඨබ්බං තථා ආනන්දත්ථෙරමහින්දත්ථෙරාදීහි ආචරිතත්තා.

උජ්ජග්ඝිකවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. ඛම්භකතවග්ගවණ්ණනා

603. පත්තෙ ගහණසඤ්ඤා අස්ස අත්ථීති පත්තසඤ්ඤීති ඉමමත්ථං දස්සෙතුං ‘‘පත්තෙ සඤ්ඤං කත්වා’’ති වුත්තං.

604. ඔලොණීති එකා බ්යඤ්ජනවිකති. කඤ්ජිකතක්කාදිරසොති කෙචි. මංසරසාදීනීති ආදි-සද්දෙන අවසෙසා සබ්බාපි බ්යඤ්ජනවිකති සඞ්ගහිතා.

605. සමභරිතන්ති රචිතං. හෙට්ඨා ඔරොහතීති සමන්තා ඔකාසසම්භවතො හත්ථෙන සමං කරියමානං හෙට්ඨා භස්සති. පත්තමත්ථකෙ ඨපිතානි පූවානි එව වටංසකාකාරෙන ඨපිතත්තා ‘‘පූවවටංසක’’න්ති වුත්තානි. කෙචි පන ‘‘පත්තං ගහෙත්වා ථූපීකතං පිණ්ඩපාතං රචිත්වා දිය්යමානමෙව ගණ්හතො ආපත්ති, හත්ථගතෙ එව පන පත්තෙ දිය්යමානෙ ථූපීකතම්පි ගහෙතුං වට්ටතී’’ති වදන්ති, තං න ගහෙතබ්බමෙව ‘‘සමතිත්තික’’න්ති භාවනපුංසකවසෙන සාමඤ්ඤතො වුත්තත්තා.

ඛම්භකතවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. සක්කච්චවග්ගවණ්ණනා

608. චතුත්ථවග්ගාදීසු සපදානන්ති එත්ථ දානං වුච්චති අවඛණ්ඩනං, අපෙතං දානතො අපදානං, සහ අපදානෙන සපදානං, අවඛණ්ඩනවිරහිතං අනුපටිපාටියාති වුත්තං හොති. තෙනාහ ‘‘තත්ථ තත්ථ ඔධිං අකත්වා’’තිආදි.

611. විඤ්ඤත්තියන්ති සූපොදනවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදං සන්ධාය වදති. ‘‘වත්තබ්බං නත්ථී’’ති ඉමිනා පාළියාව සබ්බං විඤ්ඤායතීති දස්සෙති. තත්ථ පාළියං අසඤ්චිච්චාතිආදීසු වත්ථුමත්තං ඤත්වා භුඤ්ජනෙන ආපත්තිං ආපජ්ජන්තස්සෙව පුන පණ්ණත්තිං ඤත්වා මුඛගතං ඡඩ්ඩෙතුකාමස්ස යං අරුචියා පවිට්ඨං, තං අසඤ්චිච්ච පවිට්ඨං නාම, තත්ථ අනාපත්ති. තදෙව පුන අඤ්ඤවිහිතතාය වා අවිඤ්ඤත්තමිදන්තිසඤ්ඤාය වා භුඤ්ජනෙ ‘‘අසතියා’’ති වුච්චති.

613. ‘‘අඤ්ඤස්සත්ථායා’’ති ඉදමස්ස සික්ඛාපදස්ස අත්තනො අත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වා සයං භුඤ්ජනෙ එව පඤ්ඤත්තත්තා ඉමිනා සික්ඛාපදෙන අනාපත්තිං සන්ධාය වුත්තං. පඤ්චසහධම්මිකානං පන අත්ථාය අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතට්ඨානෙ විඤ්ඤාපෙන්තො විඤ්ඤත්තික්ඛණෙ අට්ඨකථාසු සුත්තානුලොමතො වුත්තඅකතවිඤ්ඤත්තිදුක්කටතො න මුච්චති. සඤ්චිච්ච භුඤ්ජනක්ඛණෙ සයඤ්ච අඤ්ඤෙ ච මිච්ඡාජීවතො න මුච්චන්තීති ගහෙතබ්බං.

615. ‘‘කුක්කුටණ්ඩං අතිඛුද්දක’’න්ති ඉදං අසාරුප්පවසෙන වුත්තං, අතිමහන්තෙ එව ආපත්තීති දට්ඨබ්බං. භුඤ්ජන්තෙන පන චොරාදිභයං පටිච්ච මහන්තම්පි අපරිමණ්ඩලම්පි කත්වා සීඝං භුඤ්ජනවසෙනෙත්ථ ආපදා. එවමඤ්ඤෙසුපි යථානුරූපං දට්ඨබ්බං.

සක්කච්චවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. කබළවග්ගවණ්ණනා

617. අනාහටෙ කබළෙ මුඛද්වාරවිවරණෙ පන පයොජනාභාවා ‘‘ආපදාසූ’’ති න වුත්තං. එවමඤ්ඤෙසුපි ඊදිසෙසු.

618. සබ්බං හත්ථන්ති හත්ථෙකදෙසා අඞ්ගුලියො වුත්තා ‘‘හත්ථමුද්දා’’තිආදීසු විය, තස්මා එකඞ්ගුලිම්පි මුඛෙ පක්ඛිපිතුං න වට්ටති.

කබළවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. සුරුසුරුවග්ගවණ්ණනා

627. පාළියං සීතීකතොති සීතපීළිතො. සිලකබුද්ධොති පරිහාසවචනමෙතං. සිලකඤ්හි කිඤ්චි දිස්වා ‘‘බුද්ධො අය’’න්ති වොහරන්ති.

628. ‘‘අඞ්ගුලියො මුඛෙ පවෙසෙත්වා භුඤ්ජිතුං වට්ටතී’’ති ඉමිනා සබ්බං හත්ථං අන්තොමුඛෙ පක්ඛිපනසික්ඛාපදස්සපි පවිට්ඨඞ්ගුලිනිල්ලෙහනෙන ඉමස්සපි සික්ඛාපදස්ස අනාපත්තිං දස්සෙති. එසෙව නයොති ඝනයාගුආදීසු පත්තං හත්ථෙන, ඔට්ඨඤ්ච ජිව්හාය නිල්ලෙහිතුං වට්ටතීති අතිදිසති. තස්මාති යස්මා ඝනයාගුආදිවිරහිතං නිල්ලෙහිතුං න වට්ටති.

634. විලීවච්ඡත්තන්ති වෙණුපෙසිකාහි කතං. මණ්ඩලබද්ධානීති දීඝසලාකාසු තිරියං වලයාකාරෙන සලාකං ඨපෙත්වා සුත්තෙහි බද්ධානි දීඝඤ්ච තිරියඤ්ච උජුකමෙව සලාකායො ඨපෙත්වා දළ්හබද්ධානි චෙව තිරියං ඨපෙත්වා දීඝදණ්ඩකෙහෙව සඞ්කොචාරහං කත්වා සුත්තෙහෙව තිරියං බද්ධානි. තත්ථජාතකදණ්ඩකෙන කතන්ති සහ දණ්ඩකෙන ඡින්නතාලපණ්ණාදීහි කතං. ඡත්තපාදුකායාති යස්මිං ඡත්තදණ්ඩකොටිං පවෙසෙත්වා ඡත්තං උජුකං ඨපෙත්වා හෙට්ඨා ඡායාය නිසීදන්ති, තිට්ඨන්ති වා, තාදිසෙ ඡත්තාධාරෙ.

637. චාපොති මජ්ඣෙ වඞ්කකාජදණ්ඩසදිසා ධනුවිකති. කොදණ්ඩොති විද්ධදණ්ඩා ධනුවිකති.

සුරුසුරුවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. පාදුකවග්ගවණ්ණනා

647. සත්තමවග්ගෙ රුක්ඛතො පතිතොති එකං ඔලම්බනසාඛං ගහෙත්වා පතිතො. පාළියාති අත්තනො ආචාරප්පකාසකගන්ථස්ස. ධීරත්ථූති ධී අත්ථු, නින්දා හොතූති අත්ථො. විනිපාතනහෙතුනාති විනිපාතනස්ස හෙතුභාවෙන. ත්වන්ති උපයොගත්ථෙ පච්චත්තවචනං, තං ඉච්චෙව වා පාඨො. අස්මාති පාසාණො.

649. න කථෙතබ්බන්ති ථෙරෙන අත්තනො කඞ්ඛාට්ඨානස්ස පුච්ඡිතත්තා වුත්තං. දහරස්ස අත්ථකොසල්ලං ඤාතුං පුච්ඡිතෙන උච්චාසනෙ නිසින්නස්ස ආචරියස්ස අනුයොගදානනයෙන වත්තුං වට්ටති.

652. ඛෙළෙන චෙත්ථ සිඞ්ඝාණිකාපි සඞ්ගහිතාති එත්ථ උදකගණ්ඩුසකං කත්වා උච්ඡුකචවරාදිඤ්ච මුඛෙනෙව හරිතුං උදකෙසු ඡඩ්ඩෙතුං වට්ටතීති දට්ඨබ්බං. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙව.

පාදුකවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සෙඛියවණ්ණනානයො නිට්ඨිතො.

655. අධිකරණසමථෙසු ච ඉධ වත්තබ්බං නත්ථි.

ඉති සමන්තපාසාදිකාය විනයට්ඨකථාය විමතිවිනොදනියං

භික්ඛුවිභඞ්ගවණ්ණනානයො නිට්ඨිතො.

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස