📜

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

විනයපිටකෙ

විනයාලඞ්කාර-ටීකා (පඨමො භාගො)

ගන්ථාරම්භකථා

මුත්තහාරාදිනයගාථා

යො ලොකෙ ලොකලොකො වරතරපරදො රාජරාජග්ගජඤ්ඤො;

ආකාසාකාරකාරො පරමරතිරතො දෙවදෙවන්තවජ්ජො.

සංසාරාසාරසාරො සුනරනමනතො මාරහාරන්තරට්ඨො;

ලොකාලඞ්කාරකාරො අතිසතිගතිමා ධීරවීරත්තරම්මො.

සීහනිවත්තනනයගාථා

සංසාරචක්කවිද්ධංසං, සම්බුද්ධං තං සුමානසං;

සංනමාමි සුගුණෙසං, සංදෙසිතසුදුද්දසං.

අනොතත්තොදකාවත්තනයගාථා

යෙන විද්ධංසිතා පාපා, යෙන නිබ්බාපිතා දරා;

යෙන ලොකා නිස්සරිසුං, යෙන චාහං නමාමි තං.

චතුදීපචක්කවත්තනනයගාථා

සඞ්ඝං සසඞ්ඝං නමාමි, වන්තන්තවරධම්මජං;

මග්ගග්ගමනඵලට්ඨං, සුසංසං සුභමානසං.

අබ්යපෙතචතුපාදආදියමකගාථා

විනයං විනයං සාරං, සඞ්ගහං සඞ්ගහං කරං;

චරියං චරියං වන්දෙ, පරමං පරමං සුතං.

බ්යපෙතචතුපාදආදිඅන්තයමකගාථා

පකාරෙ බහුපකාරෙ, සාගරෙ ගුණසාගරෙ;

ගරවො මම ගරවො, වන්දාමි අභිවන්දාමි.

වත්ථුත්තයෙ ගන්ථකාරෙ, ගරූසු සාදරං මයා;

කතෙන නමක්කාරෙන, හිත්වා සබ්බෙ උපද්දවෙ.

සික්ඛාකාමෙහි ධීරෙහි, ජිනසාසනකාරිභි;

භික්ඛූහි විනයඤ්ඤූහි, සාදරං අභියාචිතො.

වණ්ණයිස්සාමි විනය-සඞ්ගහං පීතිවඩ්ඪනං;

භික්ඛූනං වෙනයිකානං, යථාසත්තිබලං අහං.

පොරාණෙහි කතා ටීකා, කිඤ්චාපි අත්ථි සා පන;

අතිසඞ්ඛෙපභාවෙන, න සාධෙති යථිච්ඡිතං.

තස්මා හි නානාසත්ථෙහි, සාරමාදාය සාධුකං;

නාතිසඞ්ඛෙපවිත්ථාරං, කරිස්සං අත්ථවණ්ණනං.

විනයාලඞ්කාරං නාම, පෙසලානං පමොදනං;

ඉමං පකරණං සබ්බෙ, සම්මා ධාරෙන්තු සාධවොති.

ගන්ථාරම්භකථාවණ්ණනා

විවිධවිසෙසනයසමන්නාගතං කායවාචාවිනයනකරණසමත්ථං ලජ්ජිපෙසලභික්ඛූනං සංසයවිනොදනකාරකං යොගාවචරපුග්ගලානං සීලවිසුද්ධිසම්පාපකං ජිනසාසනවුඩ්ඪිහෙතුභූතං පකරණමිදමාරභිතුකාමො අයමාචරියාසභො පඨමං තාව රතනත්තයපණාමපණාමාරහභාවඅභිධෙය්යකරණහෙතු කරණප්පකාරපකරණාභිධානනිමිත්තපයොජනානි දස්සෙතුං ‘‘වත්ථුත්තයං නමස්සිත්වා’’තිආදිමාහ. එත්ථ හි වත්ථුත්තයං නමස්සිත්වාති ඉමිනා රතනත්තයපණාමො වුත්තො පණාමෙතබ්බපණාමඅත්ථදස්සනතො. සරණං සබ්බපාණිනන්ති ඉමිනා පණාමාරහභාවො පණාමහෙතුදස්සනතො. පාළිමුත්තවිනිච්ඡයන්ති අභිධෙය්යො ඉමස්ස පකරණස්ස අත්ථභාවතො. විප්පකිණ්ණමනෙකත්ථාති කරණහෙතු තෙනෙවකාරණෙන පකරණස්ස කතත්තා. සමාහරිත්වා එකත්ථ, දස්සයිස්සමනාකුලන්ති කරණප්පකාරො තෙනාකාරෙන පකරණස්ස කරණතො. පකරණාභිධානං පන සමාහරිතසද්දස්ස සාමත්ථියතො දස්සිතං සමාහරිත්වා දස්සනෙනෙව ඉමස්ස පකරණස්ස විනයසඞ්ගහඉති නාමස්ස ලභනතො.

නිමිත්තං පන අජ්ඣත්තිකබාහිරවසෙන දුවිධං. තත්ථ අජ්ඣත්තිකං නාම කරුණා, තං දස්සනකිරියාය සාමත්ථියතො දස්සිතං තස්මිං අසති දස්සනකිරියාය අභාවතො. බාහිරං නාම සොතුජනසමූහො, තං යොගාවචරභික්ඛූනන්ති තස්ස කරුණාරම්මණභාවතො. පයොජනං පන දුවිධං පණාමපයොජනපකරණපයොජනවසෙන. තත්ථ පණාමපයොජනං නාම අන්තරායවිසොසනපසාදජනනාදිකං, තං සරණං සබ්බපාණිනන්ති ඉමස්ස සාමත්ථියතො දස්සිතං හෙතුම්හි සති ඵලස්ස අවිනාභාවතො. වුත්තඤ්හි අභිධම්මටීකාචරියෙන ‘‘ගුණවිසෙසවා හි පණාමාරහො හොති, පණාමාරහෙ ච කතො පණාමො වුත්තප්පයොජනසිද්ධිකරොව හොතී’’ති (ධ. ස. මූලටී. 1). පකරණපයොජනම්පි දුවිධං මුඛ්යානුසඞ්ගිකවසෙන. තෙසු මුඛ්යපයොජනං නාම බ්යඤ්ජනානුරූපං අත්ථස්ස පටිවිජ්ඣනං පකාසනඤ්ච අත්ථානුරූපං බ්යඤ්ජනස්ස උද්දිසනං උද්දෙසාපනඤ්ච, තං විනයෙ පාටවත්ථායාති ඉමිනා වුත්තං. අනුසඞ්ගිකපයොජනං නාම සීලාදිඅනුපාදාපරිනිබ්බානන්තො අත්ථො, තං සමාහරිත්වා එකත්ථ දස්සයිස්සන්ති ඉමස්ස සාමත්ථියෙන දස්සිතං එකත්ථ සමාහරිත්වා දස්සනෙ සති තදුග්ගහපරිපුච්ඡාදිනා කතපයොගස්ස අනන්තරායෙන තදත්ථසිජ්ඣනතොති.

කිමත්ථං පනෙත්ථ රතනත්තයපණාමාදයො ආචරියෙන කතා, නනු අධිප්පෙතගන්ථාරම්භොව කාතබ්බොති? වුච්චතෙ – එත්ථ රතනත්තයපණාමකරණං තබ්බිහතන්තරායො හුත්වා අනායාසෙන ගන්ථපරිසමාපනත්ථං. පණාමාරහභාවවචනං අත්තනො යුත්තපත්තකාරිතාදස්සනත්ථං, තං විඤ්ඤූනං තොසාපනත්ථං, තං පකරණස්ස උග්ගහණත්ථං, තං සබ්බසම්පත්තිනිප්ඵාදනත්ථං. අභිධෙය්යකථනං විදිතාභිධෙය්යස්ස ගන්ථස්ස විඤ්ඤූනං උග්ගහධාරණාදිවසෙන පටිපජ්ජනත්ථං. කරණහෙතුකථනං අකාරණෙ කතස්ස වායාමස්ස නිප්ඵලභාවතො තප්පටික්ඛෙපනත්ථං. කරණප්පකාරකථනං විදිතප්පකාරස්ස ගන්ථස්ස සොතූනං උග්ගහණාදීසු රුචිජනනත්ථං. අභිධානදස්සනං වොහාරසුඛත්ථං. නිමිත්තකථනං ආසන්නකාරණදස්සනත්ථං. පයොජනදස්සනං දුවිධපයොජනකාමීනං සොතූනං සමුස්සාහජනනත්ථන්ති.

රතනත්තයපණාමපයොජනං පන බහූහි පකාරෙහි විත්ථාරයන්ති ආචරියා, තං තත්ථ තත්ථ වුත්තනයෙනෙව ගහෙතබ්බං. ඉධ පන ගන්ථගරුභාවමොචනත්ථං අට්ඨකථාචරියෙහි අධිප්පෙතපයොජනමෙව කථයිම්හ. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථාචරියෙන –

‘‘නිපච්චකාරස්සෙතස්ස ;

කතස්ස රතනත්තයෙ;

ආනුභාවෙන සොසෙත්වා;

අන්තරායෙ අසෙසතො’’ති. (ධ. ස. අට්ඨ. ගන්ථාරම්භකථා 7);

අයමෙත්ථ සමුදායත්ථො, අයං පන අවයවත්ථො – අහං සබ්බපාණීනං සරණං සරණීභූතං වත්ථුත්තයං නමස්සාමි, නමස්සිත්වා යොගාවචරභික්ඛූනං විනයෙ පාටවත්ථාය අනෙකත්ථවිප්පකිණ්ණං පාළිමුත්තවිනිච්ඡයං එකත්ථ සමාහරිත්වා අනාකුලං කත්වා දස්සයිස්සං දස්සයිස්සාමීති යොජනා.

තත්ථ වසන්ති එත්ථාති වත්ථු. කිං තං? බුද්ධාදිරතනං. තඤ්හි යස්මා සරණගතා සප්පුරිසා සරණගමනසමඞ්ගිනො හුත්වා බුද්ධාදිරතනං ආරම්මණං කත්වා තස්මිං ආරම්මණෙ වසන්ති ආවසන්ති නිවසන්ති, තස්මා ‘‘වත්ථූ’’ති වුච්චති. ආරම්මණඤ්හි ආධාරො, ආරම්මණිකං ආධෙය්යොති. ඉතො පරානිපි වත්ථුසද්දස්ස වචනත්ථාදීනි ආචරියෙහි වුත්තානි, තානිපි තත්ථ තත්ථ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බානි. ඉධ පන ගන්ථවිත්ථාරපරිහරණත්ථං එත්තකමෙව වුත්තන්ති වෙදිතබ්බන්ති. තිණ්ණං සමූහොති තයං, තයො අංසා අවයවා අස්සාති වා තයං. කිං තං? සමුදායො. වත්ථූනං තයන්ති වත්ථුත්තයං. කිං තං? බුද්ධාදිරතනත්තයං. නමස්සාමීති නමස්සිත්වා, අනමින්ති නමස්සිත්වා. බුද්ධාදිරතනඤ්හි ආරම්මණං කත්වා චිත්තස්ස උප්පජ්ජනකාලෙ ත්වා-පච්චයො පච්චුප්පන්නකාලිකො හොති, තස්මා පඨමො විග්ගහො කතො, පාළිමුත්තවිනිච්ඡයං එකත්ථ දස්සනකාලෙ අතීතකාලිකො, තස්මා දුතියො විග්ගහො. තෙනෙව ච කාරණෙන අත්ථයොජනායපි පච්චුප්පන්නකාලඅතීතකාලවසෙන යොජනා කතා.

සරති හිංසතීති සරණං. කිං තං? බුද්ධාදිරතනත්තයං. තඤ්හි සරණගතානං සප්පුරිසානං භයං සන්තාසං දුක්ඛං දුග්ගතිවිනිපාතං සංකිලෙසං සරති හිංසති විනාසෙති, තස්මා ‘‘සරණ’’න්ති වුච්චති. වුත්තඤ්හි භගවතා –

‘‘යස්මිං, මහානාම, සමයෙ අරියසාවකො තථාගතං අනුස්සරති, නෙවස්ස තස්මිං සමයෙ රාගපරියුට්ඨිතං චිත්තං හොතී’’තිආදි (අ. නි. 6.10; 11.11),

‘‘එවං බුද්ධං සරන්තානං;

ධම්මං සඞ්ඝඤ්ච භික්ඛවො;

භයං වා ඡම්භිතත්තං වා;

ලොමහංසො න හෙස්සතී’’ති ච. (සං. නි. 1.249);

යස්මා පන ‘‘සරණ’’න්ති ඉදං පදං ‘‘නාථ’’න්ති පදස්ස වෙවචනභූතං කිතසුද්ධනාමපදං හොති, න කිතමත්තපදං, තස්මා ධාත්වත්ථො අන්තොනීතො. ‘‘සර හිංසාය’’න්ති හි වුත්තං හිංසත්ථං ගහෙත්වා සබ්බපාණීනං සරණං හිංසකං වත්ථුත්තයං නමස්සිත්වා විඤ්ඤායමානෙ අනිට්ඨප්පසඞ්ගතො සබ්බපාණීනං සරණං සරණීභූතං නාථභූතං වත්ථුත්තයං නමස්සිත්වාති විඤ්ඤායමානෙයෙව යුජ්ජති, තෙනෙව ච කාරණෙන අත්ථයොජනායම්පි තථා යොජනා කතා. සබ්බ-සද්දො නිරවසෙසත්ථවාචකං සබ්බනාමපදං. සහ අවෙන යො වත්තතීති සබ්බොති කතෙ පන සකල-සද්දො විය සමුදායවාචකං සමාසනාමපදං හොති. පාණො එතෙසං අත්ථීති පාණිනො, පාණොති චෙත්ථ ජීවිතින්ද්රියං අධිප්පෙතං. සබ්බෙ පාණිනො සබ්බපාණිනො, තෙසං සබ්බපාණීනං. එත්තාවතා වත්ථුත්තයස්ස සබ්බලොකසරණභාවං, තතොයෙව ච නමස්සනාරහභාවං, නමස්සනාරහෙ ච කතායනමස්සනකිරියාය යථාධිප්පෙතත්ථසිද්ධිකරභාවං, අත්තනො කිරියාය ච ඛෙත්තඞ්ගතභාවං දස්සෙති.

එවං සහෙතුකං රතනත්තයපණාමං දස්සෙත්වා ඉදානි පකරණාරම්භස්ස සනිමිත්තං මුඛ්යපයොජනං දස්සෙතුමාහ ‘‘විනයෙපාටවත්ථාය, යොගාවචරභික්ඛූන’’න්ති. එත්ථ ච විනයෙ පාටවත්ථායාති මුඛ්යපයොජනදස්සනං, තංදස්සනෙන ච අනුසඞ්ගිකපයොජනම්පි විභාවිතමෙව හොති කාරණෙ සිද්ධෙ කාරියස්ස සිජ්ඣනතො. යොගාවචරභික්ඛූනන්ති බාහිරනිමිත්තදස්සනං, තස්මිං දස්සිතෙ අජ්ඣත්තිකනිමිත්තම්පි දීපිතමෙව හොති ආරම්මණෙ ඤාතෙ ආරම්මණිකස්ස ඤාතබ්බතො. තත්ථ විවිධා නයා එත්ථාති විනයො, දුවිධපාතිමොක්ඛදුවිධවිභඞ්ගපඤ්චවිධපාතිමොක්ඛුද්දෙසපඤ්චආපත්තික්ඛන්ධසත්තආපත්තික්ඛන්ධාදයො විවිධා අනෙකප්පකාරා නයා එත්ථ සන්තීති අත්ථො. අථ වා විසෙසා නයා එත්ථාති විනයො, දළ්හීකම්මසිථිලකරණපයොජනා අනුපඤ්ඤත්තිනයාදයො විසෙසා නයා එත්ථ සන්තීති අත්ථො. අථ වා විනෙතීති විනයො. කායො විනෙති කායවාචායො, ඉති කායවාචානං විනයනතො විනයො. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං –

‘‘විවිධවිසෙසනයත්තා ;

විනයනතො චෙව කායවාචානං;

විනයත්ථවිදූහි අයං;

විනයො ‘විනයො’ති අක්ඛාතො’’ති. (පාරා. අට්ඨ. 1.පඨමමහාසඞ්ගීතිකථා; ධ. ස. අට්ඨ. නිදානකථා; දී. නි. අට්ඨ. 1.පඨමමහාසඞ්ගීතිකථා);

කො සො? විනයපිටකං. තස්මිං විනයෙ. පටති වියත්තභාවං ගච්ඡතීති පටු. කො සො? පණ්ඩිතො. පටුනො භාවො පාටවං. කිං තං? ඤාණං. අසති කාරණානුරූපං භවතීති අත්ථො. කො සො? පයොජනං. පාටවමෙව අත්ථො පාටවත්ථො, තස්ස පාටවත්ථාය, විනයපිටකෙ කොසල්ලඤාණපයොජනායාති වුත්තං හොති. යුඤ්ජනං යොගො, කම්මට්ඨානමනසිකාරො. අවචරන්තීති අවචරා, යොගෙ අවචරා යොගාවචරා, කම්මට්ඨානිකා භික්ඛූ. සංසාරෙ භයං ඉක්ඛන්තීති භික්ඛූ, යොගාවචරා ච තෙ භික්ඛූ චාති යොගාවචරභික්ඛූ, තෙසං යොගාවචරභික්ඛූනං. එතෙන විනයෙ පටුභාවො නාම භික්ඛූනංයෙව අත්ථො හොති, න ගහට්ඨතාපසපරිබ්බාජකාදීනං. භික්ඛූසු ච කම්මට්ඨානෙ නියුත්තානං ලජ්ජිපෙසලභික්ඛූනංයෙව, න විස්සට්ඨකම්මට්ඨානානං අලජ්ජිභික්ඛූනන්ති ඉමමත්ථං දස්සෙති.

එවං පකරණාරම්භස්ස සනිමිත්තං පයොජනං දස්සෙත්වා ඉදානි සහෙතුකං අභිධෙය්යං දස්සෙතුං ‘‘විප්පකිණ්ණමනෙකත්ථ, පාළිමුත්තවිනිච්ඡය’’න්ති ආහ. තත්ථ විප්පකිණ්ණං අනෙකත්ථාති ඉමිනා පකරණාරම්භස්ස හෙතුං දස්සෙති හෙතුමන්තවිසෙසනත්තා, ඉමස්ස අනෙකත්ථවිප්පකිණ්ණත්තායෙව ආචරියස්ස ආරම්භො හොති, න අවිප්පකිණ්ණෙ සති. වක්ඛති හි ‘‘සමාහරිත්වා එකත්ථ දස්සයිස්ස’’න්ති (වි. සඞ්ග. අට්ඨ. ගන්ථාරම්භකථා). පාළිමුත්තවිනිච්ඡයන්ති ඉමිනා පකරණාභිධෙය්යං. තත්ථ කිරති වික්ඛිපතීති කිණ්ණො, පකාරෙන කිණ්ණො පකිණ්ණො, විවිධෙන පකිණ්ණො විප්පකිණ්ණො. කො සො? පාළිමුත්තවිනිච්ඡයො, තං විප්පකිණ්ණං.

අනෙකත්ථාති එත්ථ සඞ්ඛ්යාවාචකො සබ්බනාමිකො එක-සද්දො, න එකො අනෙකෙ. බහ්වත්ථවාචකො අනෙකසද්දො. එකන්තඑකවචනන්තොපි එක-සද්දො න-ඉතිනිපාතෙන යුත්තත්තා බහුවචනන්තො ජාතොති. තත්ථ අනෙකත්ථ බහූසූති අත්ථො, පාරාජිකකණ්ඩට්ඨකථාදීසු අනෙකෙසු පකරණෙසූති වුත්තං හොති. පොරාණටීකායං පන අනෙකත්ථාති අනෙකෙසු සික්ඛාපදපදෙසෙසූති අත්ථො දස්සිතො, එවඤ්ච සති උපරි ‘‘සමාහරිත්වා එකත්ථා’’ති වක්ඛමානත්තා ‘‘අනෙකත්ථවිප්පකිණ්ණං එකත්ථ සමාහරිත්වා’’ති ඉමෙසං පදානං සහයොගීභූතත්තා අනෙකෙසු සික්ඛාපදපදෙසෙසු විප්පකිණ්ණං එකස්මිං සික්ඛාපදපදෙසෙ සමාහරිත්වාති අත්ථො භවෙය්ය, සො ච අත්ථො අයුත්තො. කස්මා? අනෙකෙසු පකරණෙසු විප්පකිණ්ණං එකස්මිං පකරණෙ සමාහරිත්වාති අත්ථො අම්හෙහි වුත්තො. අථ පන ‘‘එකත්ථා’’ති ඉමස්ස ‘‘එකතො’’ති අත්ථං විකප්පෙත්වා අනෙකෙසු සික්ඛාපදපදෙසෙසු විප්පකිණ්ණං එකතො සමාහරිත්වාති අත්ථං ගණ්හෙය්ය, සො අත්ථො යුත්තො භවෙය්ය.

පකට්ඨානං ආළීති පාළි, උත්තමානං වචනානං අනුක්කමොති අත්ථො. අථ වා අත්තත්ථපරත්ථාදිභෙදං අත්ථං පාලෙති රක්ඛතීති පාළි, ලළානමවිසෙසො. කා සා? විනයතන්ති. මුච්චතීති මුත්තො, පාළිතො මුත්තො පාළිමුත්තො. ඡින්දියතෙ අනෙනාති ඡයො, නීහරිත්වා ඡයො නිච්ඡයො, විසෙසෙන නිච්ඡයො විනිච්ඡයො, ඛිලමද්දනාකාරෙන පවත්තො සද්දනයො අත්ථනයො ච. පාළිමුත්තො ච සො විනිච්ඡයො චාති පාළිමුත්තවිනිච්ඡයො, තං පාළිමුත්තවිනිච්ඡයං. ඉදඤ්ච ‘‘ආනගරා ඛදිරවන’’න්තිආදීසු විය යෙභුය්යනයවසෙන වුත්තං කත්ථචි පාළිවිනිච්ඡයස්සපි දිස්සනතො. පොරාණටීකායං පන පාළිවිනිච්ඡයො ච පාළිමුත්තවිනිච්ඡයො ච පාළිමුත්තවිනිච්ඡයොති එවං එකදෙසසරූපෙකසෙසවසෙන වා එතං වුත්තන්ති දට්ඨබ්බන්ති දුතියනයොපි වුත්තො, එවඤ්ච සති පාළිවිනිච්ඡයපාළිමුත්තවිනිච්ඡයෙහි අඤ්ඤස්ස විනිච්ඡයස්ස අභාවා කිමෙතෙන ගන්ථගරුකරෙන පාළිමුත්තග්ගහණෙන. විසෙසනඤ්හි සම්භවබ්යභිචාරෙ ච සති සාත්ථකං සියාති පඨමනයොව ආරාධනීයො හොති.

එවං සහෙතුකං අභිධෙය්යං දස්සෙත්වා ඉදානි කරණප්පකාරං දස්සෙති ‘‘සමාහරිත්වා’’තිආදිනා. දුවිධො හෙත්ථ කරණප්පකාරො එකත්ථසමාහරණඅනාකුලකරණවසෙන. සො දුවිධොපි තෙන පකාරෙන පකරණස්ස කතත්තා ‘‘කරණප්පකාරො’’ති වුච්චති. තත්ථ සමාහරිස්සාමීති සමාහරිත්වා, සං-සද්දො සඞ්ඛෙපත්ථො, තස්මා සඞ්ඛිපිය ආහරිස්සාමීති අත්ථො. අනාගතකාලිකවසෙන පච්චමානෙන ‘‘දස්සයිස්ස’’න්ති පදෙන සමානකාලත්තා අනාගතකාලිකො ඉධ ත්වා-පච්චයො වුත්තො. එකත්ථාති එකස්මිං ඉධ විනයසඞ්ගහප්පකරණෙ. එකත්ථාති වා එකතො. දස්සයිස්සන්ති දස්සයිස්සාමි, ඤාපයිස්සාමීති අත්ථො. ආකුලති බ්යාකුලතීති ආකුලො, න ආකුලො අනාකුලො, පුබ්බාපරබ්යාකිණ්ණවිරහිතො පාළිමුත්තවිනිච්ඡයො. අනාකුලන්ති පන භාවනපුංසකං, තස්මා කරධාතුමයෙන කත්වාසද්දෙන යොජෙත්වා දස්සනකිරියාය සම්බන්ධිතබ්බං.

එවං රතනත්තයපණාමාදිකං පුබ්බකරණං දස්සෙත්වා ඉදානි යෙ පාළිමුත්තවිනිච්ඡයෙ දස්සෙතුකාමො, තෙසං අනුක්කමකරණත්ථං මාතිකං ඨපෙන්තො ‘‘තත්රායං මාතිකා’’තිආදිමාහ. මාතිකාය හි අසති දස්සිතවිනිච්ඡයා විකිරන්ති විධංසෙන්ති යථා තං සුත්තෙන අසඞ්ගහිතානි පුප්ඵානි. සන්තියා පන මාතිකාය දස්සිතවිනිච්ඡයා න විකිරන්ති න විධංසෙන්ති යථා තං සුත්තෙන සඞ්ගහිතානි පුප්ඵානි. තං තං අත්ථං ජානිතුකාමෙහි මාතිකානුසාරෙන ගන්ත්වා ඉච්ඡිතිච්ඡිතවිනිච්ඡයං පත්වා සො සො අත්ථො ජානිතබ්බො හොති, තස්මා සුඛග්ගහණත්ථං මාතිකා ඨපිතා. තත්ථ තත්රාති තස්මිං පාළිමුත්තවිනිච්ඡයෙ. අයන්ති අයං මයා වක්ඛමානා. මාතා වියාති මාතිකා. යථා හි පුත්තා මාතිතො පභවන්ති, එවං නිද්දෙසපදානි උද්දෙසතො පභවන්ති, තස්මා උද්දෙසො මාතිකා වියාති ‘‘මාතිකා’’ති වුච්චති.

දිවාසෙය්යාතිආදීසු දිවාසෙය්යා දිවාසෙය්යවිනිච්ඡයකථා. පරික්ඛාරො පරික්ඛාරවිනිච්ඡයකථා…පෙ… පකිණ්ණකං පකිණ්ණකවිනිච්ඡයකථාති යොජනා. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘දිවාසයනවිනිච්ඡයකථා සමත්තා’’තිආදි. ඉති-සද්දො ඉදමත්ථො වා නිදස්සනත්ථො වා පරිසමාපනත්ථො වා. තෙසු ඉදමත්ථෙ කා සා? දිවාසෙය්යා…පෙ… පකිණ්ණකං ඉති අයන්ති. නිදස්සනත්ථෙ කථං සා? දිවාසෙය්යා…පෙ… පකිණ්ණකං ඉති දට්ඨබ්බාති. පරිසමාපනත්ථෙ සා කිත්තකෙන පරිසමත්තා? දිවාසෙය්යා…පෙ… පකිණ්ණකං ඉති එත්තකෙන පරිසමත්තාති අත්ථො. ඉමෙසං පන දිවාසෙය්යාදිපදානං වාක්යවිග්ගහං කත්වා අත්ථෙ ඉධ වුච්චමානෙ අතිපපඤ්චො භවිස්සති, සොතූනඤ්ච දුස්සල්ලක්ඛණීයො, තස්මා තස්ස තස්ස නිද්දෙසස්ස ආදිම්හියෙව යථානුරූපං වක්ඛාම.

ගන්ථාරම්භකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.