📜

25. උපොසථපවාරණාවිනිච්ඡයකථා

168. එවං ¶ සීමාවිනිච්ඡයං කථෙත්වා ඉදානි උපොසථපවාරණාවිනිච්ඡයං කථෙතුං ‘‘උපොසථපවාරණාති එත්ථ’’ත්යාදිමාහ. තත්ථ උපොසථසද්දො තාව –

‘‘උද්දෙසෙ ¶ පාතිමොක්ඛස්ස, පණ්ණත්තියමුපොසථො;

උපවාසෙ ච අට්ඨඞ්ගෙ, උපොසථදිනෙ සියා’’ති. –

වචනතො පාතිමොක්ඛුද්දෙසෙ පණ්ණත්තියං උපවාසෙ අට්ඨඞ්ගසීලෙ උපොසථදිනෙ ච වත්තති. තථා හෙස ‘‘ආයාමාවුසො කප්පින උපොසථං ගමිස්සාමා’’තිආදීසු (දී. නි. අට්ඨ. 1.150; ම. නි. අට්ඨ. 3.85) පාතිමොක්ඛුද්දෙසෙ ආගතො, ‘‘උපොසථො නාම නාගරාජා’’තිආදීසු (දී. නි. 2.246) පණ්ණත්තියං, ‘‘සුද්ධස්ස වෙ සදා ඵෙග්ගු, සුද්ධස්ස උපොසථො සදා’’තිආදීසු (ම. නි. 1.79) උපවාසෙ, ‘‘එවං අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතො ඛො, විසාඛෙ, උපොසථො උපවුත්ථො’’තිආදීසු (අ. නි. 8.43) අට්ඨඞ්ගසීලෙ. ‘‘න, භික්ඛවෙ, උපොසථෙ සභික්ඛුකාආවාසා අභික්ඛුකො ආවාසො’’තිආදීසු (පාචි. 1048) උපොසථදිනෙ වත්තති. ‘‘පාරිසුද්ධිඋපොසථො අධිට්ඨානුපොසථො’’තිආදීසු පාරිසුද්ධිඅධිට්ඨානෙසුපි වත්තති. තෙ පන පාතිමොක්ඛුද්දෙසෙ අන්තොගධාති කත්වා විසුං න වුත්තා. ඉධ පන පාතිමොක්ඛුද්දෙසෙ උපොසථදිනෙ ච වත්තති. තත්ථ පාතිමොක්ඛුද්දෙසෙ උපවසනං උපොසථො, සීලෙන උපෙතා හුත්වා වසනන්ත්යත්ථො. උපොසථදිනෙ උපවසන්ති එත්ථාති උපොසථො, එතස්මිං දිවසෙ සීලෙන උපෙතා හුත්වා වසන්තීත්යත්ථො.

පවාරණා-සද්දො පන ‘‘පවාරණා පටික්ඛෙපෙ, කථිතාජ්ඣෙසනාය චා’’ති අභිධානප්පදීපිකායං වචනතො පටික්ඛෙපෙ අජ්ඣෙසනෙ ච වත්තති. තත්ථ ‘‘යො පන භික්ඛු භුත්තාවී පවාරිතො අනතිරිත්තං ඛාදනීයං වා භොජනීයං වා ¶ ඛාදෙය්ය වා භුඤ්ජෙය්ය වා, පාචිත්තිය’’න්තිආදීසු (පාචි. 238) පටික්ඛෙපෙ, ‘‘සඞ්ඝො පවාරෙය්යා’’තිආදීසු (මහාව. 210) අජ්ඣෙසනෙ, ‘‘අජ්ජපවාරණා චාතුද්දසී’’තිආදීසු (මහාව. අට්ඨ. 212) පවාරණාදිවසෙ. සො පන අජ්ඣෙසනදිවසොයෙවාති විසුං න වුත්තො. ඉධ පන අජ්ඣෙසනෙ වත්තති, තස්මා පවාරීයතෙ පවාරණා, පකාරෙන ඉච්ඡීයතෙත්යත්ථො. ප-පුබ්බ වරධාතු චුරාදිගණිකායං.

එත්ථ ච කිඤ්චාපි පාළියං උපොසථක්ඛන්ධකානන්තරං වස්සූපනායිකක්ඛන්ධකො, තදනන්තරං පවාරණක්ඛන්ධකො සඞ්ගීතො, තථාපි උපොසථපවාරණකම්මානං යෙභුය්යෙන සමානත්තා යමකමිව භූතත්තා මිස්සෙත්වා කථෙන්තො සුවිඤ්ඤෙය්යො හොති සල්ලහුකගන්ථො චාති මන්ත්වා ඛන්ධකද්වයසඞ්ගහිතං අත්ථං ¶ එකෙනෙව පරිච්ඡෙදෙන දස්සෙති ආචරියො. තත්ථ චාතුද්දසිකො පන්නරසිකො සාමග්ගීඋපොසථොති දිවසවසෙන තයො උපොසථා හොන්තීති සම්බන්ධො. චතුද්දසියං නියුත්තො චාතුද්දසිකො, එවං පන්නරසිකො. සාමග්ගීඋපොසථො නාම සඞ්ඝසාමග්ගිකදිවසෙ කාතබ්බඋපොසථො. හෙමන්තගිම්හවස්සානං තිණ්ණං උතූනන්ති එත්ථ හෙමන්තඋතු නාම අපරකත්තිකකාළපක්ඛස්ස පාටිපදතො පට්ඨාය ඵග්ගුනපුණ්ණමපරියොසානා චත්තාරො මාසා. ගිම්හඋතු නාම ඵග්ගුනස්ස කාළපක්ඛපාටිපදතො පට්ඨාය ආසාළ්හිපුණ්ණමපරියොසානා චත්තාරො මාසා. වස්සානඋතු නාම ආසාළ්හස්ස කාළපක්ඛපාටිපදතො පට්ඨාය අපරකත්තිකපුණ්ණමපරියොසානා චත්තාරො මාසා. තතියසත්තමපක්ඛෙසු ද්වෙ ද්වෙ කත්වා ඡ චාතුද්දසිකාති හෙමන්තස්ස උතුනො තතියෙ ච සත්තමෙ ච පක්ඛෙ ද්වෙ චාතුද්දසිකා, මිගසිරමාසස්ස කාළපක්ඛෙ, මාඝමාසස්ස කාළපක්ඛෙ චාති අත්ථො. එවං ගිම්හස්ස උතුනො තතියෙ චිත්තමාසස්ස කාළපක්ඛෙ සත්තමෙ ජෙට්ඨමාසස්ස ¶ කාළපක්ඛෙ ච, වස්සානස්ස උතුනො තතියෙ සාවණස්ස කාළපක්ඛෙ ච සත්තමෙ අස්සයුජමාසස්ස කාළපක්ඛෙ චාති අත්ථො. සෙසා පන්නරසිකාති සෙසා අට්ඨාරස පන්නරසිකා.

හොති චෙත්ථ –

‘‘කත්තිකස්ස ච කාළම්හා;

යාව ඵග්ගුනපුණ්ණමා;

හෙමන්තකාලොති විඤ්ඤෙය්යො;

අට්ඨ හොන්ති උපොසථා.

‘‘ඵග්ගුනස්ස ච කාළම්හා;

යාව ආසාළ්හිපුණ්ණමා;

ගිම්හකාලොති විඤ්ඤෙය්යො;

අට්ඨ හොන්ති උපොසථා.

‘‘ආසාළ්හස්ස ච කාළම්හා;

යාව කත්තිකපුණ්ණමා;

වස්සකාලොති ¶ විඤ්ඤෙය්යො;

අට්ඨ හොන්ති උපොසථා.

‘‘උතූනං පන තිණ්ණන්නං, පක්ඛෙ තතියසත්තමෙ;

චතුද්දසොති පාතිමොක්ඛං, උද්දිසන්ති නයඤ්ඤුනො’’ති. (කඞ්ඛා. අභි. ටී. නිදානවණ්ණනා);

එවං එකසංවච්ඡරෙ චතුවීසති උපොසථාති එවං ඉමිනා වුත්තනයෙන හෙමන්තාදීනං තිණ්ණං උතූනං එකෙකස්මිං උතුම්හි පච්චෙකං අට්ඨඅට්ඨඋපොසථත්තා උතුත්තයසමොධානභූතෙ එකස්මිං සංවච්ඡරෙ චතුවීසති උපොසථා හොන්තීති අත්ථො. ඉදං තාව පකතිචාරිත්තන්ති ඉදං එකස්මිං සංවච්ඡරෙ ඡචාතුද්දසිකඅට්ඨාරසපන්නරසිකඋපොසථකරණං තාව පඨමං පකතියා සභාවෙන චාරිත්තං කාතබ්බං කම්මං හොති, න බහුතරාවාසිකාදිනා කාරණෙන කාතබ්බන්ති අත්ථො.

තථාරූපපච්චයෙ ¶ සති අඤ්ඤස්මිම්පි චාතුද්දසෙ උපොසථං කාතුං වට්ටතීති ‘‘සකිං පක්ඛස්ස චාතුද්දසෙ වා පන්නරසෙ වා පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතු’’න්ති (මහාව. 136) වචනතො ‘‘යො පන ආගන්තුකෙහි ආවාසිකානං අනුවත්තිතබ්බ’’න්තිආදිවචනතො (මහාව. 178) ච තථාරූපපච්චයෙ සති අඤ්ඤස්මිම්පි චාතුද්දසෙ උපොසථං කාතුං වට්ටතීති අත්ථො. තත්ථ සකින්ති එකවාරං. ආවාසිකානං අනුවත්තිතබ්බන්ති ආවාසිකෙහි ‘‘අජ්ජුපොසථො චාතුද්දසො’’ති පුබ්බකිච්චෙ කරියමානෙ අනුවත්තිතබ්බං, න පටික්කොසිතබ්බං. ආදි-සද්දෙන ‘‘ආවාසිකෙහි ආගන්තුකානං අනුවත්තිතබ්බ’’න්ති වචනං, ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තෙහි භික්ඛූහි ද්වෙ තයො උපොසථෙ චාතුද්දසිකෙ කාතුං, කථං මයං තෙහි භික්ඛූහි පඨමතරං පවාරෙය්යාමා’’ති (මහාව. 240) වචනඤ්ච සඞ්ගණ්හාති. එත්ථ ච පඨමසුත්තස්ස එකෙකස්ස උතුනො තතියසත්තමපක්ඛස්ස චාතුද්දසෙ වා අවසෙසස්ස පන්නරසෙ වා සකිං පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බන්ති. පකතිචාරිත්තවසෙනපි අත්ථසම්භවතො ‘‘ආගන්තුකෙහී’’තිආදීනි සුත්තානි දස්සිතානීති වෙදිතබ්බං. තථාරූපපච්චයෙ සතීති අඤ්ඤස්මිම්පි චාතුද්දසෙ උපොසථං කාතුං අනුරූපෙ ආවාසිකා බහුතරා හොන්තීති එවමාදිකෙ පච්චයෙ සති. අඤ්ඤස්මිම්පි චාතුද්දසෙති තිණ්ණං උතූනං තතියසත්තමපක්ඛචාතුද්දසතො අඤ්ඤස්මිං චාතුද්දසෙ.

තත්රායං ¶ පාළි (මහාව. 178) –

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, ආවාසිකානං භික්ඛූනං චාතුද්දසො හොති, ආගන්තුකානං පන්නරසො. සචෙ ආවාසිකා බහුතරා හොන්ති, ආගන්තුකෙහි ආවාසිකානං අනුවත්තිතබ්බං. සචෙ සමසමා හොන්ති, ආගන්තුකෙහි ආවාසිකානං අනුවත්තිතබ්බං. සචෙ ආගන්තුකා ¶ බහුතරා හොන්ති, ආවාසිකෙහි ආගන්තුකානං අනුවත්තිතබ්බං.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, ආවාසිකානං භික්ඛූනං පන්නරසො හොති, ආගන්තුකානං චාතුද්දසො. සචෙ ආවාසිකා බහුතරා හොන්ති, ආගන්තුකෙහි ආවාසිකානං අනුවත්තිතබ්බං. සචෙ සමසමා හොන්ති, ආගන්තුකෙහි ආවාසිකානං අනුවත්තිතබ්බං. සචෙ ආගන්තුකා බහුතරා හොන්ති, ආවාසිකෙහි ආගන්තුකානං අනුවත්තිතබ්බං.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, ආවාසිකානං භික්ඛූනං පාටිපදො හොති, ආගන්තුකානං පන්නරසො. සචෙ ආවාසිකා බහුතරා හොන්ති, ආවාසිකෙහි ආගන්තුකානං නාකාමා දාතබ්බා සාමග්ගී, ආගන්තුකෙහි නිස්සීමං ගන්ත්වා උපොසථො කාතබ්බො. සචෙ සමසමා හොන්ති, ආවාසිකෙහි ආගන්තුකානං නාකාමා දාතබ්බා සාමග්ගී, ආගන්තුකෙහි නිස්සීමං ගන්ත්වා උපොසථො කාතබ්බො. සචෙ ආගන්තුකා බහුතරා හොන්ති, ආවාසිකෙහි ආගන්තුකානං සාමග්ගී වා දාතබ්බා, නිස්සීමං වා ගන්තබ්බං.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, ආවාසිකානං භික්ඛූනං පන්නරසො හොති, ආගන්තුකානං පාටිපදො. සචෙ ආවාසිකා බහුතරා හොන්ති, ආගන්තුකෙහි ආවාසිකානං සාමග්ගී වා දාතබ්බා, නිස්සීමං වා ගන්තබ්බං. සචෙ සමසමා හොන්ති, ආගන්තුකෙහි ආවාසිකානං සාමග්ගී වා දාතබ්බා, නිස්සීමං වා ගන්තබ්බං. සචෙ ආගන්තුකා බහුතරා හොන්ති, ආගන්තුකෙහි ආවාසිකානං නාකාමා දාතබ්බා සාමග්ගී, ආවාසිකෙහි නිස්සීමං ගන්ත්වා උපොසථො කාතබ්බො’’ති.

තත්රායං ¶ අට්ඨකථා (මහාව. අට්ඨ. 178) –

ආවාසිකානං ¶ භික්ඛූනං චාතුද්දසො හොති, ආගන්තුකානං පන්නරසොති එත්ථ යෙසං පන්නරසො, තෙ තිරොරට්ඨතො වා ආගතා, අතීතං වා උපොසථං චාතුද්දසිකං අකංසූති වෙදිතබ්බා. ආවාසිකානං අනුවත්තිතබ්බන්ති ආවාසිකෙහි ‘‘අජ්ජුපොසථො චාතුද්දසො’’ති පුබ්බකිච්චෙ කරියමානෙ අනුවත්තිතබ්බං, න පටික්කොසිතබ්බං. නාකාමා දාතබ්බාති න අනිච්ඡාය දාතබ්බාති.

‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ’’තිආදිම්හි අයං පවාරණක්ඛන්ධකාගතා පාළි (මහාව. 240) – ඉධ පන, භික්ඛවෙ, සම්බහුලා සන්දිට්ඨා සම්භත්තා භික්ඛූ අඤ්ඤතරස්මිං ආවාසෙ වස්සං උපගච්ඡන්ති, තෙසං සාමන්තා අඤ්ඤෙ භික්ඛූ භණ්ඩනකාරකා කලහකාරකා විවාදකාරකා භස්සකාරකා සඞ්ඝෙ අධිකරණකාරකා වස්සං උපගච්ඡන්ති ‘‘මයං තෙසං භික්ඛූනං වස්සංවුත්ථානං පවාරණාය පවාරණං ඨපෙස්සාමා’’ති. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තෙහි භික්ඛූහි ද්වෙ තයො උපොසථෙ චාතුද්දසිකෙ කාතුං, කථං මයං තෙහි භික්ඛූහි පඨමතරං පවාරෙය්යාමාති.

තත්රායං අට්ඨකථා (මහාව. අට්ඨ. 240) – ද්වෙ තයො උපොසථෙ චාතුද්දසිකෙ කාතුන්ති එත්ථ චතුත්ථපඤ්චමා ද්වෙ, තතියො පන පකතියාපි චාතුද්දසිකොයෙවාති, තස්මා තතියචතුත්ථා වා තතියචතුත්ථපඤ්චමා වා ද්වෙ තයො චාතුද්දසිකා කාතබ්බා. අථ චතුත්ථෙ කතෙ සුණන්ති, පඤ්චමො චාතුද්දසිකො කාතබ්බො, එවම්පි ද්වෙ චාතුද්දසිකා හොන්ති. එවං කරොන්තා භණ්ඩනකාරකානං තෙරසෙ වා චාතුද්දසෙ වා ඉමෙ පන්නරසීපවාරණං පවාරෙස්සන්තීති.

තත්ථ ¶ අයං සාරත්ථදීපනීපාඨො (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.240) – චතුත්ථෙ කතෙ සුණන්තීති චතුත්ථෙ පන්නරසිකුපොසථෙ කතෙ අම්හාකං පවාරණං ඨපෙස්සන්තීති සුණන්ති. එවම්පි ද්වෙ චාතුද්දසිකා හොන්තීති තතියෙන සද්ධිං ද්වෙ චාතුද්දසිකා හොන්තීති.

තත්රායං විමතිවිනොදනීපාඨො (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.240) – ද්වෙ චාතුද්දසිකා හොන්තීති තතියපක්ඛෙ චාතුද්දසියා සද්ධිං ද්වෙ චාතුද්දසිකා හොන්ති. භණ්ඩනකාරකානං තෙරසෙ වා චාතුද්දසෙ වා ඉමෙ පන්නරසීපවාරණං පවාරෙස්සන්තීති ඉමිනා යථාසකං උපොසථකරණදිවසතො පට්ඨාය භික්ඛූනං චාතුද්දසීපන්නරසීවොහාරො, න චන්දගතිසිද්ධියා තිථියා වසෙනාති දස්සෙති. කිඤ්චාපි එවං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, රාජූනං අනුවත්තිතු’’න්ති (මහාව. 186) වචනතො පනෙත්ථ ලොකියානං තිථිං අනුවත්තන්තෙහිපි අත්තනො උපොසථක්කමෙන චාතුද්දසිං පන්නරසිං වා පන්නරසිං චාතුද්දසිං ¶ වා කරොන්තෙහෙව අනුවත්තිතබ්බං, න පන සොළසමදිවසං වා තෙරසමදිවසං වා උපොසථදිවසං කරොන්තෙහි. තෙනෙව පාළියම්පි (මහාව. 240) ‘‘ද්වෙ තයො උපොසථෙ චාතුද්දසිකෙ කාතු’’න්ති වුත්තං. අඤ්ඤථා ‘‘ද්වාදසියං, තෙරසියං වා උපොසථො කාතබ්බො’’ති වත්තබ්බතො. ‘‘සකිං පක්ඛස්ස චාතුද්දසෙ වා පන්නරසෙ වා’’තිආදිවචනම්පි (මහාව. 136) උපවුත්තක්කමෙනෙව වුත්තං, න තිථික්කමෙනාති ගහෙතබ්බන්ති.

න කෙවලං උපොසථදිවසායෙව තයො හොන්ති, අථ ඛො පවාරණාදිවසාපීති ආහ ‘‘පුරිමවස්සංවුත්ථානං පනා’’තිආදි. මාඉති චන්දො වුච්චති තස්ස ගතියා දිවසස්ස මිනිතබ්බතො, සො එත්ථ සබ්බකලාපපාරිපූරියා පුණ්ණොති පුණ්ණමා. පුබ්බකත්තිකාය පුණ්ණමා පුබ්බකත්තිකපුණ්ණමා, අස්සයුජපුණ්ණමා. සා හි පච්ඡිමකත්තිකං නිවත්තෙතුං එවං වුත්තා. තෙසංයෙවාති ¶ පුරිමවස්සංවුත්ථානංයෙව. භණ්ඩනකාරකෙහීති කලහකාරකෙහි. පච්චුක්කඩ්ඪන්තීති උක්කඩ්ඪන්ති, භණ්ඩනකාරකෙ අනුවාදවසෙන අස්සයුජපුණ්ණමාදිං පරිච්චජන්තා පවාරණං කාළපක්ඛං ජුණ්හපක්ඛන්ති උද්ධං කඩ්ඪන්තීති අත්ථො, ‘‘සුණන්තු මෙ, ආයස්මන්තො ආවාසිකා, යදායස්මන්තානං පත්තකල්ලං, ඉදානි උපොසථං කරෙය්යාම, පාතිමොක්ඛං උද්දිසෙය්යාම, ආගමෙ කාළෙ පවාරෙය්යාමා’’ති, ‘‘සුණන්තු මෙ, ආයස්මන්තො ආවාසිකා, යදායස්මන්තානං පත්තකල්ලං, ඉදානි උපොසථං කරෙය්යාම, පාතිමොක්ඛං උද්දිසෙය්යාම, ආගමෙ ජුණ්හෙ පවාරෙය්යාමා’’ති (මහාව. 240) ච එවං ඤත්තියා පවාරණං උද්ධං කඩ්ඪන්තීති වුත්තං හොති.

අථාති අනන්තරත්ථෙ නිපාතො. චතුද්දසන්නං පූරණො චාතුද්දසො, දිවසො. යං සන්ධාය ‘‘ආගමෙ කාළෙ පවාරෙය්යාමා’’ති ඤත්තිං ඨපයිංසු. පච්ඡිමකත්තිකපුණ්ණමා වාති කොමුදිචාතුමාසිනිපුණ්ණමදිවසො වා. යං සන්ධාය ‘‘ආගමෙ ජුණ්හෙ පවාරෙය්යාමා’’ති ඤත්තිං ඨපයිංසු. තස්මිං පන ආගමෙ ජුණ්හෙ කොමුදියා චාතුමාසිනියා අවස්සං පවාරෙතබ්බං. න හි තං අතික්කමිත්වා පවාරෙතුං ලබ්භති. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘තෙ චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ භණ්ඩනකාරකා කලහකාරකා විවාදකාරකා භස්සකාරකා සඞ්ඝෙ අධිකරණකාරකා තම්පි ජුණ්හං අනුවසෙය්යුං. තෙහි, භික්ඛවෙ, භික්ඛූහි සබ්බෙහෙව ආගමෙ ජුණ්හෙ කොමුදියා චාතුමාසිනියා අකාමා පවාරෙතබ්බ’’න්ති (මහාව. 240). තෙනෙවාහ ‘‘පච්ඡිමවස්සංවුත්ථානඤ්ච පච්ඡිමකත්තිකපුණ්ණමා එව වා’’ති. යදි හි තං අතික්කමිත්වා පවාරෙය්ය, දුක්කටාපත්තිං ආපජ්ජෙය්යුං. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘න ච, භික්ඛවෙ, අපවාරණාය පවාරෙතබ්බං අඤ්ඤත්ර සඞ්ඝසාමග්ගියා’’ති (මහාව. 233). විසුද්ධිපවාරණායොගතො ¶ පවාරණාදිවසා. පි-සද්දෙන න කෙවලං පවාරණාදිවසාව ¶ , අථ ඛො තදඤ්ඤෙ උපොසථදිවසාපි හොන්තීති දස්සෙති. ඉදම්පීති පවාරණත්තයම්පි. තථාරූපපච්චයෙති බහුතරාවාසිකාදිපච්චයෙ. ද්වින්නං කත්තිකපුණ්ණමානන්ති පුබ්බකත්තිකපච්ඡිමකත්තිකසඞ්ඛාතානං ද්වින්නං අස්සයුජකොමුදිපුණ්ණමානං.

ඉදානි යො සො සාමග්ගිඋපොසථදිවසො වුත්තො, තඤ්ච තප්පසඞ්ගෙන සාමග්ගිපවාරණාදිවසඤ්ච දස්සෙන්තො ‘‘යදා පනා’’තිආදිමාහ. තත්ථ ඔසාරිතෙ තස්මිං භික්ඛුස්මින්ති උක්ඛිත්තකෙ භික්ඛුස්මිං ඔසාරිතෙ, තං ගහෙත්වා සීමං ගන්ත්වා ආපත්තිං දෙසාපෙත්වා කම්මවාචාය කම්මපටිප්පස්සද්ධිවසෙන පවෙසිතෙති වුත්තං හොති. තස්ස වත්ථුස්සාති තස්ස අධිකරණස්ස. තදා ඨපෙත්වා චුද්දසපන්නරසෙ අඤ්ඤො යො කොචි දිවසො උපොසථදිවසො නාම හොතීති සම්බන්ධො. කස්මාති ආහ ‘‘තාවදෙව උපොසථො කාතබ්බො. ‘පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බ’න්ති වචනතො’’ති. තත්ථ තාවදෙවාති තං දිවසමෙව. වචනතොති කොසම්බකක්ඛන්ධකෙ (මහාව. 475) වුත්තත්තා. යත්ර පන පත්තචීවරාදීනං අත්ථාය අප්පමත්තකෙන කාරණෙන විවදන්තා උපොසථං වා පවාරණං වා ඨපෙන්ති, තත්ථ තස්මිං අධිකරණෙ විනිච්ඡිතෙ ‘‘සමග්ගා ජාතම්හා’’ති අන්තරා සාමග්ගිඋපොසථං කාතුං න ලභන්ති, කරොන්තෙහි අනුපොසථෙ උපොසථො කතො නාම හොති.

කත්තිකමාසබ්භන්තරෙති එත්ථ කත්තිකමාසො නාම පුබ්බකත්තිකමාසස්ස කාළපක්ඛපාටිපදතො පට්ඨාය යාව අපරකත්තිකපුණ්ණමා, තාව එකූනතිංසරත්තිදිවා, තස්ස අබ්භන්තරෙ. තතො පුරෙ වා පන පච්ඡා වා වට්ටති. අයමෙවාති යො කොචි දිවසොයෙව. ඉධාපි කොසම්බකක්ඛන්ධකෙ සාමග්ගියා සදිසාව සාමග්ගී වෙදිතබ්බා. යෙ පන කිස්මිඤ්චිදෙව අප්පමත්තකෙ ¶ පවාරණං ඨපෙත්වා සමග්ගා හොන්ති, තෙහි පවාරණායමෙව පවාරණා කාතබ්බා, තාවදෙව න කාතබ්බා, කරොන්තෙහි අපවාරණාය පවාරණා කතා නාම හොති, ‘‘න කාතබ්බායෙවා’’ති නියමෙන යදි කරොති, දුක්කටන්ති දස්සෙති. තත්ථ හි උපොසථකරණෙ දුක්කටං. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘න, භික්ඛවෙ, අනුපොසථෙ උපොසථො කාතබ්බො අඤ්ඤත්ර සඞ්ඝසාමග්ගියා’’ති (මහාව. 183).

169. සඞ්ඝෙ උපොසථො නාම එකසීමායං සන්නිපතිතෙන චතුවග්ගාදිසඞ්ඝෙන කත්තබ්බො උපොසථො, සො ච පාතිමොක්ඛුද්දෙසොයෙව. ගණෙ උපොසථො නාම එකසීමායං සන්නිපතිතෙහි ද්වීහි, තීහි වා භික්ඛූහි කත්තබ්බො උපොසථො, සො ච පාරිසුද්ධිඋපොසථොයෙව. පුග්ගලෙ උපොසථො නාම එකසීමායං ¶ නිසින්නෙන එකෙන භික්ඛුනා කත්තබ්බො උපොසථො, සො ච අධිට්ඨානුපොසථොයෙව. තෙනාහ ‘‘කාරකවසෙන අපරෙපි තයො උපොසථා’’ති. කත්තබ්බාකාරවසෙන වුත්තෙසු තීසු උපොසථෙසු සුත්තුද්දෙසො නාම පාතිමොක්ඛුද්දෙසො. සො දුවිධො ඔවාදපාතිමොක්ඛුද්දෙසො ච ආණාපාතිමොක්ඛුද්දෙසො ච. තත්ර ඔවාදොව පාතිමොක්ඛං, තස්ස උද්දෙසො සරූපෙන කථනං ඔවාදපාතිමොක්ඛුද්දෙසො. ‘‘ඉමස්මිං වීතික්කමෙ අයං නාම ආපත්තී’’ති එවං ආපත්තිවසෙන ආණාපනං පඤ්ඤාපනං ආණා. සෙසං අනන්තරසදිසමෙව.

තත්ථ ඔවාදපාතිමොක්ඛුද්දෙසො නාම –

‘‘ඛන්ති පරමං තපො තිතික්ඛා;

නිබ්බානං පරමං වදන්ති බුද්ධා;

න හි පබ්බජිතො පරූපඝාතී;

න සමණො හොති පරං විහෙඨයන්තො.

‘‘සබ්බපාපස්ස ¶ අකරණං, කුසලස්ස උපසම්පදා;

සචිත්තපරියොදපනං, එතං බුද්ධාන සාසනං.

‘‘අනුපවාදො අනුපඝාතො, පාතිමොක්ඛෙ ච සංවරො;

මත්තඤ්ඤුතා ච භත්තස්මිං, පන්තඤ්ච සයනාසනං;

අධිචිත්තෙ ච ආයොගො, එතං බුද්ධාන සාසන’’න්ති. (දී. නි. 2.90; ධ. ප. 183-185) –

ඉමා තිස්සො ගාථා.

තත්ථ ඛන්ති පරමං තපොති අධිවාසනඛන්ති නාම පරමං තපො. තිතික්ඛාති ඛන්තියා එව වෙවචනං, තිතික්ඛාසඞ්ඛාතා අධිවාසනඛන්ති උත්තමං තපොති අත්ථො. නිබ්බානං පරමං වදන්තීති සබ්බාකාරෙන පන නිබ්බානං පරමන්ති වදන්ති බුද්ධා. න හි පබ්බජිතො පරූපඝාතීති යො අධිවාසනඛන්තිවිරහිතත්තා පරං උපඝාතෙති බාධති විහිංසති, සො පබ්බජිතො නාම න හොති ¶ . චතුත්ථපාදො පන තස්සෙව වෙවචනං. ‘‘න හි පබ්බජිතො’’ති එතස්ස හි න සමණො හොතීති වෙවචනං. ‘‘පරූපඝාතී’’ති එතස්ස පරං විහෙඨයන්තොති වෙවචනං. අථ වා පරූපඝාතීති සීලූපඝාතී. සීලඤ්හි උත්තමට්ඨෙන පරන්ති වුච්චති. යො ච සමණො පරං යං කඤ්චි සත්තං විහෙඨයන්තො පරූපඝාතී හොති අත්තනො සීලවිනාසකො, සො පබ්බජිතො නාම න හොතීති අත්ථො. අථ වා යො අධිවාසනඛන්තියා අභාවා පරූපඝාතී හොති, පරං අන්තමසො ඩංසමකසම්පි සඤ්චිච්ච ජීවිතා වොරොපෙති, සො න හි පබ්බජිතො. කිං කාරණා? මලස්ස අපබ්බජිතත්තා. ‘‘පබ්බාජයමත්තනො මලං, තස්මා ‘පබ්බජිතො’ති වුච්චතී’’ති (ධ. ප. 388) ඉදඤ්හි පබ්බජිතලක්ඛණං. යොපි න හෙව ඛො උපඝාතෙති න මාරෙති, අපිච දණ්ඩාදීහි විහෙඨෙති, සොපි පරං විහෙඨයන්තො න සමණො හොති. කිංකාරණා? විහෙසාය අසමිතත්තා. ‘‘සමිතත්තා හි පාපානං, සමණොති පවුච්චතී’’ති (ධ. ප. 265) ඉදඤ්හි සමණලක්ඛණං.

දුතියගාථාය ¶ සබ්බපාපස්සාති සබ්බාකුසලස්ස. අකරණන්ති අනුප්පාදනං. කුසලස්සාති චතුභූමකකුසලස්ස. උපසම්පදාති උපසම්පාදනං පටිලාභො. සචිත්තපරියොදපනන්ති අත්තනො චිත්තස්ස වොදාපනං පභස්සරභාවකරණං සබ්බසො පරිසොධනං, තං පන අරහත්තෙන හොති, ඉති සීලසංවරෙන සබ්බපාපං පහාය ලොකියලොකුත්තරාහි සමථවිපස්සනාහි කුසලං සම්පාදෙත්වා අරහත්තඵලෙන චිත්තං පරියොදපෙතබ්බන්ති එතං බුද්ධාන සාසනං ඔවාදො අනුසිට්ඨි.

තතියගාථාය අනුපවාදොති වාචාය කස්සචි අනුපවදනං. අනුපඝාතොති කායෙන කස්සචි උපඝාතාකරණං. පාතිමොක්ඛෙති යං තං පාතිමොක්ඛං පඅතිමොක්ඛං අතිපමොක්ඛං උත්තමසීලං. පාති වා අගතිවිසෙසෙහි මොක්ඛෙති දුග්ගතිභයෙහි, යො වා නං පාති, තං මොක්ඛෙතීති පාතිමොක්ඛන්ති වුච්චති, තස්මිං පාතිමොක්ඛෙ ච. සංවරොති සත්තන්නං ආපත්තික්ඛන්ධානං අවීතික්කමලක්ඛණො සංවරො. මත්තඤ්ඤුතාති පටිග්ගහණපරිභොගවසෙන පමාණඤ්ඤුතා. පන්තඤ්ච සයනාසනන්ති ජනසඞ්ඝට්ටනවිරහිතං නිජ්ජනසම්බාධං විවිත්තං සෙනාසනඤ්ච. එත්ථ ච ද්වීහියෙව පච්චයෙහි චතුපච්චයසන්තොසො දීපිතොති වෙදිතබ්බො පච්චයසන්තොසසාමඤ්ඤෙන ඉතරද්වයස්සපි ලක්ඛණහාරනයෙන ජොතිතත්තා. අධිචිත්තෙ ච ආයොගොති විපස්සනාපාදකං අට්ඨසමාපත්තිචිත්තං අධිචිත්තං, තතොපි මග්ගඵලචිත්තමෙව අධිචිත්තං, තස්මිං යථාවුත්තෙ අධිචිත්තෙ ආයොගො ච අනුයොගො චාති අත්ථො. එතං බුද්ධාන සාසනන්ති එතං පරස්ස අනුපවදනං, අනුපඝාතනං ¶ , පාතිමොක්ඛසංවරො, පටිග්ගහණපරිභොගෙසු මත්තඤ්ඤුතා ¶ , අට්ඨසමාපත්තිවසිභාවාය විවිත්තසෙනාසනසෙවනඤ්ච බුද්ධානං සාසනං ඔවාදො අනුසිට්ඨීති. ඉමා පන තිස්සො ගාථායො සබ්බබුද්ධානං පාතිමොක්ඛුද්දෙසගාථා හොන්තීති වෙදිතබ්බා, තං බුද්ධා එව උද්දිසන්ති, න සාවකා. ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො’’තිආදිනා (මහාව. 134) නයෙන වුත්තං ආණාපාතිමොක්ඛං නාම, තං සාවකා එව උද්දිසන්ති, න බුද්ධා. ඉදමෙව ච ඉමස්මිං අත්ථෙ පාතිමොක්ඛන්ති අධිප්පෙතං.

අනුපගතො නාම තත්ථෙව උපසම්පන්නො, අසතියා පුරිමිකාය අනුපගතො වා. චාතුමාසිනියන්ති චතුමාසියං. සා හි චතුන්නං මාසානං පාරිපූරිභූතාති චාතුමාසී, සා එව ‘‘චාතුමාසිනී’’ති වුච්චති, තස්සං චාතුමාසිනියං, පච්ඡිමකත්තිකපුණ්ණමාසියන්ති අත්ථො. කායසාමග්ගින්ති කායෙන සමග්ගභාවං, හත්ථපාසූපගමනන්ති වුත්තං හොති.

අයං පනෙත්ථ විනිච්ඡයො – සචෙ පුරිමිකාය පඤ්ච භික්ඛූ වස්සං උපගතා පච්ඡිමිකායපි පඤ්ච, පුරිමෙහි ඤත්තිං ඨපෙත්වා පවාරිතෙ පච්ඡිමෙහි තෙසං සන්තිකෙ පාරිසුද්ධිඋපොසථො කාතබ්බො, න එකස්මිං උපොසථග්ගෙ ද්වෙ ඤත්තියො ඨපෙතබ්බා. සචෙ පච්ඡිමිකාය උපගතා චත්තාරො තයො ද්වෙ එකො වා හොති, එසෙව නයො. අථ පුරිමිකාය චත්තාරො, පච්ඡිමිකායපි චත්තාරො තයො ද්වෙ එකො වා, එසෙව නයො. අථ පුරිමිකාය තයො, පච්ඡිමිකාය තයො ද්වෙ එකො වා, එසෙව නයො. ඉදඤ්හෙත්ථ ලක්ඛණං – සචෙ පුරිමිකාය උපගතෙහි පච්ඡිමිකාය උපගතා ථොකතරා චෙව හොන්ති සමසමා ච, සඞ්ඝපවාරණාය ච ගණං පූරෙන්ති, සඞ්ඝපවාරණාවසෙන ඤත්ති ඨපෙතබ්බා. සචෙ පන ¶ පච්ඡිමිකාය එකො හොති, තෙන සද්ධිං තෙ චත්තාරො හොන්ති, චතුන්නං සඞ්ඝඤත්තිං ඨපෙත්වා පවාරෙතුං න වට්ටති. ගණඤත්තියා පන සො ගණපූරකො හොති, තස්මා ගණවසෙන ඤත්තිං ඨපෙත්වා පුරිමෙහි පවාරෙතබ්බං. ඉතරෙන තෙසං සන්තිකෙ පාරිසුද්ධිඋපොසථො කාතබ්බො. සචෙ පුරිමිකාය ද්වෙ, පච්ඡිමිකාය ද්වෙ වා එකො වා, එත්ථාපි එසෙව නයො. සචෙ පුරිමිකායපි එකො, පච්ඡිමිකායපි එකො, එකෙන එකස්ස සන්තිකෙ පවාරෙතබ්බං, එකෙන පාරිසුද්ධිඋපොසථො කාතබ්බො. සචෙ පුරිමෙහි වස්සූපගතෙහි පච්ඡා වස්සූපගතා එකෙනපි අධිකතරා හොන්ති, පඨමං පාතිමොක්ඛං උද්දිසිත්වා පච්ඡා ථොකතරෙහි තෙසං සන්තිකෙ පවාරෙතබ්බං. කත්තිකචාතුමාසිනිපවාරණාය පන සචෙ පඨමවස්සූපගතෙහි මහාපවාරණාය පවාරිතෙහි පච්ඡා උපගතා අධිකතරා වා සමසමා වා හොන්ති, පවාරණාඤත්තිං ඨපෙත්වා පවාරෙතබ්බං, තෙහි පවාරිතෙ පච්ඡා ඉතරෙහි පාරිසුද්ධිඋපොසථො කාතබ්බො. අථ මහාපවාරණාය ¶ පවාරිතා බහූ හොන්ති, පච්ඡා වස්සූපගතා ථොකා වා එකො වා, පාතිමොක්ඛෙ උද්දිට්ඨෙ පච්ඡා තෙසං සන්තිකෙ තෙන පවාරෙතබ්බන්ති.

ඨපෙත්වා පන පවාරණාදිවසං අඤ්ඤස්මිං කාලෙති අඤ්ඤස්මිං උපොසථදිවසෙ. උද්දිට්ඨමත්තෙ පාතිමොක්ඛෙති ‘‘පරියොසිතමත්තෙ උද්දිස්සමානෙ’’ති අපරියොසිතෙ ආගතෙ සති අවසෙසස්ස පාතිමොක්ඛස්ස සොතබ්බත්තා පාරිසුද්ධිඋපොසථං කාතුං න වට්ටති. අවුට්ඨිතායාතිආදීනිපි පාතිමොක්ඛස්ස නිට්ඨිතකාලමෙව පරිසාය විසෙසෙත්වා වදති. සමසමා වාති පුරිමෙහි සමපරිමාණා. ථොකතරා වාති පුරිමෙහි ථොකතරපරිමාණා. එතෙන බහුතරෙසු ආගතෙසු පුන පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බං, න පාරිසුද්ධිඋපොසථො කාතබ්බොති දස්සෙති.

එකංසං ¶ උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වාති එකස්මිං අංසෙ සාධුකං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වාති අත්ථො. සුත්තනිපාතට්ඨකථායං (සු. නි. අට්ඨ. 2.345) පන ‘‘එකංසං චීවරං කත්වාති එත්ථ පන පුන සණ්ඨාපනෙන එවං වුත්තං. එකංසන්ති ච වාමංසං පාරුපිත්වා ඨිතස්සෙතං අධිවචනං. යතො යථා වාමංසං පාරුපිත්වා ඨිතං හොති, තථා චීවරං කත්වාති එවමස්ස අත්ථො වෙදිතබ්බො’’ති වුත්තං. අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වාති දසනඛසමොධානසමුජ්ජලං අඤ්ජලිං උක්ඛිපිත්වා. සචෙ පන තත්ථ පාරිවාසිකොපි අත්ථි, සඞ්ඝනවකට්ඨානෙ නිසීදිත්වා තත්ථෙව නිසින්නෙන අත්තනො පාළියා පාරිසුද්ධිඋපොසථො කාතබ්බො. පාතිමොක්ඛෙ පන උද්දිසියමානෙ පාළියා අනිසීදිත්වා පාළිං විහාය හත්ථපාසං අමුඤ්චන්තෙන නිසීදිතබ්බං. පවාරණායපි එසෙව නයො.

සබ්බං පුබ්බකරණීයන්ති සම්මජ්ජනාදිනවවිධං පුබ්බකිච්චං. ඉමිනා බහූනං වසනට්ඨානෙයෙව උපොසථදිවසෙ පුබ්බකිච්චං කාතබ්බං න හොති, අථ ඛො එකස්ස වසනට්ඨානෙපි කාතබ්බංයෙවාති දස්සෙති. යථා ච සබ්බො සඞ්ඝො සභාගාපත්තිං ආපජ්ජිත්වා ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො…පෙ… පටිකරිස්සතී’’ති (මහාව. 171) ඤත්තිං ඨපෙත්වා උපොසථං කාතුං ලභති, එවමෙත්ථාපි තීහි ‘‘සුණන්තු මෙ, ආයස්මන්තා, ඉමෙ භික්ඛූ සභාගං ආපත්තිං ආපන්නා, යදා අඤ්ඤං භික්ඛුං සුද්ධං අනාපත්තිකං පස්සිස්සන්ති, තදා තස්ස සන්තිකෙ තං ආපත්තිං පටිකරිස්සන්තී’’ති ගණඤත්තිං ඨපෙත්වා, ද්වීහිපි ‘‘අඤ්ඤං සුද්ධං පස්සිත්වා පටිකරිස්සාමා’’ති වත්වා උපොසථං කාතුං වට්ටති. එකෙනපි ‘‘පරිසුද්ධං ලභිත්වා පටිකරිස්සාමී’’ති ආභොගං කත්වා කාතුං වට්ටති.

තදහූති ¶ තස්මිං අහු, තස්මිං දිවසෙති අත්ථො. නානාසංවාසකෙහීති ලද්ධිනානාසංවාසකෙහි. අනාවාසො නාම නවකම්මසාලාදිකො යො කොචි පදෙසො ¶ . අඤ්ඤත්ර සඞ්ඝෙනාති සඞ්ඝප්පහොනකෙහි භික්ඛූහි විනා. අඤ්ඤත්ර අන්තරායාති පුබ්බෙ වුත්තං දසවිධමන්තරායං විනා. සබ්බන්තිමෙන පන පරිච්ඡෙදෙන අත්තචතුත්ථෙ වා අන්තරායෙ වා සති ගන්තුං වට්ටති. යථා ච ආවාසාදයො න ගන්තබ්බා, එවං සචෙ විහාරෙ උපොසථං කරොන්ති, උපොසථාධිට්ඨානත්ථං සීමාපි නදීපි න ගන්තබ්බා. සචෙ පනෙත්ථ කොචි භික්ඛු හොති, තස්ස සන්තිකං ගන්තුං වට්ටති, විස්සට්ඨඋපොසථාපි ආවාසා ගන්තුං වට්ටති. එවං ගතො අධිට්ඨාතුම්පි ලභති. ආරඤ්ඤකෙනපි භික්ඛුනා උපොසථදිවසෙ ගාමෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා අත්තනො විහාරමෙව ආගන්තබ්බං. සචෙ අඤ්ඤං විහාරං ඔක්කමති, තත්ථ උපොසථං කත්වාව ආගන්තබ්බං, අකත්වා ආගන්තුං න වට්ටති, යං ජඤ්ඤා ‘‘අජ්ජෙව තත්ථ ගන්තුං සක්කොමී’’ති එවරූපො පන ආවාසො ගන්තබ්බො. තත්ථ භික්ඛූහි සද්ධිං උපොසථං කරොන්තෙනපි හි ඉමිනා නෙව උපොසථන්තරායො කතො භවිස්සතීති.

170. බහි උපොසථං කත්වා ආගතෙනාති නදියා වා සීමාය වා යත්ථ කත්ථචි උපොසථං කත්වා ආගතෙන ඡන්දො දාතබ්බො, ‘‘කතො මයා උපොසථො’’ති අච්ඡිතුං න ලභතීති අධිප්පායො. කිච්චපසුතො වාති ගිලානුපට්ඨානාදිකිච්චපසුතො වා. සඞ්ඝො නප්පහොතීති ද්වින්නං ද්වින්නං අන්තරා හත්ථපාසං අවිජහිත්වා පටිපාටියා ඨාතුං නප්පහොති.

‘‘අධම්මෙන වග්ග’’න්ති එත්ථ එකසීමාය චතූසු භික්ඛූසු විජ්ජමානෙසු පාතිමොක්ඛුද්දෙසොව අනුඤ්ඤාතො, තීසු ද්වීසු ච පාරිසුද්ධිඋපොසථොව, ඉධ පන තථා අකතත්තා ‘‘අධම්මෙනා’’ති වුත්තං. යස්මා පන ඡන්දපාරිසුද්ධි සඞ්ඝෙ එව ආගච්ඡති, න ගණෙ න පුග්ගලෙ, තස්මා ‘‘වග්ග’’න්ති වුත්තං. සචෙ පන ද්වෙ සඞ්ඝා එකසීමායං අඤ්ඤමඤ්ඤං ඡන්දං ආහරිත්වා එකස්මිං ඛණෙ විසුං සඞ්ඝකම්මං කරොන්ති, එත්ථ කථන්ති? කෙචි පන ‘‘තං වට්ටතී’’ති වදන්ති, තං න ගහෙතබ්බං වග්ගකම්මත්තා. වග්ගකම්මං කරොන්තානඤ්හි ඡන්දපාරිසුද්ධි ¶ අඤ්ඤත්ථ න ගච්ඡති තථා වචනාභාවා, විසුං විසුං කම්මකරණත්ථමෙව සීමාය අනුඤ්ඤාතත්තා චාති ගහෙතබ්බං. විහාරසීමාය පන සඞ්ඝෙ විජ්ජමානෙපි කෙනචි පච්චයෙන ඛණ්ඩසීමාය තීසු, ද්වීසු වා පාරිසුද්ධිඋපොසථං කරොන්තෙසු කම්මං ධම්මෙන සමග්ගමෙව භින්නසීමට්ඨත්තාති දට්ඨබ්බං.

‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තදහුපොසථෙ පාරිසුද්ධිං දෙන්තෙන ඡන්දම්පි දාතුං, සන්ති සඞ්ඝස්ස කරණීය’’න්ති ¶ (මහාව. 165) වුත්තත්තා භගවතො ආණං කරොන්තෙන ‘‘ඡන්දං දම්මී’’ති වුත්තං. ‘‘ඡන්දහාරකො චෙ, භික්ඛවෙ, දින්නෙ ඡන්දෙ තත්ථෙව පක්කමති, අඤ්ඤස්ස දාතබ්බො ඡන්දො’’තිආදිවචනතො (මහාව. 165) පුන අත්තනො ඡන්දදානපරිස්සමවිනොදනත්ථං ‘‘ඡන්දං මෙ හරා’’ති වුත්තං. ‘‘ඡන්දහාරකො චෙ, භික්ඛවෙ, දින්නෙ ඡන්දෙ සඞ්ඝප්පත්තො සඤ්චිච්ච නාරොචෙති, ආහටො හොති ඡන්දො, ඡන්දහාරකස්ස ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වුත්තත්තා දුක්කටතො තං මොචෙතුං ‘‘ඡන්දං මෙ ආරොචෙහී’’ති වුත්තං. කායෙන වා වාචාය වා උභයෙන වා විඤ්ඤාපෙතබ්බොති මනසාව අචින්තෙත්වා කායප්පයොගං කරොන්තෙන යෙන කෙනචි අඞ්ගපච්චඞ්ගෙන වා, වාචං පන නිච්ඡාරෙතුං සක්කොන්තෙන තථෙව වාචාය වා, උභයථාපි සක්කොන්තෙන කායවාචාහි වා විඤ්ඤාපෙතබ්බො, ජානාපෙතබ්බොති අත්ථො. ‘‘අයමත්ථො’’තිවචනතො පන යාය කායචිපි භාසාය විඤ්ඤාපෙතුං වට්ටති.

පාරිසුද්ධිදානෙපි ඡන්දදානෙ වුත්තසදිසොව විනිච්ඡයො, තං පන දෙන්තෙන පඨමං සන්තී ආපත්ති දෙසෙතබ්බා. න හි සාපත්තිකො සමානො ‘‘පාරිසුද්ධිං දම්මි, පාරිසුද්ධිං මෙ හර, පාරිසුද්ධිං මෙ ආරොචෙහී’’ති වත්තුමරහති. ‘‘සන්ති සඞ්ඝස්ස කරණීයානී’’ති වත්තබ්බෙ වචනවිපල්ලාසෙන ‘‘සන්ති සඞ්ඝස්ස කරණීය’’න්ති වුත්තං. තෙසඤ්ච අත්තනො ච ඡන්දපාරිසුද්ධිං දෙතීති එත්ථ ඡන්දො ¶ ච පාරිසුද්ධි ච ඡන්දපාරිසුද්ධි ච ඡන්දපාරිසුද්ධි, තං දෙතීති සරූපෙකසෙසෙන අත්ථො දට්ඨබ්බො. ඉතරාති අඤ්ඤෙසං ඡන්දපාරිසුද්ධි. බිළාලසඞ්ඛලිකා ඡන්දපාරිසුද්ධීති එත්ථ බිළාලසඞ්ඛලිකා නාම බිළාලබන්ධනං. තත්ථ හි සඞ්ඛලිකාය පඨමවලයං දුතියවලයංයෙව පාපුණාති, න තතියං, එවමයම්පි ඡන්දපාරිසුද්ධි දායකෙන යස්ස දින්නා, තතො අඤ්ඤත්ථ න ගච්ඡති, තස්මා සා බිළාලසඞ්ඛලිකසදිසත්තා ‘‘බිළාලසඞ්ඛලිකා’’ති වුත්තා. බිළාලසඞ්ඛලිකාග්ගහණඤ්චෙත්ථ යාසං කාසඤ්චි සඞ්ඛලිකානං උපලක්ඛණමත්තන්ති දට්ඨබ්බං.

173. පවාරණාදානෙපි එසෙව නයො. අයං පන විසෙසො – තත්ථ ‘‘ඡන්දං මෙ ආරොචෙහී’’ති, ඉධ පන ‘‘මමත්ථාය පවාරෙහී’’ති. තත්ථ ඡන්දහාරකෙ සඞ්ඝස්ස හත්ථං උපගතමත්තෙයෙව ආගතා හොති. ඉධ පන එවං දින්නාය පවාරණාය පවාරණාහාරකෙන සඞ්ඝං උපසඞ්කමිත්වා එවං පවාරෙතබ්බං ‘‘තිස්සො, භන්තෙ, භික්ඛු…පෙ… පටිකරිස්සාමී’’ති. විමතිවිනොදනියං ‘‘එවමෙතං ධාරයාමි, සුතා ඛො පනායස්මන්තෙහීති එත්ථ ‘එවමෙතං ධාරයාමී’ති වත්වා ¶ උද්දිට්ඨං ඛො ආයස්මන්තො නිදානං, සුතා ඛො පනායස්මන්තෙහි චත්තාරො පාරාජිකා ධම්මා’’තිආදිනා වත්තබ්බං. මාතිකාට්ඨකථායඤ්හි එවමෙව වුත්තං. සුතෙනාති සුතපදෙන.

174. නිදානුද්දෙසෙ අනිට්ඨිතෙ පාතිමොක්ඛං නිද්දිට්ඨං නාම න හොතීති ආහ ‘‘දුතියාදීසු උද්දෙසෙසූ’’තිආදි.

175. තීහිපි විධීහීති ඔසාරණකථනසරභඤ්ඤෙහි. එත්ථ ච අත්ථං භණිතුකාමතාය වා භණාපෙතුකාමතාය වා සුත්තස්ස ඔතාරණං ඔසාරණං නාම. තස්සෙව අත්ථප්පකාසනා කථනං නාම. කෙවලං පාඨස්සෙව සරෙන භණනං ¶ සරභඤ්ඤං නාම. සජ්ඣායං අධිට්ඨහිත්වාති ‘‘සජ්ඣායං කරොමී’’ති චිත්තං උප්පාදෙත්වා. ඔසාරෙත්වා පන කථෙන්තෙනාති සයමෙව පාඨං වත්වා පච්ඡා අත්ථං කථෙන්තෙන. නවවිධන්ති සඞ්ඝගණපුග්ගලෙසු තයො, සුත්තුද්දෙසපාරිසුද්ධිඅධිට්ඨානවසෙන තයො, චාතුද්දසීපන්නරසීසාමග්ගිවසෙන තයොති නවවිධං. චතුබ්බිධන්ති අධම්මෙනවග්ගාදි චතුබ්බිධං. දුවිධන්ති භික්ඛුභික්ඛුනීනං පාතිමොක්ඛවසෙන දුවිධං පාතිමොක්ඛං. නවවිධන්ති භික්ඛූනං පඤ්ච, භික්ඛුනීනං චත්තාරොති නවවිධං පාතිමොක්ඛුද්දෙසං. කතිමීති කතිසද්දාපෙක්ඛං ඉත්ථිලිඞ්ගං දට්ඨබ්බං.

උතුවස්සෙයෙවාති හෙමන්තගිම්හෙසුයෙව. විඤ්ඤාපෙතීති එත්ථ මනසා චින්තෙත්වා කායවිකාරකරණමෙව විඤ්ඤාපනන්ති දට්ඨබ්බං. පාළියං අඤ්ඤස්ස දාතබ්බා පාරිසුද්ධීති පාරිසුද්ධිදායකෙන පුන අඤ්ඤස්ස භික්ඛුනො සන්තිකෙ දාතබ්බා. ‘‘භූතං එව සාමණෙරභාවං ආරොචෙතී’’ති වුත්තත්තා ඌනවීසතිවස්සකාලෙ උපසම්පන්නස්ස, අන්තිමවත්ථුඅජ්ඣාපන්නසික්ඛාපච්චක්ඛාතකාදීනං වා යාව භික්ඛුපටිඤ්ඤා වට්ටති, තාව තෙහි ආහටාපි ඡන්දපාරිසුද්ධි ආගච්ඡති. යදා පන තෙ අත්තනො සාමණෙරාදිභාවං පටිජානන්ති, තතො පට්ඨාය නාගච්ඡතීති දස්සිතන්ති දට්ඨබ්බං. පාළියම්පි (මහාව. 164) හි ‘‘දින්නාය පාරිසුද්ධියා සඞ්ඝප්පත්තො විබ්භමති…පෙ… පණ්ඩකො පටිජානාති, තිරච්ඡානගතො පටිජානාති, උභතොබ්යඤ්ජනකො පටිජානාති, ආහටා හොති පාරිසුද්ධී’’ති වුත්තත්තා පණ්ඩකාදීනං භික්ඛුපටිඤ්ඤාය වත්තමානකාලෙසු පන ඡන්දපාරිසුද්ධියාව ආගමනං සිද්ධමෙව. තෙනාහ ‘‘එස නයො සබ්බත්ථා’’ති. උම්මත්තකඛිත්තචිත්තවෙදනාට්ටානං පන පකතත්තා අන්තරාමග්ගෙ උම්මත්තකාදිභාවෙ පටිඤ්ඤාතෙපි තෙසං සඞ්ඝප්පත්තමත්තෙනෙව ඡන්දාදි ආගච්ඡතීති දස්සෙති.

භික්ඛූනං ¶ ¶ හත්ථපාසන්ති ඉමිනා ගණපුග්ගලෙසු ඡන්දපාරිසුද්ධියා අනාගමනං දස්සෙති. ‘‘සඞ්ඝප්පත්තො’’ති හි පාළියං (මහාව. 165) වුත්තං. සඞ්ඝසන්නිපාතතො පඨමං කාතබ්බං පුබ්බකරණං සඞ්ඝසන්නිපාතෙ කාතබ්බං පුබ්බකිච්චන්ති දට්ඨබ්බං. පාළියං ‘‘නො චෙ අධිට්ඨහෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති එත්ථ අසඤ්චිච්ච අස්සතියා අනාපත්ති. යථා චෙත්ථ, එවං උපරිපි, යත්ථ පන අචිත්තකාපත්ති අත්ථි, තත්ථ වක්ඛාම. පඤ්ඤත්තං හොතීති ඉමිනා න සාපත්තිකෙන උපොසථො කාතබ්බොති විසුං පටික්ඛෙපාභාවෙපි යථාවුත්තසුත්තසාමත්ථියතො පඤ්ඤත්තමෙවාති දස්සෙති. ඉමිනා එව නයෙන ‘‘අට්ඨානමෙතං, භික්ඛවෙ, අනවකාසො, යං තථාගතො අපරිසුද්ධාය පරිසාය උපොසථං කරෙය්ය, පාතිමොක්ඛං උද්දිසෙය්යා’’තිආදිසුත්තනයතොව (අ. නි. 8.20; උදා. 45; චූළව. 386) අලජ්ජීහි සද්ධිං උපොසථකරණම්පි පටික්ඛිත්තමෙව අලජ්ජීනිග්ගහත්ථත්තා සබ්බසික්ඛාපදානන්ති දට්ඨබ්බං. පාරිසුද්ධිදානපඤ්ඤාපනෙනාති ඉමිනා සාපත්තිකෙන පාරිසුද්ධිපි න දාතබ්බාති දීපිතං හොති.

176. උභොපි දුක්කටන්ති එත්ථ සභාගාපත්තිභාවං අජානිත්වා කෙවලං ආපත්තිනාමෙනෙව දෙසෙන්තස්ස පටිග්ගණ්හන්තස්ස ච අචිත්තකමෙව දුක්කටං හොතීති වදන්ති. යථා සඞ්ඝො සභාගාපත්තිං ආපන්නොති ඤත්තිං ඨපෙත්වා උපොසථං කාතුං ලභති, එවං තයොපි ‘‘සුණන්තු මෙ, ආයස්මන්තා, ඉමෙ භික්ඛූ සභාගං ආපත්තිං ආපන්නා’’තිආදිනා වුත්තනයානුසාරෙනෙව ගණඤත්තිං ඨපෙත්වා ද්වීහි අඤ්ඤමඤ්ඤං ආරොචෙත්වා උපොසථං කාතුං වට්ටති. එකෙන පන සාපත්තිකෙන දූරං ගන්ත්වාපි පටිකාතුමෙව වට්ටති, අසම්පාපුණන්තෙන ‘‘භික්ඛූ ලභිත්වා පටිකරිස්සාමී’’ති උපොසථො කාතබ්බො, පටිකරිත්වා ච පුන උපොසථො කාතබ්බො ¶ . කෙනචි කරණීයෙන ගන්ත්වාති සීමාපරිච්ඡෙදතො බහිභූතං ගාමං වා අරඤ්ඤං වා ගන්ත්වාති අත්ථො. එතෙනෙව උපොසථඤත්තියා ඨපනකාලෙ සමග්ගා එව තෙ ඤත්තිං ඨපෙසුන්ති සිද්ධං. තෙනෙව පාළියං (මහාව. 172) ‘‘උද්දිට්ඨං සුඋද්දිට්ඨ’’න්ති සබ්බපන්නරසකෙසුපි වුත්තං.

සචෙ පන වුඩ්ඪතරො හොතීති පවාරණදායකො භික්ඛු වුඩ්ඪතරො හොති. එවඤ්හි තෙන තස්සත්ථාය පවාරිතං හොතීති එත්ථ එවං තෙන අප්පවාරිතෙපි තස්ස සඞ්ඝප්පත්තමත්තෙන සඞ්ඝස්ස පවාරණාකම්මං සමග්ගකම්මමෙව හොතීති දට්ඨබ්බං. තෙන ච භික්ඛුනාති පවාරණදායකෙන භික්ඛුනා. බහූපි සමානවස්සිකා එකතො පවාරෙතුං ලභන්තීති එකස්මිං සංවච්ඡරෙ ලද්ධුපසම්පදතාය සමානුපසම්පදවස්සා සබ්බෙ එකතො පවාරෙතුං ලභන්තීති අත්ථො.

එත්ථ ¶ පන පණ්ඩිතෙහි චින්තෙතබ්බං විචාරෙතබ්බං කාරණං අත්ථි, කිං පන තන්ති? ඉදානි පාතිමොක්ඛුද්දෙසකාලෙ –

‘‘සම්මජ්ජනී පදීපො ච, උදකං ආසනෙන ච;

උපොසථස්ස එතානි, පුබ්බකරණන්ති වුච්චති.

‘‘ඡන්දපාරිසුද්ධිඋතුක්ඛානං, භික්ඛුගණනා ච ඔවාදො;

උපොසථස්ස එතානි, පුබ්බකිච්චන්ති වුච්චති.

‘‘උපොසථො යාවතිකා ච භික්ඛූ කම්මප්පත්තා;

සභාගාපත්තියො ච න විජ්ජන්ති;

වජ්ජනීයා ච පුග්ගලා තස්මිං න හොන්ති;

පත්තකල්ලන්ති වුච්චතී’’ති. (මහාව. අට්ඨ. 168) –

ඉමා ගාථායො ධම්මජ්ඣෙසකෙන පාඨංයෙව භණාපෙත්වා පාතිමොක්ඛුද්දෙසකො අත්ථං කථෙති. තතො පුබ්බකරණපුබ්බකිච්චානි සම්මා නිට්ඨාපෙත්වා ‘‘දෙසිතාපත්තිකස්ස සමග්ගස්ස ¶ භික්ඛුසඞ්ඝස්ස අනුමතියා පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතුං ආරාධනං කරොමා’’ති ඉමං වාක්යං පාඨමෙව අජ්ඣෙසකෙන භණාපෙත්වා අත්ථං අවත්වාව ‘‘සාධූ’’ති වත්වා පාතිමොක්ඛං උද්දිසති. පවාරණායපි එසෙව නයො. ‘‘පවාරණාය එතානී’’ති ච ‘‘පවාරණං කාතු’’න්ති ච ඉමානි පදානියෙව විසිට්ඨානි.

කිං ඉමානි ධම්මජ්ඣෙසකස්ස වචනානි, උදාහු පාතිමොක්ඛුද්දෙසකස්සාති? කිඤ්චෙත්ථ – යදි ධම්මජ්ඣෙසකස්ස වචනානි, එවං සති ගාථාත්තයං වත්වා තාසං අත්ථම්පි සො එව කථෙත්වා එතානි පුබ්බකරණානි ච එතානි පුබ්බකිච්චානි ච සඞ්ඝෙන කතානි, ඉදඤ්ච සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං සමානීතං, තස්මා ‘‘උද්දිසතු, භන්තෙ, පාතිමොක්ඛ’’න්ති තෙනෙව වත්තබ්බං සියා. අථ පාතිමොක්ඛුද්දෙසකස්ස වචනානි, එවඤ්ච සති ‘‘සඞ්ඝො, භන්තෙ, ථෙරං පාතිමොක්ඛුද්දෙසං අජ්ඣෙසති, උද්දිසතු, භන්තෙ, ථෙරො පාතිමොක්ඛ’’න්ති ධම්මජ්ඣෙසකෙන යාවතතියං අජ්ඣොසාපෙත්වා ‘‘සම්මජ්ජනී…පෙ… වුච්චතී’’ති ගාථං වත්වා ඉති ‘‘අට්ඨකථාචරියෙහි වුත්තානි එතානි පුබ්බකරණානි කතානී’’ති පුච්ඡිත්වා ධම්මජ්ඣෙසකෙන ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘ඡන්දපාරිසුද්ධි ¶ …පෙ… වුච්චතී’’ති ගාථං වත්වා ඉති ‘‘අට්ඨකථාචරියෙහි වුත්තානි එතානි පුබ්බකිච්චානි කතානී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘උපොසථො…පෙ… වුච්චතී’’ති ගාථං වත්වා ඉති ‘‘අට්ඨකථාචරියෙහි වුත්තං ඉදං පත්තකල්ලං සමානීත’’න්ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ආම භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘පුබ්බකරණපුබ්බකිච්චානි සම්මා නිට්ඨාපෙත්වා පත්තකල්ලෙ සමානීතෙ සමග්ගස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස අනුමතියා පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතුං ආරාධනං මයං කරොමා’’ති පාතිමොක්ඛුද්දෙසකෙන වත්තබ්බං සියා, එවං සති අජ්ඣෙසකඅජ්ඣෙසිතබ්බානං වචනං අසඞ්කරතො ජානිතබ්බං භවෙය්යාති.

එත්ථ ¶ ච ගාථාත්තයස්ස අට්ඨකථාචරියෙහි වුත්තභාවො අට්ඨකථායමෙව ආගතො. පච්ඡිමවාක්යං පන නෙව පාළියං, න අට්ඨකථායං, න ටීකාදීසු දිස්සති. ඛුද්දසික්ඛාපකරණෙපි –

‘‘පුබ්බකිච්චෙ ච කරණෙ;

පත්තකල්ලෙ සමානිතෙ;

සුත්තං උද්දිසති සඞ්ඝො;

පඤ්චධා සො විභාවිතො’’ති ච.

‘‘පුබ්බකිච්චෙ ච කරණෙ;

පත්තකල්ලෙ සමානිතෙ;

ඤත්තිං වත්වාන සඞ්ඝෙන;

කත්තබ්බෙවං පවාරණා’’ති ච. –

වුත්තං, න වුත්තං තථා. මූලසික්ඛාපකරණෙයෙව තථා වුත්තං, තස්මා ආචරියානං අත්තනොමති භවෙය්ය.

තත්ථ ‘‘පුබ්බකරණපුබ්බකිච්චානි සම්මා නිට්ඨාපෙත්වා’’ති ඉමිනා පුරිමගාථාද්වයස්ස අත්ථමෙව කථෙත්වා තතියගාථාය අත්ථො න කථිතො. ‘‘දෙසිතාපත්තිකස්සා’’ති ඉමිනා ච ආපත්තියා දෙසිතභාවොයෙව කථිතො, න සබ්බං පත්තකල්ලං. ආපත්තියා දෙසිතභාවෙ ච සභාගාපත්තියා දෙසිතභාවොයෙව ¶ පත්තකල්ලස්මිං අන්තොගධො, න ඉතරො. වුත්තඤ්හි කඞ්ඛාවිතරණියං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) ‘‘එතාසු හි සභාගාපත්තීසු අවිජ්ජමානාසු, විසභාගාපත්තීසු විජ්ජමානාසුපි පත්තකල්ලං හොතියෙවා’’ති. ‘‘පුබ්බකරණපුබ්බකිච්චානි සම්මා නිට්ඨාපෙත්වා දෙසිතාපත්තිකස්ස සමග්ගස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස අනුමතියා පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතුං ආරාධනං කරොමා’’ති එත්තකෙයෙව වුත්තෙ අවසෙසානි තීණි පත්තකල්ලඞ්ගානි. සෙය්යථිදං – උපොසථො, යාවතිකා ච භික්ඛූ කම්මප්පත්තා, වජ්ජනීයා ච පුග්ගලා තස්මිං න හොන්තීති (මහාව. අට්ඨ. 168). තෙසු අසන්තෙසුපි උපොසථො ¶ කාතබ්බොති ආපජ්ජති, න පන කාතබ්බො. තෙන වුත්තං ‘‘න, භික්ඛවෙ, අනුපොසථෙ උපොසථො කාතබ්බො, යො කරෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 183) ච, ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, චතුන්නං පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතු’’න්ති (මහාව. 168) ච, ‘‘න, භික්ඛවෙ, සගහට්ඨාය පරිසාය පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බ’’න්තිආදි (මහාව. 154) ච, තස්මා උපොසථදිවසෙසු සඞ්ඝෙ සන්නිපතිතෙ සචෙ පුබ්බෙව සම්මතො ධම්මජ්ඣෙසකො අත්ථි, ඉච්චෙතං කුසලං. නො චෙ, එකං බ්යත්තං පටිබලං භික්ඛුං සඞ්ඝෙන සම්මන්නාපෙත්වා තෙන ධම්මජ්ඣෙසකෙන පාතිමොක්ඛුද්දෙසකං උපසඞ්කමිත්වා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා එවමස්ස වචනීයො – සඞ්ඝො, භන්තෙ, ථෙරං පාතිමොක්ඛුද්දෙසං අජ්ඣෙසති, උද්දිසතු ථෙරො පාතිමොක්ඛං. දුතියම්පි, භන්තෙ, සඞ්ඝො…පෙ… තතියම්පි, භන්තෙ, සඞ්ඝො…පෙ… උද්දිසතු ථෙරො පාතිමොක්ඛන්ති තික්ඛත්තුං යාචාපෙත්වා තතො පාතිමොක්ඛුද්දෙසකෙන –

‘‘සම්මජ්ජනී පදීපො ච, උදකං ආසනෙන ච;

උපොසථස්ස එතානි, පුබ්බකරණන්ති වුච්චතීති. (මහාව. අට්ඨ. 168; කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) –

අට්ඨකථාචරියෙහි වුත්තානි චත්තාරි පුබ්බකරණානි, කිං තානි කතානී’’ති පුච්ඡිතෙ ධම්මජ්ඣෙසකෙන ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ පුන පාතිමොක්ඛුද්දෙසකෙන –

‘‘ඡන්දපාරිසුද්ධිඋතුක්ඛානං, භික්ඛුගණනා ච ඔවාදො;

උපොසථස්ස එතානි, පුබ්බකිච්චන්ති වුච්චතීති. (මහාව. අට්ඨ. 168; කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) –

අට්ඨකථාචරියෙහි ¶ වුත්තානි පඤ්ච පුබ්බකිච්චානි, කිං තානි කතානී’’ති පුච්ඡිතෙ ධම්මජ්ඣෙසකෙන ‘‘ආම භන්තෙ’’ති වුත්තෙ පුන පාතිමොක්ඛුද්දෙසකෙන –

‘‘උපොසථො ¶ යාවතිකා ච භික්ඛූ කම්මප්පත්තා;

සභාගාපත්තියො ච න විජ්ජන්ති;

වජ්ජනීයා ච පුග්ගලා තස්මිං න හොන්ති;

පත්තකල්ලන්ති වුච්චතීති. (මහාව. අට්ඨ. 168; කඞ්ඛා අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) –

අට්ඨකථාචරියෙහි වුත්තානි චත්තාරි පත්තකල්ලඞ්ගානි, කිං තානි සමානීතානී’’ති පුච්ඡිතෙ ධම්මජ්ඣෙසකෙන ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ පුන පාතිමොක්ඛුද්දෙසකො ‘‘පුබ්බකරණපුබ්බකිච්චානි සම්මා නිට්ඨාපෙත්වා පත්තකල්ලඞ්ගෙ සමානීතෙ සඞ්ඝස්ස අනුමතියා පාතිමොක්ඛං උද්දිසිස්සාමා’’ති වත්වා ‘‘සාධු සාධූ’’ති භික්ඛුසඞ්ඝෙන සම්පටිච්ඡිතෙ ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො’’තිආදිනා පාතිමොක්ඛුද්දෙසකො පාතිමොක්ඛං උද්දිසතීති අයමම්හාකං ඛන්ති.

එත්ථ ච ‘‘ධම්මජ්ඣෙසකෙන…පෙ… එවමස්ස වචනීයො’’ති වුත්තං, සො ධම්මජ්ඣෙසකෙන වචනීයභාවො කථං වෙදිතබ්බොති? ‘‘න, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝමජ්ඣෙ අනජ්ඣිට්ඨෙන පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බං, යො උද්දිසෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 154) වචනතොති. ‘‘සඞ්ඝෙන සම්මන්නාපෙත්වා’’ති වුත්තං, තං කථන්ති? ‘‘අජ්ඣෙසනා චෙත්ථ සඞ්ඝෙන සම්මතධම්මජ්ඣෙසකායත්තා වා සඞ්ඝත්ථෙරායත්තා වා’’ති අට්ඨකථායං වුත්තත්තා. ‘‘සඞ්ඝො, භන්තෙ, ථෙරං පාතිමොක්ඛුද්දෙසං අජ්ඣෙසති, උද්දිසතු, භන්තෙ, ථෙරො පාතිමොක්ඛ’’න්ති අයං අජ්ඣෙසනාකාරො කුතො ලබ්භතීති? පාළිතො. පාළියඤ්හි (මහාව. 155) ‘‘තෙ ථෙරං අජ්ඣෙසන්ති, උද්දිසතු, භන්තෙ, ථෙරො පාතිමොක්ඛ’’න්ති ආගතො.

සචෙ පන ධම්මජ්ඣෙසකො වුඩ්ඪතරො, පාතිමොක්ඛුද්දෙසකො නවකො, ‘‘සඞ්ඝො, ආවුසො, ආයස්මන්තං පාතිමොක්ඛුද්දෙසං අජ්ඣෙසති, උද්දිසතු ආයස්මා පාතිමොක්ඛ’’න්ති වත්තබ්බං. තං කුතො ලබ්භති? පාළිතොයෙව. පාළියඤ්හි ¶ (මහාව. 155) ‘‘එතෙනෙව උපායෙන යාව සඞ්ඝනවකං අජ්ඣෙසන්ති උද්දිසතු ආයස්මා පාතිමොක්ඛ’’න්ති ආගතො. තතො ‘‘පාතිමොක්ඛුද්දෙසකෙන ¶ සම්මජ්ජනී…පෙ… පුච්ඡිතෙ ධම්මජ්ඣෙසකෙන ‘ආම, භන්තෙ’ති වුත්තෙ’’ති ඉදං කුතො ලබ්භතීති? පාළිතො අට්ඨකථාතො ච. නිදානපාළියම්පි හි ‘‘කිං සඞ්ඝස්ස පුබ්බකිච්ච’’න්ති ආගතං, අට්ඨකථායම්පි (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) ‘‘කිං සඞ්ඝස්ස පුබ්බකිච්චන්ති සඞ්ඝො උපොසථං කරෙය්යාති…පෙ… එවං ද්වීහි නාමෙහි නවවිධං පුබ්බකිච්චං දස්සිතං, කිං තං කතන්ති පුච්ඡතී’’ති ආගතන්ති.

නනු චෙතං අන්තොනිදානෙයෙව ආගතං, අථ කස්මා පාතිමොක්ඛුද්දෙසකෙන පුබ්බභාගෙ වත්තබ්බන්ති? සච්චං, තථාපි තදනුලොමතො ජානිතබ්බතො වත්තබ්බං. අට්ඨකථායඤ්හි ඉමා ගාථායො සම්මජ්ජනාදීනං පුබ්බකරණාදිභාවඤාපකභාවෙනෙව වුත්තා, න පාතිමොක්ඛාරම්භකාලෙ භණිතබ්බභාවෙන. අථ ච පන ඉදානි භණන්ති, එවං සන්තෙ කිමත්ථං භණන්තීති චින්තායං අන්තොනිදානෙ ‘‘කිං සඞ්ඝස්ස පුබ්බකිච්ච’’න්ති වුත්තපුච්ඡානුලොමෙන පුබ්බකරණාදීනං නිට්ඨභාවපුච්ඡනත්ථං භණන්තීති ජානිතබ්බං. වුත්තඤ්හි ‘‘එවං වුත්තං චතුබ්බිධං පුබ්බකරණං කත්වාව උපොසථො කාතබ්බො’’ති (වි. සඞ්ග. අට්ඨ. 177), තස්මා පාළිඅට්ඨකථානුලොමතො ඉමිනා අනුක්කමෙන කතෙ සති ධම්මජ්ඣෙසකො පඤ්ඤායති, තස්ස අජ්ඣෙසනාකාරො පඤ්ඤායති, පාතිමොක්ඛුද්දෙසකො පඤ්ඤායති, තස්ස පුබ්බකරණාදීනං නිට්ඨභාවපුච්ඡනං පඤ්ඤායති, ධම්මජ්ඣෙසකස්ස විස්සජ්ජනං පඤ්ඤායති, තානි නිට්ඨාපෙත්වා පාතිමොක්ඛුද්දෙසකස්ස පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතුං පටිඤ්ඤා පඤ්ඤායති, එවං ඉමෙසං ගාථාවාක්යානං වචනෙ පයොජනං පඤ්ඤායතීති කත්වා පණ්ඩිතෙහි විනයඤ්ඤූහි චිරපටිච්ඡන්නො අයං කථාමග්ගො පටිපජ්ජිතබ්බොති. පවාරණායපි එසෙව නයො.

පාළියට්ඨකථාදීනඤ්හි ¶ , අනුරූපං ඉමං නයං;

පුනප්පුනං චින්තයන්තු, පණ්ඩිතා විනයඤ්ඤුනො.

පුනප්පුනං චින්තයිත්වා, යුත්තං චෙ ධාරයන්තු තං;

නො චෙ යුත්තං ඡඩ්ඩයන්තු, සම්මාසම්බුද්ධසාවකාති.

ඉති විනයසඞ්ගහසංවණ්ණනාභූතෙ විනයාලඞ්කාරෙ

උපොසථපවාරණාවිනිච්ඡයකථාලඞ්කාරො නාම

පඤ්චවීසතිමො පරිච්ඡෙදො.