📜

12. රූපියාදිපටිග්ගහණවිනිච්ඡයකථා

59. එවං ¶ කයවික්කයසමාපත්තිවිනිච්ඡයං කථෙත්වා ඉදානි රූපියාදිපටිග්ගහණවිනිච්ඡයං කථෙන්තො ‘‘රූපියාදිපටිග්ගහො’’තිආදිමාහ. තත්ථ සඤ්ඤාණත්ථාය කතං රූපං එත්ථ අත්ථීති ¶ රූපියං, යං කිඤ්චි වොහාරූපගං ධනං. තෙන වුත්තං සමන්තපාසාදිකායං (පාරා. අට්ඨ. 2.583-584) ‘‘ඉධ පන යං කිඤ්චි වොහාරගමනීයං කහාපණාදි අධිප්පෙත’’න්ති. පඨමං ආදීයතීතිආදි, කිං තං? රූපියං, රූපියං ආදි යෙසං තෙති රූපියාදයො, දාසිදාසඛෙත්තවත්ථුආදයො, පටිග්ගහණං පටිග්ගහො, සම්පටිච්ඡනන්ති අත්ථො. රූපියාදීනං පටිග්ගහො රූපියාදිපටිග්ගහො. ජාතසමයෙ උප්පන්නං රූපමෙව රූපං අස්ස භවති, න විකාරමාපජ්ජතීති ජාතරූපං, සුවණ්ණං. ධවලසභාවතාය සත්තෙහි රඤ්ජියතෙති රජතං, සජ්ඣු. ජාතරූපෙන කතො මාසකො ජාතරූපමාසකො. රජතෙන කතො මාසකො රජතමාසකොති ඉදං චතුබ්බිධමෙව නිස්සග්ගියවත්ථු හොති, න ලොහමාසකාදයොති ආහ ‘‘තම්බලොහාදීහි…පෙ… සඞ්ගහිතො’’ති. තම්බලොහාදීහීති ආදි-සද්දෙන කංසලොහවට්ටලොහතිපුසීසාදීහි කතොපි ලොහමාසකොයෙවාති දස්සෙති. කිං ඉදමෙව නිස්සග්ගියවත්ථු හොති, උදාහු මුත්තාදයොපීති ආහ ‘‘මුත්තා…පෙ… දුක්කටවත්ථූ’’ති. ඉමෙසං ද්වින්නං වත්ථූනං කො විසෙසොති ආහ ‘‘තත්ථ නිස්සග්ගියවත්ථුං…පෙ… දුක්කටමෙවා’’ති. තත්ථ නිස්සග්ගියවත්ථු අත්තනො අත්ථාය නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං, සෙසානං අත්ථාය දුක්කටං, දුක්කටවත්ථු සබ්බෙසං අත්ථාය දුක්කටමෙවාති යොජනා.

ඉදානි තෙසු වත්ථූසු කප්පියාකප්පියවිනිච්ඡයං විත්ථාරතො දස්සෙතුං ආහ ‘‘තත්රායං විනිච්ඡයො’’ති. තත්ථ සම්පටිච්ඡිතුං න වට්ටති, කස්මා? ‘‘ඉදං සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති අකප්පියවොහාරෙන දින්නත්තා. දත්වා පක්කමති, වට්ටති, කස්මා? සඞ්ඝස්ස හත්ථෙ අදත්වා වඩ්ඪකීආදීනං හත්ථෙ දින්නත්තා. එවම්පි වට්ටති ගිහීනං හත්ථෙ ඨපිතත්තා. පටික්ඛිපිතුං න වට්ටති සඞ්ඝගණපුග්ගලානං අනාමසිතත්තා. ‘‘න වට්ටතී’’ති පටික්ඛිපිතබ්බං ‘‘තුම්හෙ ගහෙත්වා ¶ ඨපෙථා’’ති වුත්තත්තා. පටිග්ගහණෙපි පරිභොගෙපි ආපත්තීති ‘‘සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති වුත්තත්තා පටිග්ගහණෙ පාචිත්තියං, පරිභොගෙ දුක්කටං. ස්වෙව සාපත්තිකොති දුක්කටාපත්තිං සන්ධාය වදති. වදති, වට්ටති ‘‘තුම්හෙ පච්චයෙ පරිභුඤ්ජථා’’ති කප්පියවොහාරෙන වුත්තත්තා. චීවරත්ථාය දින්නං චීවරෙයෙව උපනෙතබ්බං, කස්මා? යථා දායකා වදන්ති, තථා පටිපජ්ජිතබ්බත්තා. සෙනාසනපච්චයස්ස ඉතරපච්චයත්තයතො විසෙසං ¶ දස්සෙන්තො ‘‘සෙනාසනත්ථායා’’තිආදිමාහ. ඉමිනා අවිස්සජ්ජියඅවෙභඞ්ගියභාවං දස්සෙති. එවං සන්තෙපි ආපදාසු කත්තබ්බවිධිං දස්සෙන්තො ‘‘සචෙ පනා’’තිආදිමාහ.

60. එවං නිස්සග්ගියවත්ථූසු කත්තබ්බවිධිං දස්සෙත්වා ඉදානි දුක්කටවත්ථූසු කත්තබ්බවිධිං දස්සෙන්තො ‘‘සචෙ කොචි මය්හ’’න්ත්යාදිමාහ. එත්ථ පන පටිග්ගහණෙපි පරිභොගෙපි ආපත්තීති දුක්කටමෙව සන්ධාය වුත්තං. තළාකස්සපි ඛෙත්තසඞ්ගහිතත්තා තස්ස පටිග්ගහණෙපි ආපත්ති වුත්තා. ‘‘චත්තාරො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජථාති දෙතීති එත්ථ ‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස චත්තාරො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජිතුං තළාකං දම්මී’ති වා ‘චතුපච්චයපරිභොගත්ථං තළාකං දම්මී’ති වා වදති, වට්ටතියෙව. ‘ඉතො තළාකතො උප්පන්නෙ පච්චයෙ දම්මී’ති වුත්තෙ පන වත්තබ්බමෙව නත්ථී’’ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. 2.537-539) වුත්තං. විමතිවිනොදනියම්පි (වි. වි. ටී. 1.538-539) තථෙව වත්වා ‘‘ඉදඤ්ච සඞ්ඝස්ස දීයමානඤ්ඤෙව සන්ධාය වුත්තං, පුග්ගලස්ස පන එවම්පි දින්නං තළාකඛෙත්තාදි න වට්ටති. සුද්ධචිත්තස්ස පන උදකපරිභොගත්ථං කූපපොක්ඛරණිආදයො වට්ටන්ති. ‘සඞ්ඝස්ස තළාකං අත්ථි, තං කථ’න්ති හි ආදිනා සබ්බත්ථ සඞ්ඝවසෙනෙව වුත්ත’’න්ති වුත්තං. හත්ථෙ භවිස්සතීති වසෙ භවිස්සති.

කප්පියකාරකං ඨපෙථාති වුත්තෙති සාමීචිවසෙන වුත්තං, අවුත්තෙපි ඨපෙන්තස්ස න දොසො අත්ථි. තෙනාහ ‘‘උදකං වාරෙතුං ¶ ලබ්භතී’’ති. යස්මා පරසන්තකං භික්ඛූනං නාසෙතුං න වට්ටති, තස්මා ‘‘න සස්සකාලෙ’’ති වුත්තං. සස්සකාලෙපි තාසෙත්වා මුඤ්චිතුං වට්ටති, අමුඤ්චතො පන භණ්ඩදෙය්යං. ජනපදස්ස සාමිකොති ඉමිනාව යො තං ජනපදං විචාරෙති, තෙනපි අච්ඡින්දිත්වා දින්නං වට්ටතියෙවාති වදන්ති. පුන දෙතීති අච්ඡින්දිත්වා පුන දෙති, එවම්පි වට්ටතීති සම්බන්ධො. ඉමිනා යෙන කෙනචි ඉස්සරෙන ‘‘පරිච්චත්තමිදං භික්ඛූහි අස්සාමික’’න්ති සඤ්ඤාය අත්තනො ගහෙත්වා දින්නං වට්ටතීති දස්සෙති. උදකවාහකන්ති උදකමාතිකං. කප්පියවොහාරෙපි විනිච්ඡයං වක්ඛාමීති පාඨසෙසො. උදකවසෙනාති උදකපරිභොගත්ථං. සුද්ධචිත්තානන්ති උදකපරිභොගත්ථමෙව. ඉදං සහත්ථෙන ච අකප්පියවොහාරෙන ච කරොන්තෙ සන්ධාය වුත්තං. ‘‘සස්සසම්පාදනත්ථ’’න්ති එවං අසුද්ධචිත්තානම්පි පන සයං අකත්වා කප්පියවොහාරෙන ආණාපෙතුං වට්ටති එව. කප්පියකාරකං ඨපෙතුං න වට්ටතීති ඉදං සහත්ථාදිනා කතතළාකත්තා අස්සාරුප්පන්ති වුත්තං. ඨපෙන්තස්ස පන තං පච්චයං පරිභුඤ්ජන්තස්ස වා සඞ්ඝස්ස ආපත්ති න පඤ්ඤායති, අට්ඨකථාපමාණෙන වා එත්ථ ආපත්ති ¶ ගහෙතබ්බා. අලජ්ජිනා කාරාපිතෙ වත්තබ්බමෙව නත්ථීති ආහ ‘‘ලජ්ජිභික්ඛුනා’’ති, මත්තිකුද්ධරණාදීසු කාරාපිතෙසූති අධිප්පායො.

61. නවසස්සෙති අකතපුබ්බෙ කෙදාරෙ. කහාපණෙති ඉමිනා ධඤ්ඤුට්ඨාපනෙ තස්සෙව අකප්පියන්ති දස්සෙති. අපරිච්ඡින්නභාගෙති ‘‘එත්තකෙ භූමිභාගෙ එත්තකො භාගො දාතබ්බො’’ති එවං අපරිච්ඡින්නභාගෙ. ධඤ්ඤුට්ඨාපනෙ කසති, පයොගෙපි දුක්කටමෙව, න කහාපණුට්ඨාපනෙ විය. ‘‘කසථ වපථා’’ති වචනෙන සබ්බෙසම්පි අකප්පියං සියාති ආහ ‘‘අවත්වා’’ති. එත්තකො නාම භාගොති එත්ථ එත්තකො කහාපණොති ඉදම්පි සන්ධාය වදති. තථාවුත්තෙපි හි තදා කහාපණානං අවිජ්ජමානත්තා ආයතිං උප්පජ්ජමානං අඤ්ඤෙසං වට්ටති ¶ එව. තෙනාහ ‘‘තස්සෙව තං අකප්පිය’’න්ති. තස්ස පන සබ්බපයොගෙසු පරිභොගෙ ච දුක්කටං. කෙචි පන ධඤ්ඤපරිභොගෙ එව ආපත්ති, න පුබ්බභාගෙති වදන්ති, තං න යුත්තං, යෙන මිනනරක්ඛණාදිනා පයොගෙන පච්ඡා ධඤ්ඤපරිභොගෙ ආපත්ති හොති තස්ස පයොගස්ස කරණෙ අනාපත්තියා අයුත්තත්තා. පරියායකථාය පන සබ්බත්ථ අනාපත්ති. තෙනෙව ‘‘එත්තකෙහි වීහීහි ඉදඤ්චිදඤ්ච ආහරථා’’ති නියමවචනෙ අකප්පියං වුත්තං. කහාපණවිචාරණෙපි එසෙව නයො. ‘‘වත්ථු ච එවරූපං නාම සංවිජ්ජති, කප්පියකාරකො නත්ථීති වත්තබ්බ’’න්තිආදිවචනඤ්චෙත්ථ සාධකං. රජ්ජුයා වා දණ්ඩෙන වාති එත්ථ ‘‘පාදෙහිපි මිනිතුං න වට්ටතී’’ති වදන්ති. ඛලෙ වා ඨත්වා රක්ඛතීති එත්ථ පන ථෙනෙත්වා ගණ්හන්තෙ දිස්වා ‘‘මා ගණ්හථා’’ති නිවාරෙන්තො රක්ඛති නාම, සචෙ පන අවිචාරෙත්වා කෙවලං තුණ්හීභූතොව රක්ඛණත්ථාය ඔලොකෙන්තො තිට්ඨති, වට්ටති. ‘‘සචෙපි තස්මිං තුණ්හීභූතෙ චොරිකාය හරන්ති, ‘මයං භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ආරොචෙස්සාමා’ති එවං වත්තුම්පි වට්ටතී’’ති වදන්ති. නීහරාපෙති පටිසාමෙතීති එත්ථාපි ‘‘සචෙ පරියායෙන වදති, වට්ටතී’’ති වදන්ති. අපුබ්බස්ස අනුප්පාදිතත්තා අඤ්ඤෙසං වට්ටතීති ආහ ‘‘තස්සෙවෙතං අකප්පිය’’න්ති.

සබ්බෙසං අකප්පියං, කස්මා? කහාපණානං විචාරිතත්තාති එත්ථ සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. 2.537-539) එවං විචාරණා කතා – නනු ච දුබ්බිචාරිතමත්තෙන තස්සෙවෙතං අකප්පියං, න සබ්බෙසං රූපියසංවොහාරෙ චතුත්ථපත්තො විය. වුත්තඤ්හි තත්ථ (පාරා. අට්ඨ. 2.589) ‘‘යො පන රූපියං අසම්පටිච්ඡිත්වා ‘ථෙරස්ස පත්තං කිණිත්වා දෙහී’ති පහිතකප්පියකාරකෙන සද්ධිං කම්මාරකුලං ගන්ත්වා පත්තං දිස්වා ‘ඉමෙ කහාපණෙ ගහෙත්වා ඉමං දෙහී’ති කහාපණෙ දාපෙත්වා ගහිතො, අයං පත්තො එතස්සෙව භික්ඛුනො න වට්ටති ¶ දුබ්බිචාරිතත්තා ¶ , අඤ්ඤෙසං පන වට්ටති මූලස්ස අසම්පටිච්ඡිතත්තා’’ති, තස්මා යං තෙ ආහරන්ති, සබ්බෙසං අකප්පියං. කස්මා? කහාපණානං විචාරිතත්තාති ඉදං කස්මා වුත්තන්ති? එත්ථ කෙචි වදන්ති ‘‘කහාපණෙ සාදියිත්වා විචාරිතං සන්ධාය එවං වුත්ත’’න්ති, සඞ්ඝිකත්තා ච නිස්සජ්ජිතුං න සක්කා, තස්මා සබ්බෙසං න කප්පතීති තෙසං අධිප්පායො. කෙචි පන ‘‘අසාදියිත්වාපි කහාපණානං විචාරිතත්තා රූපියසංවොහාරො කතො හොති, සඞ්ඝිකත්තා ච නිස්සජ්ජිතුං න සක්කා, තස්මා සබ්බෙසං න කප්පතී’’ති වදන්ති. ගණ්ඨිපදෙසු පන තීසුපි ඉදං වුත්තං ‘‘චතුත්ථපත්තො ගිහිසන්තකානංයෙව කහාපණානං විචාරිතත්තා අඤ්ඤෙසං කප්පති, ඉධ පන සඞ්ඝිකානං විචාරිතත්තා සබ්බෙසං න කප්පතී’’ති. සබ්බෙසම්පි වාදො තෙන තෙන පරියායෙන යුත්තොයෙවාති.

62. චතුසාලද්වාරෙති භොජනසාලං සන්ධාය වුත්තං.

63. ‘‘වනං දම්මි, අරඤ්ඤං දම්මී’’ති වුත්තෙ පන වට්ටතීති එත්ථ නිවාසට්ඨානත්තා පුග්ගලස්සපි සුද්ධචිත්තෙන ගහෙතුං වට්ටති. සීමං දෙමාති විහාරසීමාදිසාධාරණවචනෙන වුත්තත්තා ‘‘වට්ටතී’’ති වුත්තං. පරියායෙන කථිතත්තාති ‘‘ගණ්හාහී’’ති අවත්වා ‘‘සීමා ගතා’’ති පරියායෙන කථිතත්තා. පකතිභූමිකරණත්ථං ‘‘හෙට්ඨා ගහිතං පංසු’’න්තිආදි වුත්තං. දාසං දම්මීති එත්ථ ‘‘මනුස්සං දම්මීති වුත්තෙ වට්ටතී’’ති වදන්ති. වෙය්යාවච්චකරන්තිආදිනා වුත්තෙ පුග්ගලස්සපි දාසං ගහෙතුං වට්ටති ‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ ආරාමික’’න්ති විසෙසෙත්වා අනුඤ්ඤාතත්තා. තඤ්ච ඛො පිලින්දවච්ඡෙන ගහිතපරිභුත්තක්කමෙන, න ගහට්ඨානං දාසපරිභොගක්කමෙන. ඛෙත්තාදයො පන සබ්බෙ සඞ්ඝස්සෙව වට්ටන්ති පාළියං පුග්ගලිකවසෙන ගහෙතුං අනනුඤ්ඤාතත්තාති දට්ඨබ්බං. කුක්කුටසූකරෙ…පෙ… වට්ටතීති එත්ථ කුක්කුටසූකරෙසු දීයමානෙසු ‘‘ඉමෙහි අම්හාකං අත්ථො නත්ථි, සුඛං ජීවන්තු, අරඤ්ඤෙ විස්සජ්ජෙථා’’ති වත්තුං වට්ටති ¶ . විහාරස්ස දෙමාති සඞ්ඝිකවිහාරං සන්ධාය වුත්තං. ‘‘ඛෙත්තවත්ථුපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොතී’’තිආදිනා (දී. නි. 1.10, 194) සුත්තන්තෙසු ආගතපටික්ඛෙපො භගවතා ආපත්තියාපි හෙතුභාවෙන කතොති භගවතො අධිප්පායං ජානන්තෙහි සඞ්ගීතිකාරකමහාථෙරෙහි ඛෙත්තපටිග්ගහණාදිනිස්සිතො අයං සබ්බොපි පාළිමුත්තවිනිච්ඡයො වුත්තොති ගහෙතබ්බො.

64. චීවරචෙතාපන්නන්ති චීවරමූලං. පහිණෙය්යාති පෙසෙය්ය. චෙතාපෙත්වාති පරිවත්තෙත්වා. අච්ඡාදෙහීති ¶ වොහාරවචනමෙතං, ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දෙහීති අයං පනෙත්ථ අත්ථො. ආභතන්ති ආනීතං.

ඉමස්මිං ඨානෙ සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. 2.528-531) එවං විචාරණා කතා – එත්ථ ච යං වුත්තං මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. රාජසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘ඉමිනා චීවරචෙතාපන්නෙන චීවරං චෙතාපෙත්වා ඉත්ථන්නාමං භික්ඛුං චීවරෙන අච්ඡාදෙහීති ඉදං ආගමනසුද්ධිං දස්සෙතුං වුත්තං. සචෙ හි ‘ඉදං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දෙහී’ති පෙසෙය්ය, ආගමනස්ස අසුද්ධත්තා අකප්පියවත්ථුං ආරබ්භ භික්ඛුනා කප්පියකාරකොපි නිද්දිසිතබ්බො න භවෙය්යා’’ති, තත්ථ ආගමනස්ස සුද්ධියා වා අසුද්ධියා වා විසෙසප්පයොජනං න දිස්සති. සතිපි හි ආගමනස්ස අසුද්ධභාවෙ දූතො අත්තනො කුසලතාය කප්පියවොහාරෙන වදති, කප්පියකාරකො න නිද්දිසිතබ්බොති ඉදං නත්ථි, න ච දූතෙන කප්පියවොහාරවසෙන වුත්තෙ දායකෙන ‘‘ඉදං කථං පෙසිත’’න්ති ඊදිසී විචාරණා උපලබ්භති, අවිචාරෙත්වා ච තං න සක්කා ජානිතුං. යදි පන ආගමනස්ස අසුද්ධත්තා කප්පියකාරකො නිද්දිසිතබ්බො න භවෙය්ය, චීවරානං අත්ථාය දූතස්ස හත්ථෙ අකප්පියවත්ථුම්හි පෙසිතෙ සබ්බත්ථ දායකෙන කථං පෙසිතන්ති පුච්ඡිත්වාව කප්පියකාරකො නිද්දිසිතබ්බො භවෙය්ය, තස්මා අසතිපි ¶ ආගමනසුද්ධියං සචෙ සො දූතො අත්තනො කුසලතාය කප්පියවොහාරවසෙන වදති, දූතස්සෙව වචනං ගහෙතබ්බං. යදි හි ආගමනසුද්ධියෙවෙත්ථ පමාණං, මූලස්සාමිකෙන කප්පියවොහාරවසෙන පෙසිතස්ස දූතස්ස අකප්පියවොහාරවසෙන වදතොපි කප්පියකාරකො නිද්දිසිතබ්බො භවෙය්ය, තස්මා සබ්බත්ථ දූතවචනමෙව පමාණන්ති ගහෙතබ්බං. ඉමිනා චීවරචෙතාපන්නෙනාතිආදිනා පන ඉමමත්ථං දස්සෙති ‘‘කප්පියවසෙන ආභතම්පි චීවරමූලං ඊදිසෙන දූතවචනෙන අකප්පියං හොති, තස්මා තං පටික්ඛිපිතබ්බ’’න්ති. තෙනෙවාහ ‘‘තෙන භික්ඛුනා සො දූතො එවමස්ස වචනීයොතිආදී’’ති.

විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. 1.538-539) පන එවං වුත්තං – යං වුත්තං මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. රාජසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘ඉමිනා චීවරචෙතාපන්නෙන චීවරං චෙතාපෙත්වා ඉත්ථන්නාමං භික්ඛුං චීවරෙන අච්ඡාදෙහීති ඉදං ආගමනසුද්ධිං දස්සෙතුං වුත්තං. සචෙ හි ‘ඉදං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දෙහී’ති පෙසෙය්ය, ආගමනස්ස අසුද්ධත්තා අකප්පියවත්ථුං ආරබ්භ භික්ඛුනා කප්පියකාරකොපි නිද්දිසිතබ්බො න භවෙය්යා’’ති, තං නිස්සග්ගියවත්ථුදුක්කටවත්ථුභූතං අකප්පියචීවරචෙතාපන්නං ‘‘අසුකස්ස භික්ඛුනො දෙහී’’ති එවං ආගමනසුද්ධියා අසති, සික්ඛාපදෙ ¶ ආගතනයෙන දූතවචනෙ ච අසුද්ධෙ සබ්බථා පටික්ඛෙපොයෙව කාතුං වට්ටති, න පන ‘‘චීවරඤ්ච ඛො මයං පටිග්ගණ්හාමා’’ති වත්තුං, තදනුසාරෙන වෙය්යාවච්චකරඤ්ච නිද්දිසිතුං ආගමනදූතවචනානං උභින්නං අසුද්ධත්තා, පාළියං ආගතනයෙන පන ආගමනසුද්ධියා සති දූතවචනෙ අසුද්ධෙපි සික්ඛාපදෙ ආගතනයෙන සබ්බං කාතුං වට්ටතීති දස්සනත්ථං වුත්තං. තෙන ච යථා දූතවචනාසුද්ධියම්පි ආගමනෙ සුද්ධෙ වෙය්යාවච්චකරං නිද්දිසිතුං වට්ටති, එවං ආගමනාසුද්ධියම්පි දූතවචනෙ සුද්ධෙ වට්ටති එවාති අයමත්ථො අත්ථතො ¶ සිද්ධොව හොති. උභයසුද්ධියං වත්තබ්බමෙව නත්ථීති උභයාසුද්ධිපක්ඛමෙව සන්ධාය මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. රාජසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘කප්පියකාරකොපි නිද්දිසිතබ්බො න භවෙය්යා’’ති වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

යං පනෙත්ථ සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. 2.237-539) ‘‘ආගමනස්ස සුද්ධියා වා අසුද්ධියා වා විසෙසප්පයොජනං න දිස්සතී’’තිආදි වුත්තං, තං මාතිකාට්ඨකථාවචනස්ස අධිප්පායං අසල්ලක්ඛෙත්වා වුත්තං යථාවුත්තනයෙන ආගමනසුද්ධිආදිනා සප්පයොජනත්තා. යො පනෙත්ථ ‘‘මූලස්සාමිකෙන කප්පියවොහාරවසෙන, පෙසිතදූතස්ස අකප්පියවොහාරෙන වදතොපි කප්පියකාරකො නිද්දිසිතබ්බො භවෙය්යා’’ති අනිට්ඨප්පසඞ්ගො වුත්තො, සො අනිට්ඨප්පසඞ්ගො එව න හොති අභිමතත්තා. තථා හි සික්ඛාපදෙ එව ‘‘පටිග්ගණ්හතු ආයස්මා චීවරචෙතාපන්න’’න්ති අකප්පියවොහාරෙන වදතො දූතස්ස කප්පියෙන කම්මෙන වෙය්යාවච්චකරො නිද්දිසිතබ්බො වුත්තො ආගමනස්ස සුද්ධත්තා, ආගමනස්සපි අසුද්ධියං පන කප්පියෙනපි කම්මෙන වෙය්යාවච්චකරො න නිද්දිසිතබ්බොවාති අත්ථෙව ආගමනස්ස සුද්ධිඅසුද්ධියා පයොජනං. කථං පන දූතවචනෙන ආගමනසුද්ධි විඤ්ඤායතීති? නායං භාරො. දූතෙන හි අකප්පියවොහාරෙන වුත්තෙ එව ආගමනසුද්ධි ගවෙසිතබ්බා, න ඉතරත්ථ. තත්ථ ච තස්ස වචනක්කමෙන පුච්ඡිත්වා ච යුත්තිආදීහි ච සක්කා විඤ්ඤාතුං. ඉධාපි හි සික්ඛාපදෙ ‘‘චීවරචෙතාපන්නං ආභත’’න්ති දූතවචනෙනෙව චීවරං කිණිත්වා දාතුං පෙසිතභාවො විඤ්ඤායති. යදි හි සබ්බථා ආගමනසුද්ධි න විඤ්ඤායති, පටික්ඛෙපො එව කත්තබ්බොති.

සුවණ්ණං රජතං කහාපණො මාසකොති ඉමානි හි චත්තාරි නිස්සග්ගියවත්ථූනි, මුත්තා මණි වෙළුරියො සඞ්ඛො ¶ සිලා පවාළං ලොහිතඞ්කො මසාරගල්ලං සත්ත ධඤ්ඤානි දාසිදාසං ඛෙත්තං වත්ථු පුප්ඵාරාමඵලාරාමාදයොති ඉමානි දුක්කටවත්ථූනි ච අත්තනො වා චෙතියසඞ්ඝගණපුග්ගලානං වා අත්ථාය සම්පටිච්ඡිතුං න වට්ටන්ති, තස්මා තං සාදිතුං න වට්ටතීති දස්සනත්ථං ‘‘න ඛො මයං ආවුසො ¶ චීවරචෙතාපන්නං පටිග්ගණ්හාමා’’ති වුත්තං. චීවරඤ්ච ඛො මයං පටිග්ගණ්හාමා’’තිආදි දූතවචනස්ස අකප්පියත්තෙපි ආගමනසුද්ධියා පටිපජ්ජනවිධිදස්සනත්ථං වුත්තං. කාලෙන කප්පියන්ති යුත්තපත්තකාලෙන යදා නො අත්ථො හොති, තදා කප්පියං චීවරං පටිග්ගණ්හාමාති අත්ථො. වෙය්යාවච්චකරොති කිච්චකරො, කප්පියකාරකොති අත්ථො. ‘‘වෙය්යාවච්චකරො නිද්දිසිතබ්බො’’ති ඉදං ‘‘අත්ථි පනායස්මතො කොචි වෙය්යාවච්චකරො’’ති කප්පියවචනෙන වුත්තත්තා අනුඤ්ඤාතං. සචෙ පන දූතො ‘‘කො ඉමං ගණ්හාති, කස්ස වා දෙමී’’ති වදති, න නිද්දිසිතබ්බො. ආරාමිකො වා උපාසකො වාති ඉදං සාරුප්පතාය වුත්තං, ඨපෙත්වා පන පඤ්ච සහධම්මිකෙ යො කොචි කප්පියකාරකො වට්ටති. එසො ඛො ආවුසො භික්ඛූනං වෙය්යාවච්චකරොති ඉදං දූතෙන ‘‘අත්ථි පනායස්මතො කොචි වෙය්යාවච්චකරො’’ති පුච්ඡිතත්තා පුච්ඡාසභාගෙන භික්ඛුස්ස කප්පියවචනදස්සනත්ථං වුත්තං. එවමෙව හි භික්ඛුනා වත්තබ්බං, න වත්තබ්බං ‘‘තස්ස දෙහී’’තිආදි. තෙනෙව පාළියං ‘‘න වත්තබ්බො තස්ස දෙහී’’තිආදිමාහ. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. 1.538-539) පන ‘‘එසො ඛො…පෙ… න වත්තබ්බො තස්ස දෙහීතිආදි අකප්පියවත්ථුසාදියනපරිමොචනත්ථං වුත්ත’’න්ති වුත්තං.

ආණත්තො සො මයාති යථා තුම්හාකං චීවරෙන අත්ථෙ සති චීවරං දස්සති, එවං වුත්තොති අත්ථො. විමතිවිනොදනියං පන ‘‘සඤ්ඤත්තොතිආදි එවං දූතෙන පුන වුත්තෙ ¶ එව චොදෙතුං වට්ටති, න ඉතරථාති දස්සනත්ථං වුත්ත’’න්ති වුත්තං. එත්ථ පන පාළියං ‘‘සඤ්ඤත්තො සො මයා’’ති ආගතත්තා එවං වුත්තො, පුරිමවාක්යෙ පන විනයසඞ්ගහප්පකරණෙ (වි. සඞ්ග. අට්ඨ. 64) ‘‘ආණත්තො සො මයා’’ති පරියායවචනෙන පරිවත්තිත්වා ඨපිතත්තා තථා වුත්තො, තෙන ච කප්පියකාරකස්ස සඤ්ඤාපිතභාවෙ දූතෙන භික්ඛුස්ස පුන ආරොචිතෙ එව භික්ඛුනා කප්පියකාරකො චොදෙතබ්බො හොති, න අනාරොචිතෙති දස්සෙති.

අත්ථො මෙ ආවුසො චීවරෙනාති චොදනාලක්ඛණනිදස්සනමෙතං. ඉදං වා හි වචනං වත්තබ්බං, තස්ස වා අත්ථො යාය කායචි භාසාය වත්තබ්බො. දෙහි මෙ චීවරන්තිආදීනි පන න වත්තබ්බාකාරදස්සනත්ථං වුත්තානි. එතානි හි වචනානි, එතෙසං වා අත්ථො යාය කායචි භාසාය න වත්තබ්බො. ‘‘එවං වදන්තො ච පටික්ඛිත්තත්තා වත්තභෙදෙ දුක්කටං ආපජ්ජති, චොදනා පන හොතියෙවා’’ති මහාගණ්ඨිපදෙ මජ්ඣිමගණ්ඨිපදෙ ච වුත්තං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. 1.538-539) පන ‘‘න වත්තබ්බො ‘දෙහි මෙ චීවරං…පෙ… චෙතාපෙහි මෙ චීවර’න්ති ඉදං දූතෙනාභතරූපියං ¶ පටිග්ගහෙතුං අත්තනා නිද්දිට්ඨකප්පියකාරකත්තාව ‘දෙහි මෙ චීවරං…පෙ… චෙතාපෙහි මෙ චීවර’න්ති වදන්තො රූපියස්ස පකතත්තා තෙන රූපියෙන පරිවත්තෙත්වා ‘දෙහි චෙතාපෙහී’ති රූපියසංවොහාරං සමාපජ්ජන්තො නාම හොතීති තං දොසං දූරතො පරිවජ්ජෙතුං වුත්තං රූපියපටිග්ගාහකෙන සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිස්සට්ඨරූපියෙ විය. වුත්තඤ්හි තත්ථ ‘න වත්තබ්බො ඉමං වා ඉමං වා ආහරා’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.583-584), තස්මා න ඉදං විඤ්ඤත්තිදොසෙ පරිවජ්ජෙතුං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං ‘අත්ථො මෙ ආවුසො චීවරෙනා’තිපි අවත්තබ්බතාප්පසඞ්ගතො. තෙනෙව දූතනිද්දිට්ඨෙසු රූපියසංවොහාරසඞ්කාභාවතො අඤ්ඤං කප්පියකාරකං ¶ ඨපෙත්වාපි ආහරාපෙතබ්බ’’න්ති වුත්තං. තත්ථාපි ‘‘දූතෙන ඨපිතරූපියෙන චෙතාපෙත්වා චීවරං ආහරාපෙහී’’ති අවත්වා කෙවලං ‘‘චීවරං ආහරාපෙහී’’ති එවං ආහරාපෙතබ්බන්ති අධිප්පායො ගහෙතබ්බොති වුත්තං.

ඉච්චෙතං කුසලන්ති එවං යාවතතියං චොදෙන්තො තං චීවරං අභිනිප්ඵාදෙතුං සක්කොති අත්තනො පටිලාභවසෙන, ඉච්චෙතං කුසලං සාධු සුට්ඨු සුන්දරං. චතුක්ඛත්තුං පඤ්චක්ඛත්තුං ඡක්ඛත්තුපරමං තුණ්හීභූතෙන උද්දිස්ස ඨාතබ්බන්ති ඨානලක්ඛණනිදස්සනමෙතං. ඡක්ඛත්තුපරමන්ති ච භාවනපුංසකවචනමෙතං. ඡක්ඛත්තුපරමන්ති එතෙන චීවරං උද්දිස්ස තුණ්හීභූතෙනෙව ඨාතබ්බං, න අඤ්ඤං කිඤ්චි කාතබ්බන්ති ඉදං ඨානලක්ඛණං. තෙනෙව ‘‘න ආසනෙතිආදී’’ති අට්ඨකථායං වුත්තං. සද්දසත්ථෙ පන –

‘‘කිරියාවිසෙසනං සත්ථෙ, වුත්තං ධාතුවිසෙසනං;

භාවනපුංසකන්ත්යෙව, සාසනෙ සමුදීරිත’’න්ති. –

වචනතො කිරියාවිසෙසනමෙව සාසනවොහාරෙන භාවනපුංසකං නාම ජාතං;

‘‘මුදුං පචතිඉච්චත්ර, පචනං භවතීති ච;

සුඛං සයතිඉච්චත්ර, කරොති සයනන්ති චා’’ති. –

වචනතො කිරියාවිසෙසනපදෙන තුල්යාධිකරණභූතං කිරියාවිසෙස්යපදං අකම්මකම්පි සකම්මකම්පි භූධාතුකරධාතූහි සම්බන්ධිතබ්බං හොතීති ඉමිනා ඤායෙන ඡක්ඛත්තුපරමං ඨානං භවිතබ්බං, ඡක්ඛත්තුපරමං ඨානං කාතබ්බන්ති අත්ථො. එතෙන ඡක්ඛත්තුපරමං එවං ඨානං භවිතබ්බං, න තතො අධිකං ¶ , ඡක්ඛත්තුපරමං එව ඨානං කාතබ්බං, න තතො උද්ධන්ති ඉමමත්ථං දස්සෙති. න ආසනෙ නිසීදිතබ්බන්ති ‘‘ඉධ භන්තෙ නිසීදථා’’ති වුත්තෙපි න නිසීදිතබ්බං. න ආමිසං පටිග්ගහෙතබ්බන්ති ‘‘යාගුඛජ්ජකාදිභෙදං කිඤ්චි ආමිසං ගණ්හථ භන්තෙ’’ති යාචියමානෙනපි න ගණ්හිතබ්බං. න ධම්මො භාසිතබ්බොති ‘‘මඞ්ගලං වා අනුමොදනං ¶ වා භාසථා’’ති යාචියමානෙනපි කිඤ්චි න භාසිතබ්බං, කෙවලං ‘‘කිංකාරණා ආගතොසී’’ති පුච්ඡියමානෙන ‘‘ජානාහි ආවුසො’’ති වත්තබ්බො.

ඨානං භඤ්ජතීති ආගතකාරණං භඤ්ජති කොපෙති. ඨානන්ති ඨිතියා ච කාරණස්ස ච නාමං, තස්මා ආසනෙ නිසීදනෙන ඨානං කුප්පති, ආගතකාරණම්පි, ආමිසපටිග්ගහණාදීසු පන ආගතකාරණමෙව භඤ්ජති, න ඨානං. තෙනාහ ‘‘ආගතකාරණං භඤ්ජතී’’ති. කෙචි පන ‘‘ආමිසපටිග්ගහණාදිනා ඨානම්පි භඤ්ජතී’’ති වදන්ති, තං අට්ඨකථාය න සමෙති, ටීකායම්පි නානාවාදෙ දස්සෙත්වා ඨානභඤ්ජනං වුත්තං, තං අට්ඨකථාවචනෙන අසංසන්දනතො ගන්ථගරුභයෙන න වදිම්හ. ඉදානි යා තිස්සො චොදනා, ඡ ච ඨානානි වුත්තානි, තත්ථ වුද්ධිහානිං දස්සෙන්තො ‘‘සචෙ චතුක්ඛත්තුං චොදෙතී’’තිආදිමාහ. යස්මා ච එකචොදනාවුද්ධියා ද්වින්නං ඨානානං හානි වුත්තා, තස්මා චොදනා ද්විගුණං ඨානන්ති ලක්ඛණං දස්සිතං හොති. ඉති ඉමිනා ලක්ඛණෙන තික්ඛත්තුං චොදෙත්වා ඡක්ඛත්තුං ඨාතබ්බං, ද්වික්ඛත්තුං චොදෙත්වා අට්ඨක්ඛත්තුං ඨාතබ්බං, සකිං චොදෙත්වා දසක්ඛත්තුං ඨාතබ්බං.

තත්ර තත්ර ඨානෙ තිට්ඨතීති ඉදං චොදකස්ස ඨිතට්ඨානතො අපක්කම්ම තත්ර තත්ර උද්දිස්ස ඨානංයෙව සන්ධාය වුත්තං. කො පන වාදො නානාදිවසෙසූති නානාදිවසෙසු එවං කරොන්තස්ස කො පන වාදො, වත්තබ්බමෙව නත්ථීති අධිප්පායො. ‘‘සාමං වා ගන්තබ්බං, දූතො වා පාහෙතබ්බොති ඉදං සභාවතො චොදෙතුං අනිච්ඡන්තෙනපි කාතබ්බමෙවා’’ති වදන්ති. න තං තස්ස භික්ඛුනො කිඤ්චි අත්ථං අනුභොතීති තං චීවරචෙතාපන්නං අස්ස භික්ඛුනො කිඤ්චි අප්පමත්තකම්පි කම්මං න නිප්ඵාදෙති. යුඤ්ජන්තායස්මන්තො සකන්ති ආයස්මන්තො අත්තනො සන්තකං ධනං පාපුණන්තු. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. 1.538-539) පන ‘‘යතස්ස ¶ චීවරචෙතාපන්නන්තිආදි යෙන අත්තනා වෙය්යාවච්චකරො නිද්දිට්ඨො, චීවරඤ්ච අනිප්ඵාදිතං, තස්ස කත්තබ්බදස්සනං. එවං භික්ඛුනා වත්ථුසාමිකානං වුත්තෙ චොදෙත්වා දෙන්ති, වට්ටති ‘සාමිකා චොදෙත්වා දෙන්තී’ති (පාරා. 541) අනාපත්තියං වුත්තත්තා. තෙනෙව සො සයං අචොදෙත්වා උපාසකාදීහි පරියායෙන වත්වා චොදාපෙති ¶ , තෙසු සතක්ඛත්තුම්පි චොදෙත්වා චීවරං දාපෙන්තෙසු තස්ස අනාපත්ති සිද්ධා හොති සික්ඛාපදස්ස අනාණත්තිකත්තා’’ති වුත්තං.

65. කෙනචි අනිද්දිට්ඨො අත්තනො මුඛෙනෙව බ්යාවටභාවං වෙය්යාවච්චකරත්තං පත්තො මුඛවෙවටිකො, අවිචාරෙතුකාමතායාති ඉමිනා විජ්ජමානම්පි දාතුං අනිච්ඡන්තා අරියාපි වඤ්චනාධිප්පායං විනා වොහාරතො නත්ථීති වදන්තීති දස්සෙති. සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. 2.537-539) පන ‘‘අවිචාරෙතුකාමතායාති ඉමස්මිං පක්ඛෙ ‘නත්ථම්හාකං කප්පියකාරකො’ති ඉදං තාදිසං කරොන්තො කප්පියකාරකො නත්ථීති ඉමිනා අධිප්පායෙන වුත්ත’’න්ති වුත්තං. භෙසජ්ජක්ඛන්ධකෙ මෙණ්ඩකසෙට්ඨිවත්ථුම්හි (මහාව. 299) වුත්තං ‘‘සන්ති භික්ඛවෙ’’තිආදිවචනමෙව මෙණ්ඩකසික්ඛාපදං නාම. තත්ථ හි මෙණ්ඩකෙන නාම සෙට්ඨිනා ‘‘සන්ති හි භන්තෙ මග්ගා කන්තාරා අප්පොදකා අප්පභක්ඛා න සුකරා අපාථෙය්යෙන ගන්තුං, සාධු භන්තෙ භගවා භික්ඛූනං පාථෙය්යං අනුජානාතූ’’ති යාචිතෙන භගවතා ‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ පාථෙය්යං පරියෙසිතුං. තණ්ඩුලො තණ්ඩුලත්ථිකෙන, මුග්ගො මුග්ගත්ථිකෙන, මාසො මාසත්ථිකෙන, ලොණං ලොණත්ථිකෙන, ගුළො ගුළත්ථිකෙන, තෙලං තෙලත්ථිකෙන, සප්පි සප්පිත්ථිකෙනා’’ති වත්වා ඉදං වුත්තං ‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, මනුස්සා සද්ධා පසන්නා, තෙ කප්පියකාරකානං හත්ථෙ හිරඤ්ඤං උපනික්ඛිපන්ති ‘ඉමිනා යං අය්යස්ස කප්පියං, තං දෙථා’ති. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යං තතො කප්පියං, තං සාදිතුං, න ත්වෙවාහං, භික්ඛවෙ, කෙනචි ¶ පරියායෙන ජාතරූපරජතං සාදිතබ්බං පරියෙසිතබ්බන්ති වදාමී’’ති. ‘‘කප්පියකාරකානං හත්ථෙ හිරඤ්ඤං නික්ඛිපන්තී’’ති එත්ථාපි භික්ඛුස්ස ආරොචනං අත්ථියෙව, අඤ්ඤථා අනිද්දිට්ඨකප්පියකාරකපක්ඛං භජතීති න චොදෙතබ්බො සියා, ඉදං පන දූතෙන නිද්දිට්ඨකප්පියකාරකෙ සන්ධාය වුත්තං, න පන භික්ඛුනා නිද්දිට්ඨෙ වා අනිද්දිට්ඨෙ වා. තෙනෙවාහ ‘‘එත්ථ චොදනාය පරිමාණං නත්ථී’’තිආදි. යදි මූලං සන්ධාය චොදෙති, තං සාදිතමෙව සියාති ආහ ‘‘මූලං අසාදියන්තෙනා’’ති.

අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙසු විය පටිපජ්ජිතබ්බන්ති ඉදං අත්තනා චොදනාට්ඨානඤ්ච න කාතබ්බන්ති දස්සනත්ථං වුත්තං. පිණ්ඩපාතාදීනං අත්ථායාති ඉමිනා චීවරත්ථායෙව න හොතීති දස්සෙති. එසෙව නයොති ඉමිනා වත්ථුසාමිනා නිද්දිට්ඨකප්පියකාරකෙසුපි පිණ්ඩපාතාදීනම්පි අත්ථාය දින්නෙ ච ඨානචොදනාදිසබ්බං හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව කාතබ්බන්ති දස්සෙති.

66. උපනික්ඛිත්තසාදියනෙ ¶ පනාතිආදීසු ‘‘ඉදං අය්යස්ස හොතූ’’ති එවං සම්මුඛා වා ‘‘අමුකස්මිං නාම ඨානෙ මම හිරඤ්ඤසුවණ්ණං අත්ථි, තං තුය්හං හොතූ’’ති එවං පරම්මුඛා වා ඨිතස්ස කෙවලං වාචාය වා හත්ථමුද්දාය වා ‘‘තුය්හ’’න්ති වත්වා පරිච්චත්තස්ස කායවාචාහි අප්පටික්ඛිපිත්වා චිත්තෙන සාදියනං උපනික්ඛිත්තසාදියනං නාම. සාදියතීති වුත්තමෙවත්ථං විභාවෙති ‘‘ගණ්හිතුකාමො හොතී’’ති.

ඉදං ගුත්තට්ඨානන්ති ආචික්ඛිතබ්බන්ති පච්චයපරිභොගංයෙව සන්ධාය ආචික්ඛිතබ්බං. ‘‘ඉධ නික්ඛිපා’’ති වුත්තෙ ‘‘උග්ගණ්හාපෙය්ය වා’’ති වුත්තලක්ඛණෙන නිස්සග්ගියං හොතීති ආහ ‘‘ඉධ නික්ඛිපාහීති න වත්තබ්බ’’න්ති. අථ වා ‘‘ඉදං ගුත්තට්ඨාන’’න්ති ආචික්ඛන්තො ඨානස්ස ගුත්තභාවමෙව දස්සෙති, න වත්ථුං පරාමසති, තස්මා ආචික්ඛිතබ්බං. ‘‘ඉධ නික්ඛිපාහී’’ති පන වදන්තො ¶ නික්ඛිපිතබ්බං වත්ථුං නික්ඛිපාහීති වත්ථුං පරාමසති නාම, තස්මා න වත්තබ්බං. පරතො ඉදං ගණ්හාති එත්ථාපි එසෙව නයො. කප්පියඤ්ච අකප්පියඤ්ච නිස්සාය ඨිතං හොතීති යස්මා තතො උප්පන්නපච්චයපරිභොගො කප්පති, තස්මා කප්පියං නිස්සාය ඨිතං, යස්මා පන දුබ්බිචාරණාය තතො උප්පන්නපච්චයපරිභොගො න කප්පති, තස්මා අකප්පියං නිස්සාය ඨිතන්ති වෙදිතබ්බං. අථ වා ඉදං ධනං යස්මා ‘‘නයිදං කප්පතී’’ති පටික්ඛිත්තං, තස්මා කප්පියං නිස්සාය ඨිතං, යස්මා පන සබ්බසො අවිස්සජ්ජිතං, තස්මා අකප්පියං නිස්සාය ඨිතං. අථ වා තං ධනං යස්මා පච්ඡා සුට්ඨුවිචාරණාය සතියා කප්පියං භවිස්සති, දුබ්බිචාරණාය සතියා අකප්පියං භවිස්සති, තස්මා කප්පියඤ්ච අකප්පියඤ්ච නිස්සාය ඨිතං හොතීති. විමතිවිනොදනියං පන ‘‘එකො සතං වා සහස්සං වාතිආදි රූපියෙ හෙට්ඨිමකොටියා පවත්තනාකාරං දස්සෙතුං වුත්ත’’න්ති ච ‘‘න පන එවං පටිපජ්ජිතබ්බමෙවාති දස්සෙතුං, ‘ඉධ නික්ඛිපාහී’ති වුත්තෙ උග්ගණ්හාපනං හොතීති ආහ ‘ඉධ නික්ඛිපාහී’ති න වත්තබ්බ’’න්ති ච ‘‘කප්පියඤ්ච…පෙ… හොතීති යස්මා අසාදිතත්තා තතො උප්පන්නපච්චයා වට්ටන්ති, තස්මා කප්පියං නිස්සාය ඨිතං, යස්මා පන දුබ්බිචාරණාය සති තතො උප්පන්නං න කප්පති, තස්මා අකප්පියං නිස්සාය ඨිතන්ති වෙදිතබ්බ’’න්ති ච වුත්තං.

67. සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිස්සජ්ජිතබ්බන්ති යස්මා රූපියං නාම අකප්පියං, තස්මා සඞ්ඝස්ස වා ගණස්ස වා පුග්ගලස්ස වා නිස්සජ්ජිතබ්බන්ති න වුත්තං. යස්මා පන තං පටිග්ගහිතමත්තමෙව හොති, න තෙන කිඤ්චි කප්පියභණ්ඩං චෙතාපිතං, තස්මා උපායෙන පරිභොගදස්සනත්ථං ‘‘සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිස්සජ්ජිතබ්බ’’න්ති ¶ (පාරා. 584) වුත්තං. න තෙන කිඤ්චි කප්පියභණ්ඩං චෙතාපිතන්ති ඉමිනා චෙතාපිතඤ්චෙ, නත්ථි පරිභොගූපායො උග්ගහෙත්වා අනිස්සට්ඨරූපියෙන චෙතාපිතත්තා. ඊදිසඤ්හි සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිස්සජ්ජනං කත්වාව ¶ ඡඩ්ඩෙත්වා පාචිත්තියං දෙසාපෙතබ්බන්ති දස්සෙති. කෙචි පන ‘‘යස්මා නිස්සග්ගියවත්ථුං පටිග්ගහෙත්වාපි චෙතාපිතං කප්පියභණ්ඩං සඞ්ඝෙ නිස්සට්ඨං කප්පියකාරකෙහි නිස්සට්ඨරූපියෙන පරිවත්තෙත්වා ආනීතකප්පියභණ්ඩසදිසං හොති, තස්මා විනාව උපායං භාජෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතී’’ති වදන්ති, තං පත්තචතුක්කාදිකථාය න සමෙති. තත්ථ හි රූපියෙන පරිවත්තිතපත්තස්ස අපරිභොගොව දස්සිතො, න නිස්සජ්ජනවිචාරොති. කප්පියං ආචික්ඛිතබ්බන්ති පබ්බජිතානං සප්පි වා තෙලං වා වට්ටති උපාසකාති එවං ආචික්ඛිතබ්බං.

ආරාමිකානං වා පත්තභාගන්ති ඉදං ගිහීනං හත්ථගතොපි සොයෙව භාගොති කත්වා වුත්තං. සචෙ පන තෙන අඤ්ඤං පරිවත්තෙත්වා ආරාමිකා දෙන්ති, පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතීති මජ්ඣිමගණ්ඨිපදෙ චූළගණ්ඨිපදෙ ච වුත්තං. තතො හරිත්වාති අඤ්ඤෙසං පත්තභාගතො හරිත්වා. කසිණපරිකම්මන්ති ආලොකකසිණපරිකම්මං. මඤ්චපීඨාදීනි වාති එත්ථ තතො ගහිතමඤ්චපීඨාදීනි පරිවත්තෙත්වා අඤ්ඤං චෙ ගහිතං, වට්ටතීති වදන්ති. ඡායාපීති භොජනසාලාදීනං ඡායාපි. පරිච්ඡෙදාතික්කන්තාති ගෙහපරිච්ඡෙදං අතික්කන්තා, ඡායාය ගතගතට්ඨානං ගෙහං න හොතීති අධිප්පායො. මග්ගෙනපීති එත්ථ සචෙ අඤ්ඤො මග්ගො නත්ථි, මග්ගං අධිට්ඨහිත්වා ගන්තුං වට්ටතීති වදන්ති. කීතායාති තෙන වත්ථුනා කීතාය. උපනික්ඛෙපං ඨපෙත්වා සඞ්ඝො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජතීති සචෙ උපාසකො ‘‘අතිබහු එතං හිරඤ්ඤං, ඉදං භන්තෙ අජ්ජෙව න විනාසෙතබ්බ’’න්ති වත්වා සයං උපනික්ඛෙපං ඨපෙති, අඤ්ඤෙන වා ඨපාපෙති, එවං උපනික්ඛෙපං ඨපෙත්වා තතො උප්පන්නපච්චයං පරිභුඤ්ජන්තො සඞ්ඝො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජති, තෙන වත්ථුනා ගහිතත්තා ‘‘අකප්පිය’’න්ති වුත්තං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. 1.583-584) පන ‘‘උපනික්ඛෙපං ඨපෙත්වාති කප්පියකාරකෙහි ¶ වඩ්ඪියා පයොජනං සන්ධාය වුත්තං. අකප්පියන්ති තෙන වත්ථුනා ගහිතත්තා වුත්ත’’න්ති වුත්තං.

සචෙ සො ඡඩ්ඩෙතීති යත්ථ කත්ථචි ඛිපති, අථාපි න ඡඩ්ඩෙති, සයං ගහෙත්වා ගච්ඡති, න වාරෙතබ්බො. නො චෙ ඡඩ්ඩෙතීති අථ නෙව ගහෙත්වා ගච්ඡති, න ඡඩ්ඩෙති, ‘‘කිං මය්හං ඉමිනා බ්යාපාරෙනා’’ති යෙනකාමං පක්කමති, තතො යථාවුත්තලක්ඛණො රූපියඡඩ්ඩකො සමන්නිතබ්බො. යො න ඡන්දාගතින්තිආදීසු ලොභවසෙන තං වත්ථුං අත්තනො වා කරොන්තො අත්තානං වා උක්කංසෙන්තො ඡන්දාගතිං ¶ නාම ගච්ඡති. දොසවසෙන ‘‘නෙවායං මාතිකං ජානාති, න විනය’’න්ති පරං අපසාදෙන්තො දොසාගතිං නාම ගච්ඡති. මොහවසෙන පමුට්ඨො පමුට්ඨස්සතිභාවං ආපජ්ජන්තො මොහාගතිං නාම ගච්ඡති. රූපියපටිග්ගාහකස්ස භයෙන ඡඩ්ඩෙතුං අවිසහන්තො භයාගතිං නාම ගච්ඡති. එවං අකරොන්තො න ඡන්දාගතිං ගච්ඡති, න දොසාගතිං ගච්ඡති, න මොහාගතිං ගච්ඡති, න භයාගතිං ගච්ඡති නාමාති වෙදිතබ්බො.

68. පතිතොකාසං අසමන්නාරහන්තෙන ඡඩ්ඩෙතබ්බන්ති ඉදං නිරපෙක්ඛභාවදස්සනපරන්ති වෙදිතබ්බං, තස්මා පතිතට්ඨානෙ ඤාතෙපි තස්ස ගූථං ඡඩ්ඩෙන්තස්ස විය නිරපෙක්ඛභාවොයෙවෙත්ථ පමාණන්ති වෙදිතබ්බං. අසන්තසම්භාවනායාති අත්තනි අවිජ්ජමානඋත්තරිමනුස්සධම්මාරොචනං සන්ධාය වුත්තං. ථෙය්යපරිභොගො නාම අනරහස්ස පරිභොගො. භගවතා හි අත්තනො සාසනෙ සීලවතො පච්චයා අනුඤ්ඤාතා, න දුස්සීලස්ස. දායකානම්පි සීලවතො එව පරිච්චාගො, න දුස්සීලස්ස අත්තනො කාරානං මහප්ඵලභාවස්ස පච්චාසීසනතො. ඉති සත්ථාරා අනනුඤ්ඤාතත්තා දායකෙහි ච අපරිච්චත්තත්තා දුස්සීලස්ස පරිභොගො ථෙය්යපරිභොගො. ඉණවසෙන පරිභොගො ඉණපරිභොගො, පටිග්ගාහකතො දක්ඛිණාවිසුද්ධියා ¶ අභාවතො ඉණං ගහෙත්වා පරිභොගො වියාති අත්ථො. තස්මාති ‘‘සීලවතො’’තිආදිනා වුත්තමෙවත්ථං කාරණභාවෙන පච්චාමසති. චීවරං පරිභොගෙ පරිභොගෙති කායතො මොචෙත්වා පරිභොගෙ පරිභොගෙ. පුරෙභත්ත…පෙ… පච්ඡිමයාමෙසු පච්චවෙක්ඛිතබ්බන්ති සම්බන්ධො. තථා අසක්කොන්තෙන යථාවුත්තකාලවිසෙසවසෙන එකස්මිං දිවසෙ චතුක්ඛත්තුං තික්ඛත්තුං ද්වික්ඛත්තුං සකිංයෙව වා පච්චවෙක්ඛිතබ්බං.

සචස්ස අප්පච්චවෙක්ඛතොව අරුණො උග්ගච්ඡති, ඉණපරිභොගට්ඨානෙ තිට්ඨතීති එත්ථ හිය්යො යං මයා චීවරං පරිභුත්තං, තං යාවදෙව සීතස්ස පටිඝාතාය…පෙ… හිරිකොපිනපටිච්ඡාදනත්ථං. හිය්යො යො මයා පිණ්ඩපාතො පරිභුත්තො, සො නෙව දවායාතිආදිනා සචෙ අතීතපරිභොගපච්චවෙක්ඛණං න කරෙය්ය, ඉණපරිභොගට්ඨානෙ තිට්ඨතීති වදන්ති, තං වීමංසිතබ්බං. සෙනාසනම්පි පරිභොගෙ පරිභොගෙති පවෙසෙ පවෙසෙ. එවං පන අසක්කොන්තෙන පුරෙභත්තාදීසු පච්චවෙක්ඛිතබ්බං, තං හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව සක්කා විඤ්ඤාතුන්ති ඉධ විසුං න වුත්තං. සතිපච්චයතාති සතියා පච්චයභාවො. පටිග්ගහණස්ස පරිභොගස්ස ච පච්චවෙක්ඛණසතියා පච්චයභාවො යුජ්ජති, පච්චවෙක්ඛිත්වාව පටිග්ගහෙතබ්බං පරිභුඤ්ජිතබ්බඤ්චාති අත්ථො. තෙනෙවාහ ‘‘සතිං කත්වා’’තිආදි. එවං සන්තෙපීති යදිපි ද්වීසුපි ඨානෙසු පච්චවෙක්ඛණා යුත්තා, එවං සන්තෙපි ¶ . අපරෙ පනාහු ‘‘සතිපච්චයතාති සති භෙසජ්ජපරිභොගස්ස පච්චයභාවෙ, පච්චයෙති අත්ථො. එවං සන්තෙපීති පච්චයෙ සතිපී’’ති, තං තෙසං මතිමත්තං. තථා හි පච්චයසන්නිස්සිතසීලං පච්චවෙක්ඛණාය විසුජ්ඣති, න පච්චයසබ්භාවමත්තෙන.

නනු ච ‘‘පරිභොගෙ කරොන්තස්ස අනාපත්තී’’ති ඉමිනා පාතිමොක්ඛසංවරසීලං වුත්තං, තස්මා පච්චයසන්නිස්සිතසීලස්ස පාතිමොක්ඛසංවරසීලස්ස ¶ ච කො විසෙසොති? වුච්චතෙ – පුරිමෙසු තාව තීසු පච්චයෙසු විසෙසො පාකටොයෙව, ගිලානපච්චයෙ පන යථා වතිං කත්වා රුක්ඛමූලෙ ගොපිතෙ තස්ස ඵලානිපි රක්ඛිතානෙව හොන්ති, එවමෙව පච්චවෙක්ඛණාය පච්චයසන්නිස්සිතසීලෙ රක්ඛිතෙ තප්පටිබද්ධං පාතිමොක්ඛසංවරසීලම්පි නිප්ඵන්නං නාම හොති. ගිලානපච්චයං අප්පච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස සීලං භිජ්ජමානං පාතිමොක්ඛසංවරසීලමෙව භිජ්ජති, පච්චයසන්නිස්සිතසීලං පන පච්ඡාභත්තපුරිමයාමාදීසු යාව අරුණුග්ගමනා අප්පච්චවෙක්ඛන්තස්සෙව භිජ්ජති. පුරෙභත්තඤ්හි අප්පච්චවෙක්ඛිත්වාපි ගිලානපච්චයං පරිභුඤ්ජන්තස්ස අනාපත්ති, ඉදමෙතෙසං නානාකරණන්ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. 2.585) ආගතං.

විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. 1.585) පන ‘‘ථෙය්යපරිභොගොති පච්චයස්සාමිනා භගවතා අනනුඤ්ඤාතත්තා වුත්තං. ඉණපරිභොගොති භගවතා අනුඤ්ඤාතම්පි කත්තබ්බං අකත්වා පරිභුඤ්ජනතො වුත්තං. තෙන ච පච්චයසන්නිස්සිතසීලං විපජ්ජතීති දස්සෙති. පරිභොගෙ පරිභොගෙති කායතො මොචෙත්වා මොචෙත්වා පරිභොගෙ. පච්ඡිමයාමෙසු පච්චවෙක්ඛිතබ්බන්ති යොජනා. ඉණපරිභොගට්ඨානෙ තිට්ඨතීති එත්ථ ‘හිය්යො යං මයා චීවරං පරිභුත්ත’න්තිආදිනාපි අතීතපච්චවෙක්ඛණා වට්ටතීති වදන්ති. පරිභොගෙ පරිභොගෙති උදකපතනට්ඨානතො අන්තොපවෙසනෙසු නිසීදනසයනෙසු ච. සතිපච්චයතා වට්ටතීති පච්චවෙක්ඛණසතියා පච්චයත්තං ලද්ධුං වට්ටති. පටිග්ගහණෙ ච පරිභොගෙ ච පච්චවෙක්ඛණාසති අවස්සං ලද්ධබ්බාති දස්සෙති. තෙනාහ ‘සතිං කත්වා’තිආදි. කෙචි පන ‘සතිපච්චයතා පච්චයෙ සති භෙසජ්ජපරිභොගස්ස කාරණෙ සතී’ති එවම්පි අත්ථං වදන්ති, තෙසම්පි පච්චයෙ සතීති පච්චයසබ්භාවසල්ලක්ඛණෙ සතීති එවමත්ථො ගහෙතබ්බො ¶ පච්චයසබ්භාවමත්තෙන සීලස්ස අසුජ්ඣනතො. පරිභොගෙ අකරොන්තස්සෙව ආපත්තීති ඉමිනා පාතිමොක්ඛසංවරසීලස්ස භෙදො දස්සිතො, න පච්චයසන්නිස්සිතසීලස්ස තස්ස අතීතපච්චවෙක්ඛණාය විසුජ්ඣනතො. එතස්මිං පන සෙසපච්චයෙසු ච ඉණපරිභොගාදිවචනෙන පච්චයසන්නිස්සිතසීලස්සෙව භෙදොති එවමිමෙසං නානාකරණං වෙදිතබ්බ’’න්ති ආගතං.

එතෙසු ¶ ද්වීසු පකරණෙසු ‘‘ඉණපරිභොගට්ඨානෙ තිට්ඨතී’’ති එත්ථ හිය්යො යං මයා චීවරං පරිභුත්තන්ති…පෙ… වදන්තීති ආගතං. ඉමං පන නයං නිස්සාය ඉදානි එකච්චෙ පණ්ඩිතා ‘‘අජ්ජපාතො පරිභුත්තං සායං පච්චවෙක්ඛන්තෙන අජ්ජ යං මයා චීවරං පරිභුත්තන්තිආදිනා අතීතවසෙන පච්චවෙක්ඛණා කාතබ්බා’’ති වදන්ති. කෙචි ‘‘හිය්යො පරිභුත්තමෙව අතීතවසෙන පච්චවෙක්ඛණා කාතබ්බා, න අජ්ජ පරිභුත්තං, තං පන පච්චුප්පන්නවසෙන පච්චවෙක්ඛණායෙවා’’ති වදන්ති. තත්ථ මූලවචනෙ එවං විචාරණා කාතබ්බා. කථං? ඉදං හිය්යොත්යාදිවචනං සුත්තං වා සුත්තානුලොමං වා ආචරියවාදො වා අත්තනොමති වාති. තත්ථ න තාව සුත්තං හොති ‘‘සුත්තං නාම සකලෙ විනයපිටකෙ පාළී’’ති වුත්තත්තා ඉමස්ස ච වචනස්ස න පාළිභූතත්තා. න ච සුත්තානුලොමං ‘‘සුත්තානුලොමං නාම චත්තාරො මහාපදෙසා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 1.45) වුත්තත්තා ඉමස්ස ච මහාපදෙසභාවාභාවතො. න ච ආචරියවාදො ‘‘ආචරියවාදො නාම ධම්මසඞ්ගාහකෙහි පඤ්චහි අරහන්තසතෙහි ඨපිතා පාළිවිනිමුත්තා ඔක්කන්තවිනිච්ඡයප්පවත්තා අට්ඨකථාතන්තී’’ති වචනතො ඉමස්ස ච අට්ඨකථාපාඨභාවාභාවතො. න ච අත්තනොමති ‘‘අත්තනොමති නාම සුත්තසුත්තානුලොමආචරියවාදෙ මුඤ්චිත්වා අනුමානෙන අත්තනො බුද්ධියා නයග්ගාහෙන උපට්ඨිතාකාරකථනං, අපිච සුත්තන්තාභිධම්මවිනයට්ඨකථාසු ආගතො සබ්බොපි ¶ ථෙරවාදො අත්තනොමති නාමා’’ති වුත්තත්තා ඉමස්ස ච අට්ඨකථාසු ආගතත්ථෙරවාදභාවාභාවතො.

ඉති –

‘‘චතුබ්බිධඤ්හි විනයං, මහාථෙරා මහිද්ධිකා;

නීහරිත්වා පකාසෙසුං, ධම්මසඞ්ගාහකා පුරා’’ති. (පාරා. අට්ඨ. 1.45) –

වුත්තෙසු චතුබ්බිධවිනයෙසු අනන්තොගධත්තා ඉදං වචනං විචාරෙතබ්බං. තෙන වුත්තං සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. 2.585) ටීකාචරියෙන ‘‘තං වීමංසිතබ්බ’’න්ති. අථ වා ‘‘නයග්ගාහෙන උපට්ඨිතාකාරකථන’’න්ති ඉමිනා ලක්ඛණෙන තෙසං තෙසං ආචරියානං උපට්ඨිතාකාරවසෙන කථනං අත්තනොමති සියා, එවම්පි විචාරෙතබ්බමෙව. ‘‘අත්තනොමති ආචරියවාදෙ ඔතාරෙතබ්බා. සචෙ තත්ථ ඔතරති චෙව සමෙති ච, ගහෙතබ්බා. සචෙ නෙව ඔතරති න සමෙති, න ගහෙතබ්බා. අයඤ්හි අත්තනොමති නාම සබ්බදුබ්බලා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 1.45) වචනතො ඉමස්ස ච වචනස්ස ¶ අට්ඨකථාවචනෙ අනොතරණතො අප්පවිසනතො. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං ‘‘සචස්ස අප්පච්චවෙක්ඛතොව අරුණො උග්ගච්ඡති, ඉණපරිභොගට්ඨානෙ තිට්ඨතී’’ති.

අපරො නයො – කිං ඉදං වචනං පාළිවචනං වා අට්ඨකථාවචනං වා ටීකාවචනං වා ගන්ථන්තරවචනං වාති. තත්ථ න තාව පාළිවචනං, න අට්ඨකථාවචනං, න ගන්ථන්තරවචනං, අථ ඛො ටීකාවචනන්ති. හොතු ටීකාවචනං, සකවචනං වා පරවචනං වා අධිප්පෙතවචනං වා අනධිප්පෙතවචනං වාති. තත්ථ න සකවචනං හොති, අථ ඛො පරවචනං. තෙනාහ ‘‘වදන්තී’’ති. න ටීකාචරියෙන අධිප්පෙතවචනං හොති, අථ ඛො අනධිප්පෙතවචනං. තෙනාහ ‘‘තං වීමංසිතබ්බ’’න්ති. තෙහි පන ආචරියෙහි අතීතපරිභොගපච්චවෙක්ඛණාති ඉදං ¶ අතීතපඅභොගවසෙන පච්චවෙක්ඛණා අතීතපරිභොගපච්චවෙක්ඛණාති පරිකප්පෙත්වා අතීතවාචකෙන සද්දෙන යොජෙත්වා කතං භවෙය්ය. අතීතෙ පරිභොගො අතීතපරිභොගො, අතීතපරිභොගස්ස පච්චවෙක්ඛණා අතීතපරිභොගපච්චවෙක්ඛණාති එවං පන කතෙ අතීතපරිභොගස්ස පච්චුප්පන්නසමීපත්තා පච්චුප්පන්නවාචකෙන සද්දෙන කථනං හොති යථා තං නගරතො ආගන්ත්වා නිසින්නං පුරිසං ‘‘කුතො ආගච්ඡසී’’ති වුත්තෙ ‘‘නගරතො ආගච්ඡාමී’’ති පච්චුප්පන්නවාචකසද්දෙන කථනං.

විනයසුත්තන්තවිසුද්ධිමග්ගාදීසු (ම. නි. 1.23; විසුද්ධි. 1.18) ච ‘‘පටිසඞ්ඛා යොනිසො චීවරං පටිසෙවතී’’ති වත්තමානවචනෙනෙව පාඨො හොති, න අතීතවචනෙන, අතීතපරිභොගොති ච ඉමස්මිංයෙව දිවසෙ පච්ඡාභත්තාදිකාලං උපාදාය පුරෙභත්තාදීසු පරිභොගො ඉච්ඡිතබ්බො, න හිය්යො පරිභොගො. කථං විඤ්ඤායතීති චෙ? අට්ඨකථාපමාණෙන. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 2.585) ‘‘පිණ්ඩපාතො ආලොපෙ ආලොපෙ, තථා අසක්කොන්තෙන පුරෙභත්තපච්ඡාභත්තපුරිමයාමපච්ඡිමයාමෙසු. සචස්ස අප්පච්චවෙක්ඛතොව අරුණො උග්ගච්ඡති, ඉණපරිභොගට්ඨානෙ තිට්ඨතී’’ති. එතෙන පිණ්ඩපාතං ආලොපෙ ආලොපෙ පච්චවෙක්ඛන්තො භොජනකිරියාය අපරිනිට්ඨිතත්තා මුඛ්යතො පච්චුප්පන්නපච්චවෙක්ඛණා හොති, පුරෙභත්තාදීසු චතූසු කොට්ඨාසෙසු පච්චවෙක්ඛන්තො භොජනකිරියාය පරිනිට්ඨිතත්තා අතීතපච්චවෙක්ඛණා හොතීති දස්සෙති. සා පන පච්චුප්පන්නසමීපත්තා වත්තමානවචනෙන විධීයති. යදි හි හිය්යො පරිභුත්තානි අතීතපච්චවෙක්ඛණෙන පච්චවෙක්ඛිතබ්බානි සියුං, අතීතදුතියදිවසතතියදිවසාදිමාසසංවච්ඡරාදිපරිභුත්තානිපි පච්චවෙක්ඛිතබ්බානි සියුං, එවඤ්ච සති යථාවුත්තඅට්ඨකථාවචනං නිරත්ථකං සියා, තස්මා අට්ඨකථාවචනමෙව පමාණං කාතබ්බං. යථාහ –

‘‘බුද්ධෙන ¶ ¶ ධම්මො විනයො ච වුත්තො;

යො තස්ස පුත්තෙහි තථෙව ඤාතො;

සො යෙහි තෙසං මතිමච්චජන්තා;

යස්මා පුරෙ අට්ඨකථා අකංසු.

‘‘තස්මා හි යං අට්ඨකථාසු වුත්තං;

තං වජ්ජයිත්වාන පමාදලෙඛං;

සබ්බම්පි සික්ඛාසු සගාරවානං;

යස්මා පමාණං ඉධ පණ්ඩිතාන’’න්ති. (පාරා. අට්ඨ. 1.ගන්ථාරම්භකථා);

යස්මා ච සබ්බාසවසුත්තාදීසු (ම. නි. 1.23) භගවතා දෙසිතකාලෙ භික්ඛුකත්තුකත්තා නාමයොගත්තා වත්තමානපඨමපුරිසවසෙන ‘‘පටිසඞ්ඛා යොනිසො චීවරං පටිසෙවතී’’ති දෙසිතා, තදනුකරණෙන භික්ඛූනං පච්චවෙක්ඛණකාලෙ අත්තකත්තුකත්තා අම්හයොගත්තා වත්තමානඋත්තමපුරිසවසෙන ‘‘පටිසඞ්ඛා යොනිසො චීවරං පටිසෙවාමී’’ති පච්චවෙක්ඛිතබ්බා හොති, ‘‘සීතස්ස පටිඝාතායා’’තිආදීනි තදත්ථසම්පදානපදානි ච ‘‘පටිසෙවති, පටිසෙවාමී’’ති වුත්තපටිසෙවනකිරියායමෙව සම්බන්ධිතබ්බානි හොන්ති, තානි ච කිරියාපදානි පච්චුප්පන්නවසෙන වා පච්චුප්පන්නසමීපඅතීතවසෙන වා වත්තමානවිභත්තියුත්තානි හොන්ති, තස්මා පච්චුප්පන්නපරිභුත්තානං වා අතීතපරිභුත්තානං වා පච්චයානං පච්චවෙක්ඛණකාලෙ ‘‘පටිසෙවාමී’’ති වචනං භගවතො වචනස්ස අනුගතත්තා උපපන්නමෙවාති දට්ඨබ්බං.

අනුවචනෙපි එවං විචාරණා කාතබ්බා – ‘‘අජ්ජ පාතො පරිභුත්තං සායං පච්චවෙක්ඛන්තෙන අජ්ජ යං මයා චීවරං පරිභුත්තන්තිආදිනා අතීතවසෙන පච්චවෙක්ඛණා කාතබ්බා’’ති යෙ වදන්ති, තෙ එවං පුච්ඡිතබ්බා – කිං භවන්තො භගවතා අතීතපරිභුත්තෙසු අතීතවසෙන පච්චවෙක්ඛණා දෙසිතාති? න දෙසිතා. කථං දෙසිතාති? ‘‘පච්චවෙක්ඛතී’’ති පච්චුප්පන්නවසෙනෙව ¶ දෙසිතාති. කිං භොන්තො භගවතො කාලෙ අතීතපරිභුත්තෙසු පච්චවෙක්ඛණා නත්ථීති? අත්ථි. අථ කස්මා භගවතා පච්චුප්පන්නවසෙනෙව පච්චවෙක්ඛණා දෙසිතාති? පච්චුප්පන්නසමීපවසෙන වා සාමඤ්ඤවසෙන වා දෙසිතාති. එවං සන්තෙ භගවතො අනුකරණෙන ඉදානිපි ¶ අතීතපරිභුත්තානං පච්චයානං පච්චුප්පන්නවසෙන පච්චවෙක්ඛණා කාතබ්බාති. යෙ පන එවං වදන්ති ‘‘හිය්යො පරිභුත්තානමෙව අතීතපච්චවෙක්ඛණා කාතබ්බා, න අජ්ජ පරිභුත්තානං, තෙසං පන පච්චුප්පන්නපච්චවෙක්ඛණායෙවා’’ති, තෙ එවං වත්තබ්බා – කිං භොන්තො යථා තුම්හෙ වදන්ති, එවං පාළියං අත්ථීති? නත්ථි. අට්ඨකථායං අත්ථීති? නත්ථි. එවං සන්තෙ සාට්ඨකථෙසු තෙපිටකෙසු බුද්ධවචනෙසු අසංවිජ්ජමානං තුම්හාකං වචනං කථං පච්චෙතබ්බන්ති? ආචරියපරම්පරාවසෙන. හොතු තුම්හාකං ආචරියලද්ධිවසෙන කථනං, කාලො නාම තිවිධො අතීතො අනාගතො පච්චුප්පන්නොති. තත්ථ පරිනිට්ඨිතකිරියා අතීතො නාම, අභිමුඛකිරියා අනාගතො නාම, ආරද්ධඅනිට්ඨිතකිරියා පච්චුප්පන්නො නාම. තෙනාහු පොරාණා –

‘‘ආරද්ධානිට්ඨිතො භාවො, පච්චුප්පන්නො සුනිට්ඨිතො;

අතීතානාගතුප්පාද-මප්පත්තාභිමුඛා කිරියා’’ති.

තත්ථ අජ්ජ වා හොතු හිය්යො වා තතො පුබ්බෙ වා, පරිභුත්තපච්චයො සුපරිනිට්ඨිතභුඤ්ජනකිරියත්තා අතීතො නාම. තත්ථ හිය්යො වා තතො පුබ්බෙ වා පරිභුත්තපච්චයො අතික්කන්තඅරුණුග්ගමනත්තා න පච්චවෙක්ඛණාරහො, පච්චවෙක්ඛිතොපි අප්පච්චවෙක්ඛිතොයෙව හොති, ඉණපරිභොගට්ඨානෙ තිට්ඨති. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං ‘‘සචස්ස අප්පච්චවෙක්ඛතොව අරුණො උග්ගච්ඡති, ඉණපරිභොගට්ඨානෙ තිට්ඨතී’’ති. අජ්ජෙව පන චීවරඤ්ච සෙනාසනඤ්ච පරිභොගෙ පරිභොගෙ, පිණ්ඩපාතං ආලොපෙ ආලොපෙ, භෙසජ්ජං පටිග්ගහණෙ පරිභොගෙ ච ¶ පච්චවෙක්ඛතො අපරිනිට්ඨිතභුඤ්ජනකිරියත්තා පච්චුප්පන්නපරිභුත්තපච්චවෙක්ඛණා නාම හොති. පුරෙ පරිභුත්තං තතො පච්ඡා චතූසු කොට්ඨාසෙසු පච්චවෙක්ඛතො සුපරිනිට්ඨිතභුඤ්ජනකිරියත්තා අතීතපරිභුත්තපච්චවෙක්ඛණා නාම හොති. එත්තකං පච්චවෙක්ඛණාය ඛෙත්තං, න තතො පුබ්බෙ පච්ඡා වා. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘සීලවතො අප්පච්චවෙක්ඛිතපරිභොගො ඉණපරිභොගො නාම. තස්මා චීවරං පරිභොගෙ පරිභොගෙ…පෙ… භෙසජ්ජස්ස පටිග්ගහණෙපි පරිභොගෙපි සතිපච්චයතා වට්ටතී’’ති, තස්මා හිය්යො පරිභුත්තස්ස ඉණපරිභොගත්තා තං අනාමසිත්වා අජ්ජ පරිභුත්තෙසු අතීතපච්චුප්පන්නෙසු භගවතො වචනස්ස අනුකරණෙන වත්තමානවිභත්තියුත්තෙන ‘‘පටිසෙවාමී’’ති කිරියාපදෙන පච්චවෙක්ඛණා සූපපන්නා හොතීති දට්ඨබ්බා. ඊදිසපච්චවෙක්ඛණමෙව සන්ධාය විමතිවිනොදනියාදීසු (වි. වි. ටී. 1.585) ‘‘පච්චයසන්නිස්සිතසීලස්ස අතීතපච්චවෙක්ඛණාය විසුජ්ඣනතො’’ති වුත්තං.

එවං ¶ පච්චයසන්නිස්සිතසීලස්ස සුද්ධිං දස්සෙත්වා ඉදානි තෙනෙව පසඞ්ගෙන සබ්බාපි සුද්ධියො දස්සෙතුං ‘‘චතුබ්බිධා හි සුද්ධී’’තිආදිමාහ. තත්ථ සුජ්ඣති එතායාති සුද්ධි, යථාධම්මං දෙසනාව සුද්ධි දෙසනාසුද්ධි. වුට්ඨානස්සපි චෙත්ථ දෙසනාය එව සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. ඡින්නමූලාපත්තීනං පන අභික්ඛුතාපටිඤ්ඤායෙව දෙසනා. අධිට්ඨානවිසිට්ඨො සංවරොව සුද්ධි සංවරසුද්ධි. ධම්මෙන සමෙන පච්චයානං පරියෙට්ඨි එව සුද්ධි පරියෙට්ඨිසුද්ධි. චතූසු පච්චයෙසු වුත්තවිධිනා පච්චවෙක්ඛණාව සුද්ධි පච්චවෙක්ඛණසුද්ධි. එස තාව සුද්ධීසු සමාසනයො. සුද්ධිමන්තෙසු සීලෙසු පන දෙසනා සුද්ධි එතස්සාති දෙසනාසුද්ධි. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. න පුනෙවං කරිස්සාමීති එත්ථ එවන්ති සංවරභෙදං සන්ධායාහ. පහායාති ¶ වජ්ජෙත්වා, අකත්වාති අත්ථො. විමතිවිනොදනියං පන ‘‘සුජ්ඣති දෙසනාදීහි, සොධීයතීති වා සුද්ධි, චතුබ්බිධසීලං. තෙනාහ ‘දෙසනාය සුජ්ඣනතො’තිආදි. එත්ථ දෙසනාග්ගහණෙන වුට්ඨානම්පි ඡින්නමූලානං අභික්ඛුතාපටිඤ්ඤාපි සඞ්ගහිතා. ඡින්නමූලාපත්තීනම්පි හි පාරාජිකාපත්තිවුට්ඨානෙන හෙට්ඨාපරිරක්ඛිතං භික්ඛුසීලං විසුද්ධං නාම හොති. තෙන තෙසං මග්ගපටිලාභොපි සම්පජ්ජතී’’ති වුත්තං.

තත්ථ දෙසීයති උච්චාරීයතීති දෙසනා, දිසී උච්චාරණෙති ධාතු, දෙසීයති ඤාපීයති එතායාති වා දෙසනා, දිස පෙක්ඛනෙති ධාතු. උභයථාපි විරතිපධානකුසලචිත්තසමුට්ඨිතො දෙසනාවචීභෙදසද්දො. සංවරණං සංවරො, සං-පුබ්බ වර සංවරණෙති ධාතු, සතිපධානො චිත්තුප්පාදො. පරියෙසනා පරියෙට්ඨි, පරි-පුබ්බ ඉස පරියෙසනෙති ධාතු, වීරියපධානො චිත්තුප්පාදො. පටි පුනප්පුනං ඔගාහෙත්වා ඉක්ඛනා පච්චවෙක්ඛණා, පටි-පුබ්බ අව-පුබ්බ ඉක්ඛ දස්සනඞ්කෙසූති ධාතු, පඤ්ඤාපධානො චිත්තුප්පාදො. තෙසු දෙසනාය වචීභෙදසද්දභාවතො වචීභෙදං කාතුං අසක්කොන්තස්ස ච දුතියකං අලභන්තස්ස ච න සම්පජ්ජති, සෙසා පන චිත්තුප්පාදමත්තභාවතො වචීභෙදං කාතුං අසක්කොන්තස්සපි දුතියකං අලභන්තස්සපි සම්පජ්ජන්ති එව, තස්මා ගිලානාදිකාලෙසු පච්චවෙක්ඛණාපාඨං පඨිතුමසක්කොන්තෙනපි අත්ථං මනසි කත්වා චිත්තෙනෙව පච්චවෙක්ඛණා කාතබ්බාති.

දාතබ්බට්ඨෙන දායං, තං ආදියන්තීති දායාදා, අනනුඤ්ඤාතෙසු සබ්බෙන සබ්බං පරිභොගාභාවතො අනුඤ්ඤාතෙසුයෙව ච පරිභොගසබ්භාවභාවතො භික්ඛූහි පරිභුඤ්ජිතබ්බපච්චයා භගවතො සන්තකා. ධම්මදායාදසුත්තඤ්චෙත්ථ සාධකන්ති ‘‘ධම්මදායාදා මෙ, භික්ඛවෙ, භවථ, මා ආමිසදායාදා ¶ , අත්ථි මෙ තුම්හෙසු අනුකම්පා, කින්ති මෙ සාවකා ධම්මදායාදා භවෙය්යුං, නො ආමිසදායාදා’’ති එවං පවත්තං ධම්මදායාදසුත්තඤ්ච ¶ (ම. නි. 1.29) එත්ථ එතස්මිං අත්ථෙ සාධකං. අවීතරාගානං තණ්හාවසීකතාය පච්චයපරිභොගෙ සාමිභාවො නත්ථි, තදභාවෙන වීතරාගානං තත්ථ සාමිභාවො යථාරුචි පරිභොගසබ්භාවතො. තථා හි තෙ පටිකූලම්පි අප්පටිකූලාකාරෙන අප්පටිකූලම්පි පටිකූලාකාරෙන තදුභයම්පි වජ්ජෙත්වා අජ්ඣුපෙක්ඛණාකාරෙන පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්ති, දායකානඤ්ච මනොරථං පරිපූරෙන්ති. තෙනාහ ‘‘තෙ හි තණ්හාය දාසබ්යං අතීතත්තා සාමිනො හුත්වා පරිභුඤ්ජන්තී’’ති. යො පනායං සීලවතො පුථුජ්ජනස්ස පච්චවෙක්ඛිතපරිභොගො, සො ඉණපරිභොගස්ස පච්චනීකත්තා ආනණ්යපරිභොගො නාම හොති. යථා පන ඉණායිකො අත්තනො රුචියා ඉච්ඡිතං දෙසං ගන්තුං න ලභති, එවං ඉණපරිභොගයුත්තො ලොකතො නිස්සරිතුං න ලභතීති තප්පටිපක්ඛත්තා සීලවතො පච්චවෙක්ඛිතපරිභොගො ආනණ්යපරිභොගොති වුච්චති, තස්මා නිප්පරියායතො චතුපරිභොගවිනිමුත්තො විසුංයෙවායං පරිභොගොති වෙදිතබ්බො, සො ඉධ විසුං න වුත්තො, දායජ්ජපරිභොගෙයෙව වා සඞ්ගහං ගච්ඡතීති. සීලවාපි හි ඉමාය සික්ඛාය සමන්නාගතත්තා සෙක්ඛොත්වෙව වුච්චති.

සබ්බෙසන්ති අරියානං පුථුජ්ජනානඤ්ච. කථං පුථුජ්ජනානං ඉමෙ පරිභොගා සම්භවන්තීති? උපචාරවසෙන. යො හි පුථුජ්ජනස්සපි සල්ලෙඛපටිපත්තියං ඨිතස්ස පච්චයගෙධං පහාය තත්ථ අනුපලිත්තෙන චිත්තෙන පරිභොගො, සො සාමිපරිභොගො විය හොති. සීලවතො පන පච්චවෙක්ඛිතපරිභොගො දායජ්ජපරිභොගො විය හොති දායකානං මනොරථස්සාවිරාධනතො. තෙන වුත්තං ‘‘දායජ්ජපරිභොගෙයෙව වා සඞ්ගහං ගච්ඡතී’’ති. කල්යාණපුථුජ්ජනස්ස පරිභොගෙ වත්තබ්බමෙව නත්ථි ¶ තස්ස සෙක්ඛසඞ්ගහතො. සෙක්ඛසුත්ත ඤ්හෙතස්ස (අ. නි. 3.86) අත්ථස්ස සාධකං.

විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. 1.585) පන ‘‘දාතබ්බට්ඨෙන දායං, තං ආදියන්තීති දායාදා. සත්තන්නං සෙක්ඛානන්ති එත්ථ කල්යාණපුථුජ්ජනාපි සඞ්ගහිතා තෙසං ආනණ්යපරිභොගස්ස දායජ්ජපරිභොගෙ සඞ්ගහිතත්තාති වෙදිතබ්බං. ධම්මදායාදසුත්තන්ති ‘‘ධම්මදායාදා මෙ, භික්ඛවෙ, භවථ, මා ආමිසදායාදා’’තිආදිනා පවත්තං සුත්තං (ම. නි. 1.29). තත්ථ ‘‘මා මෙ ආමිසදායාදාති එවං මෙ-සද්දං ආනෙත්වා අත්ථො වෙදිතබ්බො. එවඤ්හි යථාවුත්තත්ථසාධකං ¶ හොතී’’ති වුත්තං. තත්ථ මෙ මම ආමිසදායාදා චතුපච්චයභුඤ්ජකාති භගවතො සම්බන්ධභූතස්ස සම්බන්ධීභූතා පච්චයා වුත්තා, තස්මා දායකෙහි දින්නාපි පච්චයා භගවතා අනුඤ්ඤාතත්තා භගවතො පච්චයායෙව හොන්තීති එතස්ස අත්ථස්ස ධම්මදායාදසුත්තං සාධකං හොතීති අත්ථොති වුත්තං.

ලජ්ජිනා සද්ධිං පරිභොගො නාම ලජ්ජිස්ස සන්තකං ගහෙත්වා පරිභොගො. අලජ්ජිනා සද්ධින්ති එත්ථාපි එසෙව නයො. ආදිතො පට්ඨාය හි අලජ්ජී නාම නත්ථීති ඉමිනා දිට්ඨදිට්ඨෙසුයෙව ආසඞ්කා න කාතබ්බාති දස්සෙති. අත්තනො භාරභූතා සද්ධිවිහාරිකාදයො. තෙපි නිවාරෙතබ්බාති යො පස්සති, තෙන නිවාරෙතබ්බාති පාඨො. අට්ඨකථායං පන ‘‘යොපි අත්තනො භාරභූතෙන අලජ්ජිනා සද්ධිං පරිභොගං කරොති, සොපි නිවාරෙතබ්බො’’ති පාඨො දිස්සති, තථාපි අත්ථතො උභයථාපි යුජ්ජති. අත්තනො සද්ධිවිහාරිකාදයොපි අලජ්ජිභාවතො නිවාරෙතබ්බා. අලජ්ජීහි සද්ධිවිහාරිකාදීහි එකසම්භොගං කරොන්තා අඤ්ඤෙපි නිවාරෙතබ්බාව. සචෙ න ¶ ඔරමති, අයම්පි අලජ්ජීයෙව හොතීති එත්ථ එවං නිවාරිතො සො පුග්ගලො අලජ්ජිනා සද්ධිං පරිභොගතො ඔරමති විරමති, ඉච්චෙතං කුසලං. නො චෙ ඔරමති, අයම්පි අලජ්ජීයෙව හොති, තෙන සද්ධිං පරිභොගං කරොන්තො සොපි අලජ්ජීයෙව හොතීති අත්ථො. තෙන වුත්තං ‘‘එවං එකො අලජ්ජී අලජ්ජිසතම්පි කරොතී’’ති. අධම්මියොති අනෙසනාදීහි උප්පන්නො. ධම්මියොති භික්ඛාචරියාදීහි උප්පන්නො. සඞ්ඝස්සෙව දෙතීති භත්තං අග්ගහෙත්වා අත්තනා ලද්ධසලාකංයෙව දෙති.

විමතිවිනොදනියං පන ‘‘ලජ්ජිනා සද්ධිං පරිභොගොති ධම්මාමිසවසෙන මිස්සීභාවො. අලජ්ජිනා සද්ධින්ති එත්ථාපි එසෙව නයො. ආදිතො පට්ඨාය හි අලජ්ජී නාම නත්ථීති ඉමිනා දිට්ඨදිට්ඨෙසු ආසඞ්කා නාම න කාතබ්බා, දිට්ඨසුතාදිකාරණෙ සති එව කාතබ්බාති දස්සෙති. අත්තනො භාරභූතා සද්ධිවිහාරිකාදයො. සචෙ න ඔරමතීති අගතිගමනවසෙන ධම්මාමිසපරිභොගතො න ඔරමති. ආපත්ති නාම නත්ථීති ඉදං අලජ්ජීනං ධම්මෙනුප්පන්නපච්චයං ධම්මකම්මඤ්ච සන්ධාය වුත්තං. තෙසම්පි හි කුලදූසනාදිසමුප්පන්නං පච්චයං පරිභුඤ්ජන්තානං වග්ගකම්මාදීනි කරොන්තානඤ්ච ආපත්ති එව. ‘ධම්මියාධම්මියපරිභොගො පච්චයවසෙනෙව වෙදිතබ්බො’ති වුත්තත්තා හෙට්ඨා ලජ්ජිපරිභොගාලජ්ජිපරිභොගා පච්චයවසෙන එකකම්මාදිවසෙන ච වුත්තා එවාති වෙදිතබ්බං. තෙනෙව දුට්ඨදොසසික්ඛාපදට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 2.385-386) චොදකචුදිතකභාවෙ ඨිතා ද්වෙ අලජ්ජිනො ධම්මපරිභොගම්පි සන්ධාය ‘එකසම්භොගපරිභොගා හුත්වා ජීවථා’ති ¶ වුත්තා තෙසං අඤ්ඤමඤ්ඤං ධම්මාමිසාපරිභොගෙ විරොධාභාවා. ලජ්ජීනමෙව හි අලජ්ජිනා සහ තදුභයපරිභොගො න වට්ටතී’’ති වුත්තං.

සචෙ ¶ පන ලජ්ජී අලජ්ජිං පග්ගණ්හාති…පෙ… අන්තරධාපෙතීති එත්ථ කෙවලං පග්ගණ්හිතුකාමතාය එවං කාතුං න වට්ටති, ධම්මස්ස පන සාසනස්ස සොතූනඤ්ච අනුග්ගහත්ථාය වට්ටතීති වෙදිතබ්බං. පුරිමනයෙන ‘‘සො ආපත්තියා කාරෙතබ්බො’’ති වුත්තත්තා ඉමස්ස ආපත්තියෙවාති වදන්ති. උද්දෙසග්ගහණාදිනා ධම්මස්ස පරිභොගො ධම්මපරිභොගො. ධම්මානුග්ගහෙන ගණ්හන්තස්ස ආපත්තියා අභාවෙපි ථෙරො තස්ස අලජ්ජිභාවංයෙව සන්ධාය ‘‘පාපො කිරාය’’න්තිආදිමාහ. තස්ස පන සන්තිකෙති මහාරක්ඛිතත්ථෙරස්ස සන්තිකෙ.

විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. 1.585) පන ඉමස්මිං ඨානෙ විත්ථාරතො විනිච්ඡිතං. කථං? ධම්මපරිභොගොති ‘‘එකකම්මං එකුද්දෙසො’’තිආදිනා වුත්තසංවාසො චෙව නිස්සයග්ගහණාදිකො සබ්බො නිරාමිසපරිභොගො ච වෙදිතබ්බො. ‘‘න සො ආපත්තියා කාරෙතබ්බො’’ති වුත්තත්තා ලජ්ජිනො අලජ්ජිපග්ගහෙ ආපත්තීති වෙදිතබ්බං. ඉතරොපීති ලජ්ජීපි. තස්සාපි අත්තානං පග්ගණ්හන්තස්ස අලජ්ජිනො, ඉමිනා ච ලජ්ජිනො වණ්ණභණනාදිලාභං පටිච්ච ආමිසගරුකතාය වා ගෙහස්සිතපෙමෙන වා තං අලජ්ජිං පග්ගණ්හන්තො ලජ්ජී සාසනං අන්තරධාපෙති නාමාති දස්සෙති. එවං ගහට්ඨාදීසු උපත්ථම්භිතො අලජ්ජී බලං ලභිත්වා පෙසලෙ අභිභවිත්වා න චිරස්සෙව සාසනං උද්ධම්මං උබ්බිනයං කරොතීති.

ධම්මපරිභොගොපි තත්ථ වට්ටතීති ඉමිනා ආමිසපරිභොගතො ධම්මපරිභොගොව ගරුකො, තස්මා අතිවිය අලජ්ජීවිවෙකෙන කාතබ්බොති දස්සෙති. ‘‘ධම්මානුග්ගහෙන උග්ගණ්හිතුං වට්ටතී’’ති වුත්තත්තා අලජ්ජුස්සන්නතායසාසනෙ ඔසක්කන්තෙ, ලජ්ජීසු ච අප්පහොන්තෙසු අලජ්ජිං පකතත්තං ගණපූරකං ගහෙත්වා උපසම්පදාදිකරණෙන චෙව කෙචි අලජ්ජිනො ධම්මාමිසපරිභොගෙන ¶ සඞ්ගහෙත්වා සෙසාලජ්ජිගණස්ස නිග්ගහෙන ච සාසනං පග්ගණ්හිතුම්පි වට්ටති එව.

කෙචි පන ‘‘කොටියං ඨිතො ගන්ථොති වුත්තත්තා ගන්ථපරියාපුණනමෙව ධම්මපරිභොගො, න එකකම්මාදි, තස්මා අලජ්ජීහි සද්ධිං උපොසථාදිකං කම්මං කාතුං වට්ටති, ආපත්ති නත්ථී’’ති වදන්ති, තං න යුත්තං, එකකම්මාදීසු බහූසු ධම්මපරිභොගෙසු අලජ්ජිනාපි සද්ධිං කත්තබ්බාවත්ථායත්තං ¶ ධම්මපරිභොගං දස්සෙතුං ඉධ නිදස්සනවසෙන ගන්ථස්සෙව සමුද්ධටත්තා. න හි එකකම්මාදිකො විධි ධම්මපරිභොගො න හොතීති සක්කා වත්තුං අනාමිසත්තා ධම්මාමිසෙසු අපරියාපන්නස්ස ච කස්සචි අභාවා. තෙනෙව අට්ඨසාලිනියං ධම්මපටිසන්ථාරකථායං (ධ. ස. අට්ඨ. 1351) ‘‘කම්මට්ඨානං කථෙතබ්බං, ධම්මො වාචෙතබ්බො…පෙ… අබ්භානවුට්ඨානමානත්තපරිවාසා දාතබ්බා, පබ්බජ්ජාරහො පබ්බාජෙතබ්බො, උපසම්පදාරහො උපසම්පාදෙතබ්බො…පෙ… අයං ධම්මපටිසන්ථාරො නාමා’’ති එවං සඞ්ඝකම්මාදිපි ධම්මකොට්ඨාසෙ දස්සිතං. තෙසු පන ධම්මකොට්ඨාසෙසු යං ගණපූරකාදිවසෙන අලජ්ජිනො අපෙක්ඛිත්වා උපොසථාදි වා තෙසං සන්තිකා ධම්මුග්ගහණනිස්සයග්ගහණාදි වා කරීයති, තං ධම්මො චෙව පරිභොගො චාති ධම්මපරිභොගොති වුච්චති, එතං තථාරූපපච්චයං විනා කාතුං න වට්ටති, කරොන්තස්ස අලජ්ජිපරිභොගො ච හොති දුක්කටඤ්ච. යං පන අලජ්ජිසතං අනපෙක්ඛිත්වා තජ්ජනීයාදිනිග්ගහකම්මං වා පරිවාසාදිඋපකාරකම්මං වා උග්ගහපරිපුච්ඡාදානාදි වා කරීයති, තං ධම්මො එව, නො පරිභොගො, එතං අනුරූපානං කාතුං වට්ටති, ආමිසදානෙ විය ආපත්ති නත්ථි. නිස්සයදානම්පි තෙරසසම්මුතිදානාදි ච වත්තපටිපත්තිසාදියනාදිපරිභොගස්සපි හෙතුත්තා න වට්ටති.

යො පන මහාඅලජ්ජී උද්ධම්මං උබ්බිනයං සත්ථුසාසනං කරොති, තස්ස සද්ධිවිහාරිකාදීනං උපසම්පදාදි උපකාරකම්මම්පි උග්ගහපරිපුච්ඡාදානාදි ¶ ච කාතුං න වට්ටති, ආපත්ති එව හොති, නිග්ගහකම්මමෙව කාතබ්බං. තෙනෙව අලජ්ජිපග්ගහොපි පටික්ඛිත්තො. ධම්මාමිසපරිභොගවිවජ්ජනෙනපි හි දුම්මඞ්කූනං පුග්ගලානං නිග්ගහොව අධිප්පෙතො, සො ච පෙසලානං ඵාසුවිහාරසද්ධම්මට්ඨිතිවිනයානුග්ගහාදිඅත්ථාය එතදත්ථත්තා සික්ඛාපදපඤ්ඤත්තියා, තස්මා යං යං දුම්මඞ්කූනං උපත්ථම්භාය, පෙසලානං අඵාසුවිහාරාය, සද්ධම්මපරිහානාදිඅත්ථාය හොති, තං සබ්බම්පි පරිභොගො වා හොතු අපරිභොගො වා කාතුං න වට්ටති, එවං කරොන්තා සාසනං අන්තරධාපෙන්ති, ආපත්තිඤ්ච ආපජ්ජන්ති, ධම්මාමිසපරිභොගෙසු චෙත්ථ අලජ්ජීහි එකකම්මාදිධම්මපරිභොගො එව පෙසලානං අඵාසුවිහාරාය සද්ධම්මපරිහානාදිඅත්ථාය හොති, න තථා ආමිසපරිභොගො. න හි අලජ්ජීනං පච්චයපරිභොගමත්තෙන පෙසලානං අඵාසුවිහාරාදි හොති, යථාවුත්තධම්මපරිභොගෙන පන හොති. තප්පරිවජ්ජනෙන ච ඵාසුවිහාරාදයො. තථා හි කතසික්ඛාපදවීතික්කමා අලජ්ජිපුග්ගලා උපොසථාදීසු පවිට්ඨා ‘‘තුම්හෙ කායද්වාරෙ චෙව වචීද්වාරෙ ච වීතික්කමං කරොථා’’තිආදිනා භික්ඛූහි වත්තබ්බා හොන්ති. යථා විනයඤ්ච අතිට්ඨන්තා සඞ්ඝතො බහිකරණාදිවසෙන සුට්ඨු නිග්ගහෙතබ්බා, තථා අකත්වා තෙහි සහ සංවසන්තාපි අලජ්ජිනොව හොන්ති ¶ ‘‘එකොපි අලජ්ජී අලජ්ජිසතම්පි කරොතී’’තිආදිවචනතො (පාරා. අට්ඨ. 2.585). යදි හි තෙ එවං අනිග්ගහිතා සියුං, සඞ්ඝෙ කලහාදිං වඩ්ඪෙත්වා උපොසථාදිසාමග්ගිකම්මපටිබාහනාදිනා පෙසලානං අඵාසුං කත්වා කමෙන තෙ දෙවදත්තවජ්ජිපුත්තකාදයො විය පරිසං වඩ්ඪෙත්වා අත්තනො විප්පටිපත්තිං ධම්මතො විනයතො දීපෙන්තා සඞ්ඝභෙදාදිම්පි කත්වා න චිරස්සෙව සාසනං අන්තරධාපෙය්යුං. තෙසු පන සඞ්ඝතො බහිකරණාදිවසෙන නිග්ගහිතෙසු සබ්බොපි අයං උපද්දවො ¶ න හොති. වුත්තඤ්හි ‘‘දුස්සීලපුග්ගලෙ නිස්සාය උපොසථො න තිට්ඨති, පවාරණා න තිට්ඨති, සඞ්ඝකම්මානි න පවත්තන්ති, සාමග්ගී න හොති…පෙ… දුස්සීලෙසු පන නිග්ගහිතෙසු සබ්බොපි අයං උපද්දවො න හොති, තතො පෙසලා භික්ඛූ ඵාසු විහරන්තී’’ති, තස්මා එකකම්මාදිධම්මපරිභොගොව ආමිසපරිභොගතොපි අතිවිය අලජ්ජීවිවෙකෙන කාතබ්බො, ආපත්තිකරො ච සද්ධම්මපරිහානිහෙතුත්තාති වෙදිතබ්බං.

අපිච ‘‘උපොසථො න තිට්ඨති, පවාරණා න තිට්ඨති, සඞ්ඝකම්මානි න පවත්තන්තී’’ති එවං අලජ්ජීහි සද්ධිං සඞ්ඝකම්මාකරණස්ස අට්ඨකථායං පකාසිතත්තාපි චෙතං සිජ්ඣති. තථා පරිවත්තලිඞ්ගස්ස භික්ඛුනො භික්ඛුනුපස්සයං ගච්ඡන්තස්ස පටිපත්තිකථායං ‘‘ආරාධිකා ච හොන්ති සඞ්ගාහිකා ලජ්ජිනියො, තා කොපෙත්වා අඤ්ඤත්ථ න ගන්තබ්බං. ගච්ඡති චෙ, ගාමන්තරනදීපාරරත්තිවිප්පවාසගණම්හා ඔහීයනාපත්තීහි න මුච්චති…පෙ… අලජ්ජිනියො හොන්ති, සඞ්ගහං පන කරොන්ති, තාපි පරිච්චජිත්වා අඤ්ඤත්ථ ගන්තුං ලභතී’’ති එවං අලජ්ජිනීසු දුතියිකාගහණාදීසු සංවාසාපත්තිපරිහාරාය නදීපාරාගමනාදිගරුකාපත්තිට්ඨානානං අනුඤ්ඤාතත්තා තතොපි අලජ්ජිසංවාසාපත්ති එව සද්ධම්මපරිහානියා හෙතුභූතො ගරුකතරාති විඤ්ඤායති. න හි ලහුකාපත්තිට්ඨානං වා අනාපත්තිට්ඨානං වා පරිහරිතුං ගරුකාපත්තිට්ඨානවීතික්කමං ආචරියා අනුජානන්ති. තථා අසංවාසපදස්ස අට්ඨකථායං ‘‘සබ්බෙහිපි ලජ්ජිපුග්ගලෙහි සමං සික්ඛිතබ්බභාවතො සමසික්ඛාතා නාම. එත්ථ යස්මා සබ්බෙපි ලජ්ජිනො එතෙසු කම්මාදීසු සහ වසන්ති, න එකොපි තතො බහිද්ධා සන්දිස්සති, තස්මා තානි සබ්බානිපි ගහෙත්වා එසො සංවාසො නාමා’’ති එවං ලජ්ජීහෙව එකකම්මාදිසංවාසො වට්ටතීති පකාසිතො.

යදි ¶ එවං කස්මා අසංවාසිකෙසු අලජ්ජී න ගහිතොති? නායං විරොධො, යෙ ගණපූරකෙ කත්වා කතං කම්මං කුප්පති, තෙසං පාරාජිකාදිඅපකතත්තානඤ්ඤෙව අසංවාසිකත්තෙන ගහිතත්තා. අලජ්ජිනො පන පකතත්තභූතාපි සන්ති, තෙ චෙ ගණපූරකා හුත්වා කම්මං සාධෙන්ති, කෙවලං ¶ කත්වා අගතිගමනෙන කරොන්තානං ආපත්තිකරා හොන්ති සභාගාපත්තිආපන්නා විය අඤ්ඤමඤ්ඤං. යස්මා අලජ්ජිතඤ්ච ලජ්ජිතඤ්ච පුථුජ්ජනානං චිත්තක්ඛණපටිබද්ධං, න සබ්බකාලිකං. සඤ්චිච්ච හි වීතික්කමචිත්තෙ උප්පන්නෙ අලජ්ජිනො ‘‘න පුන ඊදිසං කරිස්සාමී’’ති චිත්තෙන ලජ්ජිනො හොන්ති.

තෙසු ච යෙ පෙසලෙහි ඔවදියමානාපි න ඔරමන්ති, පුනප්පුනං කරොන්ති, තෙ එව අසංවසිතබ්බා, න ඉතරෙ ලජ්ජිධම්මෙ ඔක්කන්තත්තා, තස්මාපි අලජ්ජිනො අසංවාසිකෙසු අගණෙත්වා තප්පරිවජ්ජනත්ථං සොධෙත්වාව උපොසථාදිකරණං අනඤ්ඤාතං. තථා හි ‘‘පාරිසුද්ධිං ආයස්මන්තො ආරොචෙථ, පාතිමොක්ඛං උද්දිසිස්සාමී’’තිආදිනා (මහාව. 134) අපරිසුද්ධාය පරිසාය උපොසථකරණස්ස අයුත්තතා පකාසිතා, ‘‘යස්ස සියා ආපත්ති, සො ආවිකරෙය්ය…පෙ… ඵාසු හොතී’’ති (මහාව. 134) එවං අලජ්ජිම්පි ලජ්ජිධම්මෙ පතිට්ඨාපෙත්වා උපොසථකරණප්පකාරො ච වුත්තො, ‘‘කච්චිත්ථ පරිසුද්ධා…පෙ… පරිසුද්ධෙත්ථායස්මන්තො’’ති (පාරා. 233) ච පාරිසුද්ධිඋපොසථෙ ‘‘පරිසුද්ධො අහං, භන්තෙ, පරිසුද්ධොති මං ධාරෙථා’’ති (මහාව. 168) ච එවං උපොසථං කරොන්තානං පරිසුද්ධතා ච පකාසිතා, වචනමත්තෙන අනොරමන්තානඤ්ච උපොසථපවාරණට්ඨපනවිධි ච වුත්තො, සබ්බථා ලජ්ජිධම්මං අනොක්කමන්තෙහි සංවාසස්ස අයුත්තතාය නිස්සයදානග්ගහණපටික්ඛෙපො, තජ්ජනීයාදිනිග්ගහකම්මකරණඋක්ඛෙපනීයකම්මකරණෙන සානුවත්තකපරිසස්ස අලජ්ජිස්ස අසංවාසිකත්තපාපනවිධි ¶ ච වුත්තො, තස්මා යථාවුත්තෙහි සුත්තන්තනයෙහි, අට්ඨකථාවචනෙහි ච පකතත්තෙහිපි අපකතත්තෙහිපි සබ්බෙහි අලජ්ජීහි එකකම්මාදිසංවාසො න වට්ටති, කරොන්තානං ආපත්ති එව දුම්මඞ්කූනං පුග්ගලානං නිග්ගහත්ථායෙව සබ්බසික්ඛාපදානං පඤ්ඤත්තත්තාති නිට්ඨමෙත්ථ ගන්තබ්බං. තෙනෙව දුතියසඞ්ගීතියං පකතත්තාපි අලජ්ජිනො වජ්ජිපුත්තකා යසත්ථෙරාදීහි මහන්තෙන වායාමෙන සඞ්ඝතො වියොජිතා. න හි තෙසු පාරාජිකාදිඅසංවාසිකාපත්ති අත්ථි, තෙහි දීපිතානං දසන්නං වත්ථූනං ලහුකාපත්තිවිසයත්තාති වුත්තං.

තස්ස සන්තිකෙති මහාරක්ඛිතත්ථෙරස්ස සන්තිකෙ.

ඉති විනයසඞ්ගහසංවණ්ණනාභූතෙ විනයාලඞ්කාරෙ

රූපියාදිපටිග්ගහණවිනිච්ඡයකථාලඞ්කාරො නාම

ද්වාදසමො පරිච්ඡෙදො.