📜

28. චතුපච්චයභාජනීයවිනිච්ඡයකථා

චීවරභාජනකථාවණ්ණනා

194. එවං ¶ උපජ්ඣායාදිවත්තසඞ්ඛාතානි චුද්දස ඛන්ධකවත්තානි කථෙත්වා ඉදානි චතුන්නං පච්චයානං භාජනං කථෙන්තො ‘‘චතුපච්චයභාජන’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ චතූති සඞ්ඛ්යාසබ්බනාමපදං. පටිච්ච එති සීතපටිඝාතාදිකං ඵලං එතස්මාති පච්චයො, චීවරාදි, පච්චයො ච පච්චයො ච පච්චයා, චත්තාරො පච්චයා චතුපච්චයං, භාජීයතෙ විභාජීයතෙ භාජනං. චතුපච්චයස්ස භාජනං චතුපච්චයභාජනං. තෙනාහ ‘‘චීවරාදීනං චතුන්නං පච්චයානං භාජන’’න්ති. තත්ථ තස්මිං චතුපච්චයභාජනෙ සමභිනිවිට්ඨෙ චීවරභාජනෙ තාව පඨමං චීවරපටිග්ගාහකො…පෙ… වෙදිතබ්බො. කස්මා? සඞ්ඝිකචීවරස්ස දුක්කරභාජනත්තාති සම්බන්ධො. තත්ථ ආගතාගතං චීවරං පටිග්ගණ්හාති, පටිග්ගහණමත්තමෙවස්ස භාරොති චීවරපටිග්ගාහකො. චීවරපටිග්ගාහකෙන පටිග්ගහිතං චීවරං නිදහති, නිදහනමත්තමෙවස්ස භාරොති චීවරනිදහකො. භණ්ඩාගාරෙ නියුත්තො භණ්ඩාගාරිකො. චීවරාදිකස්ස භණ්ඩස්ස ඨපනට්ඨානභූතං අගාරං භණ්ඩාගාරං. චීවරං භාජෙති භාගං කරොතීති ¶ චීවරභාජකො. චීවරස්ස භාජනං විභාගකරණං චීවරභාජනං, විභජනකිරියා.

තත්ථ ‘‘චීවරපටිග්ගාහකො වෙදිතබ්බො’’ති වුත්තො, සො කුතො ලබ්භතෙති ආහ ‘‘පඤ්චහඞ්ගෙහි…පෙ… සම්මන්නිතබ්බො’’ති. කථං විඤ්ඤායතීති ආහ ‘‘අනුජානාමි…පෙ… වචනතො’’ති. ඡන්දනං ඡන්දො, ඉච්ඡනං පිහනන්ති අත්ථො. ගමනං කරණං ගති, කිරියා. ගාරෙය්හා ගති අගති, ඡන්දෙන අගති ඡන්දාගති. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. කථං ඡන්දාගතිං ගච්ඡතීති ආහ ‘‘තත්ථ පච්ඡා ආගතානම්පී’’තිආදි. එවමිතරෙසුපි. පඤ්චමඞ්ගං පන සතිසම්පජඤ්ඤයුත්තාභාවං දස්සෙති. සුක්කපක්ඛෙපි ඉතො පටිපක්ඛවසෙන වෙදිතබ්බො. තෙනාහ ‘‘තස්මා’’තිආදි.

ඉමාය කම්මවාචාය වා අපලොකනෙන වාති ඉදං ඉමස්ස සම්මුතිකම්මස්ස ලහුකකම්මත්තා වුත්තං. තථා හි වුත්තං පරිවාරට්ඨකථායං (පරි. අට්ඨ. 482) ‘‘අවසෙසා තෙරස සම්මුතියො සෙනාසනග්ගාහමතකචීවරදානාදිසම්මුතියො චාති එතානි ලහුකකම්මානි අපලොකෙත්වාපි කාතුං වට්ටන්තී’’ති. අන්තොවිහාරෙ සබ්බසඞ්ඝමජ්ඣෙපි ඛණ්ඩසීමායම්පි සම්මන්නිතුං වට්ටතීති එත්ථ අන්තොවිහාරෙති ¶ බද්ධසීමවිහාරං සන්ධාය වුත්තං. න හි අබද්ධසීමවිහාරෙ අපලොකනාදිචතුබ්බිධකම්මං කාතුං වට්ටති දුබ්බිසොධනත්තා. ධුරවිහාරට්ඨානෙති විහාරද්වාරස්ස සම්මුඛට්ඨානෙ.

197. භණ්ඩාගාරසම්මුතියං විහාරමජ්ඣෙයෙවාති අවිප්පවාසසීමාසඞ්ඛාතමහාසීමා විහාරස්ස මජ්ඣෙයෙව සම්මන්නිතබ්බා. ඉමස්මිං පන ඨානෙ ඉමං පන භණ්ඩාගාරං ඛණ්ඩසීමං ගන්ත්වා ඛණ්ඩසීමායං නිසින්නෙහි සම්මන්නිතුං න වට්ටති, විහාරමජ්ඣෙයෙව ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො ¶ ඉත්ථන්නාමං විහාරං භණ්ඩාගාරං සම්මන්නෙය්යා’’තිආදිනා නයෙන ‘‘කම්මවාචාය වා අපලොකනෙන වා සම්මන්නිතබ්බ’’න්ති වචනං නිස්සාය ඤත්තිදුතියකම්මං උපචාරසීමායං කාතුං වට්ටතීති ගහෙත්වා කථිනදානකම්මම්පි අබද්ධසීමාභූතෙ විහාරෙ උපචාරසීමායං කරොන්ති, එකච්චෙ ඤත්තිකම්මම්පි තථෙව ගහෙත්වා අබද්ධසීමවිහාරෙ උපචාරසීමාමත්තෙයෙව උපොසථපවාරණං කරොන්ති, තදයුත්තං, කාරණං පනෙත්ථ කථිනවිනිච්ඡයකථායං (වි. සඞ්ග. අට්ඨ. 226) ආවි භවිස්සති.

198. තුලාභූතොති තුලාසදිසො. ඉදන්ති සාමණෙරානං උපඩ්ඪපටිවීසදානං. ඉමං කිර පාඨං අමනසිකරොන්තා ඉදානි කාලචීවරම්පි සාමණෙරානං උපඩ්ඪපටිවීසං දෙන්ති. ඵාතිකම්මන්ති පහොනකකම්මං, යත්තකෙන විනයාගතෙන සම්මුඤ්ජනීබන්ධනාදිහත්ථකම්මෙන විහාරස්ස ඌනතා න හොති, තත්තකං කත්වාති අත්ථො. සබ්බෙසන්ති තත්රුප්පාදවස්සාවාසිකං ගණ්හන්තානං සබ්බෙසං භික්ඛූනං සාමණෙරානඤ්ච. භණ්ඩාගාරචීවරෙපීති අකාලචීවරං සන්ධාය වුත්තං. උක්කුට්ඨිං කරොන්තීති මහාසද්දං කරොන්ති. එතන්ති උක්කුට්ඨියා කතාය සමභාගදානං. විරජ්ඣිත්වා කරොන්තීති කත්තබ්බකාලෙසු අකත්වා යථාරුචිතක්ඛණෙ කරොන්ති. සමපටිවීසො දාතබ්බොති කරිස්සාමාති යාචන්තානං පටිඤ්ඤාමත්තෙනපි සමකො කොට්ඨාසො දාතබ්බො.

අතිරෙකභාගෙනාති දස භික්ඛූ හොන්ති, සාටකාපි දසෙව, තෙසු එකො ද්වාදස අග්ඝති, සෙසා දසග්ඝනකා. සබ්බෙසු දසග්ඝනකවසෙන කුසෙ පාතිතෙ යස්ස භික්ඛුනො ද්වාදසග්ඝනකො කුසො පාතිතො, සො ‘‘එත්තකෙන මම චීවරං පහොතී’’ති තෙන අතිරෙකභාගෙන ගන්තුකාමො හොති. එත්ථ ච එත්තකෙන මම චීවරං පහොතීති ද්වාදසග්ඝනකෙන මම චීවරං පරිපුණ්ණං හොති, න තතො ඌනෙනාති සබ්බං ගහෙතුකාමොති ¶ අත්ථො. භික්ඛූ ‘‘අතිරෙකං ආවුසො සඞ්ඝස්ස සන්තක’’න්ති වදන්ති, තං සුත්වා භගවා ‘‘සඞ්ඝිකෙ ච ගණසන්තකෙ ච අප්පකං නාම නත්ථි, සබ්බත්ථ ¶ සංයමො කාතබ්බො, ගණ්හන්තෙනපි කුක්කුච්චායිතබ්බ’’න්ති දස්සෙතුං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අනුක්ඛෙපෙ දින්නෙ’’ති ආහ. තත්ථ අනුක්ඛෙපො නාම යං කිඤ්චි අනුක්ඛිපිතබ්බං අනුප්පදාතබ්බං කප්පියභණ්ඩං, යත්තකං තස්ස පටිවීසෙ අධිකං, තත්තකෙ අග්ඝනකෙ යස්මිං කිස්මිඤ්චි කප්පියභණ්ඩෙ දින්නෙති අත්ථොති ඉමමත්ථං සඞ්ඛෙපෙන දස්සෙතුං ‘‘සචෙ දස භික්ඛූ හොන්ති’’ත්යාදි වුත්තං.

විකලකෙ තොසෙත්වාති එත්ථ චීවරවිකලකං පුග්ගලවිකලකන්ති ද්වෙ විකලකා. තත්ථ චීවරවිකලකං නාම සබ්බෙසං පඤ්ච පඤ්ච වත්ථානි පත්තානි, සෙසානිපි අත්ථි, එකෙකං පන න පාපුණාති, ඡින්දිත්වා දාතබ්බානි. ඡින්දන්තෙහි ච අඩ්ඪමණ්ඩලාදීනං වා උපාහනථවිකාදීනං වා පහොනකානි ඛණ්ඩානි කත්වා දාතබ්බානි, හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙන චතුරඞ්ගුලවිත්ථාරම්පි අනුවාතප්පහොනකායාමං ඛණ්ඩං කත්වා දාතුං වට්ටති. අපරිභොගං පන න කාතබ්බන්ති එවමෙත්ථ චීවරස්ස අප්පහොනකභාවො චීවරවිකලකං. ඡින්දිත්වා දින්නෙ පනෙතං තොසිතං හොති. අථ කුසපාතො කාතබ්බො, සචෙපි එකස්ස භික්ඛුනො කොට්ඨාසෙ එකං වා ද්වෙ වා වත්ථානි නප්පහොන්ති, තත්ථ අඤ්ඤං සාමණකං පරික්ඛාරං ඨපෙත්වා යො තෙන තුස්සති, තස්ස තං භාගං දත්වා පච්ඡා කුසපාතො කාතබ්බො. ඉදම්පි චීවරවිකලකන්ති අන්ධට්ඨකථායං වුත්තං.

පුග්ගලවිකලකං නාම දස දස භික්ඛූ ගණෙත්වා වග්ගං කරොන්තානං එකො වග්ගො න පූරති, අට්ඨ වා නව වා හොන්ති, තෙසං අට්ඨ වා නව වා කොට්ඨාසා ‘‘තුම්හෙ ඉමෙ ගහෙත්වා විසුං භාජෙථා’’ති දාතබ්බා. එවමයං පුග්ගලානං අප්පහොනකභාවො පුග්ගලවිකලකං නාම. විසුං දින්නෙ පන තං තොසිතං ¶ හොති, එවං තොසෙත්වා කුසපාතො කාතබ්බොති. අථ වා විකලකෙ තොසෙත්වාති යො චීවරවිභාගො ඌනකො, තං අඤ්ඤෙන පරික්ඛාරෙන සමං කත්වා කුසපාතො කාතබ්බොති ඉමමත්ථං දස්සෙති ‘‘සචෙ සබ්බෙසං පඤ්ච පඤ්ච වත්ථානී’’තිආදිනා.

199. ඉතො පරං තෙසු තෙසු වත්ථූසු ආගතවසෙන අට්ඨකථායං වුත්තෙසු විනිච්ඡයෙසු සන්තෙසුපි තෙසං විනිච්ඡයානං අට්ඨමාතිකාවිනිච්ඡයතො අවිමුත්තත්තා අට්ඨමාතිකාවිනිච්ඡයෙස්වෙව පක්ඛිපිත්වා දස්සෙතුං ‘‘ඉදානි අට්ඨිමා, භික්ඛවෙ’’තිආදිමාහ. යා තා අට්ඨ මාතිකා භගවතා වුත්තා, තාසං අට්ඨන්නං මාතිකානං වසෙන විනිච්ඡයො ඉදානි වෙදිතබ්බොති යොජනා. පරික්ඛෙපාරහට්ඨානෙන පරිච්ඡින්නාති ඉමිනා අපරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස ධුවසන්නිපාතට්ඨානාදිතො පඨමලෙඩ්ඩුපාතස්ස ¶ අන්තො උපචාරසීමාති දස්සෙති. ඉදානි දුතියලෙඩ්ඩුපාතස්ස අන්තොපි උපචාරසීමායෙවාති දස්සෙතුං ‘‘අපිචා’’තිආදි ආරද්ධං. ධුවසන්නිපාතට්ඨානම්පි පරියන්තගතමෙව ගහෙතබ්බං. ‘‘එවං සන්තෙ තියොජනෙ ඨිතා ලාභං ගණ්හිස්සන්තී’’තිආදිනා ඉමෙ ලාභග්ගහණාදයො උපචාරසීමාවසෙනෙව හොති, න අවිප්පවාසසීමාවසෙනාති දස්සෙති, තෙන ච ඉමානි ලාභග්ගහණාදීනියෙව උපචාරසීමායං කත්තබ්බානි, න අපලොකනකම්මාදීනි චත්තාරි කම්මානි, තානි පන අවිප්පවාසසීමාදීසුයෙව කත්තබ්බානීති පකාසෙති. තථා හි වුත්තං සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.379) ‘‘භික්ඛුනීනං ආරාමප්පවෙසනසෙනාසනපුච්ඡනාදි පරිවාසමානත්තාරොචනවස්සච්ඡෙදනිස්සයසෙනාසනග්ගාහාදි විධානන්ති ඉදං සබ්බං ඉමිස්සායෙව උපචාරසීමාය වසෙන වෙදිතබ්බ’’න්ති.

ලාභත්ථාය ¶ ඨපිතා සීමා ලාභසීමා. ලොකෙ ගාමසීමාදයො විය ලාභසීමා නාම විසුං පසිද්ධා නත්ථි, කෙනායං අනුඤ්ඤාතාති ආහ ‘‘නෙව සම්මාසම්බුද්ධෙනා’’තිආදි. එතෙන නායං සාසනවොහාරසිද්ධා, ලොකවොහාරසිද්ධා එවාති දස්සෙති. ජනපදපරිච්ඡෙදොති ඉදං ලොකපසිද්ධසීමාසද්දත්ථවසෙන වුත්තං, පරිච්ඡෙදබ්භන්තරම්පි සබ්බං ජනපදසීමාති ගහෙතබ්බං. ජනපදො එව ජනපදසීමා, එවං රට්ඨසීමාදීසුපි. තෙනාහ ‘‘ආණාපවත්තිට්ඨාන’’න්තිආදි. පථවීවෙමජ්ඣගතස්සාති යාව උදකපරියන්තා ඛණ්ඩසීමත්තා වුත්තං. උපචාරසීමාදීසු පන අබද්ධසීමාසු හෙට්ඨාපථවියං සබ්බත්ථ ඨිතානං න පාපුණාති, කූපාදිපවෙසාරහට්ඨානෙ ඨිතානඤ්ඤෙව පාපුණාතීති හෙට්ඨා සීමකථායං වුත්තනයෙනෙව තංතංසීමට්ඨභාවො වෙදිතබ්බො. චක්කවාළසීමාය දින්නං පථවීසන්ධාරකඋදකට්ඨානෙපි ඨිතානං පාපුණාති සබ්බත්ථ චක්කවාළවොහාරත්තාති. සමානසංවාසඅවිප්පවාසසීමාසු දින්නස්ස ඉදං නානත්තං – ‘‘අවිප්පවාසසීමාය දම්මී’’ති දින්නං ගාමට්ඨානං න පාපුණාති. කස්මා? ‘‘ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්චා’’ති (මහාව. 144) වුත්තත්තා. ‘‘සමානසංවාසකසීමායදම්මී’’ති දින්නං පන ගාමෙ ඨිතානම්පි පාපුණාතීති.

200-1. බුද්ධාධිවුත්ථොති බුද්ධෙන භගවතා අධිවුත්ථො. එකස්මින්ති එකස්මිං විහාරෙ. පාකවත්තන්ති නිබද්ධදානං. වත්තතීති පවත්තති. තෙහි වත්තබ්බන්ති යෙසං සම්මුඛෙ එස දෙති, තෙහි භික්ඛූහි වත්තබ්බං.

202. දුතියභාගෙ පන ථෙරාසනං ආරුළ්හෙති යාව සඞ්ඝනවකං එකවාරං සබ්බෙසං භාගං දත්වා ¶ චීවරෙ අපරික්ඛීණෙ පුන සබ්බෙසං දාතුං දුතියභාගෙ ථෙරස්ස දින්නෙති අත්ථො. පුබ්බෙ වුත්තනයෙනාති ‘‘තුය්හෙව භික්ඛු තානි චීවරානී’’ති (මහාව. 363) භගවතා ¶ වුත්තනයෙන. පංසුකූලිකානම්පි වට්ටතීති ‘‘තුය්හං දෙමා’’ති අවත්වා, ‘භික්ඛූනං දෙම, ථෙරානං දෙමා’’ති වුත්තත්තා ‘‘පංසුකූලිකානම්පි වට්ටතී’’ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.379) වුත්තං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.379) පන පංසුකූලිකානම්පි වට්ටතීති එත්ථ ‘‘තුය්හං දෙමා’’ති අවුත්තත්තාති කාරණං වදන්ති. යදි එවං ‘‘සඞ්ඝස්ස දෙමා’’ති වුත්තෙපි වට්ටෙය්ය, ‘‘භික්ඛූනං දෙම, ථෙරානං දෙම, සඞ්ඝස්ස දෙමා’’ති වචනතො භෙදො න දිස්සති, වීමංසිතබ්බමෙත්ථ කාරණන්ති. පාරුපිතුං වට්ටතීති පංසුකූලිකානං වට්ටති. සාමිකෙහි විචාරිතමෙවාති උපාහනත්ථවිකාදීනමත්ථාය විචාරිතමෙව.

203. උපඩ්ඪං දාතබ්බන්ති යං උභතොසඞ්ඝස්ස දින්නං, තතො උපඩ්ඪං භික්ඛූනං උපඩ්ඪං භික්ඛුනීනං දාතබ්බං. සචෙපි එකො භික්ඛු හොති, එකා වා භික්ඛුනී, අන්තමසො අනුපසම්පන්නස්සපි උපඩ්ඪමෙව දාතබ්බං. ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච භික්ඛුනීනඤ්ච දම්මී’’ති වුත්තෙ පන න මජ්ඣෙ භින්දිත්වා දාතබ්බන්ති එත්ථ යස්මා භික්ඛුනිපක්ඛෙ සඞ්ඝස්ස පච්චෙකං අපරාමට්ඨත්තා භික්ඛුනීනං ගණනාය භාගො දාතබ්බොති දායකස්ස අධිප්පායොති සිජ්ඣති, තථා දානඤ්ච භික්ඛූපි ගණෙත්වා දින්නෙ එව යුජ්ජති. ඉතරථා හි ‘‘කිත්තකං භික්ඛූනං දාතබ්බං, කිත්තකං භික්ඛුනීන’’න්ති න විඤ්ඤායති, තස්මා ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්සා’’ති වුත්තවචනම්පි ‘‘භික්ඛූන’’න්ති වුත්තවචනසදිසමෙවාති ආහ ‘‘භික්ඛූ ච භික්ඛුනියො ච ගණෙත්වා දාතබ්බ’’න්ති. තෙනාහ ‘‘පුග්ගලො…පෙ… භික්ඛුසඞ්ඝග්ගහණෙන ගහිතත්තා’’ති. ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච භික්ඛුනීනඤ්ච තුය්හඤ්චා’’ති වුත්තෙ පන පුග්ගලො විසුං න ලභතීති ඉදං අට්ඨකථාපමාණෙනෙව ගහෙතබ්බං, න හෙත්ථ විසෙසකාරණං උපලබ්භති. තථා හි ‘‘උභතොසඞ්ඝස්ස ච තුය්හඤ්ච දම්මී’’ති වුත්තෙ සාමඤ්ඤවිසෙසවචනෙහි සඞ්ගහිතත්තා යථා පුග්ගලො විසුං ලභති, එවමිධාපි ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච තුය්හඤ්චා’’ති ¶ සාමඤ්ඤවිසෙසවචනසබ්භාවතො භවිතබ්බමෙව විසුං පුග්ගලපටිවීසෙනාති විඤ්ඤායති, තස්මා අට්ඨකථාවචනමෙවෙත්ථ පමාණං. පාපුණනට්ඨානතො එකමෙව ලභතීති අත්තනො වස්සග්ගෙන පත්තට්ඨානතො එකමෙව කොට්ඨාසං ලභති. තත්ථ කාරණමාහ ‘‘කස්මා? භික්ඛුසඞ්ඝග්ගහණෙන ගහිතත්තා’’ති, භික්ඛුසඞ්ඝග්ගහණෙනෙව පුග්ගලස්සපි ගහිතත්තාති අධිප්පායොති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.379) වුත්තං.

විමතිවිනොදනියං ¶ (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.379) පන භික්ඛුසඞ්ඝසද්දෙන භික්ඛූනඤ්ඤෙව ගහිතත්තා, පුග්ගලස්ස පන ‘‘තුය්හඤ්චා’’ති විසුං ගහිතත්තා ච තත්ථස්ස අග්ගහිතත්තා දට්ඨබ්බා, ‘‘භික්ඛූනඤ්ච භික්ඛුනීනඤ්ච තුය්හඤ්චා’’ති වුත්තට්ඨානසදිසත්තාති අධිප්පායො. පුග්ගලප්පධානො හෙත්ථ සඞ්ඝ-සද්දො දට්ඨබ්බො. කෙචි පන ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝග්ගහණෙන ගහිතත්තා’’ති පාඨං ලිඛන්ති, තං න සුන්දරං තස්ස විසුං ලාභග්ගහණෙ කාරණවචනත්තා. තථා හි ‘‘විසුං සඞ්ඝග්ගහණෙන ගහිතත්තා’’ති විසුං පුග්ගලස්සපි භාගග්ගහණෙ කාරණං වුත්තං. යථා චෙත්ථ පුග්ගලස්ස අග්ගහණං, එවං උපරි ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච තුය්හඤ්චා’’තිආදීසුපි විසුං සඞ්ඝාදිසද්දෙහි පුග්ගලස්ස අග්ගහණං දට්ඨබ්බං. යදි හි ගහණං සියා, සඞ්ඝතොපි විසුම්පීති භාගද්වයං ලභෙය්ය උභයත්ථ ගහිතත්තාති වුත්තං. පූජෙතබ්බන්තිආදි ගිහිකම්මං න හොතීති දස්සනත්ථං වුත්තං. භික්ඛුසඞ්ඝස්ස හරාති ඉදං පිණ්ඩපාතහරණං සන්ධාය වුත්තං. තෙනාහ ‘‘භුඤ්ජිතුං වට්ටතී’’ති. ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස හරා’’ති වුත්තෙපි හරිතබ්බන්ති ඊදිසං ගිහිවෙය්යාවච්චං න හොතීති කත්වා වුත්තං.

204. අන්තොහෙමන්තෙති ඉමිනා අනත්ථතෙ කථිනෙ වස්සානං පච්ඡිමෙ මාසෙ දින්නං පුරිමවස්සංවුත්ථානඤ්ඤෙව පාපුණාති, තතො පරං හෙමන්තෙ දින්නං පච්ඡිමවස්සංවුත්ථානම්පි වුත්ථවස්සත්තා ¶ පාපුණාති, හෙමන්තතො පන පරං පිට්ඨිසමයෙ ‘‘වස්සංවුත්ථසඞ්ඝස්සා’’ති එවං පරිච්ඡින්දිත්වා දින්නං අනන්තරෙ වස්සෙ වා තතො පරෙසු වා යත්ථ කත්ථචි තස්මිං භික්ඛුභාවෙ වුත්ථවස්සානං සබ්බෙසං පාපුණාති. යෙ පන සබ්බථා අවුත්ථවස්සා, තෙසං න පාපුණාතීති දස්සෙති. ලක්ඛණඤ්ඤූ වදන්තීති විනයලක්ඛණඤ්ඤුනො ආචරියා වදන්ති. ලක්ඛණඤ්ඤූ වදන්තීති ඉදං සන්නිට්ඨානවචනං, අට්ඨකථාසු අනාගතත්තා පන එවං වුත්තං. බහිඋපචාරසීමායං…පෙ… සබ්බෙසං පාපුණාතීති යත්ථ කත්ථචි වුත්ථවස්සානං සබ්බෙසං පාපුණාතීති අධිප්පායො. තෙනෙව මාතිකාට්ඨකථායම්පි (කඞ්ඛ. අට්ඨ. අකාලචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘සචෙ පන බහිඋපචාරසීමායං ඨිතො ‘වස්සංවුත්ථසඞ්ඝස්ස දම්මී’ති වදති, යත්ථ කත්ථචි වුත්ථවස්සානං සබ්බෙසං සම්පත්තානං පාපුණාතී’’ති වුත්තං. ගණ්ඨිපදෙසු පන ‘‘වස්සාවාසස්ස අනනුරූපෙ පදෙසෙ ඨත්වා වුත්තත්තා වස්සංවුත්ථානඤ්ච අවුත්ථානඤ්ච සබ්බෙසං පාපුණාතී’’ති වුත්තං, තං න ගහෙතබ්බං. න හි ‘‘වස්සංවුත්ථසඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති වුත්තෙ අවුත්ථවස්සානං පාපුණාති. සබ්බෙසම්පීති තස්මිං භික්ඛුභාවෙ වුත්ථවස්සානං සබ්බෙසම්පීති අත්ථො දට්ඨබ්බො ‘‘වස්සංවුත්ථසඞ්ඝස්සා’’ති වුත්තත්තා. සම්මුඛීභූතානං සබ්බෙසම්පීති එත්ථාපි එසෙව නයො. එවං වදතීති වස්සංවුත්ථසඞ්ඝස්ස දම්මීති වදති. අතීතවස්සන්ති අනන්තරාතීතවස්සං.

205. ඉදානි ¶ ‘‘ආදිස්ස දෙතී’’ති පදං විභජන්තො ‘‘ආදිස්ස දෙතීති එත්ථා’’තිආදිමාහ. තත්ථ යාගුයා වා…පෙ… භෙසජ්ජෙ වා ආදිසිත්වා පරිච්ඡින්දිත්වා දෙන්තො දායකො ආදිස්ස දෙති නාමාති යොජනා. සෙසං පාකටමෙව.

206. ඉදානි ‘‘පුග්ගලස්ස දෙතී’’ති පදං විභජන්තො ආහ ‘‘පුග්ගලස්ස දෙති එත්ථා’’තිආදි. සඞ්ඝතො ච ගණතො ච විනිමුත්තස්ස ¶ අත්තනො කුලූපකාදිපුග්ගලස්ස දෙන්තො දායකො පුග්ගලස්ස දෙති නාම. තං පන පුග්ගලිකදානං පරම්මුඛා වා හොති සම්මුඛා වා. තත්ථ පරම්මුඛා දෙන්තො ‘‘ඉදං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දම්මී’’ති නාමං උද්ධරිත්වා දෙති, සම්මුඛා දෙන්තො ච භික්ඛුනො පාදමූලෙ චීවරං ඨපෙත්වා ‘‘ඉදං, භන්තෙ, තුම්හාකං දම්මී’’ති වත්වා දෙති, තදුභයථාපි දෙන්තො පුග්ගලස්ස දෙති නාමාති අත්ථො. න කෙවලං එකස්සෙව දෙන්තො පුග්ගලස්ස දෙති නාම, අථ ඛො අන්තෙවාසිකාදීහි සද්ධිං දෙන්තොපි පුග්ගලස්ස දෙති නාමාති දස්සෙතුං ‘‘සචෙ පනා’’තිආදිමාහ. තත්ථ උද්දෙසං ගහෙතුං ආගතොති තස්ස සන්තිකෙ උද්දෙසං අග්ගහිතපුබ්බස්සපි උද්දෙසං ගණ්හිස්සාමීති ආගතකාලතො පට්ඨාය අන්තෙවාසිකභාවූපගමනතො වුත්තං. ගහෙත්වා ගච්ඡන්තොති පරිනිට්ඨිතඋද්දෙසො හුත්වා ගච්ඡන්තො. වත්තං කත්වා උද්දෙසපරිපුච්ඡාදීනි ගහෙත්වා විචරන්තානන්ති ඉදං ‘‘උද්දෙසන්තෙවාසිකාන’’න්ති ඉමස්සෙව විසෙසනං. තෙන උද්දෙසකාලෙ ආගන්ත්වා උද්දෙසං ගහෙත්වා ගන්ත්වා අඤ්ඤත්ථ නිවසන්තෙ අනිබද්ධචාරිකෙ නිවත්තෙති.

එවං චීවරක්ඛන්ධකෙ (මහාව. 379) ආගතඅට්ඨමාතිකාවසෙන චීවරවිභජනං දස්සෙත්වා ඉදානි තස්මිංයෙව චීවරක්ඛන්ධකෙ මජ්ඣෙ ආගතෙසු වත්ථූසු ආගතනයං නිවත්තෙත්වා දස්සෙන්තො ‘‘සචෙ කොචි භික්ඛූ’’තිආදිමාහ. තත්ථ කිං කාතබ්බන්ති පුච්ඡාය තස්සෙව තානි චීවරානීති විස්සජ්ජනා, සෙසානි ඤාපකාදිවසෙන වුත්තානි. පඤ්ච මාසෙති අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. වඩ්ඪිං පයොජෙත්වා ඨපිතඋපනික්ඛෙපතොති වස්සාවාසිකත්ථාය වෙය්යාවච්චකරෙහි වඩ්ඪිං පයොජෙත්වා ඨපිතඋපනික්ඛෙපතො. තත්රුප්පාදතොති නාළිකෙරාරාමාදිතත්රුප්පාදතො. අට්ඨකථායං පන ‘‘ඉදං ඉධ වස්සංවුත්ථසඞ්ඝස්ස දෙමාති වා වස්සාවාසිකං දෙමාති වා වත්වා ¶ දින්නං තං අනත්ථතකථිනස්සපි පඤ්ච මාසෙ පාපුණාතී’’ති වුත්තං, තං වස්සාවාසිකලාභවසෙන උප්පන්නෙ ලබ්භමානවිසෙසං දස්සෙතුං වුත්තං. තත්ථ ඉධාති අභිලාපමත්තමෙවෙතං, ඉධ-සද්දං විනා ‘‘වස්සංවුත්ථසඞ්ඝස්ස දෙමා’’ති වුත්තෙපි සො එව නයො. අනත්ථතකථිනස්සපි පඤ්ච මාසෙ පාපුණාතීති වස්සාවාසිකලාභවසෙන උප්පන්නත්තා අනත්ථතකථිනස්සපි වුත්ථවස්සස්ස පඤ්ච මාසෙ පාපුණාති, තතො පරං පන උප්පන්නවස්සාවාසිකං පුච්ඡිතබ්බං ¶ ‘‘කිං අතීතවස්සෙ ඉදං වස්සාවාසිකං, උදාහු අනාගතවස්සෙ’’ති. තත්ථ තතො පරන්ති පඤ්චමාසතො පරං, ගිම්හානස්ස පඨමදිවසතො පට්ඨායාති අත්ථො.

ඨිතිකා පන න තිට්ඨතීති එත්ථ අට්ඨිතාය ඨිතිකාය පුන අඤ්ඤස්මිං චීවරෙ උප්පන්නෙ සචෙ එකො භික්ඛු ආගච්ඡති, මජ්ඣෙ ඡින්දිත්වා ද්වීහිපි ගහෙතබ්බං. ඨිතාය පන ඨිතිකාය පුන අඤ්ඤස්මිං චීවරෙ උප්පන්නෙ සචෙ නවකතරො ආගච්ඡති, ඨිතිකා හෙට්ඨා ගච්ඡති. සචෙ වුඩ්ඪතරො ආගච්ඡති, ඨිතිකා උද්ධං ආරොහති. අථ අඤ්ඤො නත්ථි, පුන අත්තනො පාපෙත්වා ගහෙතබ්බං. දුග්ගහිතානීති අග්ගහිතානි, සඞ්ඝිකානෙව හොන්තීති අත්ථො. ‘‘පාතිතෙ කුසෙ’’ති එකකොට්ඨාසෙ කුසදණ්ඩකෙ පාතිතමත්තෙ සචෙපි භික්ඛුසහස්සං හොති, ගහිතමෙව නාම චීවරං. ‘‘නාකාමා භාගො දාතබ්බො’’ති අට්ඨකථාවචනං (මහාව. අට්ඨ. 363), තත්ථ ගහිතමෙව නාමාති ‘‘ඉමස්ස ඉදං පත්ත’’න්ති කිඤ්චාපි න විදිතං, තෙ පන භාගා අත්ථතො තෙසං පත්තායෙවාති අධිප්පායො.

සත්තාහවාරෙන අරුණමෙව උට්ඨාපෙතීති ඉදං නානාසීමවිහාරෙසු කත්තබ්බනයෙන එකස්මිම්පි විහාරෙ ද්වීසු සෙනාසනෙසු නිවුත්ථභාවදස්සනත්ථං වුත්තං, අරුණුට්ඨාපනෙනෙව තත්ථ වුත්ථො හොති, න පන වස්සච්ඡෙදපරිහාරාය. අන්තොඋපචාරසීමාය ¶ හි යත්ථ කත්ථචි අරුණං උට්ඨාපෙන්තො අත්තනා ගහිතසෙනාසනං අප්පවිට්ඨොපි වුත්ථවස්සො එව හොති. ගහිතසෙනාසනෙ පන නිවුත්ථො නාම න හොති, තත්ථ අරුණුට්ඨාපනෙ සති හොති. තෙනාහ ‘‘පුරිමස්මිං බහුතරං නිවසති නාමා’’ති. එතෙන ච ඉතරස්මිං සත්තාහවාරෙනපි අරුණුට්ඨාපනෙ සති එව අප්පතරං නිවසති නාම හොති, නාසතීති දීපිතං හොති. ඉදන්ති එකාධිප්පායදානං. නානාලාභෙහීතිආදීසු නානා විසුං විසුං ලාභො එතෙසූති නානාලාභා, ද්වෙ විහාරා, තෙහි නානාලාභෙහි. නානා විසුං විසුං පාකාරාදීහි පරිච්ඡින්නො උපචාරො එතෙසන්ති නානූපචාරා, තෙහි නානූපචාරෙහි. එකසීමවිහාරෙහීති එකසීමායං ද්වීහි විහාරෙහීති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.364) වුත්තං. නානාලාභෙහීති විසුං විසුං නිබද්ධවස්සාවාසිකලාභෙහි. නානූපචාරෙහීති නානාපරික්ඛෙපනානාද්වාරෙහි. එකසීමවිහාරෙහීති ද්වින්නං විහාරානං එකෙන පාකාරෙන පරික්ඛිත්තත්තා එකාය උපචාරසීමාය අන්තොගතෙහි ද්වීහි විහාරෙහීති විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.364). සෙනාසනග්ගාහො පටිප්පස්සම්භතීති පඨමං ගහිතො පටිප්පස්සම්භති. තත්ථාති යත්ථ සෙනාසනග්ගාහො පටිප්පස්සම්භති, තත්ථ.

207. භික්ඛුස්ස ¶ කාලකතෙති එත්ථ කාලකත-සද්දො භාවසාධනොති ආහ ‘‘කාලකිරියායා’’ති. පාළියං ගිලානුපට්ඨාකානං චීවරදානෙ සාමණෙරානං තිචීවරාධිට්ඨානාභාවා ‘‘චීවරඤ්ච පත්තඤ්චා’’තිආදි සබ්බත්ථ වුත්තං.

208. සචෙපි සහස්සං අග්ඝති, ගිලානුපට්ඨාකානඤ්ඤෙව දාතබ්බන්ති සම්බන්ධො. අඤ්ඤන්ති තිචීවරපත්තතො අඤ්ඤං. අප්පග්ඝන්ති අතිජිණ්ණාදිභාවෙන නිහීනං. තතොති අවසෙසපරික්ඛාරතො. සබ්බන්ති පත්තං චීවරඤ්ච. තත්ථ තත්ථ සඞ්ඝස්සෙවාති තස්මිං තස්මිං ¶ විහාරෙ සඞ්ඝස්සෙව. භික්ඛුනො කාලකතට්ඨානං සන්ධාය ‘‘ඉධා’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘තත්ථා’’ති වුත්තත්තා විච්ඡාවචනත්තා ච පරික්ඛාරස්ස ඨපිතට්ඨානං වුත්තන්ති විඤ්ඤායති. පාළියං අවිස්සජ්ජිකං අවෙභඞ්ගිකන්ති ආගතානාගතස්ස චාතුද්දිසස්ස සඞ්ඝස්සෙව සන්තකං හුත්වා කස්සචි අවිස්සජ්ජිකං අවෙභඞ්ගිකඤ්ච භවිතුං අනුජානාමීති අත්ථො. ‘‘සන්තෙ පතිරූපෙ ගාහකෙ’’ති වුත්තත්තා ගාහකෙ අසති අදත්වා භාජිතෙපි සුභාජිතමෙවාති දට්ඨබ්බං. දක්ඛිණොදකං පමාණන්ති එත්ථ සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.376) තාව ‘‘යත්ථ පන දක්ඛිණොදකං පමාණන්ති භික්ඛූ යස්මිං රට්ඨෙ දක්ඛිණොදකපටිග්ගහණමත්තෙනපි දෙය්යධම්මස්ස සාමිනො හොන්තීති අධිප්පායො’’ති වුත්තං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.376) පන ‘‘දක්ඛිණොදකං පමාණන්ති එත්තකානි චීවරානි දස්සාමීති පඨමං උදකං පාතෙත්වා පච්ඡා දෙන්ති, තං යෙහි ගහිතං, තෙ භාගිනොව හොන්තීති අධිප්පායො’’ති වුත්තං. පරසමුද්දෙති ජම්බුදීපෙ. තම්බපණ්ණිදීපඤ්හි උපාදායෙස එවං වුත්තො.

‘‘මතකචීවරං අධිට්ඨාතී’’ති එත්ථ මග්ගං ගච්ඡන්තො තස්ස කාලකිරියං සුත්වා අවිහාරට්ඨානෙ චෙ ද්වාදසහත්ථබ්භන්තරෙ අඤ්ඤෙසං භික්ඛූනං අභාවං ඤත්වා ‘‘ඉදං චීවරං මය්හං පාපුණාතී’’ති අධිට්ඨාති, ස්වාධිට්ඨිතං. තෙන ඛො පන සමයෙන අඤ්ඤතරො භික්ඛු බහුභණ්ඩො බහුපරික්ඛාරො කාලකතො හොති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං, ‘‘භික්ඛුස්ස, භික්ඛවෙ, කාලකතෙ සඞ්ඝො සාමී පත්තචීවරෙ. අපිච ගිලානුපට්ඨාකා බහුපකාරා, අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තිචීවරඤ්ච පත්තඤ්ච ගිලානුපට්ඨාකානං දාතුං. යං තත්ථ ලහුභණ්ඩං ලහුපරික්ඛාරං, තං සම්මුඛීභූතෙන සඞ්ඝෙන භාජෙතුං. යං තත්ථ ගරුභණ්ඩං ගරුපරික්ඛාරං, තං ආගතානාගතස්ස චාතුද්දිසස්ස ¶ සඞ්ඝස්ස අවිස්සජ්ජිකං අවෙභඞ්ගික’’න්ති (මහාව. 369) ඉමිනා පාඨෙන භගවා සබ්බඤ්ඤූ භික්ඛූනං ආමිසදායජ්ජං විචාරෙසි.

තත්ථ ¶ තිචීවරපත්තඅවසෙසලහුභණ්ඩගරුභණ්ඩවසෙන ආමිසදායජ්ජං තිවිධං හොති. තෙසු තිචීවරපත්තං ගිලානුපට්ඨාකස්ස භාගො හොති, අවසෙසලහුභණ්ඩං සම්මුඛීභූතසඞ්ඝස්ස, පඤ්චවීසතිවිධ ගරුභණ්ඩං චාතුද්දිසසඞ්ඝස්ස. ඉමිනා ඉතො තිවිධභණ්ඩතො අඤ්ඤං භික්ඛුභණ්ඩං නාම නත්ථි, ඉමෙහි තිවිධෙහි පුග්ගලෙහි අඤ්ඤො දායාදො නාම නත්ථීති දස්සෙති. ඉදානි පන විනයධරා ‘‘භික්ඛූනං අකප්පියභණ්ඩං ගිහිභූතා ඤාතකා ලභන්තී’’ති වදන්ති, තං කස්මාති චෙ? ‘‘යෙ තස්ස ධනෙ ඉස්සරා ගහට්ඨා වා පබ්බජිතා වා, තෙසං දාතබ්බ’’න්ති අට්ඨකථායං ආගතත්තාති. සච්චං ආගතො, සො පන පාඨො විස්සාසග්ගාහවිසයෙ ආගතො, න දායජ්ජගහණට්ඨානෙ. ‘‘ගහට්ඨා වා පබ්බජිතා වා’’ඉච්චෙව ආගතො, න ‘‘ඤාතකා අඤ්ඤාතකා වා’’ති, තස්මා ඤාතකා වා හොන්තු අඤ්ඤාතකා වා, යෙ තං ගිලානං උපට්ඨහන්ති, තෙ ගිලානුපට්ඨාකභාගභූතස්ස ධනස්ස ඉස්සරා ගහට්ඨපබ්බජිතා, අන්තමසො මාතුගාමාපි. තෙ සන්ධාය ‘‘තෙසං දාතබ්බ’’න්ති වුත්තං, න පන යෙ ගිලානං නුපට්ඨහන්ති, තෙ සන්ධාය. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 369) ‘‘ගිලානුපට්ඨාකො නාම ගිහී වා හොතු පබ්බජිතො වා, අන්තමසො මාතුගාමොපි, සබ්බෙ භාගං ලභන්තී’’ති.

අථ වා යො භික්ඛු අත්තනො ජීවමානකාලෙයෙව සබ්බං අත්තනො පරික්ඛාරං නිස්සජ්ජිත්වා කස්සචි ඤාතකස්ස වා අඤ්ඤාතකස්ස වා ගහට්ඨස්ස වා පබ්බජිතස්ස වා අදාසි, කොචි ච ඤාතකො වා අඤ්ඤාතකො වා ගහට්ඨො වා පබ්බජිතො වා විස්සාසං අග්ගහෙසි, තාදිසෙ සන්ධාය ‘‘යෙ තස්ස ධනස්ස ඉස්සරා ගහට්ඨා වා පබ්බජිතා වා, තෙසං දාතබ්බ’’න්ති ¶ වුත්තං, න පන අතාදිසෙ ඤාතකෙ. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 369) ‘‘සචෙ පන සො ජීවමානොයෙව සබ්බං අත්තනො පරික්ඛාරං නිස්සජ්ජිත්වා කස්සචි අදාසි, කොචි වා විස්සාසං අග්ගහෙසි, යස්ස දින්නං, යෙන ච ගහිතං, තස්සෙව හොති, තස්ස රුචියා එව ගිලානුපට්ඨාකා ලභන්තී’’ති. එවං හොතු, කප්පියභණ්ඩෙ පන කථන්ති? තම්පි ‘‘ගිහිඤාතකානං දාතබ්බ’’න්ති පාළියං වා අට්ඨකථායං වා ටීකාසු වා නත්ථි, තස්මා විචාරෙතබ්බමෙතං.

චීවරභාජනකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පිණ්ඩපාතභාජනකථාවණ්ණනා

209. ඉදානි ¶ පිණ්ඩපාතභාජනවිනිච්ඡයං කථෙතුං ‘‘පිණ්ඩපාතභාජනෙ පනා’’තිආදිමාහ. තත්ථ සෙනාසනක්ඛන්ධකෙ සෙනාසනභාජනෙයෙව පඨමං ආගතෙපි චතුපච්චයභාජනවිනිච්ඡයත්තා පච්චයානුක්කමෙන පිණ්ඩපාතභාජනං පඨමං දස්සෙති. පිණ්ඩපාතභාජනෙ පන සඞ්ඝභත්තාදීසු අයං විනිච්ඡයොති සම්බන්ධො. කථං එතානි සඞ්ඝභත්තාදීනි භගවතා අනුඤ්ඤාතානීති ආහ ‘‘අනුජානාමි…පෙ… අනුඤ්ඤාතෙසූ’’ති. සඞ්ඝස්ස අත්ථාය ආභතං භත්තං සඞ්ඝභත්තං යථා ‘‘ආගන්තුකස්ස ආභතං භත්තං ආගන්තුකභත්ත’’න්ති. සඞ්ඝතො උද්දිස්ස උද්දිසිත්වා දාතබ්බං භත්තං උද්දෙසභත්තං. නිමන්තෙත්වා දාතබ්බං භත්තං නිමන්තනභත්තං. සලාකං පාතෙත්වා ගාහෙතබ්බං භත්තං සලාකභත්තං. පක්ඛෙ පක්ඛදිවසෙ දාතබ්බං භත්තං පක්ඛභත්තං. උපොසථෙ උපොසථදිවසෙ දාතබ්බං භත්තං උපොසථභත්තං. පාටිපදෙ උපොසථදිවසතො දුතියදිවසෙ දාතබ්බං භත්තං පාටිපදභත්තන්ති විග්ගහො. ඨිතිකා නාම නත්ථීති සඞ්ඝත්ථෙරතො පට්ඨාය වස්සග්ගෙන ගාහණං ඨිතිකා නාම.

අත්තනො ¶ විහාරද්වාරෙති විහාරස්ස ද්වාරකොට්ඨකසමීපං සන්ධාය වුත්තං. භොජනසාලායාති භත්තුද්දෙසට්ඨානභූතාය භොජනසාලායං. වස්සග්ගෙනාති වස්සකොට්ඨාසෙන. දින්නං පනාති වත්වා යථා සො දායකො වදති, තං විධිං දස්සෙතුං ‘‘සඞ්ඝතො භන්තෙ’’තිආදිමාහ. අන්තරඝරෙති අන්තොගෙහෙ. අන්තොඋපචාරගතානන්ති එත්ථ ගාමද්වාරවීථිචතුක්කෙසු ද්වාදසහත්ථබ්භන්තරං උපචාරො නාම.

අන්තරඝරස්ස උපචාරෙ පන ලබ්භමානවිසෙසං දස්සෙතුං ‘‘ඝරූපචාරො චෙත්ථා’’තිආදිමාහ. එකවළඤ්ජන්ති එකෙන ද්වාරෙන වළඤ්ජිතබ්බං. නානානිවෙසනෙසූති නානාකුලස්ස නානූපචාරෙසු නිවෙසනෙසු. ලජ්ජී පෙසලො අගතිගමනං වජ්ජෙත්වා මෙධාවී ච උපපරික්ඛිත්වා උද්දිසතීති ආහ ‘‘පෙසලො ලජ්ජී මෙධාවී ඉච්ඡිතබ්බො’’ති. නිසින්නස්සපි නිද්දායන්තස්සපීති අනාදරෙ සාමිවචනං, වුඩ්ඪතරෙ නිද්දායන්තෙ නවකස්ස ගාහිතං සුග්ගාහිතන්ති අත්ථො. තිචීවරපරිවාරං වාති එත්ථ ‘‘උදකමත්තලාභී විය අඤ්ඤොපි උද්දෙසභත්තං අලභිත්වා වත්ථාදිඅනෙකප්පකාරකං ලභති චෙ, තස්සෙව ත’’න්ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. අත්තනො රුචිවසෙන යං කිඤ්චි වත්වා ආහරිතුං විස්සජ්ජිතත්තා විස්සට්ඨදූතො නාම. යං ඉච්ඡතීති ‘‘උද්දෙසභත්තං දෙථා’’තිආදීනි වදන්තො යං ඉච්ඡති. පුච්ඡාසභාගෙනාති පුච්ඡාසදිසෙන.

‘‘එකා ¶ කූටට්ඨිතිකා නාම හොතී’’ති වත්වා තමෙව ඨිතිකං විභාවෙන්තො ‘‘රඤ්ඤො වා හී’’තිආදිමාහ. අඤ්ඤෙහි උද්දෙසභත්තාදීහි අමිස්සෙත්වා විසුංයෙව ඨිතිකාය ගහෙතබ්බත්තා ‘‘එකචාරිකභත්තානී’’ති වුත්තං. ථෙය්යාය හරන්තීති පත්තහාරකා හරන්ති. ගීවා හොතීති ආණාපකස්ස ගීවා හොති. සබ්බං පත්තස්සාමිකස්ස හොතීති චීවරාදිකම්පි සබ්බං පත්තස්සාමිකස්සෙව හොති, ‘‘මයා ¶ භත්තමෙව සන්ධාය වුත්තං, න චීවරාදි’’න්ති වත්වා ගහෙතුං වට්ටතීති අත්ථො. මනුස්සානං වචනං කාතුං වට්ටතීති වුත්තා ගච්ඡන්තීති මනුස්සානං වචනං කාතුං වට්ටතීති තෙන භික්ඛුනා වුත්තා ගච්ඡන්ති. අකතභාගො නාමාති ආගන්තුකභාගො නාම, අදින්නපුබ්බභාගොති අත්ථො. සබ්බො සඞ්ඝො පරිභූඤ්ජතූති වුත්තෙති එත්ථ ‘‘පඨමමෙව ‘සබ්බසඞ්ඝිකභත්තං දෙථා’ති වත්වා පච්ඡා ‘සබ්බො සඞ්ඝො පරිභුඤ්ජතූ’ති අවුත්තෙපි භාජෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බ’’න්ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. කිං ආහරීයතීති අවත්වාති ‘‘කතරභත්තං තයා ආහරීයතී’’ති දායකං අපුච්ඡිත්වා. පකතිඨිතිකායාති උද්දෙසභත්තඨිතිකාය.

පිණ්ඩපාතභාජනකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිමන්තනභත්තකථාවණ්ණනා

210. ‘‘එත්තකෙ භික්ඛූ සඞ්ඝතො උද්දිසිත්වා දෙථා’’තිආදීනි අවත්වා ‘‘එත්තකානං භික්ඛූනං භත්තං දෙථා’’ති වත්වා දින්නං සඞ්ඝිකං නිමන්තනං නාම. පිණ්ඩපාතිකානම්පි වට්ටතීති භික්ඛාපරියායෙන වුත්තත්තා වට්ටති. පටිපාටියාති ලද්ධපටිපාටියා. විච්ඡින්දිත්වාති ‘‘භත්තං ගණ්හථා’’ති පදං අවත්වා. තෙනෙවාහ ‘‘භත්තන්ති අවදන්තෙනා’’ති. ආලොපසඞ්ඛෙපෙනාති එකෙකපිණ්ඩවසෙන. අයඤ්ච නයො නිමන්තනෙයෙව, න උද්දෙසභත්තෙ. තස්ස හි එකස්ස පහොනකප්පමාණංයෙව භාජෙතබ්බං, තස්මා උද්දෙසභත්තෙ ආලොපට්ඨිතිකා නාම නත්ථි.

ආරුළ්හායෙව මාතිකං. සඞ්ඝතො අට්ඨ භික්ඛූති එත්ථ යෙ මාතිකං ආරුළ්හා, තෙ අට්ඨ භික්ඛූති යොජෙතබ්බං. උද්දෙසභත්තනිමන්තනභත්තාදිසඞ්ඝිකභත්තමාතිකාසු නිමන්තනභත්තමාතිකාය ඨිතිකාවසෙන ආරුළ්හෙ භත්තුද්දෙසකෙන වා සයං වා සඞ්ඝතො උද්දිසාපෙත්වා ගහෙත්වා ගන්තබ්බං, න අත්තනා ¶ රුචිතෙ ගහෙත්වාති අධිප්පායො. මාතිකං ආරොපෙත්වාති ‘‘සඞ්ඝතො ගණ්හාමී’’තිආදිනා වුත්තමාතිකාභෙදං දායකස්ස විඤ්ඤාපෙත්වාති අත්ථො. ‘‘එකවාරන්ති යාව තස්මිං ආවාසෙ වසන්ති භික්ඛූ ¶ , සබ්බෙ ලභන්තී’’ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. අයං පනෙත්ථ අධිප්පායො – එකවාරන්ති න එකදිවසං සන්ධාය වුත්තං, යත්තකා පන භික්ඛූ තස්මිං ආවාසෙ වසන්ති, තෙ සබ්බෙ. එකස්මිං දිවසෙ ගහිතභික්ඛූ අඤ්ඤදා අග්ගහෙත්වා යාව එකවාරං සබ්බෙ භික්ඛූ භොජිතා හොන්තීති ජානාති චෙ, යෙ ජානන්ති, තෙ ගහෙත්වා ගන්තබ්බන්ති. පටිබද්ධකාලතො පට්ඨායාති තත්ථෙව වාසස්ස නිබද්ධකාලතො පට්ඨාය.

නිමන්තනභත්තකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සලාකභත්තකථාවණ්ණනා

211. උපනිබන්ධිත්වාති ලිඛිත්වා. ගාමවසෙනපීති යෙභුය්යෙන සමලාභගාමවසෙනපි. බහූනි සලාකභත්තානීති තිංසං වා චත්තාරීසං වා භත්තානි. සචෙ හොන්තීති අජ්ඣාහරිත්වා යොජෙතබ්බං. සල්ලක්ඛෙත්වාති තානි භත්තානි පමාණවසෙන සල්ලක්ඛෙත්වා. නිග්ගහෙන දත්වාති දූරං ගන්තුං අනිච්ඡන්තස්ස නිග්ගහෙන සම්පටිච්ඡාපෙත්වා. පුන විහාරං ආගන්ත්වාති එත්ථ විහාරං අනාගන්ත්වා භත්තං ගහෙත්වා පච්ඡා විහාරෙ අත්තනො පාපෙත්වා භුඤ්ජිතුම්පි වට්ටති. එකගෙහවසෙනාති වීථියම්පි එකපස්සෙ ඝරපාළියා වසෙන. උද්දිසිත්වාපීති ‘‘අසුකකුලෙ සලාකභත්තානි තුය්හං පාපුණන්තී’’ති වත්වා.

212. වාරගාමෙති අතිදූරත්තා වාරෙන ගන්තබ්බගාමෙ. සට්ඨිතො වා පණ්ණාසතො වාති දණ්ඩකම්මත්ථාය උදකඝටං සන්ධාය වුත්තං. විහාරවාරොති සබ්බභික්ඛූසු භික්ඛාය ¶ ගතෙසු විහාරරක්ඛණවාරො. නෙසන්ති විහාරවාරිකානං. ඵාතිකම්මමෙවාති විහාරරක්ඛණකිච්චස්ස පහොනකපටිපාදනමෙව. දූරත්තා නිග්ගහෙත්වාපි වාරෙන ගහෙතබ්බො ගාමො වාරගාමො. විහාරවාරෙ නියුත්තා විහාරවාරිකා, වාරෙන විහාරරක්ඛණකා. අඤ්ඤථත්තන්ති පසාදඤ්ඤථත්තං. ඵාතිකම්මමෙව භවන්තීති විහාරරක්ඛණත්ථාය සඞ්ඝෙන දාතබ්බා අතිරෙකලාභා හොන්ති. එකස්සෙව පාපුණන්තීති දිවසෙ දිවසෙ එකෙකස්සෙව පාපිතානීති අත්ථො. සඞ්ඝනවකෙන ලද්ධකාලෙති දිවසෙ දිවසෙ එකෙකස්ස පාපිතානි ද්වෙ තීණි එකචාරිකභත්තානි තෙනෙව නියාමෙන අත්තනො පාපුණනට්ඨානෙ සඞ්ඝනවකෙන ලද්ධකාලෙ.

යස්ස ¶ කස්සචි සම්මුඛීභූතස්ස පාපෙත්වාති එත්ථ ‘‘යෙභුය්යෙන චෙ භික්ඛූ බහිසීමගතා හොන්ති, සම්මුඛීභූතස්ස යස්ස කස්සචි පාපෙතබ්බං සභාගත්තා එකෙන ලද්ධං සබ්බෙසං හොති, තස්මිම්පි අසති අත්තනො පාපෙත්වා දාතබ්බ’’න්ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. රසසලාකන්ති උච්ඡුරසසලාකං. සලාකවසෙන පන ගාහිතත්තා න සාදිතබ්බාති ඉදං අසාරුප්පවසෙන වුත්තං, න ධුතඞ්ගභෙදවසෙන. ‘‘සඞ්ඝතො නිරාමිසසලාකා…පෙ… වට්ටතියෙවා’’ති හි විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 1.26) වුත්තං. සාරත්ථදීපනියම්පි (සාරත්ථ. ටී. චූළවග්ග 3.325) – සඞ්ඝතො නිරාමිසසලාකාපි විහාරෙ පක්කභත්තම්පි වට්ටතියෙවාති සාධාරණං කත්වා විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 1.26) වුත්තත්තා, ‘‘එවං ගාහිතෙ සාදිතබ්බං, එවං න සාදිතබ්බ’’න්ති විසෙසෙත්වා අවුත්තත්තා ච ‘‘භෙසජ්ජාදිසලාකායො චෙත්ථ කිඤ්චාපි පිණ්ඩපාතිකානම්පි වට්ටන්ති, සලාකවසෙන පන ගාහිතත්තා න සාදිතබ්බා’’ති එත්ථ අධිප්පායො වීමංසිතබ්බො. යදි හි භෙසජ්ජාදිසලාකා සලාකවසෙන ගාහිතා න සාදිතබ්බා සියා, ‘‘සඞ්ඝතො නිරාමිසසලාකා වට්ටතියෙවා’’ති ¶ න වදෙය්ය, ‘‘අතිරෙකලාභො සඞ්ඝභත්තං උද්දෙසභත්ත’’න්තිආදිවචනතො (මහාව. 128) ච ‘‘අතිරෙකලාභං පටික්ඛිපාමී’’ති සලාකවසෙන ගාහෙතබ්බං භත්තමෙව පටික්ඛිත්තං, න භෙසජ්ජං. සඞ්ඝභත්තාදීනි හි චුද්දස භත්තානියෙව තෙන න සාදිතබ්බානීති වුත්තානි. ඛන්ධකභාණකානං වා මතෙන ඉධ එවං වුත්තන්ති ගහෙතබ්බන්ති වුත්තං. අග්ගතො දාතබ්බා භික්ඛා අග්ගභික්ඛා. අග්ගභික්ඛාමත්තන්ති එකකටච්ඡුභික්ඛාමත්තං. ලද්ධා වා අලද්ධා වා ස්වෙපි ගණ්හෙය්යාසීති ලද්ධෙපි අප්පමත්තතාය වුත්තං. තෙනාහ ‘‘යාවදත්ථං ලභති…පෙ… අලභිත්වා ස්වෙ ගණ්හෙය්යාසීති වත්තබ්බො’’ති. අග්ගභික්ඛමත්තන්ති හි එත්ථ මත්ත-සද්දො බහුභාවං නිවත්තෙති.

සලාකභත්තං නාම විහාරෙයෙව උද්දිසීයති විහාරමෙව සන්ධාය දීයමානත්තාති ආහ ‘‘විහාරෙ අපාපිතං පනා’’තිආදි. තත්ර ආසනසාලායාති තස්මිං ගාමෙ ආසනසාලාය. විහාරං ආනෙත්වා ගාහෙතබ්බන්ති තථා වත්වා තස්මිං දිවසෙ දින්නභත්තං විහාරමෙව ආනෙත්වා ඨිතිකාය ගාහෙතබ්බං. තත්ථාති තස්මිං දිසාභාගෙ. තං ගහෙත්වාති තං වාරගාමසලාකං අත්තනා ගහෙත්වා. තෙනාති යො අත්තනො පත්තවාරගාමෙ සලාකං දිසාගමිකස්ස අදාසි, තෙන. අනතික්කමන්තෙයෙව තස්මිං තස්ස සලාකා ගාහෙතබ්බාති යස්මා උපචාරසීමට්ඨස්සෙව සලාකා පාපුණාති, තස්මා තස්මිං දිසංගමිකෙ උපචාරසීමං අනතික්කන්තෙයෙව තස්ස දිසංගමිකස්ස පත්තසලාකා අත්තනො පාපෙත්වා ගාහෙතබ්බා.

දෙවසිකං ¶ පාපෙතබ්බාති උපචාරසීමායං ඨිතස්ස යස්ස කස්සචි වස්සග්ගෙන පාපෙතබ්බා. එවං එතෙසු අනාගතෙසු ආසන්නවිහාරෙ භික්ඛූනං භුඤ්ජිතුං වට්ටති, ඉතරථා සඞ්ඝිකං හොති. අනාගතදිවසෙති එත්ථ කථං තෙසං භික්ඛූනං ආගතානාගතභාවො ¶ විඤ්ඤායතීති චෙ? යස්මා තතො තතො ආගතා භික්ඛූ තස්මිං ගාමෙ ආසනසාලාය සන්නිපතන්ති, තස්මා තෙසං ආගතානාගතභාවො සක්කා විඤ්ඤාතුං. අම්හාකං ගොචරගාමෙති සලාකභත්තදායකානං ගාමෙ. භුඤ්ජිතුං ආගච්ඡන්තීති ‘‘මහාථෙරො එකකොව විහාරෙ ඔහීනො අවස්සං සබ්බසලාකා අත්තනො පාපෙත්වා ඨිතො’’ති මඤ්ඤමානා ආගච්ඡන්ති.

සලාකභත්තකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පක්ඛිකභත්තාදිකථාවණ්ණනා

213. අභිලක්ඛිතෙසු චතූසු පක්ඛදිවසෙසු දාතබ්බං භත්තං පක්ඛිකං. අභිලක්ඛිතෙසූති එත්ථ අභීති උපසාරමත්තං, ලක්ඛණියෙසුඉච්චෙවත්ථො, උපොසථසමාදානධම්මස්සවනපූජාසක්කාරාදිකරණත්ථං ලක්ඛිතබ්බෙසු සල්ලක්ඛෙතබ්බෙසු උපලක්ඛෙතබ්බෙසූති වුත්තං හොති. ස්වෙ පක්ඛොති අජ්ජපක්ඛිකං න ගාහෙතබ්බන්ති අට්ඨමියා භුඤ්ජිතබ්බං, සත්තමියා භුඤ්ජනත්ථාය න ගාහෙතබ්බං, දායකෙහි නියමිතදිවසෙනෙව ගාහෙතබ්බන්ති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘සචෙ පනා’’තිආදි. ස්වෙ ලූඛන්ති අජ්ජ ආවාහමඞ්ගලාදිකරණතො අතිපණීතං භොජනං කරීයති, ස්වෙ තථා න භවිස්සති, අජ්ජෙව භික්ඛූ භොජෙස්සාමාති අධිප්පායො. සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. චූළවග්ග 3.325) පන අඤ්ඤථා වුත්තං. පක්ඛිකභත්තතො උපොසථිකභත්තස්ස භෙදං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘උපොසථඞ්ගානි සමාදියිත්වා’’තිආදි. උපොසථෙ දාතබ්බං භත්තං උපොසථිකං.

පක්ඛිකභත්තාදිකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ආගන්තුකභත්තාදිකථාවණ්ණනා

214. නිබන්ධාපිතන්ති ¶ ‘‘අසුකවිහාරෙ ආගන්තුකා භුඤ්ජන්තූ’’ති නියමිතං. ගමිකො ආගන්තුකභත්තම්පීති ගාමන්තරතො ආගන්ත්වා අවූපසන්තෙන ගමිකචිත්තෙන වසිත්වා පුන අඤ්ඤත්ථ ගච්ඡන්තං ¶ සන්ධාය වුත්තං, ආවාසිකස්ස පන ගන්තුකාමස්ස ගමිකභත්තමෙව ලබ්භති. ‘‘ලෙසං ඔඩ්ඩෙත්වා’’ති වුත්තත්තා ලෙසාභාවෙන යාව ගමනපරිබන්ධො විගච්ඡති, තාව භුඤ්ජිතුං වට්ටතීති ඤාපිතන්ති දට්ඨබ්බං.

ධුරභත්තාදිකථාවණ්ණනා

215. තණ්ඩුලාදීනි පෙසෙන්ති…පෙ… වට්ටතීති අභිහටභික්ඛත්තා වට්ටති.

216. තථා පටිග්ගහිතත්තාති භික්ඛානාමෙන පටිග්ගහිතත්තා. පත්තං පූරෙත්වා ථකෙත්වා දින්නන්ති ‘‘ගුළකභත්තං දෙමා’’ති දින්නං. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

පිණ්ඩපාතභාජනකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ගිලානපච්චයභාජනකථාවණ්ණනා

217. ඉතො පරං පච්චයානුක්කමෙන සෙනාසනභාජනකථාය වත්තබ්බායපි තස්සා මහාවිසයත්තා, ගිලානපච්චයභාජනීයකථාය පන අප්පවිසයත්තා, පිණ්ඩපාතභාජනීයකථාය අනුලොමත්තා ච තදනන්තරං තං දස්සෙතුමාහ ‘‘ගිලානපච්චයභාජනීයං පනා’’තිආදි. තත්ථ රාජරාජමහාමත්තාති උපලක්ඛණමත්තමෙවෙතං. බ්රාහ්මණමහාසාලගහපතිමහාසාලාදයොපි එවං කරොන්තියෙව. ඝණ්ටිං පහරිත්වාතිආදි හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා ච පාකටත්තා ¶ ච සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව. උපචාරසීමං…පෙ… භාජෙතබ්බන්ති ඉදං සඞ්ඝං උද්දිස්ස දින්නත්තා වුත්තං. කුම්භං පන ආවජ්ජෙත්වාති කුම්භං දිසාමුඛං කත්වා. සචෙ ථිනං සප්පි හොතීති කක්ඛළං සප්පි හොති. ථොකං ථොකම්පි පාපෙතුං වට්ටතීති එවං කතෙ ඨිතිකාපි තිට්ඨති. සිඞ්ගිවෙරමරිචාදිභෙසජ්ජම්පි අවසෙසපත්තථාලකාදිසමණපරික්ඛාරොපීති ඉමිනා න කෙවලං භෙසජ්ජමෙව ගිලානපච්චයො හොති, අථ ඛො අවසෙසපරික්ඛාරොපි ගිලානපච්චයෙ අන්තොගධොයෙවාති දස්සෙති.

ගිලානපච්චයභාජනකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සෙනාසනග්ගාහකථාවණ්ණනා

218. සෙනාසනභාජනකථායං ¶ සෙනාසනග්ගාහෙ විනිච්ඡයොති සෙනාසනභාජනමෙවාහ. තත්ථ උතුකාලෙ සෙනාසනග්ගාහො ච වස්සාවාසෙ සෙනාසනග්ගාහො චාති කාලවසෙන සෙනාසනග්ගාහො නාම දුවිධො හොතීති යොජනා. තත්ථ උතුකාලෙති හෙමන්තගිම්හානඋතුකාලෙ. වස්සාවාසෙති වස්සානකාලෙ. භික්ඛුං උට්ඨාපෙත්වා සෙනාසනං දාතබ්බං, අකාලො නාම නත්ථි දායකෙහි ‘‘ආගතානාගතස්ස චාතුද්දිසස්ස සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති දින්නසඞ්ඝිකසෙනාසනත්තා. එකෙකං පරිවෙණන්ති එකෙකස්ස භික්ඛුස්ස එකෙකං පරිවෙණං. තත්ථාති තස්මිං ලද්ධපරිවෙණෙ. දීඝසාලාති චඞ්කමනසාලා. මණ්ඩලමාළොති උපට්ඨානසාලා. අනුදහතීති පීළෙති. අදාතුං න ලභතීති ඉමිනා සඤ්චිච්ච අදෙන්තස්ස පටිබාහනෙ පවිසනතො දුක්කටන්ති දීපෙති. ජම්බුදීපෙ පනාති අරියදෙසෙ භික්ඛූ සන්ධාය වුත්තං. තෙ කිර තථා පඤ්ඤාපෙන්ති.

219. න ¶ ගොචරගාමො ඝට්ටෙතබ්බොති වුත්තමෙවත්ථං විභාවෙති ‘‘න තත්ථ මනුස්සා වත්තබ්බා’’තිආදිනා. විතක්කං ඡින්දිත්වාති ‘‘ඉමිනා නීහාරෙන ගච්ඡන්තං දිස්වා නිවාරෙත්වා පච්චයෙ දස්සන්තී’’ති එවරූපං විතක්කං අනුප්පාදෙත්වා. තෙසු චෙ එකොති තෙසු මනුස්සෙසු එකො පණ්ඩිතපුරිසො. භණ්ඩපටිච්ඡාදනන්ති පටිච්ඡාදනභණ්ඩං, සරීරපටිච්ඡාදනං චීවරන්ති අත්ථො. සුද්ධචිත්තත්තාව අනවජ්ජන්ති ඉදං පුච්ඡිතක්ඛණෙ කාරණාචික්ඛණං සන්ධාය වුත්තං න හොති අසුද්ධචිත්තස්සපි පුච්ඡිතපඤ්හවිස්සජ්ජනෙ දොසාභාවා. එවං පන ගතෙ මං පුච්ඡිස්සන්තීති සඤ්ඤාය අගමනං සන්ධාය වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං.

පටිජග්ගිතබ්බානීති ඛණ්ඩඵුල්ලාභිසඞ්ඛරණසම්මජ්ජනාදීහි පටිජග්ගිතබ්බානි. මුණ්ඩවෙදිකායාති චෙතියස්ස හම්මියවෙදිකාය ඝටාකාරස්ස උපරි චතුරස්සවෙදිකාය. කත්ථ පුච්ඡිතබ්බන්ති පුච්ඡාය යතො පකතියා ලබ්භති, තත්ථ පුච්ඡිතබ්බන්ති විස්සජ්ජනා. කස්මා පුච්ඡිතබ්බන්තිආදි යතො පකතියා ලබ්භති, තත්ථාපි පුච්ඡනස්ස කාරණසන්දස්සනත්ථං වුත්තං. පටික්කම්මාති විහාරතො අපසක්කිත්වා. තමත්ථං දස්සෙන්තො ‘‘යොජනද්වියොජනන්තරෙ හොතී’’ති ආහ. උපනික්ඛෙපන්ති ඛෙත්තං වා නාළිකෙරාදිආරාමං වා කහාපණාදීනි වා ආරාමිකානං නිය්යාතෙත්වා ‘‘ඉතො උප්පන්නා වඩ්ඪි වස්සාවාසිකත්ථාය හොතූ’’ති දින්නං. වත්තං කත්වාති තස්මිං සෙනාසනෙ ¶ කත්තබ්බවත්තං කත්වා. ඉති සද්ධාදෙය්යෙති එවං හෙට්ඨා වුත්තනයෙන සද්ධාය දාතබ්බෙ වස්සාවාසිකලාභවිසයෙති අත්ථො.

වත්ථු පනාති තත්රුප්පාදෙ උප්පන්නරූපියං, තඤ්ච ‘‘තතො චතුපච්චයං පරිභුඤ්ජථා’’ති දින්නඛෙත්තාදිතො උප්පන්නත්තා කප්පියකාරකානං හත්ථෙ ‘‘කප්පියභණ්ඩං පරිභුඤ්ජථා’’ති දායකෙහි දින්නවත්ථුසදිසං හොතීති ආහ ‘‘කප්පියකාරකානඤ්හී’’තිආදි. සඞ්ඝසුට්ඨුතායාති සඞ්ඝස්ස හිතාය ¶ . පුග්ගලවසෙනෙව කාතබ්බන්ති පරතො වක්ඛමානනයෙන භික්ඛූ චීවරෙන කිලමන්ති, එත්තකං නාම තණ්ඩුලභාගං භික්ඛූනං චීවරං කාතුං රුච්චතීතිආදිනා පුග්ගලපරාමාසවසෙනෙව කාතබ්බං, ‘‘සඞ්ඝො චීවරෙන කිලමතී’’තිආදිනා පන සඞ්ඝපරාමාසවසෙන න කාතබ්බං. කප්පියභණ්ඩවසෙනාති සාමඤ්ඤතො වුත්තමෙවත්ථං විභාවෙතුං ‘‘චීවරතණ්ඩුලාදිවසෙනෙව චා’’ති වුත්තං. ච-කාරො චෙත්ථ පනසද්දත්ථෙ වත්තති, න සමුච්චයත්ථෙති දට්ඨබ්බං. පුග්ගලවසෙනෙව කප්පියභණ්ඩවසෙන ච අපලොකනප්පකාරං දස්සෙතුං ‘‘තං පන එවං කත්තබ්බ’’න්තිආදි වුත්තං.

චීවරපච්චයං සල්ලක්ඛෙත්වාති සද්ධාදෙය්යතත්රුප්පාදවසෙන තස්මිං වස්සාවාසෙ ලබ්භමානචීවරසඞ්ඛාතං පච්චයං ‘‘එත්තක’’න්ති පරිච්ඡින්දිත්වා. සෙනාසනස්සාති සෙනාසනග්ගාහාපණස්ස. වුත්තන්ති මහාඅට්ඨකථායං වුත්තං. කස්මා එවං වුත්තන්ති ආහ ‘‘එවඤ්හී’’තිආදි, සෙනාසනග්ගාහාපකස්ස අත්තනාව අත්තනො ගහණං අසාරුප්පං, තස්මා උභො අඤ්ඤමඤ්ඤං ගාහෙස්සන්තීති අධිප්පායො. සම්මතසෙනාසනග්ගාහාපකස්ස ආණත්තියා අඤ්ඤෙන ගහිතොපි ගාහො රුහතියෙවාති වෙදිතබ්බං. අට්ඨපි සොළසපි ජනෙ සම්මන්නිතුං වට්ටතීති විසුං විසුං සම්මන්නිතුං වට්ටති, උදාහු එකතොති? එකතොපි වට්ටති. එකකම්මවාචාය සබ්බෙපි එකතො සම්මන්නිතුං වට්ටති. නිග්ගහකම්මමෙව හි සඞ්ඝො සඞ්ඝස්ස න කරොති. සම්මුතිදානං පන බහූනම්පි එකතො කාතුං වට්ටති. තෙනෙව සත්තසතිකක්ඛන්ධකෙ උබ්බාහිකසම්මුතියං අට්ඨපි ජනා එකතො සම්මතාති. ආසනඝරන්ති පටිමාඝරං. මග්ගොති උපචාරසීමබ්භන්තරගතෙ ගාමාභිමුඛමග්ගෙ කතසාලා වුච්චති, එවං පොක්ඛරණිරුක්ඛමූලාදීසුපි. රුක්ඛමූලාදයො ¶ ඡන්නා කවාටබද්ධාව සෙනාසනං. ඉතො පරානි සුවිඤ්ඤෙය්යානි.

220. මහාලාභපරිවෙණකථායං ලභන්තීති තත්ර වාසිනො භික්ඛූ ලභන්ති. විජටෙත්වාති එකෙකස්ස පහොනකප්පමාණෙන වියොජෙත්වා. ආවාසෙසූති සෙනාසනෙසු. පක්ඛිපිත්වාති එත්ථ පක්ඛිපනං ¶ නාම තෙසු වසන්තානං ඉතො උප්පන්නවස්සාවාසිකදානං. පවිසිතබ්බන්ති අඤ්ඤෙහි භික්ඛූහි තස්මිං මහාලාභෙ පරිවෙණෙ වසිත්වා චෙතියෙ වත්තං කත්වාව ලාභො ගහෙතබ්බොති අධිප්පායො.

221. පච්චයං විස්සජ්ජෙතීති චීවරපච්චයං නාධිවාසෙති. අයම්පීති තෙන විස්සජ්ජිතපච්චයොපි. පාදමූලෙ ඨපෙත්වා සාටකං දෙන්තීති පච්චයදායකා දෙන්ති. එතෙන ගහට්ඨෙහි පාදමූලෙ ඨපෙත්වා දින්නම්පි පංසුකූලිකානම්පි වට්ටතීති දස්සෙති. අථ වස්සාවාසිකං දෙමාති වදන්තීති එත්ථ ‘‘පංසුකූලිකානං න වට්ටතී’’ති අජ්ඣාහරිත්වා යොජෙතබ්බං. වස්සං වුත්ථභික්ඛූනන්ති පංසුකූලිකතො අඤ්ඤෙසං භික්ඛූනං. උපනිබන්ධිත්වා ගාහෙතබ්බන්ති ‘‘ඉමස්මිං රුක්ඛෙ වා මණ්ඩපෙ වා වසිත්වා චෙතියෙ වත්තං කත්වා ගණ්හථා’’ති එවං උපනිබන්ධිත්වා ගාහෙතබ්බං.

පාටිපදඅරුණතොතිආදි වස්සූපනායිකදිවසං සන්ධාය වුත්තං. අන්තරාමුත්තකං පන පාටිපදං අතික්කමිත්වාපි ගාහෙතුං වට්ටති. ‘‘කත්ථ නු ඛො වසිස්සාමි, කත්ථ වසන්තස්ස ඵාසු භවිස්සති, කත්ථ වා පච්චයෙ ලභිස්සාමී’’ති එවං උප්පන්නෙන විතක්කෙන චරතීති විතක්කචාරිකො. ඉදානි යං දායකා පච්ඡිමවස්සංවුත්ථානං වස්සාවාසිකං දෙති, තත්ථ පටිපජ්ජනවිධිං දස්සෙතුං ‘‘පච්ඡිමවස්සූපනායිකදිවසෙ පනා’’තිආදි ආරද්ධං. ආගන්තුකො චෙ භික්ඛූති චීවරෙ ගාහිතෙ පච්ඡා ආගතො ආගන්තුකො භික්ඛු. පත්තට්ඨානෙති වස්සග්ගෙන ආගන්තුකභික්ඛුනො ¶ පත්තට්ඨානෙ. පඨමවස්සූපගතාති ආගන්තුකස්ස ආගමනතො පුරෙතරමෙව පච්ඡිමිකාය වස්සූපනායිකාය වස්සූපගතා. ලද්ධං ලද්ධන්ති පුනප්පුනං දායකානං සන්තිකා ආගතාගතසාටකං.

සාදියන්තාපි හි තෙනෙව වස්සාවාසිකස්ස සාමිනොති ඡින්නවස්සත්තා වුත්තං. පඨමමෙව කතිකාය කතත්තා ‘‘නෙව අදාතුං ලභන්තී’’ති වුත්තං, දාතබ්බං වාරෙන්තානං ගීවා හොතීති අධිප්පායො. තෙසමෙව දාතබ්බන්ති වස්සූපගතෙසු අලද්ධවස්සාවාසිකානං එකච්චානමෙව දාතබ්බං. භතිනිවිට්ඨන්ති භතිං කත්වා විය නිවිට්ඨං පරියිට්ඨං. භතිනිවිට්ඨන්ති වා පානීයුපට්ඨානාදිභතිං කත්වා ලද්ධං. සඞ්ඝිකං පනාතිආදි කෙසඤ්චි වාදදස්සනං. තත්ථ සඞ්ඝිකං පන අපලොකනකම්මං කත්වා ගාහිතන්ති තත්රුප්පාදං සන්ධාය වුත්තං. තත්ථ අපලොකනකම්මං කත්වා ගාහිතන්ති ‘‘ඡින්නවස්සාවාසිකඤ්ච ඉදානි උප්පජ්ජනකවස්සාවාසිකඤ්ච ඉමෙසං දාතුං රුච්චතී’’ති අනන්තරෙ වුත්තනයෙන ¶ අපලොකනං කත්වා ගාහිතං සඞ්ඝෙන දින්නත්තා විබ්භන්තොපි ලභතෙව, පගෙව ඡින්නවස්සො. පච්චයවසෙන ගාහිතං පන තෙමාසං වසිත්වා ගහෙතුං අත්තනා දායකෙහි ච අනුමතත්තා භතිනිවිට්ඨම්පි ඡින්නවස්සොපි විබ්භන්තොපි න ලභතීති කෙචි ආචරියා වදන්ති. ඉදඤ්ච පච්ඡා වුත්තත්තා පමාණං, තෙනෙව වස්සූපනායිකදිවසෙ එවං දායකෙහි දින්නං වස්සාවාසිකං ගහිතභික්ඛුනො වස්සච්ඡෙදං අකත්වා වාසොව හෙට්ඨා විහිතො, න පානීයුපට්ඨානාදිභතිකරණමත්තං. යදි හි තං භතිනිවිට්ඨමෙව සියා, භතිකරණමෙව විධාතබ්බං, තස්මා වස්සග්ගෙන ගාහිතං ඡින්නවස්සාදයො න ලභන්තීති වෙදිතබ්බං.

‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, වස්සංවුත්ථො භික්ඛු විබ්භමති, සඞ්ඝස්සෙව ත’’න්ති (මහාව. 374-375) වචනතො ‘‘වතට්ඨානෙ…පෙ… සඞ්ඝිකං හොතී’’ති වුත්තං ¶ . සඞ්ඝිකං හොතීති එතෙන වුත්ථවස්සානම්පි වස්සාවාසිකභාගො සඞ්ඝිකතො අමොචිතො තෙසං විබ්භමෙන සඞ්ඝිකො හොතීති දස්සෙති. මනුස්සෙති දායකමනුස්සෙ. ලභතීති ‘‘මම පත්තභාවං එතස්ස දෙථා’’ති දායකෙ සම්පටිච්ඡාපෙන්තෙනෙව සඞ්ඝිකතො වියොජිතං හොතීති වුත්තං. වරභාගං සාමණෙරස්සාති තස්ස පඨමගාහත්තා, ථෙරෙන පුබ්බෙ පඨමභාගස්ස ගහිතත්තා, ඉදානි ගය්හමානස්ස දුතියභාගත්තා ච වුත්තං.

222. ඉදානි අන්තරාමුත්තසෙනාසනග්ගාහං දස්සෙතුං ‘‘අයමපරොපී’’ත්යාදිමාහ. තත්ථ අපරොපීති පුබ්බෙ වුත්තසෙනාසනග්ගාහද්වයතො අඤ්ඤොපීති අත්ථො. නනු ච ‘‘අයං සෙනාසනග්ගාහො නාම දුවිධො හොති උතුකාලෙ ච වස්සාවාසෙ චා’’ති වුත්තො, අථ කස්මා ‘‘අයමපරොපී’’ත්යාදි වුත්තොති චොදනං සන්ධායාහ ‘‘දිවසවසෙන හී’’තිආදි. අපරජ්ජුගතාය ආසාළ්හියාති පඨමවස්සූපනායිකදිවසභූතං ආසාළ්හිපුණ්ණමියා පාටිපදං සන්ධාය වුත්තං, මාසගතාය ආසාළ්හියාති දුතියවස්සූපනායිකදිවසභූතසාවණපුණ්ණමියා පාටිපදං. අපරජ්ජුගතාය පවාරණාති අස්සයුජපුණ්ණමියා පාටිපදං.

223. උතුකාලෙ පටිබාහිතුං න ලභතීති හෙමන්තගිම්හෙසු අඤ්ඤෙ සම්පත්තභික්ඛූ පටිබාහිතුං න ලභති. නවකම්මන්ති නවකම්මසම්මුති. අකතන්ති අපරිසඞ්ඛතං. විප්පකතන්ති අනිට්ඨිතං. එකං මඤ්චට්ඨානං දත්වාති එකං මඤ්චට්ඨානං පුග්ගලිකං දත්වා. තිභාගන්ති තතියභාගං. එවං විස්සජ්ජනම්පි ථාවරෙන ථාවරං පරිවත්තනට්ඨානෙයෙව පවිසති, න ඉතරථා සබ්බසෙනාසනවිස්සජ්ජනතො ¶ . සචෙ සද්ධිවිහාරිකාදීනං දාතුකාමො හොතීති සචෙ සො සඞ්ඝස්ස භණ්ඩඨපනට්ඨානං වා අඤ්ඤෙසං භික්ඛූනං වසනට්ඨානං වා දාතුං න ඉච්ඡති, අත්තනො සද්ධිවිහාරිකාදීනඤ්ඤෙව දාතුකාමො හොති, තාදිසස්ස ¶ ‘‘තුය්හං පුග්ගලිකමෙව කත්වා ජග්ගාහී’’ති න සබ්බං දාතබ්බන්ති අධිප්පායො. තත්ථස්ස කත්තබ්බවිධිං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘කම්ම’’න්තිආදි. එවඤ්හීතිආදිම්හි චයානුරූපං තතියභාගෙ වා උපඩ්ඪභාගෙ වා ගහිතෙ තං භාගං දාතුං ලභතීති අත්ථො. යෙනාති තෙසු ද්වීසු තීසු භික්ඛූසු යෙන. සො සාමීති තස්සා භූමියා විහාරකරණෙ සොව සාමී, තං පටිබාහිත්වා ඉතරෙන න කාතබ්බන්ති අධිප්පායො.

224. අකතට්ඨානෙති සෙනාසනතො බහි චයාදීනං අකතට්ඨානෙ. චයං වා පමුඛං වාති සඞ්ඝිකසෙනාසනං නිස්සාය තතො බහි බන්ධිත්වා එකං සෙනාසනං වා. බහිකුට්ටෙති කුට්ටතො බහි, අත්තනො කතට්ඨානෙති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

සෙනාසනග්ගාහකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

චතුපච්චයසාධාරණකථාවණ්ණනා

225. චතුපච්චයසාධාරණකථායං සම්මතෙන අප්පමත්තකවිස්සජ්ජකෙනාති ඤත්තිදුතියකම්මවාචාය වා අපලොකනකම්මෙන වා සම්මතෙන අප්පමත්තකවිස්සජ්ජකසම්මුතිලද්ධෙන. අවිභත්තං සඞ්ඝිකභණ්ඩන්ති පුච්ඡිතබ්බකිච්චං නත්ථීති එත්ථ අවිභත්තං සඞ්ඝිකභණ්ඩන්ති කුක්කුච්චුප්පත්තිආකාරදස්සනං, එවං කුක්කුච්චං කත්වා පුච්ඡිතබ්බකිච්චං නත්ථි, අපුච්ඡිත්වාව දාතබ්බන්ති අධිප්පායො. කස්මාති චෙ? එත්තකස්ස සඞ්ඝිකභණ්ඩස්ස විස්සජ්ජනත්ථායෙව සමග්ගස්ස සඞ්ඝස්ස අනුමතියා කතසම්මුතිකම්මත්තා. ගුළපිණ්ඩෙ…පෙ… දාතබ්බොති එත්ථ ගුළපිණ්ඩං තාලපක්කප්පමාණන්ති වෙදිතබ්බං. පිණ්ඩාය පවිට්ඨස්සපීති ඉදං උපලක්ඛණමත්තං. අඤ්ඤෙන කාරණෙන බහිසීමගතස්සපි එසෙව ¶ නයො. ඔදනපටිවීසොති සඞ්ඝභත්තාදිසඞ්ඝිකඔදනපටිවීසො. අන්තොඋපචාරසීමායං ඨිතස්සාති අනාදරෙ සාමිවචනං, අන්තොඋපචාරසීමායං ඨිතස්සෙව ගාහෙතුං වට්ටති, න බහිඋපචාරසීමං පත්තස්සාති අත්ථො. වුත්තඤ්හෙතං අට්ඨකථායං (චූළව. අට්ඨ. 325) ‘‘බහිඋපචාරසීමාය ඨිතානං ගාහෙථාති වදන්ති, න ගාහෙතබ්බ’’න්ති. අන්තොගාමට්ඨානම්පීති එත්ථ පි-සද්දො අවුත්තසම්පිණ්ඩනත්ථො, අන්තොගාමට්ඨානම්පි බහිගාමට්ඨානම්පි ¶ ගාහෙතුං වට්ටතීති අත්ථො. සම්භාවනත්ථො වා, තෙන අන්තොගාමට්ඨානම්පි ගාහෙතුං වට්ටති, පගෙව බහිගාමට්ඨානන්ති.

චතුපච්චයසාධාරණකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඉති විනයසඞ්ගහසංවණ්ණනාභූතෙ විනයාලඞ්කාරෙ

චතුපච්චයභාජනීයවිනිච්ඡයකථාලඞ්කාරො නාම

අට්ඨවීසතිමො පරිච්ඡෙදො.

විහාරවිනිච්ඡයකථාවණ්ණනා

ඉදානි චතුපච්චයන්තොගධත්තා විහාරස්ස චතුපච්චයභාජනකථානන්තරං විහාරවිනිච්ඡයකථා ආරභීයතෙ. තත්රිදං වුච්චති –

‘‘කො විහාරො කෙනට්ඨෙන;

විහාරො සො කතිවිධො;

කෙන සො කස්ස දාතබ්බො;

කථං කො තස්ස ඉස්සරො.

‘‘කෙන සො ගාහිතො කස්ස;

අනුට්ඨාපනියා කති;

කතිහඞ්ගෙහි යුත්තස්ස;

ධුවවාසාය දීයතෙ’’ති.

තත්ථ ¶ කො විහාරොති චතූසු පච්චයෙසු සෙනාසනසඞ්ඛාතො චතූසු සෙනාසනෙසු විහාරසෙනාසනසඞ්ඛාතො භික්ඛූනං නිවාසභූතො පතිස්සයවිසෙසො. කෙනට්ඨෙන විහාරොති විහරන්ති එත්ථාති විහාරො, ඉරියාපථදිබ්බබ්රහ්මඅරියසඞ්ඛාතෙහි චතූහි විහාරෙහි අරියා එත්ථ විහරන්තීත්යත්ථො. ¶ සො කතිවිධොති සඞ්ඝිකවිහාරගණසන්තකවිහාරපුග්ගලිකවිහාරවසෙන තිබ්බිධො. වුත්තඤ්හෙතං සමන්තපාසාදිකායං ‘‘චාතුද්දිසං සඞ්ඝං උද්දිස්ස භික්ඛූනං දින්නං විහාරං වා පරිවෙණං වා ආවාසං වා මහන්තම්පි ඛුද්දකම්පි අභියුඤ්ජතො අභියොගො න රුහති, අච්ඡින්දිත්වා ගණ්හිතුම්පි න සක්කොති. කස්මා? සබ්බෙසං ධුරනික්ඛෙපාභාවතො. න හෙත්ථ සබ්බෙ චාතුද්දිසා භික්ඛූ ධුරනික්ඛෙපං කරොන්තීති. දීඝභාණකාදිභෙදස්ස පන ගණස්ස, එකපුග්ගලස්ස වා සන්තකං අභියුඤ්ජිත්වා ගණ්හන්තො සක්කොති තෙ ධුරං නික්ඛිපාපෙතුං, තස්මා තත්ථ ආරාමෙ වුත්තනයෙනෙව විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො’’ති. ඉමිනා දායකසන්තකො විහාරො නාම නත්ථීති දීපෙති.

කෙන සො දාතබ්බොති ඛත්තියෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා යෙන කෙනචි සො විහාරො දාතබ්බො. කස්ස දාතබ්බොති සඞ්ඝස්ස වා ගණස්ස වා පුග්ගලස්ස වා දාතබ්බො. කථං දාතබ්බොති යදි සඞ්ඝස්ස දෙති, ‘‘ඉමං විහාරං ආගතානාගතස්ස චාතුද්දිසස්ස සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති, යදි ගණස්ස, ‘‘ඉමං විහාරං ආයස්මන්තානං දම්මී’’ති, යදි පුග්ගලස්ස, ‘‘ඉමං විහාරං ආයස්මතො දම්මී’’ති දාතබ්බො. කො තස්ස ඉස්සරොති යදි සඞ්ඝස්ස දෙති, සඞ්ඝො තස්ස විහාරස්ස ඉස්සරො. යදි ගණස්ස දෙති, ගණො තස්ස ඉස්සරො. යදි පුග්ගලස්ස දෙති, පුග්ගලො තස්ස ඉස්සරොති. තථා ¶ හි වුත්තං අට්ඨකථායං ‘‘දීඝභාණකාදිකස්ස පන ගණස්ස එකපුග්ගලස්ස වා සන්තක’’න්ති.

කෙන සො ගාහිතොති සෙනාසනග්ගාහාපකෙන සො විහාරො ගාහිතො. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතං සෙනාසනග්ගාහාපකං සම්මන්නිතුං, යො න ඡන්දාගතිං ගච්ඡෙය්ය, න දොසාගතිං ගච්ඡෙය්ය, න මොහාගතිං ගච්ඡෙය්ය, එවඤ්ච, භික්ඛවෙ, සම්මන්නිතබ්බො, පඨමං භික්ඛු යාචිතබ්බො, යාචිත්වා බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන සඞ්ඝො ඤාපෙතබ්බො –

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො ඉත්ථන්නාමං භික්ඛුං සෙනාසනග්ගාහාපකං සම්මන්නෙය්ය, එසා ඤත්ති.

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, සඞ්ඝො ඉත්ථන්නාමං භික්ඛුං සෙනාසනග්ගාහාපකං සම්මන්නති. යස්සායස්මතො ඛමති ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො සෙනාසනග්ගාහාපකස්ස සම්මුති, සො තුණ්හස්ස. යස්ස නක්ඛමති, සො භාසෙය්ය.

‘‘සම්මතො ¶ සඞ්ඝෙන ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු සෙනාසනග්ගාහාපකො, ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති (චූළව. 317).

කස්ස සො ගාහිතොති භික්ඛූනං සො විහාරො ගාහිතො. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පඨමං භික්ඛූ ගණෙතුං, භික්ඛූ ගණෙත්වා සෙය්යා ගණෙතුං, සෙය්යා ගණෙත්වා සෙය්යග්ගෙන ගාහෙතු’’න්ති (චූළව. 318). අනුට්ඨාපනියා කතීති චත්තාරො අනුට්ඨාපනීයා වුඩ්ඪතරො ගිලානො භණ්ඩාගාරිකො සඞ්ඝතො ලද්ධසෙනාසනොති. වුත්තඤ්හෙතං කඞ්ඛාවිතරණියං (කඞඛා. අට්ඨ. අනුපඛජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘වුඩ්ඪො හි අත්තනො වුඩ්ඪතාය අනුට්ඨාපනීයො ¶ , ගිලානො ගිලානතාය, සඞ්ඝො පන භණ්ඩාගාරිකස්ස වා ධම්මකථිකවිනයධරගණවාචකාචරියානං වා බහූපකාරතං ගුණවිසිට්ඨතඤ්ච සල්ලක්ඛෙත්වා ධුවවාසත්ථාය විහාරං සල්ලක්ඛෙත්වා සම්මන්නිත්වා දෙති, තස්මා යස්ස සඞ්ඝෙන දින්නො, සොපි අනුට්ඨාපනීයො’’ති.

කතිහඞ්ගෙහි යුත්තස්ස ධුවවාසාය දීයතෙති උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදෙන ද්වීහි අඞ්ගෙහි යුත්තස්ස ධුවවාසත්ථාය විහාරො දීයතෙ. කතමෙහි ද්වීහි? බහූපකාරතාය ගුණවිසිට්ඨතාය චෙති. කථං විඤ්ඤායතීති චෙ? ‘‘බහූපකාරතන්ති භණ්ඩාගාරිකතාදිබහුඋපකාරභාවං, න කෙවලං ඉදමෙවාති ආහ ‘ගුණවිසිට්ඨතඤ්චා’ති. තෙන බහූපකාරත්තෙපි ගුණවිසිට්ඨත්තාභාවෙ ගුණවිසිට්ඨත්තෙපි බහූපකාරත්තාභාවෙ දාතුං වට්ටතීති දස්සෙතී’’ති විනයත්ථමඤ්ජූසායං (කඞඛා. අභි. ටී. අනුපඛජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා) වචනතො. ඔමකපරිච්ඡෙදෙන එකෙන අඞ්ගෙන යුත්තස්සපි. කතමෙන එකෙන අඞ්ගෙන? බහූපකාරතාය වා ගුණවිසිට්ඨතාය වා. කථං විඤ්ඤායතීති චෙ? ‘‘බහූපකාරතං ගුණවිසිට්ඨතඤ්ච සල්ලක්ඛෙන්තොති භණ්ඩාගාරිකස්ස බහූපකාරතං, ධම්මකථිකාදීනං ගුණවිසිට්ඨතඤ්ච සල්ලක්ඛෙන්තො’’ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. පාචිත්තිය 3.119-121) වචනතො.

සෙනාසනග්ගාහො පන දුවිධො උතුකාලෙ ච වස්සාවාසෙ චාති කාලවසෙන. අථ වා තයො සෙනාසනග්ගාහා පුරිමකො පච්ඡිමකො අන්තරාමුත්තකොති. තෙසං විසෙසො හෙට්ඨා වුත්තොව. ‘‘උතුකාලෙ සෙනාසනග්ගාහො අන්තරාමුත්තකො ච තඞ්ඛණපටිසල්ලානො චාති දුබ්බිධො. වස්සාවාසෙ සෙනාසනග්ගාහො පුරිමකො ච පච්ඡිමකො චාති දුබ්බිධොති චත්තාරො සෙනාසනග්ගාහා’’ති ආචරියා ¶ වදන්ති, තං වචනං පාළියම්පි අට්ඨකථායම්පි න ආගතං ¶ . පාළියං (චූළව. 318) පන ‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, සෙනාසනග්ගාහා පුරිමකො පච්ඡිමකො අන්තරාමුත්තකො’’ඉච්චෙව ආගතො, අට්ඨකථායම්පි (චූළව. අට්ඨ. 318) ‘‘තීසු සෙනාසනග්ගාහෙසු පුරිමකො ච පච්ඡිමකො චාති ඉමෙ ද්වෙ ගාහා ථාවරා, අන්තරාමුත්තකෙ අයං විනිච්ඡයො’’ති ආගතො.

ඉදානි පන එකච්චෙ ආචරියා ‘‘ඉමස්මිං කාලෙ සබ්බෙ විහාරා සඞ්ඝිකාව, පුග්ගලිකවිහාරො නාම නත්ථි. කස්මා? විහාරදායකානං විහාරදානකාලෙ කුලූපකා ‘ඉමං විහාරං ආගතානාගතස්ස චාතුද්දිසස්ස සඞ්ඝස්ස දෙමා’ති වචීභෙදං කාරාපෙන්ති, තස්මා නවවිහාරාපි සඞ්ඝිකා එව. එකච්චෙසු විහාරෙසු එවං අවත්වා දෙන්තෙසුපි ‘තස්මිං ජීවන්තෙ පුග්ගලිකො හොති, මතෙ සඞ්ඝිකොයෙවා’ති වුත්තත්තා පොරාණකවිහාරාපි සඞ්ඝිකාව හොන්තී’’ති වදන්ති. තත්රෙවං විචාරෙතබ්බො – වචීභෙදං කාරාපෙත්වා දින්නවිහාරෙසුපි දායකා සඞ්ඝං උද්දිස්ස කරොන්තා නාම අප්පකා, ‘‘ඉමං නාම භික්ඛුං ඉමං නාම ථෙරං වසාපෙස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා පුත්තදාරමිත්තාමච්චාදීහි සම්මන්තෙත්වා පතිට්ඨාපෙන්ති, පතිට්ඨානකාලෙ අවදන්තාපි දානකාලෙ යෙභුය්යෙන වදන්ති. අථ පන කුලූපකා දානකාලෙ සික්ඛාපෙත්වා වදාපෙන්ති, එවං වදන්තාපි දායකා අප්පකා සඞ්ඝං උද්දිස්ස දෙන්ති, බහුතරා අත්තනො කුලූපකමෙව උද්දිස්ස දෙන්ති. එවං සන්තෙ කුලූපකානං වචනං නවසු අධම්මිකදානෙසු ‘‘පුග්ගලස්ස පරිණතං සඞ්ඝස්ස පරිණාමෙතී’’ති (පාරා. 660; පාචි. 492) වුත්තං එකං අධම්මිකදානං ආපජ්ජති. ‘‘තස්මිං ජීවන්තෙ පුග්ගලිකො, මතෙ සඞ්ඝිකො’’ති අයං පාඨො මූලපුග්ගලිකවිසයෙ න ආගතො, මූලසඞ්ඝිකවිහාරං ජග්ගාපෙතුං පුග්ගලිකකාරාපනට්ඨානෙ ආගතො, තස්මා නවවිහාරාපි පුග්ගලං උද්දිස්ස දින්නා සන්තියෙව. පොරාණකවිහාරාපි මූලෙ පුග්ගලිකවසෙන ¶ දින්නා සද්ධිවිහාරිකාදීනං පුග්ගලිකවසෙනෙව දීයමානාපි තස්මිං ජීවන්තෙයෙව විස්සාසවසෙන ගය්හමානාපි පුග්ගලිකා හොන්තියෙව, තස්මා සබ්බසො පුග්ගලිකවිහාරස්ස අභාවවාදො විචාරෙතබ්බොව.

අඤ්ඤෙ පන ආචරියා ‘‘ඉමස්මිං කාලෙ සඞ්ඝිකවිහාරා නාම න සන්ති, සබ්බෙ පුග්ගලිකාව. කස්මා? නවවිහාරාපි පතිට්ඨාපනකාලෙ දානකාලෙ ච කුලූපකභික්ඛුංයෙව උද්දිස්ස කතත්තා පුග්ගලිකාව, පොරාණකවිහාරාපි සිස්සානුසිස්සෙහි වා අඤ්ඤෙහි වා පුග්ගලෙහි එව පරිග්ගහිතත්තා, න කදාචි සඞ්ඝෙන පරිග්ගහිතත්තා පුග්ගලිකාව හොන්ති, න සඞ්ඝිකා’’ති වදන්ති. තත්රාප්යෙවං විචාරෙතබ්බං – නවවිහාරෙපි පතිට්ඨානකාලෙපි දානකාලෙපි එකච්චෙ සඞ්ඝං උද්දිස්ස ¶ කරොන්ති, එකච්චෙ පුග්ගලං. පුබ්බෙව පුග්ගලං උද්දිස්ස කතෙපි අත්ථකාමානං පණ්ඩිතානං වචනං සුත්වා පුග්ගලිකදානතො සඞ්ඝිකදානමෙව මහප්ඵලතරන්ති සද්දහිත්වා සඞ්ඝිකෙ කරොන්තාපි දායකා සන්ති, පුග්ගලිකවසෙන පටිග්ගහිතෙ පොරාණකවිහාරෙපි කෙචි භික්ඛූ මරණකාලෙ සඞ්ඝස්ස නිය්යාතෙන්ති. කෙචි කස්සචි අදත්වා මරන්ති, තදා සො විහාරො සඞ්ඝිකො හොති. සවත්ථුකමහාවිහාරෙ පන කරොන්තා රාජරාජමහාමත්තාදයො ‘‘පඤ්චවස්සසහස්සපරිමාණං සාසනං යාව තිට්ඨති, තාව මම විහාරෙ වසිත්වා සඞ්ඝො චත්තාරො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජතූ’’ති පණිධාය චිරකාලං සඞ්ඝස්ස පච්චයුප්පාදකරං ගාමඛෙත්තාදිකං ‘‘අම්හාකං විහාරස්ස දෙමා’’ති දෙන්ති, විහාරස්සාති ච විහාරෙ වසනකසඞ්ඝස්ස උද්දිස්ස දෙන්ති, න කුලූපකභූතස්ස එකපුග්ගලස්ස එව, තස්මා යෙභුය්යෙන සඞ්ඝිකා දිස්සන්ති, පාසාණෙසු අක්ඛරං ලිඛිත්වාපි ඨපෙන්ති, තස්මා සබ්බසො සඞ්ඝිකවිහාරාභාවවාදොපි විචාරෙතබ්බොව.

අපරෙ ¶ පන ආචරියා ‘‘ඉමස්මිං කාලෙ විහාරදායකසන්තකාව, තස්මා දායකායෙව විචාරෙතුං ඉස්සරා, න සඞ්ඝො, න පුග්ගලො. විහාරදායකෙ අසන්තෙපි තස්ස පුත්තධීතුනත්තපනත්තාදයො යාව කුලපරම්පරා තස්ස විහාරස්ස ඉස්සරාව හොන්ති. කස්මාති චෙ? ‘යෙන විහාරො කාරිතො, සො විහාරසාමිකො’ති (පාචි. අට්ඨ. 116) ආගතත්තා ච ‘තස්ස වා කුලෙ යො කොචි ආපුච්ඡිතබ්බො’ති (පාචි. අට්ඨ. 116) ච වචනතො විහාරස්සාමිභූතො දායකො වා තස්ස වංසෙ උප්පන්නො වා විචාරෙතුං ඉස්සරො. ‘පච්ඡින්නෙ කුලවංසෙ යො තස්ස ජනපදස්ස සාමිකො, සො අච්ඡින්දිත්වා පුන දෙති චිත්තලපබ්බතෙ භික්ඛුනා නීහටං උදකවාහකං අළනාගරාජමහෙසී විය, එවම්පි වට්ටතී’ති අට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 2.538-539) වචනතො විහාරදායකස්ස කුලවංසෙ පච්ඡින්නෙපි තස්ස ජනපදස්ස ඉස්සරො රාජා වා රාජමහාමත්තො වා යො කොචි ඉස්සරො වා විහාරං විචාරෙතුං යථාජ්ඣාසයං දාතුං වට්ටතී’’ති වදන්ති, තම්පි අඤ්ඤෙ පණ්ඩිතා නානුජානන්ති.

කථං? ‘‘යෙන විහාරො කාරිතො, සො විහාරසාමිකො’’ති වචනං පුබ්බවොහාරවසෙන වුත්තං, න ඉදානි ඉස්සරවසෙන යථා ජෙතවනං, පත්තස්සාමිකොත්යාදි. යථා හි ජෙතස්ස රාජකුමාරස්ස වනං උය්යානං ජෙතවනන්ති විග්ගහෙ කතෙ යදිපි අනාථපිණ්ඩිකෙන කිණිත්වා විහාරපතිට්ඨාපනකාලතො පට්ඨාය රාජකුමාරො තස්ස උය්යානස්ස ඉස්සරො න හොති, තථාපි අනාථපිණ්ඩිකෙන කිණිතකාලතො පුබ්බෙ ඉස්සරභූතපුබ්බත්තා පුබ්බවොහාරවසෙන සබ්බදාපි ජෙතවනන්ත්වෙව ¶ වොහරීයති. යථා ච පත්තස්ස සාමිකො පත්තස්සාමිකොති විග්ගහෙ කතෙ යදිපි දායකෙහි කිණිත්වා භික්ඛුස්ස දින්නකාලතො පට්ඨාය කම්මාරො පත්තස්ස ඉස්සරො න හොති, තථාපි දායකෙන කිණිතකාලතො ¶ පුබ්බෙ ඉස්සරභූතපුබ්බත්තා පුබ්බවොහාරවසෙන පත්තස්සාමිකොත්වෙව වොහරීයති, එවං යදිපි භික්ඛුස්ස දින්නකාලතො පට්ඨාය දායකො විහාරස්ස ඉස්සරො න හොති වත්ථුපරිච්චාගලක්ඛණත්තා දානස්ස, තථාපි දානකාලතො පුබ්බෙ ඉස්සරභූතපුබ්බත්තා පුබ්බවොහාරවසෙන විහාරස්සාමිකොත්වෙව වොහරීයති, න මුඛ්යතො ඉස්සරභාවතොති විඤ්ඤායති, තස්මා සඞ්ඝස්ස වා ගණස්ස වා පුග්ගලස්ස වා දින්නකාලතො පට්ඨාය සඞ්ඝාදයො පටිග්ගාහකා එව විචාරෙතුං ඉස්සරා, න දායකො.

කථං විඤ්ඤායතීති චෙ? සන්තෙසුපි අනාථපිණ්ඩිකාදීසු විහාරදායකෙසු ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතං භික්ඛුං සෙනාසනග්ගාහාපකං සම්මන්නිතු’’න්තිආදිනා (චූළව. 317) සඞ්ඝෙන සම්මතං සෙනාසනග්ගාහාපකං අනුජානිත්වා, ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ…පෙ… සෙය්යග්ගෙන ගාහෙතු’’න්තිආදිනා (චූළව. 318) සෙනාසනග්ගාහාපකස්සෙව විචාරෙතුං ඉස්සරභාවස්ස වචනතො ච ‘‘ද්වෙ භික්ඛූ සඞ්ඝිකං භූමිං ගහෙත්වා සොධෙත්වා සඞ්ඝිකං සෙනාසනං කරොන්ති, යෙන සා භූමි පඨමං ගහිතා, සො සාමී’’ති ච ‘‘උභොපි පුග්ගලිකං කරොන්ති, සොයෙව සාමී’’ති ච ‘‘යො පන සඞ්ඝිකං වල්ලිමත්තම්පි අග්ගහෙත්වා ආහරිමෙන උපකරණෙන සඞ්ඝිකාය භූමියා පුග්ගලිකවිහාරං කාරෙති, උපඩ්ඪං සඞ්ඝිකං උපඩ්ඪං පුග්ගලික’’න්ති ච සඞ්ඝපුග්ගලානංයෙව සාමිභාවස්ස අට්ඨකථායං වුත්තත්තා ච විඤ්ඤායති.

‘‘තස්ස වා කුලෙ යො කොචි ආපුච්ඡිතබ්බො’’ති අට්ඨකථාවචනම්පි තෙසං විහාරස්ස ඉස්සරභාවදීපකං න හොති, අථ ඛො ගමිකො භික්ඛු දිසං ගන්තුකාමො විහාරෙ ආපුච්ඡිතබ්බභික්ඛුසාමණෙරආරාමිකෙසු ¶ අසන්තෙසු තෙ ආපුච්ඡිත්වා ගන්තබ්බභාවමෙව දීපෙති. වුත්තඤ්හෙතං අට්ඨකථායං ‘‘ඉමං පන දසවිධම්පි සෙය්යං සඞ්ඝිකෙ විහාරෙ සන්ථරිත්වා වා සන්ථරාපෙත්වා වා පක්කමන්තෙන ආපුච්ඡිත්වා පක්කමිතබ්බං, ආපුච්ඡන්තෙන ච භික්ඛුම්හි සති භික්ඛු ආපුච්ඡිතබ්බො…පෙ… තස්මිං අසති ආරාමිකො, තස්මිම්පි අසති යෙන විහාරො කාරිතො, සො විහාරස්සාමිකො, තස්ස වා කුලෙ යො කොචි ආපුච්ඡිතබ්බො’’ති. එවං ආරාමිකස්සපි ආපුච්ඡිතබ්බතො ඔලොකනත්ථාය වත්තසීසෙනෙව ආපුච්ඡිතබ්බො, න තෙසං සඞ්ඝිකසෙනාසනස්ස ඉස්සරභාවතොති දට්ඨබ්බං.

‘‘පච්ඡින්නෙ ¶ කුලවංසෙ’’ත්යාදිවචනඤ්ච අකප්පියවසෙන කතානං අකප්පියවොහාරෙන පටිග්ගහිතානං ඛෙත්තවත්ථුතළාකාදීනං අකප්පියත්තා භික්ඛූහි පරිච්චත්තානං කප්පියකරණත්ථාය රාජාදීහි ගහෙත්වා පුන තෙසංයෙව භික්ඛූනං දානමෙව දීපෙති, න තෙසං රාජාදීනං තෙහි භික්ඛූහි අඤ්ඤෙසං සඞ්ඝගණපුග්ගලචෙතියානං දානං. යදි දදෙය්යුං, අධම්මිකදානඅධම්මිකපඅග්ගහඅධම්මිකපරිභොගා සියුං. වුත්තඤ්හෙතං පරිවාරෙ (පරි. අට්ඨ. 329) ‘‘නව අධම්මිකානි දානානි සඞ්ඝස්ස පරිණතං අඤ්ඤසඞ්ඝස්ස වා චෙතියස්ස වා පුග්ගලස්ස වා පරිණාමෙති, චෙතියස්ස පරිණතං අඤ්ඤචෙතියස්ස වා සඞ්ඝස්ස වා පුග්ගලස්ස වා පරිණාමෙති, පුග්ගලස්ස පරිණතං අඤ්ඤපුග්ගලස්ස වා සඞ්ඝස්ස වා චෙතියස්ස වා පරිණාමෙතී’’ති. අට්ඨකථායඤ්ච (පරි. අට්ඨ. 329) ‘‘නව අධම්මිකානි දානානීති…පෙ… එවං වුත්තානි. නව පටිග්ගහපරිභොගාති එතෙසංයෙව දානානං පටිග්ගහා ච පරිභොගා චා’’ති වුත්තං. තස්මා යදි රාජාදයො ඉස්සරාති ගහෙත්වා අඤ්ඤස්ස දෙය්යුං, තම්පි දානං අධම්මිකදානං හොති, තං දානං පටිග්ගහා ¶ ච අධම්මිකපටිග්ගහා හොන්ති, තං දානං පරිභුඤ්ජන්තා ච අධම්මිකපරිභොගා හොන්තීති දට්ඨබ්බං.

අථාපි එවං වදෙය්යුං ‘‘විහාරදානං සඞ්ඝස්ස, අග්ගං බුද්ධෙන වණ්ණිතන්තිආදීසු (චූළව. 295, 315) ‘සඞ්ඝස්සා’ති අයං සද්දො ‘දාන’න්ති එත්ථ සාමිසම්බන්ධො න හොති, අථ ඛො සම්පදානමෙව, ‘දායකස්සා’ති පන සාමිසම්බන්ධො අජ්ඣාහරිතබ්බො, තස්මා සාමිභූතො දායකොව ඉස්සරො, න සම්පදානභූතො සඞ්ඝො’’ති. තෙ එවං වත්තබ්බා – ‘‘විහාරදානං සඞ්ඝස්සා’’ති ඉදං දානසමයෙ පවත්තවසෙන වුත්තං, න දින්නසමයෙ පවත්තවසෙන. දානකාලෙ හි දායකො අත්තනො වත්ථුභූතං විහාරං සඞ්ඝස්ස පරිච්චජිත්වා දෙති, තස්මා තස්මිං සමයෙ දායකො සාමී හොති, සඞ්ඝො සම්පදානං, දින්නකාලෙ පන සඞ්ඝොව සාමී හොති විහාරස්ස පටිග්ගහිතත්තා, න දායකො පරිච්චත්තත්තා, තස්මා සඞ්ඝො විචාරෙතුං ඉස්සරො. තෙනාහ භගවා ‘‘පරිච්චත්තං තං, භික්ඛවෙ, දායකෙහී’’ති (චූළව. 273). ඉදං පන සද්දලක්ඛණගරුකා සද්දහිස්සන්තීති වුත්තං, අත්ථතො පන චීවරාදීනං චතුන්නං පච්චයානං දානකාලෙයෙව දායකසන්තකභාවො දින්නකාලතො පට්ඨාය පටිග්ගාහකසන්තකභාවො සබ්බෙසං පාකටො, තස්මා ඉදම්පි වචනං දායකසන්තකභාවසාධකං න හොතීති දට්ඨබ්බං.

එවං හොතු, තථාපි ‘‘සචෙ භික්ඛූහි පරිච්චත්තභාවං ඤත්වා සාමිකො වා තස්ස පුත්තධීතරො ¶ වා අඤ්ඤො වා කොචි වංසෙ උප්පන්නො පුන කප්පියවොහාරෙන දෙති, වට්ටතී’’ති අට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 2.538-539) වුත්තත්තා විහාරස්සාමිකභූතදායකස්ස වා තස්ස පුත්තධීතාදීනං වංසෙ උප්පන්නානං වා දාතුං ඉස්සරභාවො සිද්ධොයෙවාති. න සිද්ධො. කස්මාති චෙ? නනු වුත්තං ‘‘භික්ඛූහි පරිච්චත්තභාවං ඤත්වා’’ති, තස්මා අකප්පියත්තා භික්ඛූහි පරිච්චත්තමෙව කප්පියකරණත්ථාය දායකාදීහි පුන ¶ කප්පියවොහාරෙන දෙති, වට්ටති. යථා අප්පටිග්ගහිතත්තා භික්ඛූහි අපරිභුත්තමෙව ඛාදනීයභොජනීයං භික්ඛුසන්තකංයෙව ආපත්තිමොචනත්ථං දායකාදයො පටිග්ගහාපෙති, න පරිභුත්තං, යථා ච බීජගාමපරියාපන්නංයෙව භික්ඛුසන්තකං බීජගාමභූතගාමභාවතො පරිමොචනත්ථං කප්පියකාරකාදයො කප්පියං කරොන්ති, න අපරියාපන්නං, එවං අකප්පියං භික්ඛූහි පරිච්චත්තංයෙව තළාකාදිකං කප්පියකරණත්ථං දායකාදයො පුන දෙන්ති, න අපරිච්චත්තං, තස්මා ඉදම්පි වචනං කප්පියකරණත්තංයෙව සාධෙති, න ඉස්සරත්තන්ති විඤ්ඤායති.

තථාපි එවං වදෙය්යුං ‘‘ජාතිභූමියං ජාතිභූමිකා උපාසකා ආයස්මන්තං ධම්මිකත්ථෙරං සත්තහි ජාතිභූමිකවිහාරෙහි පබ්බාජයිංසූති වචනතො දායකො විහාරස්ස ඉස්සරොති විඤ්ඤායති. ඉස්සරත්තායෙව හි තෙ ථෙරං පබ්බාජෙතුං සක්කා, නො අනිස්සරා’’ති, න ඛො පනෙවං දට්ඨබ්බං. කස්මා? ‘‘ජාතිභූමිකා උපාසකා’’ඉච්චෙව හි වුත්තං, න ‘‘විහාරදායකා’’ති, තස්මා තස්මිං දෙසෙ වසන්තා බහවො උපාසකා ආයස්මන්තං ධම්මිකත්ථෙරං අයුත්තචාරිත්තා සකලසත්තවිහාරතො පබ්බාජයිංසු, න අත්තනො විහාරදායකභාවෙන ඉස්සරත්තා, තස්මා ඉදම්පි උදාහරණං න ඉස්සරභාවදීපකං, අථ ඛො අපරාධානුරූපකරණභාවදීපකන්ති දට්ඨබ්බං. එවං යදා දායකො විහාරං පතිට්ඨාපෙත්වා දෙති, තස්ස මුඤ්චචෙතනං පත්වා දින්නකාලතො පට්ඨාය සො වා තස්ස වංසෙ උප්පන්නො වා ජනපදස්සාමිකරාජාදයො වා ඉස්සරා භවිතුං වා විචාරෙතුං වා න ලභන්ති, පටිග්ගාහකභූතො සඞ්ඝො වා ගණො වා පුග්ගලො වා සොයෙව ඉස්සරො භවිතුං වා විචාරෙතුං වා ලභතීති දට්ඨබ්බං.

තත්ථ දායකාදීනං ඉස්සරො භවිතුං අලභනභාවො කථං විඤ්ඤායතීති චෙ? ‘‘වත්ථුපරිච්චාගලක්ඛණත්තා දානස්ස, පථවාදිවත්ථුපරිච්චාගෙන ¶ ච පුන ගහණස්ස අයුත්තත්තා’’ති විමතිවිනොදනියං වචනතො ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යං දීයමානං පතති, තං සාමං ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං, පරිච්චත්තං තං, භික්ඛවෙ, දායකෙහී’’ති (චූළව. 273) භගවතා වුත්තත්තා ච ‘‘පරිච්චත්තං තං, භික්ඛවෙ, දායකෙහීති වචනෙන පනෙත්ථ පරසන්තකාභාවො දීපිතො’’ති අට්ඨකථායං ¶ වුත්තත්තා ච විඤ්ඤායති. සඞ්ඝාදීනං ඉස්සරො භවිතුං ලභනභාවො කථං ඤාතබ්බොති චෙ? සඞ්ඝිකො නාම විහාරො සඞ්ඝස්ස දින්නො හොති පරිච්චත්තො, ‘‘පුග්ගලිකෙ පුග්ගලිකසඤ්ඤී අඤ්ඤස්ස පුග්ගලිකෙ ආපත්ති දුක්කටස්ස, අත්තනො පුග්ගලිකෙ අනාපත්තී’’ති පාචිත්තියපාළියං (පාචි. 117, 127) ආගමනතො ච ‘‘අන්තමසො චතුරඞ්ගුලපාදකං ගාමදාරකෙහි පංස්වාගාරකෙසු කීළන්තෙහි කතම්පි සඞ්ඝස්ස දින්නතො පට්ඨාය ගරුභණ්ඩං හොතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 321) සමන්තපාසාදිකායං වචනතො ච ‘‘අභියොගෙපි චෙත්ථ චාතුද්දිසං සඞ්ඝං උද්දිස්ස භික්ඛූනං දින්නං විහාරං වා පරිවෙණං වා ආවාසං වා මහන්තම්පි ඛුද්දකම්පි අභියුඤ්ජතො අභියොගො න රුහති, අච්ඡින්දිත්වා ගණ්හිතුම්පි න සක්කොති. කස්මා? සබ්බෙසං ධුරනික්ඛෙපාභාවතො. න හෙත්ථ සබ්බෙ චාතුද්දිසා භික්ඛූ ධුරනික්ඛෙපං කරොන්තීති. දීඝභාණකාදිභෙදස්ස පන ගණස්ස එකපුග්ගලස්ස වා සන්තකං අභියුඤ්ජිත්වා ගණ්හන්තො සක්කොති තෙ ධුරං නික්ඛිපාපෙතු’’න්ති දුතියපාරාජිකවණ්ණනායං (පාරා. අට්ඨ. 1.102) වචනතො ච විඤ්ඤායති.

කථං දායකාදීනං විචාරෙතුං අලභනභාවො විඤ්ඤායතීති චෙ? සන්තෙසුපි වෙළුවනවිහාරාදිදායකෙසු තෙසං විචාරණං අනනුජානිත්වා ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතං භික්ඛුං සෙනාසනග්ගාහාපකං සම්මන්නිතු’’න්ති භික්ඛුස්සෙව සෙනාසනග්ගාහාපකසම්මුතිඅනුජානතො ච භණ්ඩනකාරකෙසු ¶ කොසම්බකභික්ඛූසු සාවත්ථිං ආගතෙසු අනාථපිණ්ඩිකෙන ච විසාඛාය මහාඋපාසිකාය ච ‘‘කථාහං, භන්තෙ, තෙසු භික්ඛූසු පටිපජ්ජාමී’’ති (මහාව. 468) එවං ජෙතවනවිහාරදායකපුබ්බාරාමවිහාරදායකභූතෙසු ආරොචිතෙසුපි තෙසං සෙනාසනවිචාරණං අවත්වා ආයස්මතා සාරිපුත්තත්ථෙරෙන ‘‘කථං නු ඛො, භන්තෙ, තෙසු භික්ඛූසු සෙනාසනෙ පටිපජ්ජිතබ්බ’’න්ති ආරොචිතෙ ‘‘තෙන හි, සාරිපුත්ත, විවිත්තං සෙනාසනං දාතබ්බ’’න්ති වත්වා ‘‘සචෙ පන, භන්තෙ, විවිත්තං න හොති, කථං පටිපජ්ජිතබ්බ’’න්ති වුත්තෙ ‘‘තෙන හි විවිත්තං කත්වාපි දාතබ්බං, න ත්වෙවාහං, සාරිපුත්ත, කෙනචි පරියායෙන වුඩ්ඪතරස්ස භික්ඛුනො සෙනාසනං පටිබාහිතබ්බන්ති වදාමි, යො පටිබාහෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 473) ථෙරස්සෙව සෙනාසනස්ස විචාරණස්ස අනුඤ්ඤාතත්තා ච විඤ්ඤායති.

කථං පන සඞ්ඝාදීනං සෙනාසනං විචාරෙතුං ලභනභාවො විඤ්ඤායතීති? ‘‘එවඤ්ච, භික්ඛවෙ, ¶ සම්මන්නිතබ්බො – පඨමං භික්ඛු යාචිතබ්බො, යාචිත්වා බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන සඞ්ඝො ඤාපෙතබ්බො –

සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො…පෙ… සම්මතො සඞ්ඝෙන ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු සෙනාසනග්ගාහාපකො, ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමීති (චූළව. 317).

එවං සඞ්ඝෙන සෙනාසනග්ගාහාපකං සම්මන්නාපෙත්වා පුන තෙන සඞ්ඝසම්මතෙන සෙනාසනග්ගාහාපකෙන සෙනාසනග්ගාහකවිධානං අනුජානිතුං අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පඨමං භික්ඛූ ගණෙතුං, භික්ඛූ ගණෙත්වා සෙය්යා ගණෙතුං, සෙය්යා ගණෙත්වා සෙය්යග්ගෙන ගාහෙතු’’න්ති වචනතො සඞ්ඝිකසෙනාසනස්ස ¶ සඞ්ඝෙන විචාරෙතුං ලභනභාවො විඤ්ඤායති.

‘‘දීඝභාණකාදිභෙදස්ස පන ගණස්ස එකපුග්ගලස්ස වා දින්නවිහාරාදිං අච්ඡින්දිත්වා ගණ්හන්තෙ ධුරනික්ඛෙපසම්භවා පාරාජික’’න්ති අට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 1.102) ආගමනතො ච ‘‘අත්තනො පුග්ගලිකෙ අනාපත්තී’’ති පාළියං (පාචි. 117) ආගමනතො ච ‘‘යස්මිං පන විස්සාසො රුහති, තස්ස සන්තකං අත්තනො පුග්ගලිකමිව හොතීති මහාපච්චරිආදීසු වුත්ත’’න්ති අට්ඨකථායං (පාචි. අට්ඨ. 112) වචනතො ච ගණස්ස දින්නො ගණසන්තකවිහාරො ගණෙනෙව විචාරීයතෙ, නො දායකාදීහි. පුග්ගලස්ස දින්නො පුග්ගලිකවිහාරොපි පටිග්ගාහකපුග්ගලෙනෙව විචාරීයතෙ, නො දායකාදීහීති විඤ්ඤායති. එවං විනයපාළියං අට්ඨකථාටීකාසු ච විහාරස්ස සඞ්ඝිකගණසන්තකපුග්ගලිකවසෙන තිවිධස්සෙව වචනතො ච තෙසංයෙව සඞ්ඝගණපුග්ගලානං විහාරවිචාරණස්ස අනුඤ්ඤාතත්තා ච දායකසන්තකස්ස විහාරස්ස විසුං අවුත්තත්තා ච දායකානං විහාරවිචාරණස්ස අනනුඤ්ඤාතත්තා ච සඞ්ඝාදයො එව විහාරස්ස ඉස්සරා හොන්ති, තෙයෙව ච විචාරෙතුං ලභන්තීති දට්ඨබ්බං.

එවං හොතු, තෙසු පටිග්ගාහකභූතෙසු සඞ්ඝගණපුග්ගලෙසු සො විහාරො කස්ස සන්තකො හොති, කෙන ච විචාරෙතබ්බොති? වුච්චතෙ – සඞ්ඝිකවිහාරෙ තාව ‘‘ආගතානාගතස්ස චාතුද්දිසස්ස සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති දින්නත්තා පටිග්ගාහකෙසු කාලකතෙසුපි තදඤ්ඤො චාතුද්දිසසඞ්ඝො ච අනාගතසඞ්ඝො ච ඉස්සරො, තස්ස සන්තකො, තෙන විචාරෙතබ්බො. ගණසන්තකෙ පන තස්මිං ගණෙ යාව එකොපි අත්ථි, තාව ගණසන්තකොව, තෙන අවසිට්ඨෙන භික්ඛුනා විචාරෙතබ්බො. සබ්බෙසු කාලකතෙසු ¶ යදි සකලගණො වා තංගණපරියාපන්නඅවසිට්ඨපුග්ගලො ¶ වා ජීවමානකාලෙයෙව යස්ස කස්සචි දින්නො, යෙන ච විස්සාසග්ගාහවසෙන ගහිතො, සො ඉස්සරො. සචෙපි සකලගණො ජීවමානකාලෙයෙව අඤ්ඤගණස්ස වා සඞ්ඝස්ස වා පුග්ගලස්ස වා දෙති, තෙ අඤ්ඤගණසඞ්ඝපුග්ගලා ඉස්සරා හොන්ති. පුග්ගලිකවිහාරෙ පන සො විහාරස්සාමිකො අත්තනො ජීවමානකාලෙයෙව සඞ්ඝස්ස වා ගණස්ස වා පුග්ගලස්ස වා දෙති, තෙ ඉස්සරා හොන්ති. යො වා පන තස්ස ජීවමානස්සෙව විස්සාසග්ගාහවසෙන ගණ්හාති, සොව ඉස්සරො හොතීති දට්ඨබ්බො.

කථං විඤ්ඤායතීති චෙ? සඞ්ඝිකෙ විහාරස්ස ගරුභණ්ඩත්තා අවිස්සජ්ජියං අවෙභඞ්ගිකං හොති, න කස්සචි දාතබ්බං. ගණසන්තකපුග්ගලිකෙසු පන තෙසං සාමිකත්තා දානවිස්සාසග්ගාහා රුහන්ති, ‘‘තස්මා සො ජීවමානොයෙව සබ්බං අත්තනො පරික්ඛාරං නිස්සජ්ජිත්වා කස්සචි අදාසි, කොචි වා විස්සාසං අග්ගහෙසි. යස්ස දින්නං, යෙන ච ගහිතං, තස්සෙව හොතී’’ති ච ‘‘ද්වින්නං සන්තකං හොති අවිභත්තං, එකස්මිං කාලකතෙ ඉතරො සාමී, බහූනම්පි සන්තකෙ එසෙව නයො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 369) ච අට්ඨකථායං වුත්තත්තා විඤ්ඤායති.

එවං පන විස්සජ්ජෙත්වා අදින්නං ‘‘මමච්චයෙන අසුකස්ස හොතූ’’ති දානං අච්චයදානත්තා න රුහති. වුත්තඤ්හෙතං අට්ඨකථායං (චූළව. අට්ඨ. 419) ‘‘සචෙ හි පඤ්චසු සහධම්මිකෙසු යො කොචි කාලං කරොන්තො ‘මමච්චයෙන මය්හං පරික්ඛාරො උපජ්ඣායස්ස හොතු, ආචරියස්ස හොතු, සද්ධිවිහාරිකස්ස හොතු, අන්තෙවාසිකස්ස හොතු, මාතු හොතු, පිතු හොතු, අඤ්ඤස්ස වා කස්සචි හොතූ’ති වදති, තෙසං න හොති, සඞ්ඝස්සෙව හොති. න හි පඤ්චන්නං සහධම්මිකානං අච්චයදානං රුහති, ගිහීනං පන රුහතී’’ති. එත්ථ ච එකච්චෙ පන විනයධරා ‘‘ගිහීනන්ති ¶ පදං සම්පදානන්ති ගහෙත්වා භික්ඛූනං සන්තකං අච්චයදානවසෙන ගිහීනං දදන්තෙ රුහති, පඤ්චන්නං පන සහධම්මිකානං දෙන්තො න රුහතී’’ති වදන්ති. එවං සන්තෙ මාතාපිතූනං දදන්තොපි රුහෙය්ය තෙසං ගිහිභූතත්තා. ‘‘අථ ච පන ‘මාතු හොතු, පිතු හොතු, අඤ්ඤස්ස වා කස්සචි හොතූ’ති වදති, තෙසං න හොතී’’ති වචනතො න රුහතීති විඤ්ඤායති, තස්මා ‘‘ගිහීනං පනා’’ති ඉදං න සම්පදානවචනං, අථ ඛො සාමිවචනමෙවාති දට්ඨබ්බං. තෙන ගිහීනං පන සන්තකං අච්චයදානං රුහතීති සම්බන්ධො කාතබ්බො.

කිඤ්ච භිය්යො – ‘‘සචෙ හි පඤ්චසු සහධම්මිකෙසු යො කොචි කාලං කරොන්තො මමච්චයෙන ¶ මය්හං පරික්ඛාරො’’ති ආරභිත්වා ‘‘න හි පඤ්චන්නං සහධම්මිකානං අච්චයදානං රුහති, ගිහීනං පන රුහතී’’ති වුත්තත්තා සාම්යත්ථෙ ඡට්ඨීබහුවචනං සමත්ථිතං භවති. යදි එවං ‘‘ගිහීන’’න්ති පදස්ස අසම්පදානත්තෙ සති කතමං සම්පදානං හොතීති? ‘‘යස්ස කස්සචී’’ති පදං. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං (චූළව. අට්ඨ. 419) ‘‘මාතු හොතු, පිතු හොතු, අඤ්ඤස්ස වා කස්සචි හොතූ’’ති. අයමත්ථො අජ්ජුකවත්ථුනා (පාරා. 158) දීපෙතබ්බො. එවං ජීවමානකාලෙයෙව දත්වා මතෙසු විනිච්ඡයො අම්හෙහි ඤාතො, කස්සචි අදත්වා මතෙසු විනිච්ඡයො කථං ඤාතබ්බොති? තත්ථාපි සඞ්ඝිකෙ තාව හෙට්ඨා වුත්තනයෙන සඞ්ඝොව ඉස්සරො, ගණසන්තකෙ පන එකච්චෙසු අවසෙසා ඉස්සරා, සබ්බෙසු මතෙසු සඞ්ඝොව ඉස්සරො. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 369) ‘‘සබ්බෙසු මතෙසු සඞ්ඝිකං හොතී’’ති. පුග්ගලිකෙ පන විහාරස්ස ගරුභණ්ඩත්තා අවිස්සජ්ජියං අවෙභඞ්ගිකං සඞ්ඝිකමෙව හොති.

කථං විඤ්ඤායතීති චෙ? ‘‘භික්ඛුස්ස, භික්ඛවෙ, කාලකතෙ සඞ්ඝො සාමී පත්තචීවරෙ, අපිච ගිලානුපට්ඨාකා බහූපකාරා, අනුජානාමි ¶ , භික්ඛවෙ, සඞ්ඝෙන තිචීවරඤ්ච පත්තඤ්ච ගිලානුපට්ඨාකානං දාතුං. යං තත්ථ ලහුභණ්ඩං ලහුපරික්ඛාරං, තං සම්මුඛීභූතෙන සඞ්ඝෙන භාජෙතුං. යං තත්ථ ගරුභණ්ඩං ගරුපරික්ඛාරං, තං ආගතානාගතස්ස චාතුද්දිසස්ස සඞ්ඝස්ස අවිස්සජ්ජියං අවෙභඞ්ගික’’න්ති (මහාව. 369) තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන වුත්තත්තා විඤ්ඤායති. එවම්පි ‘‘ගරුභණ්ඩං ගරුපරික්ඛාරං’’ඉච්චෙව භගවතා වුත්තං, න ‘‘විහාර’’න්ති, තස්මා කථං විහාරස්ස ගරුභණ්ඩභාවොති විඤ්ඤායතීති? ‘‘විහාරො විහාරවත්ථු, ඉදං දුතියං අවෙභඞ්ගික’’න්ති පාළියං,

‘‘ද්විසඞ්ගහානි ද්වෙ හොන්ති, තතියං චතුසඞ්ගහං;

චතුත්ථං නවකොට්ඨාසං, පඤ්චමං අට්ඨභෙදනං.

‘‘ඉති පඤ්චහි රාසීහි, පඤ්චනිම්මලලොචනො;

පඤ්චවීසවිධං නාථො, ගරුභණ්ඩං පකාසයී’’ති. (චූළව. අට්ඨ. 321) –

අට්ඨකථායඤ්ච වුත්තත්තා විඤ්ඤායති.

ඉති ¶ දායකො විහාරං කත්වා කුලූපකභික්ඛුස්ස දෙති, තස්ස මුඤ්චචෙතනුප්පත්තිතො පුබ්බකාලෙ දායකො විහාරස්සාමිකො හොති, දාතුං වා විචාරෙතුං වා ඉස්සරො, මුඤ්චචෙතනුප්පත්තිතො පට්ඨාය පටිග්ගාහකභික්ඛු සාමිකො හොති, පරිභුඤ්ජිතුං වා අඤ්ඤෙසං දාතුං වා ඉස්සරො. සො පුග්ගලො අත්තනො ජීවමානක්ඛණෙයෙව සද්ධිවිහාරිකාදීනං නිස්සජ්ජිත්වා දෙති, තදා තෙ සද්ධිවිහාරිකාදයො සාමිකා හොන්ති, පරිභුඤ්ජිතුං වා අඤ්ඤස්ස වා දාතුං ඉස්සරා. යදි පන කස්සචි අදත්වාව කාලං කරොති, තදා සඞ්ඝොව තස්ස විහාරස්ස සාමිකො හොති, න දායකො වා පුග්ගලො වා, සඞ්ඝානුමතියා එව පුග්ගලො පරිභුඤ්ජිතුං ලභති, න අත්තනො ඉස්සරවතායාති දට්ඨබ්බො.

එවං ¶ මූලතොයෙව සඞ්ඝස්ස දින්නත්තා සඞ්ඝිකභූතවිහාරො වා මූලෙ ගණපුග්ගලානං දින්නත්තා ගණසන්තකපුග්ගලිකභූතොපි තෙසං ගණපුග්ගලානං අඤ්ඤස්ස නිස්සජ්ජනවසෙන අදත්වා කාලකතත්තා පච්ඡා සඞ්ඝිකභාවං පත්තවිහාරො වා සඞ්ඝෙන විචාරෙතබ්බො හොති. සඞ්ඝෙනපි භගවතො අනුමතියා සෙනාසනග්ගාහාපකං සම්මන්නිත්වා ගාහාපෙතබ්බො. වුත්තඤ්හෙතං සෙනාසනක්ඛන්ධකෙ (චූළව. 317) ‘‘අථ ඛො භික්ඛූනං එතදහොසි ‘කෙන නු ඛො සෙනාසනං ගාහෙතබ්බ’න්ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – ‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතං භික්ඛුං සෙනාසනග්ගාහාපකං සම්මන්නිතු’න්ති’’ආදි.

ඉමස්මිං ඨානෙ ‘‘සෙනාසනග්ගාහො නාම වස්සකාලවසෙන සෙනාසනග්ගාහො, උතුකාලවසෙන සෙනාසනග්ගාහො, ධුවවාසවසෙන සෙනාසනග්ගාහොති තිවිධො හොති. තෙසු වස්සකාලවසෙන සෙනාසනග්ගාහො පුරිමවස්සවසෙන සෙනාසනග්ගාහො, පච්ඡිමවස්සවසෙන සෙනාසනග්ගාහොති දුවිධො. උතුකාලවසෙන සෙනාසනග්ගාහොපි අන්තරාමුත්තකවසෙන සෙනාසනග්ගාහො, තඞ්ඛණපටිසල්ලානවසෙන සෙනාසනග්ගාහොති දුවිධො’’ති ආචරියා වදන්ති, එතං පාළියා ච අට්ඨකථාය ච අසමෙන්තං විය දිස්සති. පාළියඤ්හි (චූළව. 318) ‘‘අථ ඛො භික්ඛූනං එතදහොසි ‘කති නු ඛො සෙනාසනග්ගාහො’ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – තයොමෙ, භික්ඛවෙ, සෙනාසනග්ගාහා පුරිමකො පච්ඡිමකො අන්තරාමුත්තකො. අපරජ්ජුගතාය ආසාළ්හියා පුරිමකො ගාහෙතබ්බො, මාසගතාය ආසාළ්හියා පච්ඡිමකො ගාහෙතබ්බො, අපරජ්ජුගතාය පවාරණාය ආයතිං වස්සාවාසත්ථාය අන්තරාමුත්තකො ගාහෙතබ්බො. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො සෙනාසනග්ගාහා’’ති එවං ආගතො, අට්ඨකථායම්පි ¶ (චූළව. අට්ඨ. 318) ‘‘තීසු සෙනාසනග්ගාහෙසු පුරිමකො ච පච්ඡිමකො ¶ චාති ඉමෙ ද්වෙ ගාහා ථාවරා. අන්තරාමුත්තකෙ අයං විනිච්ඡයො…පෙ… අයං තාව අන්තොවස්සෙ වස්සූපනායිකාදිවසෙන පාළියං ආගතසෙනාසනග්ගාහකථා, අයං පන සෙනාසනග්ගාහො නාම දුවිධො හොති උතුකාලෙ ච වස්සාවාසෙ චා’’ති එවං ආගතො, තස්මා සඞ්ඝෙන සම්මතසෙනාසනග්ගාහාපකෙන විචාරෙතබ්බා.

සෙනාසනග්ගාහො නාම උතුකාලෙ සෙනාසනග්ගාහො, වස්සාවාසෙ සෙනාසනග්ගාහොති දුවිධො. තත්ථ උතුකාලො නාම හෙමන්තඋතුගිම්හඋතුවසෙන අට්ඨ මාසා, තස්මිං කාලෙ භික්ඛූ අනියතාවාසා හොන්ති, තස්මා යෙ යදා ආගච්ඡන්ති, තෙසං තදා භික්ඛූ උට්ඨාපෙත්වා සෙනාසනං දාතබ්බං, අකාලො නාම නත්ථි. අයං උතුකාලෙ සෙනාසනග්ගාහො නාම. වස්සාවාසෙ සෙනාසනග්ගාහො පන ‘‘පුරිමකො පච්ඡිමකො අන්තරාමුත්තකො’’ති පාළියං ආගතනයෙන තිවිධො හොති. අන්තරාමුත්තකොපි හි ආයතිං වස්සාවාසත්ථාය ගාහිතත්තා වස්සාවාසෙ සෙනාසනග්ගාහමෙව පවිසති, න උතුකාලෙ සෙනාසනග්ගාහො. වුත්තඤ්හි භගවතා ‘‘අපරජ්ජුගතාය පවාරණාය ආයතිං වස්සාවාසත්ථාය අන්තරාමුත්තකො ගාහෙතබ්බො’’ති. තඞ්ඛණපටිසල්ලානවසෙන සෙනාසනග්ගාහොති ච නෙව පාළියං න අට්ඨකථායං විසුං ආගතො, උතුකාලෙ සෙනාසනග්ගාහොයෙව තදඞ්ගසෙනාසනග්ගාහොතිපි තඞ්ඛණපටිසල්ලානවසෙන සෙනාසනග්ගාහොතිපි වදන්ති, තස්මා උතුකාලවසෙන සෙනාසනග්ගාහොපි ‘‘අන්තරාමුත්තකවසෙන සෙනාසනග්ගාහො තඞ්ඛණපටිසල්ලානවසෙන සෙනාසනග්ගාහොති දුබ්බිධො’’ති න වත්තබ්බො.

අථාපි ¶ වදන්ති ‘‘යථාවුත්තෙසු පඤ්චසු සෙනාසනග්ගාහෙසු චත්තාරො සෙනාසනග්ගාහා පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතෙන සෙනාසනග්ගාහාපකසම්මුතිලද්ධෙන භික්ඛුනා අන්තොඋපචාරසීමට්ඨෙන හුත්වා අන්තොසීමට්ඨානං භික්ඛූනං යථාවිනයං විචාරෙතබ්බා හොන්ති, තෙ පන විචාරණා යාවජ්ජකාලා ථාවරා හුත්වා න තිට්ඨන්ති, ධුවවාසවසෙන විචාරණමෙව යාවජ්ජකාලා ථාවරං හුත්වා තිට්ඨතී’’ති, තම්පි තථා න සක්කා වත්තුං. කස්මා? සෙනාසනග්ගාහාපකභෙදෙ ‘‘ධුවවාසවසෙන සෙනාසනග්ගාහො’’ති පාළියං අට්ඨකථායඤ්ච නත්ථි. ධුවවාසවසෙන විචාරණඤ්ච සම්මුතිලද්ධෙන සෙනාසනග්ගාහාපකෙන විචාරෙතබ්බං න හොති, අථ ඛො සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන අපලොකනකම්මවසෙන දුවඞ්ගසමන්නාගතස්ස භික්ඛුස්ස අනුට්ඨාපනීයං කත්වා දානමෙව, තස්මා සමග්ගො සඞ්ඝො බහූපකාරතාගුණවිසිට්ඨතාසඞ්ඛාතෙහි ද්වීහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතං භික්ඛුං අපලොකනකම්මවසෙන සම්මන්නිත්වා ¶ තස්ස ඵාසුකං ආවාසං ධුවවාසවසෙන අනුට්ඨාපනීයං කත්වා දෙති, තං යාවජ්ජකාලා ථාවරං හුත්වා තිට්ඨතීති වත්තබ්බං.

සමග්ගො සඞ්ඝොව ධුවවාසවසෙන දෙති, න සෙනාසනග්ගාහාපකොති අයමත්ථො කථං ඤාතබ්බොති චෙ? ‘‘සඞ්ඝො පන භණ්ඩාගාරිකස්ස වා ධම්මකථිකවිනයධරාදීනං වා ගණවාචකආචරියස්ස වා බහූපකාරතං ගුණවිසිට්ඨතඤ්ච සල්ලක්ඛෙන්තො ධුවවාසත්ථාය විහාරං සම්මන්නිත්වා දෙතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 120; කඞ්ඛා. අට්ඨ. අනුපඛජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘සඞ්ඝො පන බහුස්සුතස්ස උද්දෙසපරිපුච්ඡාදීහි බහූපකාරස්ස භාරනිත්ථාරකස්ස ඵාසුකං ආවාසං අනුට්ඨාපනීයං කත්වා දෙතී’’ති ච ‘‘සඞ්ඝො පන භණ්ඩාගාරිකස්ස වා ධම්මකථිකවිනයධරගණවාචකාචරියානං වා බහූපකාරතං ගුණවිසිට්ඨතඤ්ච සල්ලක්ඛෙත්වා ධුවවාසත්ථාය විහාරං සල්ලක්ඛෙත්වා සම්මන්නිත්වා දෙතී’’ති ච ‘‘බහුස්සුතස්ස සඞ්ඝභාරනිත්ථාරකස්ස ¶ භික්ඛුනො අනුට්ඨාපනීයසෙනාසනම්පී’’ති (පරි. අට්ඨ. 495-496) ච ‘‘අපලොකනකම්මං නාම සීමට්ඨකං සඞ්ඝං සොධෙත්වා ඡන්දාරහානං ඡන්දං ආහරිත්වා සමග්ගස්ස සඞ්ඝස්ස අනුමතියා තික්ඛත්තුං සාවෙත්වා කත්තබ්බං කම්ම’’න්ති ච අට්ඨකථාසු (පරි. අට්ඨ. 482) වචනතො සාධුකං නිස්සංසයෙන ඤාතබ්බොති.

කථං පන අපලොකනකම්මෙන දාතබ්බභාවො විඤ්ඤායතීති? ‘‘බහුස්සුතස්ස සඞ්ඝභාරනිත්ථාරකස්ස භික්ඛුනො අනුට්ඨාපනීයසෙනාසනම්පි සඞ්ඝකිච්චං කරොන්තානං කප්පියකාරකාදීනං භත්තවෙතනම්පි අපලොකනකම්මෙන දාතුං වට්ටතී’’ති පරිවාරට්ඨකථායං (පරි. අට්ඨ. 495-496) කම්මවග්ගෙ ආගතත්තා විඤ්ඤායති. කථං පන දුවඞ්ගසමන්නාගතස්ස භික්ඛුනොයෙව දාතබ්බභාවො විඤ්ඤායතීති? ‘‘බහූපකාරතන්ති භණ්ඩාගාරිකතාදිබහුඋපකාරභාවං. න කෙවලං ඉදමෙවාති ආහ ‘ගුණවිසිට්ඨතඤ්චා’තිආදි. තෙන බහූපකාරත්තෙපි ගුණවිසිට්ඨත්තාභාවෙ, ගුණවිසිට්ඨත්තෙපි බහූපකාරත්තාභාවෙ දාතුං න වට්ටතීති දස්සෙතී’’ති විනයත්ථමඤ්ජූසායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. ටී. අනුපඛජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා) වුත්තත්තා විඤ්ඤායති.

කස්මා පන සෙනාසනග්ගාහාපකෙන විචාරෙතබ්බො සෙනාසනග්ගාහො යාවජ්ජකාලා න තිට්ඨතීති? පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතස්ස සෙනාසනග්ගාහාපකස්ස භික්ඛුනො දුල්ලභත්තා, නානාදෙසවාසීනං නානාචරියකුලසම්භවානං භික්ඛූනං එකසම්භොගපරිභොගස්ස දුක්කරත්තා ච ඉමෙහි ද්වීහි කාරණෙහි ¶ න තිට්ඨති. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතං භික්ඛුං සෙනාසනග්ගාහාපකං සම්මන්නිතුං, යො න ඡන්දාගතිං ගච්ඡෙය්ය, න දොසාගතිං ගච්ඡෙය්ය, න මොහාගතිං ගච්ඡෙය්ය, න භයාගතිං ගච්ඡෙය්ය ¶ , ගහිතාගහිතඤ්ච ජානෙය්යා’’ති (චූළව. 317). අට්ඨකථායම්පි (පාචි. අට්ඨ. 122) ‘‘එවරූපෙන හි සභාගපුග්ගලෙන එකවිහාරෙ වා එකපරිවෙණෙ වා වසන්තෙන අත්ථො නත්ථී’’ති වුත්තං. කස්මා පන ධුවවාසත්ථාය දානවිචාරො යාවජ්ජකාලා තිට්ඨතීති? පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතාභාවෙපි සීමට්ඨකස්ස සමග්ගස්ස සඞ්ඝස්ස අනුමතියා කත්තබ්බත්තා. වුත්තඤ්හි ‘‘අපලොකනකම්මං නාම සීමට්ඨකං සඞ්ඝං සොධෙත්වා ඡන්දාරහානං ඡන්දං ආහරිත්වා සමග්ගස්ස සඞ්ඝස්ස අනුමතියා තික්ඛත්තුං සාවෙත්වා කත්තබ්බං කම්ම’’න්ති (පරි. අට්ඨ. 482).

උතුකාලෙ සඞ්ඝිකසෙනාසනෙ වසන්තෙන ආගතො භික්ඛු න පටිබාහෙතබ්බො අඤ්ඤත්ර අනුට්ඨාපනීයා. වුත්තඤ්හි භගවතා ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, වස්සානං තෙමාසං පටිබාහිතුං, උතුකාලං පන න පටිබාහිතු’’න්ති (චූළව. 318). ‘‘අඤ්ඤත්ර අනුට්ඨාපනීයා’’ති වුත්තං, කතමෙ අනුට්ඨාපනීයාති? චත්තාරො අනුට්ඨාපනීයා වුඩ්ඪතරො, භණ්ඩාගාරිකො, ගිලානො, සඞ්ඝතො ලද්ධසෙනාසනො ච. තත්ථ වුඩ්ඪතරො භික්ඛු තස්මිං විහාරෙ අන්තොසීමට්ඨකභික්ඛූසු අත්තනා වුඩ්ඪතරස්ස අඤ්ඤස්ස අභාවා යථාවුඩ්ඪං කෙනචි අනුට්ඨාපනීයො. භණ්ඩාගාරිකො සඞ්ඝෙන සම්මන්නිත්වා භණ්ඩාගාරස්ස දින්නතාය සඞ්ඝස්ස භණ්ඩං රක්ඛන්තො ගොපෙන්තො වසති, තස්මා සො භණ්ඩාගාරිකො කෙනචි අනුට්ඨාපනීයො. ගිලානො ගෙලඤ්ඤාභිභූතො අත්තනො ලද්ධසෙනාසනෙ වසන්තො කෙනචි අනුට්ඨාපනීයො. සඞ්ඝතො ලද්ධසෙනාසනො සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන දින්නසෙනාසනත්තා කෙනචි අනුට්ඨාපනීයො. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 343) ‘‘චත්තාරො හි න වුට්ඨාපෙතබ්බා වුඩ්ඪතරො, භණ්ඩාගාරිකො, ගිලානො, සඞ්ඝතො ලද්ධසෙනාසනොති. තත්ථ වුඩ්ඪතරො අත්තනො වුඩ්ඪතාය නවකතරෙන න ¶ වුට්ඨාපෙතබ්බො, භණ්ඩාගාරිකො සඞ්ඝෙන සම්මන්නිත්වා භණ්ඩාගාරස්ස දින්නතාය, ගිලානො අත්තනො ගිලානතාය, සඞ්ඝො පන බහුස්සුතස්ස උද්දෙසපරිපුච්ඡාදීහි බහූපකාරස්ස භාරනිත්ථාරකස්ස ඵාසුකං ආවාසං අනුට්ඨාපනීයං කත්වා දෙති, තස්මා සො උපකාරකතාය ච සඞ්ඝතො ලද්ධතාය ච න වුට්ඨාපෙතබ්බො’’ති. ඨපෙත්වා ඉමෙ චත්තාරො අවසෙසා වුට්ඨාපනීයාව හොන්ති.

අපරස්මිං භික්ඛුම්හි ආගතෙ වුට්ඨාපෙත්වා සෙනාසනං දාපෙතබ්බං. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං (චූළව. අට්ඨ. 318) ‘‘උතුකාලෙ තාව කෙචි ආගන්තුකා භික්ඛූ පුරෙභත්තං ආගච්ඡන්ති, කෙචි ¶ පච්ඡාභත්තං පඨමයාමං වා මජ්ඣිමයාමං වා පච්ඡිමයාමං වා, යෙ යදා ආගච්ඡන්ති, තෙසං තදාව භික්ඛූ උට්ඨාපෙත්වා සෙනාසනං දාතබ්බං, අකාලො නාම නත්ථී’’ති. එතරහි පන සද්ධා පසන්නා මනුස්සා විහාරං කත්වා අප්පෙකච්චෙ පණ්ඩිතානං වචනං සුත්වා ‘‘සඞ්ඝෙ දින්නං මහප්ඵල’’න්ති ඤත්වා චාතුද්දිසං සඞ්ඝං ආරබ්භ ‘‘ඉමං විහාරං ආගතානාගතස්ස චාතුද්දිසස්ස සඞ්ඝස්ස දෙමා’’ති වත්වා දෙන්ති, අප්පෙකච්චෙ අත්තනා පසන්නං භික්ඛුං ආරබ්භ විහාරං කත්වාපි දානකාලෙ තෙන උය්යොජිතා හුත්වා චාතුද්දිසං සඞ්ඝං ආරබ්භ වුත්තනයෙන දෙන්ති, අප්පෙකච්චෙ කරණකාලෙපි දානකාලෙපි අත්තනො කුලූපකභික්ඛුමෙව ආරබ්භ පරිච්චජන්ති, තථාපි දක්ඛිණොදකපාතනකාලෙ තෙන සික්ඛාපිතා යථාවුත්තපාඨං වචීභෙදං කරොන්ති, චිත්තෙන පන කුලූපකස්සෙව දෙන්ති, න සබ්බසඞ්ඝසාධාරණත්ථං ඉච්ඡන්ති.

ඉමෙසු තීසු දානෙසු පඨමං පුබ්බකාලෙපි දානකාලෙපි සඞ්ඝං උද්දිස්ස පවත්තත්තා සබ්බසඞ්ඝිකං හොති. දුතියං පුබ්බකාලෙ පුග්ගලං උද්දිස්ස පවත්තමානම්පි දානකාලෙ සඞ්ඝං උද්දිස්ස පවත්තත්තා සඞ්ඝිකමෙව. තතියං පන පුබ්බකාලෙපි දානකාලෙපි ¶ කුලූපකපුග්ගලමෙව උද්දිස්ස පවත්තති, න සඞ්ඝං, කෙවලං භික්ඛුනා වුත්තානුසාරෙනෙව වචීභෙදං කරොන්ති. එවං සන්තෙ ‘‘කිං අයං විහාරො චිත්තවසෙන පුග්ගලිකො හොති, වචීභෙදවසෙන සඞ්ඝිකො’’ති චින්තායං එකච්චෙ එවං වදෙය්යුං –

‘‘මනොපුබ්බඞ්ගමා ධම්මා, මනොසෙට්ඨා මනොමයා;

මනසා චෙ පසන්නෙන, භාසති වා කරොති වා;

තතො නං සුඛමන්වෙති, ඡායාව අනපායිනීති. (ධ. ප. 2) –

වචනතො චිත්තවසෙන පුග්ගලිකො හොතී’’ති. අඤ්ඤෙ ‘‘යථා දායකා වදන්ති, තථා පටිපජ්ජිතබ්බන්ති (චූළව. අට්ඨ. 325) වචනතො වචීභෙදවසෙන සඞ්ඝිකො හොතී’’ති.

තත්රායං විචාරණා – ඉදං දානං පුබ්බෙ පුග්ගලස්ස පරිණතං පච්ඡා සඞ්ඝස්ස පරිණාමිතං, තස්මා ‘‘සඞ්ඝිකො’’ති වුත්තෙ නවසු අධම්මිකදානෙසු ‘‘පුග්ගලස්ස පරිණතං සඞ්ඝස්ස පරිණාමෙතී’’ති (පාරා. 660) වුත්තං අට්ඨමං අධම්මිකදානං හොති, තස්ස දානස්ස පටිග්ගහාපි පරිභොගාපි අධම්මිකපටිග්ගහා අධම්මිකපරිභොගා හොන්ති. ‘‘පුග්ගලිකො’’ති වුත්තෙ තීසු ධම්මිකදානෙසු ‘‘පුග්ගලස්ස දින්නං පුග්ගලස්සෙව දෙතී’’ති වුත්තං තතියධම්මිකදානං හොති, තස්ස ¶ පටිග්ගහාපි පරිභොගාපි ධම්මිකපටිග්ගහා ධම්මිකපරිභොගා හොන්ති, තස්මා පුග්ගලිකපක්ඛං භජති. අප්පෙකච්චෙ සුත්තන්තිකාදිගණෙ පසීදිත්වා විහාරං කාරෙත්වා ගණස්ස දෙන්ති ‘‘ඉමං විහාරං ආයස්මන්තානං දම්මී’’ති. අප්පෙකච්චෙ පුග්ගලෙ පසීදිත්වා විහාරං කත්වා පුග්ගලස්ස දෙන්ති ‘‘ඉමං විහාරං ආයස්මතො දම්මී’’ති. එතෙ පන ගණසන්තකපුග්ගලිකා විහාරා දානකාලතො පට්ඨාය පටිග්ගාහකසන්තකාව හොන්ති, න දායකසන්තකා. තෙසු ගණසන්තකො තාව එකච්චෙසු මතෙසු අවසෙසානං සන්තකො, තෙසු ධරමානෙසුයෙව ¶ කස්සචි දෙන්ති, තස්ස සන්තකො. කස්සචි අදත්වා සබ්බෙසු මතෙසු සඞ්ඝිකො හොති. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 369) ‘‘ද්වින්නං සන්තකං හොති අවිභත්තං, එකස්මිං කාලකතෙ ඉතරො සාමී, බහූනං සන්තකෙපි එසෙව නයො. සබ්බෙසු මතෙසු සඞ්ඝිකංව හොතී’’ති.

පුග්ගලිකවිහාරොපි යදි සො පටිග්ගාහකපුග්ගලො අත්තනො ජීවමානකාලෙයෙව සද්ධිවිහාරිකාදීනං දෙති, කොචි වා තස්ස විස්සාසෙන තං විහාරං අග්ගහෙසි, තස්ස සන්තකො හොති. කස්සචි අදත්වා කාලකතෙ සඞ්ඝිකො හොති. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං ‘‘සො ජීවමානොයෙව සබ්බං අත්තනො පරික්ඛාරං නිස්සජ්ජිත්වා කස්සචි අදාසි, කොචි වා විස්සාසං අග්ගහෙසි. යස්ස දින්නො, යෙන ච ගහිතො, තස්සෙව හොතී’’ති. පාළියඤ්ච (මහාව. 369) ‘‘භික්ඛුස්ස, භික්ඛවෙ, කාලකතෙ සඞ්ඝො සාමී පත්තචීවරෙ, අපිච ගිලානුපට්ඨාකා බහූපකාරා. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝෙන තිචීවරඤ්ච පත්තඤ්ච ගිලානුපට්ඨාකානං දාතුං, යං තත්ථ ලහුභණ්ඩං ලහුපරික්ඛාරං, තං සම්මුඛීභූතෙන සඞ්ඝෙන භාජෙතුං, යං තත්ථ ගරුභණ්ඩං ගරුපරික්ඛාරං, තං ආගතානාගතස්ස චාතුද්දිසස්ස සඞ්ඝස්ස අවිස්සජ්ජියං අවෙභඞ්ගික’’න්ති (මහාව. 369) වුත්තං, තස්මා ඉමිනා නයෙන විනිච්ඡයො කාතබ්බො.

සඞ්ඝිකෙ පන පාළියං ආගතානං ‘‘පුරිමකො පච්ඡිමකො අන්තරාමුත්තකො චා’’ති (චූළව. 318) වුත්තානං තිණ්ණං සෙනාසනග්ගාහානඤ්ච අට්ඨකථායං (චූළව. අට්ඨ. 318) ආගතානං ‘‘උතුකාලෙ ච වස්සාවාසෙ චා’’ති වුත්තානං ද්වින්නං සෙනාසනග්ගාහානඤ්ච එතරහි අසම්පජ්ජනතො අනුට්ඨාපනීයපාළියං ආගතස්ස අත්තනො සභාවෙන අනුට්ඨාපනීයස්ස ධුවවාසත්ථාය සඞ්ඝෙන දින්නතාය අනුට්ඨාපනීයස්ස වසෙනෙව විනිච්ඡයො හොති. වුඩ්ඪතරගිලානා හි ¶ අත්තනො සභාවෙන අනුට්ඨාපනීයා හොන්ති. වුත්තඤ්හෙතං අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 343) ‘‘වුඩ්ඪතරො අත්තනො වුඩ්ඪතාය නවකතරෙන න වුට්ඨාපෙතබ්බො, ගිලානො අත්තනො ගිලානතායා’’ති. භණ්ඩාගාරිකධම්මකථිකාදයො ¶ ධුවවාසත්ථාය සඞ්ඝෙන දින්නතාය අනුට්ඨාපනීයා හොන්ති. වුත්තඤ්හි ‘‘සඞ්ඝො පන භණ්ඩාගාරිකස්ස වා ධම්මකථිකවිනයධරාදීනං වා…පෙ… ධුවවාසත්ථාය විහාරං සම්මන්නිත්වා දෙති, තස්මා යස්ස සඞ්ඝෙන දින්නො, සොපි අනුට්ඨාපනීයො’’ති (පාචි. අට්ඨ. 120; කඞ්ඛා. අට්ඨ. අනුපඛජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා). සො එවං වෙදිතබ්බො – එතරහි සඞ්ඝිකවිහාරෙසු සඞ්ඝත්ථෙරෙසු යථාකම්මඞ්ගතෙසු තස්මිං විහාරෙ යො භික්ඛු වුඩ්ඪතරො, සොපි ‘‘අයං විහාරො මයා වසිතබ්බො’’ති වදති. යො තත්ථ බ්යත්තො පටිබලො, සොපි තථෙව වදති. යෙන සො විහාරො කාරිතො, සොපි ‘‘මයා පසීදිතපුග්ගලො ආරොපෙතබ්බො’’ති වදති. සඞ්ඝොපි ‘‘මයමෙව ඉස්සරා, තස්මා අම්හෙහි ඉච්ඡිතපුග්ගලො ආරොපෙතබ්බො’’ති වදති. එවංද්විධා වා තිධා වා චතුධා වා භින්නෙසු මහන්තං අධිකරණං හොති.

තෙසු වුඩ්ඪතරො ‘‘න ත්වෙවාහං, භික්ඛවෙ, කෙනචි පරියායෙන වුඩ්ඪතරස්ස ආසනං පටිබාහිතබ්බන්ති වදාමි, යො පටිබාහෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති පාළිපාඨඤ්ච (මහාව. 473; චූළව. 316), ‘‘වුඩ්ඪතරො අත්තනො වුඩ්ඪතාය නවකතරෙන න වුට්ඨාපෙතබ්බො’’ති අට්ඨකථාවචනඤ්ච (පාචි. අට්ඨ. 119 ආදයො; කඞ්ඛා. අට්ඨ. අනුපඛජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා) ගහෙත්වා ‘‘අහමෙව එත්ථ වුඩ්ඪතරො, මයා වුඩ්ඪතරො අඤ්ඤො නත්ථි, තස්මා අහමෙව ඉමස්මිං විහාරෙ වසිතුමනුච්ඡවිකො’’ති සඤ්ඤී හොති. බ්යත්තොපි ‘‘බහුස්සුතස්ස සඞ්ඝභාරනිත්ථාරකස්ස භික්ඛුනො අනුට්ඨාපනීයසෙනාසනම්පී’’ති පරිවාරට්ඨකථාවචනඤ්ච (පරි. අට්ඨ. 495-496), ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, බ්යත්තෙන ¶ භික්ඛුනා පටිබලෙන දසවස්සෙන වා අතිරෙකදසවස්සෙන වා උපසම්පාදෙතුං, නිස්සයං දාතු’’න්තිආදිපාළිවචනඤ්ච (මහාව. 76, 82) ගහෙත්වා ‘‘අහමෙව එත්ථ බ්යත්තො පටිබලො, න මයා අඤ්ඤො බ්යත්තතරො අත්ථි, තස්මා අහමෙව ඉමස්ස විහාරස්ස අනුච්ඡවිකො’’ති සඤ්ඤී. විහාරකාරකොපි ‘‘යෙන විහාරො කාරිතො, සො විහාරසාමිකොති විනයපාඨො (පාචි. අට්ඨ. 116) අත්ථි, මයා ච බහුං ධනං චජිත්වා අයං විහාරො කාරිතො, තස්මා මයා පසන්නපුග්ගලො ආරොපෙතබ්බො, න අඤ්ඤො’’ති සඤ්ඤී. සඞ්ඝොපි ‘‘සඞ්ඝිකො නාම විහාරො සඞ්ඝස්ස දින්නො හොති පරිච්චත්තො’’තිආදිපාළිවචනඤ්ච (පාචි. 116, 121, 126, 131), අන්තමසො චතුරඞ්ගුලපාදකං ගාමදාරකෙහි පංස්වාගාරකෙසු කීළන්තෙහි කතම්පි සඞ්ඝස්ස දින්නකාලතො පට්ඨාය ගරුභණ්ඩං හොතී’’තිආදිඅට්ඨකථාවචනඤ්ච (චූළව. අට්ඨ. 321) ගහෙත්වා ‘‘අයං විහාරො සඞ්ඝිකො ¶ සඞ්ඝසන්තකො, තස්මා අම්හෙහි අභිරුචිතපුග්ගලොව ආරොපෙතබ්බො, න අඤ්ඤො’’ති සඤ්ඤී.

තත්ථ වුඩ්ඪතරස්ස වචනෙපි ‘‘න ත්වෙවාහං, භික්ඛවෙ’’ත්යාදිවචනං (චූළව. 316) තෙසු තෙසු ආසනසාලාදීසු අග්ගාසනස්ස වුඩ්ඪතරාරහත්තා භත්තං භුඤ්ජිත්වා නිසින්නොපි භික්ඛු වුඩ්ඪතරෙ ආගතෙ වුට්ඨාය ආසනං දාතබ්බං සන්ධාය භගවතා වුත්තං, න ධුවවාසං සන්ධාය. ‘‘වුඩ්ඪතරො අත්තනො වුඩ්ඪතාය’’ත්යාදිවචනඤ්ච (පාචි. අට්ඨ. 120; කඞ්ඛා. අට්ඨ. අනුපඛජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා) යථාවුඩ්ඪං සෙනාසනෙ දීයමානෙ වුඩ්ඪතරෙ ආගතෙ නවකතරො වුට්ඨාපෙතබ්බො, වුට්ඨාපෙත්වා වුඩ්ඪතරස්ස සෙනාසනං දාතබ්බං, වුඩ්ඪතරො පන නවකතරෙන න වුට්ඨාපෙතබ්බො. කස්මා? ‘‘අත්තනො වුඩ්ඪතරතායා’’ති උතුකාලෙ යථාවුඩ්ඪං සෙනාසනදානං සන්ධාය වුත්තං, න ධුවවාසත්ථාය දානං සන්ධාය ¶ , තස්මා ඉදම්පි වචනං උපපරික්ඛිතබ්බං, න සීඝං අනුජානිතබ්බං.

බ්යත්තවචනෙපි ‘‘බහුස්සුතස්ස සඞ්ඝභාරනිත්ථාරකස්ස’’ත්යාදිවචනඤ්ච (පරි. අට්ඨ. 445-496) න බහුස්සුතමත්තෙන සඞ්ඝිකවිහාරස්ස ඉස්සරභාවං සන්ධාය වුත්තං, අථ ඛො තස්ස භික්ඛුස්ස බහූපකාරතං ගුණවිසිට්ඨතඤ්ච සල්ලක්ඛෙත්වා සඞ්ඝෙන ඵාසුකං ආවාසං අනුට්ඨාපනීයං කත්වා දින්නෙ සො භික්ඛු කෙනචි තම්හා විහාරා අනුට්ඨාපනීයො හොති, ඉමමත්ථං සන්ධාය වුත්තං. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ’’ත්යාදිවචනඤ්ච (මහාව. 82) නිස්සයාචරියානං ලක්ඛණං පකාසෙතුං භගවතා වුත්තං, න සඞ්ඝිකවිහාරස්ස ඉස්සරත්තං, තස්මා ඉදම්පි වචනං උපපරික්ඛිතබ්බං, න සීඝං අනුජානිතබ්බං.

දායකවචනං පන නානුජානිතබ්බං පටිබාහිතබ්බං. කස්මා? ‘‘යෙන විහාරො කාරිතො’’ත්යාදිපාඨස්ස අමුඛ්යවොහාරත්තා. යථා හි පුථුජ්ජනකාලෙ රූපාදීසු සඤ්ජනස්ස භූතපුබ්බත්තා භූතපුබ්බගතියා අරහාපි ‘‘සත්තො’’ති, එවං දානකාලතො පුබ්බෙ තස්ස විහාරස්ස සාමිභූතපුබ්බත්තා දායකො ‘‘විහාරසාමිකො’’ති වුච්චති, න ඉස්සරත්තා. න හි සකලෙ විනයපිටකෙ අට්ඨකථාටීකාසු ච ‘‘විස්සජ්ජෙත්වා දින්නස්ස විහාරස්ස දායකො ඉස්සරො’’ති වා ‘‘දායකෙන විචාරෙතබ්බො’’ති වා ‘‘දායකසන්තකවිහාරො’’ති වා පාඨො අත්ථි, ‘‘සඞ්ඝිකො, ගණසන්තකො, පුග්ගලිකො’’ඉච්චෙව අත්ථි, තස්මා තස්ස වචනං නානුජානිතබ්බං.

සඞ්ඝස්ස ¶ වචනෙපි ‘‘සඞ්ඝිකො නාම විහාරො’’ත්යාදිවචනං (පාචි. 116, 121, 126, 131) සඞ්ඝසන්තකභාවං සඞ්ඝෙන විචාරෙතබ්බභාවං දීපෙති, සඞ්ඝො පන විචාරෙන්තො පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතං භික්ඛුං සෙනාසනග්ගාහාපකං සම්මන්නිත්වා තෙන යථාවුඩ්ඪං විචාරෙතබ්බො වා හොති, සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන දුවඞ්ගසමන්නාගතස්ස භික්ඛුනො අපලොකනකම්මෙන ¶ ධුවවාසත්ථාය දාතබ්බො වා. තෙසු පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතස්ස භික්ඛුනො දුල්ලභත්තා සෙනාසනග්ගාහාපකසම්මුතියා අභාවෙ සති දුවඞ්ගසමන්නාගතො භික්ඛු පරියෙසිතබ්බො. එවං පන අපරියෙසිත්වා භණ්ඩාගාරිකතාදිබහඌපකාරතායුත්තස්ස බහුස්සුතතාදිගුණවිසිට්ඨතාවිරහස්ස භික්ඛුනො ආමිසගරුකතාදිවසෙන සඞ්ඝෙන විහාරො දාතබ්බො න හොති, තස්මා සඞ්ඝවචනම්පි උපපරික්ඛිතබ්බං, න තාව අනුජානිතබ්බං.

අථ තීණිපි වචනානි සංසන්දෙතබ්බානි. තත්ථ සඞ්ඝස්ස ඉස්සරත්තා සඞ්ඝො පුච්ඡිතබ්බො ‘‘කො පුග්ගලො තුම්හෙහි අභිරුචිතො’’ති, පුච්ඡිත්වා ‘‘එසො’’ති වුත්තෙ ‘‘කස්මා අභිරුචිතො’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘එසො පුග්ගලො අම්හෙ චීවරාදිපච්චයෙහි අනුග්ගහෙතා, අම්හාකං ඤාතිසාලොහිතො, උපජ්ඣායො, ආචරියො, සද්ධිවිහාරිකො, අන්තෙවාසිකො, සමානුපජ්ඣායකො, සමානාචරියකො, පියසහායො, ලාභී, යසස්සී, තස්මා අම්හෙහි අභිරුචිතො’’ති වුත්තෙ ‘‘න එත්තාවතා ධුවවාසත්ථාය විහාරො දාතබ්බො’’ති පටික්ඛිපිතබ්බො. අථ ‘‘එසො පුග්ගලො සබ්බෙහි අම්හෙහි වුඩ්ඪතරො අග්ගාසනං අග්ගොදකං අග්ගපිණ්ඩං අරහති, ධුවවාසත්ථාය විහාරො පන තස්ස දාතබ්බොති අට්ඨකථාචරියෙහි න වුත්තො’’ති වත්වා පටික්ඛිපිතබ්බො. අථ ‘‘ධම්මකථිකො, විනයධරො, ගණවාචකආචරියො’’ති වුත්තෙ ‘‘එසො ධුවවාසත්ථාය දින්නවිහාරස්ස අනුච්ඡවිකො, එතස්ස දාතබ්බො’’ති අනුමොදිතබ්බො. කථං විඤ්ඤායතීති චෙ? ‘‘සඞ්ඝො පන භණ්ඩාගාරිකස්ස වා ධම්මකථිකවිනයධරාදීනං වා ගණවාචකආචරියස්ස වා බහූපකාරතං ගුණවිසිට්ඨතඤ්ච සල්ලක්ඛෙන්තො ධුවවාසත්ථාය විහාරං සම්මන්නිත්වා දෙතී’’ති වචනතො විඤ්ඤායති (පාචි. අට්ඨ. 129; කඞ්ඛා. අට්ඨ. අනුපඛජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා).

ඉධ ¶ පන සාධකපාඨෙ ‘‘භණ්ඩාගාරිකස්ස වා’’ති විජ්ජමානෙ කස්මා සාධ්යවචනෙ භණ්ඩාගාරිකො න වුත්තොති? එතරහි භණ්ඩාගාරස්ස අභාවා. යදි කෙසුචි විහාරෙසු භණ්ඩාගාරං සම්මන්නෙය්ය, සො භණ්ඩාගාරවිහාරෙ නිසින්නො සඞ්ඝස්ස පත්තචීවරරක්ඛණාදිකං උපකාරං කරෙය්ය, තස්ස බහූපකාරතං සල්ලක්ඛෙන්තො සඞ්ඝො භණ්ඩාගාරිකස්ස ඵාසුකං ආවාසං එතරහිපි ධුවවාසත්ථාය ¶ දදෙය්ය, සො තස්ස විසුං ධුවවාසවිහාරොති. එත්ථ සාධකපාඨෙ ‘‘ධම්මකථිකවිනයධරාදීනං වා’’තිආදිසද්දෙන බහුස්සුතො ආගතාගමො ධම්මධරො විනයධරො මාතිකාධරො පණ්ඩිතො බ්යත්තො මෙධාවී ලජ්ජී කුක්කුච්චකො සික්ඛාකාමොති වුත්තගුණවන්තෙ සඞ්ගණ්හාති. අථාපි ‘‘එසො පුග්ගලො බහුස්සුතො උද්දෙසපරිපුච්ඡාදීහි භික්ඛූනං බහූපකාරො සඞ්ඝභාරනිත්ථාරකො’’ති වදති, ‘‘සාධු එසොපි ඵාසුකාවාසස්ස අරහො, අනුට්ඨාපනීයං කත්වා ධුවවාසත්ථාය විහාරො එතස්සපි දාතබ්බො’’ති වත්වා අනුමොදිතබ්බො. කථං විඤ්ඤායතීති චෙ? ‘‘සඞ්ඝො පන බහුස්සුතස්ස උද්දෙසපරිපුච්ඡාදීහි බහූපකාරස්ස භාරනිත්ථාරකස්ස ඵාසුකං ආවාසං අනුට්ඨාපනීයං කත්වා දෙතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 343) වචනතො විඤ්ඤායති.

අථාපි ‘‘අයං පුග්ගලො ධම්මකථිකො විනයධරො ගණවාචකාචරියො සඞ්ඝස්ස බහූපකාරො විසිට්ඨගුණයුත්තො’’ති වදති, ‘‘සාධු එතස්සපි පුග්ගලස්ස ධුවවාසත්ථාය විහාරං සල්ලක්ඛෙත්වා සම්මන්නිත්වාව දාතබ්බො’’ති වත්වා අනුමොදිතබ්බො. කථං විඤ්ඤායතීති චෙ? ‘‘සඞ්ඝො පන භණ්ඩාගාරිකස්ස වා ධම්මකථිකවිනයධරාදීනං වා ගණවාචකාචරියස්ස වා බහූපකාරතං ගුණවිසිට්ඨතඤ්ච සල්ලක්ඛෙත්වා ධුවවාසත්ථාය ¶ විහාරං සම්මන්නිත්වා දෙතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 120; කඞ්ඛා. අට්ඨ. අනුපඛජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා) වචනතො විඤ්ඤායති.

අථාපි ‘‘එසො පුග්ගලො බහුස්සුතො සඞ්ඝභාරනිත්ථාරකො’’ති වදති, ‘‘සාධු එතස්සපි අනුට්ඨාපනීයං කත්වා දාතබ්බො’’ති වත්වා අනුමොදිතබ්බො. කථං විඤ්ඤායතීති චෙ? ‘‘බහුස්සුතස්ස සඞ්ඝභාරනිත්ථාරකස්ස භික්ඛුනො අනුට්ඨාපනීයසෙනාසනම්පී’’ති පරිවාරට්ඨකථායං (පරි. අට්ඨ. 495-496) වුත්තත්තා විඤ්ඤායති. තතො ‘‘එවං දුවඞ්ගසම්පන්නො පුග්ගලො අන්තොසීමට්ඨො වා බහිසීමට්ඨො වා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘අන්තොසීමට්ඨො’’ති වුත්තෙ ‘‘සාධු සුට්ඨු තස්ස දාතබ්බො’’ති සම්පටිච්ඡිතබ්බං. ‘‘බහිසීමට්ඨො’’ති වුත්තෙ ‘‘න දාතබ්බො’’ති පටික්ඛිපිතබ්බං. කස්මාති චෙ? ‘‘න, භික්ඛවෙ, නිස්සීමෙ ඨිතස්ස සෙනාසනං ගාහෙතබ්බං, යො ගාහෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (චූළව. 318) වචනතොති.

අථ ‘‘දුවඞ්ගසමන්නාගතෙ අන්තොසීමට්ඨෙ අසති එකඞ්ගසමන්නාගතො අන්තොසීමට්ඨො අත්ථී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘අත්ථී’’ති වුත්තෙ ‘‘සාධු සුට්ඨු එතස්ස දාතබ්බො’’ති සම්පටිච්ඡිතබ්බං. කථං විඤ්ඤායතීති චෙ? ‘‘බහූපකාරතං ගුණවිසිට්ඨතඤ්ච සල්ලක්ඛෙන්තොති භණ්ඩාගාරිකස්ස බහූපකාරතං ධම්මකථිකාදීනං ¶ ගුණවිසිට්ඨතඤ්ච සල්ලක්ඛෙන්තො’’ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. පාචිත්තිය 3.119-121) එකෙකඞ්ගවසෙන ආගතත්තා විඤ්ඤායති. ‘‘අන්තොසීමට්ඨො එකඞ්ගසමන්නාගතොපි නත්ථි, බහිසීමට්ඨොව අත්ථී’’ති වුත්තෙ ‘‘ආගන්ත්වා අන්තොසීමෙ ඨිතස්ස දාතබ්බො’’ති වත්තබ්බො. කස්මාති චෙ? ‘‘අසම්පත්තානම්පි උපචාරසීමං පවිට්ඨානං අන්තෙවාසිකාදීසු ගණ්හන්තෙසු දාතබ්බමෙවා’’ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 379) වචනතො විඤ්ඤායති.

සචෙ ¶ පන එකඞ්ගයුත්තභාවෙන වා දුවඞ්ගයුත්තභාවෙන වා සමානා ද්වෙ තයො භික්ඛූ අන්තොසීමායං විජ්ජමානා භවෙය්යුං, කස්ස දාතබ්බොති? වඩ්ඪතරස්සාති. කථං විඤ්ඤායතීති චෙ? ‘‘න ච, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝිකං යථාවුඩ්ඪං පටිබාහිතබ්බං, යො පටිබාහෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (චූළව. 311) වචනතොති. සචෙ පන අන්තොසීමායං එකඞ්ගයුත්තො වා දුවඞ්ගයුත්තො වා භික්ඛු නත්ථි, සබ්බෙව ආවාසිකා බාලා අබ්යත්තා, එවං සති කස්ස දාතබ්බොති? යො තං විහාරං ආගච්ඡති ආගන්තුකො භික්ඛු, සො චෙ ලජ්ජී හොති පෙසලො බහුස්සුතො සික්ඛාකාමො, සො තෙහි ආවාසිකෙහි භික්ඛූහි අඤ්ඤත්ථ අගමනත්ථං සඞ්ගහං කත්වා සො ආවාසො දාතබ්බො.

අයමත්ථො කථං ජානිතබ්බොති චෙ? ‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතරස්මිං ආවාසෙ සම්බහුලා භික්ඛූ විහරන්ති බාලා අබ්යත්තා, තෙ න ජානන්ති උපොසථං වා උපොසථකම්මං වා පාතිමොක්ඛං වා පාතිමොක්ඛුද්දෙසං වා. තත්ථ අඤ්ඤො භික්ඛු ආගච්ඡති බහුස්සුතො ආගතාගමො ධම්මධරො විනයධරො මාතිකාධරො පණ්ඩිතො බ්යත්තො මෙධාවී ලජ්ජී කුක්කුච්චකො සික්ඛාකාමො, තෙහි, භික්ඛවෙ, භික්ඛූහි සො භික්ඛු සඞ්ගහෙතබ්බො අනුග්ගහෙතබ්බො උපලාපෙතබ්බො උපට්ඨාපෙතබ්බො චුණ්ණෙන මත්තිකාය දන්තකට්ඨෙන මුඛොදකෙන. නො චෙ සඞ්ගණ්හෙය්යුං අනුග්ගණ්හෙය්යුං උපලාපෙය්යුං උපට්ඨාපෙය්යුං චුණ්ණෙන මත්තිකාය දන්තකට්ඨෙන මුඛොදකෙන, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 163) සම්මාසම්බුද්ධෙන පඤ්ඤත්තත්තා, අට්ඨකථායඤ්ච (මහාව. අට්ඨ. 163) ‘‘සඞ්ගහෙතබ්බොති ‘සාධු, භන්තෙ, ආගතත්ථ, ඉධ භික්ඛා සුලභා සූපබ්යඤ්ජනං අත්ථි, වසථ අනුක්කණ්ඨමානා’ති එවං පියවචනෙන සඞ්ගහෙතබ්බො, පුනප්පුනං තථාකරණවසෙන අනුග්ගහෙතබ්බො, ‘ආම වසිස්සාමී’ති පටිවචනදාපනෙන ¶ උපලාපෙතබ්බො. අථ වා චතූහි පච්චයෙහි සඞ්ගහෙතබ්බො චෙව අනුග්ගහෙතබ්බො ච, පියවචනෙන උපලාපෙතබ්බො, කණ්ණසුඛං ආලපිතබ්බොති අත්ථො, චුණ්ණාදීහි උපට්ඨාපෙතබ්බො. ආපත්ති දුක්කටස්සාති සචෙ සකලොපි සඞ්ඝො න කරොති, සබ්බෙසං දුක්කටං. ඉධ නෙව ථෙරා, න දහරා ¶ මුච්චන්ති, සබ්බෙහි වාරෙන උපට්ඨාතබ්බො, අත්තනො වාරෙ අනුපට්ඨහන්තස්ස ආපත්ති. තෙන පන මහාථෙරානං පරිවෙණසම්මජ්ජනදන්තකට්ඨදානාදීනි න සාදිතබ්බානි. එවම්පි සති මහාථෙරෙහි සායංපාතං උපට්ඨානං ආගන්තබ්බං. තෙන පන තෙසං ආගමනං ඤත්වා පඨමතරං මහාථෙරානං උපට්ඨානං ගන්තබ්බං. සචස්ස සද්ධිංචරා භික්ඛූ උපට්ඨාකා අත්ථි, ‘මය්හං උපට්ඨාකා අත්ථි, තුම්හෙ අප්පොස්සුක්කා විහරථා’ති වත්තබ්බං. අථාපිස්ස සද්ධිං චරා නත්ථි, තස්මිංයෙව පන විහාරෙ එකො වා ද්වෙ වා වත්තසම්පන්නා වදන්ති ‘මය්හං ථෙරස්ස කත්තබ්බං කරිස්සාම, අවසෙසා ඵාසු විහරන්තූ’ති, සබ්බෙසං අනාපත්තී’’ති වුත්තත්තා. එවං තාදිසං බහිසීමතො අන්තොසීමමාගතං ලජ්ජීපෙසලබහුස්සුතසික්ඛාකාමභූතං භික්ඛුං අන්තොසීමාය ධුවනිවාසත්ථාය ඵාසුකං ආවාසං අනුට්ඨාපනීයං කත්වා දාතබ්බොති විඤ්ඤායති.

නනු ච ‘‘න, භික්ඛවෙ, නිස්සීමෙ ඨිතස්ස සෙනාසනං ගාහෙතබ්බං, යො ගාහෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (චූළව. 318) භගවතා වුත්තං, අථ කස්මා නිස්සීමතො ආගතස්ස ධුවවාසත්ථාය විහාරො දාතබ්බොති? වුච්චතෙ – ‘‘නිස්සීමෙ ඨිතස්සා’’ති ඉදං අනාදරෙ සාමිවචනං, තස්මා නිස්සීමෙ ඨිතංයෙව සෙනාසනං න ගාහෙතබ්බන්ති අත්ථො දට්ඨබ්බො, න නිස්සීමෙ ඨිතස්ස තස්ස භික්ඛුස්ස අන්තොසීමං පවිට්ඨස්සපි සෙනාසනං න ගාහෙතබ්බන්ති අත්ථො, තස්මා පුබ්බෙ බහිසීමායං ඨිතෙපි ඉදානි අන්තොසීමං පවිට්ඨකාලතො පට්ඨාය චතුපච්චයභාගො ලබ්භති. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං ¶ (මහාව. අට්ඨ. 379) ‘‘අසුකවිහාරෙ කිර බහුං චීවරං උප්පන්නන්ති සුත්වා යොජනන්තරිකවිහාරතොපි භික්ඛූ ආගච්ඡන්ති, සම්පත්තසම්පත්තානං ඨිතට්ඨානතො පට්ඨාය දාතබ්බ’’න්ති. අන්තොසීමට්ඨෙසු පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතුං අසක්කොන්තෙසු යත්ථ පාතිමොක්ඛුද්දෙසකො අත්ථි, සො ආවාසො ගන්තබ්බො හොති. අන්තොවස්සෙපි පාතිමොක්ඛුද්දෙසකෙන විනා වස්සං වසිතුං න ලභති. යත්ථ පාතිමොක්ඛුද්දෙසකො අත්ථි, තත්ථ ගන්ත්වා වස්සං වසිතබ්බං, තස්මා බහිසීමතො ආගතොපි ලජ්ජීපෙසලබහුස්සුතසික්ඛාකාමභික්ඛු සඞ්ගහෙතබ්බො හොති. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා –

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතරස්මිං ආවාසෙ තදහුපොසථෙ සම්බහුලා භික්ඛූ විහරන්ති බාලා අබ්යත්තා, තෙ න ජානන්ති උපොසථං වා උපොසථකම්මං වා පාතිමොක්ඛං වා පාතිමොක්ඛුද්දෙසං වා. තෙහි, භික්ඛවෙ, භික්ඛූහි එකො භික්ඛු සාමන්තා ආවාසා සජ්ජුකං පාහෙතබ්බො ‘ගච්ඡාවුසො සංඛිත්තෙන වා විත්ථාරෙන වා පාතිමොක්ඛං පරියාපුණිත්වා ආගච්ඡා’ති. එවඤ්චෙතං ලභෙථ, ඉච්චෙතං කුසලං. නො චෙ ලභෙථ, තෙහි, භික්ඛවෙ, භික්ඛූහි සබ්බෙහෙව යත්ථ ජානන්ති ¶ උපොසථං වා උපොසථකම්මං වා පාතිමොක්ඛං වා පාතිමොක්ඛුද්දෙසං වා, සො ආවාසො ගන්තබ්බො. නො චෙ ගච්ඡෙය්යුං, ආපත්ති දුක්කටස්ස. ඉධ පන, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතරස්මිං ආවාසෙ සම්බහුලා භික්ඛූ වස්සං වසන්ති බාලා අබ්යත්තා, තෙ න ජානන්ති උපොසථං වා උපොසථකම්මං වා පාතිමොක්ඛං වා පාතිමොක්ඛුද්දෙසං වා. තෙහි, භික්ඛවෙ, භික්ඛූහි එකො භික්ඛු සාමන්තා ආවාසා සජ්ජුකං පාහෙතබ්බො ‘ගච්ඡාවුසො සංඛිත්තෙන වා විත්ථාරෙන වා පාතිමොක්ඛං පරියාපුණිත්වා ආගච්ඡා’ති. එවඤ්චෙතං ලභෙථ, ඉච්චෙතං කුසලං. නො චෙ ලභෙථ, එකො භික්ඛු සත්තාහකාලිකං ¶ පාහෙතබ්බො ‘ගච්ඡාවුසො සංඛිත්තෙන වා විත්ථාරෙන වා පාතිමොක්ඛං පරියාපුණිත්වා ආගච්ඡා’ති. එවඤ්චෙතං ලභෙථ, ඉච්චෙතං කුසලං. නො චෙ ලභෙථ, න, භික්ඛවෙ, තෙහි භික්ඛූහි තස්මිං ආවාසෙ වස්සං වසිතබ්බං, වසෙය්යුං චෙ, ආපත්ති දුක්කටස්සාති’’ (මහාව. 163).

එවං බහිසීමතො ආගතස්සපි සඞ්ඝස්ස උපකාරං කාතුං සක්කොන්තස්ස විසිට්ඨගුණයුත්තස්ස දාතබ්බභාවො විඤ්ඤායති, තස්මා ‘‘අම්හාකං ගණො න හොති, අම්හාකං වංසො පවෙණී න හොති, අම්හාකං සන්දිට්ඨසම්භත්තො න හොතී’’තිආදීනි වත්වා න පටික්ඛිපිතබ්බො. ගණාදිභාවො හි අප්පමාණං, යථාවුත්තබහූපකාරතාදිභාවොයෙව පමාණං. සාමග්ගිකරණතො පට්ඨාය හි සමානගණො හොති. තථා හි උක්ඛිත්තානුවත්තකානං ලද්ධිනානාසංවාසකානම්පි ලද්ධිවිස්සජ්ජනෙන තිවිධඋක්ඛෙපනීයකම්මකතානං කම්මනානාසංවාසකානම්පි ඔසාරණං කත්වා සාමග්ගිකරණෙන සංවාසො භගවතා අනුඤ්ඤාතො. අලජ්ජිං පන බහුස්සුතම්පි සඞ්ගහං කාතුං න වට්ටති. සො හි අලජ්ජීපරිසං වඩ්ඪාපෙති, ලජ්ජීපරිසං හාපෙති. භණ්ඩනකාරකං පන විහාරතොපි නික්කඩ්ඪිතබ්බං. තථා හි ‘‘භණ්ඩනකාරකකලහකාරකමෙව සකලසඞ්ඝාරාමතො නික්කඩ්ඪිතුං ලභති. සො හි පක්ඛං ලභිත්වා සඞ්ඝම්පි භින්දෙය්ය. අලජ්ජීආදයො පන අත්තනො වසනට්ඨානතොයෙව නික්කඩ්ඪිතබ්බා, සකලසඞ්ඝාරාමතො නික්කඩ්ඪිතුං න වට්ටතී’’ති අට්ඨකථායං (පාචි. අට්ඨ. 128) වුත්තං.

වුඩ්ඪාපචායනාදිසාමග්ගිරසරහිතං විසභාගපුග්ගලම්පි සඞ්ගහං කාතුං න ලභති. වුත්තඤ්හි ‘‘එවරූපෙන හි විසභාගපුග්ගලෙන එකවිහාරෙ වා එකපරිවෙණෙ වා වසන්තෙන අත්ථො නත්ථි, තස්මා සබ්බත්ථෙවස්ස නිවාසො වාරිතො’’ති (පාචි. අට්ඨ. 122), තස්මා ආවාසිකො වා හොතු ¶ ආගන්තුකො වා, සගණො වා හොතු අඤ්ඤගණො ¶ වා, බහුස්සුතසීලවන්තභූතො භික්ඛු සඞ්ගහෙතබ්බො. වුත්තඤ්හි භගවතා –

‘‘බහුස්සුතං ධම්මධරං, සප්පඤ්ඤං බුද්ධසාවකං;

නෙක්ඛං ජම්බොනදස්සෙව, කො තං නන්දිතුමරහති;

දෙවාපි නං පසංසන්ති, බ්රහ්මුනාපි පසංසිතො’’ති. (අ. නි. 4.6) –

අයං අන්තොසීමට්ඨෙන සඞ්ඝෙන බහූපකාරතාගුණවිසිට්ඨතාසඞ්ඛාතෙහි ගුණෙහි යුත්තස්ස සඞ්ඝභාරනිත්ථාරකස්ස භික්ඛුනො ඵාසුකං ආවාසං අනුට්ඨාපනීයං කත්වා දානෙ විනිච්ඡයො.

යදා පන සඞ්ඝත්ථෙරො ජරාදුබ්බලතාය වා රොගපීළිතතාය වා විවෙකජ්ඣාසයතාය වා ගණං අපරිහරිතුකාමො අඤ්ඤස්ස දාතුකාමො, අත්තනො අච්චයෙන වා කලහවිවාදාභාවමිච්ඡන්තො සද්ධිවිහාරිකාදීනං නිය්යාතෙතුකාමො හොති, තදා න අත්තනො ඉස්සරවතාය දාතබ්බං, අයං විහාරො සඞ්ඝිකො, තස්මා සඞ්ඝං සන්නිපාතාපෙත්වා තං කාරණං ආචික්ඛිත්වා බහූපකාරතාගුණවිසිට්ඨතායුත්තපුග්ගලො විචිනාපෙතබ්බො. තතො සඞ්ඝො චත්තාරි අගතිගමනානි අනුපගන්ත්වා භගවතො අජ්ඣාසයානුරූපං ලජ්ජීපෙසලබහුස්සුතසික්ඛාකාමභූතං පුග්ගලං විචිනිත්වා ‘‘අයං භික්ඛු ඉමස්ස විහාරස්ස අනුච්ඡවිකො’’ති ආරොචෙති. මහාථෙරස්සපි තමෙව රුච්චති, ඉච්චෙතං කුසලං. නො චෙ රුච්චති, අත්තනො භාරභූතං වුත්තප්පකාරඅඞ්ගවියුත්තං පුග්ගලං දාතුකාමො හොති. එවං සන්තෙ සඞ්ඝො ඡන්දාදිඅගතිං න ගච්ඡති, පුග්ගලොව ගච්ඡති, තස්මා සඞ්ඝස්සෙව අනුමතියා විහාරො දාතබ්බො.

සචෙ පන සඞ්ඝො යං කඤ්චි ආමිසං ලභිත්වා යථාවුත්තගුණවියුත්තස්ස භික්ඛුනො දාතුකාමො හොති, පුග්ගලො ¶ පන භගවතො අජ්ඣාසයානුරූපං වුත්තප්පකාරඅඞ්ගයුත්තභූතස්සෙව භික්ඛුස්ස දාතුකාමො, තදා පුග්ගලොපි සඞ්ඝපරියාපන්නොයෙවාති කත්වා ධම්මකම්මකාරකස්ස පුග්ගලස්සෙව අනුමතියා විහාරො දාතබ්බො, න සඞ්ඝානුමතියා. වුත්තඤ්හෙතං අට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 2.538-539) ‘‘සචෙ සඞ්ඝො කිඤ්චි ලභිත්වා ආමිසගරුකතාය න නිවාරෙති, එකො භික්ඛු නිවාරෙති, සොව භික්ඛු ඉස්සරො. සඞ්ඝිකෙසු හි කම්මෙසු යො ධම්මකම්මං කරොති, සොව ඉස්සරො’’ති. වුත්තඤ්හි –

‘‘ඡන්දා ¶ දොසා භයා මොහා;

යො ධම්මං අතිවත්තති;

නිහීයති තස්ස යසො;

කාළපක්ඛෙව චන්දිමා.

‘‘ඡන්දා දොසා භයා මොහා;

යො ධම්මං නාතිවත්තති;

ආපූරති තස්ස යසො;

සුක්කපක්ඛෙව චන්දිමා’’ති. (දී. නි. 3.246; අ. නි. 4.17-18; පාරි. 382, 386);

යදා පන ථෙරොපි කිඤ්චි අවත්වා යථාකම්මඞ්ගතො, සඞ්ඝොපි න කස්සචි විචාරෙති, එවං සඞ්ඝිකවිහාරෙ අභික්ඛුකෙ සුඤ්ඤෙ වත්තමානෙ තස්මිං දෙසෙ යෙන කෙනචි සාසනස්ස වුද්ධිමිච්ඡන්තෙන ආචරියෙන අන්තොසීමට්ඨකා භික්ඛූ එවං සමුස්සාහෙතබ්බා ‘‘මා තුම්හෙ ආයස්මන්තො එවං අකත්ථ, අන්තොසීමට්ඨකෙසු භික්ඛූසු බහූපකාරතාදියුත්තං පුග්ගලං විචිනථ, විචිනිත්වා ලභන්තා තස්ස පුග්ගලස්ස සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන ධුවවාසත්ථාය විහාරං අනුට්ඨාපනීයං කත්වා දෙථ, නො චෙ අන්තොසීමට්ඨකෙසු භික්ඛූසු අලත්ථ, අථ බහිසීමට්ඨකෙසු භික්ඛූසු විචිනථ. බහිසීමට්ඨකෙසු භික්ඛූසු විචිනිත්වා යථාවුත්තඅඞ්ගයුත්තපුග්ගලෙ ලබ්භමානෙ තං පුග්ගලං අන්තොසීමං පවෙසෙත්වා ¶ අන්තොසීමට්ඨකස්ස සඞ්ඝස්ස අනුමතියා ධුවවාසත්ථාය විහාරං සම්මන්නිත්වා අනුට්ඨාපනීයං කත්වා දෙථ. එවං කරොන්තා හි තුම්හෙ ආයස්මන්තො අප්පිච්ඡකථා-සන්තොසකථා-සල්ලෙඛකථා-පවිවිත්තකථාවීරියාරම්භකථා-සීලකථා-සමාධිකථා-පඤ්ඤාකථා-විමුත්තිකථා-විමුත්තිඤාණදස්සනකථාසඞ්ඛාතදසකථාවත්ථුසම්පන්නං පුග්ගලං උපනිස්සාය අස්සුතපුබ්බං ධම්මං සුණිස්සථ, සුතපුබ්බං ධම්මං පරියොදාපිස්සථ, කඞ්ඛං විනොදිස්සථ, දිට්ඨිං උජුං කරිස්සථ, චිත්තං පසාදෙස්සථ. යස්ස ලජ්ජිනො පෙසලස්ස බහුස්සුතස්ස සික්ඛාකාමස්ස භික්ඛුනො භික්ඛං අනුසික්ඛමානා සද්ධාය වඩ්ඪිස්සන්ති, සීලෙන වඩ්ඪිස්සන්ති, සුතෙන වඩ්ඪිස්සන්ති, චාගෙන වඩ්ඪිස්සන්ති, පඤ්ඤාය වඩ්ඪිස්සන්තී’’ති. වුත්තඤ්හෙතං විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 1.14) ‘‘කතමො උපනිස්සයගොචරො දසකථාවත්ථුගුණසමන්නාගතො කල්යාණමිත්තො, යං නිස්සාය අස්සුතං සුණාති, සුතං පරියොදපෙති, කඞ්ඛං විතරති, දිට්ඨිං උජුං කරොති, චිත්තං පසාදෙති. යස්ස වා අනුසික්ඛමානො සද්ධාය වඩ්ඪති, සීලෙන වඩ්ඪති, සුතෙන වඩ්ඪති ¶ , චාගෙන වඩ්ඪති, පඤ්ඤාය වඩ්ඪති, අයං වුච්චති උපනිස්සයගොචරො’’ති. එවං සමුස්සාහෙත්වා ධම්මකථං කත්වා අන්තොසීමට්ඨකසඞ්ඝෙනෙව ධුවවාසවිහාරො දාපෙතබ්බොති.

එවං ජිනසාසනස්ස, වඩ්ඪිකාමො සුපෙසලො;

අකාසි පඤ්ඤවා භික්ඛු, සුට්ඨු ආවාසනිච්ඡයන්ති.

ඉති විනයසඞ්ගහසංවණ්ණනාභූතෙ විනයාලඞ්කාරෙ

විහාරවිනිච්ඡයකථාලඞ්කාරො.