📜

27. උපජ්ඣායාදිවත්තවිනිච්ඡයකථා

උපජ්ඣායවත්තකථාවණනා

183. එවං වස්සූපනායිකවිනිච්ඡයං කථෙත්වා ඉදානි උපජ්ඣායවත්තාදිවත්තකථං කථෙතුං ‘‘වත්තන්ති එත්ථා’’තිආදිමාහ. තත්ථ වත්තෙතබ්බං පවත්තෙතබ්බන්ති වත්තං, සද්ධිවිහාරිකාදීහි උපජ්ඣායාදීසු පවත්තෙතබ්බං ආභිසමාචාරිකසීලං. තං කතිවිධන්ති ආහ ‘‘වත්තං නාමෙතං…පෙ… බහුවිධ’’න්ති. වච්චකුටිවත්තන්ති එත්ථ ඉති-සද්දො ආද්යත්ථො. තෙන සද්ධිවිහාරිකවත්තඅන්තෙවාසිකවත්තඅනුමොදනවත්තානි සඞ්ගය්හන්ති. වුත්තඤ්හි තත්ථ තත්ථ අට්ඨකථාසු ‘‘චුද්දස ඛන්ධකවත්තානී’’ති. වත්තක්ඛන්ධකෙ (චූළව. 356) ච පාළියං ආගතමෙව, තත්ථ පන ආගන්තුකවත්තතො පට්ඨාය ආගතං, ඉධ උපජ්ඣායවත්තතො. ඉතො අඤ්ඤානිපි පඤ්චසත්තති සෙඛියවත්තානි ද්වෙඅසීති මහාවත්තානි ච වත්තමෙව. තෙසු පන සෙඛියවත්තානි මහාවිභඞ්ගෙ ආගතානි, මහාවත්තානි කම්මක්ඛන්ධකපාරිවාසිකක්ඛන්ධකෙසු (චූළව. 75 ආදයො), තස්මා ඉධ චුද්දස ඛන්ධකවත්තානියෙව දස්සිතානි. තෙසු උපජ්ඣායවත්තං පඨමං දස්සෙන්තො ‘‘තත්ථ උපජ්ඣායවත්තං තාව එවං වෙදිතබ්බ’’න්ත්යාදිමාහ.

තත්ථ කො උපජ්ඣායො, කෙනට්ඨෙන උපජ්ඣායො, කථං ගහිතො උපජ්ඣායො, කෙන වත්තිතබ්බං උපජ්ඣායවත්තං, කතමං තං වත්තන්ති? තත්ථ කො උපජ්ඣායොති ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන දසවස්සෙන වා අතිරෙකදසවස්සෙන වා උපසම්පාදෙතු’’න්තිආදිවචනතො (මහාව. 76) බ්යත්තිබලසම්පන්නො උපසම්පදතො පට්ඨාය දසවස්සො වා අතිරෙකදසවස්සො වා භික්ඛු උපජ්ඣායො. කෙනට්ඨෙන උපජ්ඣායොති වජ්ජාවජ්ජං උපනිජ්ඣායතීති උපජ්ඣායො, සද්ධිවිහාරිකානං ඛුද්දකං වජ්ජං වා මහන්තං වජ්ජං වා භුසො චින්තෙතීති අත්ථො. කථං ගහිතො හොති උපජ්ඣායොති සද්ධිවිහාරිකෙන එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා ‘‘උපජ්ඣායො මෙ, භන්තෙ, හොහී’’ති තික්ඛත්තුං වුත්තෙ සචෙ උපජ්ඣායො ‘‘සාහූ’’ති වා ‘‘ලහූ’’ති වා ‘‘ඔපායික’’න්ති වා ‘‘පතිරූප’’න්ති වා ‘‘පාසාදිකෙන සම්පාදෙහී’’ති වා ඉමෙසු පඤ්චසු පදෙසු යස්ස කස්සචි පදස්ස වසෙන කායෙන වා වාචාය වා කායවාචාහි වා ‘‘ගහිතො තයා උපජ්ඣායො’’ති උපජ්ඣායග්ගහණං විඤ්ඤාපෙති, ගහිතො හොති උපජ්ඣායො. තත්ථ සාහූති සාධු. ලහූති අගරු, සුභරතාති අත්ථො. ඔපායිකන්ති උපායපටිසංයුත්තං, එවං පටිපජ්ජනං නිත්ථරණුපායොති අත්ථො. පතිරූපන්ති සාමීචිකම්මමිදන්ති අත්ථො. පාසාදිකෙනාති පසාදාවහෙන කායවචීපයොගෙන සම්පාදෙහීති අත්ථො.

කෙන වත්තිතබ්බං උපජ්ඣායවත්තන්ති ගහිතඋපජ්ඣායෙන සද්ධිවිහාරිකෙන වත්තිතබ්බං. කතමං තං වත්තන්ති ඉදං ආගතමෙව, තත්ථ කාලස්සෙව උට්ඨාය උපාහනා ඔමුඤ්චිත්වාති සචස්ස පච්චූසකාලෙ චඞ්කමනත්ථාය වා ධොතපාදපරිහරණත්ථාය වා පටිමුක්කා උපාහනා පාදගතා හොන්ති, තා කාලස්සෙව උට්ඨාය අපනෙත්වා. තාදිසමෙව මුඛධොවනොදකං දාතබ්බන්ති උතුම්පි සරීරසභාවෙ ච එකාකාරෙ තාදිසමෙව දාතබ්බං.

සගුණංකත්වාති උත්තරාසඞ්ගං සඞ්ඝාටිඤ්චාති ද්වෙ චීවරානි එකතො කත්වා තා ද්වෙපි සඞ්ඝාටියො දාතබ්බා. සබ්බඤ්හි චීවරං සඞ්ඝටිතත්තා සඞ්ඝාටීති වුච්චති. තෙන වුත්තං ‘‘සඞ්ඝාටියො දාතබ්බා’’ති. පදවීතිහාරෙහීති එත්ථ පදං වීතිහරති එත්ථාති පදවීතිහාරො, පදවීතිහාරට්ඨානං. දුතවිලම්බිතං අකත්වා සමගමනෙන ද්වින්නං පදානං අන්තරෙ මුට්ඨිරතනමත්තං. පදානං වා වීතිහරණං අභිමුඛං හරිත්වා නික්ඛෙපො පදවීතිහාරොති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. න උපජ්ඣායස්ස භණමානස්ස අන්තරන්තරා කථා ඔපාතෙතබ්බාති අන්තරඝරෙ වා අඤ්ඤත්ර වා භණමානස්ස අනිට්ඨිතෙ තස්ස වචනෙ අඤ්ඤා කථා න සමුට්ඨාපෙතබ්බා. ඉතො පට්ඨායාති ‘‘න උපජ්ඣායස්ස භණමානස්සා’’ති එත්ථ න-කාරතො පට්ඨාය. තෙන නාතිදූරෙතිආදීසු න-කාරපටිසිද්ධෙසු ආපත්ති නත්ථීති දස්සෙති. සබ්බත්ථ දුක්කටාපත්තීති ආපදාඋම්මත්තඛිත්තචිත්තවෙදනාට්ටතාදීහි විනා පණ්ණත්තිං අජානිත්වාපි වදන්තස්ස ගිලානස්ස ච දුක්කටමෙව. ආපදාසු හි අන්තරන්තරා කථා වත්තුං වට්ටති, එවමඤ්ඤෙසු න-කාරපටිසිද්ධෙසු ඊදිසෙසු, ඉතරෙසු පන ගිලානොපි න මුච්චති. සබ්බත්ථ දුක්කටාපත්ති වෙදිතබ්බාති ‘‘ඊදිසෙසු ගිලානොපි න මුච්චතී’’ති දස්සනත්ථං වුත්තං. අඤ්ඤම්පි හි යථාවුත්තං උපජ්ඣායවත්තං අනාදරියෙන අකරොන්තස්ස අගිලානස්ස වත්තභෙදෙ සබ්බත්ථ දුක්කටමෙව, තෙනෙව වක්ඛති ‘‘අගිලානෙන හි සද්ධිවිහාරිකෙන සට්ඨිවස්සෙනපි සබ්බං උපජ්ඣායවත්තං කාතබ්බං, අනාදරියෙන අකරොන්තස්ස වත්තභෙදෙ දුක්කටං. න-කාරපටිසංයුත්තෙසු පන පදෙසු ගිලානස්සපි පටික්ඛිත්තකිරියං කරොන්තස්ස දුක්කටමෙවා’’ති. ආපත්තිසාමන්තා භණමානොති පදසොධම්ම(පාචි. 44 ආදයො)-දුට්ඨුල්ලාදිවසෙන (පාරා. 283) ආපත්තියා ආසන්නවාචං භණමානො. ආපත්තියා ආසන්නවාචන්ති ච ආපත්තිජනකමෙව වචනං සන්ධාය වදති. යාය හි වාචාය ආපත්තිං ආපජ්ජති, සා වාචා ආපත්තියා ආසන්නාති වුච්චති.

චීවරෙන පත්තං වෙඨෙත්වාති එත්ථ ‘‘උත්තරාසඞ්ගස්ස එකෙන කණ්ණෙන වෙඨෙත්වා’’ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. හෙට්ඨාපීඨං වා පරාමසිත්වාති ඉදං පුබ්බෙ තත්ථ ඨපිතපත්තාදිනා අසඞ්ඝට්ටනත්ථාය වුත්තං. චක්ඛුනා ඔලොකෙත්වාපි අඤ්ඤෙසං අභාවං ඤත්වාපි ඨපෙතුං වට්ටති එව. චතුරඞ්ගුලං කණ්ණං උස්සාරෙත්වාති කණ්ණං චතුරඞ්ගුලප්පමාණං අතිරෙකං කත්වා එවං චීවරං සඞ්ඝරිතබ්බං. ඔභොගෙ කායබන්ධනං කාතබ්බන්ති කායබන්ධනං සඞ්ඝරිත්වා චීවරභොගෙ පක්ඛිපිත්වා ඨපෙතබ්බං. සචෙ පිණ්ඩපාතො හොතීති එත්ථ යො ගාමෙයෙව වා අන්තරඝරෙ වා පටික්කමනෙ වා භුඤ්ජිත්වා ආගච්ඡති, පිණ්ඩං වා න ලභති, තස්ස පිණ්ඩපාතො න හොති, ගාමෙ අභුත්තස්ස පන ලද්ධභික්ඛස්ස වා හොති, තස්මා ‘‘සචෙ පිණ්ඩපාතො හොතී’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ ගාමෙති ගාමපරියාපන්නෙ තාදිසෙ කිස්මිඤ්චි පදෙසෙ. අන්තරඝරෙති අන්තොගෙහෙ. පටික්කමනෙති ආසනසාලායං. සචෙපි තස්ස න හොති, භුඤ්ජිතුකාමො ච හොති, උදකං දත්වා අත්තනා ලද්ධතොපි පිණ්ඩපාතො උපනෙතබ්බො. තික්ඛත්තුං පානීයෙන පුච්ඡිතබ්බොති සම්බන්ධො, ආදිම්හි මජ්ඣෙ අන්තෙති එවං තික්ඛත්තුං පුච්ඡිතබ්බොති අත්ථො. උපකට්ඨොති ආසන්නො. ධොතවාලිකායාති උදකෙන ගතට්ඨානෙ නිරජාය පරිසුද්ධවාලිකාය.

නිද්ධූමෙති ජන්තාඝරෙ ජලමානඅග්ගිධූමරහිතෙ. ජන්තාඝරඤ්හි නාම හිමපාතබහුකෙසු දෙසෙසු තප්පච්චයරොගපීළාදිනිවාරණත්ථං සරීරසෙදතාපනට්ඨානං. තත්ථ කිර අන්ධකාරපටිච්ඡන්නතාය බහූපි එකතො පවිසිත්වා චීවරං නික්ඛිපිත්වා අග්ගිතාපපරිහාරාය මත්තිකාය මුඛං ලිම්පිත්වා සරීරං යාවදත්ථං සෙදෙත්වා චුණ්ණාදීහි උබ්බට්ටෙත්වා නහායන්ති. තෙනෙව පාළියං (මහාව. 66) ‘‘චුණ්ණං සන්නෙතබ්බ’’න්තිආදි වුත්තං. සචෙ උස්සහතීති සචෙ පහොති. වුත්තමෙවත්ථං විභාවෙති ‘‘කෙනචි ගෙලඤ්ඤෙන අනභිභූතො හොතී’’ති. අපටිඝංසන්තෙනාති භූමියං අපටිඝංසන්තෙන. කවාටපීඨන්ති කවාටපීඨඤ්ච පිට්ඨසඞ්ඝාතඤ්ච අච්ඡුපන්තෙන. සන්තානකන්ති යං කිඤ්චි කීටකුලාවකමක්කටකසුත්තාදි. උල්ලොකා පඨමං ඔහාරෙතබ්බන්ති උල්ලොකතො පඨමං උල්ලොකං ආදිං කත්වා අවහරිතබ්බන්ති අත්ථො. උල්ලොකන්ති ච උද්ධං ඔලොකනට්ඨානං, උපරිභාගන්ති අත්ථො. ආලොකසන්ධිකණ්ණභාගාති ආලොකසන්ධිභාගා ච කණ්ණභාගා ච, අබ්භන්තරබාහිරවාතපානකවාටකානි ච ගබ්භස්ස ච චත්තාරො කොණා සම්මජ්ජිතබ්බාති අත්ථො.

අඤ්ඤත්ථ නෙතබ්බොති යත්ථ විහාරතො සාසනෙ අනභිරති උප්පන්නා, තතො අඤ්ඤත්ථ කල්යාණමිත්තාදිසම්පත්තියුත්තට්ඨානෙ නෙතබ්බො. න ච අච්ඡින්නෙ ථෙවෙ පක්කමිතබ්බන්ති රජිතචීවරතො යාව අප්පමත්තකම්පි රජනං ගළති, න තාව පක්කමිතබ්බං. න උපජ්ඣායං අනාපුච්ඡා එකච්චස්ස පත්තො දාතබ්බොතිආදි සබ්බං උපජ්ඣායස්ස විසභාගපුග්ගලානං වසෙන කථිතං. එත්ථ ච විසභාගපුග්ගලානන්ති ලජ්ජිනො වා අලජ්ජිනො වා උපජ්ඣායස්ස අවඩ්ඪිකාමෙ සන්ධාය වුත්තං. සචෙ පන උපජ්ඣායො අලජ්ජී ඔවාදම්පි න ගණ්හාති, ලජ්ජිනො ච එතස්ස විසභාගා හොන්ති, තත්ථ උපජ්ඣායං විහාය ලජ්ජීහෙව සද්ධිං ආමිසාදිපරිභොගො කාතබ්බො. උපජ්ඣායාදිභාවො හෙත්ථ නප්පමාණන්ති දට්ඨබ්බං. පරිවෙණං ගන්ත්වාති උපජ්ඣායස්ස පරිවෙණං ගන්ත්වා. සුසානන්ති ඉදං උපලක්ඛණං. උපචාරසීමතො බහි ගන්තුකාමෙන අනාපුච්ඡා ගන්තුං න වට්ටති. වුට්ඨානමස්ස ආගමෙතබ්බන්ති ගෙලඤ්ඤතො වුට්ඨානං අස්ස ආගමෙතබ්බං.

උපජ්ඣායවත්තකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ආචරියවත්තකථාවණ්ණනා

184. ආචරියවත්තකථායං කො ආචරියො, කෙනට්ඨෙන ආචරියො, කතිවිධො ආචරියො, කථං ගහිතො ආචරියො, කෙන වත්තිතබ්බං ආචරියවත්තං, කතමං තං වත්තන්ති? තත්ථ කො ආචරියොති ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, දසවස්සං නිස්සාය වත්ථුං දසවස්සෙන නිස්සයං දාතු’’න්තිආදිවචනතො (මහාව. 77) බ්යත්තිබලසම්පන්නො දසවස්සො වා අතිරෙකදසවස්සො වා භික්ඛු ආචරියො. කෙනට්ඨෙන ආචරියොති අන්තෙවාසිකෙන ආභුසො චරිතබ්බොති ආචරියො, උපට්ඨාතබ්බොති අත්ථො. කතිවිධො ආචරියොති නිස්සයාචරියපබ්බජ්ජාචරියඋපසම්පදාචරියධම්මාචරියවසෙන චතුබ්බිධො. තත්ථ නිස්සයං ගහෙත්වා තං නිස්සාය වත්ථබ්බො නිස්සයාචරියො. පබ්බජිතකාලෙ සික්ඛිතබ්බසික්ඛාපකො පබ්බජ්ජාචරියො. උපසම්පදකාලෙ කම්මවාචානුස්සාවකො උපසම්පදාචරියො. බුද්ධවචනසික්ඛාපකො ධම්මාචරියො නාම. කථං ගහිතො හොති ආචරියොති අන්තෙවාසිකෙන එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා ‘‘ආචරියො මෙ, භන්තෙ, හොහි, ආයස්මතො නිස්සාය වච්ඡාමී’’ති තික්ඛත්තුං වුත්තෙ ආචරියො ‘‘සාහූ’’ති වා ‘‘ලහූ’’ති වා ‘‘ඔපායික’’න්ති වා ‘‘පතිරූප’’න්ති වා ‘‘පාසාදිකෙන සම්පාදෙහී’’ති වා කායෙන විඤ්ඤාපෙති , වාචාය විඤ්ඤාපෙති, කායවාචාහි විඤ්ඤාපෙති, ගහිතො හොති ආචරියො.

කෙන වත්තිතබ්බං ආචරියවත්තන්ති අන්තෙවාසිකෙන වත්තිතබ්බං ආචරියවත්තං. බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පඤ්ච වස්සානි නිස්සාය වත්ථබ්බං, අබ්යත්තෙන යාවජීවං. එත්ථ සචායං භික්ඛු වුඩ්ඪතරං ආචරියං න ලභති, උපසම්පදාය සට්ඨිවස්සො වා සත්තතිවස්සො වා හොති, නවකතරස්සපි බ්යත්තස්ස සන්තිකෙ උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා ‘‘ආචරියො මෙ, ආවුසො, හොහි, ආයස්මතො නිස්සාය වච්ඡාමී’’ති එවං තික්ඛත්තුං වත්වා නිස්සයො ගහෙතබ්බො. ගාමප්පවෙසනං ආපුච්ඡන්තෙනපි උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා ‘‘ගාමප්පවෙසනං ආපුච්ඡාමි ආචරියා’’ති වත්තබ්බං. එස නයො සබ්බආපුච්ඡනෙසු. කතමං තං වත්තන්ති එත්ථ උපජ්ඣායවත්තතො අඤ්ඤං නත්ථීති ආහ ‘‘ඉදමෙව ච…පෙ… ආචරියවත්තන්ති වුච්චතී’’ති. නනු උපජ්ඣාචරියා භින්නපදත්ථා, අථ කස්මා ඉදමෙව ‘‘ආචරියවත්ත’’න්ති වුච්චතීති ආහ ‘‘ආචරියස්ස කත්තබ්බත්තා’’ති. යථා එකොපි භික්ඛු මාතුභාතාභූතත්තා ‘‘මාතුලො’’ති ච ධම්මෙ සික්ඛාපකත්තා ‘‘ආචරියො’’ති ච වුච්චති, එවං එකමෙව වත්තං උපජ්ඣායස්ස කත්තබ්බත්තා ‘‘උපජ්ඣායවත්ත’’න්ති ච ආචරියස්ස කත්තබ්බත්තා ‘‘ආචරියවත්ත’’න්ති ච වුච්චතීති අධිප්පායො. එවං සන්තෙපි නාමෙ භින්නෙ අත්ථො භින්නො සියාති ආහ ‘‘නාමමත්තමෙව හෙත්ථ නාන’’න්ති. යථා ‘‘ඉන්දො සක්කො’’තිආදීසු නාමමත්තමෙව භින්නං, න අත්ථො, එවමෙත්ථාපීති දට්ඨබ්බොති.

ඉදානි තස්මිං වත්තෙ සද්ධිවිහාරිකඅන්තෙවාසිකානං වසෙන ලබ්භමානං කඤ්චි විසෙසං දස්සෙන්තො ‘‘තත්ථ යාව චීවරරජන’’න්ත්යාදිමාහ. තතො උපජ්ඣායාචරියානං වසෙන විසෙසං දස්සෙතුං ‘‘උපජ්ඣායෙ’’ත්යාදිමාහ. තෙසු වත්තං සාදියන්තෙසු ආපත්ති, අසාදියන්තෙසු අනාපත්ති, තෙසු අජානන්තෙසු , එකස්ස භාරකරණෙපි අනාපත්තීති අයමෙත්ථ පිණ්ඩත්ථො. ඉදානි අන්තෙවාසිකවිසෙසවසෙන ලබ්භමානවිසෙසං දස්සෙතුමාහ ‘‘එත්ථ චා’’තිආදි.

ආචරියවත්තකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සද්ධිවිහාරිකවත්තකථාවණ්ණනා

සද්ධිවිහාරිකවත්තෙ කො සද්ධිවිහාරිකො, කෙනට්ඨෙන සද්ධිවිහාරිකො, කෙන වත්තිතබ්බං සද්ධිවිහාරිකවත්තං, කතමං තං වත්තන්ති? තත්ථ කො සද්ධිවිහාරිකොති උපසම්පන්නො වා හොතු සාමණෙරො වා, යො උපජ්ඣං ගණ්හාති, සො සද්ධිවිහාරිකො නාම. කෙනට්ඨෙන සද්ධිවිහාරිකොති උපජ්ඣායෙන සද්ධිං විහාරො එතස්ස අත්ථීති සද්ධිවිහාරිකොති අත්ථෙන. කෙන වත්තිතබ්බං සද්ධිවිහාරිකවත්තන්ති උපජ්ඣායෙන වත්තිතබ්බං. තෙන වුත්තං වත්තක්ඛන්ධකෙ (මහාව. 378) ‘‘තෙන හි, භික්ඛවෙ, උපජ්ඣායානං සද්ධිවිහාරිකෙසු වත්තං පඤ්ඤපෙස්සාමි, යථා උපජ්ඣායෙහි සද්ධිවිහාරිකෙසු වත්තිතබ්බ’’න්ති. කතමං තං වත්තන්ති ඉදානි පකරණාගතං. ඉමස්මිං පන පකරණෙ සඞ්ඛෙපරුචිත්තා, ආචරියසද්ධිවිහාරිකඅන්තෙවාසිකවත්තානඤ්ච සමානත්තා ද්වෙපි එකතො වුත්තා, තථාපි වත්තක්ඛන්ධකෙ විසුං විසුං ආගතත්තා විසුං විසුංයෙව කථයාම.

සඞ්ගහෙතබ්බො අනුග්ගහෙතබ්බොති උද්දෙසාදීහිස්ස සඞ්ගහො ච අනුග්ගහො ච කාතබ්බො. තත්ථ උද්දෙසොති පාළිවචනං. පරිපුච්ඡාති පාළියා අත්ථවණ්ණනා. ඔවාදොති අනොතිණ්ණෙ වත්ථුස්මිං ‘‘ඉදං කරොහි, ඉදං මා කරිත්ථා’’ති වචනං. අනුසාසනීති ඔතිණ්ණෙ වත්ථුස්මිං. අපිච ඔතිණ්ණෙ වා අනොතිණ්ණෙ වා පඨමං වචනං ඔවාදො, පුනප්පුනං වචනං අනුසාසනීති දට්ඨබ්බං. සචෙ උපජ්ඣායස්ස පත්තො හොතීති සචෙ අතිරෙකපත්තො හොති. එස නයො සබ්බත්ථ. පරික්ඛාරොති අඤ්ඤොපි සමණපරික්ඛාරො. ඉධ උස්සුක්කං නාම ධම්මියෙන නයෙන උප්පජ්ජමානඋපායපරියෙසනං. ඉතො පරං දන්තකට්ඨදානං ආදිං කත්වා ආචමනකුම්භියා උදකසිඤ්චනපරියොසානං වත්තං ගිලානස්සෙව සද්ධිවිහාරිකස්ස කාතබ්බං. අනභිරතිවූපකාසනාදි පන අගිලානස්සපි කත්තබ්බමෙව. චීවරං රජන්තෙනාති ‘‘එවං රජෙය්යාසී’’ති උපජ්ඣායතො උපායං සුත්වා රජන්තෙන. සෙසං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. සඞ්ගහෙතබ්බො අනුග්ගහෙතබ්බොතිආදීසු අනාදරියං පටිච්ච ධම්මාමිසෙහි අසඞ්ගණ්හන්තානං ආචරියුපජ්ඣායානං දුක්කටං වත්තභෙදත්තා. තෙනෙව පරිවාරෙපි (පරි. 322) ‘‘න දෙන්තො ආපජ්ජතී’’ති වුත්තං. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

සද්ධිවිහාරිකවත්තකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අන්තෙවාසිකවත්තකථාවණ්ණනා

අන්තෙවාසිකවත්තෙ කො අන්තෙවාසිකො, කෙනට්ඨෙන අන්තෙවාසිකො, කතිවිධා අන්තෙවාසිකා, කෙන වත්තිතබ්බං අන්තෙවාසිකවත්තං, කතමං තං වත්තන්ති? තත්ථ කො අන්තෙවාසිකොති උපසම්පන්නො වා හොතු සාමණෙරො වා, යො ආචරියස්ස සන්තිකෙ නිස්සයං ගණ්හාති, යො වා ආචරියස්ස ඔවාදං ගහෙත්වා පබ්බජති, යො වා තෙනානුස්සාවිතො හුත්වා උපසම්පජ්ජති, යො වා තස්ස සන්තිකෙ ධම්මං පරියාපුණාති, සො සබ්බො අන්තෙවාසිකොති වෙදිතබ්බො. තත්ථ පඨමො නිස්සයන්තෙවාසිකො නාම, දුතියො පබ්බජ්ජන්තෙවාසිකො නාම, තතියො උපසම්පදන්තෙවාසිකො නාම, චතුත්ථො ධම්මන්තෙවාසිකො නාම. අඤ්ඤත්ථ පන සිප්පන්තෙවාසිකොපි ආගතො, සො ඉධ නාධිප්පෙතො . කෙනට්ඨෙන අන්තෙවාසිකොති අන්තෙ වසතීති අන්තෙවාසිකො අලුත්තසමාසවසෙන. කතිවිධා අන්තෙවාසිකාති යථාවුත්තනයෙන චතුබ්බිධා අන්තෙවාසිකා.

කෙන වත්තිතබ්බං අන්තෙවාසිකවත්තන්ති චතුබ්බිධෙහි ආචරියෙහි අන්තෙවාසිකෙසු වත්තිතබ්බං. යථාහ වත්තක්ඛන්ධකෙ (චූළව. 382) ‘‘තෙන හි, භික්ඛවෙ, ආචරියානං අන්තෙවාසිකෙසු වත්තං පඤ්ඤපෙස්සාමි, යථා ආචරියෙහි අන්තෙවාසිකෙසු වත්තිතබ්බ’’න්ති. කතමං තං වත්තන්ති යං භගවතා වත්තක්ඛන්ධකෙ වුත්තං, ඉධ ච සඞ්ඛෙපෙන දස්සිතං, තං වත්තන්ති. ඉධ පන අත්ථො සද්ධිවිහාරිකවත්තෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො. අයං පන විසෙසො – එතෙසු පබ්බජ්ජන්තෙවාසිකො ච උපසම්පදන්තෙවාසිකො ච ආචරියස්ස යාවජීවං භාරො, නිස්සයන්තෙවාසිකො ච ධම්මන්තෙවාසිකො ච යාව සමීපෙ වසන්ති, තාවදෙව, තස්මා ආචරියෙහිපි තෙසු සම්මා වත්තිතබ්බං. ආචරියන්තෙවාසිකෙසු හි යො යො න සම්මා වත්තති, තස්ස තස්ස ආපත්ති වෙදිතබ්බා.

අන්තෙවාසිකවත්තකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ආගන්තුකවත්තකථාවණ්ණනා

185. ආගන්තුකවත්තෙ ආගච්ඡතීති ආගන්තුකො, තෙන වත්තිතබ්බන්ති ආගන්තුකවත්තං. ‘‘ඉදානි ආරාමං පවිසිස්සාමී’’ති ඉමිනා උපචාරසීමාසමීපං දස්සෙති, තස්මා උපචාරසීමාසමීපං පත්වා උපාහනාඔමුඤ්චනාදි සබ්බං කාතබ්බං. ගහෙත්වාති උපාහනදණ්ඩකෙන ගහෙත්වා. උපාහනපුඤ්ඡනචොළකං පුච්ඡිත්වා උපාහනා පුඤ්ඡිතබ්බාති ‘‘කතරස්මිං ඨානෙ උපාහනපුඤ්ඡනචොළක’’න්ති ආවාසිකෙ භික්ඛූ පුච්ඡිත්වා. පත්ථරිතබ්බන්ති සුක්ඛාපනත්ථාය ආතපෙ පත්ථරිතබ්බං. සචෙ නවකො හොති, අභිවාදාපෙතබ්බොති තස්ස වස්සෙ පුච්ඡිතෙ යදි දහරො හොති, සයමෙව වන්දිස්සති, තදා ඉමිනා වන්දාපිතො හොති. නිල්ලොකෙතබ්බොති ඔලොකෙතබ්බො. බහි ඨිතෙනාති බහි නික්ඛමන්තස්ස අහිනො වා අමනුස්සස්ස වා මග්ගං ඨත්වා ඨිතෙන නිල්ලොකෙතබ්බො. සෙසං පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

ආගන්තුකවත්තකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ආවාසිකවත්තකථාවණ්ණනා

186. ආවාසිකවත්තෙ ආවසතීති ආවාසිකො, තෙන වත්තිතබ්බන්ති ආවාසිකවත්තං. තත්ථ ආවාසිකෙන භික්ඛුනා ආගන්තුකං භික්ඛුං වුඩ්ඪතරං දිස්වා ආසනං පඤ්ඤපෙතබ්බන්තිආදි පාළියං (චූළව. 359) ආගතඤ්ච අට්ඨකථායං ආගතඤ්ච (චූළව. අට්ඨ. 359) ගහෙතබ්බං, ගහෙත්වා වුත්තත්තා පාකටමෙව, උපාහනපුඤ්ඡනං පන අත්තනො රුචිවසෙන කාතබ්බං. තෙනෙව හෙත්ථ ‘‘සචෙ උස්සහතී’’ති වුත්තං, තස්මා උපාහනා අපුඤ්ඡන්තස්සපි අනාපත්ති. සෙනාසනං පඤ්ඤපෙතබ්බන්ති එත්ථ ‘‘කත්ථ මය්හං සෙනාසනං පාපුණාතී’’ති පුච්ඡිතෙන සෙනාසනං පඤ්ඤපෙතබ්බං, ‘‘එතං සෙනාසනං තුම්හාකං පාපුණාතී’’ති එවං ආචික්ඛිතබ්බන්ති අත්ථො. පප්ඵොටෙත්වා පත්ථරිතුං පන වට්ටතියෙව. එතෙන මඤ්චපීඨාදිං පප්ඵොටෙත්වා පත්ථරිත්වා උපරි පච්චත්ථරණං දත්වා දානම්පි සෙනාසනපඤ්ඤාපනමෙවාති දස්සෙති. මහාආවාසෙපි අත්තනො සන්තිකං සම්පත්තස්ස ආගන්තුකස්ස වත්තං අකාතුං න ලබ්භති. සෙසං පුරිමසදිසමෙව.

ආවාසිකවත්තකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ගමිකවත්තකථාවණ්ණනා

187. ගමිකවත්තෙ ගන්තුං භබ්බොති ගමිකො, තෙන වත්තිතබ්බන්ති ගමිකවත්තං. තත්රායං අනුත්තානපදවණ්ණනා – දාරුභණ්ඩන්ති සෙනාසනක්ඛන්ධකෙ (චූළව. 322) වුත්තං මඤ්චපීඨාදි. මත්තිකාභණ්ඩම්පි රජනභාජනාදි සබ්බං තත්ථ වුත්තප්පභෙදමෙව. තං සබ්බං අග්ගිසාලායං වා අඤ්ඤතරස්මිං වා ගුත්තට්ඨානෙ පටිසාමෙත්වා ගන්තබ්බං, අනොවස්සකෙ පබ්භාරෙපි ඨපෙතුං වට්ටති. සෙනාසනං ආපුච්ඡිත්වා පක්කමිතබ්බන්ති එත්ථ යං පාසාණපිට්ඨියං වා පාසාණත්ථම්භෙසු වා කතසෙනාසනං, යත්ථ උපචිකා නාරොහන්ති, තං අනාපුච්ඡන්තස්සපි අනාපත්ති. චතූසු පාසාණෙසූතිආදි උපචිකානං උප්පත්තිට්ඨානෙ පණ්ණසාලාදිසෙනාසනෙ කත්තබ්බාකාරදස්සනත්ථං වුත්තං. අප්පෙව නාම අඞ්ගානිපි සෙසෙය්යුන්ති අයං අජ්ඣොකාසෙ ඨපිතම්හි ආනිසංසො. ඔවස්සකගෙහෙ පන තිණෙසු ච මත්තිකාපිණ්ඩෙසු ච උපරි පතන්තෙසු මඤ්චපීඨානං අඞ්ගානිපි විනස්සන්ති.

ගමිකවත්තකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

භත්තග්ගවත්තකථාවණ්ණනා

188. වත්තක්ඛන්ධකෙ ඉමස්මිං ඨානෙ අනුමොදනවත්තං ආගතං, තතො භත්තග්ගවත්තං. සාරත්ථදීපනියඤ්ච (සාරත්ථ. ටී. චූළවග්ග 3.373-374) ‘‘ඉමස්මිං වත්තක්ඛන්ධකෙ (චූළව. 356) ආගතානි ආගන්තුකාවාසිකගමියානුමොදනභත්තග්ගපිණ්ඩචාරිකාරඤ්ඤිකසෙනාසනජන්තාඝරවච්චකුටිඋපජ්ඣායාචරියසද්ධිවිහාරිකඅන්තෙවාසිකවත්තානි චුද්දස මහාවත්තානි නාමා’’ති අනුක්කමො වුත්තො, ඉධ පන විනයසඞ්ගහප්පකරණෙ ගමිකවත්තතො භත්තග්ගවත්තං ආගතං, අනුමොදනවත්තං පන විසුං අවත්වා භත්තග්ගවත්තෙයෙව අන්තොගධං කත්වා පච්ඡා වුත්තං භත්තග්ගං ගන්ත්වා භත්තෙ භුත්තෙයෙව අනුමොදනාකරණතො, පාළියඤ්ච අඤ්ඤෙසු වත්තෙසු විය ‘‘තෙන හි, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනා අනුමොදනවත්තං පඤ්ඤාපෙස්සාමී’’ති විසුං වත්තභාවෙන අනාගතත්තා භත්තග්ගවත්තෙයෙව අන්තොගධන්ති ආචරියස්ස අධිප්පායො සියා. ඉමස්ස ච විනයාලඞ්කාරපකරණස්ස තස්සා වණ්ණනාභූතත්තා සංවණ්ණෙතබ්බක්කමෙනෙව සංවණ්ණනං කථයිස්සාම.

භුඤ්ජිතබ්බන්ති භත්තං. අජති ගච්ඡති පවත්තති එත්ථාති අග්ගං. ‘‘ආදිකොට්ඨාසකොටීසු, පුරතොග්ගං වරෙ තීසූ’’ති අභිධානප්පදීපිකායං ආගතෙපි ‘‘රාජග්ගන්ති රාජාරහං, සලාකග්ගන්ති සලාකග්ගහණට්ඨාන’’න්තිආදීසු අඤ්ඤත්ථෙසුපි පවත්තනතො භත්තස්ස අග්ගං භත්තග්ගං, භත්තපරිවිසනට්ඨානං, භත්තග්ගෙ වත්තිතබ්බං වත්තං භත්තග්ගවත්තන්ති විග්ගහො. තත්ථ ආරාමෙ කාලො ආරොචිතො හොතීති ‘‘කාලො භන්තෙ, නිට්ඨිතං භත්ත’’න්ති ආරොචිතො හොති. තිමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙන්තෙනාති ද්වෙ ජාණුමණ්ඩලානි නාභිමණ්ඩලඤ්ච පටිච්ඡාදෙන්තෙන. පරිමණ්ඩලං නිවාසෙත්වාති සමන්තතො මණ්ඩලං නිවාසෙත්වා. උද්ධං නාභිමණ්ඩලං, අධො ජාණුමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙන්තෙන ජාණුමණ්ඩලස්ස හෙට්ඨා ජඞ්ඝට්ඨිතො පට්ඨාය අට්ඨඞ්ගුලමත්තං නිවාසනං ඔතාරෙත්වා නිවාසෙතබ්බං, තතො පරං ඔතාරෙන්තස්ස දුක්කටන්ති වුත්තං, යථානිසින්නස්ස ජාණුමණ්ඩලතො හෙට්ඨා චතුරඞ්ගුලමත්තං පටිච්ඡන්නං හොතීති මහාපච්චරියං වුත්තං. කායබන්ධනං බන්ධිත්වාති තස්ස නිවාසනස්ස උපරි කායබන්ධනං බන්ධිත්වා ‘‘න, භික්ඛවෙ, අකායබන්ධනෙන ගාමො පවිසිතබ්බො, යො පවිසෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (චූළව. 278) වුත්තත්තා. සගුණං කත්වාති ඉදං උපජ්ඣායවත්තෙ වුත්තමෙව. ‘‘ගණ්ඨිකං පටිමුඤ්චිත්වාති පාසකෙ ගණ්ඨිකං පවෙසෙත්වා අන්තොගාමො වා හොතු විහාරො වා, මනුස්සානං පරිවිසනට්ඨානං ගච්ඡන්තෙන චීවරං පාරුපිත්වා කායබන්ධනං බන්ධිත්වා ගමනමෙව වට්ටතී’’ති මහාඅට්ඨකථාසු වුත්තං. එත්ථ ච මනුස්සානං පරිවිසනට්ඨානන්ති යත්ථ අන්තොවිහාරෙපි මනුස්සා සපුත්තදාරා ආවසිත්වා භික්ඛූ නෙත්වා භොජෙන්ති.

සුප්පටිච්ඡන්නෙනාති න සසීසං පාරුතෙන, අථ ඛො ගණ්ඨිකං පටිමුඤ්චිත්වා අනුවාතන්තෙන ගීවං පටිච්ඡාදෙත්වා උභො කණ්ණෙ සමං කත්වා පටිසංහරිත්වා යාව මණිබන්ධා පටිච්ඡාදෙන්තෙන. සුසංවුතෙනාති හත්ථං වා පාදං වා අකීළාපෙන්තෙන, සුවිනීතෙනාති අත්ථො. ඔක්ඛිත්තචක්ඛුනාති හෙට්ඨාඛිත්තචක්ඛුනා. යො අනාදරියං පටිච්ච තහං තහං ඔලොකෙන්තො භිය්යො තං තං දිසාභාගං පාසාදං කූටාගාරං වීථිං ඔලොකෙන්තො ගච්ඡති, ආපත්ති දුක්කටස්ස. එකස්මිං පන ඨානෙ ඨත්වා හත්ථිඅස්සාදිපරිස්සයාභාවං ඔලොකෙතුං වට්ටති. අප්පසද්දෙනාති එත්ථ කිත්තාවතා අප්පසද්දො හොති? ද්වාදසහත්ථෙ ගෙහෙ ආදිම්හි සඞ්ඝත්ථෙරො මජ්ඣෙ දුතියත්ථෙරො අන්තෙ තතියත්ථෙරොති එවං නිසින්නෙසු සඞ්ඝත්ථෙරො දුතියෙන සද්ධිං මන්තෙති, දුතියත්ථෙරො තස්ස සද්දඤ්චෙව සුණාති, කථඤ්ච වවත්ථපෙති, තතියත්ථෙරො පන සද්දමෙව සුණාති, කථං න වවත්ථපෙති, එත්තාවතා අප්පසද්දො හොති. සචෙ පන තතියත්ථෙරො කථං වවත්ථපෙති, මහාසද්දො නාම හොති.

නඋක්ඛිත්තකායාති න උක්ඛෙපෙන, ඉත්ථම්භූතලක්ඛණෙ කරණවචනං, එකතො වා උභතො වා උක්ඛිත්තචීවරො හුත්වාති අත්ථො. අන්තොඉන්දඛීලතො පට්ඨාය න එවං ගන්තබ්බං. නිසින්නකාලෙ පන ධමකරණං නීහරන්තෙනපි චීවරං අනුක්ඛිපිත්වාව නීහරිතබ්බං. න උජ්ජග්ඝිකායාති න මහාහසිතං හසන්තො, වුත්තනයෙනෙවෙත්ථ කරණවචනං. න කායප්පචාලකන්ති කායං අචාලෙත්වා කායං පග්ගහෙත්වා නිච්චලං කත්වා උජුකෙන කායෙන සමෙන ඉරියාපථෙන. න බාහුප්පචාලකන්ති බාහුං අචාලෙත්වා බාහුං පග්ගහෙත්වා නිච්චලං කත්වා. න සීසප්පචාලකන්ති සීසං අචාලෙත්වා සීසං පග්ගහෙත්වා නිච්චලං උජුං ඨපෙත්වා. න ඛම්භකතොති ඛම්භකතො නාම කටියං හත්ථං ඨපෙත්වා කතඛම්භො. න උක්කුටිකායාති එත්ථ උක්කුටිකා වුච්චති පණ්හියො උක්ඛිපිත්වා අග්ගපාදෙහි වා අග්ගපාදෙ උක්ඛිපිත්වා පණ්හෙහියෙව වා භූමිං ඵුසන්තස්ස ගමනං. කරණවචනං පනෙත්ථ වුත්තලක්ඛණමෙව. න ඔගුණ්ඨිතෙනාති සසීසං පාරුතෙන. න පල්ලත්ථිකායාති න දුස්සපල්ලත්ථිකාය. එත්ථ ආයොගපල්ලත්ථිකාපි දුස්සපල්ලත්ථිකා එව. න ථෙරෙ භික්ඛූ අනුපඛජ්ජාති ථෙරෙ භික්ඛූ අතිඅල්ලීයිත්වා න නිසීදිතබ්බං. න සඞ්ඝාටිං ඔත්ථරිත්වාති න සඞ්ඝාටිං අත්ථරිත්වා නිසීදිතබ්බං.

සක්කච්චන්ති සතිං උපට්ඨාපෙත්වා. පත්තසඤ්ඤීති පත්තෙ සඤ්ඤං කත්වා. සමසූපකො නාම යත්ථ භත්තස්ස චතුත්ථභාගප්පමාණො සූපො හොති. සමතිත්ථිකන්ති සමපුණ්ණං සමභරිතං. ථූපීකතං පිණ්ඩපාතං පටිග්ගණ්හාති, ආපත්ති දුක්කටස්සාති එත්ථ ථූපීකතො නාම පත්තස්ස අන්තොමුඛවට්ටිලෙඛං අතික්කමිත්වා කතො, පත්තෙ පක්ඛිත්තො භරිතො පූරිතොති අත්ථො. එවං කතං අග්ගහෙත්වා අන්තොමුඛවට්ටිලෙඛාසමප්පමාණො ගහෙතබ්බො. ‘‘යං කඤ්චි යාගුං වා භත්තං වා ඵලාඵලං වා ආමිසජාතිකං සමතිත්ථිකමෙව ගහෙතබ්බං, තඤ්ච ඛො අධිට්ඨානුපගෙන පත්තෙන, ඉතරෙන පන ථූපීකතම්පි වට්ටති. යාමකාලිකසත්තාහකාලිකයාවජීවිකානි පන අධිට්ඨානුපගපත්තෙ ථූපීකතානිපි වට්ටන්ති. යං පන ද්වීසු පත්තෙසු භත්තං ගහෙත්වා එකස්මිං පූරෙත්වා විහාරං පෙසෙතුං වට්ටතී’’ති මහාපච්චරියං වුත්තං. යං පත්තෙ පක්ඛිපියමානං පූවඋච්ඡුඛණ්ඩඵලාඵලාදි හෙට්ඨා ඔරොහති, තං ථූපීකතං නාම න හොති. පූවවටංසකං ඨපෙත්වා පිණ්ඩපාතං දෙන්ති, ථූපීකතමෙව හොති. පුප්ඵවටංසකතක්කොලකටුකඵලාදිවටංසකෙ පන ඨපෙත්වා දින්නං ථූපීකතං න හොති. භත්තස්ස උපරි ථාලකං වා පත්තං වා ඨපෙත්වා පූරෙත්වා ගණ්හාති, ථූපීකතං නාම න හොති. කුරුන්දියම්පි වුත්තං ‘‘ථාලකෙ වා පත්තෙ වා පක්ඛිපිත්වා තං පත්තමත්ථකෙ ඨපෙත්වා දෙන්ති, පාටෙක්කභාජනං වට්ටති. ඉධ අනාපත්තියං ගිලානො න ආගතො, තස්මා ගිලානස්සපි ථූපීකතං න වට්ටති, සබ්බත්ථ පන පටිග්ගහෙතුමෙව න වට්ටති, පටිග්ගහිතං පන භුඤ්ජිතුං වට්ටතී’’ති.

‘‘සක්කච්ච’’න්ති ච ‘‘පත්තසඤ්ඤී’’ති ච උභයං වුත්තනයමෙව. සපදානන්ති තත්ථ තත්ථ ඔධිං අකත්වා අනුපටිපාටියා. සමසූපකෙ වත්තබ්බං වුත්තමෙව. ථූපකතොති මත්ථකතො, වෙමජ්ඣතොති අත්ථො. න සූපං වා බ්යඤ්ජනං වාතිආදි පාකටමෙව. විඤ්ඤත්තියං වත්තබ්බං නත්ථි. උජ්ඣානසඤ්ඤීසික්ඛාපදෙපි ගිලානො න මුඤ්චති. නාතිමහන්තො කබළොති මයූරණ්ඩං අතිමහන්තං, කුක්කුටණ්ඩං අතිඛුද්දකං, තෙසං වෙමජ්ඣප්පමාණො. පරිමණ්ඩලං ආලොපොති නාතිදීඝො ආලොපො. අනාහටෙති අනාහරිතෙ, මුඛද්වාරං අසම්පාපිතෙති අත්ථො. සබ්බො හත්ථොති එත්ථ හත්ථසද්දො තදෙකදෙසෙසු අඞ්ගුලීසු දට්ඨබ්බො ‘‘හත්ථමුද්දො’’තිආදීසු විය සමුදායෙ පවත්තවොහාරස්ස අවයවෙ පවත්තනතො. එකඞ්ගුලිම්පි මුඛෙ පක්ඛිපිතුං න වට්ටති. න සකබළෙනාති එත්ථ ධම්මං කථෙන්තො හරීතකං වා ලට්ඨිමධුකං වා මුඛෙ පක්ඛිපිත්වා කථෙති, යත්තකෙන වචනං පරිපුණ්ණං හොති, තත්තකෙ මුඛම්හි සන්තෙ කථෙතුං වට්ටති.

පිණ්ඩුක්ඛෙපකන්ති පිණ්ඩං උක්ඛිපිත්වා උක්ඛිපිත්වා. කබළාවච්ඡෙදකන්ති කබළං අවඡින්දිත්වා අවඡින්දිත්වා. අවගණ්ඩකාරකන්ති මක්කටො විය ගණ්ඩෙ කත්වා කත්වා. හත්ථනිද්ධුනකන්ති හත්ථං නිද්ධුනිත්වා නිද්ධුනිත්වා. සිත්ථාවකාරකන්ති සිත්ථානි අවකිරිත්වා අවකිරිත්වා. ජිව්හානිච්ඡාරකන්ති ජිව්හං නිච්ඡාරෙත්වා නිච්ඡාරෙත්වා. චපුචපුකාරකන්ති ‘‘චපුචපූ’’ති එවං සද්දං කත්වා කත්වා. සුරුසුරුකාරකන්ති ‘‘සුරුසුරූ’’ති එවං සද්දං කත්වා කත්වා. හත්ථනිල්ලෙහකන්ති හත්ථං නිල්ලෙහිත්වා නිල්ලෙහිත්වා. භුඤ්ජන්තෙන හි අඞ්ගුලිමත්තම්පි නිල්ලෙහිතුං න වට්ටති, ඝනයාගුඵාණිතපායාසාදිකෙ පන අඞ්ගුලීහි ගහෙත්වා අඞ්ගුලියො මුඛෙ පවෙසෙත්වා භුඤ්ජිතුං වට්ටති. පත්තනිල්ලෙහකඔට්ඨනිල්ලෙහකෙසුපි එසෙව නයො, තස්මා අඞ්ගුලියාපි පත්තො න නිල්ලෙහිතබ්බො, එකඔට්ඨොපි ජිව්හාය න නිල්ලෙහිතබ්බො, ඔට්ඨමංසෙහි එව පන ගහෙත්වා අන්තො පවෙසෙතුං වට්ටති.

න සාමිසෙන හත්ථෙන පානීයථාලකොති එතං පටිකූලවසෙන පටික්ඛිත්තං, තස්මා සඞ්ඝිකම්පි පුග්ගලිකම්පි ගිහිසන්තකම්පි අත්තනො සන්තකම්පි සඞ්ඛම්පි සරාවම්පි ආමිසමක්ඛිතං න ගහෙතබ්බමෙව, ගණ්හන්තස්ස දුක්කටං. සචෙ පන හත්ථස්ස එකදෙසො ආමිසමක්ඛිතො න හොති, තෙන පදෙසෙන ගහෙතුං වට්ටති. න සසිත්ථකං පත්තධොවනං අන්තරඝරෙ ඡඩ්ඩෙතබ්බන්ති එත්ථ උද්ධරිත්වා වාති සිත්ථානි එකතො උද්ධරිත්වා එකස්මිං ඨානෙ රාසිං කත්වා උදකං ඡඩ්ඩෙති. භින්දිත්වා වා උදකගතිකානි කත්වා ඡඩ්ඩෙති, පටිග්ගහෙන සම්පටිච්ඡන්තො නං පටිග්ගහෙ ඡඩ්ඩෙති, බහි නීහරිත්වා වා ඡඩ්ඩෙති, එවං ඡඩ්ඩෙන්තස්ස අනාපත්ති. න තාව ථෙරෙන උදකන්ති ඉදං හත්ථධොවනඋදකං සන්ධාය වුත්තං. අන්තරා පිපාසිතෙන , පන ගලෙ විලග්ගාමිසෙන වා පානීයං පිවිත්වා න ධොවිතබ්බාති.

භත්තග්ගවත්තකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අනුමොදනවත්තකථාවණ්ණනා

අනුමොදනවත්තෙ අනු පුනප්පුනං මොදියතෙ පමොදියතෙති අනුමොදනා. කා සා? ධම්මකථා. අනුමොදනාය කත්තබ්බං වත්තං අනුමොදනවත්තං. පඤ්චමෙ නිසින්නෙති අනුමොදනත්ථාය නිසින්නෙ. උපනිසින්නකථා නාම බහූසු සන්නිපතිතෙසු පරිකථාකථනං. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

අනුමොදනවත්තකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පිණ්ඩචාරිකවත්තකථාවණ්ණනා

189. පිණ්ඩචාරිකවත්තෙ පිණ්ඩිතබ්බො සඞ්ඝරිතබ්බොති පිණ්ඩො, පිණ්ඩපාතො. පිණ්ඩාය චරණං සීලමස්සාති පිණ්ඩචාරී, සො එව පිණ්ඩචාරිකො සකත්ථෙ කපච්චයවසෙන. පිණ්ඩචාරිකෙන වත්තිතබ්බං වත්තං පිණ්ඩචාරිකවත්තං. තත්රායමනුත්තානපදවණ්ණනා – නිවෙසනං නාම ඉත්ථිකුමාරිකාදීනං වසනට්ඨානං. යස්මා පවිසනනික්ඛමනද්වාරං අසල්ලක්ඛෙත්වා සහසා පවිසන්තො විසභාගාරම්මණං වා පස්සෙය්ය, පරිස්සයො වා භවෙය්ය, තස්මා ‘‘නිවෙසනං…පෙ… පවිසිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. අතිදූරෙ තිට්ඨන්තො අපස්සන්තො වා භවෙය්ය, ‘‘අඤ්ඤස්ස ගෙහෙ තිට්ඨතී’’ති වා මඤ්ඤෙය්ය. අච්චාසන්නෙ තිට්ඨන්තො අපස්සිතබ්බං වා පස්සෙය්ය, අසුණිතබ්බං වා සුණෙය්ය, තෙන මනුස්සානං අගාරවො වා අප්පසාදො වා භවෙය්ය, තස්මා ‘‘නාතිදූරෙ නාච්චාසන්නෙ ඨාතබ්බ’’න්ති වුත්තං. අතිචිරං තිට්ඨන්තො අදාතුකාමානං මනොපදොසො භවෙය්ය, අඤ්ඤත්ථ භික්ඛා ච පරික්ඛයෙය්ය, අතිලහුකං නිවත්තන්තො දාතුකාමානං පුඤ්ඤහානි ච භවෙය්ය, භික්ඛුනො ච භික්ඛාය අසම්පජ්ජනං, තස්මා ‘‘නාතිචිරං ඨාතබ්බං, නාතිලහුකං නිවත්තිතබ්බං, ඨිතෙන සල්ලක්ඛෙතබ්බ’’න්ති වුත්තං. සල්ලක්ඛණාකාරං දස්සෙති ‘‘සචෙ කම්මං වා නික්ඛිපතී’’තිආදිනා. තත්ථ කම්මං වා නික්ඛිපතීති කප්පාසං වා සුප්පං වා මුසලං වා යඤ්ච ගහෙත්වා කම්මං කරොන්ති, ඨිතා වා නිසින්නා වා හොන්ති, තං නික්ඛිපති. පරාමසතීති ගණ්හාති. ඨපෙති වාති ‘‘තිට්ඨථ භන්තෙ’’ති වදන්තී ඨපෙති නාම. අවක්කාරපාතීති අතිරෙකපිණ්ඩපාතං අපනෙත්වා ඨපනත්ථාය එකා සමුග්ගපාති. එත්ථ ච සමුග්ගපාති නාම සමුග්ගපුටසදිසා පාති. සෙසං වුත්තනයමෙව.

පිණ්ඩචාරිකවත්තකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ආරඤ්ඤිකවත්තකථාවණ්ණනා

190. ආරඤ්ඤිකවත්තෙ න රමන්ති ජනා එත්ථාති අරඤ්ඤං. වුත්තඤ්හි –

‘‘රමණීයානි අරඤ්ඤානි, යත්ථ න රමතී ජනො;

වීතරාගා රමිස්සන්ති, න තෙ කාමගවෙසිනො’’ති. (ධ. ප. 99);

අරඤ්ඤෙ වසතීති ආරඤ්ඤිකො, තෙන වත්තිතබ්බං වත්තං ආරඤ්ඤිකවත්තං. තත්රායං විසෙසපදානමත්ථො – කාලස්සෙව උට්ඨායාති අරඤ්ඤසෙනාසනස්ස ගාමතො දූරත්තා වුත්තං, තෙනෙව කාරණෙන ‘‘පත්තං ගහෙත්වා චීවරං පාරුපිත්වා ගච්ඡන්තො පරිස්සමො හොතී’’ති වුත්තං. පත්තං ථවිකාය පක්ඛිපිත්වා අංසෙ ලග්ගෙත්වා චීවරං ඛන්ධෙ කරිත්වා අරඤ්ඤමග්ගො න දුස්සොධනො හොති, තස්මා කණ්ටකසරීසපාදිපරිස්සයවිමොචනත්ථං උපාහනා ආරොහිත්වා. අරඤ්ඤං නාම යස්මා චොරාදීනං විචරට්ඨානං හොති, තස්මා ‘‘දාරුභණ්ඩං මත්තිකාභණ්ඩං පටිසාමෙත්වා ද්වාරවාතපානං ථකෙත්වා වසනට්ඨානතො නික්ඛමිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. ඉතො පරානි භත්තග්ගවත්තපිණ්ඩචාරිකවත්තෙසු වුත්තසදිසානෙව. ගාමතො නික්ඛමිත්වා සචෙ බහිගාමෙ උදකං නත්ථි, අන්තොගාමෙයෙව භත්තකිච්චං කත්වා, අථ බහිගාමෙ අත්ථි, භත්තකිච්චං කත්වා පත්තං ධොවිත්වා වොදකං කත්වා ථවිකාය පක්ඛිපිත්වා චීවරං සඞ්ඝරිත්වා අංසෙ කරිත්වා උපාහනා ආරොහිත්වා ගන්තබ්බං.

භාජනං අලභන්තෙනාතිආදි අරඤ්ඤසෙනාසනස්ස දුල්ලභදබ්බසම්භාරත්තා වුත්තං, අග්ගි උපට්ඨාපෙතබ්බොතිආදි වාළමිගසරීසපාදිබාහිරපරිස්සයකාලෙ ච වාතපිත්තාදිඅජ්ඣත්තපඅස්සයකාලෙ ච ඉච්ඡිතබ්බත්තා. බහූනං පන වසනට්ඨානෙ තාදිසානි සුලභානි හොන්තීති ආහ ‘‘ගණවාසිනො පන තෙන විනාපි වට්ටතී’’ති. කත්තරදණ්ඩො නාම පරිස්සයවිනොදනො හොති, තස්මා අරඤ්ඤෙ විහරන්තෙන අවස්සං ඉච්ඡිතබ්බොති වුත්තං ‘‘කත්තරදණ්ඩො උපට්ඨාපෙතබ්බො’’ති. නක්ඛත්තානෙව නක්ඛත්තපදානි. චොරාදීසු ආගන්ත්වා ‘‘අජ්ජ, භන්තෙ, කෙන නක්ඛත්තෙන චන්දො යුත්තො’’ති පුච්ඡිතෙසු ‘‘න ජානාමා’’ති වුත්තෙ කුජ්ඣන්ති, තස්මා වුත්තං ‘‘නක්ඛත්තපදානි උග්ගහෙතබ්බානි සකලානි වා එකදෙසානි වා’’ති, තථා දිසාමූළ්හෙසු ‘‘කතමායං, භන්තෙ, දිසා’’ති පුච්ඡිතෙසු, තස්මා ‘‘දිසාකුසලෙන භවිතබ්බ’’න්ති.

ආරඤ්ඤිකවත්තකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සෙනාසනවත්තකථාවණ්ණනා

191. සෙනාසනවත්තෙ සයන්ති එත්ථාති සෙනං, සයනන්ති අත්ථො. ආවසන්ති එත්ථාති ආසනං. සෙනඤ්ච ආසනඤ්ච සෙනාසනං. සෙනාසනෙසු කත්තබ්බං වත්තං සෙනාසනවත්තං. ඉධ පන යං වත්තබ්බං, තං උපජ්ඣායවත්තකථායං (වි. සඞ්ග. අට්ඨ. 183 ) වුත්තමෙව. තත්ථ පන උපජ්ඣායෙන වුත්ථවිහාරො වුත්තො, ඉධ පන අත්තනා වුත්ථවිහාරොති අයමෙව විසෙසො. න වුඩ්ඪං අනාපුච්ඡාති එත්ථ තස්ස ඔවරකෙ තදුපචාරෙ ච ආපුච්ඡිතබ්බන්ති වදන්ති. භොජනසාලාදීසුපි එවමෙව පටිපජ්ජිතබ්බන්ති භොජනසාලාදීසුපි උද්දෙසදානාදි ආපුච්ඡිත්වාව කාතබ්බන්ති අත්ථො.

සෙනාසනවත්තකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ජන්තාඝරවත්තකථාවණ්ණනා

192. ජන්තාඝරවත්තෙ ජායතීති ජං, කිං තං? සරීරං. ජං තායති රක්ඛතීති ජන්තා, කා සා? තිකිච්ඡා. ගය්හතෙති ඝරං, කිං තං? නිවෙසනං, ජන්තාය සරීරතිකිච්ඡාය කතං ඝරං ජන්තාඝරං, ජන්තාඝරෙ කත්තබ්බං වත්තං ජන්තාඝරවත්තං. තත්ථ පරිභණ්ඩන්ති බහිජගති. සෙසං උපජ්ඣායවත්තෙ වුත්තනයත්තා සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

ජන්තාඝරවත්තකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

වච්චකුටිවත්තකථාවණ්ණනා

193. වච්චකුටිවත්තෙ වච්චයතෙ ඌහදයතෙති වච්චං, කරීසං. කුටීයති ඡින්දීයති ආතපො එතායාති කුටි, වච්චත්ථාය කතා කුටි වච්චකුටි, වච්චකුටියා වත්තිතබ්බං වත්තං වච්චකුටිවත්තං, ඉධ ච වත්තක්ඛන්ධකෙ ආචමනවත්තං පඨමං ආගතං, පච්ඡා වච්චකුටිවත්තං. ඉමස්මිං පන පකරණෙ පඨමං වච්චං කත්වා පච්ඡා ආචමතීති අධිප්පායෙන වච්චකුටිවත්තං පඨමං ආගතං, තස්මා තදනුක්කමෙන කථයිස්සාම. දන්තකට්ඨං ඛාදන්තෙනාති අයං වච්චකුටියාපි සබ්බත්ථෙව පටික්ඛෙපො. නිබද්ධගමනත්ථායාති අත්තනා නිබද්ධගමනත්ථාය. පුග්ගලිකට්ඨානං වාති අත්තනො විහාරං සන්ධාය වුත්තං. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

වච්චකුටිවත්තකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඉති විනයසඞ්ගහසංවණ්ණනාභූතෙ විනයාලඞ්කාරෙ

උපජ්ඣායවත්තාදිවත්තවිනිච්ඡයකථාලඞ්කාරො නාම

සත්තවීසතිමො පරිච්ඡෙදො.