📜

14. පථවීඛණනවිනිච්ඡයකථා

72. එවං දානවිස්සාසග්ගාහලාභපරිණාමනවිනිච්ඡයං කථෙත්වා ඉදානි පථවීවිනිච්ඡයං කථෙතුං ‘‘පථවී’’ත්යාදිමාහ. තත්ථ පත්ථරතීති පථවී, ප-පුබ්බ ථර සන්ථරණෙති ධාතු, ර-කාරස්ස ව-කාරො, සසම්භාරපථවී. තප්පභෙදමාහ ‘‘ද්වෙ පථවී, ජාතා ච පථවී අජාතා ච පථවී’’ති. තාසං විසෙසං දස්සෙතුං ‘‘තත්ථ ජාතා නාම පථවී’’ත්යාදිමාහ. තත්ථ සුද්ධපංසුකා…පෙ… යෙභුය්යෙනමත්තිකාපථවී ජාතා නාම පථවී හොති. න කෙවලං සායෙව, අදඩ්ඪා පථවීපි ‘‘ජාතා පථවී’’ති වුච්චති. න කෙවලං ඉමා ද්වෙයෙව, යොපි පංසුපුඤ්ජො වා…පෙ… චාතුමාසං ඔවට්ඨො, සොපි ‘‘ජාතා පථවී’’ති වුච්චතීති යොජනා. ඉතරත්රපි එසෙව නයො.

තත්ථ සුද්ධා පංසුකායෙව එත්ථ පථවියා අත්ථි, න පාසාණාදයොති සුද්ධපංසුකා. තථා සුද්ධමත්තිකා. අප්පා පාසාණා එත්ථාති අප්පපාසාණා. ඉතරෙසුපි එසෙව නයො. යෙභුය්යෙන පංසුකා එත්ථාති යෙභුය්යෙනපංසුකා, අලුත්තසමාසොයං, තථා යෙභුය්යෙනමත්තිකා. තත්ථ මුට්ඨිප්පමාණතො උපරි පාසාණා. මුට්ඨිප්පමාණා සක්ඛරා. කථලාති කපාලඛණ්ඩාදි. මරුම්පාති කටසක්ඛරා. වාලුකා වාලුකායෙව. යෙභුය්යෙනපංසුකාති එත්ථ තීසු කොට්ඨාසෙසු ද්වෙ කොට්ඨාසා පංසු, එකො පාසාණාදීසු අඤ්ඤතරකොට්ඨාසො. අදඩ්ඪාපීති උද්ධනපත්තපචනකුම්භකාරාතපාදිවසෙන තථා තථා අදඩ්ඪා, සා පන විසුං නත්ථි, සුද්ධපංසුආදීසු අඤ්ඤතරාවාති වෙදිතබ්බා. යෙභුය්යෙනසක්ඛරාති බහුතරසක්ඛරා. හත්ථිකුච්ඡියං කිර එකං පච්ඡිපූරං ආහරාපෙත්වා දොණියං ධොවිත්වා පථවියා යෙභුය්යෙනසක්ඛරභාවං ඤත්වා සයං භික්ඛූ පොක්ඛරණිං ඛණිංසූති. යානි පන මජ්ඣෙ ‘‘අප්පපංසුඅප්පමත්තිකා’’ති ද්වෙ පදානි, තානි යෙභුය්යෙනපාසාණාදිපඤ්චකමෙව පවිසන්ති. තෙසඤ්ඤෙව හි ද්වින්නං පභෙදවචනමෙතං, යදිදං සුද්ධපාසාණාදිආදි.

එත්ථ ච කිඤ්චාපි යෙභුය්යෙනපංසුං අප්පපංසුඤ්ච පථවිං වත්වා උපඩ්ඪපංසුකාපථවී න වුත්තා, තථාපි පණ්ණත්තිවජ්ජසික්ඛාපදෙසු සාවසෙසපඤ්ඤත්තියාපි සම්භවතො උපඩ්ඪපංසුකායපි පථවියා පාචිත්තියමෙවාති ගහෙතබ්බං. කෙචි පන ‘‘සබ්බච්ඡන්නාදීසු උපඩ්ඪච්ඡන්නෙ දුක්කටස්ස වුත්තත්තා ඉධාපි දුක්කටං යුජ්ජතී’’ති වදන්ති, තං න යුත්තං පාචිත්තියවත්ථුකඤ්ච අනාපත්තිවත්ථුකඤ්ච දුවිධං පථවිං ඨපෙත්වා අඤ්ඤිස්සා දුක්කටවත්ථුකාය තතියාය පථවියා අභාවතො. ද්වෙයෙව හි පථවියො වුත්තා ‘‘ජාතා ච පථවී අජාතා ච පථවී’’ති, තස්මා ද්වීසු අඤ්ඤතරාය පථවියා භවිතබ්බං. විනයවිනිච්ඡයෙ ච සම්පත්තෙ ගරුකලහුකෙසු ගරුකෙයෙව ඨාතබ්බත්තා න සක්කා එත්ථ අනාපත්තියා භවිතුං. සබ්බච්ඡන්නාදීසු පන උපඩ්ඪෙ දුක්කටං යුත්තං තත්ථ තාදිසස්ස දුක්කටවත්ථුනො සම්භවතො. විමතිවිනොදනියම්පි (වි. වි. ටී. පාචිත්තිය 2.86) ‘‘අප්පපංසුමත්තිකාය පථවියා අනාපත්තිවත්ථුභාවෙන වුත්තත්තා උපඩ්ඪපංසුමත්තිකායපි පාචිත්තියමෙවාති ගහෙතබ්බං. න හෙතං දුක්කටවත්ථූති සක්කා වත්තුං ජාතාජාතවිනිමුත්තාය තතියාය පථවියා අභාවතො’’ති වුත්තං.

ඛණන්තස්ස ඛණාපෙන්තස්ස වාති අන්තමසො පාදඞ්ගුට්ඨකෙනපි සම්මජ්ජනිසලාකායපි සයං වා ඛණන්තස්ස අඤ්ඤෙන වා ඛණාපෙන්තස්ස. ‘‘පොක්ඛරණිං ඛණා’’ති වදති, වට්ටතීති ‘‘ඉමස්මිං ඔකාසෙ’’ති අනියමෙත්වා වුත්තත්තා වට්ටති. ‘‘ඉමං වල්ලිං ඛණා’’ති වුත්තෙපි පථවිඛණනං සන්ධාය පවත්තවොහාරත්තා ඉමිනාව සික්ඛාපදෙන පාචිත්තියං, න භූතගාමසික්ඛාපදෙන, උභයම්පි සන්ධාය වුත්තෙ පන ද්වෙපි පාචිත්තියානි හොන්ති.

73. කුටෙහීති ඝටෙහි. තනුකකද්දමොති උදකමිස්සකකද්දමො, සො ච උදකගතිකත්තා වට්ටති. උදකපප්පටකොති උදකෙ අන්තොභූමියං පවිට්ඨෙ තස්ස උපරිභාගං ඡාදෙත්වා තනුකපංසු වා මත්තිකා වා පටලං හුත්වා පලවමානා උට්ඨාති, තස්මිං උදකෙ සුක්ඛෙපි තං පටලං වාතෙන චලමානං තිට්ඨති, තං උදකපප්පටකො නාම. ඔමකචාතුමාසන්ති ඌනචාතුමාසං. ඔවට්ඨන්ති දෙවෙන ඔවට්ඨං. අකතපබ්භාරෙති අවලඤ්ජනට්ඨානදස්සනත්ථං වුත්තං. තාදිසෙ හි වම්මිකස්ස සබ්භාවොති. මූසිකුක්කුරං නාම මූසිකාහි ඛණිත්වා බහි කතපංසුරාසි.

එසෙවනයොති ඔමකචාතුමාසං ඔවට්ඨොයෙව වට්ටතීති අත්ථො. එකදිවසම්පි න වට්ටතීති ඔවට්ඨචාතුමාසතො එකදිවසාතික්කන්තොපි විකොපෙතුං න වට්ටති. හෙට්ඨභූමිසම්බන්ධෙපි ච ගොකණ්ටකෙ භූමිතො ඡින්දිත්වා ඡින්දිත්වා උග්ගතත්තා අච්චුග්ගතං මත්ථකතො ඡින්දිතුං ගහෙතුඤ්ච වට්ටතීති වදන්ති. සකට්ඨානෙ අතිට්ඨමානං කත්වා පාදෙහි මද්දිත්වා ආලොළිතකද්දමම්පි ගහෙතුං වට්ටති.

අච්ඡදනන්තිආදිනා වුත්තත්තා උජුකං ආකාසතො පතිතවස්සොදකෙන ඔවට්ඨමෙව ජාතපථවී හොති, න ඡදනාදීසු පතිත්වා තතො පවත්තඋදකෙන තින්තන්ති වෙදිතබ්බං. තතොති පුරාණසෙනාසනතො. ඉට්ඨකං ගණ්හාමීතිආදි සුද්ධචිත්තං සන්ධාය වුත්තං. ‘‘උදකෙනාති උජුකං ආකාසතොයෙව පතිතඋදකෙන. සචෙ පන අඤ්ඤත්ථ පහරිත්වා පතිතෙන උදකෙන තෙමිතං හොති, වට්ටතී’’ති වදන්ති. මණ්ඩපත්ථම්භන්ති සාඛාමණ්ඩපත්ථම්භං.

74. උච්චාලෙත්වාති උක්ඛිපිත්වා. තෙන අපදෙසෙනාති තෙන ලෙසෙන. අවිසයත්තා අනාපත්තීති එත්ථ සචෙපි නිබ්බාපෙතුං සක්කා හොති, පඨමං සුද්ධචිත්තෙන දින්නත්තා දහතූති සල්ලක්ඛෙත්වාපි තිට්ඨති, අනාපත්ති. මහාමත්තිකන්ති භිත්තිලෙපනං.

ඉති විනයසඞ්ගහසංවණ්ණනාභූතෙ විනයාලඞ්කාරෙ

පථවීඛණනවිනිච්ඡයකථාලඞ්කාරො නාම

චුද්දසමො පරිච්ඡෙදො.