📜

24. සීමාවිනිච්ඡයකථා

156. එවං ¶ නිස්සයවිනිච්ඡයං කථෙත්වා ඉදානි සීමාවිනිච්ඡයං කථෙතුං ‘‘සීමාති එත්ථ’’ත්යාදිමාහ. තත්ථ සීමාති සිනීයතෙ සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන කම්මවාචාය බන්ධීයතෙති සීමා. සි බන්ධනෙති ධාතු, ම-පච්චයො, කියාදිගණොයං. විභාගවන්තානං සභාවවිභාවනං විභාගෙන විනා න හොතීති ආහ ‘‘සීමා නාමෙසා…පෙ… හොතී’’ති. තත්ථ බද්ධසීමං තාව දස්සෙතුං ‘‘තත්ථ එකාදස’’ත්යාදිමාහ.

වීසතිවග්ගකරණීයපරමත්තා සඞ්ඝකම්මස්ස හෙට්ඨිමන්තතො යත්ථ කම්මාරහෙන සද්ධිං එකවීසති භික්ඛූ නිසීදිතුං සක්කොන්ති, තත්තකෙ පදෙසෙ සීමං බන්ධිතුං වට්ටති, න තතො ඔරන්ති ආහ ‘‘අතිඛුද්දකා නාම යත්ථ එකවීසති භික්ඛූ නිසීදිතුං න සක්කොන්තී’’ති. පුරත්ථිමාය දිසායාති ඉදං නිදස්සනමත්තං, තස්සං පන දිසායං නිමිත්තෙ අසති යත්ථ අත්ථි, තතො පට්ඨාය පඨමං ‘‘පුරත්ථිමාය අනුදිසාය, දක්ඛිණාය දිසායා’’තිආදිනා සමන්තා විජ්ජමානට්ඨානෙසු නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා පුන ‘‘පුරත්ථිමාය අනුදිසායා’’ති පඨමකිත්තිතං පටිකිත්තෙතුං වට්ටති තීහි නිමිත්තෙහි සිඞ්ඝාටකසණ්ඨානායපි සීමාය සම්මන්නිතබ්බතො. තික්ඛත්තුං සීමමණ්ඩලං සම්බන්ධන්තෙනාති විනයධරෙන සයං එකස්මිංයෙව ඨානෙ ඨත්වා කෙවලං නිමිත්තකිත්තනවචනෙනෙව සීමමණ්ඩලං සමන්තා නිමිත්තෙන නිමිත්තං බන්ධන්තෙනාති අත්ථො. තංතංනිමිත්තට්ඨානං අගන්ත්වාපි හි කිත්තෙතුං වට්ටති. තියොජනපරමායපි සීමාය සමන්තතො තික්ඛත්තුං අනුපරිගමනස්ස එකදිවසෙන දුක්කරත්තා ¶ විනයධරෙන සයං අදිට්ඨම්පි පුබ්බෙ භික්ඛූහි යථාවවත්ථිතං නිමිත්තං ‘‘පාසාණො භන්තෙ’’තිආදිනා කෙනචි වුත්තානුසාරෙන සල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘එසො පාසාණො නිමිත්ත’’න්තිආදිනා කිත්තෙතුම්පි වට්ටති එව.

සංසට්ඨවිටපාති ¶ ඉමිනා අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ආසන්නතං දීපෙති. බද්ධා හොතීති පච්ඡිමදිසාභාගෙ සීමං සන්ධාය වුත්තං. එකරතනමත්තා සුවිඤ්ඤෙය්යතරා හොතීති කත්වා වුත්තං ‘‘පච්ඡිමකොටියා හත්ථමත්තා සීමන්තරිකා ඨපෙතබ්බා’’ති. එකඞ්ගුලිමත්තාපි සීමන්තරිකා වට්ටතියෙව. තත්තකෙනපි හි සීමා අසම්භින්නාව හොති. ද්වින්නං සීමානං නිමිත්තං හොතීති නිමිත්තස්ස සීමතො බාහිරත්තා සීමසම්භෙදො න හොතීති වුත්තං. සීමසඞ්කරං කරොතීති වඩ්ඪිත්වා සීමප්පදෙසං පවිට්ඨෙ ද්වින්නං සීමානං ගතට්ඨානස්ස දුවිඤ්ඤෙය්යත්තා වුත්තං, න, පන තත්ථ කම්මං කාතුං න වට්ටතීති දස්සනත්ථං. න හි සීමා තත්තකෙන අසීමා හොති, ද්වෙ පන සීමා පච්ඡා වඩ්ඪිතරුක්ඛෙන අජ්ඣොත්ථටත්තා එකාබද්ධා හොන්ති, තස්මා එකත්ථ ඨත්වා කම්මං කරොන්තෙහි ඉතරං සොධෙත්වා කාතබ්බං. තස්සා පදෙසන්ති යත්ථ ඨත්වා භික්ඛූහි කම්මං කාතුං සක්කා හොති, තාදිසං පදෙසං, යත්ථ පන ඨිතෙහි කම්මං කාතුං න සක්කා හොති, තාදිසං පදෙසං අන්තොකරිත්වා බන්ධන්තා සීමාය සීමං සංභින්දන්ති නාම. න කම්මවාචං වග්ගං කරොන්තීති කම්මවාචං න භින්දන්ති, කම්මං න කොපෙන්තීති අධිප්පායො.

158. සුද්ධපංසුපබ්බතොති න කෙනචි කතො සයංජාතොව වුත්තො. තථා සෙසාපි. ඉතරොපීති සුද්ධපංසුපබ්බතාදිකො පබ්බතොපි. හත්ථිප්පමාණොති එත්ථ භූමිතො උග්ගතපදෙසෙන හත්ථිප්පමාණං ගහෙතබ්බං. සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.138) පන වජිරබුද්ධිටීකායඤ්ච (වජිර. ටී. මහාවග්ග 138) ‘‘හත්ථිප්පමාණො නාම පබ්බතො හෙට්ඨිමකොටියා අඩ්ඪට්ඨමරතනුබ්බෙධො’’ති වුත්තං. චතූහි වා තීහි වාති සීමභූමියං චතූසු, තීසු වා දිසාසු ඨිතෙහි, එකිස්සා එව පන දිසාය ඨිතෙහි තතො බහූහිපි සම්මන්නිතුං න වට්ටති, ද්වීහි පන ද්වීසු දිසාසු ඨිතෙහිපි න වට්ටති. තස්මාති යස්මා ¶ එකෙන න වට්ටති, තස්මා. තං බහිද්ධා කත්වාති කිත්තිතනිමිත්තස්ස අසීමත්තා අන්තොසීමාය කරණං අයුත්තන්ති වුත්තං. තෙනාහ ‘‘සචෙ’’තිආදි.

ද්වත්තිංසපලගුළපිණ්ඩප්පමාණතා සණ්ඨානතො ගහෙතබ්බා, න තුලගණනාවසෙන, භාරතො පලපරිමාණඤ්ච ¶ මගධතුලාය ගහෙතබ්බං, සා ච ලොකියතුලාය ද්විගුණාති වදන්ති. සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.138) පන ‘‘ද්වත්තිංසපලගුළපිණ්ඩප්පමාණතා තුලතාය ගහෙතබ්බා, න තුලගණනායා’’ති වුත්තං. අතිමහන්තොපීති භූමිතො හත්ථිප්පමාණං අනුගන්ත්වා හෙට්ඨාභූමියං ඔතිණ්ණඝනතො අනෙකයොජනප්පමාණොපි. සචෙ හි තතො හත්ථිප්පමාණං කූටං උග්ගච්ඡති, පබ්බතසඞ්ඛමෙව ගච්ඡති. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. මහාවග්ග 138) – සචෙ එකාබද්ධො හොති, න කාතබ්බොති එත්ථ චතූසු දිසාසු චතුන්නං පබ්බතකූටානං හෙට්ඨා පිට්ඨිපාසාණසදිසෙ පාසාණෙ ඨිතත්තා එකාබද්ධභාවෙ සතිපි පථවිතො උද්ධං තෙසං සම්බන්ධෙ අසති හෙට්ඨා පථවීගතසම්බන්ධමත්තෙ අබ්බොහාරිකං කත්වා කිත්තෙතුං වට්ටති. තෙනෙව ‘‘පිට්ඨිපාසාණො අතිමහන්තොපි පාසාණසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡතී’’ති වුත්තං. පථවිතො හෙට්ඨා තස්ස මහන්තභාවෙ ගය්හමානෙ පබ්බතමෙව හොතීති අනුගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. චිනිත්වා කතපංසුපුඤ්ජෙ තිණගුම්බරුක්ඛා චෙ ජායන්ති, පබ්බතො හොතීති ධම්මසිරිත්ථෙරො, නෙවාති උපතිස්සත්ථෙරොති වුත්තං. පාසාණොති සුධාමයපාසාණොපි වට්ටතීති වදන්ති, වීමංසිතබ්බං ඉට්ඨකාය පටික්ඛිත්තත්තා. සොපීති ඛාණුකො විය උට්ඨිතපාසාණොපි. චතුපඤ්චරුක්ඛනිමිත්තමත්තම්පීති එකච්චෙසු නිමිත්තසද්දො නත්ථීති වුත්තං.

අන්තොසාරානන්ති තස්මිං ඛණෙ තරුණතාය සාරෙ අවිජ්ජමානෙපි පරිණාමෙන භවිස්සමානසාරෙපි සන්ධාය වුත්තං ¶ . තාදිසානඤ්හි සූචිදණ්ඩකප්පමාණපරිණාහානං චතුපඤ්චමත්තානම්පි වනං වට්ටති. අන්තොසාරමිස්සකානන්ති අන්තොසාරෙහි රුක්ඛෙහි සම්මිස්සානං. එතෙන තචසාරරුක්ඛමිස්සකානම්පි වනං වට්ටතීති දස්සෙති. චතුපඤ්චරුක්ඛමත්තම්පීති සාරරුක්ඛෙ සන්ධාය වුත්තං. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. මහාවග්ග 138) පන ‘‘එත්ථ තයො චෙ සාරරුක්ඛා හොන්ති, ද්වෙ අසාරා, සාරරුක්ඛානං බහුත්තං ඉච්ඡිතබ්බං. සුසානම්පි ඉධ වනමෙවාති සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති සයංජාතත්තාති වුත්තං. කෙචි පන ‘චතූසු ද්වෙ අන්තොසාරා චෙ, වට්ටති, අන්තොසාරා අධිකා, සමා වා, වට්ටති, තස්මා බහූසුපි ද්වෙ චෙ අන්තොසාරා අත්ථි, වට්ටතී’ති වදන්තී’’ති වුත්තං. වනමජ්ඣෙ විහාරං කරොන්තීති රුක්ඛඝටාය අන්තරෙ රුක්ඛෙ අච්ඡින්දිත්වා වතිආදීහි විහාරපරිච්ඡෙදං කත්වාව අන්තොරුක්ඛන්තරෙසු එව පරිවෙණපණ්ණසාලාදීනං කරණවසෙන යථා අන්තොවිහාරම්පි වනමෙව හොති, එවං විහාරං කරොන්තීති අත්ථො. යදි හි සබ්බං රුක්ඛං ඡින්දිත්වා විහාරං කරෙය්යුං, විහාරස්ස අවනත්තා තං පරික්ඛිපිත්වා ඨිතවනං එකත්ථ කිත්තෙතබ්බං සියා, ඉධ පන අන්තොපි වනත්තා ‘‘වනං න කිත්තෙතබ්බ’’න්ති වුත්තං. සචෙ හි තං කිත්තෙන්ති, ‘‘නිමිත්තස්ස උපරි විහාරො හොතී’’තිආදිනා අනන්තරෙ වුත්තදොසො ආපජ්ජති ¶ . එකදෙසන්ති වනෙකදෙසං, රුක්ඛවිරහිතට්ඨානෙ කතවිහාරස්ස එකපස්සෙ ඨිතවනස්ස එකදෙසන්ති අත්ථො.

සූචිදණ්ඩකප්පමාණොති වංසදණ්ඩප්පමාණො. ‘‘ලෙඛනිදණ්ඩප්පමාණො’’ති කෙචි. මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. දුබ්බලසික්ඛාපදවණ්ණනා) පන අවෙභඞ්ගියවිනිච්ඡයෙ ‘‘යො කොචි අට්ඨඞ්ගුලසූචිදණ්ඩමත්තොපි වෙළු…පෙ… ගරුභණ්ඩ’’න්ති වුත්තත්තා තනුතරො වෙළුදණ්ඩොති ච සූචිදණ්ඩොති ච ගහෙතබ්බං. වංසනළකසරාවාදීසූති වෙළුපබ්බෙ වා නළපබ්බෙ වා කපල්ලකාදිමත්තිකභාජනෙසු වාති අත්ථො. තඞ්ඛණම්පීති ¶ තරුණපොතකෙ අමිලායිත්වා විරුහනජාතිකෙ සන්ධාය වුත්තං. යෙ පන පරිණතා සමූලං උද්ධරිත්වා රොපිතාපි ඡින්නසාඛා විය මිලායිත්වා චිරෙන නවමූලඞ්කුරුප්පත්තියා ජීවන්ති, මියන්තියෙව වා, තාදිසෙ කිත්තෙතුං න වට්ටති. එතන්ති නවමූලසාඛානිග්ගමනං. සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.138) පන ‘‘සූචිදණ්ඩකප්පමාණොති සීහළදීපෙ ලෙඛනිදණ්ඩප්පමාණොති වදන්ති, සො ච කනිට්ඨඞ්ගුලිපරිමාණොති දට්ඨබ්බ’’න්ති වුත්තං.

මජ්ඣෙති සීමාය මහාදිසානං අන්තො. කොණන්ති සීමාය චතූසු කොණෙසු ද්වින්නං ද්වින්නං මග්ගානං සම්බන්ධට්ඨානං. පරභාගෙ කිත්තෙතුං වට්ටතීති තෙසං චතුන්නං කොණානං බහි නික්ඛමිත්වා ඨිතෙසු අට්ඨසු මග්ගෙසු එකිස්සා දිසාය එකං, අඤ්ඤිස්සා දිසාය චාපරන්ති එවං චත්තාරොපි මග්ගා චතූසු දිසාසු කිත්තෙතුං වට්ටතීති අධිප්පායො. එවං පන කිත්තිතමත්තෙන කථං එකාබද්ධතා විගච්ඡතීති විඤ්ඤායති. පරතො ගතට්ඨානෙපි එතෙ එව තෙ චත්තාරො මග්ගා. ‘‘චත්තාරො මග්ගා චතූසු දිසාසු ගච්ඡන්තී’’ති හි වුත්තං, තස්මා එත්ථ කාරණං විචිනිතබ්බන්ති විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.138) වුත්තං. විචිනන්තො පන එවං කාරණං පඤ්ඤායති – පුබ්බවාක්යෙපි ‘‘විහාරං පරික්ඛිපිත්වා චත්තාරො මග්ගා’’ති, පරවාක්යෙපි ‘‘විහාරමජ්ඣෙන නිබ්බිජ්ඣිත්වා ගතමග්ගොපී’’ති විහාරමෙව සන්ධාය වුත්තො, තස්මා ඉධාපි ‘‘කොණං නිබ්බිජ්ඣිත්වා ගතං පනා’’ති (මහාව. අට්ඨ. 138) අට්ඨකථායං වුත්තත්තා එතෙ මග්ගා විහාරස්ස කොණමෙව නිබ්බිජ්ඣිංසු, න අඤ්ඤමඤ්ඤං මිස්සිංසු, තස්මා එකාබද්ධභාවාභාවා චතුන්නං මග්ගානං චතූසු ඨානෙසු කිත්තෙතුං වට්ටතීති. සාරත්ථදීපනියං පන ‘‘පරභාගෙ කිත්තෙතුං වට්ටතීති බහි නික්ඛමිත්වා ඨිතෙසු අට්ඨසු මග්ගෙසු එකිස්සා දිසාය එකං, අපරාය එකන්ති එවං චතූසු ඨානෙසු කිත්තෙතුං වට්ටතී’’ති එත්තකමෙව වුත්තං. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. මහාවග්ග 138) පන ‘‘පරභාගෙති ¶ ¶ එත්ථ එතෙහි බද්ධට්ඨානතො ගතත්තා වට්ටති, තථා දීඝමග්ගෙපි ගහිතට්ඨානතො ගතට්ඨානස්ස අඤ්ඤත්තාති වදන්තී’’ති වුත්තං. තම්පි එකාබද්ධනිමිත්තත්තා විචාරෙතබ්බං.

උත්තරන්තියා භික්ඛුනියාති ඉදඤ්ච පාළියං භික්ඛුනීනං නදීපාරගමනෙ නදීලක්ඛණස්ස ආගතත්තා වුත්තං, භික්ඛූනං අන්තරවාසකතෙමනමත්තම්පි වට්ටතියෙව. සාරත්ථදීපනියම්පි (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.138) ‘‘භික්ඛුනියා එව ගහණඤ්චෙත්ථ භික්ඛුනීවිභඞ්ගෙ භික්ඛුනීවසෙන නදීලක්ඛණස්ස පාළියං ආගතත්තා තෙනෙව නයෙන දස්සනත්ථං කතං. සීමං බන්ධන්තානං නිමිත්තං හොතීති අයං වුත්තලක්ඛණා නදී සමුද්දං වා පවිසතු තළාකං වා, පභවතො පට්ඨාය නිමිත්තං හොතී’’ති වුත්තං. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. මහාවග්ග 138) පන ‘‘අන්තරවාසකො තෙමියතීති වුත්තත්තා තත්තකප්පමාණඋදකෙයෙව කාතුං වට්ටතීති කෙචි. ‘තෙමියතී’ති ඉමිනා හෙට්ඨිමකොටියා නදීලක්ඛණං වුත්තං, එවරූපාය නදියා යස්මිං ඨානෙ චත්තාරො මාසෙ අප්පං වා බහුං වා උදකං අජ්ඣොත්ථරිත්වා පවත්තති, තස්මිං ඨානෙ අප්පොදකෙපි ඨත්වා කාතුං වට්ටතීති එකෙ’’ති වුත්තං.

නදීචතුක්කෙපි එසෙව නයොති ඉමිනා එකත්ථ කිත්තෙත්වා අඤ්ඤත්ථ පරතො ගතට්ඨානෙපි කිත්තෙතුං න වට්ටතීති දස්සෙති. තෙනෙව ච ‘‘අසම්මිස්සා නදියො පන චතස්සොපි කිත්තෙතුං වට්ටතී’’ති අසම්මිස්සග්ගහණං කතං. අජ්ඣොත්ථරිත්වා ආවරණං පවත්තතියෙවාති ආවරණං අජ්ඣොත්ථරිත්වා සන්දතියෙව. අපවත්තමානාති අසන්දමානුදකා. ආවරණඤ්හි පත්වා නදියා යත්තකෙ පදෙසෙ උදකං අසන්දමානං සන්තිට්ඨති, තත්ථ නදීනිමිත්තං කාතුං න වට්ටති, උපරි සන්දමානට්ඨානෙයෙව වට්ටති. අසන්දමානට්ඨානෙ පන උදකනිමිත්තං කාතුං වට්ටති. ඨිතමෙව හි උදකං උදකනිමිත්තෙ වට්ටති, න සන්දමානං. තෙනෙවාහ ‘‘පවත්තනට්ඨානෙ නදීනිමිත්තං, අපවත්තනට්ඨානෙ උදකනිමිත්තං කාතුං වට්ටතී’’ති. ‘‘පවත්තනට්ඨානෙ ¶ නදීනිමිත්තන්ති වුත්තත්තා සෙතුතො පරතො තත්තකං උදකං යදි පවත්තති, නදී එවාති වදන්ති. ජාතස්සරාදීසු ඨිතොදකං ජාතස්සරාදිපදෙසෙන අන්තරිකම්පි නිමිත්තං කාතුං වට්ටති නදීපාරසීමාය නිමිත්තං විය. සචෙ සො පදෙසො කාලන්තරෙන ගාමඛෙත්තභාවං පාපුණාති, තත්ථ අඤ්ඤං සීමං සම්මන්නිතුං වට්ටතී’’ති වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. මහාවග්ග 138) වුත්තං. මූලෙති ආදිකාලෙ. නදිං භින්දිත්වාති යථා උදකං අනිච්ඡන්තෙහි කස්සකෙහි මහොඝෙ නිවට්ටෙතුං න සක්කා, එවං කූලං භින්දිත්වා. නදිං භින්දිත්වාති වා මාතිකාමුඛද්වාරෙන නදීකූලං භින්දිත්වා.

උක්ඛෙපිමන්ති ¶ දීඝරජ්ජුනා කූටෙහි උස්සිඤ්චනීයං. උක්ඛෙපිමන්ති වා කූපතො විය උක්ඛිපිත්වා ගහෙතබ්බං. උක්ඛෙපිමන්ති වා උද්ධරිත්වා ගහෙතබ්බකං.

අසම්මිස්සෙහීති සබ්බදිසාසු ඨිතපබ්බතෙහි එව වා පාසාණාදීසු අඤ්ඤතරෙහි වා නිමිත්තන්තරාබ්යවහිතෙහි. සම්මිස්සෙහීති එකත්ථ පබ්බතො, අඤ්ඤත්ථ පාසාණොති එවං ඨිතෙහි අට්ඨහි. නිමිත්තානං සතෙනාපීති ඉමිනා එකිස්සායෙව දිසාය බහූනිපි නිමිත්තානි ‘‘පුරත්ථිමාය දිසාය කිං නිමිත්තං, පබ්බතො, භන්තෙ. පුන පුරත්ථිමාය දිසාය කිං නිමිත්තං, පාසාණො, භන්තෙ’’තිආදිනා (මහාව. අට්ඨ. 138) කිත්තෙතුං වට්ටතීති දස්සෙති. සිඞ්ඝාටකසණ්ඨානාති තිකොණා. සිඞ්ඝාටකසණ්ඨානාති වා තිකොණරච්ඡාසණ්ඨානා. චතුරස්සාති සමචතුරස්සා. මුදිඞ්ගසණ්ඨානා පන ආයතචතුරස්සා, එකකොටියං සඞ්කොචිතා, තදඤ්ඤාය විත්ථිණ්ණා වා හොති. මුදිඞ්ගසණ්ඨානාති වා මුදිඞ්ගභෙරී විය මජ්ඣෙ විත්ථතා උභොසු කොටීසු සඞ්කොචිතා හොති.

159. එවං බද්ධසීමාය නිමිත්තසම්පත්තියුත්තතං දස්සෙත්වා ඉදානි පරිසසම්පත්තියුත්තතං දස්සෙතුං ‘‘පරිසසම්පත්තියුත්තා නාමා’’තිආදිමාහ ¶ . තත්ථ සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙනාති සබ්බහෙට්ඨිමෙන ගණනපරිච්ඡෙදෙන, අප්පතරො චෙ ගණො හොතීති අධිප්පායො. ඉමස්ස පන සීමාසම්මුතිකම්මස්ස චතුවග්ගකරණීයත්තා ‘‘චතූහි භික්ඛූහී’’ති වුත්තං. සන්නිපතිතාති සමග්ගා හුත්වා අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස හත්ථපාසං අවිජහිත්වා සන්නිපතිතා. ඉමිනා ‘‘චතුවග්ගකරණීයෙ කම්මෙ චත්තාරො භික්ඛූ පකතත්තා කම්මප්පත්තා, තෙ ආගතා හොන්තී’’ති වුත්තං පඨමසම්පත්තිලක්ඛණං දස්සෙති. යාවතිකා තස්මිං ගාමක්ඛෙත්තෙති යස්මිං පදෙසෙ සීමං බන්ධිතුකාමා, තස්මිං එකස්ස ගාමභොජකස්ස ආයුප්පත්තිට්ඨානභූතෙ ගාමක්ඛෙත්තෙ ඨිතා භික්ඛූති සම්බන්ධො. බද්ධසීමං වා නදීසමුද්දජාතස්සරෙ වා අනොක්කමිත්වාති එතෙන එතා බද්ධසීමාදයො ගාමසීමතො සීමන්තරභූතා, න තාසු ඨිතා ගාමසීමාය කම්මං කරොන්තානං වග්ගං කරොන්ති, තස්මා න තෙසං ඡන්දො ආහරිතබ්බොති දස්සෙති. තෙ සබ්බෙ හත්ථපාසෙ වා කත්වාති වග්ගකම්මපරිහරණත්ථං සන්නිපතිතුං සමත්ථෙ තෙ ගාමක්ඛෙත්තට්ඨෙ සබ්බෙ භික්ඛූ සඞ්ඝස්ස හත්ථපාසෙ කත්වාති අත්ථො. ඡන්දං වා ආහරිත්වාති සන්නිපතිතුං අසමත්ථානං ඡන්දං ආහරිත්වා. තස්මිං ගාමක්ඛෙත්තෙ යදිපි සහස්සභික්ඛූ හොන්ති, තෙසු චත්තාරොයෙව කම්මප්පත්තා, අවසෙසා ඡන්දාරහා, තස්මා අනාගතානං ඡන්දො ආහරිතබ්බොති අත්ථො, ඉමිනා ‘‘ඡන්දාරහානං ඡන්දො ¶ ආහටො හොතී’’ති වුත්තං දුතියසම්පත්තිලක්ඛණමාහ. ‘‘සම්මුඛීභූතා න පටික්කොසන්තී’’ති වුත්තං තතියසම්පත්තිලක්ඛණං පන ඉමෙසං සාමත්ථියෙන වුත්තං හොති.

160. එවං බද්ධසීමාය පරිසසම්පත්තියුත්තතං දස්සෙත්වා ඉදානි කම්මවාචාසම්පත්තියුත්තතං දස්සෙතුං ‘‘කම්මවාචාසම්පත්තියුත්තා නාමා’’තිආදිමාහ. තත්ථ ‘‘සුණාතු මෙ’’තිආදීනං අත්ථො හෙට්ඨා උපසම්පදකම්මවාචාවණ්ණනායං වුත්තොව ¶ . එවං වුත්තායාති එවං ඉමිනා අනුක්කමෙන උපොසථක්ඛන්ධකෙ (මහාව. 138-139) භගවතා වුත්තාය. පරිසුද්ධායාති ඤත්තිදොසඅනඋස්සාවනදොසෙහි පරිසමන්තතො සුද්ධාය. ඤත්තිදුතියකම්මවාචායාති එකාය ඤත්තියා එකාය අනුස්සාවනාය කරියමානත්තා ඤත්ති එව දුතියා ඉමිස්සා කම්මවාචායාති ඤත්තිදුතියකම්මවාචා, තාය. නිමිත්තානං අන්තො සීමා හොති, නිමිත්තානි සීමතො බහි හොන්ති නිමිත්තානි බහි කත්වා හෙට්ඨා පථවීසන්ධාරඋදකං පරියන්තං කත්වා සීමාය ගතත්තා.

161. එවං සමානසංවාසකසීමාසම්මුතියා කම්මවාචාසම්පත්තිං දස්සෙත්වා ඉදානි අධිට්ඨිතතෙචීවරිකානං භික්ඛූනං චීවරෙ සුඛපරිභොගත්ථං භගවතා පඤ්ඤත්තං අවිප්පවාසසීමාසම්මුතිකම්මවාචාසම්පත්තිං දස්සෙන්තො ‘‘එවං බද්ධාය ච’’ත්යාදිමාහ. තත්ථ තිචීවරෙන අවිප්පවාසං සම්මන්නෙය්යාති යථා අධිට්ඨිතතෙචීවරිකො භික්ඛු අන්තොසීමායං තිචීවරෙන විප්පවසන්තොපි අවිප්පවාසොයෙව හොති, දුතියකථිනසික්ඛාපදෙන (පාරා. 471 ආදයො) ආපත්ති න හොති, එවං තං සමානසංවාසකසීමං තිචීවරෙන අවිප්පවාසං සම්මන්නෙය්යාති අත්ථො. ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්චාති යදි තිස්සා සමානසංවාසකසීමාය අන්තො ගාමො අත්ථි, තං ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්ච ඨපෙත්වා තතො විනිමුත්තං තං සමානසංවාසකසීමං තිචීවරෙන අවිප්පවාසං සම්මන්නෙය්යාති අත්ථො.

සීමසඞ්ඛ්යංයෙව ගච්ඡතීති අවිප්පවාසසීමසඞ්ඛ්යංයෙව ගච්ඡති. එකම්පි කුලං පවිට්ඨං වාති අභිනවකතගෙහෙසු සබ්බපඨමං එකම්පි කුලං පවිට්ඨං අත්ථි. අගතං වාති පොරාණකගාමෙ අඤ්ඤෙසු කුලෙසු ගෙහානි ඡඩ්ඩෙත්වා ගතෙසුපි එකම්පි කුලං අගතං අත්ථීති අත්ථො.

162. එවං ¶ සඞ්ඛෙපෙන සීමාසම්මුතිං දස්සෙත්වා පුන විත්ථාරෙන දස්සෙන්තො ‘‘අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, අයං පන විත්ථාරො’’තිආදිමාහ. සීමාය උපචාරං ඨපෙත්වාති ආයතිං බන්ධිතබ්බාය සීමාය ¶ නෙසං විහාරානං පරිච්ඡෙදතො බහි සීමන්තරිකප්පහොනකං උපචාරං ඨපෙත්වා. බද්ධා සීමායෙසු විහාරෙසු, තෙ බද්ධසීමා. පාටියෙක්කන්ති පච්චෙකං. බද්ධසීමාසදිසානීති යථා බද්ධසීමාසු ඨිතා අඤ්ඤමඤ්ඤං ඡන්දාදිං අනපෙක්ඛිත්වා පච්චෙකං කම්මං කාතුං ලභන්ති, එවං ගාමසීමාසු ඨිතාපීති දස්සෙති. අන්තොනිමිත්තගතෙහි පනාති එකස්ස ගාමස්ස උපඩ්ඪං අන්තොකත්තුකාමතාය සති සබ්බෙසං ආගමනෙ පයොජනං නත්ථීති කත්වා වුත්තං. ආගන්තබ්බන්ති ච සාමීචිවසෙන වුත්තං, නායං නියමො ‘‘ආගන්තබ්බමෙවා’’ති. තෙනෙවාහ ‘‘ආගමනම්පි අනාගමනම්පි වට්ටතී’’ති. අබද්ධාය හි සීමාය නානාගාමක්ඛෙත්තානං නානාසීමසභාවත්තා තෙසං අනාගමනෙපි වග්ගකම්මං න හොති, තස්මා අනාගමනම්පි වට්ටති. බද්ධාය පන සීමාය එකසීමභාවතො පුන අඤ්ඤස්මිං කම්මෙ කරියමානෙ අන්තොසීමගතෙහි ආගන්තබ්බමෙවාති ආහ ‘‘අවිප්පවාසසීමා…පෙ… ආගන්තබ්බ’’න්ති. නිමිත්තකිත්තනකාලෙ අසොධිතායපි සීමාය නෙවත්ථි දොසො නිමිත්තකිත්තනස්ස අපලොකනාදීසු අඤ්ඤතරාභාවතො.

භෙරිසඤ්ඤං වාති සම්මන්නනපරියොසානං කරොමාති වත්වාති ලිඛිතං. තෙන තාදිසෙ කාලෙ තං කප්පතීති සිද්ධං හොති. භෙරිසඤ්ඤං වා සඞ්ඛසඤ්ඤං වාති පන තෙසං සද්දං සුත්වා ඉදානි සඞ්ඝො සීමං බන්ධතීති ඤත්වා ආගන්තුකභික්ඛූනං තං ගාමක්ඛෙත්තං අප්පවෙසනත්ථං, ආරාමිකාදීනඤ්ච තෙසං නිවාරණත්ථං කම්මවාචාරද්ධකාලෙයෙව සඤ්ඤා කරීයති, එවං සති තං කරණං සප්පයොජනං හොති. තෙනෙව ‘‘භෙරිසඞ්ඛසද්දං කත්වා’’ති අවත්වා ‘‘භෙරිසඞ්ඛසඤ්ඤං කත්වා’’ති සඤ්ඤාග්ගහණං කතං. ‘‘සඤ්ඤං කත්වා’’ති ච පුබ්බකාලකිරියං ¶ වත්වා ‘‘කම්මවාචාය සීමා බන්ධිතබ්බා’’ති අපරකාලකිරියං වදති, පරියොසානකාලෙ පන සබ්බතූරියාතාලිකසඞ්ඝුට්ඨං කත්වා දෙවමනුස්සානං අනුමොදනං කාරෙතබ්බං හොතීති වෙදිතබ්බං.

163. භණ්ඩුකම්මාපුච්ඡනං සන්ධාය පබ්බජ්ජාග්ගහණං. සුඛකරණත්ථන්ති සබ්බෙසං සන්නිපාතනපරිස්සමං පහාය අප්පතරෙහි සුඛකරණත්ථං. එකවීසති භික්ඛූ ගණ්හාතීති වීසතිවග්ගකරණීයපරමත්තා සඞ්ඝකම්මස්ස කම්මාරහෙන සද්ධිං එකවීසති භික්ඛූ ගණ්හාති. ඉදඤ්ච නිසින්නානං වසෙන වුත්තං. හෙට්ඨිමන්තතො හි යත්ථ එකවීසති භික්ඛූ නිසීදිතුං සක්කොන්ති, තත්තකෙ පදෙසෙ සීමං බන්ධිතුං වට්ටති. ඉදඤ්ච කම්මාරහෙන සහ අබ්භානකාරකානම්පි පහොනකත්ථං වුත්තං. නිමිත්තුපගා පාසාණා ඨපෙතබ්බාති ඉදං යථාරුචිතට්ඨානෙ රුක්ඛනිමිත්තාදීනං දුල්ලභතාය වඩ්ඪිත්වා උභින්නං බද්ධසීමානං සඞ්කරකරණතො ච පාසාණනිමිත්තස්ස ච තදභාවතො යත්ථ ¶ කත්ථචි ආනෙත්වා ඨපෙතුං සුකරතාය ච වුත්තං. තථා සීමන්තරිකපාසාණා ඨපෙතබ්බාති එත්ථාපි. චතුරඞ්ගුලප්පමාණාපීති යථා ඛණ්ඩසීමපරිච්ඡෙදතො බහි නිමිත්තපාසාණං චතුරඞ්ගුලමත්තං ඨානං සමන්තා නිගච්ඡති, අවසෙසං ඨානං අන්තොඛණ්ඩසීමායං හොතියෙව, එවං තෙසු ඨපිතෙසු චතුරඞ්ගුලමත්තා සීමන්තරිකා හොතීති දට්ඨබ්බං.

සීමන්තරිකපාසාණාති සීමන්තරිකාය ඨපිතනිමිත්තපාසාණා. තෙ පන කිත්තෙන්තෙන දක්ඛිණතො අනුපරියායන්තෙනෙව කිත්තෙතබ්බා. කථං? ඛණ්ඩසීමතො හි පච්ඡිමාය දිසාය පුරත්ථිමාභිමුඛෙන ඨත්වා ‘‘පුරත්ථිමාය දිසාය කිං නිමිත්ත’’න්ති තත්ථ සබ්බානි නිමිත්තානි අනුක්කමෙන කිත්තෙත්වා, තථා උත්තරාය දිසාය දක්ඛිණාභිමුඛෙන ඨත්වා ‘‘දක්ඛිණාය දිසාය කිං නිමිත්ත’’න්ති අනුක්කමෙන කිත්තෙත්වා, තථා පුරත්ථිමාය දිසාය පච්ඡිමාභිමුඛෙන ඨත්වා ‘‘පච්ඡිමාය දිසාය ¶ කිං නිමිත්ත’’න්ති අනුක්කමෙන කිත්තෙත්වා, තථා දක්ඛිණාය දිසාය උත්තරාභිමුඛෙන ඨත්වා ‘‘උත්තරාය දිසාය කිං නිමිත්ත’’න්ති තත්ථ සබ්බානි නිමිත්තානි අනුක්කමෙන කිත්තෙත්වා පුන පච්ඡිමාය දිසාය පුරත්ථිමාභිමුඛෙන ඨත්වා පුරිමකිත්තිතං වුත්තනයෙන පුන කිත්තෙතබ්බං. එවං බහූනම්පි ඛණ්ඩසීමානං සීමන්තරිකපාසාණා පච්චෙකං කිත්තෙතබ්බා. තතොති පච්ඡා. අවසෙසනිමිත්තානීති මහාසීමාය බාහිරන්තරෙසු අවසෙසනිමිත්තානි. න සක්ඛිස්සන්තීති අවිප්පවාසසීමාය බද්ධභාවං අසල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘සමානසංවාසකසීමමෙව සමූහනිස්සාමා’’ති වායමන්තා න සක්ඛිස්සන්ති. බද්ධාය හි අවිප්පවාසසීමාය තං සමූහනිත්වා ‘‘සමානසංවාසකසීමං සමූහනිස්සාමා’’ති කතායපි කම්මවාචාය අසමූහතාව හොති සීමා. පඨමඤ්හි අවිප්පවාසං සමූහනිත්වා පච්ඡා සීමා සමූහනිතබ්බා. ඛණ්ඩසීමතො පට්ඨාය බන්ධනං ආචිණ්ණං, ආචිණ්ණකරණෙනෙව ච සම්මොහො න හොතීති ආහ ‘‘ඛණ්ඩසීමතොව පට්ඨාය බන්ධිතබ්බා’’ති. උභින්නම්පි න කොපෙන්තීති උභින්නම්පි කම්මං න කොපෙන්ති. එවං බද්ධාසු පන…පෙ… සීමන්තරිකා හි ගාමක්ඛෙත්තං භජතීති න ආවාසවසෙන සාමග්ගිපරිච්ඡෙදො, කින්තු සීමාවසෙනෙවාති දස්සනත්ථං වුත්තං.

කුටිගෙහෙති භූමියං කතතිණකුටියං. උදුක්ඛලන්ති උදුක්ඛලාවාටසදිසඛුද්දකාවාටං. නිමිත්තං න කාතබ්බන්ති රාජි වා උදුක්ඛලං වා නිමිත්තං න කාතබ්බං. ඉදඤ්ච යථාවුත්තෙසු අට්ඨසු නිමිත්තෙසු අනාගතත්තෙන න වට්ටතීති සිද්ධම්පි ‘‘අවිනස්සකසඤ්ඤාණමිද’’න්ති සඤ්ඤාය කොචි මොහෙන නිමිත්තං කරෙය්යාති දූරතො විපත්තිපරිහාරත්ථං වුත්තං. නිමිත්තුපගපාසාණෙ ඨපෙත්වාති සඤ්චාරිමනිමිත්තස්ස ¶ කම්පනතාය වුත්තං. එවං උපරි ‘‘භිත්තිං අකිත්තෙත්වා’’තිආදීසුපි සිද්ධමෙවත්ථං පුනප්පුනං කථනෙ කාරණං වෙදිතබ්බං. සීමාවිපත්ති හි උපසම්පදාදිසබ්බකම්මවිපත්තිමූලන්ති ¶ තස්ස ද්වාරං සබ්බථාපි පිදහනවසෙන වත්තබ්බං. සබ්බං වත්වාව ඉධ ආචරියා විනිච්ඡයං කථෙසුන්ති දට්ඨබ්බං.

භිත්තින්ති ඉට්ඨකදාරුමත්තිකාමයං. සිලාමයාය පන භිත්තියා නිමිත්තුපගං එකං පාසාණං තංතංදිසාය කිත්තෙතුං වට්ටති. අනෙකසිලාහි චිනිතං සකලං භිත්තිං කිත්තෙතුං න වට්ටති ‘‘එසො පාසාණො නිමිත්ත’’න්ති එකවචනෙන වත්තබ්බතො. අන්තොකුට්ටමෙවාති එත්ථ අන්තොකුට්ටෙපි නිමිත්තානං ඨිතොකාසතො අන්තො එව සීමාති ගහෙතබ්බං. පමුඛෙ නිමිත්තපාසාණෙ ඨපෙත්වාති ගබ්භාභිමුඛෙපි බහිපමුඛෙ ගබ්භවිත්ථාරප්පමාණෙ ඨානෙ පාසාණෙ ඨපෙත්වා සම්මන්නිතබ්බා. එවඤ්හි ගබ්භපමුඛානං අන්තරෙ ඨිතකුට්ටම්පි උපාදාය අන්තො ච බහි ච චතුරස්සසණ්ඨානාව සීමා හොති. බහීති සකලස්ස කුටිලෙණස්ස සමන්තතො බහි.

අන්තො ච බහි ච සීමා හොතීති මජ්ඣෙ ඨිතභිත්තියා සහ චතුරස්සසීමා හොති. උපරිපාසාදෙයෙව හොතී’’ති ඉමිනා ගබ්භස්ස ච පමුඛස්ස ච අන්තරා ඨිතභිත්තියා එකත්තා තත්ථ ච එකවීසතියා භික්ඛූනං ඔකාසාභාවෙන හෙට්ඨා න ඔතරති, උපරිභිත්ති පන සීමට්ඨාව හොතීති දස්සෙති. හෙට්ඨා න ඔතරතීති භිත්තිතො ඔරං නිමිත්තානි ඨපෙත්වා කිත්තිතත්තා හෙට්ඨා ආකාසප්පදෙසං න ඔතරති, උපරි කතෙ පාසාදෙති අත්ථො. හෙට්ඨිමතලෙ කුට්ටොති හෙට්ඨිමතලෙ චතූසු දිසාසු ඨිතකුට්ටො. සචෙ හි ද්වීසු, තීසු එව වා දිසාසු කුට්ටො තිට්ඨෙය්ය, හෙට්ඨා න ඔතරති. හෙට්ඨාපි ඔතරතීති සචෙ හෙට්ඨා අන්තොභිත්තියං එකවීසතියා භික්ඛූනං ඔකාසො හොති, ඔතරති. ඔතරමානා ච න උපරිසීමප්පමාණෙන ඔතරති, සමන්තා භිත්තිප්පමාණෙන ඔතරති. චතුන්නං පන භිත්තීනං බාහිරන්තපරිච්ඡෙදෙන හෙට්ඨාභූමිභාගෙ උදකපරියන්තං ¶ කත්වා ඔතරති, න පන භිත්තීනං බහි කෙසග්ගමත්තම්පි ඨානං. පාසාදභිත්තිතොති උපරිමතලෙ භිත්තිතො. ඔතරණානොතරණං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති සචෙ හෙට්ඨා එකවීසතියා භික්ඛූනං ඔකාසො හොති, ඔතරති, නො චෙ, න ඔතරතීති අධිප්පායොති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.138) වුත්තං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.138) පන ‘‘උපරිසීමප්පමාණස්ස අන්තොගධානං හෙට්ඨිමතලෙ චතූසු දිසාසු කුට්ටානං තුලාරුක්ඛෙහි එකසම්බන්ධතං, තදන්තො පච්ඡිමසීමප්පමාණතාදිඤ්ච සන්ධාය වුත්ත’’න්ති වුත්තං ¶ . කිඤ්චාපෙත්ථ නිය්යූහකාදයො නිමිත්තානං ඨිතොකාසතාය බජ්ඣමානක්ඛණෙ සීමා න හොන්ති, බද්ධාය පන සීමාය සීමට්ඨාව හොන්තීති දට්ඨබ්බා.

පරියන්තථම්භානන්ති නිමිත්තගතපාසාණත්ථම්භෙ සන්ධාය වුත්තං. උපරිමතලෙන සම්බද්ධො හොතීති ඉදං කුට්ටානං අන්තරා සීමට්ඨානං ථම්භානං අභාවතො වුත්තං. යදි හි භවෙය්යුං, කුට්ටෙ උපරිමතලෙන අසම්බන්ධෙපි සීමට්ඨථම්භානං උපරි ඨිතො පාසාදො සීමට්ඨොව හොති. සචෙ පන බහූනං ථම්භපන්තීනං උපරි කතපාසාදස්ස හෙට්ඨාපථවියං සබ්බබාහිරාය ථම්භපන්තියා අන්තො නිමිත්තපාසාණෙ ඨපෙත්වා සීමා බද්ධා හොති, එත්ථ කථන්ති? එත්ථාපි ‘‘යං තාව සීමට්ඨථම්භෙහෙව ධාරියමානානං තුලානං උපරිමතලං, සබ්බං තං සීමට්ඨමෙව, එත්ථ විවාදො නත්ථි, යං පන සීමට්ඨථම්භපන්තියා, අසීමට්ඨාය බාහිරථම්භපන්තියා ච සමධුරං ධාරයමානානං තුලානං උපරිමතලං, තත්ථ උපඩ්ඪං සීමා’’ති කෙචි වදන්ති. ‘‘සකලම්පි ගාමසීමා’’ති අපරෙ. ‘‘බද්ධසීමා එවා’’ති අඤ්ඤෙ. තස්මා කම්මං කරොන්තෙහි ගරූහි නිරාසඞ්කට්ඨානෙ ඨත්වා සබ්බං තං ආසඞ්කට්ඨානං සොධෙත්වාව කම්මං කාතබ්බං, සන්නිට්ඨානකාරණං වා ගවෙසිත්වා තදනුගුණං කාතබ්බං.

තාලමූලකපබ්බතෙති ¶ තාලක්ඛන්ධමූලසදිසෙ හෙට්ඨා ථූලො හුත්වා කමෙන කිසො හුත්වා උග්ගතො හින්තාලමූලසදිසො නාම හොති. විතානසණ්ඨානොති අහිච්ඡත්තකසණ්ඨානො. පණවසණ්ඨානොති මජ්ඣෙ තනුකො, හෙට්ඨා ච උපරි ච විත්ථිණ්ණො. හෙට්ඨා වා මජ්ඣෙ වාති මුදිඞ්ගසණ්ඨානස්ස හෙට්ඨා, පණවසණ්ඨානස්ස මජ්ඣෙ. සප්පඵණසදිසො පබ්බතොති සප්පඵණො විය ඛුජ්ජො, මූලට්ඨානතො අඤ්ඤත්ථ අවනතසීසො. ආකාසපබ්භාරන්ති භිත්තියා අපරික්ඛිත්තපබ්භාරං. සීමප්පමාණොති අන්තො ආකාසෙන සද්ධිං පච්ඡිමසීමප්පමාණො. සො ච පාසාණො සීමට්ඨොති ඉමිනා ඊදිසෙහි සුසිරපාසාණලෙණකුට්ටාදීහි පරිච්ඡින්නෙ භූමිභාගෙ එව සීමා පතිට්ඨාති, න අපරිච්ඡින්නෙ. තෙ පන සීමට්ඨත්තා සීමා හොන්ති, න සරූපෙන සීමට්ඨමඤ්චාදි වියාති දස්සෙති. සචෙ පන සො සුසිරපාසාණො භූමිං අනාහච්ච ආකාසගතො ඔලම්බති, සීමා න ඔතරති. සුසිරපාසාණො පන සයං සීමාපටිබද්ධත්තා සීමා හොති, කථං පන පච්ඡිමප්පමාණරහිතෙහි එතෙහි සුසිරපාසාණාදීහි සීමා න ඔතරතීති ඉදං සද්ධාතබ්බන්ති? අට්ඨකථාපමාණතො.

අපිචෙත්ථ සුසිරපාසාණභිත්තිඅනුසාරෙන මූසිකාදීනං විය සීමාය හෙට්ඨිමතලෙ ඔතරණකිච්චං නත්ථි, හෙට්ඨා පන පච්ඡිමසීමප්පමාණෙ ආකාසෙ ද්වඞ්ගුලමත්තබහලෙහි පාසාණභිත්තිආදීහිපි ¶ උපරිමතලං ආහච්ච ඨිතෙහි සබ්බසො, යෙභුය්යෙන වා පරිච්ඡින්නෙ සති උපරි බජ්ඣමානා සීමා තෙහි පාසාණාදීහි අන්තරිතාය තප්පරිච්ඡින්නාය හෙට්ඨාභූමියාපි උපරිමතලෙන සද්ධිං එකක්ඛණෙ පතිට්ඨාති, නදීපාරසීමා විය නදීඅන්තරිතෙසු උභොසු තීරෙසු ලෙණාදීසු අපනීතෙසුපි හෙට්ඨා ඔතිණ්ණසීමා යාව සාසනන්තරධානා න ¶ විගච්ඡති, පඨමං පන උපරි සීමාය බද්ධාය පච්ඡා ලෙණාදිකතෙසුපි හෙට්ඨාභූමියං සීමා ඔතරති එව, කෙචි තං න ඉච්ඡන්ති, එවං උභයත්ථ පතිට්ඨිතා ච සා සීමා එකාව හොති ගොත්තාදිජාති විය බ්යත්තිභෙදෙසූති ගහෙතබ්බං. සබ්බා එව හි බද්ධසීමා අබද්ධසීමා ච අත්තනො අත්තනො පකතිනිස්සයකෙ ගාමාරඤ්ඤාදිකෙ ඛෙත්තෙ යථාපරිච්ඡෙදං සබ්බත්ථ සාකල්යෙන එකස්මිං ඛණෙ බ්යාපිනී පරමත්ථතො අවිජ්ජමානම්පි තෙ තෙ නිස්සයභූතෙ පරමත්ථධම්මෙ, තං තං කිරියාවිසෙසම්පි වා උපාදාය ලොකියෙහි සාසනිකෙහි ච යථාරහං එකත්තෙන පඤ්ඤත්තත්තා සනිස්සයෙකරූපා එව. තථා හි එකො ගාමො අරඤ්ඤං නදී ජාතස්සරො සමුද්දොති එවං ලොකෙ, ‘‘සම්මතා සා සීමා සඞ්ඝෙන, අගාමකෙ චෙ, භික්ඛවෙ, අරඤ්ඤෙ සමන්තා සත්තබ්භන්තරා, අයං තත්ථ සමානසංවාසා එකූපොසථා’’තිආදිනා සාසනෙ ච එකවොහාරො දිස්සති, න පරමත්ථතො. එකස්ස අනෙකධම්මෙසු බ්යාපනමත්ථි කසිණෙකදෙසාදිවිකප්පාසමානතාය එකත්තහානිතොති අයං නො මති.

අස්ස හෙට්ඨාති සප්පඵණපබ්බතස්ස හෙට්ඨා ආකාසපබ්භාරෙ. ලෙණස්සාති ලෙණං චෙ කතං, තස්ස ලෙණස්සාති අත්ථො. තමෙව පුන ලෙණං පඤ්චහි පකාරෙහි විකප්පෙත්වා ඔතරණානොතරණවිනිච්ඡයං දස්සෙතුං ආහ ‘‘සචෙ පන හෙට්ඨා’’තිආදි. තත්ථ ‘‘හෙට්ඨා’’ති ඉමස්ස ‘‘ලෙණං හොතී’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. හෙට්ඨා ලෙණඤ්ච එකස්මිං පදෙසෙති ආහ ‘‘අන්තො’’ති, පබ්බතස්ස අන්තො, පබ්බතමූලෙති අත්ථො. තමෙව අන්තොසද්දං සීමාපරිච්ඡෙදෙන විසෙසෙතුං ‘‘උපරිමස්ස සීමාපරිච්ඡෙදස්ස පාරතො’’ති වුත්තං. පබ්බතපාදං පන අපෙක්ඛිත්වා ‘‘ඔරතො’’ති වත්තබ්බෙපි සීමානිස්සයං පබ්බතග්ගං සන්ධාය ‘‘පාරතො’’ති වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. තෙනෙව ‘‘බහි ලෙණ’’න්ති එත්ථ බහිසද්දං විසෙසෙන්තො ‘‘උපරිමස්ස ¶ සීමාපරිච්ඡෙදස්ස ඔරතො’’ති ආහ. බහිසීමා න ඔතරතීති එත්ථ බහීති පබ්බතපාදෙ ලෙණං සන්ධාය වුත්තං. ලෙණස්ස ච බහිභූතෙ උපරිසීමාපරිච්ඡෙදස්ස හෙට්ඨාභාගෙ සීමා න ඔතරතීති අත්ථො. අන්තො සීමාති ලෙණස්ස ච පබ්බතපාදස්ස ච අන්තො අත්තනො ඔතරණාරහට්ඨානෙ න ඔතරතීති අත්ථො. ‘‘බහි සීමා න ඔතරති, අන්තො සීමා න ඔතරතී’’ති චෙත්ථ අත්තනො ඔතරණාරහට්ඨානෙ ලෙණාභාවෙන සීමාය සබ්බථා ¶ අනොතරණමෙව දස්සිතන්ති ගහෙතබ්බං. තත්ථ හි අනොතරන්තී උපරි එව හොතීති අයං විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.138) ආගතො විනිච්ඡයො.

සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.138) පන ‘‘අන්තොලෙණං හොතීති පබ්බතස්ස අන්තොලෙණං හොතී’’ති එත්තකමෙව ආගතො. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. මහාවග්ග 138) න ‘‘අන්තොලෙණන්ති පබ්බතස්ස අන්තොලෙණං. ද්වාරං පන සන්ධාය ‘පාරතො ඔරතො’ති වුත්තං, සබ්බථාපි සීමතො බහිලෙණෙන ඔතරතීති අධිප්පායො’’ති ආගතො. අයං පන අන්තොලෙණබහිලෙණවිනිච්ඡයො ගම්භීරො දුද්දසො දුරනුබොධොති ආචරියා වදන්ති, තථාපි විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.138) ආගතං නයං නිස්සාය සුට්ඨු විනිච්ඡිතබ්බො විඤ්ඤූහීති. බහි පතිතං අසීමාතිආදිනා උපරිපාසාදාදීසු අථිරනිස්සයෙසු ඨිතා සීමාපි තෙසං විනාසෙන විනස්සතීති දස්සිතන්ති දට්ඨබ්බං.

පොක්ඛරණිං ඛණන්ති, සීමායෙවාති එත්ථ සචෙ හෙට්ඨා උමඞ්ගනදී සීමප්පමාණතො අනූනා පඨමමෙව පවත්තා හොති, සීමා ච පච්ඡා බද්ධා නදිතො උපරි එව හොති, නදිං ආහච්ච පොක්ඛරණියා ච ඛතාය සීමා විනස්සතීති දට්ඨබ්බං. හෙට්ඨාපථවීතලෙති අනන්තරා භූමිවිවරෙ.

සීමමාළකෙති ¶ ඛණ්ඩසීමඞ්ගණෙ. වටරුක්ඛොති ඉදං පාරොහොපත්ථම්භෙන අතිදූරම්පි ගන්තුං සමත්ථසාඛාසමඞ්ගිතාය වුත්තං. සබ්බරුක්ඛලතාදීනම්පි සම්බන්ධො න වට්ටති එව. තෙනෙව නාවාරජ්ජුසෙතුසම්බන්ධොපි පටික්ඛිත්තො. තතොති තතො සාඛතො. මහාසීමාය පථවීතලන්ති එත්ථ ආසන්නතරම්පි ගාමසීමං අග්ගහෙත්වා බද්ධසීමාය එව ගහිතත්තා ගාමසීමබද්ධසීමානං අඤ්ඤමඤ්ඤං රුක්ඛාදිසම්බන්ධෙපි සම්භෙදදොසො නත්ථි අඤ්ඤමඤ්ඤං නිස්සයනිස්සිතභාවෙන පවත්තිතොති ගහෙතබ්බං. යදි හි තාසම්පි සම්බන්ධදොසො භවෙය්ය, කථං ගාමසීමාය බද්ධසීමා සම්මන්නිතබ්බා භවෙය්ය? යස්සා හි සීමාය යාය සීමාය සද්ධිං සම්බන්ධෙ දොසො භවෙය්ය, සා තත්ථ බන්ධිතුමෙව න වට්ටති බද්ධසීමඋදකුක්ඛෙපසීමාසු බද්ධසීමා විය, අත්තනො අනිස්සයභූතගාමසීමාදීසු උදකුක්ඛෙපසීමා විය ච, තෙනෙව ‘‘සචෙ පන රුක්ඛස්ස සාඛා වාතතො නික්ඛන්තපාරොහො වා බහිනදීතීරෙ විහාරසීමාය වා ගාමසීමාය වා පතිට්ඨිතො’’තිආදිනා උදකුක්ඛෙපසීමාය අත්තනො අනිස්සයභූතගාමසීමාදීහි එව සම්බන්ධදොසො දස්සිතො, න නදීසීමාය ¶ , එවමිධාපීති දට්ඨබ්බං. අයඤ්චත්ථො උපරි පාකටො භවිස්සති. ආහච්චාති ඵුසිත්වා.

මහාසීමං වා සොධෙත්වාති මහාසීමගතානං සබ්බෙසං භික්ඛූනං හත්ථපාසානයනඡන්දාහරණාදිවසෙන සකලං මහාසීමං සොධෙත්වා. එතෙන සබ්බවිපත්තියො මොචෙත්වා පුබ්බෙ සුට්ඨු බද්ධානම්පි ද්වින්නං බද්ධසීමානං පච්ඡා රුක්ඛාදිසම්බන්ධෙන උප්පජ්ජනතො ඊදිසො පාළිමුත්තකො සම්බන්ධදොසො අත්ථීති දස්සෙති, සො ච ‘‘න, භික්ඛවෙ, සීමාය සීමා සම්භින්දිතබ්බා’’තිආදිනා බද්ධසීමානං අඤ්ඤමඤ්ඤං සම්භෙදජ්ඣොත්ථරණං පටික්ඛිපිත්වා ‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ සීමං සම්මන්නන්තෙන සීමන්තරිකං ඨපෙත්වා සීමං සම්මන්නිතු’’න්ති (මහාව. 148) උභින්නං බද්ධසීමානං අන්තරා සීමන්තරිකං ඨපෙත්වා බන්ධිතුං ¶ අනුජානනෙන සම්භෙදජ්ඣොත්ථරණෙ විය තාසං අඤ්ඤමඤ්ඤං ඵුසිත්වා තිට්ඨනවසෙන බන්ධනම්පි න වට්ටතීති සිද්ධත්තා බද්ධානම්පි තාසං පච්ඡා අඤ්ඤමඤ්ඤං එකරුක්ඛාදීහි ඵුසිත්වා ඨානම්පි න වට්ටතීති භගවතො අධිප්පායඤ්ඤූහි සඞ්ගීතිකාරකෙහි නිද්ධාරිතො බන්ධනකාලෙ පටික්ඛිත්තස්ස සම්බන්ධදොසස්ස අනුලොමෙන අකප්පියානුලොමත්තා. අයං පන සම්බන්ධදොසො පුබ්බෙ සුට්ඨු බද්ධානං පච්ඡා සඤ්ජාතත්තා බජ්ඣමානක්ඛණෙ විය අසීමත්තං කාතුං න සක්කොති, තස්මා රුක්ඛාදිසම්බන්ධෙ අපනීතමත්තෙ තා සීමා පාකතිකා හොන්ති. යථා චායං පච්ඡා න වට්ටති, එවං බජ්ඣමානක්ඛණෙපි තාසං රුක්ඛාදිසම්බන්ධෙ සති තා බන්ධිතුං න වට්ටතීති දට්ඨබ්බං.

කෙචි පන මහාසීමං වා සොධෙත්වාති එත්ථ ‘‘මහාසීමගතා භික්ඛූ යථා තං සාඛං වා පාරොහං වා කායකායපටිබද්ධෙහි න ඵුසන්ති, එවං සොධනමෙව ඉධාධිප්පෙතං, න සකලසීමාසොධන’’න්ති වදන්ති, තං න යුත්තං අට්ඨකථාය විරුජ්ඣනතො. තථා හි ‘‘මහාසීමාය පථවීතලං වා තත්ථජාතකරුක්ඛාදීනි වා ආහච්ච තිට්ඨතී’’ති එවං සාඛාපාරොහානං මහාසීමං ඵුසිත්වා ඨානමෙව සම්බන්ධදොසෙ කාරණත්තෙන වුත්තං, න පන තත්ථ ඨිතභික්ඛූහි සාඛාදීනං ඵුසනං. යදි හි භික්ඛූනං සාඛාදිං ඵුසිත්වා ඨානමෙව කාරණං සියා, ‘‘තස්ස සාඛං වා තතො නිග්ගතපාරොහං වා මහාසීමාය පවිට්ඨං තත්රට්ඨො කොචි භික්ඛු ඵුසිත්වා තිට්ඨතී’’ති භික්ඛුඵුසනමෙව වත්තබ්බං සියා. යඤ්හි තත්ථ මහාසීමාසොධනෙ කාරණං, තදෙව තස්මිං වාක්යෙ පධානතො දස්සෙතබ්බං. න හි ආහච්චට්ඨිතමෙව සාඛාදිං ඵුසිත්වා ඨිතො භික්ඛු සොධෙතබ්බො ආකාසට්ඨසාඛාදිං ඵුසිත්වා ඨිතභික්ඛුස්සපි සොධෙතබ්බතො, කිං නිරත්ථකෙන ආහච්චට්ඨානවචනෙන, ආකාසට්ඨසාඛාසු ¶ ච භික්ඛුඵුසනමෙව කාරණත්තෙන වුත්තං ¶ , සොධනඤ්ච තස්සෙව භික්ඛුස්ස හත්ථපාසානයනාදිවසෙන සොධනං වුත්තං. ඉධ පන ‘‘මහාසීමං සොධෙත්වා’’ති සකලසීමාසාධාරණවචනෙන සොධනං වුත්තං, අපි ච සාඛාදිං ඵුසිත්වා ඨිතභික්ඛුමත්තසොධනෙ අභිමතෙ ‘‘මහාසීමාය පථවීතල’’න්ති විසෙසසීමොපාදානං නිරත්ථකං සියා යත්ථ කත්ථචි අන්තමසො ආකාසෙපි ඨත්වා සාඛාදිං ඵුසිත්වා ඨිතස්ස සොධෙතබ්බතො.

ඡින්දිත්වා බහිට්ඨකා කාතබ්බාති තත්ථ පතිට්ඨිතභාවවියොජනවචනතො ච විසභාගසීමානං ඵුසනෙනෙව සකලසීමාසොධනහෙතුකො අට්ඨකථාසිද්ධොයං එකො සම්බන්ධදොසො අත්ථෙවාති ගහෙතබ්බො. තෙනෙව උදකුක්ඛෙපසීමාකථායම්පි (මහාව. අට්ඨ. 147) ‘‘විහාරසීමාය වා ගාමසීමාය වා පතිට්ඨිතො’’ති ච ‘‘නදීතීරෙ පන ඛාණුකං කොට්ටෙත්වා තත්ථ බද්ධනාවාය වා න වට්ටතී’’ති ච ‘‘සචෙ පන සෙතු වා සෙතුපාදා වා බහිතීරෙ පතිට්ඨිතා, කම්මං කාතුං න වට්ටතී’’ති ච එවං විසභාගාසු ගාමසීමාසු සාඛාදීනං ඵුසනමෙව සඞ්කරදොසකාරණත්තෙන වුත්තං, න භික්ඛුඵුසනං. තථා හි ‘‘අන්තොනදියං ජාතරුක්ඛෙ බන්ධිත්වා කම්මං කාතබ්බ’’න්ති නදියං නාවාබන්ධනං අනුඤ්ඤාතං උදකුක්ඛෙපනිස්සයත්තෙන නදීසීමාය සභාගත්තා. යදි හි භික්ඛූනං ඵුසනමෙව පටිච්ච සබ්බත්ථ සම්බන්ධදොසො වුත්තො සියා, නදියම්පි බන්ධනං පටික්ඛිපිතබ්බං භවෙය්ය. තත්ථාපි හි භික්ඛුඵුසනං කම්මකොපකාරණං හොති, තස්මා සභාගසීමාසු පවිසිත්වා භූමිආදිං ඵුසිත්වා, අඵුසිත්වා වා සාඛාදිම්හි ඨිතෙ තං සාඛාදිං ඵුසන්තොව භික්ඛු සොධෙතබ්බො. විසභාගසීමාසු පන සාඛාදිම්හි ඵුසිත්වා ඨිතෙ තං සාඛාදිං අඵුසන්තාපි සබ්බෙ භික්ඛූ සොධෙතබ්බා, අඵුසිත්වා ඨිතෙ පන තං සාඛාදිං ඵුසන්තාව භික්ඛූ සොධෙතබ්බාති නිට්ඨමෙත්ථ ගන්තබ්බං.

යං ¶ පනෙත්ථ කෙචි ‘‘බද්ධසීමානං ද්වින්නං අඤ්ඤමඤ්ඤං විය බද්ධසීමගාමසීමානම්පි තදඤ්ඤාසම්පි සබ්බාසං සමානසංවාසකසීමානං අඤ්ඤමඤ්ඤං රුක්ඛාදිසම්බන්ධෙ සති තදුභයම්පි එකසීමං විය සොධෙත්වා එකත්ථෙව කම්මං කාතබ්බං, අඤ්ඤථා කතං කම්මං විපජ්ජති, නත්ථෙත්ථ සභාගවිසභාගභෙදො’’ති වදන්ති, තං තෙසං මතිමත්තං සභාගසීමානං අඤ්ඤමඤ්ඤං සම්බන්ධදොසාභාවස්ස විසභාගසීමානමෙව තබ්භාවස්ස සුත්තසුත්තානුලොමාදිවිනයනයෙහි සිද්ධත්තා. තථා හි ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සීමං සම්මන්නිතු’’න්ති (මහාව. 138) ගාමසීමායමෙව බද්ධසීමං සම්මන්නිතුං අනුඤ්ඤාතත්තා තාසං නිස්සයනිස්සිතභාවෙන සභාගතා, සම්භෙදජ්ඣොත්ථරණදොසාභාවො ච සුත්තතොව ¶ සිද්ධො. බන්ධනකාලෙ පන අනුඤ්ඤාතස්ස සම්බන්ධස්ස අනුලොමතො පච්ඡා සඤ්ජාතරුක්ඛාදිසම්බන්ධොපි තාසං වට්ටති එව. ‘‘යං, භික්ඛවෙ…පෙ… කප්පියං අනුලොමෙති, අකප්පියං පටිබාහති, තං වො කප්පතී’’ති (මහාව. 305) වුත්තත්තා එවං තාව ගාමබද්ධසීමානං අඤ්ඤමඤ්ඤං සභාගතා, සම්භෙදාදිදොසාභාවො ච සුත්තසුත්තානුලොමතො සිද්ධො, ඉමිනා එව නයෙන අරඤ්ඤසීමසත්තබ්භන්තරසීමානං නදීආදිසීමඋදකුක්ඛෙපසීමානඤ්ච සුත්තසුත්තානුලොමතො අඤ්ඤමඤ්ඤං සභාගතා, සම්භෙදාදිදොසාභාවො ච සිද්ධොති වෙදිතබ්බො.

බද්ධසීමාය පන අඤ්ඤාය බද්ධසීමාය නදීආදිසීමාසු ච බන්ධිතුං පටික්ඛෙපසිද්ධිතො චෙව උදකුක්ඛෙපසත්තබ්භන්තරසීමානං නදීආදීසු එව කාතුං නියමනසුත්තසාමත්ථියෙන බද්ධසීමගාමසීමාසු කරණපටික්ඛෙපසිද්ධො ච තාසං අඤ්ඤමඤ්ඤසභාගතා උප්පත්තික්ඛණෙ පච්ඡා ච රුක්ඛාදීහි සම්භෙදාදිදොසසම්භවො ච වුත්තනයෙන සුත්තසුත්තානුලොමතොව සිජ්ඣන්ති. තෙනෙව අට්ඨකථායං විසභාගසීමානමෙව වටරුක්ඛාදිවචනෙහි ¶ සම්බන්ධදොසං දස්සෙත්වා සභාගානං බද්ධසීමගාමසීමාදීනං සම්බන්ධදොසො න දස්සිතො. න කෙවලඤ්ච න දස්සිතො, අථ ඛො තාසං සභාගසීමානං රුක්ඛාදිසම්බන්ධෙපි දොසාභාවොපි පාළිඅට්ඨකථාසු ඤාපිතො එව. තථා හි පාළියං (මහාව. 138) ‘‘පබ්බතනිමිත්තං පාසාණනිමිත්තං වනනිමිත්තං රුක්ඛනිමිත්ත’’න්තිආදිනා වඩ්ඪනකනිමිත්තානි අනුඤ්ඤාතානි, තෙන නෙසං රුක්ඛාදිනිමිත්තානං වඩ්ඪනෙ බද්ධසීමගාමසීමානං සඞ්කරදොසාභාවො ඤාපිතොව හොති, ද්වින්නං පන බද්ධසීමානං ඊදිසො සම්බන්ධො න වට්ටති. වුත්තඤ්හි ‘‘එකරුක්ඛොපි ද්වින්නං සීමානං නිමිත්තං හොති, සො පන වඩ්ඪන්තො සීමසඞ්කරං කරොති, තස්මා න කාතබ්බො’’ති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තියොජනපරමං සීමං බන්ධිතු’’න්ති (මහාව. 140) වචනතොපි චායං ඤාපිතො. තියොජනපරමාය හි සීමාය සමන්තා පරියන්තෙසු රුක්ඛලතාගුම්බාදීහි බද්ධගාමසීමානං නියමෙන අඤ්ඤමඤ්ඤං සම්බන්ධස්ස සම්භවතො ‘‘ඊදිසං සම්බන්ධං විනාසෙත්වාව සීමා සම්මන්නිතබ්බා’’ති අට්ඨකථායම්පි න වුත්තං.

යදි චෙත්ථ රුක්ඛාදිසම්බන්ධෙන කම්මවිපත්ති භවෙය්ය, අවස්සමෙව වත්තබ්බං සියා. විපත්තිපරිහාරත්ථඤ්හි ආචරියා නිරාසඞ්කට්ඨානෙසුපි ‘‘භිත්තිං අකිත්තෙත්වා’’තිආදිනා සිද්ධමෙවත්ථං පුනප්පුනං අවොචුං, ඉධ පන ‘‘වනමජ්ඣෙ විහාරං කරොන්ති, වනං න කිත්තෙතබ්බ’’න්තිආදිනා රුක්ඛලතාදීහි නිරන්තරෙ වනමජ්ඣෙපි සීමාබන්ධනමවොචුං. තථා ථම්භානං උපරි කතපාසාදාදීසු හෙට්ඨා ථම්භාදීහි එකාබද්ධෙසු උපරිමතලාදීසු සීමාබන්ධනං බහුධා වුත්තං, තස්මා බද්ධසීමගාමසීමානං ¶ රුක්ඛාදිසම්බන්ධො තෙහි මුඛතොව විහිතො, අපිච ගාමසීමානම්පි පාටෙක්කං බද්ධසීමාසදිසතාය එකාය ගාමසීමාය කම්මං කරොන්තෙහි දබ්බතිණමත්තෙනපි සම්බන්ධා ගාමන්තරපරම්පරා අරඤ්ඤනදීසමුද්දා ච සොධෙතබ්බාති සකලං දීපං ¶ සොධෙත්වාව කාතබ්බං සියා. එවං පන අසොධෙත්වා පඨමමහාසඞ්ගීතිකාලතො පභුති කතානං උපසම්පදාදිකම්මානං සීමාසම්මුතීනඤ්ච විපජ්ජනතො සබ්බෙසම්පි භික්ඛූනං අනුපසම්පන්නසඞ්කාපසඞ්ගො ච දුන්නිවාරො හොති, න චෙතං යුත්තං, තස්මා වුත්තනයෙන විසභාගසීමානමෙව රුක්ඛාදිසම්බන්ධදොසො, න බද්ධසීමගාමසීමාදීනං සභාගසීමානන්ති ගහෙතබ්බං.

මහාසීමාසොධනස්ස දුක්කරතාය ඛණ්ඩසීමායමෙව යෙභුය්යෙන සඞ්ඝකම්මකරණන්ති ආහ ‘‘සීමමාළකෙ’’තිආදි. මහාසඞ්ඝසන්නිපාතෙසු පන ඛණ්ඩසීමාය අප්පහොනකතාය මහාසීමාය කම්මෙ කරියමානෙපි අයං නයො ගහෙතබ්බොව. උක්ඛිපාපෙත්වාති ඉමිනා කායපටිබද්ධෙන සීමං ඵුසන්තොපි සීමට්ඨොව හොතීති දස්සෙති. පුරිමනයෙපීති ඛණ්ඩසීමතො මහාසීමං පවිට්ඨසාඛානයෙපි. සීමට්ඨරුක්ඛසාඛාය නිසින්නො සීමට්ඨොව හොතීති ආහ ‘හත්ථපාසමෙව ආනෙතබ්බො’’ති. එත්ථ ච ‘‘රුක්ඛසාඛාදීහි අඤ්ඤමඤ්ඤසම්බන්ධාසු එතාසු ඛණ්ඩසීමාය තයො භික්ඛූ, මහාසීමාය ද්වෙති එවං ද්වීසු සීමාසු සීමන්තරිකං අඵුසිත්වා, හත්ථපාසඤ්ච අවිජහිත්වා ඨිතෙහි පඤ්චහි භික්ඛූහි උපසම්පදාදි කම්මං කාතුං වට්ටතී’’ති කෙචි වදන්ති, තං න යුත්තං ‘‘නානාසීමායං ඨිතචතුත්ථො කම්මං කරෙය්ය, අකම්මං න ච කරණීය’’න්තිආදිවචනතො (මහාව. 389). තෙනෙවෙත්ථාපි මහාසීමං සොධෙත්වා මාළකසීමායමෙව කම්මකරණං විහිතං. අඤ්ඤථා භින්නසීමට්ඨතාය තත්රට්ඨස්ස ගණපූරකත්තාභාවා කම්මකොපොව හොතීති.

යදි එවං කථං ඡන්දපාරිසුද්ධිආහරණවසෙන මහාසීමාසොධනන්ති? තම්පි විනයඤ්ඤූ න ඉච්ඡන්ති, හත්ථපාසානයනබහිසීමකරණවසෙන පනෙත්ථ සොධනං ඉච්ඡන්ති, දින්නස්සපි ඡන්දස්ස ¶ අනාගමනෙන මහාසීමට්ඨො කම්මං කොපෙතීති. යදි චස්ස ඡන්දාදි නාගච්ඡති, කථං සො කම්මං කොපෙස්සතීති? ද්වින්නං විසභාගසීමානං සම්බන්ධදොසතො, සො ච සම්බන්ධදොසො අට්ඨකථාවචනප්පමාණතො. න හි විනයෙ සබ්බත්ථ යුත්ති සක්කා ඤාතුං බුද්ධගොචරත්තාති වෙදිතබ්බං. කෙචි පන ‘‘සචෙ ද්වෙපි සීමායො පූරෙත්වා නිරන්තරං ඨිතෙසු භික්ඛූසු කම්මං කරොන්තෙසු එකාය එව සීමාය ගණො ච උපසම්පදාපෙක්ඛො ච අනුස්සාවකො ච එකතො තිට්ඨති ¶ , කම්මං සුකතමෙව හොති. සචෙ පන කම්මාරහො වා අනුස්සාවකො වා සීමන්තරට්ඨො හොති, කම්මං විපජ්ජතී’’ති වදන්ති, තඤ්ච බද්ධසීමගාමසීමාදිසභාගසීමාසු එව යුජ්ජති. යාසු අඤ්ඤමඤ්ඤං රුක්ඛාදිසම්බන්ධෙසුපි දොසො නත්ථි, යාසු පන අත්ථි, න තාසු, විසභාගසීමාසු රුක්ඛාදිසම්බන්ධෙ සති එකත්ථ ඨිතො ඉතරට්ඨානං කම්මං කොපෙති එව අට්ඨකථාය සාමඤ්ඤතො සොධනස්ස වුත්තත්තාති අම්හාකං ඛන්ති, වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බං.

සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.138) ‘‘උක්ඛිපාපෙත්වා කාතුං න වට්ටතීති ඛණ්ඩසීමාය අන්තො ඨිතත්තා රුක්ඛස්ස තත්ථ ඨිතො හත්ථපාසමෙව ආනෙතබ්බොති උක්ඛිපාපෙත්වා කාතුං න වට්ටතී’’ති වුත්තං. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. මහාවග්ග 138) පන ‘‘උක්ඛිපාපෙත්වා කාතුං න වට්ටති, කස්මා? අන්තො ඨිතත්තා. රුක්ඛස්ස හි හෙට්ඨා පථවීගතං මූලං ඛණ්ඩසීමායෙව හොති. අබ්බොහාරිකං වාති අපරෙ. ‘මජ්ඣෙ පන ඡින්නෙ මහාසීමාය ඨිතං මූලං මහාසීමමෙව භජති, ඛණ්ඩසීමාය ඨිතං ඛණ්ඩසීමමෙව භජති තදායත්තපථවීආදීහි අනුග්ගහිතත්තා’ති ච වුත්තං. ‘සීමාය පච්ඡා උට්ඨිතරුක්ඛෙ නිසීදිත්වා කම්මං කාතුං වට්ටති පච්ඡා සීමායං කතගෙහෙ වියා’ති වත්වා ‘බන්ධනකාලෙ ඨිතෙ රුක්ඛෙ නිසීදිත්වා කාතුං න වට්ටති උපරිසීමාය අගමනතො’ති කාරණං වදන්ති. එවං සති බන්ධනකාලෙ ¶ පුන ආරොහණං නාම නත්ථි, බන්ධිතකාලෙ එව ආරොහතීති ආපජ්ජති පච්ඡා උට්ඨිතරුක්ඛො පන තප්පටිබද්ධත්තා සීමාසඞ්ඛමෙව ගතො. එවං පුබ්බෙ උට්ඨිතරුක්ඛොපීති ගහෙතබ්බං. ‘‘යං කිඤ්චී’’ති වචනතො තිණාදිපි සඞ්ගහිතං, මහාථෙරාපි තිණං සොධෙත්වාව කරොන්තී’’ති වුත්තං.

න ඔතරතීති පණවසණ්ඨානපබ්බතාදීසු හෙට්ඨා පමාණරහිතං ඨානං න ඔතරති. කිඤ්චාපි පනෙත්ථ බජ්ඣමානක්ඛණෙ උද්ධම්පි පමාණරහිතපබ්බතාදි නාරොහති, තථාපි තං පච්ඡා සීමට්ඨතාය සීමා හොති. හෙට්ඨා පණවසණ්ඨානාදි පන උපරි බද්ධායපි සීමාය සීමසඞ්ඛං න ගච්ඡති, තස්සෙව වසෙන ‘‘න ඔතරතී’’ති වුත්තං, ඉතරථා ඔරොහණාරොහණානං සාධාරණවසෙන ‘‘න ඔතරතී’’තිආදිනා වත්තබ්බතො. ජාතං යං කිඤ්චීති නිට්ඨිතසීමාය උපරි ජාතං විජ්ජමානං පුබ්බෙ ඨිතං පච්ඡා සඤ්ජාතං පවිට්ඨඤ්ච යං කිඤ්චි සවිඤ්ඤාණකාවිඤ්ඤාණකං සබ්බම්පීති අත්ථො. අන්තොසීමාය හි හත්ථික්ඛන්ධාදිසවිඤ්ඤාණකෙසු නිසින්නොපි භික්ඛු සීමට්ඨොව හොති. බද්ධාය සීමායාති ඉදඤ්ච පකරණවසෙන උපලක්ඛණතො වුත්තං. අබද්ධසීමාසුපි ¶ සබ්බාසු ඨිතං තං සීමාසඞ්ඛමෙව ගච්ඡති. එකසම්බන්ධෙන ගතන්ති රුක්ඛලතාදිතත්රජාතමෙවසන්ධාය වුත්තං. තාදිසඤ්හි ‘‘ඉතො ගත’’න්ති වත්තබ්බතං අරහති.

යං පන ‘‘ඉතො ගත’’න්ති වා ‘‘තතො ආගත’’න්ති වා වත්තුං අසක්කුණෙය්යං උභොසු බද්ධසීමගාමසීමාසු උදකුක්ඛෙපනදීආදීසු ච තිරියං පතිතරජ්ජුදණ්ඩාදි, තත්ථ කිං කාතබ්බන්ති? එත්ථ පන ‘‘බද්ධසීමාය පතිට්ඨිතභාගො බද්ධසීමා, ගාමසීමාය පතිට්ඨිතභාගො ගාමසීමා තදුභයසීමට්ඨපබ්බතාදි විය, බද්ධසීමතො උට්ඨිතවටරුක්ඛස්ස පාරොහෙ, ගාමසීමාය ගාමසීමතො උට්ඨිතවටරුක්ඛස්ස පාරොහෙ ච බද්ධසීමාය ¶ පතිට්ඨිතෙපි එසෙව නයො. මූලෙ පතිට්ඨිතකාලතො පට්ඨාය හි ‘ඉතො ගතං, තතො ආගත’න්ති වත්තුං අසක්කුණෙය්යතො සො භාගො යථාපවිට්ඨසීමට්ඨසඞ්ඛමෙව ගච්ඡති. තෙසං රුක්ඛපාරොහානං අන්තරා පන ආකාසට්ඨසාඛා භූමියං සීමාපරිච්ඡෙදප්පමාණෙන තදුභයසීමා හොතී’’ති කෙචි වදන්ති. යස්මා පනස්සා සාඛාය පාරොහො පවිට්ඨසීමාය පථවියං මූලෙහි පතිට්ඨහිත්වාපි යාව සාඛං විනා ඨාතුං න සක්කොති, තාව මූලසීමට්ඨතං න විජහති. යදා පන සණ්ඨාතුං සක්කොති, තදාපි පාරොහමත්තමෙව පවිට්ඨසීමතං සමුපෙති, තස්මා සබ්බොපි ආකාසට්ඨසාඛාභාගො පුරිමසීමට්ඨතං න විජහති තතො ආගතභාගස්ස අවිජහිතත්තාති අම්හාකං ඛන්ති. උදකුක්ඛෙපනදීආදීසුපි එසෙව නයො. තත්ථ ච විසභාගසීමාය එව පවිට්ඨෙ සකලසීමාසොධනං, සභාගාය පවිට්ඨෙ ඵුසිත්වා ඨිතමත්තභික්ඛුසොධනඤ්ච සබ්බං පුබ්බෙ වුත්තනයමෙව.

164. එත්ථ ච නදීපාරසීමාකථාය පාරයතීති අජ්ඣොත්ථරති. නදියා උභොසු තීරෙසු පතිට්ඨහමානා සීමා නදීඅජ්ඣොත්ථරා නාම හොතීති ආහ ‘‘නදිං අජ්ඣොත්ථරමාන’’න්ති. අන්තොනදියඤ්හි සීමා න ඔතරති. නදීලක්ඛණෙ පන අසති ඔතරති. සා ච තදා නදීපාරසීමා න හොතීති ආහ ‘‘නදියා ලක්ඛණං නදීනිමිත්තෙ වුත්තනයමෙවා’’ති. අස්සාති භවෙය්ය. අවස්සං ලබ්භනෙය්යා පන ධුවනාවාව හොතීති සම්බන්ධො. න නාවායාති ඉමිනා නාවං විනාපි සීමා බද්ධා සුබද්ධා එව හොති, ආපත්තිපරිහාරත්ථා නාවාති දස්සෙති.

රුක්ඛසඞ්ඝාටමයොති අනෙකරුක්ඛෙ එකතො ඝටෙත්වා කතසෙතු. රුක්ඛං ඡින්දිත්වා කතොති පාඨසෙසො. ‘‘සබ්බනිමිත්තානං අන්තො ඨිතභික්ඛූ හත්ථපාසෙ කත්වාති ඉදං උභින්නං තීරානං එකගාමඛෙත්තභාවං ¶ සන්ධාය වුත්තං. පබ්බතසණ්ඨානාති ¶ එකතො උග්ගතදීපසිඛරත්තා සමන්තපාසාදිකායං වුත්තං.

165. සීමාසමූහනකථායං සොති භික්ඛුනිසඞ්ඝො. ද්වෙපීති ද්වෙ සමානසංවාසඅවිප්පවාසසීමායො. අවිප්පවාසසීමාති මහාසීමං සන්ධාය වදති. තත්ථෙව යෙභුය්යෙන අවිප්පවාසාති. අවිප්පවාසං අජානන්තාපීති ඉදං මහාසීමාය විජ්ජමානාවිජ්ජමානත්තං, තස්සා බාහිරපරිච්ඡෙදඤ්ච අජානන්තානං වසෙන වුත්තං. එවං අජානන්තෙහිපි අන්තොසීමාය ඨත්වා කම්මවාචාය කතාය සා සීමා සමූහතාව හොතීති ආහ ‘‘සමූහනිතුඤ්චෙව බන්ධිතුඤ්ච සක්ඛිස්සන්තී’’ති. නිරාසඞ්කට්ඨානෙති ඛණ්ඩසීමාරහිතට්ඨානෙ. ඉදඤ්ච මහාසීමාය විජ්ජමානායපි කම්මකරණසුඛත්ථං ඛණ්ඩසීමා ඉච්ඡිතාති තං චෙතියඞ්ගණාදිබහුසන්නිපාතට්ඨානෙ න බන්ධතීති වුත්තං. තත්ථාපි සා බද්ධා සුබද්ධා එව මහාසීමා විය. පටිබන්ධිතුං පන න සක්ඛිස්සන්තෙවාති ඉදං ඛණ්ඩසීමාය අසමූහතත්තා, තස්සා අවිජ්ජමානත්තස්ස අජානනතො ච මහාසීමාබන්ධනං සන්ධාය වුත්තං. ඛණ්ඩසීමා පන නිරාසඞ්කට්ඨානෙ බන්ධිතුං සක්ඛිස්සන්තෙව. සීමාසම්භෙදං කත්වාති ඛණ්ඩසීමාය විජ්ජමානපක්ඛෙ සීමාය සීමං අජ්ඣොත්ථරණසම්භෙදං කත්වා අවිජ්ජමානපක්ඛෙපි සම්භෙදසඞ්කාය අනිවත්තනෙන සම්භෙදසඞ්කං කත්වා. අවිහාරං කරෙය්යුන්ති සඞ්ඝකම්මානාරහං කරෙය්යුං. පුබ්බෙ හි චෙතියඞ්ගණාදිනිරාසඞ්කට්ඨානෙ කම්මං කාතුං සක්කා, ඉදානි තම්පි විනාසිතන්ති අධිප්පායො. න සමූහනිතබ්බාති ඛණ්ඩසීමං අජානන්තෙහි න සමූහනිතබ්බා. උභොපි න ජානන්තීති උභින්නං පදෙසනියමං වා තාසං ද්වින්නම්පි වා අඤ්ඤතරාය වා විජ්ජමානතං වා අවිජ්ජමානතං වා න ජානන්ති, සබ්බත්ථ සඞ්කා එව හොති. නෙව සමූහනිතුං, න බන්ධිතුං සක්ඛිස්සන්තීති ඉදං නිරාසඞ්කට්ඨානෙ ඨත්වා සමූහනිතුං සක්කොන්තාපි මහාසීමං පටිබන්ධිතුං න සක්ඛිස්සන්තීති ඉමමත්ථං සන්ධාය ¶ වුත්තං. න ච සක්කා…පෙ… කම්මවාචා කාතුන්ති ඉදං සීමාබන්ධනකම්මවාචං සන්ධාය වුත්තං. තස්මාති යස්මා බන්ධිතුං න සක්කා, තස්මා න සමූහනිතබ්බාති අත්ථො.

කෙචි පන ‘‘ඊදිසෙසුපි විහාරෙසු ඡපඤ්චමත්තෙ භික්ඛූ ගහෙත්වා විහාරකොටිතො පට්ඨාය විහාරපරික්ඛෙපස්ස අන්තො ච බහි ච සමන්තා ලෙඩ්ඩුපාතෙ සබ්බත්ථ මඤ්චප්පමාණෙ ඔකාසෙ නිරන්තරං ඨත්වා පඨමං අවිප්පවාසසීමං, තතො සමානසංවාසකසීමඤ්ච සමූහනනවසෙන සීමාය සමුග්ඝාතෙ කතෙ තස්මිං විහාරෙ ඛණ්ඩසීමාය, මහාසීමාය වා ඨිතවිජ්ජමානත්තෙ සති අවස්සං එකස්මිං ¶ මඤ්චට්ඨානෙ තාසං මජ්ඣගතා තෙ භික්ඛූ තා සමූහනෙය්යුං, තතො ගාමසීමා එව අවසිස්සෙය්ය. න හෙත්ථ සීමාය, තප්පරිච්ඡෙදස්ස වා ජානනං අඞ්ගං. සීමාය පන අන්තොඨානං ‘සමූහනිස්සාමා’ති කම්මවාචාකරණඤ්චෙත්ථ අඞ්ගං. අට්ඨකථායං ‘ඛණ්ඩසීමං පන ජානන්තා අවිප්පවාසං අජානන්තාපි සමූහනිතුඤ්චෙව බන්ධිතුඤ්ච සක්ඛිස්සන්තී’ති එවං මහාසීමාය පරිච්ඡෙදස්ස අජානනෙපි සමූහනනස්ස වුත්තත්තා ගාමසීමාය එව ච අවසිට්ඨාය තත්ථ යථාරුචි දුවිධම්පි සීමං බන්ධිතුඤ්චෙව උපසම්පදාදිකම්මං කාතුඤ්ච වට්ටතී’’ති වදන්ති, තං යුත්තං විය දිස්සති, වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බන්ති විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.144) ආගතො විනිච්ඡයො. සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.144) පන ‘‘අවිප්පවාසසීමා න සමූහන්තබ්බාති මහාසීමං සන්ධාය වදති. නිරාසඞ්කට්ඨානෙසු ඨත්වාති චෙතියඞ්ගණාදීනං ඛණ්ඩසීමාය අනොකාසත්තා වුත්තං. ඛණ්ඩසීමඤ්හි බන්ධන්තා තාදිසං ඨානං පහාය අඤ්ඤස්මිං විවිත්තෙ ඔකාසෙ බන්ධන්ති. අප්පෙව නාම සමූහනිතුං සක්ඛිස්සන්තීති අවිප්පවාසසීමංයෙව සමූහනිතුං සක්ඛිස්සන්ති, න ඛණ්ඩසීමං. පටිබන්ධිතුං පන න සක්ඛිස්සන්තෙවාති ඛණ්ඩසීමායං අඤ්ඤාතත්තා න සක්ඛිස්සන්ති. න සමූහනිතබ්බාති ඛණ්ඩසීමං අජානන්තෙහි න සමූහනිතබ්බා’’ති වුත්තං.

166. එවං ¶ බද්ධසීමාවිනිච්ඡයං කථෙත්වා ඉදානි අබද්ධසීමාවිනිච්ඡයං දස්සෙතුං ‘‘අබද්ධසීමා පනා’’ති ආහ. සා කතිවිධාති ආහ ‘‘ගාමසීමා සත්තබ්භන්තරසීමා උදකුක්ඛෙපසීමාති තිවිධා’’ති. පාළියං (මහාව. 147) ‘‘අසම්මතාය, භික්ඛවෙ, සීමායා’’තිආදිනා ගාමසීමා එව බද්ධසීමාය ඛෙත්තං අරඤ්ඤනදීආදයො විය සත්තබ්භන්තරඋදකුක්ඛෙපාදීනං, සා ච ගාමසීමා බද්ධසීමාය රහිතට්ඨානෙ සයමෙව සමානසංවාසා හොතීති දස්සෙති. ‘‘යා තස්ස ගාමස්ස ගාමසීමා’’ති එත්ථ ගාමපරික්ඛෙපස්ස අන්තො ච බහි ච ඛෙත්තවත්ථුඅරඤ්ඤපබ්බතාදිකං සබ්බං ගාමක්ඛෙත්තං සන්ධාය ‘‘ගාමස්සා’’ති වුත්තං, න අන්තරඝරමෙව, තස්මා තස්ස සකලස්ස ගාමක්ඛෙත්තස්ස සම්බන්ධනීයා ගාමසීමාති එවමත්ථො ගහෙතබ්බො. යො හි සො අන්තරඝරඛෙත්තාදීසු අනෙකෙසු භූමිභාගෙසු ‘‘ගාමො’’ති එකත්තෙන ලොකජනෙහි පඤ්ඤත්තො ගාමවොහාරො, සොව ඉධ ‘‘ගාමසීමා’’තිපි වුච්චතීති අධිප්පායො. ගාමො එව හි ගාමසීමා. ඉමිනාව නයෙන උපරි අරඤ්ඤං නදී සමුද්දො ජාතස්සරොති, එවං තෙසු තෙසු භූමිප්පදෙසෙසු එකත්තෙන ලොකජනපඤ්ඤත්තානමෙව අරඤ්ඤාදීනං අරඤ්ඤසීමාදිභාවො වෙදිතබ්බො, ලොකෙ පන ගාමසීමාදිවොහාරො ගාමාදීනං මරියාදායමෙව වත්තුං වට්ටති, න ගාමක්ඛෙත්තාදීසු ¶ සබ්බත්ථ. සාසනෙ පන තෙ ගාමාදයො ඉතරනිවත්තිඅත්ථෙන සයමෙව අත්තනො මරියාදාති කත්වා ගාමො එව ගාමසීමා, අරඤ්ඤමෙව අරඤ්ඤසීමා, සමුද්දො එව සමුද්දසීමාති සීමාවොහාරෙන වුත්තාති වෙදිතබ්බො. පාළියං නිගමස්ස වාති ඉදං ගාමසීමප්පභෙදං උපලක්ඛණවසෙන දස්සෙතුං වුත්තං. තෙනාහ ‘‘නගරම්පි ගහිතමෙවා’’ති.

බලිං ලභන්තීති ඉදං යෙභුය්යවසෙන වුත්තං. ‘‘අයං ගාමො එත්තකො කරීසභාගො’’තිආදිනා පන රාජපණ්ණෙසු ආරොපිතෙසු ¶ භූමිභාගෙසු යස්මිං යස්මිං තළාකමාතිකාසුසානපබ්බතාදිකෙ පදෙසෙ බලිං න ගණ්හන්ති, සොපි ගාමසීමා එව. රාජාදීහි පරිච්ඡින්නභූමිභාගො හි සබ්බොව ඨපෙත්වා නදීලොණිජාතස්සරෙ ගාමසීමාති වෙදිතබ්බා. තෙනාහ ‘‘පරිච්ඡින්දිත්වා රාජා කස්සචි දෙතී’’ති. සචෙ පන තත්ථ රාජා කඤ්චි පදෙසං ගාමන්තරෙන යොජෙති, සො පවිට්ඨගාමසීමතං එව භජති. නදීජාතස්සරෙ විනාසෙත්වා තළාකාදිභාවං වා පූරෙත්වා ඛෙත්තාදිභාවං වා පාපිතෙසුපි එසෙව නයො.

යෙ පන ගාමා රාජචොරාදිභයපීළිතෙහි මනුස්සෙහි ඡඩ්ඩිතා චිරම්පි නිම්මනුස්සා තිට්ඨන්ති, සමන්තා පන ගාමා සන්ති, තෙපි පාටෙක්කං ගාමසීමාව. තෙසු හි රාජානො සමන්තගාමවාසීහි කසාපෙත්වා වා යෙහි කෙහිචි කසිතට්ඨානං ලිඛිත්වා වා බලිං ගණ්හන්ති, අඤ්ඤෙන වා ගාමෙන එකීභාවං උපනෙන්ති, යෙ පන ගාමා රාජූහිපි පරිච්චත්තා ගාමඛෙත්තානන්තරිකා මහාඅරඤ්ඤෙන එකීභූතා, තෙ අගාමකාරඤ්ඤසීමතං පාපුණන්ති, පුරිමා ගාමසීමා විනස්සති, රාජානො පන එකස්මිං අරඤ්ඤාදිපදෙසෙ මහන්තං ගාමං කත්වා අනෙකසහස්සානි කුලානි වාසාපෙත්වා තත්ථ වාසීනං භොගගාමාති සමන්තා භූතගාමෙ පරිච්ඡින්දිත්වා දෙන්ති, පුරාණනාමං පන පරිච්ඡෙදඤ්ච න විනාසෙන්ති, තෙපි පච්චෙකං ගාමසීමා එව, එත්තාවතා පුරිමගාමසීමතං න විජහන්ති. සා ච ඉතරා චාතිආදි ‘‘සමානසංවාසා එකූපොසථා’’ති පාළිපදස්ස (මහාව. 143) අධිප්පායවිවරණං. තත්ථ හි සා ච රාජිච්ඡාවසෙන පරිවත්තෙත්වා සමුප්පන්නා අභිනවා, ඉතරා ච අපරිවත්තා පකතිගාමසීමා යථා බද්ධසීමාය සබ්බං සඞ්ඝකම්මං කාතුං වට්ටති, එවමෙතාපි සබ්බකම්මාරහතාසදිසෙන බද්ධසීමාසදිසා සමානසංවාසා එකූපොසථාති අධිප්පායො ¶ . සාමඤ්ඤතො ‘‘බද්ධසීමාසදිසා’’ති වුත්තෙ තිචීවරාවිප්පවාසසීමං බද්ධසීමං එව මඤ්ඤන්තීති තංසදිසතානිවත්තනමුඛෙන ¶ උපරිසත්තබ්භන්තරසීමාය තංසදිසතාපි අත්ථීති දස්සනනයස්ස ඉධෙව පසඞ්ගං දස්සෙතුං ‘‘කෙවල’’න්තිආදි වුත්තං.

විඤ්ඣාටවිසදිසෙ අරඤ්ඤෙති යත්ථ ‘‘අසුකගාමස්ස ඉදං ඛෙත්ත’’න්ති ගාමවොහාරො නත්ථි, යත්ථ ච නෙව කසන්ති න වපන්ති, තාදිසෙ අරඤ්ඤෙ. මච්ඡබන්ධානං අගමනපථා නිම්මනුස්සාවාසා සමුද්දන්තරදීපකාපි එත්ථෙව සඞ්ගය්හන්ති. යං යඤ්හි අගාමක්ඛෙත්තභූතං නදීසමුද්දජාතස්සරවිරහිතපදෙසං, තං සබ්බං අරඤ්ඤසීමාති වෙදිතබ්බං. සා ච සත්තබ්භන්තරසීමං විනා සයමෙව සමානසංවාසා බද්ධසීමාසදිසා, නදීආදිසීමාසු විය සබ්බමෙත්ථ සඞ්ඝකම්මං කාතුං වට්ටති. නදීසමුද්දජාතස්සරානං තාව අට්ඨකථායං ‘‘අත්තනො සභාවෙනෙව බද්ධසීමාසදිසා’’තිආදිනා වුත්තත්තා සීමතා සිද්ධා. අරඤ්ඤස්ස පන සීමතා කථන්ති? සත්තබ්භන්තරසීමානුජානනසුත්තාදිසාමත්ථියතො. යථා හි ගාමසීමාය වග්ගකම්මපරිහාරත්ථං බහූ බද්ධසීමායො අනුඤ්ඤාතා, තාසඤ්ච ද්වින්නං අන්තරා අඤ්ඤමඤ්ඤං අසම්භෙදත්ථං සීමන්තරිකා අනුඤ්ඤාතා, එවමිධ අරඤ්ඤෙපි සත්තබ්භන්තරසීමා. තාසඤ්ච ද්වින්නං අන්තරාපි සීමන්තරිකාය පාළිඅට්ඨකථාසු විධානසාමත්ථියතො අරඤ්ඤස්සපි සභාවෙනෙව නදීආදීනං විය සීමභාවො තත්ථ වග්ගකම්මපරිහාරත්ථමෙව සත්තබ්භන්තරසීමාය අනුඤ්ඤාතත්තාව සිද්ධොති වෙදිතබ්බං. තත්ථ සීමායමෙව හි ඨිතා සීමට්ඨානං වග්ගකම්මං කරොන්ති, න අසීමායං ආකාසෙ ඨිතා විය ආකාසට්ඨානං. එවමෙව හි සාමත්ථියං ගහෙත්වා ‘‘සබ්බා, භික්ඛවෙ, නදී අසීමා’’තිආදිනා (මහාව. 147) පටික්ඛිත්තබද්ධසීමානම්පි නදීසමුද්දජාතස්සරානං අත්තනො සභාවෙනෙව සීමභාවො අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 147) වුත්තොති ගහෙතබ්බො.

අථස්ස ¶ ඨිතොකාසතොති තස්ස භික්ඛුස්ස ඨිතොකාසතො. සචෙපි හි භික්ඛුසහස්සං තිට්ඨති, තස්ස ඨිතොකාසස්ස බාහිරන්තතො පට්ඨාය භික්ඛූනං වග්ගකම්මපරිහාරත්ථං සීමාපෙක්ඛාය උප්පන්නාය තාය සහ සයමෙව උප්පන්නා සත්තබ්භන්තරසීමා සමානසංවාසකාති අධිප්පායො. යත්ථ පන ඛුද්දකෙ අරඤ්ඤෙ මහන්තෙහි භික්ඛූහි පරිපුණ්ණතාය වග්ගකම්මසඞ්කාභාවෙන සත්තබ්භන්තරසීමාපෙක්ඛා නත්ථි, තත්ථ සත්තබ්භන්තරසීමා න උප්පජ්ජති. කෙවලාරඤ්ඤසීමායමෙව, තත්ථ සඞ්ඝෙන කම්මං කාතබ්බං. නදීආදීසුපි එසෙව නයො. වක්ඛති හි ‘‘සචෙ නදී නාතිදීඝා හොති, පභවතො පට්ඨාය යාව මුඛද්වාරා සබ්බත්ථ සඞ්ඝො නිසීදති, උදකුක්ඛෙපසීමාය කම්මං නත්ථී’’තිආදි (වි. සඞ්ග. අට්ඨ. 167), ඉමිනා එව ච වචනෙන ¶ වග්ගකම්මපරිහාරත්ථං සීමාපෙක්ඛාය සති එව උදකුක්ඛෙපසත්තබ්භන්තරසීමා උප්පජ්ජන්ති, නාසතීති දට්ඨබ්බං.

කෙචි පන ‘‘සමන්තා අබ්භන්තරං මිනිත්වා පරිච්ඡෙදකරණෙනෙව සීමා සඤ්ජායති, න සයමෙවා’’ති වදන්ති, තං න ගහෙතබ්බං. යදි හි අබ්භන්තරපරිච්ඡෙදකරණප්පකාරෙන සීමා උප්පජ්ජෙය්ය, අබද්ධසීමාව න සියා භික්ඛූනං කිරියාපකාරසිද්ධිතො. අපිච වඩ්ඪකිහත්ථානං පකතිහත්ථානඤ්ච ලොකෙ අනෙකවිධත්තා, විනයෙ ‘‘ඊදිසං හත්ථපමාණ’’න්ති අවුත්තත්තා ච ‘‘යෙන කෙනචි මිනිතෙ භගවතා අනුඤ්ඤාතෙන නු ඛො හත්ථෙන මිනිතං, න නු ඛො’’ති සීමාය විපත්තිසඞ්කා භවෙය්ය, මිනන්තෙහි ච අනුමත්තම්පි ඌනමධිකමකත්වා මිනිතුං අසක්කුණෙය්යතාය විපත්ති එව සියා, පරිසවසෙන චායං වඩ්ඪමානා තෙසං මිනනෙන වඩ්ඪති, හායති වා. සඞ්ඝෙ ච කම්මං කත්වා ගතෙ අයං භික්ඛූනං පයොගෙන සමුප්පන්නා සීමා තෙසං පයොගෙන විගච්ඡති න විගච්ඡති ච, කථං බද්ධසීමා විය යාව සාසනන්තරධානා න තිට්ඨෙය්ය, ඨිතියා ච පුරාණවිහාරෙසු ¶ විය සකලෙපි විසුං අරඤ්ඤෙ කතසීමා සම්භෙදසඞ්කා න භවෙය්ය, තස්මා සීමාපෙක්ඛාය එව සමුප්පජ්ජති, තබ්බිගමෙන විගච්ඡතීති ගහෙතබ්බං. යථා චෙත්ථ, එවං උදකුක්ඛෙපසීමායම්පි නදීආදීසුපි.

තත්ථාපි හි මජ්ඣිමපුරිසො න පඤ්ඤායති, තථා සබ්බථාමෙන ඛිපනං, උභයත්ථපි ච යස්සං දිසායං සත්තබ්භන්තරස්ස, උදකුක්ඛෙපස්ස වා ඔකාසො නප්පහොති, තත්ථ කථං මිනනං, ඛිපනං වා භවෙය්ය, ගාමක්ඛෙත්තාදීසු පවිසනතො අඛෙත්තෙ සීමා පවිට්ඨා කින්නාම සීමා න විපජ්ජෙය්ය. අපෙක්ඛාය සීමුප්පත්තියං පන යතො පහොති, තත්ථ සත්තබ්භන්තරඋදකුක්ඛෙපසීමා සයමෙව පරිපුණ්ණා ජායන්ති. යතො පන නප්පහොති, තත්ථ අත්තනො ඛෙත්තප්පමාණෙනෙව ජායන්ති, න බහි. යං පනෙත්ථ අබ්භන්තරමිනනප්පමාණස්ස වාලුකාදිඛිපනකම්මස්ස ච දස්සනං, තං සයංජාතසීමානං ඨිතට්ඨානස්ස පරිච්ඡෙදනත්ථං කතං ගාමූපචාරඝරූපචාරජානනත්ථං ලෙඩ්ඩුසුප්පාදිඛිපනවිධානදස්සනං විය. තෙනෙව මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. ඌනවීසතිවස්සසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘සීමං වා සම්මන්නති, උදකුක්ඛෙපං වා පරිච්ඡින්දතී’’ති වුත්තං. එවං කතෙපි තස්ස පරිච්ඡෙදස්ස යාථාවතො ඤාතුං අසක්කුණෙය්යත්තෙන පුථුලතො ඤත්වා අන්තො තිට්ඨන්තෙහි නිරාසඞ්කට්ඨානෙ ඨාතබ්බං, අඤ්ඤං බහි කරොන්තෙහි අතිදූරෙ නිරාසඞ්කට්ඨානෙ පෙසෙතබ්බං.

අපරෙ ¶ පන ‘‘සීමාපෙක්ඛාය කිච්චං නත්ථි, මග්ගගමනනහානාදිඅත්ථෙහි එකභික්ඛුස්මිම්පි අරඤ්ඤෙ වා නදීආදීසු වා පවිට්ඨෙ තං පරික්ඛිපිත්වා සත්තබ්භන්තරඋදකුක්ඛෙපසීමා සයමෙව පභා විය පදීපස්ස සමුප්පජ්ජති. ගාමක්ඛෙත්තාදීසු තස්මිං ඔතිණ්ණමත්තෙ විගච්ඡති. තෙනෙවෙත්ථ ද්වින්නං සඞ්ඝානං විසුං කම්මං කරොන්තානං සීමාද්වයස්ස අන්තරා සීමන්තරිකං අඤ්ඤං සත්තබ්භන්තරං උදකුක්ඛෙපඤ්ච ඨපෙතුං අනුඤ්ඤාතං. සීමාපරියන්තෙ හි කෙනචි කම්මෙන ¶ පෙසිතස්ස භික්ඛුනො සමන්තා සඤ්ජාතා සීමා ඉතරෙසං සීමාය ඵුසිත්වා සීමාසම්භෙදං කරෙය්ය, සො මා හොතූති වා, ඉතරථා හත්ථචතුරඞ්ගුලමත්තායපෙත්ථ සීමන්තරිකාය අනුජානිතබ්බතො. අපිච සීමන්තරිකාය ඨිතස්ස උභයත්ථ කම්මකොපවචනතොපි චෙතං සිජ්ඣති තම්පි පරික්ඛිපිත්වා සයමෙව සඤ්ජාතාය සීමාය උභින්නම්පි සීමානං, එකාය එව වා සඞ්කරතො. ඉතරථා තස්ස කම්මකොපවචනං න යුජ්ජෙය්ය. වුත්තඤ්හි මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) ‘පරිච්ඡෙදබ්භන්තරෙ හත්ථපාසං විජහිත්වා ඨිතොපි පරිච්ඡෙදතො බහි අඤ්ඤං තත්තකංයෙව පරිච්ඡෙදං අනතික්කමිත්වා ඨිතොපි කම්මං කොපෙතී’ති. කිඤ්ච අගාමකාරඤ්ඤෙ ඨිතස්ස කම්මකරණිච්ඡාවිරහිතස්සපි භික්ඛුනො සත්තබ්භන්තරපරිච්ඡින්නෙ අබ්භොකාසෙ චීවරවිප්පවාසො භගවතා අනුඤ්ඤාතො, සො ච පරිච්ඡෙදො සීමා, එවං අපෙක්ඛං විනා සමුප්පන්නා. තෙනෙවෙත්ථ ‘අයං සීමා චීවරවිප්පවාසපරිහාරම්පි ලභතී’ති (මහාව. අට්ඨ. 147) වුත්තං, තස්මා කම්මකරණිච්ඡං විනාපි වුත්තනයෙන සමුප්පත්ති ගහෙතබ්බා’’ති වදන්ති. තං න යුත්තං පදීපපභා විය සබ්බපුග්ගලානම්පි පච්චෙකං සීමාසම්භවෙන සඞ්ඝෙ, ගණෙ වා කම්මං කරොන්තෙ තත්ථ ඨිතානං භික්ඛූනං සමන්තා පච්චෙකං සමුප්පන්නානං අනෙකසීමානං අඤ්ඤමඤ්ඤං සඞ්කරදොසප්පසඞ්ගතො. පරිසවසෙන චස්සා වඩ්ඪි හානි ච සම්භවති, පච්ඡා ආගතානං අභිනවසීමන්තරුප්පත්ති එව, ගතානං සමන්තා ඨිතසීමාවිනාසො ච භවෙය්ය.

පාළියං (මහාව. 147) පන ‘‘සමන්තා සත්තබ්භන්තරා, අයං තත්ථ සමානසංවාසා’’තිආදිනා එකා එව සත්තබ්භන්තරා උදකුක්ඛෙපා ච අනුඤ්ඤාතා, න චෙසා සීමා සභාවෙන, කාරණසාමත්ථියෙන වා පභා විය පදීපස්ස උප්පජ්ජති, කින්තු ¶ භගවතො අනුජානනෙනෙව. භගවා ච ඉමා අනුජානන්තො භික්ඛූනං වග්ගකම්මපරිහාරෙන කම්මකරණසුඛත්ථමෙව අනුඤ්ඤාසීති කථං නහානාදිකිච්චෙන පවිට්ඨානම්පි සමන්තා තාසං සීමානං සමුප්පත්ති පයොජනාභාවා, පයොජනෙ ච එකං එව පයොජනන්ති කථං පච්චෙකං භික්ඛුගණනාය අනෙකසීමාසමුප්පත්ති. ‘‘එකසීමාය හත්ථපාසං අවිජහිත්වා ඨිතා’’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) හි ¶ වුත්තං. යං පන ද්වින්නං සීමානං අන්තරා තත්තකපරිච්ඡෙදෙනෙව සීමන්තරිකාඨපනවචනං, තත්ථ ඨිතානං කම්මකොපවචනඤ්ච, තම්පි ඉමාසං සීමානං පරිච්ඡෙදස්ස දුබ්බොධතාය සීමාය සම්භෙදසඞ්කං කම්මකොපසඞ්කඤ්ච දූරතො පරිහරිතුං වුත්තං.

යො ච චීවරවිප්පවාසත්ථං භගවතා අබ්භොකාසෙ දස්සිතො සත්තබ්භන්තරපරිච්ඡෙදො, සො සීමා එව න හොති, ඛෙත්තතළාකාදිපරිච්ඡෙදො විය අයමෙත්ථ එකො පරිච්ඡෙදොව. තත්ථ ච බහූසු භික්ඛූසු එකතො ඨිතෙසු තෙසං විසුං විසුං අත්තනො ඨිතට්ඨානතො පට්ඨාය සමන්තා සත්තබ්භන්තරපරිච්ඡෙදබ්භන්තරෙ එව චීවරං ඨපෙතබ්බං, න පරිසපරියන්තතො. පරිසපරියන්තතො පට්ඨාය හි අබ්භන්තරෙ ගය්හමානෙ සත්තබ්භන්තරපරියොසානෙ ඨපිතචීවරං මජ්ඣෙ ඨිතස්ස සත්තබ්භන්තරතො බහි හොතීති තං අරුණුග්ගමනෙ නිස්සග්ගියං සියා. සීමා පන පරිසපරියන්තතොව ගහෙතබ්බා. චීවරවිප්පවාසපරිහාරොපෙත්ථ අජ්ඣොකාසපරිච්ඡෙදස්ස විජ්ජමානත්තා වුත්තො, න පන යාව සීමාපරිච්ඡෙදං ලබ්භමානත්තා මහාසීමාය අවිප්පවාසසීමාවොහාරො විය. මහාසීමායම්පි හි ගාමගාමූපචාරෙසු චීවරං නිස්සග්ගියං හොති, ඉධාපි මජ්ඣෙ ඨිතස්ස සීමාපරියන්තෙ නිස්සග්ගියං හොති, තස්මා යථාවුත්තසීමාපෙක්ඛාවසෙනෙව තාසං සත්තබ්භන්තරඋදකුක්ඛෙපසීමානං උප්පත්ති, තබ්බිගමෙන විනාසො ච ගහෙතබ්බොති ¶ අම්හාකං ඛන්ති, වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බං. අඤ්ඤො වා පකාරො ඉතො යුත්තතරො ගවෙසිතබ්බො.

ඉධ පන ‘‘අරඤ්ඤෙ සමන්තා සත්තබ්භන්තරා’’ති එවං පාළියං (මහාව. 147), ‘‘විඤ්ඣාටවිසදිසෙ අරඤ්ඤෙ සමන්තා සත්තබ්භන්තරා’’ති අට්ඨකථායඤ්ච (මහාව. අට්ඨ. 147) රුක්ඛාදිනිරන්තරෙපි අරඤ්ඤෙ සත්තබ්භන්තරසීමාය විහිතත්තා අත්තනො නිස්සයභූතාය අරඤ්ඤසීමාය සහ එතිස්සා රුක්ඛාදිසම්බන්ධෙ දොසාභාවො, පගෙව අගාමකෙ රුක්ඛෙති නිස්සිතෙපි පදෙසෙ චීවරවිප්පවාසස්ස රුක්ඛපරිහාරං විනාව අජ්ඣොකාසපරිහාරො ච අනුමතොති සිද්ධොති වෙදිතබ්බං.

උපචාරත්ථායාති සීමන්තරිකත්ථාය. සත්තබ්භන්තරතො අධිකං වට්ටති, ඌනකං පන න වට්ටති එව සත්තබ්භන්තරපරිච්ඡෙදස්ස දුබ්බිජානත්තා. තස්මා සඞ්ඝං විනා එකෙනපි භික්ඛුනා බහි තිට්ඨන්තෙන අඤ්ඤං සත්තබ්භන්තරං අතික්කමිත්වා දූරෙ එව ඨාතබ්බං. ඉතරථා කම්මකොපසඞ්කරතො. උදකුක්ඛෙපෙපි එසෙව නයො. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘ඌනකං පන න වට්ටතී’’ති (වි. සඞ්ග.අට්ඨ. 167). ඉදඤ්චෙත්ථ ¶ සීමන්තරිකාවිධානං ද්වින්නං බද්ධසීමානං සීමන්තරිකානුජානනසුත්තානුලොමතො සිද්ධන්ති දට්ඨබ්බං. කිඤ්චාපි හි භගවතා නිදානවසෙන එකගාමනිස්සිතානං එකසභාගානඤ්ච ද්වින්නං බද්ධසීමානමෙව අඤ්ඤමඤ්ඤං සම්භෙදඅජ්ඣොත්ථරණදොසපරිහාරාය සීමන්තරිකා අනුඤ්ඤාතා, තථාපි තදනුලොමතො එකං අරඤ්ඤසීමං නදීආදිසීමඤ්ච නිස්සිතානං එකසභාගානං ද්වින්නං සත්තබ්භන්තරසීමානම්පි උදකුක්ඛෙපසීමානම්පි අඤ්ඤමඤ්ඤං සම්භෙදජ්ඣොත්ථරණං, සීමන්තරිකං විනා අබ්යවධානෙන ඨානඤ්ච භගවතා අනභිමතමෙවාති ඤත්වා අට්ඨකථාචරියා ඉධාපි සීමන්තරිකාවිධානමකංසු. විසභාගසීමානම්පි හි එකසීමානිස්සිතත්තං එකසභාගත්තඤ්චාති ද්වීහඞ්ගෙහි සමන්නාගමෙ සති ¶ එව සීමන්තරිකං විනා ඨානං සම්භෙදාය හොති, නාසතීති දට්ඨබ්බං. සීමන්තරිකවිධානසාමත්ථියෙනෙව චෙතාසං රුක්ඛාදිසම්බන්ධොපි බද්ධසීමා විය අඤ්ඤමඤ්ඤං න වට්ටතීති අයම්පි නයතො දස්සිතොවාති ගහෙතබ්බං.

167. සභාවෙනෙවාති ඉමිනා ගාමසීමා විය අබද්ධසීමාති දස්සෙති. සබ්බමෙත්ථ සඞ්ඝකම්මං කාතුං වට්ටතීති සමානසංවාසා එකූපොසථාති දස්සෙති. යෙන කෙනචීති අන්තමසො සූකරාදිනා සත්තෙන. මහොඝෙන පන උණ්ණතට්ඨානතො නින්නට්ඨානෙ පතන්තෙන ඛතො ඛුද්දකො වා මහන්තො වා ලක්ඛණයුත්තො ‘‘ජාතස්සරො’’ත්වෙව වුච්චති. එත්ථපි ඛුද්දකෙ උදකුක්ඛෙපකිච්චං නත්ථි. සමුද්දෙ පන සබ්බත්ථ උදකුක්ඛෙපසීමායමෙව කම්මං කාතබ්බං සොධෙතුං දුක්කරත්තා. පුන තත්ථාති ලොකවොහාරසිද්ධීසු එව තාසු නදීආදීසු තීසු අබද්ධසීමාසු පුන වග්ගකම්මපරිහාරත්ථං සාසනවොහාරසිද්ධාය අබද්ධසීමාය පරිච්ඡෙදං දස්සෙන්තොති අධිප්පායො. පාළියං (මහාව. 147) ‘‘යං මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්සා’’තිආදීසු උදකං උක්ඛිපිත්වා ඛිපීයති එත්ථාති උදකුක්ඛෙපො, උදකස්ස පතනොකාසො, තස්මා උදකුක්ඛෙපා, අයඤ්හෙත්ථ පදසම්බන්ධවසෙන අත්ථො – පරිසපරියන්තතො පට්ඨාය සමන්තා යාව මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස උදකුක්ඛෙපො උදකස්ස පතනට්ඨානං, තාව යං තං පරිච්ඡින්නට්ඨානං, අයං තත්ථ නදීආදීසු අපරා සමානසංවාසා උදකුක්ඛෙපසීමාති.

තස්ස අන්තොති තස්ස උදකුක්ඛෙපපරිච්ඡින්නස්ස ඨානස්ස අන්තො. න කෙවලඤ්ච තස්සෙව අන්තො, තතො බහිපි, ‘‘එකස්ස උදකුක්ඛෙපස්ස අන්තො ඨාතුං න වට්ටතී’’ති වචනං උදකුක්ඛෙපපරිච්ඡෙදස්ස දුබ්බිජානතො කම්මකොපසඞ්කා හොතීති ¶ . තෙනෙව මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) ‘‘පරිච්ඡෙදබ්භන්තරෙ හත්ථපාසං විජහිත්වා ඨිතොපි පරිච්ඡෙදතො බහි ¶ අඤ්ඤං තත්තකංයෙව පරිච්ඡෙදං අනතික්කමිත්වා ඨිතොපි කම්මං කොපෙති, ඉදං සබ්බඅට්ඨකථාසු සන්නිට්ඨාන’’න්ති වුත්තං. යං පනෙත්ථ සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.147) ‘‘තස්ස අන්තොහත්ථපාසං විජහිත්වා ඨිතො කම්මං කොපෙතීති ඉමිනා පරිච්ඡෙදතො බහි යත්ථ කත්ථචි ඨිතො කම්මං න කොපෙතී’’ති වත්වා මාතිකාට්ඨකථාවචනම්පි පටික්ඛිපිත්වා ‘‘නෙව පාළියං න අට්ඨකථායං උපලබ්භතී’’තිආදි බහු පපඤ්චිතං, තං න සුන්දරං ඉධ අට්ඨකථාවචනෙන මාතිකාට්ඨකථාවචනස්ස නයතො සංසන්දනතො සඞ්ඝටනතො. තථා හි ද්වින්නං උදකුක්ඛෙපපඅච්ඡෙදානමන්තරා විදත්ථිචතුරඞ්ගුලමත්තම්පි සීමන්තරිකං අඨපෙත්වා ‘‘අඤ්ඤො උදකුක්ඛෙපො සීමන්තරිකාය ඨපෙතබ්බො, ‘‘තතො අධිකං වට්ටති එව, ඌනකං පන න වට්ටතී’’ති එවං ඉධෙව වුත්තෙන ඉමිනා අට්ඨකථාවචනෙන සීමන්තරිකොපචාරෙ උදකුක්ඛෙපතො ඌනකෙ ඨපිතෙ සීමාය සීමාසම්භෙදතො කම්මකොපොපි වුත්තො එව. යදග්ගෙන ච එවං වුත්තො, තදග්ගෙන ච තත්ථ එකභික්ඛුනො පවෙසෙපි සති තස්ස සීමට්ඨභාවතො කම්මකොපො වුත්තො එව හොති. අට්ඨකථායං ‘‘ඌනකං පන න වට්ටතී’’ති කථනඤ්චෙතං උදකුක්ඛෙපපරිච්ඡෙදස්ස දුබ්බිජානන්තෙනපි සීමාසම්භෙදසඞ්කාපරිහාරත්ථං වුත්තං. සත්තබ්භන්තරසීමානමන්තරා තත්තකපරිච්ඡෙදෙනෙව සීමන්තරිකවිධානවචනතොපි එතාසං දුබ්බිජානපරිච්ඡෙදතා, තත්ථ ච ඨිතානං කම්මකොපසඞ්කා සිජ්ඣති. කම්මකොපසඞ්කට්ඨානම්පි ආචරියා දූරතො පරිහාරත්ථං ‘‘කම්මකොපට්ඨාන’’න්ති වත්වාව ඨපෙසුන්ති ගහෙතබ්බං.

සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.147) පන – අපරිච්ඡින්නායාති බද්ධසීමාවසෙන අකතපරිච්ඡෙදාය. යෙන කෙනචි ඛණිත්වා අකතොති අන්තමසො ¶ තිරච්ඡානෙනපි ඛණිත්වා අකතො. තස්ස අන්තොහත්ථපාසං විජහිත්වා ඨිතො කම්මං කොපෙතීති ඉමිනා පරිච්ඡෙදතො බහි යත්ථ කත්ථචි ඨිතො කම්මං න කොපෙතීති දීපෙති. යං පන වුත්තං මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) ‘‘පරිච්ඡෙදබ්භන්තරෙ හත්ථපාසං විජහිත්වා ඨිතොපි පරිච්ඡෙදතො බහි අඤ්ඤං තත්තකංයෙව පරිච්ඡෙදං අනතික්කමිත්වා ඨිතොපි කම්මං කොපෙති, ඉදං සබ්බඅට්ඨකථාසු සන්නිට්ඨාන’’න්ති. තත්ථ අඤ්ඤං තත්තකංයෙව පරිච්ඡෙදං අනතික්කමිත්වා ඨිතොපි කම්මං කොපෙතීති ඉදං නෙව පාළියං, න අට්ඨකථායං උපලබ්භති, යදි චෙතං ද්වින්නං සඞ්ඝානං විසුං උපොසථාදිකම්මකරණාධිකාරෙ වුත්තත්තා උදකුක්ඛෙපතො බහි අඤ්ඤං උදකුක්ඛෙපං අනතික්කමිත්වා උපොසථාදිකරණත්ථං ඨිතො සඞ්ඝො සීමාසම්භෙදසම්භවතො කම්මං කොපෙතීති ඉමිනා අධිප්පායෙන වුත්තං සියා, එවම්පි යුජ්ජෙය්ය. තෙනෙව මාතිකාට්ඨකථාය ලීනත්ථප්පකාසනියං (කඞ්ඛා. ටී. නිදානවණ්ණනා) වුත්තං ¶ ‘‘අඤ්ඤං තත්තකංයෙව පරිච්ඡෙදන්ති දුතියං උදකුක්ඛෙපං අනතික්කන්තොපි කොපෙති. කස්මා? අත්තනො උදකුක්ඛෙපසීමාය පරෙසං උදකුක්ඛෙපසීමාය අජ්ඣොත්ථටත්තා සීමාසම්භෙදො හොති, තස්මා කොපෙතී’’ති. ‘‘ඉදං සබ්බඅට්ඨකථාසු සන්නිට්ඨාන’’න්ති ච ඉමිනාව අධිප්පායෙන වුත්තන්ති ගහෙතබ්බං සබ්බාසුපි අට්ඨකථාසු සීමාසම්භෙදස්ස අනිච්ඡිතත්තා. තෙනෙව හි ‘‘අත්තනො ච අඤ්ඤෙසඤ්ච උදකුක්ඛෙපපරිච්ඡෙදස්ස අන්තරා අඤ්ඤො උදකුක්ඛෙපො සීමන්තරිකත්ථාය ඨපෙතබ්බො’’ති වුත්තං. අඤ්ඤෙ පනෙත්ථ අඤ්ඤථාපි පපඤ්චෙන්ති, තං න ගහෙතබ්බං.

සබ්බත්ථ සඞ්ඝො නිසීදතීති හත්ථපාසං අවිජහිත්වා නිසීදති. උදකුක්ඛෙපසීමාය කම්මං නත්ථීති යස්මා සබ්බොපි නදීපදෙසො භික්ඛූහි අජ්ඣොත්ථටො, තස්මා සමන්තතො නදියා ¶ අභාවා උදකුක්ඛෙපප්පයොජනං නත්ථි. උදකුක්ඛෙපප්පමාණා සීමන්තරිකා සුවිඤ්ඤෙය්යතරා හොති, සීමාසම්භෙදසඞ්කා ච න සියාති සාමීචිදස්සනත්ථං ‘‘අඤ්ඤො උදකුක්ඛෙපො සීමන්තරිකත්ථාය ඨපෙතබ්බො’’ති වුත්තං. යත්තකෙන පන සීමාසම්භෙදො න හොති, තත්තකං ඨපෙතුං වට්ටතියෙව. තෙනෙවාහු පොරාණා ‘‘යත්තකෙන සීමාසම්භෙදො න හොති, තත්තකම්පි ඨපෙතුං වට්ටතී’’ති. ඌනකං පන න වට්ටතීති ඉදම්පි උදකුක්ඛෙපසීමාය පරිසවසෙන වඩ්ඪනතො සීමාසම්භෙදසඞ්කා සියාති තන්නිවාරණත්ථමෙව වුත්තන්ති වුත්තං.

වජිරබුද්ධිටීකායම්පි (වජිර. ටී. මහාවග්ග 147) – යං මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස සමන්තා උදකුක්ඛෙපාති පන එතිස්සා නදියා චතුවග්ගාදීනං සඞ්ඝානං විසුං චතුවග්ගකරණීයාදිකම්මකරණකාලෙ සීමාපරිච්ඡෙදදස්සනත්ථං වුත්තං තිචීවරෙන විප්පවාසාවිප්පවාසපරිච්ඡෙදදස්සනත්ථම්පි සත්තබ්භන්තරසීමාය පරිච්ඡෙදදස්සනං වියාති ආචරියා, තස්මා උදකුක්ඛෙපපරිච්ඡෙදාභාවෙපි අන්තොනදියං කම්මං කාතුං වට්ටතීති සිද්ධං. අයං පන විසෙසො – තත්ථ නාවාගතො චෙ, නාවායං වුත්තනයෙන, සත්ථගතො චෙ, සත්ථෙ වුත්තනයෙන. සො චෙ අතිරෙකචාතුමාසනිවුත්ථො චෙ, ගාමෙ වුත්තනයෙන තිචීවරාවිප්පවාසො වෙදිතබ්බො. තත්ථාපි අයං විසෙසො – සචෙ සත්ථො උදකුක්ඛෙපස්ස අන්තො හොති, උදකුක්ඛෙපසීමා පමාණන්ති එකෙ. සත්ථොව පමාණන්ති ආචරියා. සචෙ පනෙත්ථ බහූ භික්ඛූතිආදිම්හි කෙචි අධිට්ඨානුපොසථං, කෙචි ගණුපොසථං, කෙචි සඞ්ඝුපොසථන්ති වත්තුකාමතාය ‘‘බහූ සඞ්ඝා’’ති අවත්වා ‘‘භික්ඛූ’’ති වුත්තං. ඌනකං පන න වට්ටතීති එත්ථ සීමාසම්භෙදසම්භවතොති උපතිස්සත්ථෙරො. ඨපෙන්තෙ හි ඌනකං න ඨපෙතබ්බං, ‘‘අට්ඨපෙතුම්පි වට්ටති එවා’’ති වුත්තන්ති වුත්තං.

තන්ති ¶ ¶ සීමං. සීඝමෙව අතික්කමතීති ඉමිනා තං අනතික්කමිත්වා අන්තො එව පරිවත්තමානාය කාතුං වට්ටතීති දස්සෙති. එතදත්ථමෙව හි වාලිකාදීහි සීමාපරිච්ඡින්දනං, ඉතරථා බහි පරිවත්තා නු ඛො, නො වාති කම්මකොපසඞ්කා භවෙය්යාති. අඤ්ඤිස්සා අනුස්සාවනාති කෙවලාය නදීසීමාය අනුස්සාවනා. අන්තොනදියං ජාතරුක්ඛෙ වාති උදකුක්ඛෙපපරිච්ඡෙදස්ස බහි ඨිතෙ රුක්ඛෙ වා. බහිනදීතීරමෙව හි විසභාගසීමත්තා අබන්ධිතබ්බට්ඨානං, න අන්තොනදී නිස්සයත්තෙන සභාගත්තා. තෙනෙව ‘‘බහිනදීතීරෙ විහාරසීමාය වා’’තිආදිනා තීරමෙව අබන්ධිතබ්බට්ඨානත්තෙන දස්සිතං, න පන නදී. ජාතරුක්ඛෙපි ඨිතෙහීති ඉදං අන්තොඋදකුක්ඛෙපට්ඨං සන්ධාය වුත්තං. න හි බහිඋදකුක්ඛෙපෙ භික්ඛූනං ඨාතුං වට්ටති.

රුක්ඛස්සාති තස්සෙව අන්තොඋදකුක්ඛෙපට්ඨස්ස රුක්ඛස්ස. සීමං වා සොධෙත්වාති යථාවුත්තං විහාරෙ බද්ධසීමං ගාමසීමඤ්ච තත්ථ ඨිතභික්ඛූනං හත්ථපාසානයනබහිසීමකරණවසෙනෙව සොධෙත්වා. යථා ච උදකුක්ඛෙපසීමායං කම්මං කරොන්තෙහි, එවං බද්ධසීමායං වා ගාමසීමායං වා කම්මං කරොන්තෙහිපි උදකුක්ඛෙපසීමට්ඨෙ සොධෙත්වාව කාතබ්බං. එතෙනෙව සත්තබ්භන්තරඅරඤ්ඤසීමාහිපි සද්ධිං උදකුක්ඛෙපසීමාය, ඉමාය ච සද්ධිං තාසං රුක්ඛාදිසම්බන්ධදොසොපි නයතො දස්සිතොව හොති. ඉමිනාව නයෙන සත්තබ්භන්තරසීමාය බද්ධසීමගාමසීමාහිපි සද්ධිං, එතාසඤ්ච සත්තබ්භන්තරසීමාය සද්ධිං සම්බන්ධදොසො ඤාතබ්බො. අට්ඨකථායං පනෙතං සබ්බං වුත්තනයතොව සක්කා විඤ්ඤාතුන්ති අඤ්ඤමඤ්ඤාසන්නානමෙවෙත්ථ දස්සිතං.

තත්රිදං සුත්තානුලොමතො නයග්ගහණමුඛං – යථා හි බද්ධසීමායං සම්මතා බද්ධසීමා විපත්තිසීමා හොතීති තාසං අඤ්ඤමඤ්ඤං රුක්ඛාදිසම්බන්ධො න වට්ටති, එවං නදීආදීසු සම්මතාපි බද්ධසීමා විපත්තිසීමාව හොතීති තාහිපි සද්ධිං තස්සා රුක්ඛාදිසම්බන්ධො ¶ න වට්ටතීති සිජ්ඣති. ඉමිනා නයෙන සත්තබ්භන්තරසීමාය ගාමනදීආදීහි සද්ධිං, උදකුක්ඛෙපසීමාය ච අරඤ්ඤාදීහි සද්ධිං රුක්ඛාදිසම්බන්ධස්සනවට්ටනකභාවො ඤාතබ්බො, එවමෙතා භගවතා අනුඤ්ඤාතා බද්ධසීමසත්තබ්භන්තරඋදකුක්ඛෙපසීමා අඤ්ඤමඤ්ඤඤ්චෙව අත්තනො නිස්සයවිරහිතාහි ඉතරීතරාසං නිස්සයසීමාහි ච රුක්ඛාදිසම්බන්ධෙ සති සම්භෙදදොසමාපජ්ජතීති සුත්තානුලොමනයො ඤාතබ්බොව.

අත්තනො අත්තනො පන නිස්සයභූතගාමාදීහි සද්ධිං බද්ධසීමාදීනං තිස්සන්නං උප්පත්තිකාලෙ භගවතා ¶ අනුඤ්ඤාතස්ස සම්භෙදජ්ඣොත්ථරණස්ස අනුලොමනතො රුක්ඛාදිසම්බන්ධොපි අනුඤ්ඤාතොව හොතීති දට්ඨබ්බං. යදි එවං උදකුක්ඛෙපබද්ධසීමාදීනං අන්තරා කස්මා සීමන්තරිකා න විහිතාති? නිස්සයභෙදසභාවභෙදෙහි සයමෙව භින්නත්තා. එකනිස්සයඑකසභාවානමෙව හි සීමන්තරිකාය විනාසං කරොතීති වුත්තොවායමත්ථො. එතෙනෙව නදීනිමිත්තං කත්වා බද්ධාය සීමාය සඞ්ඝෙ කම්මං කරොන්තෙ නදියම්පි යාව ගාමක්ඛෙත්තං ආහච්ච ඨිතාය උදකුක්ඛෙපසීමාය අඤ්ඤෙසං කම්මං කාතුං වට්ටතීති සිද්ධං හොති. යා පනෙතා ලොකවොහාරසිද්ධා ගාමාරඤ්ඤනදීසමුද්දජාතස්සරසීමා පඤ්ච, තා අඤ්ඤමඤ්ඤං රුක්ඛාදිසම්බන්ධෙපි සම්භෙදදොසං නාපජ්ජති තථා ලොකවොහාරාභාවතො. න හි ගාමාදයො ගාමන්තරාදීහි නදීආදීහි ච රුක්ඛාදිසම්බන්ධමත්තෙන සම්භින්නාති ලොකෙ වොහරන්ති. ලොකවොහාරසිද්ධානඤ්ච ලොකවොහාරතොව සම්භෙදො වා අසම්භෙදො වා ගහෙතබ්බො, න අඤ්ඤථා. තෙනෙව අට්ඨකථායං තාසං අඤ්ඤමඤ්ඤං කත්ථචිපි සම්භෙදනයො න දස්සිතො, සාසනවොහාරසිද්ධො එව දස්සිතොති.

එත්ථ පන බද්ධසීමාය තාව ‘‘හෙට්ඨා පථවීසන්ධාරකං උදකං පරියන්තං කත්වා සීමා ගතා හොතී’’තිආදිනා අධොභාගපරිච්ඡෙදො ¶ අට්ඨකථායං සබ්බථා දස්සිතො, ගාමසීමාදීනං පන න දස්සිතො. කථමයං ජානිතබ්බොති? කෙචි තාවෙත්ථ ‘‘ගාමසීමාදයොපි බද්ධසීමා විය පථවීසන්ධාරකං උදකං ආහච්ච තිට්ඨතී’’ති වදන්ති.

කෙචි පන තං පටික්ඛිපිත්වා ‘‘නදීසමුද්දජාතස්සරසීමා, තාව තන්නිස්සිතඋදකුක්ඛෙපසීමා ච පථවියා උපරිතලෙ හෙට්ඨා ච උදකෙන අජ්ඣොත්ථරණප්පදෙසෙ එව තිට්ඨන්ති, න තතො හෙට්ඨා උදකස්ස අජ්ඣොත්ථරණාභාවා. සචෙ පන උදකොඝාදිනා යොජනප්පමාණම්පි නින්නට්ඨානං හොති, නදීසීමාදයොව හොන්ති, න තතො හෙට්ඨා. තස්මා නදීආදීනං හෙට්ඨා බහිතීරමුඛෙන උමඞ්ගෙන, ඉද්ධියා වා පවිට්ඨො භික්ඛු නදියං ඨිතානං කම්මං න කොපෙති, සො පන ආසන්නගාමෙ භික්ඛූනං කම්මං කොපෙති. සචෙ පන සො උභින්නං තීරගාමානං මජ්ඣෙ නිසින්නො හොති, උභයගාමට්ඨානං කම්මං කොපෙති. සචෙ පන තීරං ගාමක්ඛෙත්තං න හොති, අගාමකාරඤ්ඤමෙව. තත්ථ පන තීරද්වයෙපි සත්තබ්භන්තරසීමං විනා කෙවලාය ඛුද්දකාරඤ්ඤසීමායමෙව කම්මං කොපෙති. සචෙ සත්තබ්භන්තරසීමාය කරොන්ති, තදා යදි තෙසං සත්තබ්භන්තරසීමාය පරිච්ඡෙදො එතස්ස නිසින්නොකාසස්ස පරතො එකං සත්තබ්භන්තරං අතික්කමිත්වා ඨිතො න කම්මකොපො. නො චෙ, කම්මකොපො. ගාමසීමායං පන අන්තොඋමඞ්ගෙ වා බිලෙ වා ඛණිත්වා ¶ වා යත්ථ පවිසිතුං සක්කා, යත්ථ වා සුවණ්ණමණිආදිං ඛණිත්වා ගණ්හන්ති, ගහෙතුං සක්කාති වා සම්භාවනා හොති, තත්තකං හෙට්ඨාපි ගාමසීමා, තත්ථ ඉද්ධියා අන්තො නිසින්නොපි කම්මං කොපෙති. යත්ථ පන පකතිමනුස්සානං පවෙසසම්භාවනාපි නත්ථි, තං සබ්බං යාව පථවීසන්ධාරකඋදකා අරඤ්ඤසීමාව, න ගාමසීමා. අරඤ්ඤසීමායම්පි එසෙව නයො. තත්ථපි හි යත්තකෙ පදෙසෙ පවෙසසම්භාවනා, තත්තකමෙව උපරිතලෙ අරඤ්ඤසීමා පවත්තති. තතො පන හෙට්ඨා න අරඤ්ඤසීමා තත්ථ උපරිතලෙන ¶ සහ එකාරඤ්ඤවොහාරාභාවතො. න හි තත්ථ පවිට්ඨං අරඤ්ඤං පවිට්ඨොති වොහරන්ති, තස්මා තත්රට්ඨො උපරි අරඤ්ඤට්ඨානං කම්මං න කොපෙති උමඞ්ගනදියං ඨිතො විය උපරිනදියං ඨිතානං. එකස්මිඤ්හි චක්කවාළෙ ගාමනදීසමුද්දජාතස්සරෙ මුඤ්චිත්වා තදවසෙසං අමනුස්සාවාසං දෙවබ්රහ්මලොකං උපාදාය සබ්බං අරඤ්ඤමෙව. ‘ගාමා වා අරඤ්ඤා වා’ති වුත්තත්තා හි නදීසමුද්දජාතස්සරාදිපි අරඤ්ඤමෙව. ඉධ පන නදීආදීනං විසුං සීමාභාවෙන ගහිතත්තා තදවසෙසමෙව අරඤ්ඤං ගහෙතබ්බං. තත්ථ ච යත්තකෙ පදෙසෙ එකං අරඤ්ඤන්ති වොහරන්ති, අයමෙකා අරඤ්ඤසීමා. ඉන්දපුරඤ්හි සබ්බං එකාරඤ්ඤසීමා, තථා අසුරයක්ඛපුරාදි. ආකාසට්ඨදෙවබ්රහ්මවිමානානි පන සමන්තා ආකාසපරිච්ඡින්නානි පච්චෙකං අරඤ්ඤසීමා සමුද්දමජ්ඣෙ පබ්බතදීපකා විය. තත්ථ සබ්බත්ථ සත්තබ්භන්තරසීමායං, අරඤ්ඤසීමායමෙව වා කම්මං කාතබ්බං, තස්මා ඉධාපි උපරිඅරඤ්ඤතලෙන සද්ධිං හෙට්ඨාපථවියා එකාරඤ්ඤවොහාරාභාවා විසුං අරඤ්ඤසීමාති ගහෙතබ්බං. තෙනෙවෙත්ථ ගාමනදීආදිසීමාකථාය අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 138) ‘ඉද්ධිමා භික්ඛු හෙට්ඨාපථවිතලෙ ඨිතො කම්මං කොපෙතී’ති බද්ධසීමායං දස්සිතනයො න දස්සිතො’’ති වදන්ති.

ඉදඤ්චෙතාසං ගාමසීමාදීනං හෙට්ඨාපමාණදස්සනං සුත්තාදිවිරොධාභාවා යුත්තං විය දිස්සති, වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බං. එවං ගහණෙ ච ගාමසීමායං සම්මතා බද්ධසීමා උපරිගාමසීමං, හෙට්ඨා උදකපරියන්තං අරඤ්ඤසීමඤ්ච අවත්ථරතීති තස්සා අරඤ්ඤසීමාපි ඛෙත්තන්ති සිජ්ඣති. භගවතා ච ‘‘සබ්බා, භික්ඛවෙ, නදී අසීමා’’තිආදිනා (මහාව. 147) නදීසමුද්දජාතස්සරා බද්ධසීමාය අඛෙත්තභාවෙන වුත්තා, න පන අරඤ්ඤං, තස්මා අරඤ්ඤම්පි බද්ධසීමාය ඛෙත්තමෙවාති ගහෙතබ්බං. යදි එවං කස්මා ¶ තත්ථ සා න බජ්ඣතීති? පයොජනාභාවා. සීමාපෙක්ඛානන්තරමෙව හි සත්තබ්භන්තරසීමාය සම්භවතො, තස්සා ච උපරි සම්මතාය බද්ධසීමාය සම්භෙදජ්ඣොත්ථරණානුලොමතො විපත්තිසීමා එව සියා. ගාමක්ඛෙත්තෙ පන ඨත්වා අගාමකාරඤ්ඤෙකදෙසම්පි අන්තොකරිත්වා සම්මතා කිඤ්චාපි සුසම්මතා අගාමකාරඤ්ඤෙ භගවතා ¶ විහිතාය සත්තබ්භන්තරසීමායපි අනිවත්තනතො, තත්ථ පන කම්මං කාතුං පවිට්ඨානම්පි තතො බහි කෙවලාරඤ්ඤෙ කරොන්තානම්පි අන්තරා තීණි සත්තබ්භන්තරානි ඨපෙතබ්බානි. අඤ්ඤථා විපත්ති එව සියාති සබ්බථා නිරත්ථකමෙව අගාමකෙ අරඤ්ඤෙ බද්ධසීමාකරණන්ති වෙදිතබ්බං.

අන්තොනදියං පවිට්ඨසාඛායාති නදියා පථවීතලං ආහච්ච ඨිතාය සාඛායපි, පගෙව අනාහච්ච ඨිතාය. පාරොහෙපි එසෙව නයො. එතෙන සභාගනදීසීමං ඵුසිත්වා ඨිතෙන විසභාගසීමාසම්බන්ධසාඛාදිනා උදකුක්ඛෙපසීමාය සම්බන්ධො න වට්ටතීති දස්සෙති. එතෙනෙව මහාසීමං ගාමසීමඤ්ච ඵුසිත්වා ඨිතෙන සාඛාදිනා මාළකසීමාය සම්බන්ධො න වට්ටතීති ඤාපිතොති දට්ඨබ්බො. අන්තොනදියංයෙවාති සෙතුපාදානං තීරට්ඨිතත්තං නිවත්තෙති. තෙන උදකුක්ඛෙපපරිච්ඡෙදතො බහිනදියං පතිට්ඨිතත්තෙපි සම්භෙදාභාවං දස්සෙති. තෙනාහ ‘‘බහිතීරෙ පතිට්ඨිතා’’තිආදි. යදි හි උදකුක්ඛෙපතො බහි අන්තොනදියම්පි පතිට්ඨිතත්තෙ සම්භෙදො භවෙය්ය, තම්පි පටික්ඛිපිතබ්බං භවෙය්ය කම්මකොපස්ස සමානත්තා, න ච පටික්ඛිත්තං, තස්මා සබ්බත්ථ අත්තනො නිස්සයසීමාය සම්භෙදදොසො නත්ථෙවාති ගහෙතබ්බං.

ආවරණෙන වාති දාරුආදීනි ඛණිත්වා උදකනිවාරණෙන. කොට්ටකබන්ධනෙන වාති මත්තිකාදීහි පූරෙත්වා කතසෙතුබන්ධනෙන වා, උභයෙනාපි ආවරණමෙව දස්සෙති. ‘‘නදිං විනාසෙත්වා’’ති වුත්තමෙවත්ථං විභාවෙති ‘‘හෙට්ඨා පාළි ¶ බද්ධා’’ති, හෙට්ඨා නදිං ආවරිත්වා පාළි බද්ධාති අත්ථො. ඡඩ්ඩිතොදකන්ති අතිරිත්තොදකං. නදිං ඔතරිත්වා සන්දනට්ඨානතොති ඉමිනා තළාකනදීනං අන්තරා පවත්තනට්ඨානෙ න වට්ටතීති දස්සෙති. උප්පතිත්වාති තීරාදිභින්දනවසෙන විපුලා හුත්වා. විහාරසීමන්ති බද්ධසීමං.

අගමනපථෙති තදහෙව ගන්ත්වා නිවත්තිතුං අසක්කුණෙය්යෙ. අරඤ්ඤසීමාසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡතීති ලොකවොහාරසිද්ධං අගාමකාරඤ්ඤසීමං සන්ධාය වදති. තත්ථාති පකතියා මච්ඡබන්ධානං ගමනපථෙසු දීපකෙසු.

තං ඨානන්ති තෙසං ආවාටාදීනං කතට්ඨානමෙව, න අකතන්ති අත්ථො. ලොණීති සමුද්දොදකස්ස උප්පත්තිවෙගනින්නො මාතිකාකාරෙන පවත්තනකො.

සාරත්ථදීපනියං ¶ (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.147) පන – ගච්ඡන්තියා පන නාවාය කාතුං න වට්ටතීති එත්ථ උදකුක්ඛෙපමනතික්කමිත්වා පරිවත්තමානාය කාතුං වට්ටතීති වෙදිතබ්බං. සීමං වා සොධෙත්වාති එත්ථ සීමාසොධනං නාම ගාමසීමාදීසු ඨිතානං හත්ථපාසානයනාදි. ‘‘නදිං විනාසෙත්වා තළාකං කරොන්තී’’ති වුත්තමෙවත්ථං විභාවෙති ‘‘හෙට්ඨා පාළි බද්ධා’’ති, හෙට්ඨා නදිං ආවරිත්වා පාළි බද්ධාති අත්ථො. ඡඩ්ඩිතොදකන්ති තළාකරක්ඛණත්ථං එකමන්තෙන ඡඩ්ඩිතමුදකං. දෙවෙ අවස්සන්තෙති දුබ්බුට්ඨිකාලෙ වස්සානෙපි දෙවෙ අවස්සන්තෙ. උප්පතිත්වාති උත්තරිත්වා. ගාමනිගමසීමං ඔත්ථරිත්වා පවත්තතීති වුත්තප්පකාරෙ වස්සකාලෙ චත්තාරො මාසෙ අබ්බොච්ඡින්නා පවත්තති. විහාරසීමන්ති බද්ධසීමං සන්ධාය වදති.

අගමනපථෙති යත්ථ තදහෙව ගන්ත්වා පච්චාගන්තුං න සක්කොති, තාදිසෙ පදෙසෙ. අරඤ්ඤසීමාසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡතීති සත්තබ්භන්තරසීමං සන්ධාය වදති. තෙසන්ති මච්ඡබන්ධානං. ගමනපරියන්තස්ස ¶ ඔරතොති ගමනපරියන්තස්ස ඔරිමභාගෙ දීපකං පබ්බතඤ්ච සන්ධාය වුත්තං, න සමුද්දප්පදෙසන්ති වුත්තං.

සම්භින්දන්තීති යත්ථ චතූහි භික්ඛූහි නිසීදිතුං න සක්කා, තත්ථ තතො පට්ඨාය යාව කෙසග්ගමත්තම්පි අත්තනො සීමාය කරොන්තා සම්භින්දන්ති, චතුන්නම්පි භික්ඛූනං පහොනකතො පට්ඨාය යාව සකලම්පි අන්තොකරොන්තා අජ්ඣොත්ථරන්තීති වෙදිතබ්බං. සංසට්ඨවිටපාති අඤ්ඤමඤ්ඤං සිබ්බිත්වා ඨිතමහාසාඛමූලා, එතෙන අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස අතිආසන්නතං දීපෙති. සාඛාය සාඛං ඵුසන්තාපි හි දූරට්ඨාපි සියුං, තතො එකංසතො සම්භෙදලක්ඛණං න දස්සිතං සියාති තං දස්සෙතුං විටපග්ගහණං කතං. එවඤ්හි භික්ඛූනං නිසීදිතුං අප්පහොනකට්ඨානං අත්තනො සීමාය අන්තොසීමට්ඨං කරිත්වා පුරාණවිහාරං කරොන්තා සීමාය සීමං සම්භින්දන්ති නාම, න තතො පරන්ති දස්සිතමෙව හොති. බද්ධා හොතීති පොරාණකවිහාරසීමං සන්ධාය වුත්තං. තං අම්බන්ති අපරෙන සමයෙන පුරාණවිහාරපරික්ඛෙපාදීනං විනට්ඨත්තා අජානන්තානං තං පුරාණවිහාරසීමාය නිමිත්තභූතං අම්බං. අත්තනො සීමාය අන්තොසීමට්ඨං කරිත්වා පුරාණවිහාරසීමට්ඨං ජම්බුං කිත්තෙත්වා අම්බජම්බූනං අන්තරෙ යං ඨානං, තං අත්තනො සීමාය පවෙසෙත්වා බද්ධාති අත්ථො. එත්ථ ච පුරාණසීමාය නිමිත්තභූතස්ස ගාමට්ඨස්ස අම්බරුක්ඛස්ස අන්තොසීමට්ඨාය ජම්බුයා සහ සංසට්ඨවිටපත්තෙපි සීමාය බන්ධනකාලෙ විපත්ති වා පච්ඡා ගාමසීමාය සහ සම්භෙදො වා කම්මවිපත්ති වා නාහොසීති මුඛතොව වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

පදෙසන්ති ¶ සඞ්ඝස්ස නිසීදනප්පහොනකං පදෙසං. සීමන්තරිකං ඨපෙත්වාතිආදිනා සම්භෙදජ්ඣොත්ථරණං කත්වා බද්ධසීමාපි අඤ්ඤමඤ්ඤං ඵුසාපෙත්වා අබ්යවධානෙන බද්ධසීමාපි අසීමා එවාති දස්සෙති, තස්මා එකද්වඞ්ගුලමත්තාපි සීමන්තරිකා වට්ටති එව. සා පන දුබ්බොධාති අට්ඨකථාසු චතුරඞ්ගුලාදිකා වුත්තාති ¶ දට්ඨබ්බං. ද්වින්නං සීමානන්ති ද්වින්නං බද්ධසීමානං. නිමිත්තං හොතීති නිමිත්තස්ස සීමතො බාහිරත්තා බන්ධනකාලෙ තාව සම්භෙදදොසො නත්ථීති අධිප්පායො. න කෙවලඤ්ච නිමිත්තකතො එව සඞ්කරං කරොති, අථ ඛො සීමන්තරිකාය ඨිතො අඤ්ඤොපි රුක්ඛො කරොති එව, තස්මා අප්පමත්තිකාය සීමන්තරිකාය වඩ්ඪනකරුක්ඛාදයො න වට්ටන්ති එව. එත්ථ ච උපරි දිස්සමානඛන්ධසාඛාදිපවෙසෙසු එව සඞ්කරදොසස්ස සබ්බත්ථ දස්සිතත්තා අදිස්සමානානං මූලානං පවෙසෙපි භූමිගතිකත්තා දොසො නත්ථීති සිජ්ඣති. සචෙ පන මූලානිපි දිස්සමානානි නෙව පවිසන්ති, සඞ්කරොව, පබ්බතපාසාණා පන දිස්සමානාපි භූමිගතිකායෙව. යදි පන බන්ධනකාලෙ එව එකො ථූලරුක්ඛො උභයම්පි සීමං ආහච්ච තිට්ඨති, පච්ඡා බද්ධා අසීමා හොතීති දට්ඨබ්බං.

සීමසඞ්කරන්ති සීමසම්භෙදං. යං පනෙත්ථ සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.148) වුත්තං ‘‘සීමසඞ්කරං කරොතීති වඩ්ඪිත්වා සීමප්පදෙසං පවිට්ඨෙ ද්වින්නං සීමානං ගතට්ඨානස්ස දුබ්බිඤ්ඤෙය්යත්තා වුත්ත’’න්ති, තං න යුත්තං ගාමසීමායපි සහ සඞ්කරං කරොතීති වත්තබ්බතො. තත්ථාපි හි නිමිත්තෙ වඩ්ඪිතෙ ගාමසීමබද්ධසීමානං ගතට්ඨානං දුබ්බිඤ්ඤෙය්යමෙව හොති. තත්ථ පන අවත්වා ද්වින්නං බද්ධසීමානමෙව සඞ්කරස්ස වුත්තත්තා යථාවුත්තසම්බන්ධදොසොව සඞ්කරසද්දෙන වුත්තොති ගහෙතබ්බං. පාළියං (මහාව. 148) පන නිදානවසෙන ‘‘යෙසං, භික්ඛවෙ, සීමා පච්ඡා සම්මතා, තෙසං තං කම්මං අධම්මික’’න්තිආදිනා පච්ඡා සම්මතාය අසීමත්තෙ වුත්තෙපි ද්වීසු ගාමසීමාසු ඨත්වා ද්වීහි සඞ්ඝෙහි සම්භෙදං වා අජ්ඣොත්ථරණං වා කත්වා සීමන්තරිකං අට්ඨපෙත්වා වා රුක්ඛපාරොහාදිසම්බන්ධං අවියොජෙත්වා වා එකස්මිං ඛණෙ කම්මවාචානිට්ඨාපනවසෙන එකතො සම්මතානං ද්වින්නම්පි සීමානං අසීමතා පකාසිතාති වෙදිතබ්බං.

සාරත්ථදීපනියං ¶ (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.148) ‘‘සංසට්ඨවිටපාති ඉමිනා අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ආසන්නතං දීපෙති. බද්ධා හොතීති පච්ඡිමදිසාභාගෙ සීමං සන්ධාය වුත්තං. තස්සා පදෙසන්ති යත්ථ ඨත්වා භික්ඛූහි කම්මං කාතුං සක්කා හොති, තාදිසං පදෙසං. යත්ථ පන ඨිතෙහි කම්මං කාතුං න සක්කා හොති, තාදිසං පදෙසං අන්තො කරිත්වා බන්ධන්තා සීමාය සීමං සම්භින්දන්ති ¶ නාම. ද්වින්නං සීමානං නිමිත්තං හොතීති නිමිත්තස්ස සීමතො බාහිරත්තා සීමසම්භෙදො න හොතීති වුත්තං. සීමසඞ්කරං කරොතීති වඩ්ඪිත්වා සීමප්පදෙසං පවිට්ඨෙ ද්වින්නං සීමානං ගතට්ඨානස්ස දුවිඤ්ඤෙය්යත්තා වුත්තං, න ච පන තත්ථ කම්මං කාතුං න වට්ටතීති දස්සනත්ථං. න හි සීමා තත්තකෙන අසීමා හොති, ද්වෙ පන සීමා පච්ඡා වඩ්ඪිතෙන රුක්ඛෙන අජ්ඣොත්ථටා එකාබද්ධා හොන්ති, තස්මා එකත්ථ ඨත්වා කම්මං කරොන්තෙහි ඉතරං සොධෙත්වා කාතබ්බ’’න්ති වුත්තං.

ඉති විනයසඞ්ගහසංවණ්ණනාභූතෙ විනයාලඞ්කාරෙ

සීමාවිනිච්ඡයකථාලඞ්කාරො නාම

චතුවීසතිමො පරිච්ඡෙදො.

සීමාබන්ධනවිනිච්ඡයකථා

එවං සීමාවිනිච්ඡයං කථෙත්වා පාළියං සීමකථාය උපොසථක්ඛන්ධකපරියාපන්නත්තා උපොසථක්ඛන්ධකානන්තරඤ්ච පවාරණක්ඛන්ධකස්ස ආගතත්තා තදනුක්කමෙන සීමාවිනිච්ඡයතො උපොසථපවාරණවිනිච්ඡයං කථෙතුමාරද්ධෙපි සාසනවුද්ධිකරණත්ථං උපසම්පදාදිවිනයකම්මකරණට්ඨානභූතං සීමං බන්ධිතුකාමානං ලජ්ජිපෙසලබහුස්සුතසික්ඛාකාමභික්ඛූනං පඤ්ඤාසතිවීරියජනනත්ථං සීමාබන්ධනකථා අම්හෙහි ආරභීයතෙ ¶ . තත්ථ අපලොකනාදිචතුබ්බිධකම්මකරණට්ඨානභූතා සීමා නාම බද්ධඅබද්ධවසෙන දුවිධා හොති. තත්ථාපි බද්ධසීමා ඛණ්ඩසීමා, සමානසංවාසකසීමා, අවිප්පවාසසීමාති තිබ්බිධා හොති, තථා අබද්ධසීමාපි ගාමසීමා, උදකුක්ඛෙපසීමා, සත්තබ්භන්තරසීමාති. වුත්තඤ්හෙතං ආචරියබුද්ධදත්තත්ථෙරෙන විනයවිනිච්ඡයෙ –

‘‘ඛණ්ඩසමානසංවාසා-විප්පවාසාති භෙදතො;

ඉති බද්ධා තිධා වුත්තා, අබද්ධාපි තිධා මතා.

‘‘ගාමතො උදකුක්ඛෙපා, සත්තබ්භන්තරතොපි ච;

තත්ථ ගාමපරිච්ඡෙදො, ගාමසීමාති වුච්චතී’’ති.

තත්ථ ¶ බද්ධසීමං බන්ධිතුකාමෙන අතිඛුද්දිකා, අතිමහතී, ඛණ්ඩනිමිත්තා, ඡායානිමිත්තා, අනිමිත්තා, බහිසීමෙ ඨිතසම්මතා, නදියා සම්මතා, සමුද්දෙ සම්මතා, ජාතස්සරෙ සම්මතා, සීමාය සීමං සම්භින්දන්තෙන සම්මතා, සීමාය සීමං අජ්ඣොත්ථරන්තෙන සම්මතාති වුත්තා ඉමා එකාදස විපත්තිසීමායො අතික්කමිත්වා නිමිත්තසම්පත්ති, පරිසසම්පත්ති, කම්මවාචාසම්පත්තීති වුත්තාය තිවිධසම්පත්තියා යුත්තං කත්වා පඨමං කිත්තිතනිමිත්තෙන සබ්බපච්ඡිමකිත්තිතනිමිත්තං සම්බන්ධං කත්වා බන්ධිතබ්බා. වුත්තඤ්හෙතං අට්ඨකථාචරියෙන කඞ්ඛාවිතරණියං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) ‘‘තත්ථ එකාදස විපත්තිසීමායො අතික්කමිත්වා තිවිධසම්පත්තියුත්තා නිමිත්තෙන නිමිත්තං සම්බන්ධිත්වා සම්මතා සීමා බද්ධසීමා නාමා’’ති. එතෙන එතෙසු එකාදසසු විපත්තීසු එකායපි යුත්තාය, තිවිධසම්පත්තීසු එකායපි අයුත්තාය, නිමිත්තෙන නිමිත්තං අසම්බන්ධං කත්වා සම්මතාය ච සති සීමා න හොතීති දස්සෙති.

එවං සීමං බන්ධිතුකාමෙන භික්ඛුනා සබ්බලක්ඛණපරිපූරත්ථං මහන්තො උස්සාහො කරණීයො හොති, තස්මා සීමාබන්ධනකාලෙ ¶ තීසු සම්පත්තීසු පරිසසම්පත්තිසිද්ධියා පඨමං තාව ගාමසීමා උපපරික්ඛිතබ්බා. එත්ථාහ ‘‘නනු බද්ධසීමා වා බන්ධිතබ්බා, අථ කස්මා ගාමසීමා උපපරික්ඛිතබ්බා’’ති? ගාමසීමායං ඨත්වා බද්ධසීමාය බන්ධිතබ්බතො. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා ‘‘අසම්මතාය, භික්ඛවෙ, සීමාය අට්ඨපිතාය යං ගාමං වා නිගමං වා උපනිස්සාය විහරති, යා තස්ස වා ගාමස්ස ගාමසීමා, නිගමස්ස වා නිගමසීමා, අයං තත්ථ සමානසංවාසා එකූපොසථා’’ති (මහාව. 147). ඉධ පාළියං සරූපෙන අනාගතම්පි අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 147) ‘‘ගාමග්ගහණෙන චෙත්ථ නගරම්පි ගහිතමෙව හොතී’’ති වුත්තත්තා නගරසීමාපි ගහිතා හොති, තස්මා යස්මිං අබද්ධසීමවිහාරෙ භික්ඛූ යං ගාමං උපනිස්සාය විහරන්ති, තස්ස ගාමස්ස පරිච්ඡෙදො ගාමසීමා නාම. යං නිගමං උපනිස්සාය විහරන්ති, තස්ස නිගමස්ස පරිච්ඡෙදො නිගමසීමා නාම. යං නගරං උපනිස්සාය විහරන්ති, තස්ස නගරස්ස පරිච්ඡෙදො නගරසීමා නාම. තා සබ්බාපි ගාමසීමාති වුච්චන්ති. තෙසං භික්ඛූනං සමානසංවාසා එකූපොසථබද්ධසීමා විය එකතො උපොසථාදිසඞ්ඝකම්මකරණාරහා හොන්ති, ඊදිසෙයෙව ච පදෙසෙ සීමං බන්ධිතුමරහති, න උපොසථාදිසඞ්ඝකම්මානරහෙ පදෙසෙති වුත්තං හොති.

තත්ථ ‘‘යත්තකෙ පදෙසෙ තස්ස තස්ස ගාමස්ස ගාමභොජකා බලිං ලභන්ති, සො පදෙසො අප්පො වා හොතු මහන්තො වා, ගාමසීමාත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡතී’’ති අට්ඨකථායං වචනතො ගාමාදිභොජකානං ¶ බලිලභනට්ඨානං ගාමසීමා හොති, ඉදඤ්ච යෙභුය්යවසෙන වුත්තං. බලිං අලභන්තොපි රාජපණ්ණෙ ආරොපිතපදෙසෙ තස්ස ගාමස්ස ගාමසීමායෙව. වුත්තඤ්හි විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.147) ‘‘බලිං ලභන්තීති ඉදං යෙභුය්යවසෙන වුත්තං. ‘අයං ගාමො එත්තකො ¶ කරීසභාගො’තිආදිනා පන රාජපණ්ණෙසු ආරොපිතෙසු භූමිභාගෙසු යස්මිං යස්මිං තළාකමාතිකාසුසානපබ්බතාදිකෙ පදෙසෙ බලිං න ගණ්හන්ති, සොපි ගාමසීමා එව. රාජාදීහි පරිච්ඡින්නභූමිභාගො හි සබ්බොව ඨපෙත්වා නදීලොණිජාතස්සරෙ ගාමසීමාති වෙදිතබ්බො’’ති. අයං පකතිගාමසීමා නාම. ‘‘යම්පි එකස්මිංයෙව ගාමක්ඛෙත්තෙ එකං පදෙසං, ‘අයං විසුංගාමො හොතූ’ති පරිච්ඡින්දිත්වා රාජා කස්සචි දෙති, සොපි විසුංගාමසීමා හොතියෙවා’’ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 147) වචනතො රාජා ‘‘පකතිගාමක්ඛෙත්තෙයෙව පකතිගාමතො විසුං පකතිගාමෙන අසම්මිස්සො ගාමො හොතූ’’ති යං පදෙසං දෙති, සො පදෙසො විසුංගාමසීමා නාම. ඉති පකතිගාමසීමා ච රාජූනං ඉච්ඡාවසෙන පවත්තා විසුංගාමසීමා ච බද්ධසීමා විය සබ්බකම්මාරහා, තස්මා අභිනවබද්ධසීමං බන්ධිතුකාමෙහි පකතිගාමසීමං වා විසුංගාමසීමං වා සොධෙත්වා කත්තබ්බං හොති. තථා හි වුත්තං අට්ඨකථායං ‘‘තස්මා සා ච ඉතරා ච පකතිගාමනගරනිගමසීමා බද්ධසීමාසදිසායෙව හොන්තී’’ති. විමතිවිනොදනියඤ්ච (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.147) ‘‘තත්ථ හි සා ච රාජිච්ඡාවසෙන පරිවත්තිත්වා සමුප්පන්නා අභිනවා ච ඉතරා ච අපරිවත්තා පකතිගාමසීමා, යථා බද්ධසීමායං සබ්බං සඞ්ඝකම්මං කාතුං වට්ටති, එවමෙතාපි සබ්බකම්මාරහතාසදිසෙන බද්ධසීමාසදිසා, සා සමානසංවාසා එකූපොසථාති අධිප්පායො’’ති වුත්තං.

කෙචි පන ආචරියා ‘‘මයං සීමං බන්ධිතුකාමා, තස්මා එත්තකො භූමිපරිච්ඡෙදො විසුං ඛෙත්තං හොතූ’’ති රාජානං ආපුච්ඡිත්වා තෙන ඔකාසෙ කතෙ ‘‘ඉදං ඨානං විසුංගාමක්ඛෙත්තං හොතී’’ති මනසි කත්වා තත්රට්ඨෙයෙව භික්ඛූ ¶ ච හත්ථපාසානයනාදිනා සොධෙත්වා සීමාසමූහනසීමාබන්ධනාදීනි කරොන්ති, තං කරණං ‘‘අයං විසුංගාමො හොතූති පරිච්ඡින්දිත්වා රාජා කස්සචි දෙතී’’ති අට්ඨකථාවචනෙන, ‘‘සා ච රාජිච්ඡාවසෙන පරිවත්තිත්වා සමුප්පන්නා අභිනවා චා’’ති ආගතෙන විමතිවිනොදනීටීකාවචනෙන ච සමෙන්තං විය න දිස්සති. කථං? අට්ඨකථාවචනෙ තාව ‘‘අයං විසුංගාමො හොතූ’’ති ඉමිනා න කෙවලං පුරිමගාමොයෙව ගාමො හොතු, අථ ඛො ඉදානි පරිච්ඡින්නපදෙසොපි විසුංයෙව ගාමො හොතූති එකංයෙව ගාමක්ඛෙත්තං ද්වෙ ¶ ගාමෙ කරොතීති දස්සෙති. ‘‘රාජා කස්සචි දෙතී’’ති ඉමිනා ගාමභොජකස්ස දින්නභාවං පකාසෙති, ඉධ පන නෙව ද්වෙ ගාමෙ කරොති, න ච ගාමභොජකස්ස දෙති, කෙවලං භික්ඛූනං අනුමතියා යාවකාලිකවසෙනෙව ඔකාසං කරොති, එවං අට්ඨකථාවචනෙනපි සමෙන්තං විය න දිස්සති. විමතිවිනොදනීටීකාවචනෙනපි ‘‘රාජිච්ඡාවසෙන පරිවත්තිත්වා’’ති ඉමිනා අගාමභූතං ඛෙත්තං රාජිච්ඡාවසෙන පරිවත්තිත්වා ගාමො හොතීති දස්සෙති. ‘‘අභිනවා චා’’ති ඉමිනා පුරාණගාමසීමා ච අභිනවගාමසීමා චාති පුරිමගාමෙන අමිස්සං විසුංගාමලක්ඛණං දස්සෙති. ඉධ පන රාජිච්ඡාවසෙන පරිවත්තිත්වා ඛෙත්තස්ස විසුංගාමභූතභාවො ච අභිනවභාවෙන විසුංගාමලක්ඛණඤ්ච න දිස්සති, එවං ටීකාවචනෙනපි සමෙන්තං විය න දිස්සති.

විනයවිනිච්ඡයටීකායඤ්ච ‘‘ගාමපරිච්ඡෙදොති සබ්බදිසාසු සම්මා පරිච්ඡින්දිත්වා ‘ඉමස්ස පදෙසස්ස එත්තකො කරො’ති එවං කරෙන නියමිතො ගාමප්පදෙසො’’ති එවං ආයවසෙනෙව පරිච්ඡින්දනං වුත්තං, න අනුමතිකරණමත්තෙන, තස්මා විසුංගාමලක්ඛණං අප්පත්තතාය පකතිගාමෙන සඞ්කරො හොති, න තත්ථ උපොසථාදිසඞ්ඝකම්මං කාතුමරහති, උපොසථාදිසඞ්ඝකම්මකරණාරහපදෙසෙයෙව ¶ සීමාසමූහනනසීමාබන්ධනකම්මම්පි කරණාරහං හොති ඤත්තිදුතියකම්මත්තා තෙසං කම්මානං, තස්මා තෙසං ආචරියානං තං කරණං අඤ්ඤෙ ආචරියා න ඉච්ඡන්ති. අඤ්ඤෙ පන ආචරියා ‘‘තං පරිච්ඡින්නප්පදෙසං ‘විසුංගාමො හොතූ’ති රාජා කස්සචි දෙති, ගාමභොජකො ච තතො බලිං පටිග්ගණ්හාති, තදා විසුංගාමො හොති, න තතො පුබ්බෙ’’ති වදන්ති. තෙසං තං වචනං ‘‘එවං කරෙන නියමිතො පදෙසො’’ති විනිච්ඡයටීකාවචනඤ්ච ‘‘ගාමාදීනං කරග්ගාහපරිච්ඡින්නො සමන්තතො පදෙසො ගාමසීමා’’ති සීමාලඞ්කාරගණ්ඨිවචනඤ්ච සන්ධාය වුත්තං සියා, තෙසු පන ‘‘ඉමස්ස පදෙසස්ස එත්තකො කරො’’ති එවං කරපරිච්ඡින්දනං වුත්තං, න ගාමභොජකස්ස බලිග්ගහණං. අට්ඨකථායඤ්ච ‘‘රාජා කස්සචි දෙතී’’ති දානමෙව වදති, න ‘‘ගාමභොජකො ච බලිං ගණ්හාතී’’ති පටිග්ගහණං, තස්මා තම්පි වචනං අඤ්ඤෙ පණ්ඩිතා න සම්පටිච්ඡන්ති, තස්මා පථවිස්සරො රාජා ‘‘ඉමස්මිං ගාමක්ඛෙත්තෙ එත්තකකරීසමත්තො පදෙසො පුරිමගාමතො විසුංගාමො හොතූ’’ති පරිච්ඡින්දිත්වා දෙති, එත්තාවතා සො පදෙසො බලිං පටිග්ගහිතො වා හොතු අප්පටිග්ගහිතො වා, විසුංගාමො නාම හොතීති දට්ඨබ්බො.

එවං පකතිගාමලක්ඛණඤ්ච විසුංගාමලක්ඛණඤ්ච තථතො ඤත්වා බද්ධසීමං බන්ධිතුකාමො යදි පකතිගාමසීමා නාතිවිත්ථාරා හොති සුඛරක්ඛිතා, තමෙව පකතිගාමසීමං සුට්ඨු රක්ඛාපෙත්වා ¶ සුට්ඨු සොධෙත්වා සීමාසමූහනනසීමාසම්මුතිකම්මානි කාතබ්බානි. යදි පන පකතිගාමසීමා අතිවිත්ථාරා හොති, නිගමසීමා, නගරසීමා වා හොන්ති, බහූනං භික්ඛූනං නිසින්නට්ඨානසඤ්චරණට්ඨානත්තා සොධෙතුං වා රක්ඛිතුං වා න සක්කොන්ති, එවඤ්ච සති පථවිස්සරරාජූහි පරිච්ඡින්නාය විසුංගාමසීමාය සුට්ඨු සොධෙත්වා සුරක්ඛිතං කත්වා සීමාසමූහනනසීමාසම්මුතිකම්මං කාතබ්බං. කථං පන සුට්ඨු සොධනඤ්ච ¶ සුට්ඨු රක්ඛණඤ්ච කාතබ්බං? සීමං බන්ධිතුකාමෙන හි සාමන්තවිහාරෙසු භික්ඛූ තස්ස තස්ස විහාරස්ස සීමාපරිච්ඡෙදං පුච්ඡිත්වා බද්ධසීමවිහාරානං සීමාය සීමන්තරිකං, අබද්ධසීමවිහාරානං සීමාය උපචාරං ඨපෙත්වා දිසාචාරිකභික්ඛූනං නිස්සඤ්චාරසමයෙ සචෙ එකස්මිං ගාමක්ඛෙත්තෙ සීමං බන්ධිතුකාමා, යෙ තත්ථ බද්ධසීමවිහාරා, තෙසු භික්ඛූනං ‘‘මයං අජ්ජ සීමං බන්ධිස්සාම, තුම්හෙ සකසකසීමාය පරිච්ඡෙදතො මා නික්ඛමථා’’ති පෙසෙතබ්බං. යෙ අබද්ධසීමවිහාරා, තෙසු භික්ඛූ එකජ්ඣං සන්නිපාතෙතබ්බා, ඡන්දාරහානං ඡන්දො ආහරාපෙතබ්බො. එවං සන්නිපතිතෙසු පන භික්ඛූසු ඡන්දාරහානං ඡන්දෙ ආහටෙ තෙසු තෙසු මග්ගෙසු ච නදීතිත්ථගාමද්වාරාදීසු ච ආගන්තුකභික්ඛූනං සීඝං සීඝං හත්ථපාසානයනත්ථඤ්ච බහිසීමකරණත්ථඤ්ච ආරාමිකෙ චෙව සමණුද්දෙසෙ ච ඨපෙත්වා භෙරිසඤ්ඤං වා සඞ්ඛසඤ්ඤං වා කත්වා සීමා සමූහනිතබ්බාති.

නනු ච ඉදං සොධනං රක්ඛණඤ්ච සීමාසම්මුතිකාලෙයෙව අට්ඨකථායං වුත්තං, අථ කස්මා ඉධ සීමාසමූහනනෙ වුත්තන්ති? ඉමස්සපි සීමාසමූහනනකම්මස්ස ඤත්තිදුතියකම්මත්තා පරිසසම්පත්තිජනනත්ථං වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. එවං සන්තෙපි ඉදං සීමාසමූහනනකම්මං නාම යදි පොරාණා බද්ධසීමා අත්ථි, තදට්ඨකසඞ්ඝෙ හත්ථපාසගතෙ අඤ්ඤෙසු භික්ඛූසු ගාමසීමං පවිට්ඨෙසුපි කම්මභෙදො නත්ථි. යදි පොරාණා බද්ධසීමා නත්ථි, එවම්පි සති කෙවලං ගාමසීමාභූතත්තා සීමාසමූහනනකම්මෙ අසම්පජ්ජන්තෙපි දොසො නත්ථි, අථ කස්මා සොධනා වුත්තාති? සච්චං, තථාපි සමූහනිතබ්බා පොරාණසීමාපරිච්ඡෙදස්ස දුවිඤ්ඤෙය්යත්තා. සචෙ හි මහතියා පොරාණබද්ධසීමාය එකස්මිං පදෙසෙ සීමං සමූහනිස්සාමාති සඞ්ඝෙ සන්නිපතිතෙ තස්සායෙව සීමාය අඤ්ඤස්මිං පදෙසෙ භික්ඛුම්හි පවිට්ඨෙ අජානන්තස්සපි කම්මං විපජ්ජති, තස්මා මහුස්සාහෙන සොධෙතබ්බාවාති ¶ දට්ඨබ්බං. එවං ගාමසීමසොධනං ‘‘පරිසසම්පත්තියා යුත්තා නාම සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන චතූහි භික්ඛූහි සන්නිපතිත්වා යාවතිකා තස්මිං ගාමක්ඛෙත්තෙ බද්ධසීමං වා නදීසමුද්දජාතස්සරෙ වා අනොක්කමිත්වා ඨිතා භික්ඛූ, තෙ සබ්බෙ හත්ථපාසෙ වා කත්වා ඡන්දං වා ආහරිත්වා සම්මතා’’ති කඞ්ඛාවිතරණියං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) ආගතත්තා පරිසසම්පත්තිකාරණං ¶ හොතීති විඤ්ඤායති. තතො ‘‘සීමාය සීමං සම්භින්දන්තෙන සම්මතා, සීමාය සීමං අජ්ඣොත්ථරන්තෙන සම්මතා’’ති වුත්තෙහි ද්වීහි විපත්තිදොසෙහි මුච්චනත්ථං සීමසමූහනනකම්මං කාතබ්බං.

සීමාය අසමූහතාය සති කථං විපත්තිද්වයං ආපජ්ජෙය්යාති, තථා සොධිතායපි ගාමසීමාය. යදි පොරාණබද්ධසීමා විජ්ජමානා භවෙය්ය, තස්සා විජ්ජමානභාවං අජානන්තා නවං බද්ධසීමං බන්ධෙය්යුං. පොරාණසීමාය හි නිමිත්තං අන්තො කත්වා තස්ස සමීපෙ පොරාණසීමාය අන්තො ඨිතං අඤ්ඤං නිමිත්තං කත්වා නවං බද්ධසීමං බන්ධෙය්යුං, සීමාය සීමං සම්භින්දන්තෙන සම්මතා නාම හොති. තෙන වුත්තං කඞ්ඛාවිතරණියං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) ‘‘සීමාය සීමං සම්භින්දන්තෙන සම්මතා නාම අත්තනො සීමාය පරෙසං සීමං සම්භින්දන්තෙන සම්මතා. සචෙ හි පොරාණකස්ස විහාරස්ස පුරත්ථිමාය දිසාය අම්බො චෙව ජම්බූ චාති ද්වෙ රුක්ඛා අඤ්ඤමඤ්ඤං සංසට්ඨවිටපා හොන්ති, තෙසු අම්බස්ස පච්ඡිමදිසාභාගෙ ජම්බූ. විහාරසීමා ච ජම්බුං අන්තො කත්වා අම්බං කිත්තෙත්වා බද්ධා හොති, අථ පච්ඡා තස්ස විහාරස්ස පුරත්ථිමදිසායං විහාරෙ කතෙ සීමං බන්ධන්තා භික්ඛූ අම්බං අන්තො කත්වා ජම්බුං කිත්තෙත්වා බන්ධන්ති, සීමාය සීමා සම්භින්නා නාම හොතී’’ති. පොරාණසීමාය ච එකදෙසං වා සකලපොරාණසීමං වා අන්තො කරිත්වා නවං සීමං බන්ධෙය්යුං, සීමාය සීමං අජ්ඣොත්ථරන්තෙන සම්මතා නාම ¶ . වුත්තඤ්හෙතං කඞ්ඛාවිතරණියං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) ‘‘සීමාය සීමං අජ්ඣොත්ථරන්තෙන සම්මතා නාම අත්තනො සීමාය පරෙසං සීමං අජ්ඣොත්ථරන්තෙන සම්මතා. සචෙ හි පරෙසං බද්ධසීමං සකලං වා තස්සා පදෙසං වා අන්තො කත්වා අත්තනො සීමං සම්මන්නන්ති, සීමාය සීමං අජ්ඣොත්ථරිතා නාම හොතී’’ති.

යස්මිං පදෙසෙ චත්තාරො භික්ඛූ නිසීදිත්වා කම්මං කාතුං න සක්කොන්ති, තත්ථ තතො පට්ඨාය යාව කෙසග්ගමත්තම්පි අඤ්ඤෙසං පොරාණබද්ධසීමප්පදෙසං අත්තනො සීමාය අන්තො කරොන්තො සීමාය සීමං සම්භින්දති නාම. චතුන්නං භික්ඛූනං නිසීදිතුං පහොනකට්ඨානතො පට්ඨාය යාව සකලම්පි අඤ්ඤෙසං පොරාණබද්ධසීමාපදෙසං අත්තනො සීමාය අන්තො කරොන්තො සීමාය සීමං අජ්ඣොත්ථරති නාම. වුත්තඤ්හෙතං කඞ්ඛාවිතරණියා ලීනත්ථපකාසනියං (කඞ්ඛා. අභි. ටී. නිදානවණ්ණනා) ‘‘තස්සා පදෙසන්ති තස්සා එකදෙසං, යත්ථ ඨත්වා චතූහි භික්ඛූහි කම්මං කාතුං සක්කා හොති, තාදිසං එකදෙසන්ති වුත්තං හොති. යත්ථ පන ඨිතෙහි කම්මං කාතුං න සක්කා, තාදිසං ¶ පදෙසං අන්තො කරිත්වා සීමාය සීමං සම්භින්දන්ති නාම, න තු අජ්ඣොත්ථරන්ති නාමාති ගහෙතබ්බ’’න්ති. විමතිවිනොදනියම්පි (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.148) ‘‘යත්ථ චතූහි භික්ඛූහි නිසීදිතුං න සක්කා, තත්තකතො පට්ඨාය යාව කෙසග්ගමත්තම්පි අත්තනො සීමාය කරොන්තා සම්භින්දන්ති, චතුන්නම්පි භික්ඛූනං පහොනකතො පට්ඨාය යාව සකලම්පි අන්තො කරොන්තා අජ්ඣොත්ථරන්තීති වෙදිතබ්බ’’න්ති වුත්තං.

එවං හොතු, තස්මිං ගාමසීමපරිච්ඡෙදෙ පොරාණකසීමාය විජ්ජමානාය විපත්තිද්වයමොචනත්ථං සීමාසමූහනනකම්මං සාත්ථකං, අවිජ්ජමානාය කථං සාත්ථකං භවෙය්යාති සඞ්කානිවත්තනත්ථං ¶ සීමාසමූහනනකම්මං අකත්වා අභිනවසීමාය බජ්ඣමානාය සඞ්කා උප්පජ්ජෙය්ය, භගවතො ධරමානකාලතො පට්ඨාය යාවජ්ජතනා ගණනපථං වීතික්කන්තා භික්ඛූ උපසම්පදාදිකම්මකරණත්ථං තස්මිං තස්මිං පදෙසෙ සීමං බන්ධන්ති. සා සීමා එත්ථ අත්ථි, එත්ථ නත්ථීති න සක්කා ජානිතුං, තස්මා ‘‘අම්හාකං සීමාබන්ධනට්ඨානෙ පොරාණකසීමා භවෙය්ය නු ඛො’’ති සඞ්කා භවෙය්ය, එවං සති සා අභිනවසීමා ච ආසඞ්කනීයා හොතීති සීමායං කතං උපසම්පදාදිකම්මම්පි ආසඞ්කනීයං හොති, තස්මා සඞ්කානිවත්තනත්ථං අභිනවසීමං බන්ධිතුකාමෙහි යතිපුඞ්ගවෙහි අවස්සං සීමාසමූහනනකම්මං කාතබ්බං හොති. සමූහනන්තෙහි පන ‘‘සීමං, භික්ඛවෙ, සමූහනන්තෙන පඨමං තිචීවරෙන අවිප්පවාසො සමූහන්තබ්බො, පච්ඡා සීමා සමූහන්තබ්බා’’ති (මහාව. 144) වචනතො පඨමං අවිප්පවාසසීමා සමූහනිතබ්බා, තතො සමානසංවාසකසීමා සමූහනිතබ්බා. තස්මිං සමූහනනකාලෙ ච ‘‘ඛණ්ඩසීමායං ඨත්වා අවිප්පවාසසීමා න සමූහන්තබ්බා, තථා අවිප්පවාසසීමාය ඨත්වා ඛණ්ඩසීමාපි. ඛණ්ඩසීමාය පන ඨිතෙන ඛණ්ඩසීමාව සමූහනිතබ්බා, තථා ඉතරාය ඨිතෙන ඉතරා’’ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 144) වචනතො ඛණ්ඩසීමායං ඨත්වාව ඛණ්ඩසීමා සමූහනිතබ්බා, මහාසීමායමෙව ඨත්වා මහාසීමා සමූහනිතබ්බා, අඤ්ඤිස්සා සීමාය ඨත්වා අඤ්ඤා සීමා න සමූහනිතබ්බා. අට්ඨකථායං අවිප්පවාසසීමාති මහාසීමං වදති තත්ථෙව යෙභුය්යෙන චීවරෙන විප්පවසනතො.

‘‘තත්ථ සචෙ ඛණ්ඩසීමඤ්ච අවිප්පවාසසීමඤ්ච ජානන්ති, සමූහනිතුඤ්චෙව බන්ධිතුඤ්ච සක්ඛිස්සන්ති. ඛණ්ඩසීමං පන ජානන්තා අවිප්පවාසං අජානන්තාපි සමූහනිතුඤ්චෙව බන්ධිතුඤ්ච සක්ඛිස්සන්ති. ඛණ්ඩසීමං පන අජානන්තා අවිප්පවාසංයෙව ජානන්තා චෙතියඞ්ගණබොධියඞ්ගණඋපොසථාගාරාදීසු නිරාසඞ්කට්ඨානෙසු ඨත්වා ¶ අප්පෙව නාම සමූහනිතුං සක්ඛිස්සන්ති, පටිබන්ධිතුං පන ¶ න සක්ඛිස්සන්තෙව. සචෙ බන්ධෙය්යුං, සීමාසම්භෙදං කත්වා විහාරං අවිහාරං කරෙය්යුං, තස්මා න සමූහනිතබ්බා. යෙ පන උභොපි න ජානන්ති, තෙනෙව සමූහනිතුං න බන්ධිතුං සක්ඛිස්සන්ති. අයඤ්හි සීමා නාම කම්මවාචාය වා අසීමා හොති සාසනන්තරධානෙන වා, න ච සක්කා සීමං අජානන්තෙහි කම්මවාචා කාතුං, තස්මා න සමූහනිතබ්බා, සාධුකං පන ඤත්වායෙව සමූහනිතබ්බා ච බන්ධිතබ්බා චා’’ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 144) වචනතො ‘‘ඉදානි සීමං සමූහනිස්සාමා’’ති පරිච්ඡින්නාය ගාමසීමාය අන්තො ඛණ්ඩසීමමහාසීමානං අත්ථිභාවං වා නත්ථිභාවං වා තාසං සීමානං පරිච්ඡෙදඤ්ච න ජානන්ති, එවං අජානන්තා භික්ඛූ තා පොරාණසීමායො සමූහනිතුං න සක්කුණෙය්යුං, පොරාණසීමං සමූහනිතුං අසක්කොන්තා ච කථං අභිනවසීමං බන්ධිතුං සක්කුණිස්සන්තීති පරම්පරෙහි ආචරියෙහි සම්මා විනිච්ඡිතං අනුලොමනයං නිස්සාය මහන්තං උස්සාහං කරිත්වා අඞ්ගං අපරිහාපෙත්වා සම්මා විහිතනයෙන පොරාණසීමං සමූහනිතුං සක්ඛිස්සන්ති.

කථං? තස්මිං සීමාසමූහනනකාලෙ යදි පකතිගාමසීමායං ආරද්ධං, තං පකතිගාමපරිච්ඡෙදං, යදි විසුංගාමසීමායං ආරද්ධං, තං විසුංගාමපරිච්ඡෙදං අඤ්ඤෙසං භික්ඛූනං අප්පවිසනත්ථාය සමන්තතො සුසංවිහිතාරක්ඛං කාරාපෙත්වා කම්මවාචං සාවෙතුං සමත්ථෙන බ්යත්තිබලසම්පන්නෙන විනයධරෙන සහ සමානසංවාසකෙ ලජ්ජිපෙසලෙ ඉමස්ස කම්මස්ස චතුවග්ගකරණීයත්තා චත්තාරො භික්ඛූ කම්මප්පත්තෙ භික්ඛූනං පකතත්තභාවස්ස දුබ්බිඤ්ඤෙය්යත්තා වා තතො අධිකප්පමාණෙ භික්ඛූ ගහෙත්වා ඉදානි බන්ධිතබ්බාය සීමාය නිමිත්තානං විහාරපරික්ඛෙපස්ස ච අන්තො ච සබ්බත්ථ බහි ච සමන්තා ලෙඩ්ඩුපාතමත්තෙ පදෙසෙ සබ්බත්ථ මඤ්චප්පමාණෙ මඤ්චප්පමාණෙ ඨානෙ හත්ථපාසං අවිජහිත්වා ¶ තිට්ඨන්තා, නිසීදන්තා වා හුත්වා පඨමං අවිප්පවාසසීමාසමූහනනකම්මවාචං, තතො සමානසංවාසකසීමාසමූහනනකම්මවාචං සාවෙත්වා සීමාය සමුග්ඝාතෙ කතෙ පොරාණසීමාසු විජ්ජමානාසුපි පච්ඡිමන්තෙන එකවීසතියා භික්ඛූනං නිසීදනාරහත්තා සීමාය මඤ්චප්පමාණෙ මඤ්චප්පමාණෙ ඨානෙ තිට්ඨන්තා භික්ඛූ අවස්සං තාසු සීමාසු තිට්ඨන්තා භවෙය්යුං, තස්මා සීමට්ඨා හුත්වා සීමාසමූහනනකම්මවාචං වත්වා තා සීමා සමූහනෙය්යුං. තතො පොරාණබද්ධසීමානං සමූහතත්තා ගාමසීමායෙව අවසිට්ඨා භවෙය්යාති. වුත්තඤ්හෙතං විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.144) ‘‘කෙචි පන ඊදිසෙසු විහාරෙසු ඡපඤ්චමත්තෙ භික්ඛූ ගහෙත්වා විහාරකොටිතො පට්ඨාය විහාරපරික්ඛෙපස්ස අන්තො ච බහි ච සමන්තා ලෙඩ්ඩුපාතෙ සබ්බත්ථ මඤ්චප්පමාණෙ මඤ්චප්පමාණෙ ඔකාසෙ නිරන්තරං ඨත්වා පඨමං අවිප්පවාසසීමං ¶ , තතො සමානසංවාසකසීමඤ්ච සමූහනනවසෙන සීමාය සමුග්ඝාතෙ කතෙ තස්මිං විහාරෙ ඛණ්ඩසීමාය මහාසීමාය ච විජ්ජමානත්තෙ සතිපි අවස්සං එකස්මිං මඤ්චට්ඨානෙ තාසං මජ්ඣගතා තෙ භික්ඛූ තා සමූහනෙය්යුං, තතො ගාමසීමා එව අවසිස්සෙය්යා’’ති.

‘‘සාධුකං පන ඤත්වායෙව සමූහනිතබ්බා චෙව බන්ධිතබ්බා චා’’ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 144) වචනතො සීමං ජානන්තායෙව සමූහනිතුං සක්ඛිස්සන්ති, කථං අජානන්තාති. ඉමස්මිං සීමාසමූහනනාධිකාරෙ සීමං වා සීමාපරිච්ඡෙදං වා ජානනභාවො අඞ්ගං න හොති, අන්තොසීමායං ඨිතභාවො, ‘‘සීමං සමූහනිස්සාමා’’ති කම්මවාචාකරණන්ති ඉදමෙව ද්වයං අඞ්ගං හොති, තස්මා ඉමිනා අඞ්ගද්වයෙන සම්පන්නෙ සති ඉමං අජානන්තාපි සමූහනිතුං සක්කොන්තීති. ඉමිනා අඞ්ගද්වයෙන සම්පන්නෙ සති සීමං අජානන්තානං සමූහනිතුං සමත්ථභාවො කථං විඤ්ඤාතබ්බොති? අට්ඨකථායං ‘‘ඛණ්ඩසීමං පන ජානන්තා අවිප්පවාසං අජානන්තාපි ¶ සමූහනිතුඤ්චෙව බන්ධිතුඤ්ච සක්ඛිස්සන්තී’’ති එවං මහාසීමාය පරිච්ඡෙදං අජානනට්ඨානෙපි සමූහනනස්ස වුත්තත්තා විමතිවිනොදනියම්පි (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.144) ‘‘න හෙත්ථ සීමාය, තප්පරිච්ඡෙදස්ස වා ජානනං අඞ්ගං, සීමාය පන අන්තොඨානං, ‘සමූහනිස්සාමා’ති කම්මවාචාකරණඤ්ච අඞ්ගං. අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 144) ‘ඛණ්ඩසීමං පන ජානන්තා අවිප්පවාසං අජානන්තාපි සමූහනිතුඤ්චෙව බන්ධිතුඤ්ච සක්ඛිස්සන්තී’ති එවං මහාසීමාය පරිච්ඡෙදස්ස අජානනෙපි සමූහනනස්ස වුත්තත්තා’’ති වුත්තං. තතො පොරාණබද්ධසීමානං සමූහතත්තා ගාමසීමායෙව අවසිට්ඨා භවෙය්යාති තස්මිං අවසිට්ඨාය තතො පරං කිං කාතබ්බන්ති. ගාමසීමාය අවසිට්ඨාය සති තං ගාමසීමං පුබ්බෙ වුත්තනයෙන සොධනං රක්ඛණඤ්ච කත්වා තිස්සං ගාමසීමායං ඛණ්ඩසීමං මහාසීමඤ්ච යථාරුචි බන්ධිතුං ලභති, සීමං අබන්ධිත්වාව කෙවලාය ගාමසීමාය උපසම්පදාදිසඞ්ඝකම්මඤ්ච කාතුම්පි ලභති.

වුත්තඤ්හි විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.144) – ‘‘ගාමසීමාය එව ච අවසිට්ඨාය තත්ථ යථාරුචි දුවිධම්පි සීමං බන්ධිතුඤ්චෙව උපසම්පදාදිකම්මං කාතුඤ්ච වට්ටතීති වදන්ති, තං යුත්තං විය දිස්සති, වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බ’’න්ති. තස්මා යදි සට්ඨිහත්ථායාමං චත්තාලීසහත්ථවිත්ථාරං ඛණ්ඩසීමමෙව කත්තුකාමා හොන්ති, එත්තකෙ පදෙසෙ මඤ්චට්ඨානං ගණ්හන්තො පමාණයුත්තකො මඤ්චොති සබ්බපච්ඡිමප්පමාණයුත්තො මඤ්චො. සො හි පකතිවිදත්ථියා නවවිදත්ථිකො, අට්ඨවිදත්ථිකො වා හොති. තතො ඛුද්දකො මඤ්චො සීසුපධානං ඨපෙත්වා පාදං පසාරෙත්වා ¶ නිපජ්ජිතුං නප්පහොතීති සබ්බපච්ඡිමමඤ්චස්ස ආයාමප්පමාණස්ස සමන්තපාසාදිකායං වුත්තත්තා තතො අධිකායාමොපි හොතියෙව. මඤ්චස්ස විත්ථාරො පන ආයාමස්ස උපඩ්ඪො හොති, තස්මා මඤ්චප්පමාණට්ඨානං ආයාමතො පඤ්චහත්ථං, විත්ථාරතො පඤ්චවිදත්ථිකන්ති ගහෙත්වා තෙන ¶ පමාණෙන ගණ්හන්තො සට්ඨිහත්ථායාමං සීමට්ඨානං චතුවීසතිමඤ්චකං හොති, චත්තාලීසහත්ථවිත්ථාරං අට්ඨමඤ්චකං හොති. එවං ගණ්හන්තො දක්ඛිණුත්තරායාමො මඤ්චො හොති, සට්ඨිහත්ථායාමං සීමට්ඨානං ද්වාදසමඤ්චකං හොති, චත්තාලීසහත්ථවිත්ථාරං සොළසමඤ්චකං හොති. එවං ගණ්හන්තො පාචීනපච්ඡිමායාමො මඤ්චො හොති. දුවිධෙපි ආයාමං විත්ථාරෙන ගුණිතං කරොන්තො සකලං අන්තොසීමට්ඨානං ද්වානහුත්තරසතමඤ්චකං හොති, බහිසීමට්ඨානම්පි සමන්තතො එකමඤ්චකං වා ද්විතිමඤ්චකං වා ගහෙතබ්බං. තෙන සහ ගණනං වඩ්ඪෙතබ්බං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.144) පන ‘‘සමන්තා ලෙඩ්ඩුපාතො’’ති වුත්තං, තං පන මහාසීමාබන්ධනකාලෙ විහාරපරික්ඛෙපස්ස බහිඋපචාරං සන්ධාය වුත්තං සියා. ඛණ්ඩසීමායපි දූරතො සමූහනනෙ දොසො නත්ථි, දුක්කරත්තා පන කාරකානං පමාණං ජානිතබ්බං. කල්යාණියං නාම සීමායං පන ආයාමතො ච විත්ථාරතො ච පඤ්චහත්ථප්පමාණං ඨානං එකකොට්ඨාසං කත්වා සමූහනති. තම්පි පච්ඡිමමඤ්චප්පමාණතො අධිකමෙවාති කත්වා කතං. ඉදානි අම්හෙති වුත්තට්ඨානං පන පකරණනයෙන සංසන්දනත්තා යුත්තතරන්ති දට්ඨබ්බං.

සමූහනනාකාරො පන එවං වෙදිතබ්බො – ඉදානි බන්ධිතබ්බාය සීමාය නිමිත්තානං අන්තො ච බහි ච යථාවුත්තනයෙන සමූහනිතබ්බසීමට්ඨානං ආදාසතලං විය සමං සුද්ධං විමලං කත්වා යථාවුත්තමඤ්චප්පමාණං මඤ්චප්පමාණං ඨානං අට්ඨපදකලෙඛං විය රජ්ජුනා වා දණ්ඩෙන වා ලෙඛං කාරාපෙත්වා ලෙඛානුසාරෙන තම්බමත්තිකචුණ්ණෙන වා සෙතමත්තිකචුණ්ණෙන වා වණ්ණවිසෙසං කාරාපෙත්වා පන්ති පන්ති කොට්ඨාසං කොට්ඨාසං කාරාපෙත්වා පුබ්බෙ වුත්තනයෙන ආරක්ඛං සොධනඤ්ච කාරාපෙත්වා ‘‘ඉදානි සීමං සමූහනිස්සාමා’’ති චත්තාරො ¶ වා තදුත්තරි වා සමානසංවාසකභික්ඛූ ගහෙත්වා පඨමපන්තියං පඨමකොට්ඨාසෙ මඤ්චට්ඨානෙ ඨත්වා පඨමං අවිප්පවාසසීමාසමූහනනකම්මවාචං, තතො සමානසංවාසකසීමාසමූහනනකම්මවාචං සාවෙත්වා තස්මිං කොට්ඨාසෙයෙව අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ඨිතට්ඨානං පරිවත්තෙත්වා පරිවත්තෙත්වා තික්ඛත්තුං වා සත්තක්ඛත්තුං වා සමූහනිත්වා තතො නික්ඛමිත්වා පඨමපන්තියංයෙව දුතියකොට්ඨාසෙ ඨත්වා තථෙව කත්වා තතො පඨමපන්තියංයෙව අනුලොමනයෙන යාව අන්තිමකොට්ඨාසා එකෙකස්මිං කොට්ඨාසෙ තථෙව කත්වා පඨමපන්තියා පරික්ඛීණාය දුතියපන්තියා අන්තිමකොට්ඨාසෙ ඨත්වා තථෙව කත්වා තතො පට්ඨාය දුතියපන්තියංයෙව පටිලොමනයෙන යාව ආදිකොට්ඨාසා ¶ තථෙව කත්වා එවං තතියපන්තිආදීසුපි එකදා අනුලොමතො එකදා පටිලොමතො ගන්ත්වා සබ්බාසු පන්තීසු සබ්බස්මිං කොට්ඨාසෙ පරික්ඛීණෙ ඉදං සීමාසමූහනනකම්මං නිට්ඨිතං නාම හොති. ‘‘චත්තාරො තදුත්තරි වා’’ති ඉදං පන ඉමස්ස කම්මස්ස චතුවග්ගකරණීයත්තා වුත්තං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.144) පන භික්ඛූනං පකතත්තභාවස්ස දුවිඤ්ඤෙය්යත්තා ලජ්ජීපෙසලභික්ඛූනඤ්ච දුල්ලභත්තා ‘‘ඡපඤ්චමත්තෙ’’ති වුත්තං.

කල්යාණීසීමායං පන සීහළදීපතො අභිනවසික්ඛං ගහෙත්වා නිවත්තන්තෙහි ගරහවිවාදමත්තම්පි අලභන්තෙහි ධම්මචෙතියරඤ්ඤා විචිනිත්වා ගහිතෙහි චුද්දසහි භික්ඛූහි කතන්ති පාසාණලෙඛායං ආගතං. රතනපූරනගරෙ පන සිරීසුධම්මරාජාධිපතිනාමකස්ස චූළඅග්ගරාජිනො කාලෙ මහාසීහළප්පත්තොති විස්සුතො සිරීසද්ධම්මකිත්තිනාමකො මහාථෙරවරො අත්තනො වසනට්ඨානස්ස අවිදූරෙ පබ්බතමත්ථකෙ සීමං බන්ධන්තො අත්තනො නිස්සිතකෙ අග්ගහෙත්වා අත්තනා ¶ අභිරුචිතෙ ලජ්ජිපෙසලබහුස්සුතසික්ඛාකාමභූතෙ අඤ්ඤෙ මහාථෙරෙ ගහෙත්වා අත්තචතුත්ථොව හුත්වා කම්මං කරොතීති වදන්ති. තං ඉමස්ස කම්මස්ස චතුවග්ගකරණීයත්තා තෙසඤ්ච ථෙරානං පකතත්තභාවෙ නිරාසඞ්කත්තා කතං භවෙය්ය, එවං සන්තෙපි භික්ඛූනං පකතත්තභාවස්ස දුබ්බිඤ්ඤෙය්යත්තා චතුවග්ගකරණීයකම්මස්ස අතිරෙකචතුවග්ගෙන කරණෙ දොසාභාවතො අතිරෙකභික්ඛූහි කතභාවො පසත්ථතරො හොති. තෙනෙව ච කාරණෙන විමතිවිනොදනීනාමිකායං විනයටීකායං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.144) ‘‘ඡපඤ්චමත්තෙ භික්ඛූ ගහෙත්වා’’ති වුත්තං, කල්යාණීසීමායඤ්ච චුද්දසහි භික්ඛූහි කතන්ති දට්ඨබ්බං. එවං නිට්ඨිතෙපි පන සීමාසමූහනනකම්මෙ නානාවාදානං නානාචරියානං නානානිකායානං නානාදෙසවාසිකානං භික්ඛූනං චිත්තාරාධනත්ථං ගරහවිවාදමොචනත්ථඤ්ච පුනප්පුනං තෙහිපි භික්ඛූහි තථෙව කාරාපෙතබ්බං. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං (පරි. අට්ඨ. 482-483; වි. සඞ්ග. අට්ඨ. 251) ‘‘පුනප්පුනං පන කාතබ්බං. තඤ්හි කුප්පස්ස කම්මස්ස කම්මං හුත්වා තිට්ඨති, අකුප්පස්ස ථිරකම්මභාවාය හොතී’’ති. තෙනෙව ච කාරණෙන හංසාවතීනගරෙ අනෙකපණ්ඩරහත්ථිසාමිමහාධම්මරාජා සහපුඤ්ඤකම්මභූතතො මහාචෙතියතො චතූසු දිසාසු සීමාසමූහනනකාලෙ රාමඤ්ඤදෙසවාසීහි මහාථෙරෙහි ච මරම්මදෙසවාසීහි මහාථෙරෙහි ච විසුං විසුං කාරාපෙසීති දට්ඨබ්බං.

යදි පන මහාසීමං බන්ධිතුකාමො හොති, තදා උසභමත්තං වා ද්විඋසභමත්තං වා තදුත්තරි වා පදෙසං සල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘එත්තකෙ ඨානෙ විහාරං කරිස්සාමා’’ති පරික්ඛෙපං කාරාපෙත්වා තස්ස විහාරපරික්ඛෙපස්ස ¶ අන්තො ච සබ්බත්ථ බහි ච සමන්තා ලෙඩ්ඩුපාතට්ඨානෙ මඤ්චප්පමාණෙ මඤ්චප්පමාණෙ ¶ ඔකාසෙ හෙට්ඨා වුත්තනයෙන පන්තිකොට්ඨාසෙ කත්වා කම්මප්පත්තෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං නිරන්තරං ඨත්වා පඨමං අවිප්පවාසසීමා තතො සමානසංවාසකසීමා ච සමූහනිතබ්බා. එවං සීමාය සමුග්ඝාතෙ කතෙ තස්මිං විහාරෙ ඛණ්ඩසීමාය මහාසීමාය ච විජ්ජමානත්තෙ සති අවස්සං එකස්මිං මඤ්චට්ඨානෙ තාසං මජ්ඣගතා තෙ භික්ඛූ තා සමූහනෙය්යුං, තතො ගාමසීමා එව අවසිස්සෙය්ය, තස්සං ගාමසීමායං ඛණ්ඩසීමාමහාසීමාවසෙන දුවිධා සීමා යථාරුචි බන්ධිතබ්බා. බන්ධනාකාරං පන උපරි වක්ඛාම.

කස්මා පන නිමිත්තානං බහිපි සීමාසමූහනනං කතං, නනු නිමිත්තානං අන්තොයෙව අභිනවසීමා ඉච්ඡිතබ්බාති තත්ථෙව සම්භෙදජ්ඣොත්ථරණවිමොචනත්ථං පොරාණකසීමාය සමූහනනං කාතබ්බන්ති? සච්චං, දුවිඤ්ඤෙය්යත්තා පන එවං කතන්ති දට්ඨබ්බං. දුවිඤ්ඤෙය්යො හි පොරාණකසීමාය විජ්ජමානාවිජ්ජමානභාවො, තස්මා යදි නිමිත්තානං අන්තොයෙව සීමාසමූහනනං කරෙය්ය, තතො බහි පොරාණකසීමා තිට්ඨෙය්ය, තතො අප්පමත්තකං ඨානං අන්තො පවිසෙය්ය, තං ඨානං කම්මවාචාපාඨකෙන සහ සීමාසමූහනනකාරකසඞ්ඝස්ස පතිට්ඨහනප්පහොනකං න භවෙය්ය, එවං සන්තෙ සා පොරාණකසීමා අසමූහතාව භවෙය්ය. තං සමූහතසඤ්ඤාය සීමාසම්මන්නනකාලෙ අන්තොනිමිත්තට්ඨානං සම්මන්නෙය්යුං, තං අසමූහතපොරාණසීමාකොටිපවිට්ඨත්තා සීමාය සීමං සම්භෙදදොසො, යදි පන තං ඨානං චතුන්නං නිසින්නප්පහොනකං භවෙය්ය, සීමාය සීමං අජ්ඣොත්ථරණදොසො, යදිපි අන්තො න පවිසති, නිරන්තරං ඵුට්ඨමත්තං හොති, එවම්පි සීමාසඞ්කරදොසොති ඉමස්මා දොසත්තයා විමොචනත්ථං නිමිත්තානං බහිපි සීමාසමූහනනං කතං. තෙනෙව විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.144) ‘‘බහි ච සමන්තා ලෙඩ්ඩුපාතෙ’’තිආදි වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං.

කෙචි ¶ පන ආචරියා සමන්තා නිමිත්තානං අන්තො රජ්ජුපසාරණං කත්වා අන්තො ඨත්වා රජ්ජුයා හෙට්ඨා පාදෙ පවෙසෙත්වා රජ්ජුතො බහි කිඤ්චිමත්තං ඨානං අතික්කමිත්වා සීමාසමූහනනං කරොන්ති, තදෙතං විචාරෙතබ්බං. පාදග්ගට්ඨපනමත්තෙන පොරාණසීමාසමුග්ඝාතො න හොති, අථ ඛො කම්මවාචාපාඨකෙන සහ කම්මපත්තසඞ්ඝස්ස පතිට්ඨානෙන කම්මවාචාය පාඨනෙන ච සමුග්ඝාතො හොති. වුත්තඤ්හි විමතිවිනොදනිප්පකරණෙ (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.144) ‘‘සීමාය පන අන්තොඨානං, ‘සමූහනිස්සාමා’ති කම්මවාචාය කරණඤ්චෙත්ථ අඞ්ග’’න්ති, තස්මා එකදෙසෙන අන්තොපවිට්ඨාය ¶ ච එකසම්බන්ධෙන ඨිතාය පොරාණකබද්ධසීමාය සමුග්ඝාතෙ අකතෙ වුත්තනයෙන දොසත්තයතො න මුච්චෙය්ය, තස්මා නිමිත්තතො බහිපි ඨත්වා සමූහනනකරණභාවොව පාසංසතරො හොති. අඤ්ඤෙ පන ආචරියා කම්මකාරකභික්ඛූනං පදවලඤ්ජසම්බන්ධං කත්වා සමූහනන්ති, තං ගරුකරණවසෙන කතන්ති ගය්හමානෙ දොසො නත්ථි. එකච්චෙ පන ථෙරා ‘‘කාරකසඞ්ඝස්ස අක්කන්තට්ඨානෙයෙව සීමා සමූහතා, න අනක්කන්තට්ඨානෙති සඤ්ඤාය පඨමතරං සාලං කරිත්වා පච්ඡා සීමාය සමූහතාය ථම්භට්ඨානෙ අක්කමිතුං න ලභති, තස්මා අසමූහතා සීමා’’ති වදන්ති.

පුබ්බෙපි සිරීඛෙත්තනගරෙ මහාසත්තධම්මරාජස්ස කාලෙ තෙන රඤ්ඤා කතස්ස නන්දනවිහාරස්ස පුරතො තස්ස රඤ්ඤො අග්ගමහෙසියා සීමාය පතිට්ඨාපිතාය පඨමං ජෙතවනසාලං කත්වා පච්ඡා සීමං සමූහනිංසු, තදා තස්මිං නගරෙ මහාරුක්ඛමූලිකො නාම එකො ගණපාමොක්ඛත්ථෙරො ‘‘සචෙ ථම්භං විජ්ඣිත්වා පාදෙ ඨපෙතුං සක්ඛිස්සාමි, එවං සන්තෙ අහං ආගච්ඡිස්සාමී’’ති වත්වා නාගච්ඡති. සබ්බෙ ථෙරා ‘‘න ථම්භමත්තෙන පොරාණසීමා තිට්ඨති, ථම්භස්ස සමන්තතො ඨත්වා ¶ කම්මවාචාය කතාය සීමා සමූහතා හොතී’’ති වත්වා තස්ස වචනං අග්ගහෙත්වා සමූහනිංසු චෙව බන්ධිංසු ච. හංසාවතීනගරෙ ධම්මචෙතියරඤ්ඤො කල්යාණියසීමාබන්ධනකාලෙපි පඨමං සාලං කරිත්වාව පච්ඡා සමූහනිංසු, න ච පාළිඅට්ඨකථාටීකාදීසු ‘‘පදවලඤ්ජසම්බන්ධං කත්වා සීමා සමූහනිතබ්බා’’ති පාඨො අත්ථි, ‘‘මඤ්චප්පමාණෙ මඤ්චප්පමාණෙ ඨානෙ’’ති (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.144) පන අත්ථි. පොරාණසීමාය අන්තො ඨත්වා එකස්මිං ඨානෙ සීමාසමූහනනකම්මවාචාය කතාය සකලාපි සීමා සමූහතාව හොති, තස්මා ‘‘පදවලඤ්ජසම්බන්ධං කත්වා සමූහනිතබ්බ’’න්ති වචනං පණ්ඩිතා න සම්පටිච්ඡන්ති. ඊදිසං පන වචනං ගරුකරණවසෙන වුත්තන්ති ගය්හමානෙ කිඤ්චාපි දොසො නත්ථි, තථාපි සිස්සානුසිස්සානං දිට්ඨානුගතිආපජ්ජනකාරණං හොති. තෙ හි ‘‘අම්හාකං ආචරියා එවං කථෙන්ති, එවං කරොන්තී’’ති දළ්හීකම්මවසෙන ගහෙත්වා තථා අකතෙ සීමා සමූහතා න හොතීති මඤ්ඤන්ති, තස්මා පකරණාගතනයවසෙනෙව කරණං වරං පසත්ථං හොතීති දට්ඨබ්බං.

අපරම්පි ඉමස්මිං සීමාසමූහනනාධිකාරෙ ධම්මගාරවෙහි විනයධරෙහි චින්තෙතබ්බං ගම්භීරං දුද්දසං ඨානං අත්ථි, තං කතමන්ති චෙ? ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තියොජනපරමං සීමං සම්මන්නිතු’’න්ති (මහාව. 140) වචනතො නානාගාමක්ඛෙත්තානි අවත්ථරිත්වා සම්මතා තියොජනිකාදිකායො ¶ මහාසීමායො භගවතා අනුඤ්ඤාතා අත්ථි, අථ එකං ගාමක්ඛෙත්තං සොධෙත්වා ආරක්ඛං දත්වා සීමාය සමූහතාය යදි තතො අඤ්ඤෙසු ගාමක්ඛෙත්තෙසු භික්ඛූ සන්ති, න ගාමසීමා බද්ධසීමං පරිච්ඡින්දිතුං සක්කොති, තස්මා තෙ භික්ඛූ තස්මිං කම්මෙ වග්ගං කරෙය්යුං, එවං සති සීමා සමූහතා න භවෙය්ය, තාය අසමූහතාය සති අභිනවසීමා සම්මන්නිතබ්බා න භවෙය්ය, ඉති ඉදං ඨානං දුජ්ජානං දුද්දසං, තස්මා පාසාණච්ඡත්තං විය භගවතො ¶ ආණං ගරුං කරොන්තෙහි ලජ්ජිපෙසලබහුස්සුතසික්ඛාකාමභූතෙහි විනයවිදූහි සුට්ඨු චින්තෙතබ්බන්ති.

ඉමස්මිං අධිකාරෙ චින්තෙන්තො ගවෙසන්තො විචිනන්තො ඉදං කාරණං දිස්සති – තියොජනිකාදිමහාසීමායො ඉද්ධිමන්තානං භික්ඛූනං ධරමානකාලෙ සන්නිපතිතුං වා විසොධෙතුං වා සක්කුණෙය්යභාවතො තමාරබ්භ භගවතා අනුජානිතා භවෙය්යුං. සබ්බස්මිං කාලෙ සබ්බස්මිං පදෙසෙ සබ්බෙ භික්ඛූ තාදිසං මහාසීමං සොධෙතුං වා සන්නිපතිතුං වා න සක්කා, න ච භගවා අසක්කුණෙය්යං අලබ්භනෙය්යං කාරණං වදෙය්ය. භගවතො ධරමානකාලෙ රාජගහනගරෙ අට්ඨාරස මහාවිහාරා එකසීමාව ධම්මසෙනාපතිසාරිපුත්තත්ථෙරෙන සම්මතාති. සීහළදීපෙ මහාවිහාරසීමා අනුරාධපුරං අන්තොකත්වා පවත්තා මහාමහින්දත්ථෙරෙන සම්මතාති ච පකරණෙසු දිස්සති, න තථා ඉමස්මිං නාම දෙසෙ ද්වියොජනිකා වා තියොජනිකා වා සීමා අසුකෙන භික්ඛුනා සම්මතාති දිස්සති. ඉමස්මිඤ්ච මරම්මදෙසෙ තාදිසානං සීමානං නත්ථිභාවො උපපරික්ඛිත්වා ජානිතබ්බො. තථා හි අනෙකසතඅනෙකසහස්සවස්සකාලතො උප්පන්නා බද්ධසීමා පාසාණථම්භනිමිත්තෙන සහ තස්මිං තස්මිං පදෙසෙ දිස්සන්ති. අරිමද්දනපුරෙ ච අනුරුද්ධමහාරාජෙන සම්මන්නාපිතා ද්වාසට්ඨයාධිකසතහත්ථායාමා සත්තචත්තාලීසාධිකසතහත්ථවිත්ථාරා මහාසීමා නිමිත්තෙන සහ දිස්සති. රතනපූරනගරෙ ච නරපතිජෙය්යසූරමහාරාජකාලෙ අට්ඨසත්තතාධිකචතුසතකලියුගෙ සම්මන්නිතා සීමා පාසාණලෙඛාය සද්ධිං දිස්සති. යදි තියොජනපරමාදිමහාසීමායො අත්ථි, පොරාණාචරියා නවං නවං බද්ධසීමං න බන්ධෙය්යුං, අථ ච පන බන්ධන්ති, තාසු ච නවසීමාසු උපසම්පදාදිසඞ්ඝකම්මං කරොන්ති, තතො එව ච ගණනපථමතික්කන්තා භික්ඛූ පරම්පරතො වඩ්ඪෙන්තා යාවජ්ජතනා ¶ සාසනං පතිට්ඨපෙන්ති. ඉමිනා ච කාරණෙන ඉමස්මිං පදෙසෙ තියොජනා සීමායො නත්ථීති විඤ්ඤායති.

අථ වා ‘‘විහාරපරික්ඛෙපස්ස අන්තො ච බහි ච සමන්තා ලෙඩ්ඩුපාතෙ’’ති විහාරපරික්ඛෙපස්ස අන්තො ච විහාරූපචාරභූතෙ බහි ලෙඩ්ඩුපාතෙ ච ඨානෙයෙව සීමාසමූහනනස්ස විමතිවිනොදනියං ¶ (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.144) වුත්තත්තාපි තාදිසා මහාසීමායො නත්ථීති විඤ්ඤායති. යදි අත්ථි, සීමාසමූහනනං පකරණාචරියා න කථෙය්යුං. කථෙන්තාපි සමන්තා තියොජනං ඨානං සොධෙත්වා සීමාසමූහනනං කරෙය්යුං, තථා පන අකථෙත්වා විහාරවිහාරූපචාරෙසුයෙව සීමාසමූහනනස්ස කථිතත්තා තියොජනිකාදයො මහාසීමායො නත්ථීති විඤ්ඤායති.

අථ වා ‘‘ඛණ්ඩසීමං පන ජානන්තා අවිප්පවාසං අජානන්තාපි සමූහනිතුඤ්චෙව බන්ධිතුඤ්ච සක්ඛිස්සන්තී’’ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 144) වචනතොපි තෙසු තෙසු ජනපදෙසු තියොජනිකාදිකායො මහාසීමායො නත්ථීති විඤ්ඤායති. කථං? යදි තාදිසා සීමායො අත්ථි, සකලම්පි තං සීමං අසොධෙත්වා සීමාසමූහනනං අට්ඨකථාචරියා න කථෙය්යුං, අථ ච පන ඛණ්ඩසීමං ජානන්තා අවිප්පවාසං අජානන්තාපි සීමං සමූහනිතුං බන්ධිතුඤ්ච සමත්ථභාවං කථෙන්ති, සා කථා ඛන්ධසීමාය සීමන්තරිකන්තරිතමත්තා හුත්වා තස්මිං ගාමක්ඛෙත්තෙ අවිප්පවාසසීමා භවෙය්ය, තස්මා තස්මිං ඨානෙ ඨත්වා සමූහනිතුං සමත්ථභාවෙන අට්ඨකථාචරියෙහි කථීයති, න නානාගාමක්ඛෙත්තානි අවත්ථරිත්වා සම්මතාය තියොජනිකාදිභෙදාය සීමාය අඤ්ඤෙසු ගාමක්ඛෙත්තෙසු අඤ්ඤෙසු භික්ඛූසු සන්තෙසුපි සමූහනිතුං සමත්ථභාවෙන, තෙන ඤායති ‘‘න ¶ සබ්බෙසු ඨානෙසු තියොජනිකාදිභෙදායො මහාසීමායො න සන්තී’’ති. ඊදිසානි කාරණානි භගවතො ආණං ගරුං කරොන්තෙහි විනයත්ථවිදූහි විනයධරෙහි පුනප්පුනං චින්තෙතබ්බානි උපපරික්ඛිතබ්බානි, ඉතො අඤ්ඤානිපි කාරණානි ගවෙසිතබ්බානීති.

ඉතො පරම්පි ‘‘සචෙ අඤ්ඤානිපි ගාමක්ඛෙත්තානි අන්තොකාතුකාමා, තෙසු ගාමෙසු යෙ භික්ඛූ වසන්ති, තෙහිපි ආගන්තබ්බ’’න්තිආදිවචනතො (මහාව. අට්ඨ. 138) එකස්මිංයෙව ගාමක්ඛෙත්තෙ සීමං න බන්ධන්ති, අථ ඛො අඤ්ඤානිපි ගාමක්ඛෙත්තානි අන්තොකරිත්වාපි බන්ධන්ති, තස්මා ඉදානි සම්මන්නිතබ්බාය සීමාය නිස්සයභූතං පකතිගාමක්ඛෙත්තං වා විසුංගාමක්ඛෙත්තං වා සොධිතන්ති මනසි න කාතබ්බං. කඞ්ඛච්ඡෙදනත්ථං සීමාසමූහනනකම්මවාචාභණනසමයෙ තෙන ගාමක්ඛෙත්තෙන සම්බන්ධෙසු අඤ්ඤෙසු ගාමක්ඛෙත්තෙසු වසන්තෙ භික්ඛූපි යාචිත්වා තතො ගාමක්ඛෙත්තතො බහි දූරෙ වාසාපෙතබ්බා. එවඤ්හි කරොන්තෙ අඤ්ඤානි ගාමක්ඛෙත්තානි අන්තොකරිත්වා පොරාණසීමාය විජ්ජමානායපි තෙ වග්ගං කාතුං න සක්කොන්ති. තතො සීමාසමූහනනකම්මවාචා සම්පජ්ජති, තස්මා එවරූපො සුඛුමො නිපුණො අත්ථො විනයධරෙහි චින්තෙතබ්බො. එවං සීමාසමූහනනවිධානෙන ¶ සීමාය සීමං සම්භින්දන්තෙන සම්මතා, සීමාය සීමං අජ්ඣොත්ථරන්තෙන සම්මතාති වුත්තෙහි ද්වීහි විපත්තිදොසෙහි මුත්තා හොති.

තතො ‘‘අතිඛුද්දිකා අතිමහන්තී’’ති (පරි. 486) වුත්තෙහි විපත්තිදොසෙහි විමුච්චනත්ථං සීමාය පමාණං ජානිතබ්බං. කථං? සීමා නාම එකවීසතියා භික්ඛූනං නිසීදිතුං අප්පහොන්තෙ සති අතිඛුද්දිකා නාම හොති, සම්මතාපි සීමා න හොති. තියොජනතො පරං කෙසග්ගමත්තම්පි ඨානං අන්තො කරොන්තෙ සති අතිමහතී නාම හොති, සම්මතාපි සීමා න හොති ¶ , තස්මා එකවීසතියා භික්ඛූනං නිසීදනප්පහොනකතො පට්ඨාය තියොජනං අනතික්කමිත්වා යත්ථ යං පමාණං සඞ්ඝො ඉච්ඡති, තත්ථ තං පමාණං කත්වා සීමා සම්මන්නිතබ්බා. කථං විඤ්ඤායතීති චෙ? ‘‘තත්ථ අතිඛුද්දිකා නාම යත්ථ එකවීසති භික්ඛූ නිසීදිතුං න සක්කොන්ති. අතිමහන්තී නාම අන්තමසො කෙසග්ගමත්තෙනපි තියොජනං අතික්කමිත්වා සම්මතා’’ති කඞ්ඛාවිතරණියං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) වචනතො විඤ්ඤායති. එවං සීමාය පමාණග්ගහණෙන ‘‘අතිඛුද්දිකා අතිමහන්තී’’ති වුත්තෙහි ද්වීහි දොසෙහි මුත්තා හොති.

තතො ‘‘ඛණ්ඩනිමිත්තා ඡායානිමිත්තා අනිමිත්තා’’ති (පරි. 486) වුත්තෙහි තීහි විපත්තිදොසෙහි විමුච්චනත්ථං නිමිත්තකිත්තනං කාතබ්බං, තත්ථ අසම්බන්ධකිත්තනෙන නිමිත්තා සීමා ඛණ්ඩනිමිත්තා නාම. කථං? සීමාය චතූසු දිසාසු ඨපිතනිමිත්තෙසු පුරත්ථිමදිසාය නිමිත්තං කිත්තෙත්වා අනුක්කමෙන දක්ඛිණපච්ඡිමඋත්තරදිසාසු නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා පුන පුරත්ථිමදිසාය නිමිත්තං කිත්තෙතබ්බං, එවං කතෙ අඛණ්ඩනිමිත්තා නාම හොති. යදි පන පුරත්ථිමදිසාය නිමිත්තං කිත්තෙත්වා අනුක්කමෙන දක්ඛිණපච්ඡිමඋත්තරදිසාසු නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා ඨපෙති, පුන පුරත්ථිමදිසාය නිමිත්තං න කිත්තෙති, එවං ඛණ්ඩනිමිත්තා නාම හොති. අපරාපි ඛණ්ඩනිමිත්තා නාම යා අනිමිත්තුපගපාසාණං වා බහිසාරරුක්ඛං වා ඛාණුකං වා පංසුපුඤ්ජං වා අන්තරා එකං නිමිත්තං කත්වා සම්මතා. පබ්බතච්ඡායාදීසු යං කිඤ්චි ඡායං නිමිත්තං කත්වා සම්මතා ඡායානිමිත්තා නාම. සබ්බසො නිමිත්තං අකිත්තෙත්වා සම්මතා අනිමිත්තා නාම. ඉමෙහි තීහි දොසෙහි විමුච්චනත්ථාය නිමිත්තකිත්තනං කාතබ්බං.

කථං? කම්මවාචාය පොරාණසීමාසමූහනනං කත්වා පරිසුද්ධාය කෙවලාය ගාමසීමාය සඞ්ඝෙන ¶ යථාජ්ඣාසයං ගහිතප්පමාණස්ස ¶ සීමමණ්ඩලස්ස චතූසු වා දිසාසු අට්ඨසු වා දිසාසු නිමිත්තුපගෙ හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙන ද්වත්තිංසපලගුළපිණ්ඩප්පමාණෙ, උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදෙන හත්ථිප්පමාණතො ඌනප්පමාණෙ පාසාණෙ ඨපෙත්වා නිමිත්තානං අන්තො ඨිතෙන කම්මවාචාපාඨකෙන විනයධරෙන ‘‘පුරත්ථිමාය දිසාය කිං නිමිත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බං. අඤ්ඤෙන ‘‘පාසාණො, භන්තෙ’’ති වත්තබ්බං. පුන විනයධරෙන ‘‘එසො පාසාණො නිමිත්ත’’න්ති වත්වා කිත්තෙතබ්බං. ඉමිනා නයෙන සීමමණ්ඩලං පදක්ඛිණං කරොන්තෙන ‘‘පුරත්ථිමාය අනුදිසාය, දක්ඛිණාය දිසාය, දක්ඛිණාය අනුදිසාය, පච්ඡිමාය දිසාය, පච්ඡිමාය අනුදිසාය, උත්තරාය දිසාය, උත්තරාය අනුදිසාය කිං නිමිත්තං? පාසාණො, භන්තෙ. එසො පාසාණො නිමිත්ත’’න්ති කිත්තෙත්වා පුන ‘‘පුරත්ථිමාය දිසාය කිං නිමිත්තං? පාසාණො, භන්තෙ. එසො පාසාණො නිමිත්ත’’න්ති කිත්තෙත්වා නිට්ඨපෙතබ්බං. වුත්තඤ්හි කඞ්ඛාවිතරණියං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) ‘‘ඛණ්ඩනිමිත්තා නාම අඝටිතනිමිත්තා වුච්චතී’’තිආදි. එවං නිමිත්තකිත්තනෙන ‘‘ඛණ්ඩනිමිත්තා ඡායානිමිත්තා අනිමිත්තා’’ති වුත්තෙහි තීහි විපත්තිදොසෙහි විමුත්තා හොති.

තතො පරං ‘‘බහිසීමෙ ඨිතසම්මතා’’ති (පරි. 486) වුත්තවිපත්තිදොසතො විමුච්චනත්ථං සීමාසම්මුතිකම්මවාචාපාඨකාලෙ සඞ්ඝස්ස ඨිතට්ඨානං ජානිතබ්බං. කථං? යදි නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා සඞ්ඝො නිමිත්තානං බහි ඨත්වා කම්මවාචාය සීමං සම්මන්නති, බහිසීමෙ ඨිතසම්මතා නාම හොති, සීමා න හොති, තස්මා නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා සඞ්ඝෙන නිමිත්තානං අන්තො ඨත්වා කම්මවාචාය සීමා සම්මන්නිතබ්බා. වුත්තඤ්හෙතං කඞ්ඛාවිතරණියං ‘‘බහිසීමෙ ඨිතසම්මතා නාම නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා නිමිත්තානං බහි ඨිතෙන සම්මතා’’ති. එවං සීමාසම්මන්නනට්ඨානනියමෙන ‘‘බහිසීමෙ ඨිතසම්මතා’’ති (පරි. 486) වුත්තවිපත්තිදොසතො මුත්තා හොති.

තතො ¶ පරං ‘‘නදියං සම්මතා, සමුද්දෙ සම්මතා, ජාතස්සරෙ සම්මතා’’ති (පරි. 486) වුත්තෙහි තීහි විපත්තිදොසෙහි ච විමුච්චනත්ථං එවං මනසි කාතබ්බං – ‘‘සබ්බා, භික්ඛවෙ, නදී අසීමා, සබ්බො සමුද්දො අසීමො, සබ්බො ජාතස්සරො අසීමො’’ති (මහාව. 147) භගවතා වචනතො නදීසමුද්දජාතස්සරෙසු සම්මතා සීමා න හොති, පොරාණසීමවිගතාය සුද්ධාය ගාමසීමාය සම්මතා එව සීමා හොති, තස්මා ගාමසීමායමෙව බද්ධසීමා සම්මන්නිතබ්බා, න නදීආදීසූති. වුත්තඤ්හි කඞ්ඛාවිතරණියං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) ‘‘නදියා සමුද්දෙ ජාතස්සරෙ සම්මතා නාම එතෙසු නදීආදීසු සම්මතා’’තිආදි. එත්තාවතා ‘‘අයං සීමා අතිඛුද්දිකා ¶ , අතිමහන්තී, ඛණ්ඩනිමිත්තා, ඡායානිමිත්තා, අනිමිත්තා, බහිසීමෙ ඨිතසම්මතා, නදියං සම්මතා, සමුද්දෙ සම්මතා, ජාතස්සරෙ සම්මතා, සීමාය සීමං සම්භින්දන්තෙන සම්මතා, සීමාය සීමං අජ්ඣොත්ථරන්තෙන සම්මතා’’ති (පරි. 486) වුත්තෙහි එකාදසහි දොසෙහි විමුත්තා හුත්වා ‘‘අබ්භා මහිකා ධූමො රජො රාහූ’’ති වුත්තෙහි පඤ්චහි උපක්කිලෙසෙහි මුත්තං චන්දමණ්ඩලං විය, සූරියමණ්ඩලං විය ච සුපරිසුද්ධා හොති.

තිවිධසම්පත්ති නාම නිමිත්තසම්පත්තිපරිසසම්පත්තිකම්මවාචාසම්පත්තියො. තාසු ‘‘පබ්බතනිමිත්තං පාසාණනිමිත්තං වනනිමිත්තං රුක්ඛනිමිත්තං මග්ගනිමිත්තං වම්මිකනිමිත්තං නදීනිමිත්තං උදකනිමිත්ත’’න්ති (මහාව. 138) වුත්තෙසු අට්ඨසු නිමිත්තෙසු තස්සං තස්සං දිසායං යථාලද්ධානි නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා සම්මන්නිතබ්බා. වුත්තඤ්හි කඞ්ඛාවිතරණියං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) ‘‘පුරත්ථිමාය දිසාය කිංනිමිත්තං? පාසාණො, භන්තෙ. එසො පාසාණො නිමිත්තන්තිආදිනා නයෙන කිත්තෙත්වා සම්මතා’’ති. තෙසු ච අට්ඨසු නිමිත්තෙසු රුක්ඛනිමිත්තාදීනං යථාජ්ඣාසයට්ඨානෙසු දුල්ලභභාවතො වඩ්ඪිත්වා ද්වින්නං බද්ධසීමානං සඞ්කරකරණතො ච පාසාණනිමිත්තස්ස පන තථා ¶ සඞ්කරකරණාභාවතො යථිච්ඡිතට්ඨානං ආහරිත්වා ඨපෙතුං සුකරභාවතො ච සීමං බන්ධන්තෙහි භික්ඛූහි සීමමණ්ඩලස්ස සමන්තා නිමිත්තූපගා පාසාණා ඨපෙතබ්බා. තෙන වුත්තං මහාවග්ගට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 138) ‘‘තං බන්ධන්තෙහි සමන්තා නිමිත්තූපගා පාසාණා ඨපෙතබ්බා’’ති. විමතිවිනොදනියඤ්ච (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.138) ‘‘නිමිත්තූපගා පාසාණා ඨපෙතබ්බාති ඉදං යථාරුචිතට්ඨානෙ රුක්ඛනිමිත්තාදීනං දුල්ලභතායා’’තිආදි. එත්තාවතා නිමිත්තසම්පත්තිසඞ්ඛාතං පඨමඞ්ගං සූපපන්නං හොති.

තතො සීමාසම්මුතිකරණත්ථං සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන චත්තාරො භික්ඛූ සන්නිපතිත්වා යාවතා තස්මිං ගාමෙ බද්ධසීමං වා නදීසමුද්දජාතස්සරෙ වා අනොක්කමිත්වා ඨිතා භික්ඛූ සන්ති, සබ්බෙ තෙ හත්ථපාසෙ වා කත්වා ඡන්දං වා ආහරිත්වා යා සීමා සම්මතා, සා පරිසසම්පත්තියුත්තා නාම හොති. තෙන වුත්තං කඞ්ඛාවිතරණියං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) ‘‘පරිසසම්පත්තියුත්තා නාම සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන චතූහි භික්ඛූහි සන්නිපතිත්වා’’තිආදි. අථ තං සීමං බන්ධන්තා භික්ඛූ සාමන්තවිහාරෙසු වසන්තෙ භික්ඛූ තස්ස තස්ස විහාරස්ස සීමාපරිච්ඡෙදං පුච්ඡිත්වා යෙ බද්ධසීමවිහාරා, තෙසං සීමාය සීමන්තරිකං ඨපෙත්වා, යෙ අබද්ධසීමවිහාරා, තෙසං සීමාය උපචාරං ඨපෙත්වා දිසාචාරිකභික්ඛූනං නිස්සඤ්චාරසමයෙ යදි එකස්මිංයෙව ගාමක්ඛෙත්තෙ සීමං බන්ධිතුකාමා ¶ , තස්මිං යෙ භික්ඛූ බද්ධසීමවිහාරා, තෙසං පෙසෙතබ්බං ‘‘අජ්ජ මයං සීමං බන්ධිස්සාම, තුම්හෙ සකසකසීමාපරිච්ඡෙදතො මා නික්ඛමථා’’ති. යෙ අබද්ධසීමවිහාරා, තෙ සබ්බෙ එකජ්ඣං සන්නිපාතාපෙතබ්බා, ඡන්දාරහානං ඡන්දො ආහරිතබ්බො.

යදි අඤ්ඤං ගාමක්ඛෙත්තම්පි අන්තොකත්තුකාමා, තත්ථ නිවාසිනො භික්ඛූ සමානසංවාසකසීමාසම්මන්නනකාලෙ ආගන්තුම්පි ¶ අනාගන්තුම්පි වට්ටන්ති. අවිප්පවාසසීමාසම්මන්නනකාලෙ පන අන්තොනිමිත්තගතෙහි භික්ඛූහි ආගන්තබ්බං, අනාගච්ඡන්තානං ඡන්දො ආහරිතබ්බො. වුත්තඤ්හෙතං සමන්තපාසාදිකායං (මහාව. අට්ඨ. 138) ‘‘තං බන්ධිතුකාමෙහි සාමන්තවිහාරෙසු භික්ඛූ’’තිආදි. එවං භික්ඛූසු සන්නිපතිතෙසු ඡන්දාරහානං ඡන්දෙ ආහටෙ තෙසු තෙසු මග්ගෙසු නදීතිත්ථගාමද්වාරාදීසු ච ආගන්තුකභික්ඛූනං සීඝං සීඝං හත්ථපාසානයනත්ථඤ්ච බහිසීමකරණත්ථඤ්ච ආරාමිකසාමණෙරෙ ඨපෙත්වා භෙරිසඤ්ඤං වා සඞ්ඛසඤ්ඤං වා කාරාපෙත්වා නිමිත්තකිත්තනානන්තරං වුත්තාය ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො’’තිආදිකාය (මහාව. 139) කම්මවාචාය සීමා බන්ධිතබ්බා. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 138) ‘‘එවං සන්නිපතිතෙසු පන භික්ඛූසූ’’තිආදි. එත්තාවතා පරිසසම්පත්තිසඞ්ඛාතං දුතියඞ්ගං සූපපන්නං හොති.

තතො පරං කම්මවාචාපාඨසමයෙ ‘‘සීමං, භික්ඛවෙ, සම්මන්නන්තෙන පඨමං සමානසංවාසකසීමා සම්මන්නිතබ්බා, පච්ඡා තිචීවරෙන අවිප්පවාසො සම්මන්නිතබ්බො’’ති (මහාව. 144) වචනතො පඨමං සමානසංවාසකසීමා සම්මන්නිතබ්බා, පච්ඡා අවිප්පවාසසීමා සම්මන්නිතබ්බා, සමානසංවාසකකම්මවාචාපරියොසානෙයෙව නිමිත්තානි බහි කත්වා නිමිත්තානං අන්තොපමාණෙනෙව සමානසංවාසකසීමා චතුනහුතාධිකද්විලක්ඛයොජනපුථුලං මහාපථවිං විනිවිජ්ඣිත්වා පථවීසන්ධාරකඋදකං පරියන්තං කත්වා ගතා. තෙන වුත්තං සමන්තපාසාදිකායං ‘‘කම්මවාචාපරියොසානෙයෙව…පෙ… ගතා හොතී’’ති. අවිප්පවාසකම්මවාචාපරියොසානෙ අවිප්පවාසසීමා යදි අන්තොසීමාය ගාමො අත්ථි, ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්ච මුඤ්චිත්වා සමානසංවාසකසීමාය ගතපරිච්ඡෙදෙනෙව ගතා. ඉති තිචීවරෙන අවිප්පවාසසීමා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්ච න අවත්ථරති, සමානසංවාසකසීමාව අවත්ථරති, සමානසංවාසකසීමා අත්තනො ධම්මතාය ¶ ගච්ඡති. අවිප්පවාසසීමා පන යත්ථ සමානසංවාසකසීමා, තත්ථෙව ගච්ඡති. තෙන වුත්තං සමන්තපාසාදිකායං ‘‘ඉති භික්ඛූනං අවිප්පවාසසීමා…පෙ… ගච්ඡතී’’ති. තස්මා –

‘‘සුණාතු ¶ මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, යාවතා සමන්තා නිමිත්තා කිත්තිතා. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො එතෙහි නිමිත්තෙහි සීමං සම්මන්නෙය්ය සමානසංවාසං එකූපොසථං, එසා ඤත්ති.

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, යාවතා සමන්තා නිමිත්තා කිත්තිතා, සඞ්ඝො එතෙහි නිමිත්තෙහි සීමං සම්මන්නති සමානසංවාසං එකූපොසථං. යස්සායස්මතො ඛමති එතෙහි නිමිත්තෙහි සීමාය සම්මුති සමානසංවාසාය එකූපොසථාය, සො තුණ්හස්ස. යස්ස නක්ඛමති, සො භාසෙය්ය. සම්මතා සා සීමා සඞ්ඝෙන එතෙහි නිමිත්තෙහි සමානසංවාසා එකූපොසථා, ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී. එවමෙතං ධාරයාමී’’ති (මහාව. 139).

එසා සමානසංවාසකකම්මවාචා,

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, යා සා සඞ්ඝෙන සීමා සම්මතා සමානසංවාසා එකූපොසථා. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො තං සීමං තිචීවරෙන අවිප්පවාසං සම්මන්නෙය්ය ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්ච, එසා ඤත්ති.

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, යා සා සඞ්ඝෙන සීමා සම්මතා සමානසංවාසා එකූපොසථා. සඞ්ඝො තං සීමං තිචීවරෙන අවිප්පවාසං සම්මන්නති ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්ච. යස්සායස්මතො ඛමති එතිස්සා සීමාය තිචීවරෙන අවිප්පවාසසම්මුති ඨපෙත්වා ¶ ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්ච, සො තුණ්හස්ස. යස්ස නක්ඛමති, සො භාසෙය්ය. සම්මතා සා සීමා සඞ්ඝෙන තිචීවරෙන අවිප්පවාසා ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්ච, ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී. එවමෙතං ධාරයාමී’’ති (මහාව. 144).

එසා අවිප්පවාසකම්මවාචා ඤත්තිදොසඅනුස්සාවනාදොසෙ අනුට්ඨපෙත්වා සුට්ඨු භණිතබ්බා. එත්තාවතා කම්මවාචාසම්පත්තිසඞ්ඛාතං තතියඞ්ගං සූපපන්නං හොති.

එවමයං සීමා අන්තො මණිවිමානං බහි රජතපරික්ඛිත්තං විමානසාමිකදෙවපුත්තොති ඉමෙහි තීහි අඞ්ගෙහි සම්පන්නං චන්දමණ්ඩලං විය, අන්තො කනකවිමානං බහි ඵලිකපරික්ඛිත්තං විමානසාමිකදෙවපුත්තොති ¶ ඉමෙහි තීහි අඞ්ගෙහි සම්පන්නං සූරියමණ්ඩලං විය ච නිමිත්තසම්පත්තිපරිසසම්පත්තිකම්මවාචාසම්පත්තිසඞ්ඛාතෙහි තීහි අඞ්ගෙහි සම්පන්නා හුත්වා අතිවිය සොභති විරොචති, ජිනසාසනස්ස චිරට්ඨිතිකාරණභූතා හුත්වා තිට්ඨතීති දට්ඨබ්බං. වුත්තඤ්හෙතං උපොසථක්ඛන්ධකපාළියං ‘‘සීමං, භික්ඛවෙ, සම්මන්නන්තෙන පඨමං සමානසංවාසකසීමා සම්මන්නිතබ්බා’’තිආදි.

‘‘නිමිත්තෙන නිමිත්තං සම්බන්ධිත්වා’’ති එත්ථ පන පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව පුරත්ථිමදිසතො පට්ඨාය පදක්ඛිණං කත්වා සබ්බනිමිත්තානි කිත්තෙත්වා උත්තරානුදිසං පත්වා තත්ථෙව අට්ඨපෙත්වා පුබ්බෙ කිත්තිතං පුරත්ථිමදිසාය නිමිත්තං පුන කිත්තෙත්වා සම්මතාති අත්ථො. එවං සම්මතා අයං සීමා එකාදසහි විපත්තීහි මුත්තා, තීහි සම්පත්තීහි සමන්නාගතා හුත්වා සබ්බාකාරසම්පන්නා පඤ්චවස්සසහස්සපරිමාණකාලං අපරිමාණං භික්ඛූනං අපලොකනාදිචතුබ්බිධකම්මකරණට්ඨානභූතා බද්ධසීමා හොතීති දට්ඨබ්බා.

යදි ¶ පන සඛණ්ඩසීමං මහාසීමං බන්ධිතුකාමා, පුබ්බෙ වුත්තනයෙන සුට්ඨු සොධෙත්වා සමූහනිතපොරාණසීමාය කෙවලාය පකතිගාමසීමාය වා විසුංගාමසීමාය වා බන්ධිතබ්බා, තාසු ච ද්වීසු සීමාසුපබ්බජ්ජුපසම්පදාදීනං සඞ්ඝකම්මානං සුඛකරණත්ථං සීමා පඨමං බන්ධිතබ්බා, තං පන බන්ධන්තෙහි වත්තං ජානිතබ්බං. සචෙ හි බොධිචෙතියභත්තසාලාදීනි සබ්බවත්ථූනි පතිට්ඨාපෙත්වා කතවිහාරෙ බන්ධන්ති, විහාරමජ්ඣෙ බහූනං සමොසරණට්ඨානෙ අබන්ධිත්වා විහාරපච්චන්තෙ විවිත්තොකාසෙ බන්ධිතබ්බා. අකතවිහාරෙ බන්ධන්තෙහි බොධිචෙතියාදීනං සබ්බවත්ථූනං පතිට්ඨානං සල්ලක්ඛෙත්වා යථා පතිට්ඨිතෙසු වත්ථූසු විහාරපච්චන්තෙ විවිත්තොකාසෙ හොති, එවං බන්ධිතබ්බා. තථා හි වුත්තං සමන්තපාසාදිකායං (මහාව. අට්ඨ. 138) ‘‘ඉමං පන සමානසංවාසකසීමං සම්මන්නන්තෙහී’’තිආදි.

කිත්තකප්පමාණා පන ඛණ්ඩසීමා බන්ධිතබ්බාති? හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙන සචෙ එකවීසති භික්ඛූ ගණ්හාති, වට්ටති, තතො ඔරං න වට්ටති. පරං භික්ඛුසහස්සං ගණ්හන්තීපි වට්ටති. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං (මහාව. 138) ‘‘සා හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙනා’’තිආදි. එකවීසති භික්ඛූති ච නිසින්නෙ සන්ධාය වුත්තං, ඉදඤ්ච අබ්භානකරණකාලෙ කම්මාරහභික්ඛුනා සද්ධිං වීසතිගණස්ස සඞ්ඝස්ස නිසීදනප්පහොනකත්ථං වුත්තං. වුත්තඤ්හි විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.138) ‘‘එකවීසති ¶ භික්ඛූ’’තිආදි. තං ඛණ්ඩසීමං බන්ධන්තෙහි භික්ඛූහි සීමමාළකස්ස සමන්තා නිමිත්තූපගා පාසාණා ඨපෙතබ්බා. අන්තොඛණ්ඩසීමායමෙව ඨත්වා ඛණ්ඩසීමා බන්ධිතබ්බා. ‘‘එසො පාසාණො නිමිත්ත’’න්ති එවං නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා කම්මවාචාය සීමා බන්ධිතබ්බා, තස්සායෙව සීමාය දළ්හීකම්මත්ථං අවිප්පවාසකම්මවාචා කාතබ්බා. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 138) ‘‘තං බන්ධන්තෙහී’’තිආදි. එවං ඛණ්ඩසීමං සම්මන්නිත්වා බහි සීමන්තරිකපාසාණා ඨපෙතබ්බා. සීමන්තරිකා පච්ඡිමකොටියා එකරතනප්පමාණා ¶ වට්ටති, විදත්ථිප්පමාණාපි චතුරඞ්ගුලප්පමාණාපි වට්ටති. සචෙ පන විහාරො මහා හොති, ද්වෙපි තිස්සොපි තතුත්තරිපි ඛණ්ඩසීමායො බන්ධිතබ්බා. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං ‘‘සීමං සම්මන්නිත්වා’’තිආදි.

එවං ඛණ්ඩසීමං සම්මන්නිත්වා මහාසීමාසම්මුතිකාලෙ ඛණ්ඩසීමතො නික්ඛමිත්වා මහාසීමාය ඨත්වා සමන්තා අනුපරියායන්තෙහි සීමන්තරිකපාසාණා කිත්තෙතබ්බා, තතො අවසෙසනිමිත්තානි කිත්තෙත්වා හත්ථපාසං අවිජහන්තෙහි කම්මවාචාය සමානසංවාසකසීමං සම්මන්නිත්වා තස්ස දළ්හීකම්මත්ථං අවිප්පවාසකම්මවාචාපි කාතබ්බා. තථා හි වුත්තං අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 138) ‘‘එවං ඛණ්ඩසීමං සම්මන්නිත්වා’’තිආදි.

‘‘සමන්තා අනුපරියායන්තෙහි සීමන්තරිකපාසාණා කිත්තෙතබ්බා’’ති වුත්තං. කථං කිත්තෙතබ්බාති? දක්ඛිණතො අනුපරියායන්තෙනෙව කිත්තෙතබ්බා. තථා හි ඛණ්ඩසීමතො පච්ඡිමාය දිසාය පුරත්ථාභිමුඛෙන ඨත්වා ‘‘පුරත්ථිමාය දිසාය කිං නිමිත්ත’’න්ති තත්ථ සබ්බානි නිමිත්තානි අනුක්කමෙන කිත්තෙත්වා තථා උත්තරාය දිසාය දක්ඛිණාභිමුඛෙන ඨත්වා ‘‘දක්ඛිණාය දිසාය කිං නිමිත්ත’’න්ති අනුක්කමෙන කිත්තෙත්වා තථා පුරත්ථිමාය දිසාය පච්ඡිමාභිමුඛෙන ඨත්වා ‘‘පච්ඡිමාය දිසාය කිං නිමිත්ත’’න්ති අනුක්කමෙන කිත්තෙත්වා තථා දක්ඛිණාය දිසාය උත්තරාභිමුඛෙන ඨත්වා ‘‘උත්තරාය දිසාය කිං නිමිත්ත’’න්ති තත්ථ සබ්බානි නිමිත්තානි අනුක්කමෙන කිත්තෙත්වා පුන පච්ඡිමාය දිසාය පුරත්ථාභිමුඛෙන ඨත්වා පුරිමං කිත්තිතං වුත්තනයෙනෙව පුන කිත්තෙතබ්බං. එවං බහූනම්පි ඛණ්ඩසීමානං සීමන්තරිකපාසාණා පච්චෙකං කිත්තෙතබ්බා, තතො පච්ඡා අවසෙසනිමිත්තානීති මහාසීමාය බාහිරබන්ධනෙසු නිමිත්තානි. එවං සීමන්තරිකපාසාණා මහාසීමාය අන්තො නිමිත්තානි හොන්ති ද්වින්නං සීමානං ¶ සඞ්කරදොසාපගමනත්ථං සීමන්තරිකපාසාණානං ඨපෙතබ්බත්තා. එවං සමන්තා අනුපරියායන්තෙන සීමන්තරිකපාසාණා කිත්තෙතබ්බා. තථාහි වුත්තං විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.138) ‘‘සීමන්තරිකපාසාණාති ¶ සීමන්තරිකාය ඨපිතනිමිත්තපාසාණා, තෙ පන කිත්තෙන්තෙන පදක්ඛිණතො අනුපරියායන්තෙනෙව කිත්තෙතබ්බා’’තිආදි.

කිං ඉමිනා අනුක්කමෙනෙව සීමා සම්මන්නිතබ්බා, උදාහු අඤ්ඤෙනපි අනුක්කමෙන සම්මන්නිතබ්බාති? සචෙ පන ඛණ්ඩසීමාය නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා තතො සීමන්තරිකාය නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා මහාසීමාය නිමිත්තානි කිත්තෙන්ති, එවං තීසු ඨානෙසු නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා යං සීමං ඉච්ඡන්ති, තං පඨමං බන්ධිතුං වට්ටති. එවං සන්තෙපි යථාවුත්තනයෙන ඛණ්ඩසීමතොව පට්ඨාය බන්ධිතබ්බා. තථා හි වුත්තං අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 138) ‘‘සචෙ පන ඛණ්ඩසීමාය නිමිත්තානී’’තිආදි. එවං ඛණ්ඩසීමමහාසීමබන්ධනෙන භික්ඛූනං කො ගුණොති චෙ? එවං බද්ධාසු පන සීමාසු ඛණ්ඩසීමාය ඨිතා භික්ඛූ මහාසීමායං කම්මං කරොන්තානං භික්ඛූනං කම්මං න කොපෙන්ති, මහාසීමාය වා ඨිතා ඛණ්ඩසීමාය කම්මං කරොන්තානං, සීමන්තරිකාය පන ඨිතා උභින්නම්පි න කොපෙන්ති. ගාමක්ඛෙත්තෙ ඨත්වා කම්මං කරොන්තානං පන සීමන්තරිකාය ඨිතා කොපෙන්ති. සීමන්තරිකා හි ගාමක්ඛෙත්තං භජති. තථා හි වුත්තං අට්ඨකථායං ‘‘එවං බද්ධාසු පන සීමාසූ’’තිආදි, එවං බද්ධසීමවිහාරෙසු වසන්තා භික්ඛූ තිචීවරාධිට්ඨානෙන අධිට්ඨිතෙහි තිචීවරෙහි විනා යථාරුචි වසිතුං ලභන්ති. සචෙ පන ගාමො අත්ථි, ගාමගාමූපචාරෙසු න ලභතීති දට්ඨබ්බං.

ඉති විනයසඞ්ගහසංවණ්ණනාභූතෙ විනයාලඞ්කාරෙ

සීමාබන්ධනවිනිච්ඡයකථාලඞ්කාරො.