📜

26. වස්සූපනායිකවිනිච්ඡයකථා

179. එවං උපොසථපවාරණාවිනිච්ඡයං කථෙත්වා ඉදානි වස්සූපනායිකවිනිච්ඡයං කථෙතුං ‘‘වස්සූපනායිකාති එත්ථ’’ත්යාදිමාහ. තත්ථ වසනං වස්සං. කිං තං? වසනකිරියා භාවත්ථෙ ණ්ය-පච්චයවසෙන. උපනයනං උපනයො. කො සො? උපගමනකිරියා, වස්සස්ස උපනයො වස්සූපනයො, සො එතිස්සා පඤ්ඤත්තියා අත්ථි, තස්මිං වා විජ්ජතීති වස්සූපනායිකා. කා සා? වස්සූපනායිකපඤ්ඤත්ති. අථ වා උපනයති එතායාති උපනායිකා මජ්ඣෙ දීඝවසෙන. වස්සස්ස උපනායිකා වස්සූපනායිකා, සා එව පුරෙ භවා පුරිමා භවත්ථෙ ඉම-පච්චයවසෙන, සා එව පුරිමිකා සකත්ථෙ ක-පච්චයවසෙන, තස්මිං පරෙ ඉත්ථිලිඞ්ගෙ අ-කාරස්ස ඉ-කාරාදෙසො. පච්ඡා භවා පච්ඡිමා, සාව පච්ඡිමිකා.

අස්සතියා පන වස්සං න උපෙතීති ‘‘ඉමස්මිං විහාරෙ ඉමං තෙමාසං වස්සං උපෙමී’’ති වචීභෙදං කත්වා න උපෙති. ‘‘න, භික්ඛවෙ, අසෙනාසනිකෙන වස්සං උපගන්තබ්බං, යො උපගච්ඡෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 204) වචීභෙදං කත්වා වස්සූපගමනං සන්ධාය පටික්ඛෙපො, න ආලයකරණවසෙන උපගමනං සන්ධායාති වදන්ති. පාළියං පන අවිසෙසෙන වුත්තත්තා අට්ඨකථායඤ්ච දුතියපාරාජිකසංවණ්ණනායං (පාරා. අට්ඨ. 1.84) ‘‘වස්සං උපගච්ඡන්තෙන හි නාලකපටිපදං පටිපන්නෙනපි පඤ්චන්නං ඡදනානං අඤ්ඤතරෙන ඡන්නෙයෙව සද්වාරබන්ධෙ සෙනාසනෙ උපගන්තබ්බං, තස්මා වස්සකාලෙ සචෙ සෙනාසනං ලභති, ඉච්චෙතං කුසලං. නො චෙ ලභති, හත්ථකම්මං පරියෙසිත්වාපි කාතබ්බං. හත්ථකම්මං අලභන්තෙන සාමම්පි කාතබ්බං, න ත්වෙව අසෙනාසනිකෙන වස්සං උපගන්තබ්බ’’න්ති (මහාව. 204) දළ්හං කත්වා වුත්තත්තා අසෙනාසනිකස්ස නාවාදිං විනා අඤ්ඤත්ථ ආලයමත්තෙන උපගන්තුං න වට්ටතීති අම්හාකං ඛන්ති. නාවාසත්ථවජෙසුයෙව හි ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, නාවාය වස්සං උපගන්තු’’න්තිආදිනා (මහාව. 203) සති, අසති වා සෙනාසනෙ වස්සූපගමනස්ස විසුං අනුඤ්ඤාතත්තා ‘‘න, භික්ඛවෙ, අසෙනාසනිකෙන වස්සං උපගන්තබ්බ’’න්ති (මහාව. 204) අයං පටික්ඛෙපො. තත්ථ න ලභතීති අසති සෙනාසනෙ ආලයවසෙනපි නාවාදීසු උපගමනං වුත්තං. චතූසු හි සෙනාසනෙසු විහාරසෙනාසනං ඉධාධිප්පෙතං, න ඉතරත්තයං.

ටඞ්කිතමඤ්චාදිභෙදා කුටීති එත්ථ ටඞ්කිතමඤ්චො නාම දීඝෙ මඤ්චපාදෙ මජ්ඣෙ විජ්ඣිත්වා අටනියො පවෙසෙත්වා කතො මඤ්චො, තස්ස ඉදං උපරි, ඉදං හෙට්ඨාති නත්ථි. පරිවත්තෙත්වා අත්ථතොපි තාදිසොව හොති, තං සුසානෙ දෙවට්ඨානෙ ච ඨපෙන්ති, චතුන්නං පාසාණානං උපරි පාසාණං අත්ථරිත්වා කතං ගෙහම්පි ‘‘ටඞ්කිතමඤ්චො’’ති වුච්චති.

‘‘ඉධ වස්සං උපෙමී’’ති තික්ඛත්තුං වත්තබ්බන්ති සත්ථස්ස අවිහාරත්තා ‘‘ඉමස්මිං විහාරෙ’’ති අවත්වා ‘‘ඉධ වස්සං උපෙමී’’ති එත්තකමෙව වත්තබ්බං. සත්ථෙ පන වස්සං උපගන්තුං න වට්ටතීති කුටිකාදීනං අභාවෙන ‘‘ඉධ වස්සං උපෙමී’’ති වචීභෙදං කත්වා උපගන්තුං න වට්ටති, ආලයකරණමත්තෙනෙව වට්ටතීති අධිප්පායො. විප්පකිරතීති විසුං විසුං ගච්ඡති. තීසුඨානෙසු නත්ථි වස්සච්ඡෙදෙ ආපත්තීති තෙහි සද්ධිං ගච්ඡන්තස්සෙව නත්ථි ආපත්ති, තෙහි වියුජ්ජිත්වා ගමනෙ පන ආපත්තියෙව, පවාරෙතුඤ්ච න ලභති.

පවිසනද්වාරං යොජෙත්වාති සකවාටබද්ධමෙව යොජෙත්වා. පුරිමිකාය…පෙ… න පක්කමිතබ්බාති ඉමිනා ආසාළ්හීපුණ්ණමාය අනන්තරෙ පාටිපදදිවසෙ පුරිමවස්සං උපගන්ත්වා වස්සානඋතුනො චතූසු මාසෙසු සබ්බපච්ඡිමමාසං ඨපෙත්වා පුරිමං තෙමාසං වසිතබ්බං. සාවණපුණ්ණමියා අනන්තරෙ පාටිපදදිවසෙ පච්ඡිමවස්සං උපගන්ත්වා සබ්බපඨමමාසං ඨපෙත්වා පච්ඡිමං තෙමාසං වසිතබ්බං. එවං අවසිත්වා පුරිමිකාය වස්සං උපගතෙන භික්ඛුනා මහාපවාරණාය අන්තො අරුණං අනුට්ඨාපෙත්වා පච්ඡිමිකාය උපගතෙන චාතුමාසිනිපවාරණාය අන්තො අරුණං අනුට්ඨාපෙත්වා අන්තරා චාරිකං පක්කමෙය්ය, උපචාරසීමාතික්කමෙයෙව තස්ස භික්ඛුනො දුක්කටාපත්ති හොතීති දස්සෙති. ඉමමත්ථං පාළියා සමත්ථෙතුං ‘‘න භික්ඛවෙ…පෙ… වචනතො’’ති වුත්තං. යදි එවං වස්සං උපගන්ත්වා සති කරණීයෙ පක්කමන්තස්ස සබ්බථාපි ආපත්තියෙව සියාති චොදනං සන්ධායාහ ‘‘වස්සං උපගන්ත්වා පනා’’තිආදි. එවං සන්තෙ තදහෙව සත්තාහකරණීයෙන පක්කමන්තස්සෙව අනාපත්ති සියා, න ද්වීහතීහං වසිත්වා පක්කමන්තස්සාති ආහ ‘‘කො පන වාදො’’තිආදි.

180. ඉදානි සත්තාහකරණීයලක්ඛණං විත්ථාරතො දස්සෙතුං ‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ’’තිආදිමාහ. තත්ථ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සත්තන්නං සත්තාහකරණීයෙන පහිතෙ ගන්තුං, න ත්වෙව අප්පහිතෙ, භික්ඛුස්ස භික්ඛුනියා සික්ඛමානාය සාමණෙරස්ස සාමණෙරියා උපාසකස්ස උපාසිකායා’’ති (මහාව. 187) එකං, ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සත්තන්නං සත්තාහකරණීයෙන අප්පහිතෙපි ගන්තුං, පගෙව පහිතෙ, භික්ඛුස්ස භික්ඛුනියා සික්ඛමානාය සාමණෙරස්ස සාමණෙරියා මාතුයා ච පිතුස්ස චා’’ති (මහාව. 198) එකං, ‘‘සචෙ පන භික්ඛුනො භාතා වා අඤ්ඤො වා ඤාතකො ගිලානො හොතී’’ති එකං, ‘‘එකස්මිං විහාරෙ භික්ඛූහි සද්ධිං වසන්තො භික්ඛුභත්තිකො’’ති එකං, ‘‘සචෙ භික්ඛුස්ස…පෙ… අනභිරති වා කුක්කුච්චං වා දිට්ඨිගතං වා උප්පන්නං හොතී’’ති එකං, ‘‘කොචි භික්ඛු ගරුධම්මං අජ්ඣාපන්නො හොති පරිවාසාරහො’’ති එකං, ‘‘භික්ඛුනියාපි මානත්තාරහායා’’ති එකං, ‘‘සාමණෙරො උපසම්පජ්ජිතුකාමො…පෙ… සික්ඛමානා වා…පෙ… සාමණෙරී වා’’ති එකං, ‘‘භික්ඛුස්ස භික්ඛුනියා වා සඞ්ඝො කම්මං කත්තුකාමො තජ්ජනීයං වා’’ති එකං, ‘‘සචෙපි කතංයෙව හොති කම්ම’’න්ති එකං, ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝකරණීයෙන ගන්තු’’න්ති (මහාව. 199) එකන්ති එකාදස ඨානානි හොන්ති. තත්ථ පඨමතතියචතුත්ථවසෙන තීසු ඨානෙසු පහිතෙ එව ගන්තබ්බං, නො අප්පහිතෙ. සෙසෙසු අට්ඨසු අප්පහිතෙපි ගන්තබ්බං, පගෙව පහිතෙ. වුත්තඤ්හි විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.199) ‘‘ගන්තබ්බන්ති සඞ්ඝකරණීයෙන අප්පහිතෙපි ගන්තබ්බ’’න්ති. එත්ථ ච අනුපාසකෙහිපි සාසනභාවං ඤාතුකාමෙහි පහිතෙ තෙසං පසාදවඩ්ඪිසම්පත්තෙහිපි සත්තාහකරණීයෙන ගන්තුං වට්ටතීති ගහෙතබ්බං. භික්ඛුභත්තිකොති භික්ඛුනිස්සිතකො. සො පන යස්මා භික්ඛූහි සද්ධිං වසති, තස්මා වුත්තං ‘‘භික්ඛූහි සද්ධිං වසන්තො’’ති.

181. අපිචෙත්ථාති අපිච එත්ථාති ඡෙදො, එත්ථ එතස්මිං සත්තාහකරණීයවිනිච්ඡයෙ අපිච අපරො අයං ඊදිසො පාළිමුත්තකනයො වස්සූපනායිකක්ඛන්ධකපාළිතො මුත්තො නයො වෙදිතබ්බොති යොජනා. සමන්තපාසාදිකායං (මහාව. අට්ඨ. 199) පන ‘‘පාළිමුත්තකරත්තිච්ඡෙදවිනිච්ඡයො’’ති දිස්සති. තථා හි විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.199) ‘‘රත්තිච්ඡෙදවිනිච්ඡයොති සත්තාහකරණීයෙන ගන්ත්වා බහිද්ධා අරුණුට්ඨාපනසඞ්ඛාතස්ස රත්තිච්ඡෙදස්ස විනිච්ඡයො’’ති. සාරත්ථදීපනියම්පි (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.199) ‘‘සත්තාහකරණීයෙන ගන්ත්වා බහිද්ධා අරුණුට්ඨාපනං රත්තිච්ඡෙදො’’ති. අනිමන්තිතෙන ගන්තුං න වට්ටතීති එත්ථ අනිමන්තිතත්තා සත්තාහකිච්චං අධිට්ඨහිත්වා ගච්ඡන්තස්සපි වස්සච්ඡෙදො චෙව දුක්කටඤ්ච හොතීති වෙදිතබ්බං. යථාවුත්තඤ්හි රත්තිච්ඡෙදකාරණං විනා තිරොවිහාරෙ වසිත්වා ආගමිස්සාමීති ගච්ඡතො වස්සච්ඡෙදං වදන්ති. ගන්තුං වට්ටතීති අන්තොඋපචාරසීමායං ඨිතෙනෙව සත්තාහකරණීයනිමිත්තං සල්ලක්ඛෙත්වා ඉමිනා නිමිත්තෙන ගන්ත්වා ‘‘සත්තාහබ්භන්තරෙ ආගච්ඡිස්සාමී’’ති ආභොගං කත්වා ගන්තුං වට්ටති. පුරිමක්ඛණෙ ආභොගං කත්වා ගමනක්ඛණෙ විසරිත්වා ගතෙපි දොසො නත්ථි, ‘‘සකරණීයො පක්කමතී’’ති (මහාව. 207) වුත්තත්තා සබ්බථා ආභොගං අකත්වා ගතස්ස වස්සච්ඡෙදොති වදන්ති. යො පන සත්තාහකරණීයනිමිත්තාභාවෙපි ‘‘සත්තාහබ්භන්තරෙ ආගමිස්සාමී’’ති ආභොගං කත්වා ගන්ත්වා සත්තාහබ්භන්තරෙ ආගච්ඡති, තස්ස ආපත්තියෙව, වස්සච්ඡෙදො නත්ථි සත්තාහස්ස සන්නිවත්තත්තාති වදන්ති, වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බං.

භණ්ඩකන්ති චීවරභණ්ඩං. පහිණන්තීති චීවරධොවනාදිකම්මෙන පහිණන්ති. සම්පාපුණිතුං න සක්කොති, වට්ටතීති එත්ථ ‘‘අජ්ජෙව ආගමිස්සාමී’’ති සාමන්තවිහාරං ගන්ත්වා පුන ආගච්ඡන්තස්ස අන්තරාමග්ගෙ සචෙ අරුණුග්ගමනං හොති, වස්සච්ඡෙදොපි න හොති, රත්තිච්ඡෙදදුක්කටඤ්ච නත්ථීති වදන්ති, තදහෙව ආගමනෙ සඋස්සාහත්තා වස්සච්ඡෙදො වා ආපත්ති වා න හොතීති අධිප්පායො. ආචරියං පස්සිස්සාමීති පන ගන්තුං ලභතීති ‘‘අගිලානම්පි ආචරියං, උපජ්ඣායං වා පස්සිස්සාමී’’ති සත්තාහකරණීයෙන ගන්තුං ලභති, නිස්සයාචරියං ධම්මාචරියඤ්ච, පගෙව උපසම්පදාචරියඋපජ්ඣායෙ. සචෙ නං ආචරියො ‘‘අජ්ජ මා ගච්ඡා’’ති වදති, වට්ටතීති එවං සත්තාහකරණීයෙන ආගතානං අන්තොසත්තාහෙයෙව පුන ආගච්ඡන්තං සචෙ ආචරියො, උපජ්ඣායො වා ‘‘අජ්ජ මා ගච්ඡා’’ති වදති, වට්ටති, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්තීති අධිප්පායො. වස්සච්ඡෙදො පන හොතියෙවාති දට්ඨබ්බං සත්තාහස්ස බහිද්ධා වීතිනාමිතත්තා.

සචෙ දූරං ගතො සත්තාහවාරෙන අරුණො උට්ඨාපෙතබ්බොති ඉමිනා වස්සච්ඡෙදකාරණෙ සති සත්තාහකරණීයෙන ගන්තුම්පි වට්ටතීති දීපෙති. එත්ථ ඡ දිවසානි බහිද්ධා වීතිනාමෙත්වා සත්තමෙ දිවසෙ පුරාරුණා එව අන්තොඋපචාරසීමායං පවිසිත්වා අරුණං උට්ඨාපෙත්වා පුනදිවසෙ සත්තාහං අධිට්ඨාය ගන්තබ්බන්ති අධිප්පායො. කෙචි පන ‘‘සත්තමෙ දිවසෙ ආගන්ත්වා අරුණං අනුට්ඨාපෙත්වා තදහෙව දිවසභාගෙපි ගන්තුං වට්ටතී’’ති වදන්ති, තං න ගහෙතබ්බං ‘‘අරුණො උට්ඨාපෙතබ්බො’’ති වුත්තත්තා. සත්තමෙ දිවසෙ තත්ථ අරුණුට්ඨාපනමෙව හි සන්ධාය පාළියං (මහාව. 199) ‘‘සත්තාහං සන්නිවත්තො කාතබ්බො’’ති වුත්තං. අරුණං අනුට්ඨාපෙත්වා ගච්ඡන්තො ච අන්තො අප්පවිසිත්වා බහිද්ධාව සත්තාහං වීතිනාමෙන්තො ච සමුච්ඡින්නවස්සො එව භවිස්සති අරුණස්ස බහි එව උට්ඨාපිතත්තා. ඉතරථා ‘‘අරුණො උට්ඨාපෙතබ්බො’’ති වචනං නිරත්ථකං සියා. ‘‘සත්තාහවාරෙන අන්තොවිහාරෙ පවිසිත්වා අරුණං අනුට්ඨාපෙත්වා ගන්තබ්බ’’න්ති වත්තබ්බතො අඤ්ඤෙසු ච ඨානෙසු අරුණුට්ඨාපනමෙව වුච්චති. වක්ඛති හි චීවරක්ඛන්ධකෙ (මහාව. අට්ඨ. 364) ‘‘එකස්මිං විහාරෙ වසන්තො ඉතරස්මිං සත්තාහවාරෙන අරුණමෙව උට්ඨාපෙතී’’ති.

අථාපි යං තෙ වදෙය්යුං ‘‘සත්තමෙ දිවසෙ යදා කදාචි පවිට්ඨෙන තංදිවසනිස්සිතො අතීතාරුණො උට්ඨාපිතො නාම හොතීති ඉමමත්ථං සන්ධාය අට්ඨකථායං වුත්ත’’න්ති, තං සද්දගතියාපි න සමෙති. න හි උට්ඨිතෙ අරුණෙ පච්ඡා පවිට්ඨො තස්ස පයොජකො උට්ඨාපකො භවිතුමරහති. යදි භවෙය්ය, ‘‘වස්සං උපගන්ත්වා පන අරුණං අනුට්ඨාපෙත්වා තදහෙව සත්තාහකරණීයෙන පක්කමන්තස්සා’’පීති (මහාව. අට්ඨ. 207) එත්ථ ‘‘අරුණං අනුට්ඨාපෙත්වා’’ති වචනං විරුජ්ඣෙය්ය. තෙනපි තංදිවසනිස්සිතස්ස අරුණස්ස උට්ඨාපිතත්තා ආරඤ්ඤකස්සපි භික්ඛුනො සායන්හසමයෙ අඞ්ගයුත්තං අරඤ්ඤං ගන්ත්වා තදා එව නිවත්තන්තස්ස අරුණො උට්ඨාපිතො ධුතඞ්ගඤ්ච විසොධිතං සියා, න චෙතං යුත්තං අරුණුග්ගමනකාලෙ එව අරුණුට්ඨාපනස්ස වුත්තත්තා. වුත්තඤ්හි ‘‘කාලස්සෙව පන නික්ඛමිත්වා අඞ්ගයුත්තෙ ඨානෙ අරුණං උට්ඨාපෙතබ්බං. සචෙ අරුණුට්ඨානවෙලායං තෙසං ආබාධො වඩ්ඪති, තෙසං එව කිච්චං කාතබ්බං, න ධුතඞ්ගවිසුද්ධිකෙන භවිතබ්බ’’න්ති (විසුද්ධි. 1.31). තථා පාරිවාසිකාදීනම්පි අරුණං අනුට්ඨාපෙත්වා වත්තං නික්ඛිපන්තානං රත්තිච්ඡෙදො වුත්තො. ‘‘උග්ගතෙ අරුණෙ නික්ඛිපිතබ්බ’’න්ති (චූළව. අට්ඨ. 97) හි වුත්තං. සහසෙය්යසික්ඛාපදෙපි අනුපසම්පන්නෙහි සහ නිවුත්ථභාවපරිමොචනත්ථං ‘‘පුරාරුණා නික්ඛමිත්වා’’තිආදි (පාචි. 54) වුත්තං. එවං චීවරවිප්පවාසාදීසු ච සබ්බත්ථ රත්තිපරියොසානෙ ආගාමිඅරුණවසෙනෙව අරුණුට්ඨානං දස්සිතං, න අතීතාරුණවසෙන, තස්මා වුත්තනයෙනෙවෙත්ථ අරුණුට්ඨාපනං වෙදිතබ්බං අඤ්ඤථා වස්සච්ඡෙදත්තා.

යං පන වස්සං උපගතස්ස තදහෙව අරුණං අනුට්ඨාපෙත්වා සකරණීයස්ස පක්කමනවචනං, තං වස්සං උපගතකාලතො පට්ඨාය යදා කදාචි නිමිත්තෙ සති ගමනස්ස අනුඤ්ඤාතත්තා යුත්තං, න පන සත්තාහවාරෙන ගතස්ස අරුණං අනුට්ඨාපෙත්වා තදහෙවගමනං ‘‘අරුණො උට්ඨාපෙතබ්බො’’ති වුත්තත්තා. යථා වා ‘‘සත්තාහානාගතාය පවාරණාය සකරණීයො පක්කමති, ආගච්ඡෙය්ය වා සො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තං ආවාසං න වා ආගච්ඡෙය්යා’’තිආදිනා (මහාව. 207) පච්ඡිමසත්තාහෙ අනාගමනෙ අනුඤ්ඤාතෙපි අඤ්ඤසත්තාහෙසු තං න වට්ටති. එවං පඨමසත්තාහෙ අරුණං අනුට්ඨාපෙත්වා ගමනෙ අනුඤ්ඤාතෙපි තතො පරෙසු සත්තාහෙසු ආගතස්ස අරුණං අනුට්ඨාපෙත්වා ගමනං න වට්ටති එවාති නිට්ඨමෙත්ථ ගන්තබ්බං.

සචෙ පවාරිතකාලෙ වස්සාවාසිකං දෙන්තීතිආදිනා වස්සාවාසිකචීවරම්පි කථිනචීවරං විය වස්සංවුත්ථවිහාරපටිබද්ධන්ති විඤ්ඤායති. ‘‘යදි සත්තාහවාරෙන අරුණං උට්ඨාපයිංසු, ගහෙතබ්බ’’න්ති පන වුත්තත්තා සත්තාහකරණීයෙන ගන්ත්වා සත්තාහබ්භන්තරෙ ආගතා ලභන්ති. කථිනානිසංසචීවරං පන සඞ්ඝං අනාපුච්ඡා තෙ න ලභන්ති. වක්ඛති හි ‘‘සත්තාහකරණීයෙන ගතාපි භාජනීයභණ්ඩං ලභන්තූති වා එවරූපං අධම්මිකවත්තං න කාතබ්බ’’න්ති (වි. සඞ්ග. අට්ඨ. 182). ඉධ ආහටන්ති විහාරතො බහි ආගතට්ඨානෙ ආනීතං.

වාළෙහි උබ්බාළ්හා හොන්ති, ගණ්හන්තිපි පරිපාතෙන්තිපීති එත්ථ ගණ්හන්තීති ගහෙත්වා ඛාදන්ති. පරිපාතෙන්තීති පලාපෙන්ති, අනුබන්ධන්තීති අත්ථො. ඉමෙසු ‘‘ගාළෙහි උබ්බාළ්හා හොන්තී’’තිආදීසු සඞ්ඝභෙදපරියන්තෙසු වත්ථූසු කෙවලං අනාපත්ති හොති, පවාරෙතුං පන න ලභතීති දට්ඨබ්බං. සචෙ පනාතිආදීසු යස්මා නානාසීමායං ද්වීසු ආවාසෙසු වස්සං උපගච්ඡන්තස්ස ‘‘දුතියෙ වසිස්සාමී’’ති උපචාරතො නික්ඛන්තමත්තෙ පඨමො සෙනාසනග්ගාහො පටිප්පස්සම්භති, තස්මා පාළියං (මහාව. 207) ‘‘තස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පුරිමිකා ච න පඤ්ඤායතී’’ති පඨමං සෙනාසනග්ගාහං සන්ධාය වුත්තං. දුතියසෙනාසනග්ගාහෙ පන පුරිමිකා පඤ්ඤායතෙව, තත්ථෙව තෙමාසං වසන්තො පුරිමවස්සංවුත්ථො එව හොති. තතො වා පන දුතියදිවසාදීසු ‘‘පඨමසෙනාසනෙ වසිස්සාමී’’ති උපචාරාතික්කමෙ පුරිමිකාපි න පඤ්ඤායතීති දට්ඨබ්බං.

පටිස්සවස්ස විසංවාදනපච්චයා හොන්තම්පි දුක්කටං සතියෙව පටිස්සවෙ හොතීති ආහ ‘‘තස්ස තස්ස පටිස්සවස්ස විසංවාදෙ දුක්කට’’න්ති. තෙනෙවාහ ‘‘තඤ්ච ඛො…පෙ… විසංවාදනපච්චයා’’ති. පාළියං (මහාව. 207) ‘‘සො සත්තාහානාගතාය පවාරණාය සකරණීයො පක්කමතී’’ති වුත්තත්තා පවාරණාදිවසෙපි සත්තාහකරණීයං විනා ගන්තුං න වට්ටතීති දට්ඨබ්බං. ඉමස්මිං ඨානෙ ‘‘නවමිතො පට්ඨාය ගන්තුං වට්ටතී’’ති අට්ඨකථාවචනං කච්චි උපොසථදිවසතො උපනිධාය නවමී ඉච්ඡිතබ්බා, උදාහු ලොකියතිථිවසෙනාති ආසඞ්කන්ති. තත්රෙවං විනිච්ඡිතබ්බං – පුරිමභද්දපදමාසකාළපක්ඛඋපොසථදිවසං උපනිධාය ඉච්ඡිතබ්බා, න ලොකියතිථිවසෙන. භද්දපදමාසස්ස හි කාළපක්ඛඋපොසථදිවසං මරියාදං කත්වා තදනන්තරපාටිපදදිවසතො පට්ඨාය ගණියමානෙ සති යො දිවසො නවමො හොති, තතො පට්ඨායාති වුත්තං හොති. තිථිපෙක්ඛාය පන ඉත්ථිලිඞ්ගවොහාරො, තතො නවමිතො පට්ඨාය අනාගතසත්තාහෙ පවාරණා හොති.

සත්තාහං අනාගතාය අස්සාති සත්තාහානාගතා. කා සා? පවාරණා. අස්සයුජමාසස්ස සුක්කපක්ඛනවමියං සත්තාහකරණීයං අධිට්ඨාය ගච්ඡන්තො භික්ඛු අන්තොවස්සස්ස සත්තාහමත්තාවසිට්ඨත්තා සත්තමඅරුණෙ උග්ගතමත්තෙ වුත්ථවස්සො හොති, දසමියං ඡාහමත්තං, එකාදසමියං පඤ්චාහමත්තං, ද්වාදසියං චතුරාහමත්තං, තෙරසියං තීහමත්තං, චුද්දසියං ද්වීහමත්තං, පන්නරසියං එකාහමත්තං අවසිට්ඨං හොති, තස්මා පවාරණාදිවසස්ස පරියොසානභූතඅරුණස්මිං උග්ගතෙ වුත්ථවස්සො හොති, තස්මා තෙසං භික්ඛූනං කුක්කුච්චවිනොදනත්ථං භගවා ධම්මස්සාමී ‘‘සො සත්තාහානාගතාය පවාරණාය සකරණීයො පක්කමති, ආගච්ඡෙය්ය වා සො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තං ආවාසං න වා ආගච්ඡෙය්ය, තස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පුරිමිකා ච පඤ්ඤායති, පටිස්සවෙ ච අනාපත්තී’’ති (මහාව. 207) ආහ. සත්තාහානාගතාය කොමුදියා චාතුමාසිනියාති එත්ථාපි එසෙව නයො. තත්ථ කොමුදියා චාතුමාසිනියාති පච්ඡිමකත්තිකපුණ්ණමායං. සා හි කුමුදානං අත්ථිතාය කොමුදී, චතුන්නං වස්සිකමාසානං පරියොසානත්තා චාතුමාසිනීති වුච්චති. තදා හි කුමුදානි සුපුප්ඵිතානි හොන්ති, තස්මා කුමුදා එත්ථ පුප්ඵන්තීති කොමුදීති වුච්චති, කුමුදවතීති වුත්තං හොති.

182. අන්තොවස්සවත්තකථායං නිබද්ධවත්තං ඨපෙත්වාති සජ්ඣායමනසිකාරාදීසු නිරන්තරකරණීයෙසු කත්තබ්බං කතිකවත්තං කත්වා. කසාවපරිභණ්ඩන්ති කසාවෙහි භූමිපරිකම්මං. වත්තන්ති කතිකවත්තං.

එවරූපං අධම්මිකවත්තං න කාතබ්බන්ති නානාවෙරජ්ජකා හි භික්ඛූ සන්නිපතන්ති, තත්ථ කෙචි දුබ්බලා අප්පථාමා එවරූපං වත්තං අනුපාලෙතුං න සක්කොන්ති, තස්මා ඉධ ආගතඤ්ච චතුත්ථපාරාජිකවණ්ණනායං (පාරා. අට්ඨ. 2.227) ආගතං ආවාසං වා මණ්ඩපං වා සීමං වා යං කිඤ්චි ඨානං පරිච්ඡින්දිත්වා ‘‘යො ඉමම්හා ආවාසා පඨමං පක්කමිස්සති, තං ‘අරහා’ති ජානිස්සාමා’’ති කතාය කතිකාය යො ‘‘මං ‘අරහා’ති ජානන්තූ’’ති තම්හා ඨානා පඨමං පක්කමති, පාරාජිකො හොති. යො පන ආචරියුපජ්ඣායානං වා කිච්චෙන මාතාපිතූනං වා කෙනචිදෙව කරණීයෙන භික්ඛාචාරවත්තං වා උද්දෙසපරිපුච්ඡාදීනං අත්ථාය අඤ්ඤෙන වා තාදිසෙන කරණීයෙන තං ඨානං අතික්කමිත්වා ගච්ඡති, අනාපත්ති. සචෙපිස්ස එවං ගතස්ස පච්ඡා ඉච්ඡාචාරො උප්පජ්ජති ‘‘න දානාහං තත්ථ ගමිස්සාමි, එවං මං අරහාති සම්භාවෙස්සන්තී’’ති, අනාපත්තියෙව.

යොපි කෙනචිදෙව කරණීයෙන තං ඨානං පත්වා සජ්ඣායමනසිකාරාදිවසෙන අඤ්ඤවිහිතො වා හුත්වා චොරාදීහි වා අනුබද්ධො මෙඝං වා උට්ඨිතං දිස්වා අනොවස්සකං පවිසිතුකාමො තං ඨානං අතික්කමති, අනාපත්ති, යානෙන වා ඉද්ධියා වා ගච්ඡන්තොපි පාරාජිකං නාපජ්ජති, පදගමනෙනෙව ආපජ්ජති. තම්පි යෙහි සහ කතිකා කතා, තෙහි සද්ධිං අපුබ්බං අචරිමං ගච්ඡන්තො නාපජ්ජති. එවං ගච්ඡන්තා හි සබ්බෙපි අඤ්ඤමඤ්ඤං රක්ඛන්ති. සචෙපි මණ්ඩපරුක්ඛමූලාදීසු කිඤ්චි ඨානං පරිච්ඡින්දන්ති ‘‘යො එත්ථ නිසීදති වා චඞ්කමති වා, තං ‘අරහා’ති ජානිස්සාම’’, පුප්ඵානි වා ඨපෙත්වා, ‘‘යො ඉමානි ගහෙත්වා පූජං කරිස්සති, තං ‘අරහා’ති ජානිස්සාමා’’තිආදිනා නයෙන කතිකා කතා හොති, තත්රාපි ඉච්ඡාචාරවසෙන තථා කරොන්තස්ස පාරාජිකමෙව. සචෙපි උපාසකෙන අන්තරාමග්ගෙ විහාරො වා කතො හොති, චීවරාදීනි වා ඨපිතානි හොන්ති ‘‘යෙ අරහන්තො, තෙ ඉමස්මිං විහාරෙ වසන්තු, චීවරාදීනි වා ගණ්හන්තූ’’ති, තත්රාපි ඉච්ඡාචාරවසෙන වසන්තස්ස වා තානි වා ගණ්හන්තස්ස පාරාජිකමෙව, එතං පන අධම්මිකකතිකවත්තං, තස්මා න කාතබ්බං, අඤ්ඤං වා එවරූපං ‘‘ඉමස්මිං තෙමාසබ්භන්තරෙ සබ්බෙව ආරඤ්ඤකා හොන්තු පිණ්ඩපාතිකධුතඞ්ගාදිඅවසෙසධුතඞ්ගධරා වා, අථ වා සබ්බෙව ඛීණාසවා හොන්තූ’’ති එවමාදි. නානාවෙරජ්ජකා හි භික්ඛූ සන්නිපතන්ති. තත්ථ කෙචි දුබ්බලා අප්පථාමා එවරූපං වත්තං අනුපාලෙතුං න සක්කොන්ති, තස්මා එවරූපම්පි වත්තං න කාතබ්බං. ‘‘ඉමං තෙමාසං සබ්බෙහෙව න උද්දිසිතබ්බං, න පරිපුච්ඡිතබ්බං, න පබ්බාජෙතබ්බං, මූගබ්බතං ගණ්හිතබ්බං, බහිසීමට්ඨස්සපි සඞ්ඝලාභො දාතබ්බො’’ති එවමාදිකම්පි න කත්තබ්බමෙව.

තිවිධම්පීති පරියත්තිපටිපත්තිපටිවෙධවසෙන තිවිධම්පි. සොධෙත්වා පබ්බාජෙථාති භබ්බෙ ආචාරකුලපුත්තෙ උපපරික්ඛිත්වා පබ්බාජෙථ. භස්සෙ මත්තං ජානිත්වාති වචනෙ පමාණං ඤත්වා. දසකථාවත්ථු නාම අප්පිච්ඡාකථා සන්තුට්ඨිකථා පවිවෙකකථා අසංසග්ගකථා වීරියාරම්භකථා සීලකථා සමාධිකථා පඤ්ඤාකථා විමුත්තිකථා විමුත්තිඤාණදස්සනකථාති.

විග්ගහසංවත්තනිකං වචනං විග්ගාහිකං. චතුරාරක්ඛං අහාපෙන්තාති බුද්ධානුස්සති මෙත්තා අසුභං මරණානුස්සතීති ඉමං චතුරාරක්ඛං අහාපෙන්තා. දන්තකට්ඨඛාදනවත්තං ආචික්ඛිතබ්බන්ති එත්ථ ඉදං දන්තකට්ඨඛාදනවත්තං – යො දෙවසිකං සඞ්ඝමජ්ඣෙ ඔසරති, තෙන සාමණෙරාදීහි ආහරිත්වා භික්ඛූනං යථාසුඛං භුඤ්ජනත්ථාය දන්තකට්ඨමාළකෙ නික්ඛිත්තෙසු දන්තකට්ඨෙසු දිවසෙ දිවසෙ එකමෙව දන්තකට්ඨං ගහෙතබ්බං. යො පන දෙවසිකං න ඔසරති, පධානඝරෙ වසිත්වා ධම්මස්සවනෙ වා උපොසථග්ගෙ වා දිස්සති, තෙන පමාණං සල්ලක්ඛෙත්වා චත්තාරි පඤ්ච දන්තකට්ඨානි අත්තනො වසනට්ඨානෙ ඨපෙත්වා ඛාදිතබ්බානි. තෙසු ඛීණෙසු සචෙ පුනපි දන්තකට්ඨමාළකෙ බහූනි හොන්තියෙව, පුනපි ආහරිත්වා ඛාදිතබ්බානි. යදි පන පමාණං අසල්ලක්ඛෙත්වා ආහරති, තෙසු අඛීණෙසුයෙව මාළකෙ ඛීයති, තතො කෙචි ථෙරා ‘‘යෙහි ගහිතානි, තෙ පටිහරන්තූ’’ති වදෙය්යුං, කෙචි ‘‘ඛාදන්තු, පුන සාමණෙරා ආහරිස්සන්තී’’ති, තස්මා විවාදපරිහාරත්ථං පමාණං සල්ලක්ඛෙතබ්බං, ගහණෙ පන දොසො නත්ථි. මග්ගං ගච්ඡන්තෙනපි එකං වා ද්වෙ වා ථවිකාය පක්ඛිපිත්වා ගන්තබ්බන්ති. භික්ඛාචාරවත්තං පිණ්ඩපාතිකවත්තෙ ආවිභවිස්සති.

අන්තොගාමෙ…පෙ… න කථෙතබ්බාති එත්ථ චතූසු පච්චයෙසු චීවරෙ ච පිණ්ඩපාතෙ ච විඤ්ඤත්තිපි න වට්ටති නිමිත්තොභාසපරිකථාපි. සෙනාසනෙ විඤ්ඤත්තිමෙව න වට්ටති, සෙසානි තීණි වට්ටන්ති. ගිලානපච්චයෙ සබ්බම්පි වට්ටති. එවං සන්තෙපි ආජීවං සොධෙන්තෙහි භික්ඛූහි සුට්ඨු රක්ඛිතබ්බාති. ඉමිනා ආජීවපාරිසුද්ධිසීලං දස්සිතං. රක්ඛිතින්ද්රියෙහි භවිතබ්බන්ති ඉන්ද්රියසංවරසීලං. ඛන්ධකවත්තඤ්ච සෙඛියවත්තඤ්ච පූරෙතබ්බන්ති පාතිමොක්ඛසංවරසීලං. පච්චයසන්නිස්සිතසීලං පන තීහිපි සාමත්ථියතො දස්සිතං. ඉති චතුපාරිසුද්ධිසීලපටිසංයුත්තා එවරූපා නිය්යානිකකථා බහුකාපි වත්තබ්බාති අධිප්පායො.

ඉමස්මිං වස්සූපනායිකවිසයෙ තෙසු තෙසු නගරෙසු තස්මිං තස්මිං රාජකාලෙ අපරියන්තා විවාදකථා හොති. කථං? වස්සූපනායිකක්ඛන්ධකෙ (මහාව. 186) ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන රාජා මාගධො සෙනියො බිම්බිසාරො වස්සං උක්කඩ්ඪිතුකාමො භික්ඛූනං සන්තිකෙ දූතං පාහෙසි ‘යදි පනාය්යා ආගමෙ ජුණ්හෙ වස්සං උපගච්ඡෙය්යු’න්ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං, ‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, රාජූනං අනුවත්තිතු’’’න්ති වචනං නිස්සාය භගවතා අධිමාසං පඤ්ඤත්තන්ති මඤ්ඤමානා වෙදසමයෙන සංසන්දිත්වා ගය්හමානා අනෙකවිහිතං විවාදං කරොන්ති. වෙදසමයෙ කිර ද්වෙ අධිමාසානි යාචාධිමාසඤ්ච පත්තාධිමාසඤ්ච. තත්ථ කලියුගගණනෙ එකූනවීසතිගණනෙන භාජිතෙ ද්වෙපඤ්චට්ඨදසතෙරසසොළසට්ඨාරසවසෙන සත්තධා සෙසො හොති, තෙසං වසෙන චම්මාධිමාස පඤ්චාධිමාස පස්වාධිමාස දසාධිමාස තෙරසාධිමාස සොළසාධිමාස අට්ඨාරසාධිමාසාති වොහරන්ති. අට්ඨාරසාධිමාසං පන අවසානාධිමාසන්තිපි වොහරන්ති. තෙසු පසුසොළසානි අපත්තෙයෙව අධිමාසපතනකලියුගෙ සංවච්ඡරමාසාදිවිසමභයෙන යාචිත්වා මාසස්ස ආකඩ්ඪිතබ්බතො යාචාධිමාසන්ති වොහරන්ති, සෙසානි පන පඤ්චමත්තෙයෙව අධිමාසපතනකලියුගෙ මාසස්ස ආකඩ්ඪිතබ්බතො පත්තාධිමාසන්ති. තත්රෙතං යාචාධිමාසලක්ඛණං – තථතො අජානන්තා පාළියා සංසන්දිත්වා බිම්බිසාරරඤ්ඤා භගවතො යාචිතාධිමාසත්තා යාචාධිමාසං නාම භවති, තස්මා ද්වීසු එව යාචාධිමාසෙසු දිවසෙන සහ මාසො ආකඩ්ඪිතබ්බො, න ඉතරෙසූති වදන්ති, අඤ්ඤෙ පන පඤ්චසු පත්තාධිමාසෙසු එව සහ දිවසෙන මාසො ආකඩ්ඪිතබ්බො, න යාචාධිමාසෙසූති.

අපරෙ පන – ‘‘ද්වෙමා, භික්ඛවෙ, වස්සූපනායිකා පුරිමිකා පච්ඡිමිකාති, අපරජ්ජුගතාය ආසාළ්හියා පුරිමිකා උපගන්තබ්බා, මාසගතාය ආසාළ්හියා පච්ඡිමිකා උපගන්තබ්බා’’ති තස්මිංයෙව වස්සූපනායිකක්ඛන්ධකෙ (මහාව. 184) ආගතාය පාළියා අත්ථං අයොනිසො ගහෙත්වා තිථිනක්ඛත්තයොගෙ එව වස්සූපගමනං භගවතා අනුඤ්ඤාතං, තස්මා ආසාළ්හිපුණ්ණමාය අනන්තරභූතො පාටිපදදිවසො පුණ්ණාතිථියා ච යුත්තො හොතු, පුබ්බාසාළ්හඋත්තරාසාළ්හසඞ්ඛාතෙසු ද්වීසු නක්ඛත්තෙසු එකෙකෙන යුත්තො ච, එවංභූතො කාලො යදි විනා දිවසෙන මාසකඩ්ඪනෙ සම්පජ්ජති, තථා ච සති මාසමත්තාකඩ්ඪනමෙව කාතබ්බං, යදි න සම්පජ්ජති, සහ දිවසෙන මාසාකඩ්ඪනං, අයං පිටකෙන ච වෙදෙන ච අනුලොමො විනිච්ඡයොති වදන්ති.

තත්රාප්යෙකෙ වදන්ති – ‘‘මා ඉති චන්දො වුච්චති තස්ස ගතියා දිවසස්ස මිනිතබ්බතො, සො එත්ථ සබ්බකලාපාරිපූරියා පුණ්ණොති පුණ්ණමා’’තිආදිනා විනයත්ථමඤ්ජූසාදීසු (කඞ්ඛා. අභි. ටී. නිදානවණ්ණනා) ආගමනතො පුණ්ණාතිථියොගොපි පුණ්ණමියා එව ඉච්ඡිතබ්බො, න පාටිපදෙ, තථා නක්ඛත්තයොගොපි ආසාළ්හිසුක්කපක්ඛස්ස පන්නරසෙ උපොසථෙ ‘‘උත්තරාසාළ්හනක්ඛත්තෙ, එවං ධාතු පතිට්ඨිතා’’ති මහාවංසෙ වචනතොති. තත්ථ පුරිමා වදන්ති – එවං සන්තෙ උපොසථදිවසෙයෙව චන්දග්ගාහො ච සූරියග්ගාහො ච භවෙය්ය, ඉදානි පන කාළපක්ඛපාටිපදාදීසුයෙව චන්දග්ගාහො, සුක්කපක්ඛපාටිපදාදීසුයෙව සූරියග්ගාහො පඤ්ඤායති, තස්මා පාටිපදෙයෙව තිථිනක්ඛත්තයොගො ඉච්ඡිතබ්බොති. පච්ඡිමාපි වදන්ති – තුම්හාදිසානං වාදීනං වචනෙන පුබ්බෙ ආකඩ්ඪිතබ්බදිවසානං අනාකඩ්ඪිතත්තා දිවසපුඤ්ජභාවෙන එවං හොති, සච්චතො පන උපොසථදිවසෙයෙව චන්දග්ගාහො සූරියග්ගාහො ච ඉච්ඡිතබ්බොති. හොතු, යථා ඉච්ඡථ, තථා වදථ, එවං භූතපුබ්බො සාට්ඨකථෙ තෙපිටකෙ බුද්ධවචනෙ අත්ථීති? අත්ථි. ගන්ධාරජාතකෙ (ජා. අට්ඨ. 3.7.75 ගන්ධාරජාතකවණ්ණනා) හි උපොසථදිවසෙ චන්දග්ගාහො ද්වික්ඛත්තුං ආගතො. තඤ්හි ජාතකං තීසු පිටකෙසු සුත්තපරියාපන්නං, පඤ්චසු නිකායෙසු ඛුද්දකනිකායපරියාපන්නං, නවසු සාසනඞ්ගෙසු ජාතකපරියාපන්නන්ති. එවං වුත්තෙ පුරිමකා පටිවචනං දාතුං න සක්කුණෙය්යුන්ති.

අථෙකච්චෙ ‘‘පිටකත්තයෙ අධිකමාසායෙව සන්ති, න අධිකදිවසා සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. පාචිත්තිය 3.404) ‘යං පන වුත්තං තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු අට්ඨාරසන්නංයෙව වස්සානං අධිකමාසෙ ගහෙත්වා ගණිතත්තා සෙසවස්සද්වයස්සපි අධිකානි දිවසානි හොන්තෙව, තානි අධිකදිවසානි සන්ධාය නික්කඞ්ඛා හුත්වාති වුත්තන්ති, තං න ගහෙතබ්බං. න හි ද්වීසු වස්සෙසු අධිකදිවසා නාම විසුං උපලබ්භන්ති තතියෙ වස්සෙ වස්සුක්කඩ්ඪනවසෙන අධිකමාසෙ පරිච්චත්තෙයෙව අධිකමාසසම්භවතො, තස්මා ද්වීසු වස්සෙසු අතිරෙකදිවසා නාම විසුං න සම්භවන්තී’ති වචනතො’’ති වදන්ති. අථඤ්ඤෙ වදන්ති – පිටකත්තයෙ අධිකදිවසාති ආගතා අත්ථි වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. පාචිත්තිය 404) ‘‘අවසෙසානං ද්වින්නං වස්සානං අධිකදිවසානි හොන්තෙව, තස්මා නික්කඞ්ඛා හුත්වා උපසම්පාදෙන්තී’’ති වචනතොති. ඉතො පරම්පි විවිධෙන ආකාරෙන කථෙන්ති. සුද්ධවෙදිකාපි එවං වදන්ති, විනයධරා භික්ඛූ විනයසමයවසෙන වදන්ති. අම්හාකං පන වෙදසමයෙ හත්ථගතගණනවසෙනෙව ජානිතබ්බන්ති අලමතිපපඤ්චෙන. අත්ථිකෙහි තිවස්සාධිකසහස්සකලියුගෙ ධම්මරාජෙන පුච්ඡිතත්තා කතං අධිමාසපකරණං ඔලොකෙත්වා ජානිතබ්බං.

ඉධ පන අධිප්පෙතවිනිච්ඡයමෙව කථයාම. පඨමදුතියවාදෙසු න බිම්බිසාරරාජා භගවන්තං අධිමාසපඤ්ඤාපනං යාචති, න ච භගවා පඤ්ඤපෙති, න ‘‘තස්මිං වස්සෙ ඉදං නාම අධිමාසං හොතී’’ති වා ‘‘මාසමත්තං වා සහදිවසං වා ආකඩ්ඪිතබ්බ’’න්ති වා පාළියං අට්ඨකථාටීකාසු ච අත්ථි, රාජා පන උපකට්ඨාය වස්සූපනායිකාය වෙදසමයෙ වස්සුක්කඩ්ඪනසම්භවතො භික්ඛූනං පඨමආසාළ්හමාසෙ වස්සං අනුපගන්ත්වා දුතියආසාළ්හමාසෙ උපගමනත්ථං ‘‘යදි පනාය්යා ආගමෙ ජුණ්හෙ වස්සං උපගච්ඡෙය්යු’’න්ති දූතං පාහෙසි. යදි පන උපගච්ඡෙය්යුං, සාධු වතාති සම්බන්ධිතබ්බං. භික්ඛූ පන රඤ්ඤො පහිතසාසනං භගවතො ආරොචෙසුං. භගවා පන වස්සුක්කඩ්ඪනෙ භික්ඛූනං ගුණපරිහානියා අභාවතො ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, රාජූනං අනුවත්තිතු’’න්ති (මහාව. 186) අවොච. තෙන වුත්තං අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 185) ‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ රාජූනං අනුවත්තිතුන්ති එත්ථ වස්සුක්කඩ්ඪනභික්ඛූනං කාචි පරිහානි නාම නත්ථීතිඅනුවත්තිතුං අනුඤ්ඤාත’’න්ති. විමතිවිනොදනියඤ්ච (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.185) වුත්තං ‘‘පරිහානීති ගුණපරිහානී’’ති, තස්මා යාචාධිමාසො වා හොතු පත්තාධිමාසො වා, යස්මිං යස්මිං කාලෙ අනුවත්තනෙන භික්ඛූනං සීලාදිගුණම්පි පරිහානි නත්ථි, තස්මිං තස්මිං කාලෙ අනුවත්තිතබ්බං.

කථං පන අනුවත්තිතබ්බං, කථං න අනුවත්තිතබ්බං? යදි අනුවත්තන්තෙ පුබ්බෙ උපවුත්ථදිවසතො ඉදානි උපවසිතබ්බඋපොසථදිවසො චාතුද්දසො වා පන්නරසො වා හොති, තථා සති අනුවත්තිතබ්බං. යදි පන තෙරසමො වා සොළසමො වා හොති, න අනුවත්තිතබ්බං. අනුවත්තන්තො හි අනුපොසථෙ උපොසථකතො හොති, තතො ‘‘න, භික්ඛවෙ, අනුපොසථෙ උපොසථො කාතබ්බො, යො කරෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 183) වුත්තදුක්කටං ආපජ්ජති, තස්මා සීලගුණපරිහානිසම්භවතො න අනුවත්තිතබ්බං. වුත්තඤ්හි විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.240) ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, රාජූනං අනුවත්තිතුන්ති වචනතො පනෙත්ථ ලොකියානං තිථිං අනුවත්තන්තෙහිපි අත්තනො උපොසථක්කමෙන චාතුද්දසිං පන්නරසිං වා, පන්නරසිං චාතුද්දසිං වා කරොන්තෙහෙව අනුවත්තිතබ්බං, න පන සොළසමදිවසං වා තෙරසමදිවසං වා උපොසථදිවසං කරොන්තෙහී’’ති.

තතියචතුත්ථවාදෙපි ‘‘කති වස්සූපනායිකා’’ති සංසයන්තානං සංසයවිනොදනත්ථං ‘‘ද්වෙමා, භික්ඛවෙ, වස්සූපනායිකා පුරිමිකා පච්ඡිමිකා’’ති (මහාව. 184) භගවා අවොච. තතො තාසං ද්වින්නං වස්සූපනායිකානං උපගමනකාලං දස්සෙතුං ‘‘අපරජ්ජුගතාය ආසාළ්හියා පුරිමිකා උපගන්තබ්බා, මාසගතාය ආසාළ්හියා පච්ඡිමිකා උපගන්තබ්බා’’ති වුත්තං. තත්රායං පිණ්ඩත්ථො – ආසාළ්හිපුණ්ණමියා අනන්තරෙ පාටිපදදිවසෙ පුරිමිකා උපගන්තබ්බා, සාවණපුණ්ණමියා අනන්තරෙ පාටිපදදිවසෙ පච්ඡිමිකා උපගන්තබ්බාති. තෙන වුත්තං අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 184) ‘‘තස්මා ආසාළ්හිපුණ්ණමාය අනන්තරෙ පාටිපදදිවසෙ, ආසාළ්හිපුණ්ණමිතො වා අපරාය පුණ්ණමාය අනන්තරෙ පාටිපදදිවසෙයෙව විහාරං පටිජග්ගිත්වා පානීයං පරිභොජනීයං උපට්ඨාපෙත්වා සබ්බං චෙතියවන්දනාදිසාමීචිකම්මං නිට්ඨාපෙත්වා ‘ඉමස්මිං විහාරෙ ඉමං තෙමාසං වස්සං උපෙමී’ති සකිං වා ද්වත්තික්ඛත්තුං වා වාචං නිච්ඡාරෙත්වා වස්සං උපගන්තබ්බ’’න්ති , සාරත්ථදීපනියම්පි (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.184) ‘‘අපරජ්ජූති ආසාළ්හිතො අපරං දිනං, පාටිපදන්ති අත්ථො’’ති, විමතිවිනොදනියම්පි (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.184) ‘‘අපරස්මිං දිවසෙති දුතියෙ පාටිපදදිවසෙ’’ති එවං පාළිඅට්ඨකථාටීකාසු පාටිපදදිවසෙයෙව වස්සූපගමනං වුත්තං, න වුත්තං ‘‘අමුකතිථියොගෙ’’ති වා ‘‘අමුකනක්ඛත්තයොගෙ’’ති වා, තස්මා පාටිපදදිවසෙ පාතො අරුණුග්ගමනතො පට්ඨාය සකලදිවසං සකලරත්ති යාව දුතියඅරුණුග්ගමනා යථාරුචිතෙ කාලෙ වස්සං උපගන්තබ්බන්ති දට්ඨබ්බං. තතො එව වස්සූපනායිකකාලෙ පුණ්ණාතිථියා යොගො, උත්තරාසාළ්හනක්ඛත්තෙන යොගො හොතූති වදන්තානං වචනං විනයවිරුද්ධං හොති, තං වචනං ගහෙත්වා පුණ්ණාතිථියොගං උත්තරාසාළ්හනක්ඛත්තයොගඤ්ච ආගමෙත්වා වස්සං උපගන්ත්වාපි තථාගතෙන අපඤ්ඤත්තං පඤ්ඤපෙති නාමාති දට්ඨබ්බං.

එවං පාළිඅට්ඨකථාටීකාසු ච පුණ්ණාතිථියොගෙ එව වස්සං උපගන්තබ්බං, න එකාය තිථියා යුත්තෙති වා උත්තරාසාළ්හනක්ඛත්තයොගෙයෙව, න සාවණනක්ඛත්තයොගෙති වා අනාගතමෙව ඡායං ගහෙත්වා තථාගතෙන පඤ්ඤත්තං විය පොත්ථකෙසු ලිඛිත්වා කෙහිචි ඨපිතත්තා සකලං විනයපිටකං අපස්සන්තා වෙදසාමයිකා තං වචනං සද්දහිත්වා වස්සූපගමනකාලෙ පුණ්ණාතිථිඋත්තරාසාළ්හයොගමෙව ගවෙසන්තා මාසදිවසෙන සහ ආකඩ්ඪිතබ්බකාලෙපි මාසමත්තමෙව ආකඩ්ඪන්ති, මාසමත්තමෙව ආකඩ්ඪිතබ්බකාලෙපි සහ දිවසෙන ආකඩ්ඪන්ති, තස්මා එවංවාදිනො භික්ඛූ ‘‘අපඤ්ඤත්තං තථාගතෙන පඤ්ඤත්තං තථාගතෙනාති දීපෙතී’’ති වත්තබ්බතං ආපජ්ජන්ති, තස්මා භගවති ගාරවසහිතා ලජ්ජිනො පණ්ඩිතා එවං න ගණ්හන්තීති. තිථිනක්ඛත්තයොගො පන උපොසථදිවසෙයෙව බහුධා පිටකත්තයෙ ආගතො, පොරාණවෙදගන්ථෙසු ච පසංසිතො, කදාචි පන වොහාරකාලො තිථියා නක්ඛත්තෙන ච විසමො හොති, තස්මා තං සමෙතුං අධිමාසපතනකාලෙ මාසම්පි දිවසම්පි ආකඩ්ඪන්ති, තස්මා අඤ්ඤස්මිං කාලෙ විසමෙපි ආකඩ්ඪනකාලෙ සමාපෙතබ්බං. එවං සති මාසඋතුසංවච්ඡරානං සමභාවො හොතීති දට්ඨබ්බං.

පඤ්චමඡට්ඨවාදෙසු අධිමාසොති අට්ඨාරසවස්සතො අධිකමාසං ගහෙත්වා වුත්තො, තස්මා ‘‘අධිකො මාසො අධිමාසො’’ති කම්මධාරයසමාසත්තා පුල්ලිඞ්ගං කත්වා වුත්තො. පුබ්බෙ පන මාසපුඤ්ජතො අධිකඝටියො ගහෙත්වා වුත්තො, තස්මා ‘‘මාසතො අධිකං අධිමාස’’න්ති අබ්යයීභාවසමාසත්තා නපුංසකලිඞ්ගං කත්වා වුත්තං. ඉධ පන ‘‘පොරාණකත්ථෙරා එකූනවීසතිවස්සං සාමණෙරං නික්ඛමනීයපුණ්ණමාසිං අතික්කම්ම පාටිපදදිවසෙ උපසම්පාදෙන්ති, තං කස්මාති? වුච්චතෙ – එකස්මිං වස්සෙ ඡ චාතුද්දසිකඋපොසථදිවසා හොන්ති, ඉති වීසතියා වස්සෙසු චත්තාරො මාසා පරිහායන්ති, රාජානො තතියෙ තතියෙ වස්සෙ වස්සං උපකඩ්ඪන්ති, ඉති අට්ඨාරසසු වස්සෙසු ඡ මාසා වඩ්ඪන්ති, තතො උපොසථවසෙන පරිහීනෙ චත්තාරො මාසෙ අපනෙත්වා ද්වෙ මාසා අවසෙසා හොන්ති, තෙ ද්වෙ මාසෙ ගහෙත්වා වීසති වස්සානි පරිපුණ්ණානි හොන්තීති නික්කඞ්ඛා හුත්වා නික්ඛමනීයපුණ්ණමාසිං අතික්කම්ම පාටිපදෙ උපසම්පාදෙන්තී’’ති අට්ඨකථාවචනෙ (පාචි. අට්ඨ. 404) ‘‘නික්කඞ්ඛා හුත්වාති අධිකමාසෙහි සද්ධිං පරිපුණ්ණවීසතිවස්සත්තා නිබ්බෙමතිකා හුත්වා’’ති අත්ථො සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. පාචිත්තිය 3.404) වුත්තො.

තත්ර නනු ච ‘‘තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු අට්ඨාරසන්නං…පෙ… වුත්ත’’න්ති වුත්තං, තං කථන්ති චොදනං සන්ධාය ‘‘යං පන වුත්තං…පෙ… තං න ගහෙතබ්බ’’න්ති කිඤ්චාපි වුත්තං, තථාපි තං ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තවචනං න ගහෙතබ්බන්ති අත්ථො, කස්මා න ගහෙතබ්බන්ති ආහ ‘‘න හී’’තිආදි. හි යස්මා න උපලබ්භන්ති, තස්මා න ගහෙතබ්බන්ති යොජනා. කථං විඤ්ඤායතීති ආහ ‘‘තතියෙ’’තිආදි. පරිච්චත්තෙයෙව සම්භවතො, අපරිච්චත්තෙ අසම්භවතො න උපලබ්භන්තීති බ්යතිරෙකවසෙන හෙතුඵලයොජනා. තස්මාතිආදි ලද්ධගුණං.

වජිරබුද්ධිටීකායං පන ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තමෙව ගහෙත්වා වදති. එතානි වචනානි සාමණෙරානං වීසතිවස්සපරිපුණ්ණභාවසාධකානියෙව හොන්ති, න අධිමාසපතනවාරෙසු සදිවසමාසාකඩ්ඪනභාවසාධකානි, තස්මා ඉමානි ආහරිත්වා තං අධිකරණං විනිච්ඡිතුං න සක්කොන්ති. භික්ඛූ පන බහූනං සන්නිපාතෙ කිඤ්චි පාඨං ආහරිත්වා කථෙතුං සමත්ථො සොභතීති කත්වා ඊදිසං පාඨං ආහරන්ති. සුතසන්නිචයපණ්ඩිතා පන ඉච්ඡිතත්ථස්ස අසාධකත්තා එවරූපං න ආහරන්ති. සුද්ධවෙදිකානම්පි වචනෙ විනයධරා විනයමෙව ජානන්ති, න බාහිරසමයං. අයං පන කථා බාහිරසමයෙ පවත්තා, තස්මා විනයධරානං අවිසයොති මඤ්ඤන්තා වදන්ති.

විනයධරා පන එකච්චෙ විනයමෙව ජානන්ති, එකච්චෙ සකලං පිටකත්තයං ජානන්ති, එකච්චෙ සබාහිරසමයං පිටකත්තයං ජානන්ති, තස්මා කථෙතුං සමත්ථභාවොයෙව පමාණං. වෙදිකානම්පි වචනං වෙදප්පකරණාගතමෙව පමාණං. න යං කිඤ්චි හත්ථගතගණනමත්තං, තස්මා යදා පථවිස්සරො රාජා සදිවසං මාසං ආකඩ්ඪිතුකාමො ‘‘ජෙට්ඨමාසකාළපක්ඛඋපොසථං පන්නරසියං කරොන්තූ’’ති යාචිස්සති, තදා ‘‘සකිං පක්ඛස්ස චාතුද්දසෙ වා පන්නරසෙ වා’’ති වචනතො පන්නරසියං උපොසථකරණෙ දොසො නත්ථි, යදා සුද්ධමාසමෙව ආකඩ්ඪිතුකාමො ‘‘චාතුද්දසියං කරොන්තූ’’ති යාචිස්සති, එවං සති පකතියාපි ජෙට්ඨමාසකාළපක්ඛුපොසථො චාතුද්දසොයෙවාති කත්වා දොසො නත්ථි, උභයථාපි උපොසථො සුකතොයෙව හොති, තස්මා අනුවත්තිතබ්බො. තතො පරං පඨමාසාළ්හමාසස්ස ජුණ්හපක්ඛෙපි කාළපක්ඛෙපි දුතියාසාළ්හමාසස්ස ජුණ්හපක්ඛෙපි පන්නරසීඋපොසථං කත්වා පාටිපදදිවසෙ තිථියොගං වා නක්ඛත්තයොගං වා අනොලොකෙත්වා පාතො අරුණුග්ගමනානන්තරතො පට්ඨාය යාව පුන අරුණුග්ගමනා සකලදිවසරත්තියං යථාජ්ඣාසයං වස්සං උපගච්ඡන්තො සූපගතොව හොති, නත්ථි කොචි දොසොති දට්ඨබ්බො. භවත්වෙවං, පාතොව වස්සං උපගච්ඡන්තො අත්ථීති? අත්ථි. වුත්තඤ්හෙතං සෙනාසනක්ඛන්ධකවණ්ණනායං (චූළව. අට්ඨ. 318) ‘‘සචෙ පාතොව ගාහිතෙ සෙනාසනෙ අඤ්ඤො විතක්කචාරිකො භික්ඛු ආගන්ත්වා සෙනාසනං යාචති, ‘ගහිතං, භන්තෙ, සෙනාසනං, වස්සූපගතො සඞ්ඝො, රමණීයො විහාරො, රුක්ඛමූලාදීසු යත්ථ ඉච්ඡථ, තත්ථ වසථා’ති වත්තබ්බො’’ති.

ඉති විනයසඞ්ගහසංවණ්ණනාභූතෙ විනයාලඞ්කාරෙ

වස්සූපනායිකවිනිච්ඡයකථාලඞ්කාරො නාම

ඡබ්බීසතිමො පරිච්ඡෙදො.

පඨමො භාගො නිට්ඨිතො.

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

විනයාලඞ්කාර-ටීකා (දුතියො භාගො)