📜

32. ගරුකාපත්තිවුට්ඨානවිනිච්ඡයකථා

පටිච්ඡන්නපරිවාසකථා

236. එවං ¶ චොදනාදිවිනිච්ඡයං කථෙත්වා ඉදානි ගරුකාපත්තිවුට්ඨානවිනිච්ඡයං කථෙතුං ‘‘ගරුකාපත්තිවුට්ඨාන’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ ගරු අලහුකං පටිකරණං එතිස්සා ආපත්තියාති ගරුකා, ආපජ්ජිතබ්බාති ආපත්ති, ගරුකා ච සා ආපත්ති ¶ චාති ගරුකාපත්ති, වුට්ඨහතෙ වුට්ඨානං, ගරුකාපත්තියා වුට්ඨානං ගරුකාපත්ති වුට්ඨානං. කිං තං? සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තිතො පරිසුද්ධභාවො. තෙනාහ ‘‘පරිවාසමානත්තාදීහි විනයකම්මෙහි ගරුකාපත්තිතො වුට්ඨාන’’න්ති. කිඤ්චාපි චතුබ්බිධො පරිවාසො, අප්පටිච්ඡන්නපරිවාසො පන ඉධ නාධිප්පෙතොති ආහ ‘‘තිවිධො පරිවාසො’’ති. තථා හි වුත්තං සමන්තපාසාදිකායං (චූළව. අට්ඨ. 75) ‘‘තත්ථ චතුබ්බිධො පරිවාසො – අප්පටිච්ඡන්නපරිවාසො පටිච්ඡන්නපරිවාසො සුද්ධන්තපරිවාසො සමොධානපරිවාසොති. තෙසු ‘යො සො, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤොපි අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බො ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ආකඞ්ඛති පබ්බජ්ජං, ආකඞ්ඛති උපසම්පදං, තස්ස චත්තාරො මාසෙ පරිවාසො දාතබ්බො’ති එවං මහාඛන්ධකෙ (මහාව. 86) වුත්තො තිත්ථියපරිවාසො අප්පටිච්ඡන්නපරිවාසො නාම. තත්ථ යං වත්තබ්බං, තං වුත්තමෙව. අයං පන ඉධ අනධිප්පෙතො’’ති. ඉතො පරං අට්ඨකථායං වුත්තනයෙනෙව සුවිඤ්ඤෙය්යොති තස්මා දුබ්බිඤ්ඤෙය්යට්ඨානෙයෙව වණ්ණයිස්සාම.

237. එවං යො යො ආපන්නො හොති, තස්ස තස්ස නාමං ගහෙත්වා කම්මවාචා කාතබ්බාති එතෙන පාළියං සබ්බසාධාරණවසෙන ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, අයං ඉත්ථන්නාමො භික්ඛූ’’ති ච ‘‘යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො’’ති ච ආගතෙපි කම්මවාචාභණනකාලෙ තථා අභණිත්වා ‘‘අයං බුද්ධරක්ඛිතො භික්ඛූ’’ති ච ‘‘ඉමස්ස බුද්ධරක්ඛිතස්ස භික්ඛුනො’’ති ච එවං සකසකනාමං උද්ධරිත්වාව කම්මවාචා කාතබ්බාති දස්සෙති.

මාළකසීමායමෙව වත්තං සමාදාතබ්බං, න තතො බහි. කස්මා? ‘‘අඤ්ඤත්ථ කම්මවාචා අඤ්ඤත්ථ සමාදාන’’න්ති වත්තබ්බදොසප්පසඞ්ගතො. අසමාදින්නවත්තස්ස ආරොචනාසම්භවතො, මාළකසීමාය ¶ සන්නිපතිතානං භික්ඛූනං එකස්සපි අනාරොචනෙ සති රත්තිච්ඡෙදසම්භවතො ච. පරිවාසං සමාදියාමි, වත්තං සමාදියාමීති ඉමෙසු ද්වීසු පදෙසු එකෙකෙන වා උභොහි පදෙහි වා ¶ සමාදාතබ්බං. කථං විඤ්ඤායතීති චෙ? ‘‘එකපදෙනපි චෙත්ථ නික්ඛිත්තො හොති පරිවාසො, ද්වීහි පන සුනික්ඛිත්තොයෙව, සමාදානෙපි එසෙව නයො’’ති වක්ඛමානත්තා. සමාදියිත්වා තත්ථෙව සඞ්ඝස්ස ආරොචෙතබ්බං, න තත්ථ අනාරොචෙත්වා අඤ්ඤත්ථ ගන්තබ්බං. කස්මා? වුට්ඨිතාය පරිසාය පුන සන්නිපාතෙතුං දුක්කරත්තා, එකස්සපි භික්ඛුනො අනාරොචෙත්වා අරුණුට්ඨාපනෙ සති රත්තිච්ඡෙදකරත්තා.

ආරොචෙන්තෙන එවං ආරොචෙතබ්බන්ති සම්බන්ධො. ‘‘අහං භන්තෙ…පෙ… සඞ්ඝො ධාරෙතූ’’ති එත්තකමෙව වත්වා යාචනෙ විය ‘‘දුතියම්පි තතියම්පී’’ති අවුත්තත්තා අච්චායිකකරණෙ සති එකවාරං ආරොචිතෙපි උපපන්නමෙවාති දට්ඨබ්බං. වෙදියාමහං භන්තෙ, වෙදියතීති මං සඞ්ඝො ධාරෙතූති එත්ථ ‘‘වෙදියාමීති චිත්තෙන සම්පටිච්ඡිත්වා සුඛං අනුභවාමි, න තප්පච්චයා අහං දුක්ඛිතොති අධිප්පායො’’ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. චූළවග්ග 3.97) වුත්තං. එත්ථ ච ‘‘සුඛං වෙදෙමි වෙදන’’න්තිආදීසු විය පි-සද්දො අනුභවනත්ථො හොති. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. චූළවග්ග 97) පන ‘‘වෙදියාමීති ජානෙමි, චිත්තෙන සම්පටිච්ඡිත්වා සුඛං අනුභවාමි, න තප්පච්චයා අහං දුක්ඛිතොති අධිප්පායොති ලිඛිත’’න්ති වුත්තං. එත්ථ පන ‘‘දීපඞ්කරො ලොකවිදූ’’තිආදීසු විය ඤාණත්ථො අනුභවනත්ථො ච. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. චූළවග්ග 2.97) පන ‘‘වෙදියාමහන්ති ජානාපෙමහං, ආරොචෙමීති අත්ථො, අනුභවාමීතිපිස්ස අත්ථං වදන්ති. පුරිමං පන පසංසන්ති ආරොචනවචනත්තා’’ති. එත්ථ තු –

‘‘සම්පන්නං ¶ සාලිකෙදාරං, සුවා ඛාදන්ති බ්රාහ්මණ;

පටිවෙදෙමි තෙ බ්රහ්මෙ, න නං වාරෙතුමුස්සහෙ’’ති. –

ආදීසු විය ආරොචනත්ථොති දට්ඨබ්බො.

ආරොචෙත්වා…පෙ… නික්ඛිපිතබ්බන්ති දුක්කටපරිමොචනත්ථං වුත්තං. කෙචි පන ‘‘තදහෙව පුන වත්තං සමාදියිත්වා අරුණං උට්ඨාපෙතුකාමස්ස රත්තිච්ඡෙදපරිහාරත්ථම්පී’’ති වදන්ති. යස්ස මාළකෙ නාරොචිතං, තස්ස ආරොචෙත්වා නික්ඛිපිතබ්බං. යස්ස ආරොචිතං, තස්ස පුන ආරොචනකිච්චං නත්ථි, කෙවලං නික්ඛිපිතබ්බමෙව. ‘‘සභාගා භික්ඛූ වසන්තී’’ති වුත්තත්තා විසභාගානං වසනට්ඨානෙ වත්තං අසමාදියිත්වා බහි එව කාතුම්පි වට්ටතීති දට්ඨබ්බං. ද්වෙ ලෙඩ්ඩුපාතෙ ¶ අතික්කමිත්වාති ඉදං විහාරෙ භික්ඛූනං සජ්ඣායාදිසද්දසවනූපචාරවිජහනත්ථං වුත්තං, මහාමග්ගතො ඔක්කම්මාති ඉදං මග්ගපටිපන්නානං භික්ඛූනං සවනූපචාරාතික්කමනත්ථං, ගුම්බෙන වාතිආදි දස්සනූපචාරවිජහනත්ථං. සොපි කෙනචි කම්මෙන පුරෙඅරුණෙ එව ගච්ඡතීති ඉමිනා ආරොචනාය කතාය සබ්බෙසු භික්ඛූසු බහිවිහාරං ගතෙසුපි ඌනෙගණෙචරණදොසො වා විප්පවාසදොසො වා න හොති ආරොචනත්ථත්තා සහවාසස්සාති දස්සෙති. තෙනාහ ‘‘අයඤ්චා’’තිආදි. අනික්ඛිත්තවත්තෙන අන්තොඋපචාරගතානං සබ්බෙසම්පි ආරොචෙතබ්බා. ‘‘අයං නික්ඛිත්තවත්තස්ස පරිහාරො’’ති වුත්තං, තත්ථ නික්ඛිත්තවත්තස්සාති වත්තං නික්ඛිපිත්වා පරිවසන්තස්සාති අත්ථො. අයං පනෙත්ථ ථෙරස්ස අධිප්පායො – වත්තං නික්ඛිපිත්වා පරිවසන්තස්ස උපචාරගතානං සබ්බෙසං ආරොචනකිච්චං නත්ථි, දිට්ඨරූපානං සුතසද්දානං ආරොචෙතබ්බං, අදිට්ඨඅසුතානම්පි අන්තොද්වාදසහත්ථගතානං ආරොචෙතබ්බං. ඉදං වත්තං නික්ඛිපිත්වා පරිවසන්තස්ස ලක්ඛණන්ති. ථෙරස්සාති මහාපදුමත්ථෙරස්ස.

238. කුක්කුච්චවිනොදනත්ථායාති ඉමෙසු පටිච්ඡන්නදිවසප්පමාණෙන පරිවසිතදිවසෙසු ‘‘සියුං නු ඛො තිවිධරත්තිච්ඡෙදකාරණයුත්තානි ¶ කානිචි දිවසානි, එවං සති අපරිපුණ්ණපරිවාසදිවසත්තා න මානත්තාරහො භවෙය්ය, අසති ච මානත්තාරහභාවෙ මානත්තං දින්නම්පි අදින්නංයෙව භවෙය්ය, එවඤ්ච සති ආපන්නාපත්තිතො වුට්ඨානං න භවෙය්යා’’ති ඉමස්ස විනයකුක්කුච්චස්ස විනොදනත්ථාය. එකෙන වා ද්වීහි වා තීහි වා දිවසෙහි අධිකතරානි දිවසානි පරිවසිත්වා නනු චායං පරිවුත්ථපරිවාසො, තස්මානෙන මානත්තමෙව යාචිතබ්බං, අථ කස්මා වත්තං සමාදියිත්වා මානත්තං යාචිතබ්බන්ති ආහාති චොදනං මනසි කරොන්තෙන වුත්තං ‘‘අයඤ්හි වත්තෙ සමාදින්නෙ’’තිආදි. හි යස්මා අයං භික්ඛු වත්තෙ සමාදින්නෙ එව මානත්තාරහො හොති, න අසමාදින්නෙ, ඉති තස්මා වත්තං සමාදියිත්වා මානත්තං යාචිතබ්බන්ති සම්බන්ධො. නනු ච කම්මවාචායං ‘‘සො පරිවුත්ථපරිවාසො සඞ්ඝං මානත්තං යාචති’’ඉච්චෙව වුත්තං, න වුත්තං ‘‘සමාදින්නවත්තො’’ති, අථ කස්මා ‘‘වත්තෙ සමාදින්නෙ එව මානත්තාරහො හොතී’’ති වුත්තන්ති චොදනං සන්ධායාහ ‘‘නික්ඛිත්තවත්තෙන පරිවුත්ථත්තා’’ති. යස්මා අයං භික්ඛු නික්ඛිත්තවත්තෙන හුත්වා පරිවුත්ථො හොති, නො අනික්ඛිත්තවත්තෙන, තස්මා නික්ඛිත්තවත්තෙන හුත්වා පරිවුත්ථත්තා අයං භික්ඛු වත්තෙ සමාදින්නෙ එව මානත්තාරහො හොති, නො අසමාදින්නෙති යොජනා. තථා හි වුත්තං ‘‘අනික්ඛිත්තවත්තස්ස පන පුන සමාදානකිච්චං නත්ථි. සො හි පටිච්ඡන්නදිවසාතික්කමෙනෙව මානත්තාරහො හොති, තස්මා තස්ස මානත්තං දාතබ්බමෙවා’’ති.

චතූහි ¶ පඤ්චහි වා භික්ඛූහි සද්ධින්ති ඌනෙගණෙචරණදොසා විමුච්චනත්ථං. පරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස පරික්ඛෙපතොතිආදි කිඤ්චාපි පාළියං නත්ථි, අථ ඛො අට්ඨකථාචරියානං වචනෙන තථා එව පටිපජ්ජිතබ්බන්ති ච වුත්තං. ‘‘අත්ථිභාවං සල්ලක්ඛෙත්වාති ද්වාදසහත්ථෙ උපචාරෙ සල්ලක්ඛෙත්වා, අනික්ඛිත්තවත්තානං උපචාරසීමාය ආගතභාවං සල්ලක්ඛෙත්වා ¶ සහවාසාදිකං වෙදිතබ්බන්ති ච වුත්තං. ‘නික්ඛිපන්තෙන ආරොචෙත්වා නික්ඛිපිතබ්බං පයොජනං අත්ථී’ති ච වුත්තං, න පන තං පයොජනං දස්සිත’’න්ති වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. චූළවග්ග 97) වුත්තං, වත්තභෙදදුක්කටා මුච්චනපයොජනං හොතීති වෙදිතබ්බං.

239. අබ්භානං කාතුං න වට්ටතීති කතම්පි අකතමෙව හොතීති අත්ථො. ‘‘තෙනාපි වත්තං සමාදියිත්වා ආරොචෙත්වා අබ්භානං යාචිතබ්බ’’න්ති වුත්තත්තා අබ්භානයාචනත්ථං මානත්තස්ස සමාදියනකාලෙපි ආරොචෙතබ්බමෙව. පුබ්බෙ මානත්තචාරිතකාලෙ ආරොචිතමෙවාති අනාරොචෙත්වා අබ්භානං න යාචිතබ්බන්ති විඤ්ඤායති. එවං මානත්තයාචනකාලෙපි පරිවාසං සමාදියිත්වා ආරොචෙතබ්බමෙවාති දට්ඨබ්බං.

240. චිණ්ණමානත්තො භික්ඛු අබ්භෙතබ්බොති චිණ්ණමානත්තස්ස ච අබ්භානාරහස්ස ච නින්නානාකරණත්තා වුත්තං. අඤ්ඤථා ‘‘අබ්භානාරහො අබ්භෙතබ්බො’’ති වත්තබ්බං සියා. උක්ඛෙපනීයකම්මකතොපි අත්තනො ලද්ධිග්ගහණවසෙන සභාගභික්ඛුම්හි සති තස්ස අනාරොචාපෙතුං න ලභති.

‘‘අනන්තරායිකස්ස පන අන්තරායිකසඤ්ඤාය ඡාදයතො අච්ඡන්නාවා’’ති පාඨො. අවෙරිභාවෙන සභාගො අවෙරිසභාගො. ‘‘සභාගසඞ්ඝාදිසෙසං ආපන්නස්ස පන සන්තිකෙ ආවි කාතුං න වට්ටතී’’ති පසඞ්ගතො ඉධෙව පකාසිතං. ලහුකෙසු පටික්ඛෙපො නත්ථි. තත්ථ ඤත්තියා ආවි කත්වා උපොසථං කාතුං අනුඤ්ඤාතත්තා ලහුකසභාගං ආවි කාතුං වට්ටතීති. සභාගසඞ්ඝාදිසෙසං පන ඤත්තියා ආරොචනං න වට්ටතීති කිර. ‘‘තස්ස සන්තිකෙ තං ආපත්තිං පටිකරිස්සතීති (මහාව. 171) වුත්තත්තා ලහුකස්සෙවායං සමනුඤ්ඤාතා. න හි සක්කා සුද්ධස්ස එකස්ස සන්තිකෙ සඞ්ඝාදිසෙසස්ස ¶ පටිකරණං කාතු’’න්ති ලිඛිතං. ලහුකෙසුපි සභාගං ආවි කාතුං න වට්ටතීති. තස්මා එව හි ඤත්තියා ආවිකරණං අනුඤ්ඤාතං, ඉතරථා තං නිරත්ථකං සියා. අඤ්ඤමඤ්ඤාරොචනස්ස වට්ටති, තතො න වට්ටතීති දීපනත්ථමෙව ඤත්තියා ආවිකරණමනුඤ්ඤාතං ¶ , තෙනෙව ඉධ ‘‘සභාගසඞ්ඝාදිසෙසං ආපන්නස්සා’’තිආදි වුත්තං, අයමත්ථො ‘‘එත්තාවතා තෙ ද්වෙ නිරාපත්තිකා හොන්ති, තෙසං සන්තිකෙ සෙසෙහි සභාගාපත්තියො දෙසෙතබ්බා’’ති වචනෙන කඞ්ඛාවිතරණියම්පි (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) පකාසිතොව. සඞ්ඝාදිසෙසං පන ඤත්තියා ආරොචෙත්වා උපොසථං කාතුං වට්ටති. තස්සා ඤත්තියා අයමත්ථො – යදා සුද්ධං භික්ඛුං පස්සිස්සති, තස්ස සන්තිකෙ අඤ්ඤමඤ්ඤාරොචනවසෙන පටිකරිස්සති, එවං පටිකතෙ ‘‘න ච, භික්ඛවෙ, සාපත්තිකෙන පාතිමොක්ඛං සොතබ්බං, යො සුණෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (චූළව. 386) වුත්තාපත්තිතො මොක්ඛො හොති, තස්මා ‘‘ගරුකං වා හොතු ලහුකං වා, ඤත්තියා ආවි කාතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං. උභොසු නයෙසු යුත්තතරං ගහෙතබ්බං. ‘‘නාමඤ්චෙව ආපත්ති චාති තෙන තෙන වීතික්කමෙනාපන්නාපත්ති ආපත්ති. නාමන්ති තස්සා ආපත්තියා නාම’’න්ති ලිඛිතං. ආරොචෙත්වා නික්ඛිපිතබ්බන්ති එත්ථ ආරොචනං වත්තභෙදදුක්කටපරිහරණප්පයොජනන්ති වෙදිතබ්බං.

‘‘සතියෙව අන්තරායෙ අන්තරායිකසඤ්ඤී ඡාදෙති, අච්ඡන්නා හොති. අන්තරායිකස්ස පන අන්තරායිකසඤ්ඤාය වා අනන්තරායිකසඤ්ඤාය වා ඡාදයතො අච්ඡන්නාවා’’තිපි පාඨො. අවෙරීති හිතකාමො. උද්ධස්තෙ අරුණෙති උට්ඨිතෙ අරුණෙ. සුද්ධස්ස සන්තිකෙති සභාගසඞ්ඝාදිසෙසං අනාපන්නස්ස සන්තිකෙ. වත්ථුන්ති අසුචිමොචනාදිවීතික්කමං. සුක්කවිස්සට්ඨීති වත්ථු චෙව ගොත්තඤ්චාති ‘‘සුක්කවිස්සට්ඨී’’ති ඉදං අසුචිමොචනලක්ඛණස්ස වීතික්කමස්ස පකාසනතො ¶ වත්ථු චෙව හොති, සජාතියසාධාරණවිජාතියවිනිවත්තසභාවාය සුක්කවිස්සට්ඨියා එව පකාසනතො ගොත්තඤ්ච හොතීති අත්ථො. ගං තායතීති හි ගොත්තං. සඞ්ඝාදිසෙසොති නාමඤ්චෙව ආපත්ති චාති සඞ්ඝාදිසෙසොති තෙන තෙන වීතික්කමෙන ආපන්නස්ස ආපත්තිනිකායස්ස නාමපකාසනතො නාමඤ්චෙව හොති, ආපත්තිසභාවතො ආපත්ති ච.

සුද්ධස්සාති සභාගසඞ්ඝාදිසෙසං අනාපන්නස්ස, තතො වුට්ඨිතස්ස වා. අඤ්ඤස්මින්ති සුද්ධන්තපරිවාසවසෙන ආපත්තිවුට්ඨානතො අඤ්ඤස්මිං ආපත්තිවුට්ඨානෙ. පටිච්ඡාදියිත්ථාති පටිච්ඡන්නා. කා සා? ආපත්ති. දිවසාදීහි පරිච්ඡින්දිත්වා වසනං පරිවාසො. කො සො? විනයකම්මකරණං. පටිච්ඡන්නාය ආපත්තියා පරිවාසො පටිච්ඡන්නපරිවාසො.

පටිච්ඡන්නපරිවාසකථා නිට්ඨිතා.

සුද්ධන්තපරිවාසකථා

242. සුජ්ඣනං ¶ සුද්ධො, කො සො? ආපත්තිවිගමො. අමති ඔසානභාවං ගච්ඡතීති අන්තො, සුද්ධො අන්තො යස්ස පරිවාසස්සාති සුද්ධන්තො, සුද්ධන්තො ච සො පරිවාසො චාති සුද්ධන්තපරිවාසො, සුද්ධකාලං පරියන්තං කත්වා අසුද්ධකාලප්පමාණෙන පරිච්ඡින්දිත්වා කතපරිවාසො.

සුද්ධන්තපරිවාසකථා නිට්ඨිතා.

ඔධානසමොධානපරිවාසකථා

243. සමොධීයතෙ සමොධානං, නානාකාලිකා නානාවත්ථුකා ආපත්තියො අග්ඝාදිවසෙන සමොධානං එකීකරණං ¶ , සමොධානෙත්වා කතො පරිවාසො සමොධානපරිවාසොති විග්ගහො. කම්මවාචායං ‘‘පටිකස්සිතො සඞ්ඝෙන ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු අන්තරා සම්බහුලානං ආපත්තීනං අප්පටිච්ඡන්නානං මූලායපටිකස්සනා, ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති එත්ථ ගත්යත්ථධාතුයා කම්මනි ච නයනත්ථධාතුයා කම්මනි ච තදත්ථසම්පදානෙ ච විභත්තිපරිණාමෙ චාති ඉමෙසු චතූසු ඨානෙසු ආයාදෙසස්ස වුත්තත්තා, පටිපුබ්බකසධාතුයා ච නයනත්ථත්තා ‘‘මූලායා’’ති ඉදං ‘‘පටිකස්සිතො’’ති එත්ථ කම්මං, තස්මා ‘‘පටිකස්සිතො…පෙ… මූලාය’’ ඉති එත්තකමෙව භවිතබ්බං, න ‘‘මූලායපටිකස්සනා’’ති එවං මඤ්ඤමානා සද්දවිදුනො ‘‘පටිකස්සනා’’ති ඉදං අධිකන්ති වා වදෙය්යුං මක්ඛෙය්යුං වා, න පනෙතං වත්තබ්බං. නවපාඨෙසුයෙව අයං පාඨො සද්දලක්ඛණයුත්තො වා අයුත්තො වාති චින්තෙතබ්බො, න පන පාළියට්ඨකථාදිතො ආගතෙසු පොරාණපාඨෙසු. තෙසු පන කථං යොජියමානො අයං පාඨො සද්දයුත්තියා ච අත්ථයුත්තියා ච සමන්නාගතො භවෙය්යාති යොජනාකාරොයෙව චින්තෙතබ්බො. අයඤ්ච පාඨො පොරාණපාළිපාඨොව, තස්මා ‘‘මූලායපටිකස්සනා’’ති ඉදං කරණවසෙන විපරිණාමෙත්වා ‘‘මූලායපටිකස්සනාය පටිකස්සිතො’’ති යොජෙතබ්බං.

කථං පනෙතස්ස පොරාණපාඨභාවො ජානිතබ්බොති? පකරණෙ ආගතත්තා. වුත්තඤ්හි විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. චූළවග්ග 2.102) ‘‘පාළියං පටිකස්සිතො සඞ්ඝෙන උදායි භික්ඛු අන්තරා එකිස්සා ආපත්තියා…පෙ… මූලායපටිකස්සනාති ඉදං කරණවසෙන විපරිණාමෙත්වා ¶ මූලායපටිකස්සනාය පටිකස්සිතොති යොජෙතබ්බ’’න්ති. අථ වා ‘‘මූලාය පටිකස්සනා මූලායපටිකස්සනා’’ති අලුත්තසමාසවසෙන උත්තරපදෙන සමාසං කත්වා සඞ්ඝෙන ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු අන්තරා සම්බහුලානං ආපත්තීනං ¶ අප්පටිච්ඡන්නානං හෙතු පටිකස්සිතො. සා මූලායපටිකස්සනා ඛමති සඞ්ඝස්සාති යොජෙතබ්බං. තථා හි වුත්තං තත්ථෙව (වි. වි. ටී. චූළවග්ග 2.102) ‘‘අථ වා මූලායපටිකස්සනා ඛමති සඞ්ඝස්සාති උත්තරපදෙන සහ පච්චත්තවසෙනෙව යොජෙතුම්පි වට්ටතී’’ති.

තං දෙන්තෙන පඨමං මූලාය පටිකස්සිත්වා පච්ඡාපරිවාසො දාතබ්බොති එත්ථ තං ඔධානසමොධානපරිවාසං දෙන්තෙන පඨමං තං භික්ඛුං මූලාය පටිකස්සිත්වා මූලදිවසෙ ආකඩ්ඪිත්වා තස්ස අන්තරාපත්තියා සමොධානපරිවාසො දාතබ්බොති අත්ථො. යථා කිං විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. චූළවග්ග 2.102) ‘‘උදායිං භික්ඛුං අන්තරා එකිස්සා ආපත්තියා…පෙ… මූලාය පටිකස්සිත්වාති එත්ථ අන්තරා එකිස්සා ආපත්තියා හෙතුභූතාය උදායිං භික්ඛුං මූලාය පටිකස්සිත්වා මූලදිවසෙ ආකඩ්ඪිත්වා තස්සා අන්තරාපත්තියා සමොධානපරිවාසං දෙතූති යොජනා’’ති වුත්තං. මහාසුමත්ථෙරවාදෙ ආවිකාරාපෙත්වා විස්සජ්ජෙතබ්බොති තස්ස අතෙකිච්ඡභාවං තෙනෙව සඞ්ඝස්ස පාකටං කාරෙත්වා ලජ්ජීගණතො වියොජනවසෙන විස්සජ්ජෙතබ්බොති අත්ථො.

ඔධානසමොධානපරිවාසකථා නිට්ඨිතා.

අග්ඝසමොධානපරිවාසකථා

244. අග්ඝෙන අග්ඝවසෙන අරහවසෙන සමොධානං අග්ඝසමොධානං, ආපන්නාසු සම්බහුලාසු ආපත්තීසු යා ආපත්තියො චිරතරප්පටිච්ඡන්නායො, තාසං අග්ඝෙන සමොධාය තාසං රත්තිපරිච්ඡෙදවසෙන අවසෙසානං ඌනතරප්පටිච්ඡන්නානං ආපත්තීනං පරිවාසො දීයති, අයං වුච්චති අග්ඝසමොධානො ¶ . සතං ආපත්තියොති කායසංසග්ගාදිවසෙන එකදිවසෙ ආපන්නා සතං ආපත්තියො. දසසතන්ති සහස්සආපත්තියො. රත්තිසතං ඡාදයිත්වානාති යොජෙතබ්බං. ‘‘අග්ඝසමොධානො නාම සභාගවත්ථුකායො සම්බහුලා ආපත්තියො ආපන්නස්ස බහුරත්තිං පටිච්ඡාදිතාපත්තියං නික්ඛිපිත්වා දාතබ්බො, ඉතරො නානාවත්ථුකානං වසෙනාති අයමෙතෙසං විසෙසො’’ති වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. චූළවග්ග 102) වුත්තං.

අග්ඝසමොධානපරිවාසකථා නිට්ඨිතා.

246. ලිඞ්ගපරිවත්තනකකථායං ¶ යදි කස්සචි භික්ඛුනො ඉත්ථිලිඞ්ගං පාතු භවෙය්ය, කිං තෙන පුන උපජ්ඣා ගහෙතබ්බා, පුන උපසම්පදා කාතබ්බා, කිං භික්ඛූපසම්පදාතො පට්ඨාය වස්සගණනා කාතබ්බා, උදාහු ඉතො පට්ඨායාති පුච්ඡාය සති තං පරිහරිතුමාහ ‘‘සචෙ’’තිආදි. එවං සන්තෙ සා භික්ඛුනී භික්ඛූනං මජ්ඣෙයෙව වසිතබ්බං භවෙය්යාති චොදනං සන්ධායාහ ‘‘අප්පතිරූප’’න්තිආදි. එවං සන්තෙ භික්ඛුභූතකාලෙ ආපජ්ජිතාපත්තියො කථං කාතබ්බාති චොදනං මනසි කත්වා ආහ ‘‘යා දෙසනාගාමිනියො වා’’තිආදි. තත්ථ භික්ඛූනං භික්ඛුනීහි සාධාරණාති සඤ්චරිත්තාදයො. අසාධාරණාති සුක්කවිස්සට්ඨිආදයො. හොතු භගවතො අනුඤ්ඤාතවසෙන ලිඞ්ගෙ පරිවත්තෙ අසාධාරණාපත්තීහි වුට්ඨිතභාවො, පුන පකතිලිඞ්ගෙ උප්පන්නෙ පුන ආපත්ති සියාති ආසඞ්කං පරිහරිතුං ‘‘පුන පකතිලිඞ්ගෙ’’තිආදි වුත්තං. ඉදානි තමත්ථං පාළියා සාධෙතුං ‘‘වුත්තඤ්චෙත’’න්තිආදිමාහ. තස්සත්ථො පඨමපාරාජිකවණ්ණනාය ටීකාසු (සාරත්ථ. ටී. 2.69; වජිර. ටී. පාරාජික 69) වුත්තනයෙනෙව දට්ඨබ්බො, ඉධ පන ගරුකාපත්තිවුට්ඨානකථාභූතත්තා සායෙව කථා වුච්චතෙ.

247. තත්ථ ¶ භික්ඛුනීහි සාධාරණාය පටිච්ඡන්නාය ආපත්තියාති සඤ්චරිත්තාදිආපත්තියා, හෙත්වත්ථෙ චෙතං කරණවචනං. පරිවසන්තස්සාති අනාදරෙ සාමිවචනං. පක්ඛමානත්තමෙව දාතබ්බං, න පුන පරිවාසො දාතබ්බො භික්ඛුනිභාවෙ අපරිවාසාරහත්තාති අධිප්පායො. මානත්තං චරන්තස්සාති අනාදරෙයෙව සාමිවචනං, ඡාරත්තමානත්තෙ ආචිණ්ණෙයෙව පරිවත්තති, පුන පක්ඛමානත්තමෙව දාතබ්බන්ති. තෙන වක්ඛති ‘‘සචෙ චිණ්ණමානත්තස්සා’’තිආදි. අකුසලවිපාකෙ පරික්ඛීණෙති පුරිසින්ද්රියස්ස අන්තරධානං සන්ධාය වුත්තං. ඉත්ථින්ද්රියපතිට්ඨානං පන කුසලවිපාකමෙව. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං ‘‘උභයම්පි අකුසලෙන අන්තරධායති, කුසලෙන පටිලබ්භතී’’ති. ඡාරත්තං මානත්තමෙව දාතබ්බං, න පරිවාසො දාතබ්බො, න වා පක්ඛමානත්තං දාතබ්බං.

‘‘අයං පන විසෙසො’’ති වත්වා තං විසෙසං දස්සෙතුමාහ ‘‘සචෙ’’තිආදි. පරිවාසදානං නත්ථි, ඡාරත්තං මානත්තමෙව දාතබ්බං. කස්මා? භික්ඛුනිකාලෙ පටිච්ඡන්නත්තා. භික්ඛුකාලෙ ඡන්නායෙව හි ආපත්ති පරිවාසාරහා හොති, නො භික්ඛුනිකාලෙති අයමෙතාසං විසෙසො. පක්ඛමානත්තං චරන්තියාති අනාදරෙ සාමිවචනං, පක්ඛමානත්තෙ ආචිණ්ණෙයෙවාති අත්ථො. තථා හි වක්ඛති ‘‘චිණ්ණමානත්තායා’’තිආදි. ඡාරත්තං මානත්තං චරන්තස්සාතිආදි වුත්තනයමෙව.

පරිවාසවිනිච්ඡයකථා

ඉදානි ¶ සඞ්ඝාදිසෙසාපත්ති යස්මා සාවසෙසගරුකාපත්ති හොති සතෙකිච්ඡා, තස්මා යථා නාම රොගාතුරො පුග්ගලො කිඤ්චි අත්තනො හිතසුඛකාරණං කාතුං න සක්කොති, තමෙනං කාරුණිකො තිකිච්ඡකො කරුණාසඤ්චොදිතො තිකිච්ඡං කත්වා ගෙලඤ්ඤතො වුට්ඨාපෙත්වා ¶ හිතසුඛං ජනෙති, එවං සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තිසමඞ්ගී පුග්ගලො ආණාවීතික්කමන්තරායිකභාවතො සග්ගමොක්ඛමග්ගං සොධෙතුං න සක්කොති, තමෙනං මහාකාරුණිකො භගවා මහාකරුණාය සඤ්චොදිතමානසො අනෙකෙහි නයෙහි ආපත්තිතො වුට්ඨානං කත්වා සග්ගමොක්ඛසුඛෙ පතිට්ඨපෙති, භගවතො අධිප්පායඤ්ඤුනො අට්ඨකථාචරියාපි අනෙකෙහි කාරණෙහි භගවතො වචනස්ස අත්ථං පකාසෙත්වා විසුද්ධකාමානං නයං දෙන්ති, තථා ටීකාචරියාදයොපි. එවං දින්නෙ පන නයෙ යොනිසො මනසි කාතුං සක්කොන්තා පණ්ඩිතා යථානුසිට්ඨං පටිපජ්ජන්ති, අසක්කොන්තා අඤ්ඤථා අත්ථං ගහෙත්වා න යථානුසිට්ඨං පටිපජ්ජන්ති, තෙසං දිට්ඨානුගතිං අනුගච්ඡන්තා සිස්සාදයොපි තථෙව කරොන්ති, තස්මා භගවතො වචනඤ්ච පුබ්බෙනාපරං සංසන්දිත්වා අට්ඨකථාටීකාදිවචනඤ්ච සම්මා තුලයිත්වා තථතො භගවතො අධිප්පායං ඤත්වා යථානුසිට්ඨං පටිපජ්ජන්තෙහි ගරුකාපත්තිතො වුට්ඨහනත්ථං යොගො කරණීයො.

තස්මා යදා භික්ඛූ ආගච්ඡන්ති විනයධරස්ස සන්තිකං ‘‘ගරුකාපත්තිවුට්ඨානං කරිස්සාමා’’ති, තදා විනයධරෙන ‘‘ත්වං කතරාපත්තිං ආපන්නො’’ති පුච්ඡිතබ්බො. ‘‘සඞ්ඝාදිසෙසං ආපන්නො’’ති වුත්තෙ ‘‘කතරසඞ්ඝාදිසෙස’’න්ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමං නාමා’’ති වුත්තෙ සුක්කවිස්සට්ඨියං මොචෙතුකාමචෙතනා, උපක්කමො, මුච්චනන්ති තීණි අඞ්ගානි. කායසංසග්ගෙ මනුස්සිත්ථී, ඉත්ථිසඤ්ඤිතා, කායසංසග්ගරාගො, තෙන රාගෙන වායාමො, හත්ථග්ගාහාදිසමාපජ්ජනන්ති පඤ්ච අඞ්ගානි. දුට්ඨුල්ලවාචායං මනුස්සිත්ථී, ඉත්ථිසඤ්ඤිතා, දුට්ඨුල්ලවාචස්සාදරාගො, තෙන රාගෙන ඔභාසනං, තඞ්ඛණවිජානනන්ති පඤ්ච අඞ්ගානි. අත්තකාමෙ මනුස්සිත්ථී, ඉත්ථිසඤ්ඤිතා, අත්තකාමපාරිචරියාය රාගො, තෙන රාගෙන වණ්ණභණනං, තඞ්ඛණවිජානනන්ති පඤ්ච අඞ්ගානි. සඤ්චරිත්තෙ යෙසු සඤ්චරිත්තං සමාපජ්ජති, තෙසං මනුස්සජාතිකතා ¶ , නාලංවචනීයතා, පටිග්ගණ්හනවීමංසනපච්චාහරණානීති පඤ්ච අඞ්ගානි. කුටිකාරෙ උල්ලිත්තාදීනං අඤ්ඤතරතා, හෙට්ඨිමපමාණසම්භවො, අදෙසිතවත්ථුකතා, පමාණාතික්කන්තතා, අත්තුද්දෙසිකතා, වාසාගාරතා, ලෙපඝටනාති සත්ත පමාණයුත්තාදීසු ඡධා අඞ්ගානි. විහාරකාරෙ තානියෙව ඡ අඞ්ගානි. දුට්ඨදොසෙ යං චොදෙති, තස්ස උපසම්පන්නොති සඞ්ඛ්යුපගමනං, තස්මිං සුද්ධසඤ්ඤිතා, යෙන පාරාජිකෙන චොදෙති ¶ , තස්ස දිට්ඨාදිවසෙන අමූලකතා, චාවනාධිප්පායෙන සම්මුඛාචොදනා, තස්ස තඞ්ඛණවිජානනන්ති පඤ්ච අඞ්ගානි. අඤ්ඤභාගියෙ අඤ්ඤභාගියස්ස අධිකරණස්ස කඤ්චිදෙසං ලෙසමත්තං උපාදියනතා, පුරිමානි පඤ්චාති ඡ අඞ්ගානි. සඞ්ඝභෙදෙ භෙදාය පරක්කමනං, ධම්මකම්මෙන සමනුභාසනං, කම්මවාචාපරියොසානං, අප්පටිනිස්සජ්ජනන්ති චත්තාරි අඞ්ගානි. භෙදානුවත්තකෙ අඞ්ගෙසු යථා තත්ථ පරක්කමනං, එවං ඉධ අනුවත්තනන්ති චත්තාරි අඞ්ගානි. දුබ්බචෙ අඞ්ගෙසු යථා තත්ථ පරක්කමනං, එවං ඉධ අවචනීයකරණතාති චත්තාරි අඞ්ගානි. කුලදූසකෙ අඞ්ගෙසු යථා තත්ථ පරක්කමනං, එවං ඉධ ඡන්දාදීහි පාපනන්ති චත්තාරි අඞ්ගානි. ඉති ඉමානි අඞ්ගානි සොධෙත්වා සචෙ අඞ්ගපාරිපූරී හොති, ‘‘සඞ්ඝාදිසෙසො’’ති වත්තබ්බො. නො චෙ, ‘‘නායං සඞ්ඝාදිසෙසො, ථුල්ලච්චයාදීසු අඤ්ඤතරාපත්තී’’ති වත්වා ‘‘නායං වුට්ඨානගාමිනී, දෙසනාගාමිනී අයං ආපත්ති, තස්මා පතිරූපස්ස භික්ඛුස්ස සන්තිකෙ දෙසෙහී’’ති වත්වා දෙසාපෙතබ්බො.

අථ පන අනාපත්තිච්ඡායා පඤ්ඤායති, ‘‘අනාපත්තී’’ති වත්වා උය්යොජෙතබ්බා. සචෙ පන සඞ්ඝාදිසෙසච්ඡායා පඤ්ඤායති, ‘‘ත්වං ඉමං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා ඡාදෙසි, න ඡාදෙසී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘න ඡාදෙමී’’ති වුත්තෙ ‘‘තෙන හි ත්වං න පරිවාසාරහො, මානත්තාරහොව හොතී’’ති වත්තබ්බො. ‘‘ඡාදෙමී’’ති පන වුත්තෙ ‘‘දසසු ආකාරෙසු අඤ්ඤතරකාරණෙන ¶ ඡාදෙසි, උදාහු අඤ්ඤකාරණෙනා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘දසසු අඤ්ඤතරකාරණෙනා’’ති වුත්තෙ ‘‘එවම්පි මානත්තාරහො හොති, න පරිවාසාරහො’’ති වත්තබ්බො. අථ ‘‘අඤ්ඤකාරණෙනා’’ති වදති, එවං සන්තෙපි ‘‘ත්වං ආපත්තිආපන්නභාවං ජානන්තො පටිච්ඡාදෙසි, උදාහු අජානන්තො’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘අජානන්තො පටිච්ඡාදෙමී’’ති වුත්තෙ ච ‘‘ආපත්තිආපන්නභාවං සරන්තො පටිච්ඡාදෙසි, උදාහු විසරිත්වා පටිච්ඡාදෙසී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘විසරිත්වා පටිච්ඡාදෙමී’’ති වුත්තෙ ච ‘‘ආපත්තිආපන්නභාවෙ වෙමතිකො හුත්වා පටිච්ඡාදෙසි, උදාහු නිබ්බෙමතිකො හුත්වා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘වෙමතිකො හුත්වා’’ති වුත්තෙ ච ‘‘න ත්වං පරිවාසාරහො, මානත්තාරහොව හොතී’’ති වත්තබ්බො.

අථ ‘‘ජානන්තො පටිච්ඡාදෙමී’’ති වුත්තෙ ච ‘‘සරන්තො පටිච්ඡාදෙමී’’ති වුත්තෙ ච ‘‘නිබ්බෙමතිකො හුත්වා පටිච්ඡාදෙමී’’ති වුත්තෙ ච ‘‘ත්වං පරිවාසාරහො’’ති වත්තබ්බො. වුත්තඤ්හෙතං සමුච්චයක්ඛන්ධකෙ (චූළව. 144) ‘‘සො එවං වදති ‘යායං, ආවුසො, ආපත්ති ජානපටිච්ඡන්නා, ධම්මිකං තස්සා ආපත්තියා පරිවාසදානං, ධම්මත්තා රුහති. යා ච ඛ්වායං, ආවුසො, ආපත්ති අජානප්පටිච්ඡන්නා, අධම්මිකං තස්සා ආපත්තියා පරිවාසදානං, අධම්මත්තා න ¶ රුහති. එකිස්සා, ආවුසො, ආපත්තියා භික්ඛු මානත්තාරහො’’’ති ච, ‘‘සො එවං වදති ‘යායං ආපත්ති සරමානපටිච්ඡන්නා, ධම්මිකං තස්සා ආපත්තියා පරිවාසදානං, ධම්මත්තා රුහති. යා ච ඛ්වායං ආපත්ති අසරමානපටිච්ඡන්නා, අධම්මිකං තස්සා ආපත්තියා පරිවාසදානං, අධම්මත්තා න රුහති. එකිස්සා, ආවුසො, ආපත්තියා භික්ඛු මානත්තාරහො’’’ති ච, ‘‘සො එවං වදති ‘යායං, ආවුසො, ආපත්ති නිබ්බෙමතිකපටිච්ඡන්නා, ධම්මිකං තස්සා ආපත්තියා පරිවාසදානං, ධම්මත්තා රුහති. යා ච ඛ්වායං, ආවුසො, ආපත්ති ¶ වෙමතිකපටිච්ඡන්නා, අධම්මිකං තස්සා ආපත්තියා පරිවාසදානං, අධම්මත්තා න රුහති. එකිස්සා, ආවුසො, ආපත්තියා භික්ඛුමානත්තාරහො’’’ති ච.

එවං පරිවාසාරහභාවං පකාසෙත්වා ‘‘අයං භික්ඛු පරිවාසාරහො, තීසු පරිවාසෙසු කතරපරිවාසාරහො’’ති චින්තෙත්වා ‘‘භික්ඛු ත්වං කති ආපත්තියො ඡාදෙසී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘එකං ආපත්ති’’න්ති වා ‘‘ද්වෙ තීණි තතුත්තරි වා ආපත්තියො ඡාදෙමී’’ති වා වුත්තෙ ‘‘කතීහං ත්වං ආපත්තිං පටිච්ඡාදෙසී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘එකාහමෙවාහං පටිච්ඡාදෙමී’’ති වා ‘‘ද්වීහං තීහං තතුත්තරි වා පටිච්ඡාදෙමී’’ති වා වුත්තෙ ‘‘යාවතීහං පටිච්ඡාදෙසි, තාවතීහං ත්වං පටිවසිස්සසී’’ති වත්තබ්බො. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා ‘‘යාවතීහං ජානං පටිච්ඡාදෙති, තාවතීහං තෙන භික්ඛුනා අකාමා පරිවත්ථබ්බ’’න්ති. තතො ‘‘අයං භික්ඛු ආපත්තිපරියන්තං ජානාති, තස්මා පටිච්ඡන්නපරිවාසාරහො’’ති (පාරා. 442) ඤත්වා තදනුරූපා කම්මවාචා කාතබ්බා.

එත්ථ ච ආපත්තිපරියන්තපුච්ඡනං කම්මවාචාකරණත්ථමෙව හොති, රත්තිපරියන්තපුච්ඡනං පන තදත්ථඤ්චෙව සුද්ධන්තපරිවාසස්ස අනනුරූපභාවදස්සනත්ථඤ්ච හොති. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං (චුළව. අට්ඨ. 102) ‘‘සො දුවිධො චූළසුද්ධන්තො මහාසුද්ධන්තොති, දුවිධොපි චෙස රත්තිපරිච්ඡෙදං සකලං වා එකච්චං වා අජානන්තස්ස ච අසරන්තස්ස ච තත්ථ වෙමතිකස්ස ච දාතබ්බො. ආපත්තිපරියන්තං පන ‘අහං එත්තකා ආපත්තියො ආපන්නො’ති ජානාතු වා, මා වා, අකාරණමෙත’’න්ති. තතො තස්ස භික්ඛුනො නිසීදනට්ඨානං ජානිතබ්බං. දුවිධඤ්හි නිසීදනට්ඨානං අනික්ඛිත්තවත්තෙන නිසීදිතබ්බට්ඨානං, නික්ඛිත්තවත්තෙන නිසීදිතබ්බට්ඨානන්ති.

තත්ථ ¶ අප්පභික්ඛුකෙ විහාරෙ සභාගභික්ඛූනං වසනට්ඨානෙ උපචාරසීමාපරිච්ඡින්නො අන්තොවිහාරො අනික්ඛිත්තවත්තෙන නිසීදිතබ්බට්ඨානං හොති. උපචාරසීමං අතික්කම්ම මහාමග්ගතො ඔක්කම්ම ¶ ගුම්බවතිපටිච්ඡන්නට්ඨානං නික්ඛිත්තවත්තෙන නිසීදිතබ්බට්ඨානං හොති. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං (චූළව. අට්ඨ. 102) ‘‘සචෙ අප්පභික්ඛුකො විහාරො හොති, සභාගා භික්ඛූ වසන්ති, වත්තං අනික්ඛිපිත්වා විහාරෙයෙව රත්තිපරිග්ගහො කාතබ්බො. අථ න සක්කා සොධෙතුං, වුත්තනයෙනෙව වත්තං නික්ඛිපිත්වා පච්චූසසමයෙ එකෙන භික්ඛුනා සද්ධිං මානත්තවණ්ණනායං වුත්තනයෙනෙව උපචාරසීමං අතික්කමිත්වා මහාමග්ගා ඔක්කම්ම පටිච්ඡන්නට්ඨානෙ නිසීදිත්වා අන්තොඅරුණෙයෙව වුත්තනයෙනෙව වත්තං සමාදියිත්වා තස්ස භික්ඛුනො පරිවාසො ආරොචෙතබ්බො’’ති. ‘‘මානත්තවණ්ණනායං වුත්තනයෙනෙවා’’ති ච ‘‘සචෙ අප්පභික්ඛුකො විහාරො හොති, සභාගා භික්ඛූ වසන්ති, වත්තං අනික්ඛිපිත්වා අන්තොවිහාරෙයෙව රත්තියො ගණෙතබ්බා. අථ න සක්කා සොධෙතුං, වුත්තනයෙනෙව වත්තං නික්ඛිපිත්වා පච්චූසසමයෙ චතූහි පඤ්චහි වා භික්ඛූහි සද්ධිං පරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස පරික්ඛෙපතො, අපරික්ඛිත්තස්ස පරික්ඛෙපාරහට්ඨානතො ද්වෙ ලෙඩ්ඩුපාතෙ අතික්කමිත්වා මහාමග්ගතො ඔක්කම්ම ගුම්බෙන වා වතියා වා පටිච්ඡන්නට්ඨානෙ නිසීදිතබ්බ’’න්ති (වි. සඞ්ග. අට්ඨ. 238) ඉදං වචනං සන්ධාය වුත්තං.

තත්ථ අප්පභික්ඛුකො විහාරො හොතීති ඉදං බහුභික්ඛුකෙ විහාරෙ අඤ්ඤෙ භික්ඛූ ගච්ඡන්ති, අඤ්ඤෙ භික්ඛූ ආගච්ඡන්ති, තස්මා රත්තිච්ඡෙදවත්තභෙදකාරණානි සොධෙතුං දුක්කරත්තා වුත්තං. වක්ඛති හි ‘‘අථ න සක්කා සොධෙතු’’න්ති. සභාගා භික්ඛූ වසන්තීති ඉදං විසභාගානං වෙරීභික්ඛූනං සන්තිකෙ වත්තං ආරොචෙන්තො පකාසෙතුකාමො හොති ¶ , තස්මා වුත්තං. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං (චූළව. අට්ඨ. 102; වි. සඞ්ග. අට්ඨ. 236) ‘‘තස්මා අවෙරිසභාගස්ස සන්තිකෙ ආරොචෙතබ්බා. යො පන විසභාගො හොති සුත්වා පකාසෙතුකාමො, එවරූපස්ස උපජ්ඣායස්සපි සන්තිකෙ නාරොචෙතබ්බා’’ති, තස්මා විසභාගානං වසනට්ඨානෙ වත්තං අසමාදියිත්වා බහියෙව කාතුම්පි වට්ටතීති දට්ඨබ්බං. විහාරෙයෙවාති අන්තොඋපචාරසීමායමෙව. වක්ඛති හි ‘‘අථ න සක්කා…පෙ… උපචාරසීමං අතික්කමිත්වා’’ති. රත්තිපරිග්ගහො කාතබ්බොති රත්තිගණනා කාතබ්බා. වුත්තඤ්හි මානත්තවණ්ණනායං ‘‘රත්තියො ගණෙතබ්බා’’ති. අථ න සක්කා සොධෙතුන්ති බහුභික්ඛුකත්තා වා විහාරස්ස විසභාගානං වසනට්ඨානත්තා වා රත්තිච්ඡෙදවත්තාභෙදකාරණානිපි සොධෙතුං න සක්කා. වත්තං නික්ඛිපිත්වාති පරිවාසවත්තං නික්ඛිපිත්වා. පච්චූසසමයෙති පච්ඡිමයාමකාලෙ අරුණොදයතො පුරෙතරමෙව. තථා හි වක්ඛති ‘‘අන්තොඅරුණෙයෙව වුත්තනයෙන වත්තං සමාදියිත්වා තස්ස භික්ඛුනො පරිවාසො ආරොචෙතබ්බො’’ති. එකෙන භික්ඛුනා සද්ධින්ති විප්පවාසරත්තිච්ඡෙදවිමුච්චනත්ථං විනා පකතත්තෙන සභික්ඛුකආවාසඅභික්ඛුකඅනාවාසගමනසඞ්ඛාතවත්තභෙදවිමුච්චනත්ථඤ්ච ¶ වුත්තං. තථා හි වුත්තං ‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා අභික්ඛුකො අනාවාසො ගන්තබ්බො අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා’’ති (චූළව. 76).

මානත්තවණ්ණනායං වුත්තනයෙනාති ‘‘පරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස පරික්ඛෙපතො, අපරික්ඛිත්තස්ස පරික්ඛෙපාරහට්ඨානතො ද්වෙ ලෙඩ්ඩුපාතෙ අතික්කමිත්වා’’ති වුත්තනයෙන. යදි එවං විසමමිදං නයදස්සනං, පරික්ඛෙපපරික්ඛෙපාරහට්ඨානෙ එව හි උපචාරසීමා හොති, කස්මා තත්ථ උපචාරසීමතො ද්වෙලෙඩ්ඩුපාතාතික්කමො වුත්තො, ඉධ පන උපචාරසීමාතික්කමො එවාති ¶ ? සච්චං, තථාපි විහාරෙ භික්ඛූනං සජ්ඣායාදිසද්දසවනසබ්භාවතො සුවිදූරාතික්කමො වුත්තො, ඉධ පන උපචාරසීමතො අතික්කමමත්තොපි අතික්කමොයෙවාති කත්වා වුත්තො. බුද්ධමතඤ්ඤුනො හි අට්ඨකථාචරියා. තථා හි වුත්තං වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. චූළවග්ග 97) ‘‘පරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස පරික්ඛෙපතොතිආදි කිඤ්චාපි පාළියං නත්ථි, අථ ඛො අට්ඨකථාචරියානං වචනෙන තථා එව පටිපජ්ජිතබ්බන්ති ච වුත්ත’’න්ති.

මානත්තවණ්ණනායං චතූහි පඤ්චහි වා භික්ඛූහි සද්ධින්ති ඉදං පන ඌනෙගණෙචරණරත්තිච්ඡෙදවිමුච්චනත්ථං වුත්තං. ද්වෙ ලෙඩ්ඩුපාතෙ අතික්කමිත්වාතිආදි අඤ්ඤෙසං භික්ඛූනං සවනූපචාරදස්සනූපචාරවිජහනත්ථං වුත්තං. තෙනෙවාහ ටීකාචරියො ‘‘ද්වෙ ලෙඩ්ඩුපාතෙ අතික්කමිත්වාති ඉදං විහාරෙ භික්ඛූනං සජ්ඣායාදිසද්දසවනූපචාරවිජහනත්ථං වුත්තං, ‘මහාමග්ගතො ඔක්කම්මාති ඉදං මග්ගපටිපන්නානං භික්ඛූනං සවනූපචාරවිජහනත්ථං, ගුම්බෙන වාතිආදි දස්සනූපචාරවිජහනත්ථ’’න්ති. තස්මා යථාවුත්තං දුවිධං ඨානං පරිවසන්තමානත්තචාරිකභික්ඛූහි නිසීදිතබ්බට්ඨානං හොති. තෙසු ච යදි අන්තොවිහාරෙයෙව නිසීදිත්වා පරිවසති, උපචාරසීමගතානං සබ්බෙසං භික්ඛූනං ආරොචෙතබ්බං හොති. අථ බහිඋපචාරසීමායං, දිට්ඨරූපානං සුතසද්දානං ආරොචෙතබ්බං. අදිට්ඨඅසුතානම්පි අන්තොද්වාදසහත්ථගතානං ආරොචෙතබ්බමෙව. වුත්තඤ්හි වජිරබුද්ධිටීකායං ‘‘වත්තං නික්ඛිපිත්වා වසන්තස්ස උපචාරසීමගතානං සබ්බෙසං ආරොචනකිච්චං නත්ථි, දිට්ඨරූපානං සුතසද්දානං ආරොචෙතබ්බං. අදිට්ඨඅස්සුතානම්පි අන්තොද්වාදසහත්ථගතානං ආරොචෙතබ්බං. ඉදං වත්තං නික්ඛිපිත්වා වසන්තස්ස ලක්ඛණන්ති වුත්ත’’න්ති. ඉදඤ්ච වත්තං අනික්ඛිපිත්වා වසන්තස්ස අන්තොවිහාරෙයෙව රත්තිපරිග්ගහස්ස ච නික්ඛිපිත්වා වසන්තස්ස උපචාරසීමං අතික්කමිත්වා වත්තසමාදානස්ස ච අට්ඨකථායං වුත්තත්තා වුත්තං. උපචාරො පන ¶ අන්තොසීමාය ¶ ඨිතානං සකලඋපචාරසීමා හොති, බහිඋපචාරසීමාය ඨිතානං ද්වාදසහත්ථමත්තං. තෙනෙව හි උද්දෙසභත්තාදිසඞ්ඝලාභො යදි අන්තොසීමාය උප්පජ්ජති, සීමට්ඨකසඞ්ඝස්ස හොති. යදි බහිසීමායං, ද්වාදසහත්ථබ්භන්තරෙ පත්තභික්ඛූනං, තස්මා උපචාරවසෙනපි එස අත්ථො විඤ්ඤායති. තථා හි වුත්තං වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. චූළවග්ග 97) ‘‘අත්ථිභාවං සල්ලක්ඛෙත්වාති ද්වාදසහත්ථෙ උපචාරෙ සල්ලක්ඛෙත්වා අනික්ඛිත්තවත්තානං උපචාරසීමාය ආගතභාවං සල්ලක්ඛෙත්වා සහවාසාදිකං වෙදිතබ්බන්ති ච වුත්ත’’න්ති.

එවං අනික්ඛිත්තවත්තානං හුත්වා පරිවසන්තානං අන්තොවිහාරෙයෙව වසනස්ස, නික්ඛිත්තවත්තානං හුත්වා පරිවසන්තානං විහාරතො බහි ද්වෙ ලෙඩ්ඩුපාතෙ අතික්කමිත්වා වසනස්ස ච අට්ඨකථාදීසු පකරණෙසු ආගතත්තා තථාගතනයො පකරණාගතනයො හොති. ඉදානි පන ආචරියා අනික්ඛිත්තවත්තස්ස ච රත්තිච්ඡෙදවත්තභෙදදොසෙ පරිහරිතුං අතිදුක්කරත්තා, නික්ඛිත්තවත්තස්ස ච දෙවසිකං පච්චූසසමයෙ බහිසීමගමනස්ස දුක්ඛත්තා, වාළසරීසපාදිපරිසයස්ස ච ආසඞ්කිතබ්බභාවතො රත්තිච්ඡෙදවත්තභෙදපරිහරණවසෙන ලක්ඛණපාරිපූරිමෙව මනසි කරොන්තා නික්ඛිත්තවත්තාපි සමානා අන්තොවිහාරෙයෙව පරිවාසවසනඤ්ච මානත්තචරණඤ්ච කරොන්ති.

එකච්චෙ ආචරියා බහිඋපචාරසීමායං පතිරූපට්ඨානෙ පකතත්තානං භික්ඛූනං වසනසාලං කාරාපෙත්වා පාරිවාසිකභික්ඛූනං නිපජ්ජනමඤ්චං සබ්බතො ඡන්නපරිච්ඡින්නං සද්වාරබන්ධනං සුගුත්තං කාරාපෙත්වා තං පදෙසං වතියා පරික්ඛිපාපෙත්වා සායන්හසමයෙ තත්ථ ගන්ත්වා උපට්ඨාකසාමණෙරාදයො නිවත්තාපෙත්වා පුරිමයාමෙ වා මජ්ඣිමයාමෙ වා සමන්තතො සද්දඡිජ්ජනකාලෙ පකතත්තභික්ඛූ සාලායං නිපජ්ජාපෙත්වා පාරිවාසිකභික්ඛූ ¶ වත්තං සමාදාපෙත්වා ආරොචාපෙත්වා අත්තනො අත්තනො මඤ්චකෙසු නිපජ්ජාපෙත්වා පච්ඡිමයාමකාලෙ උට්ඨාපෙත්වා අරුණෙ උට්ඨිතෙ ආරොචාපෙත්වා වත්තං නික්ඛිපාපෙන්ති. එස නයො පකරණෙසු අනාගතත්තා ආචරියානං මතෙන කතත්තා ආචරියනයො නාම. එස නයොපි යථාරුතතො පකරණෙසු අනාගතොපි පකරණානුලොමවසෙන රත්තිච්ඡෙදවත්තභෙදදොසෙ පරිහරිත්වා ලජ්ජිපෙසලෙහි බහුස්සුතෙහි සික්ඛාකාමෙහි විනයෙ පකතඤ්ඤූහි විචාරිතො සමානො සුන්දරො පසත්ථොව හොති, තස්මා ‘‘අනුලොමනයො’’තිපි වත්තුං වට්ටති.

නනු ච අනික්ඛිත්තවත්තානංයෙව අන්තොවිහාරෙ වසනං අට්ඨකථායං වුත්තං, අථ කස්මා නික්ඛිත්තවත්තාපි සමානා වසන්තීති? සච්චං, තත්ථ පන අප්පභික්ඛුකත්තා සභාගභික්ඛූනං වසනට්ඨානත්තා ¶ ච රත්තිච්ඡෙදවත්තභෙදදොසෙ ච පරිහරිතුං සක්කුණෙය්යභාවතො සකලරත්තින්දිවම්පි වත්තං අනික්ඛිපිත්වා වසනං වුත්තං, ඉධ පන තථා අසක්කුණෙය්යභාවතො දිවා වත්තං නික්ඛිපිත්වා රත්තියං සමාදියන්තො ආගන්තුකානං අනාගමනකාලභාවතො, සද්දඡිජ්ජනකාලභාවතො ච රත්තිච්ඡෙදාදිදොසෙ පරිහරිතුං සක්කුණෙය්යත්තා තදනුලොමොයෙව හොතීති මන්ත්වා ආචරියා එවං කරොන්තීති දට්ඨබ්බං.

එවං හොතු, බහිඋපචාරසීමාය වසන්තානං පටිච්ඡන්නට්ඨානෙ නිසීදනමෙව අට්ඨකථායං වුත්තං, න පකතත්තසාලාකරණමඤ්චකරණාදීනි, අථ කස්මා එතානි කරොන්තීති? සච්චං, තථාපි පකතත්තසාලාකරණං පාරිවාසිකානං භික්ඛූනං පකතත්තෙහි භික්ඛූහි විප්පවාසරත්තිච්ඡෙදවත්තභෙදදොසපරිහරණත්ථං, තං ‘‘තයො ඛො, උපාලි, පාරිවාසිකස්ස භික්ඛුනො රත්තිච්ඡෙදා සහවාසො, විප්පවාසො, අනාරොචනා’’ති වුත්තපාඨං ¶ (චූළව. 83) අනුලොමෙති. මඤ්චකරණං සහවාසරත්තිච්ඡෙදවත්තභෙදදොසපරිහරණත්ථං, තං ‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා පකතත්තෙන භික්ඛුනා සද්ධිං එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වත්ථබ්බං, න එකච්ඡන්නෙ අනාවාසෙ වත්ථබ්බං, න එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වා අනාවාසෙ වා වත්ථබ්බ’’න්ති වුත්තපාඨඤ්ච (චූළව. 81) යථාවුත්තපාඨඤ්ච අනුලොමෙති. ආදි-සද්දෙන සායන්හසමයෙ ගමනාදීනි සඞ්ගණ්හාති. තෙසු අට්ඨකථායං පච්චූසසමයෙ ගමනෙ එව වුත්තෙපි සායන්හසමයෙ ගමනං රත්තිගමනස්ස බහුපරිස්සයත්තා පරිස්සයවිනොදනත්ථං, තං ‘‘අන්තරායතො පරිමුච්චනත්ථාය ගන්තබ්බමෙවා’’ති වුත්තං අට්ඨකථාපාඨං (චූළව. අට්ඨ. 76) අනුලොමෙති. උපට්ඨාකසාමණෙරාදීනං නිවත්තාපනං අනුපසම්පන්නෙන සහසෙය්යසඞ්කානිවත්තනත්ථං, තං ‘‘යො පන භික්ඛු අනුපසම්පන්නෙන සහසෙය්යං කප්පෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති වුත්තං මාතිකාපාඨං (පාචි. 49) අනුලොමෙති. පුරිමයාමෙ වා මජ්ඣිමයාමෙ වා සමන්තතො සද්දඡිජ්ජනකාලෙ පකතත්තභික්ඛූ සාලායං නිපජ්ජාපෙත්වා පාරිවාසිකභික්ඛූනං වත්තසමාදාපනං අඤ්ඤභික්ඛූනං සද්දසවනවිවජ්ජනත්ථං, තං අනාරොචනරත්තිච්ඡෙදදොසපරිහරණත්ථං, තං යථාවුත්තරත්තිච්ඡෙදපාඨං අනුලොමෙති.

නනු ච අට්ඨකථායං අන්තොඅරුණෙයෙව වත්තසමාදාපනං වුත්තං, අථ කස්මා ‘‘පුරිමයාමමජ්ඣිමයාමෙසූ’’ති වුත්තන්ති? නායං දොසො, හිය්යොඅරුණුග්ගමනතො පට්ඨාය හි යාව අජ්ජඅරුණුග්ගමනා එකො රත්තින්දිවො අජ්ජඅරුණස්ස අන්තො නාම, අජ්ජඅරුණතො පට්ඨාය පච්ඡාකාලො අරුණස්ස බහි නාම, තස්මා පුරිමමජ්ඣිමයාමෙසු කතවත්තසමාදානම්පි අරුණොදයතො ¶ පුරෙ කතත්තා අන්තොඅරුණෙ කතංයෙව හොති. වත්තං අසමාදියිත්වා නිපජ්ජනෙ ච සති නිද්දාවසෙන අරුණුග්ගමනකාලං අජානිත්වා වත්තසමාදානං අතික්කන්තං ¶ භවෙය්ය, තස්මා පුරෙතරමෙව සමාදානං කත්වා නිපජ්ජනං ඤායාගතං හොති, ‘‘අන්තොඅරුණෙයෙව වුත්තනයෙනෙව වත්තං සමාදියිත්වා’’ති වුත්තඅට්ඨකථාපාඨඤ්ච (චූළව. අට්ඨ. 102) අනුලොමෙති.

එවං හොතු, එවං සන්තෙපි කස්මා ‘‘ආරොචාපෙත්වා’’ති වුත්තං, නනු මාළකසීමායං සමාදින්නකාලෙයෙව වත්තමාරොචිතන්ති? සච්චං ආරොචිතං, අයං පන භික්ඛු දිවා වත්තං නික්ඛිපිත්වා නිසින්නො, ඉදානි සමාදින්නො, තස්මා මාළකසීමාය ආරොචිතම්පි පුන ආරොචෙතබ්බං හොති. ඉදම්පි ‘‘අන්තොඅරුණෙයෙව වුත්තනයෙනෙව වත්තං සමාදියිත්වා තස්ස භික්ඛුනො පරිවාසො ආරොචෙතබ්බො’’ති පාඨං (චූළව. අට්ඨ. 102) අනුලොමෙති. අථ ‘‘අත්තනො අත්තනො මඤ්චකෙසු නිපජ්ජාපෙත්වා’’ති කස්මා වුත්තං, නනු අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස මඤ්චෙසු නිපජ්ජමානාපි පකතත්තසාලතො නිබ්බොදකපතනට්ඨානතො බහි නිපජ්ජමානා සහවාසරත්තිච්ඡෙදදොසතො මුත්තායෙවාති? න පනෙවං දට්ඨබ්බං. න හි පාරිවාසිකො පකතත්තභික්ඛූහෙව එකච්ඡන්නෙ නිපන්නො සහවාසරත්තිච්ඡෙදප්පත්තො හොති, අථ ඛො අඤ්ඤමඤ්ඤම්පි හොතියෙව. වුත්තඤ්චෙතං සමන්තපාසාදිකායං (චූළව. අට්ඨ. 81) ‘‘සචෙ හි ද්වෙ පාරිවාසිකා එකතො වසෙය්යුං, තෙ අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස අජ්ඣාචාරං ඤත්වා අගාරවා වා විප්පටිසාරිනො වා හුත්වා පාපිට්ඨතරං වා ආපත්තිං ආපජ්ජෙය්යුං විබ්භමෙය්යුං වා, තස්මා නෙසං සහසෙය්යා සබ්බප්පකාරෙන පටික්ඛිත්තා’’ති. ‘‘පච්ඡිමයාමකාලෙ උට්ඨාපෙත්වා අරුණෙ උට්ඨිතෙ ආරොචාපෙත්වා වත්තං නික්ඛිපාපෙන්තී’’ති එත්ථ අරුණෙ අනුට්ඨිතෙයෙව වත්තනික්ඛිපනෙ කරියමානෙ රත්තිච්ඡෙදො හොති, සා රත්ති ගණනූපගා න හොති, තස්මා පඨමපරිච්ඡෙදෙ වුත්තං අරුණකථාවිනිච්ඡයං ඔලොකෙත්වා අරුණුග්ගමනභාවො සුට්ඨු ජානිතබ්බො.

‘‘ආරොචාපෙත්වා ¶ වත්තං නික්ඛිපාපෙතබ්බ’’න්ති වුත්තං. කස්මා ආරොචාපෙති, නනු සමාදින්නකාලෙයෙව ආරොචිතන්ති? සච්චං, තථාපි පාරිවාසිකවත්තසමාදානකාලෙ ආරොචිතෙසු භික්ඛූසු එකච්චෙ නික්ඛිපනකාලෙ ගච්ඡන්ති, අඤ්ඤෙ ආගච්ඡන්ති, එවං පරිසසඞ්කමනම්පි සියා, තථා ච සති අභිනවාගතානං සබ්භාවා ආරොචෙතබ්බං හොති, අසති පන අභිනවාගතභික්ඛුම්හි ආරොචනකිච්චං නත්ථි. එවං සන්තෙපි ආරොචනෙ දොසාභාවතො පුන ආරොචනං ඤායාගතං හොති, මානත්තචරණකාලෙ පන සමාදානෙ ආරොචිතෙපි නික්ඛිපනෙ අවස්සං ආරොචෙතබ්බමෙව ¶ . කස්මා? දිවසන්තරභාවතො. ‘‘දෙවසිකං ආරොචෙතබ්බ’’න්ති (චූළව. අට්ඨ. 90) හි වුත්තං. එවං සන්තෙපි සායං සමාදානකාලෙ ආරොචෙස්සති, තස්මා නික්ඛිපනෙ ආරොචනකිච්චං නත්ථීති චෙ? න, සායං සමාදානකාලෙ එතෙ භික්ඛූ ආගච්ඡිස්සන්තිපි, න ආගච්ඡිස්සන්තිපි, අනාගතානං කථං ආරොචෙතුං ලභිස්සති, අනාරොචනෙ ච සති රත්තිච්ඡෙදො සියා, තස්මා තස්මිං දිවසෙ අරුණෙ උට්ඨිතෙ වත්තනික්ඛිපනතො පුරෙයෙව ආරොචෙතබ්බන්ති නො මති, සුට්ඨුතරං උපධාරෙත්වා ගහෙතබ්බං. එවං පකරණාගතනයෙන වා පකරණානුලොමආචරියනයෙන වා සම්මාසම්බුද්ධස්ස ආණං පතිට්ඨාපෙන්තෙන විනයකොවිදෙන බහුස්සුතෙන ලජ්ජීපෙසලභූතෙන විනයධරෙන විසුද්ධිකාමානං පෙසලානං භික්ඛූනං සීලවිසුද්ධත්ථාය සුට්ඨු විචාරෙත්වා පරිවාසවත්තාමානත්තචරණවත්තානි ආචික්ඛිතබ්බානීති.

ඉමස්මිං ඨානෙ ලජ්ජීභික්ඛූනං පරිවාසාදිකථාය කුසලත්ථං නානාවාදනයො වුච්චතෙ – කෙචි භික්ඛූ ‘‘පකතත්තසාලං කුරුමානෙන තස්සා සාලාය මජ්ඣෙ ථම්භං නිමිත්තං කත්වා තතො ද්වාදසහත්ථමත්තං පදෙසං සල්ලක්ඛෙත්වා යථා පඤ්ඤත්තෙ ¶ පාරිවාසිකානං මඤ්චෙ නිපන්නස්ස භික්ඛුස්ස ගීවා තස්ස පදෙසස්ස උපරි හොති, තථා පඤ්ඤාපෙතබ්බො. එවං කතෙ සුකතං හොතී’’ති වදන්ති කරොන්ති ච. එකච්චෙ ‘‘මඤ්චෙ නිපන්නස්ස භික්ඛුස්ස කටි තස්ස පදෙසස්ස උපරි හොති, යථා පඤ්ඤාපෙතබ්බො, එවං කතෙ සුකතං හොතී’’ති වදන්ති කරොන්ති ච, තං වචනං නෙව පාළියං, න අට්ඨකථාටීකාදීසු විජ්ජති, කෙවලං තෙසං පරිකප්පමෙව. අයං පන නෙසං අධිප්පායො සියා – ‘‘ද්වාදසහත්ථං පන උපචාරං මුඤ්චිත්වා නිසීදිතුං වට්ටතී’’ති අට්ඨකථායං වුත්තවචනඤ්ච ‘‘අථ ද්වාදසහත්ථං උපචාරං ඔක්කමිත්වා අජානන්තස්සෙව ගච්ඡති, රත්තිච්ඡෙදො හොති එව, වත්තභෙදො පන නත්ථී’’ති අට්ඨකථාවචනඤ්ච (චූළව. අට්ඨ. 97) ‘‘අදිට්ඨඅස්සුතානම්පි අන්තොද්වාදසහත්ථගතානං ආරොචෙතබ්බ’’න්ති වුත්තටීකාවචනඤ්ච (සාරත්ථ. ටී. චූළවග්ග 3.97) ‘‘අදිට්ඨඅස්සුතානම්පි අන්තොද්වාදසහත්ථගතානං ආරොචෙතබ්බං, ‘ඉදං වත්තං නික්ඛිපිත්වා වසන්තස්ස ලක්ඛණ’න්ති වුත්ත’’න්ති වුත්තවජිරබුද්ධිටීකාවචනඤ්ච (වජිර. ටී. චූළවග්ග 97) ‘‘අත්ථිභාවං සල්ලක්ඛෙත්වාති ද්වාදසහත්ථෙ උපචාරෙ සල්ලක්ඛෙත්වා, අනික්ඛිත්තවත්තානං උපචාරසීමාය ආගතභාවං සල්ලක්ඛෙත්වා සහවාසාදිකං වෙදිතබ්බ’’න්ති වුත්තං වජිරබුද්ධිටීකාවචනඤ්ච පස්සිත්වා අයොනිසො අත්ථං ගහෙත්වා සබ්බත්ථ ද්වාදසහත්ථමෙව පමාණං, තතො ඌනම්පි අධිකම්පි න වට්ටති, තස්මා යථාවුත්තනයෙන මජ්ඣෙ ථම්භතො ද්වාදසහත්ථමත්තෙ පදෙසෙ නිපන්නස්ස භික්ඛුස්ස ¶ ගීවා වා කටි වා හොතු, එවං සන්තෙ ද්වාදසහත්ථප්පදෙසෙ පාරිවාසිකභික්ඛු හොති, තතො සහවාසතො වා විප්පවාසතො වා රත්තිච්ඡෙදවත්තභෙදදොසා න හොන්තීති.

තත්රෙවං යුත්තායුත්තවිචාරණා කාතබ්බා. යථාවුත්තපාඨෙසු පඨමපාඨස්ස අයමධිප්පායො – පකතත්තභික්ඛුම්හි ඡමාය ¶ නිසින්නෙ යදි පාරිවාසිකභික්ඛු ආසනෙ නිසීදිතුකාමො, පකතත්තස්ස භික්ඛුනො නිසින්නට්ඨානතො ද්වාදසහත්ථං උපචාරං මුඤ්චිත්වාව නිසීදිතුං වට්ටති, න ද්වාදසහත්ථබ්භන්තරෙති. එතෙන ද්වීසුපි ඡමාය නිසින්නෙසු ද්වාදසහත්ථබ්භන්තරෙපි වට්ටති, ද්වාදසහත්ථප්පදෙසතො බහි නිසීදන්තො ආසනෙපි නිසීදිතුං වට්ටතීති දස්සෙති. තෙනාහ ‘‘න ඡමාය නිසින්නෙති පකතත්තෙ භූමියං නිසින්නෙ ඉතරෙන අන්තමසො තිණසන්ථරෙපි උච්චතරෙ වාලිකතලෙපි වා න නිසීදිතබ්බං, ද්වාදසහත්ථං පන උපචාරං මුඤ්චිත්වා නිසීදිතුං වට්ටතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 81). ඉති පකතත්තෙ ඡමාය නිසින්නෙ පාරිවාසිකෙන නිසීදිතබ්බට්ඨානදීපකො අයං පාඨො, න මඤ්චපඤ්ඤාපනට්ඨානසයනට්ඨානදීපකො, තං පුබ්බාපරපරිපුණ්ණං සකලං පාඨං අනොලොකෙත්වා එකදෙසමත්තමෙව පස්සිත්වා පරිකප්පවසෙන අයොනිසො අධිප්පායං ගණ්හන්ති.

දුතියපාඨස්ස පන අයමධිප්පායො – බහි උපචාරසීමාය පටිච්ඡන්නට්ඨානෙ වත්තං සමාදියිත්වා නිසින්නෙ භික්ඛුස්මිං තස්ස නිසින්නට්ඨානතො ද්වාදසහත්ථං උපචාරං ඔක්කමිත්වා තස්ස අජානන්තස්සෙව අඤ්ඤො භික්ඛු ගච්ඡති, තස්ස පාරිවාසිකස්ස භික්ඛුනො රත්තිච්ඡෙදො හොති, වත්තභෙදො පන නත්ථි. කස්මා රත්තිච්ඡෙදො හොති? උපචාරං ඔක්කමිතත්තා. කස්මා න වත්තභෙදො? අජානන්තත්තාති. එතෙන බහිඋපචාරසීමාය උපචාරො ද්වාදසහත්ථප්පමාණො හොති ආරොචනක්ඛෙත්තභූතොති දස්සෙති. තෙනාහ ‘‘ගුම්බෙන වා වතියා වා පටිච්ඡන්නට්ඨානෙ නිසීදිතබ්බං, අන්තොඅරුණෙයෙව වුත්තනයෙන වත්තං සමාදියිත්වා ආරොචෙතබ්බං. සචෙ අඤ්ඤො කොචි භික්ඛු කෙනචිදෙව කරණීයෙන තං ඨානං ආගච්ඡති, සචෙ එස තං පස්සති, සද්දං වාස්ස සුණාති, ආරොචෙතබ්බං. අනාරොචෙන්තස්ස රත්තිච්ඡෙදො චෙව වත්තභෙදො ච. අථ ද්වාදසහත්ථං ¶ උපචාරං ඔක්කමිත්වා අජානන්තස්සෙව ගච්ඡති, රත්තිච්ඡෙදො හොති එව, වත්තභෙදො පන නත්ථී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 97). ඉති අයම්පි පාඨො ආරොචනක්ඛෙත්තදීපකො හොති, න මඤ්චපඤ්ඤාපනාදිදීපකොති දට්ඨබ්බං.

තතියපාඨස්ස පන අයමධිප්පායො – කිං බහිඋපචාරසීමාය වත්තසමාදානට්ඨානං ආගතභික්ඛූනං ¶ දිට්ඨරූපානං සුතසද්දානංයෙව ආරොචෙතබ්බන්ති පුච්ඡාය සති අදිට්ඨඅස්සුතානම්පි අන්තොද්වාදසහත්ථගතානං ආරොචෙතබ්බන්ති විස්සජ්ජෙතබ්බන්ති. එතෙන අදිට්ඨඅස්සුතානං පන අන්තොද්වාදසහත්ථගතානංයෙව ආරොචෙතබ්බං, න බහිද්වාදසහත්ථගතානං, දිට්ඨසුතානං පන අන්තොද්වාදසහත්ථගතානම්පි බහිද්වාදසහත්ථගතානම්පි ආකාසාදිගතානම්පි ආරොචෙතබ්බමෙවාති දස්සෙති. තෙනාහ ‘‘අයං පනෙත්ථ ථෙරස්ස අධිප්පායො – වත්තං නික්ඛිපිත්වා පරිවසන්තස්ස උපචාරගතානං සබ්බෙසං ආරොචනකිච්චං නත්ථි, දිට්ඨරූපානං සුතසද්දානං ආරොචෙතබ්බං, අදිට්ඨඅස්සුතානම්පි අන්තොද්වාදසහත්ථගතානං ආරොචෙතබ්බං. ඉදං වත්තං නික්ඛිපිත්වා පරිවසන්තස්ස ලක්ඛණ’’න්ති (සාරත්ථ. ටී. චූළවග්ග 3.97). ඉති අයම්පි පාඨො ආරොචෙතබ්බලක්ඛණදීපකො හොති, න මඤ්චපඤ්ඤාපනාදිදීපකොති. චතුත්ථපාඨස්ස අධිප්පායොපි තතියපාඨස්ස අධිප්පායසදිසොව.

පඤ්චමපාඨස්ස පන අයමධිප්පායො – අත්ථිභාවං සල්ලක්ඛෙත්වාති එත්ථ එතස්මිං අට්ඨකථාවචනෙ නික්ඛිත්තවත්තානං භික්ඛූනං අත්තනො නිසින්නට්ඨානතො ද්වාදසහත්ථෙ උපචාරෙ අඤ්ඤෙසං භික්ඛූනං අත්ථිභාවං සල්ලක්ඛෙත්වා අනික්ඛිත්තවත්තානං උපචාරසීමාය අඤ්ඤෙසං භික්ඛූනං ආගතභාවං සල්ලක්ඛෙත්වා සහවාසාදිකං වෙදිතබ්බං. ආදි-සද්දෙන විප්පවාසඅනාරොචනඌනෙගණෙචරණානි සඞ්ගණ්හාති. අයඤ්ච යස්මා ගණස්ස ආරොචෙත්වා භික්ඛූනඤ්ච අත්ථිභාවං සල්ලක්ඛෙත්වා වසි ¶ , තස්මා නික්ඛිත්තවත්තානං බහිඋපචාරසීමාය සමාදින්නත්තා අත්තනො නිසින්නට්ඨානතො ද්වාදසහත්ථෙ උපචාරෙ අඤ්ඤෙසං භික්ඛූනං අත්ථිභාවං සල්ලක්ඛෙත්වා අනික්ඛිත්තවත්තානං අන්තොවිහාරෙ සමාදින්නත්තා උපචාරසීමාය අඤ්ඤෙසං භික්ඛූනං ආගතභාවං සල්ලක්ඛෙත්වා සහවාසවිප්පවාසඅනාරොචනඌනෙගණෙචරණසඞ්ඛාතානි වත්තච්ඡෙදකාරණානි වෙදිතබ්බානීති. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං (චූළව. අට්ඨ. 97) ‘‘අයඤ්ච යස්මා ගණස්ස ආරොචෙත්වා භික්ඛූනඤ්ච අත්ථිභාවං සල්ලක්ඛෙත්වාව වසි, තෙනස්ස ඌනෙගණෙචරණදොසො වා විප්පවාසො වා න හොතී’’ති. ඉති අයඤ්ච පාඨො පකතත්තභික්ඛූසු ගතෙසුපි වත්තං ආරොචෙත්වා භික්ඛූනං අත්ථිභාවං සල්ලක්ඛෙත්වා වසිතත්තා දොසාභාවමෙව දීපෙති, න මඤ්චපඤ්ඤාපනාදීනි. ඉති ඉමෙසං පාඨානං අයොනිසො අධිප්පායං ගහෙත්වා ‘‘සබ්බත්ථ ද්වාදසහත්ථමෙව පමාණ’’න්ති මඤ්ඤමානා විචාරිංසු, තෙසං දිට්ඨානුගතිං ආපජ්ජමානා සිස්සානුසිස්සාදයොපි තථෙව කරොන්ති, තදෙතං අප්පමාණං.

කථං? යං තත්ථ පකතත්තසාලාය මජ්ඣෙ ථම්භං නිමිත්තං කත්වා ද්වාදසහත්ථං මිනිංසු, තදප්පමාණං ¶ . න හි ථම්භෙන වා සාලාය වා සහවාසො වා විප්පවාසො වා වුත්තො, අථ ඛො පකතත්තභික්ඛුනාව. වුත්තඤ්හි සමන්තපාසාදිකායං (චූළව. අට්ඨ. 83) ‘‘තත්ථ සහවාසොති ය්වායං පකතත්තෙන භික්ඛුනා සද්ධිං එකච්ඡන්නෙතිආදිනා නයෙන වුත්තො එකතො වාසො. විප්පවාසොති එකකස්සෙව වාසො’’ති. යඤ්හි තතො ද්වාදසහත්ථමත්තට්ඨානෙ භික්ඛුස්ස ගීවාට්ඨපනං වා කටිට්ඨපනං වා වදන්ති, තදපි අප්පමාණං. බහිඋපචාරසීමාය හි පරිවසන්තස්ස භික්ඛුස්ස සකලසරීරං පකතත්තභික්ඛූනං අන්තොද්වාදසහත්ථෙ උපචාරෙ ඨපෙතබ්බං හොති, න එකදෙසමත්තං.

තෙසං ¶ පන අයමධිප්පායො සියා – ද්වාදසහත්ථප්පදෙසතො සකලසරීරස්ස අන්තොකරණෙ සති සහවාසො භවෙය්ය, බහිකරණෙ සති විප්පවාසො, තෙන උපඩ්ඪං අන්තො උපඩ්ඪං බහි හොතූති, තං මිච්ඡාඤාණවසෙන හොති. න හි සහවාසදොසො ද්වාදසහත්ථෙන කථිතො, අථ ඛො එකච්ඡන්නෙ සයනෙන. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා පාරිවාසිකක්ඛන්ධකෙ (චූළව. 81) ‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා පකතත්තෙන භික්ඛුනා සද්ධිං එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වත්ථබ්බං, න එකච්ඡන්නෙ අනාවාසෙ වත්ථබ්බං, න එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වා අනාවාසෙ වා වත්ථබ්බ’’න්ති. අට්ඨකථායම්පි (චූළව. අට්ඨ. 81) වුත්තං ‘‘එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ’’තිආදීසු ආවාසො නාම වසනත්ථාය කතසෙනාසනං. අනාවාසො නාම චෙතියඝරං බොධිඝරං සම්මුඤ්ජනිඅට්ටකො දාරුඅට්ටකො පානීයමාළො වච්චකුටි ද්වාරකොට්ඨකොති එවමාදි. තතියපදෙන තදුභයම්පි ගහිතං, ‘එතෙසු යත්ථ කත්ථචි එකච්ඡන්නෙ ඡදනතො උදකපතනට්ඨානපරිච්ඡින්නෙ ඔකාසෙ උක්ඛිත්තකො වසිතුං න ලභති, පාරිවාසිකො පන අන්තොආවාසෙයෙව න ලභතී’ති මහාපච්චරියං වුත්තං. මහාඅට්ඨකථායං පන ‘අවිසෙසෙන උදකපාතෙන වාරිත’න්ති වුත්තං. කුරුන්දියං ‘එතෙසු එත්තකෙසු පඤ්චවණ්ණඡදනබද්ධට්ඨානෙසු පාරිවාසිකස්ස ච උක්ඛිත්තකස්ස ච පකතත්තෙන සද්ධිං උදකපාතෙන වාරිත’න්ති වුත්තං, තස්මා නානූපචාරෙපි එකච්ඡන්නෙ න වට්ටති. සචෙ පනෙත්ථ තදහුපසම්පන්නෙපි පකතත්තෙ පඨමං පවිසිත්වා නිපන්නෙ සට්ඨිවස්සොපි පාරිවාසිකො පච්ඡා පවිසිත්වා ජානන්තො නිපජ්ජති, රත්තිච්ඡෙදො චෙව වත්තභෙදදුක්කටඤ්ච, අජානන්තස්ස රත්තිච්ඡෙදොව, න වත්තභෙදදුක්කටං. සචෙ පන තස්මිං පඨමං නිපන්නෙ පච්ඡා පකතත්තො පවිසිත්වා නිපජ්ජති, පාරිවාසිකො ච ජානාති, රත්තිච්ඡෙදො චෙව වත්තභෙදදුක්කටඤ්ච. නො චෙ ජානාති ¶ , රත්තිච්ඡෙදොව, න වත්තභෙදදුක්කටන්ති, තස්මා සාලායපි විහාරෙපි ඡදනතො උදකපතනට්ඨානතො මුත්තමත්තෙයෙව සහවාසදොසො න විජ්ජතීති දට්ඨබ්බං.

එකච්චෙ ¶ පන මජ්ඣිමත්ථම්භතො ද්වාදසහත්ථායාමෙන දණ්ඩකෙන චක්කං භමිත්වා සමන්තතො බාහිරෙ ලෙඛං කරොන්ති, එවං කතෙ සා බාහිරලෙඛා ආවට්ටතො ද්වාසත්තතිහත්ථමත්තා හොති, තතො තං පදෙසං ද්වාදසහත්ථෙන දණ්ඩකෙන මිනිත්වා භාජියමානං ඡභාගමෙව හොති, තතො තෙසං ඡභාගානං සීමාය එකෙකස්මිං මඤ්චෙ පඤ්ඤපියමානෙ ඡළෙව මඤ්චට්ඨානානි හොන්ති, තස්මා එකස්මිං වට්ටමණ්ඩලෙ ඡ භික්ඛූයෙව අපුබ්බං අචරිමං වසිතුං ලභන්ති, න තතො උද්ධන්ති වදන්ති. කස්මා පන එවං කරොන්තීති? පුබ්බෙ වුත්තනයෙන ‘‘සබ්බත්ථ ද්වාදසහත්ථමත්තමෙව පමාණ’’න්ති ගහිතත්තා. එවං කිර නෙසමධිප්පායො – පාරිවාසිකො පකතත්තස්ස භික්ඛුනො ද්වාදසහත්ථබ්භන්තරෙ සයමානො සහවාසො සියා, බාහිරෙ සයමානො විප්පවාසො, තථා අඤ්ඤමඤ්ඤස්සපීති. එවං කරොන්තානං පන නෙසං සකඅධිප්පායොපි න සිජ්ඣති, කුතො භගවතො අධිප්පායො.

කථං? පාරිවාසිකො භික්ඛු පකතත්තභික්ඛූනඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ච ද්වාදසහත්ථමත්තෙ පදෙසෙ හොතූති නෙසමධිප්පායො. අථ පන මජ්ඣිමත්ථම්භං නිමිත්තං කත්වා මිනියමානා සමන්තතො බාහිරලෙඛා ථම්භතොයෙව ද්වාදසහත්ථමත්තා හොති, න පකතත්තභික්ඛූහි. තෙ හි ථම්භතො බහි එකරතනද්විතිරතනාදිට්ඨානෙ ඨිතා, බාහිරතොපි ලෙඛායෙව ථම්භතො ද්වාදසහත්ථමත්තා හොති, න තස්සූපරි නිපන්නභික්ඛු. සො හි ද්විරතනමත්තෙනපි තිරතනමත්තෙනපි ලෙඛාය අන්තොපි හොති බහිපි. අඤ්ඤමඤ්ඤස්සපි ඡභාගසීමායෙව අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ද්වාදසහත්ථමත්තා හොති ¶ , න තස්සූපරි පඤ්ඤත්තමඤ්චො වා තත්ථ නිපන්නභික්ඛු වා. මඤ්චො හි එකරතනමත්තෙන වා ද්විරතනමත්තෙන වා සීමං අතික්කමිත්වා ඨිතො, භික්ඛූපි සයමානා න සීමාය උපරියෙව සයන්ති, විදත්ථිමත්තෙන වා රතනමත්තෙන වා සීමං අතික්කමිත්වා වා අප්පත්වා වා සයන්ති, තස්මා තෙ පාරිවාසිකා භික්ඛූ පකතත්තභික්ඛූනම්පි අඤ්ඤමඤ්ඤස්සපි ද්වාදසහත්ථමත්තට්ඨායිනො න හොන්ති, තතො ඌනාව හොන්ති, තස්මා සකඅධිප්පායොපි න සිජ්ඣති.

භගවතො පන අධිප්පායො – යදි අප්පභික්ඛුකාදිඅඞ්ගසම්පන්නත්තා විහාරස්ස වත්තං අනික්ඛිපිත්වා අන්තොවිහාරෙයෙව පරිවසති, එවං සති පකතත්තෙන භික්ඛුනා න එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වසිතබ්බං. යදි තාදිසආවාසෙ වා අනාවාසෙ වා ඡදනතො උදකපතනට්ඨානස්ස අන්තො සයෙය්ය, සහවාසො නාම, රත්තිච්ඡෙදො හොතීති අයමත්ථො යථාවුත්ත-පාළියා ච අට්ඨකථාය ච පකාසෙතබ්බො. න එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ ද්වීහි වත්ථබ්බං. යදි වසෙය්ය, වුඩ්ඪස්ස රත්තිච්ඡෙදොයෙව, නවකස්ස රත්තිච්ඡෙදො චෙව වත්තභෙදදුක්කටඤ්ච හොති. සමවස්සා චෙ, අජානන්තස්ස රත්තිච්ඡෙදොයෙව ¶ , ජානන්තස්ස උභයම්පීති අයමත්ථො ‘‘තයො ඛො, උපාලි, පාරිවාසිකස්ස භික්ඛුනො රත්තිච්ඡෙදා සහවාසො විප්පවාසො අනාරොචනා’’ති ච ‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා පාරිවාසිකෙන වුඩ්ඪතරෙන සද්ධිං න එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වත්ථබ්බ’’න්ති (චූළව. 82) ච ‘‘වුඩ්ඪතරෙනාති එත්ථ…පෙ… සචෙ හි ද්වෙ පාරිවාසිකා එකතො වසෙය්යුං, තෙ අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස අජ්ඣාචාරං ඤත්වා අගාරවා වා විප්පටිසාරිනො වා හුත්වා පාපිට්ඨතරං වා ආපත්තිං ආපජ්ජෙය්යුං විබ්භමෙය්යුං වා, තස්මා නෙසං සහසෙය්යා සබ්බප්පකාරෙන පටික්ඛිත්තා’’ති (චූළව. අට්ඨ. 81) ච ඉමෙහි පාළිඅට්ඨකථාපාඨෙහි පකාසෙතබ්බො. විප්පවාසෙපි පාරිවාසිකෙන අභික්ඛුකෙ ¶ ආවාසෙ න වත්ථබ්බං, පකතත්තෙන විනා අභික්ඛුකො ආවාසො න ගන්තබ්බො, බහිසීමායං භික්ඛූනං වසනට්ඨානතො ද්වාදසහත්ථප්පමාණස්ස උපචාරස්ස අන්තො නිසීදිතබ්බන්ති භගවතො අධිප්පායො.

අයමත්ථො ‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සභික්ඛුකා ආවාසා අභික්ඛුකො ආවාසො ගන්තබ්බො අඤ්ඤත්ර පකතත්තෙන අඤ්ඤත්ර අන්තරායා’’තිආදි (චූළව. 76) ච ‘‘තයො ඛො, උපාලි…පෙ… අනාරොචනා’’ති ච ‘‘චත්තාරො ඛො, උපාලි, මානත්තචාරිකස්ස භික්ඛුනො රත්තිච්ඡෙදා සහවාසො, විප්පවාසො, අනාරොචනා, ඌනෙගණෙචරණ’’න්ති (චූළව. 92) ච ‘‘විප්පවාසොති එකකස්සෙව වාසො’’ති ච ‘‘අයඤ්ච යස්මා ගණස්ස ආරොචෙත්වා භික්ඛූනඤ්ච අත්ථිභාවං සල්ලක්ඛෙත්වාව වසි, තෙනස්ස ඌනෙගණෙචරණදොසො වා විප්පවාසො වා න හොතී’’ති ච ‘‘අත්ථිභාවං සල්ලක්ඛෙත්වාති ද්වාදසහත්ථෙ උපචාරෙ සල්ලක්ඛෙත්වා, අනික්ඛිත්තවත්තානං උපචාරසීමාය ආගතභාවං සල්ලක්ඛෙත්වා සහවාසාදිකං වෙදිතබ්බ’’න්ති ච ආගතෙහි පාළියට්ඨකථා-වජිරබුද්ධිටීකාපාඨෙහි පකාසෙතබ්බො, තස්මා විහාරෙ පරිවසන්තස්ස උපචාරසීමාය අබ්භන්තරෙ යත්ථ කත්ථචි වසන්තස්ස නත්ථි විප්පවාසො, බහිඋපචාරසීමායං පරිවසන්තස්ස භික්ඛූනං නිසින්නපරියන්තතො ද්වාදසහත්ථබ්භන්තරෙ වසන්තස්ස ච නත්ථි විප්පවාසොති, තඤ්ච පරිවාසකාලෙ ‘‘එකෙන භික්ඛුනා සද්ධි’’න්ති වචනතො එකස්සපි භික්ඛුනො, මානත්තචරණකාලෙ ‘‘චතූහි පඤ්චහි වා භික්ඛූහි සද්ධි’’න්ති (චූළව. අට්ඨ. 102) වචනතො ච චතුන්නං පඤ්චන්නම්පි භික්ඛූනං හත්ථපාසභූතෙ ද්වාදසහත්ථබ්භන්තරෙපි වසිතුං ලභති, නත්ථි විප්පවාසොති දට්ඨබ්බං.

වත්තං සමාදියිත්වා තෙසං භික්ඛූනං ආරොචිතකාලතො පන පට්ඨාය කෙනචි කරණීයෙන තෙසු ¶ භික්ඛූසු ගතෙසුපි ¶ යථාවුත්තඅට්ඨකථාපාඨනයෙන විප්පවාසො න හොති. තථා හි වුත්තං විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. චූළවග්ග 2.97) ‘‘සොපි කෙනචි කම්මෙන පුරෙඅරුණෙ එව ගච්ඡතීති ඉමිනා ආරොචනාය කතාය සබ්බෙසුපි භික්ඛූසු බහිවිහාරං ගතෙසු ඌනෙගණෙචරණදොසො වා විප්පවාසදොසො වා න හොති ආරොචිතත්තා සහවාසස්සාති දස්සෙති. තෙනාහ ‘අයඤ්චා’තිආදී’’ති. අපරෙ පන ආචරියා ‘‘බහිසීමාය වත්තසමාදානට්ඨානෙ වතිපරික්ඛෙපොපි පකතත්තභික්ඛූහෙව කාතබ්බො, න කම්මාරහභික්ඛූහි. යථා ලොකෙ බන්ධනාගාරාදි දණ්ඩකාරකෙහි එව කත්තබ්බං, න දණ්ඩාරහෙහි, එවමිධාපී’’ති වදන්ති, තම්පි අට්ඨකථාදීසු න දිස්සති. න හි වතිපරික්ඛෙපො දණ්ඩකම්මත්ථාය කාරිතො, අථ ඛො දස්සනූපචාරවිජහනත්ථමෙව. තථා හි වුත්තං සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. චූළවග්ග 3.97) ‘‘ගුම්බෙන වා වතියා වා පටිච්ඡන්නට්ඨානෙති දස්සනූපචාරවිජහනත්ථ’’න්ති. තථා විමතිවිනොදනියම්පි (වි. වි. ටී. චූළවග්ග 2.97) ‘‘ගුම්බෙන වාතිආදි දස්සනූපචාරවිජහනත්ථ’’න්ති. ඉතො පරං අට්ඨකථායං වුත්තනයෙනෙව පරිවාසදානඤ්ච මානත්තදානඤ්ච වෙදිතබ්බං. යත්ථ පන සංසයිතබ්බං අත්ථි, තත්ථ සංසයවිනොදනත්ථාය කථෙතබ්බං කථයාම.

එකච්චෙ භික්ඛූ එවං වදන්ති – පාරිවාසිකො භික්ඛු වුඩ්ඪතරොපි සමානො වත්තෙ සමාදින්නෙ නවකට්ඨානෙ ඨිතො. තථා හි වුත්තං ‘‘යත්ථ පන නිසීදාපෙත්වා පරිවිසන්ති, තත්ථ සාමණෙරානං ජෙට්ඨකෙන, භික්ඛූනං සඞ්ඝනවකෙන හුත්වා නිසීදිතබ්බ’’න්ති (චූළව. අට්ඨ. 75) තස්මා ආරොචිතකාලාදීසු ‘‘අහං භන්තෙ’’ඉච්චෙව වත්තබ්බං, න ‘‘අහං ආවුසො’’ති. තත්රෙවං විචාරණා කාතබ්බා – පාරිවාසිකාදයො භික්ඛූ සෙය්යාපරියන්තආසනපරියන්තභාගිතාය නවකට්ඨානෙ ඨිතා, න එකන්තෙන ¶ නවකභූතත්තා. තථා හි වුත්තං භගවතා ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකානං භික්ඛූනං පඤ්ච යථාවුඩ්ඪං උපොසථං පවාරණං වස්සිකසාටිකං ඔණොජනං භත්ත’’න්ති (චූළව. 75). අට්ඨකථායඤ්ච (චූළව. අට්ඨ. 81) ‘‘පකතත්තං භික්ඛුං දිස්වා ආසනා වුට්ඨාතබ්බං, පකතත්තො භික්ඛු ආසනෙන නිමන්තෙතබ්බො’’ති එතිස්සා පාළියා සංවණ්ණනාය ‘‘වුට්ඨාතබ්බං, නිමන්තෙතබ්බොති තදහුපසම්පන්නම්පි දිස්වා වුට්ඨාතබ්බමෙව, වුට්ඨාය ච ‘අහං ඉමිනා සුඛනිසින්නො වුට්ඨාපිතො’ති පරම්මුඛෙන න ගන්තබ්බං, ‘ඉදං ආචරිය ආසනං, එත්ථ නිසීදථා’ති එවං නිමන්තෙතබ්බොයෙවා’’ති එත්ථෙව ‘‘ආචරියා’’ති ආලපනවිසෙසො වුත්තො, න අඤ්ඤත්ථ. යදි වුඩ්ඪතරෙනපි ‘‘භන්තෙ’’ඉච්චෙව වත්තබ්බො සියා, ඉධාපි ‘‘ඉදං, භන්තෙ, ආසන’’න්ති වත්තබ්බං භවෙය්ය, න පන වුත්තං, තස්මා න තෙසං තං වචනං සාරතො පච්චෙතබ්බං. ඉමස්මිං ¶ පන විනයසඞ්ගහප්පකරණෙ (වි. සඞ්ග. අට්ඨ. 237) ‘‘ආරොචෙන්තෙන සචෙ නවකතරො හොති, ‘ආවුසො’ති වත්තබ්බං. සචෙ වුඩ්ඪතරො, ‘භන්තෙ’ති වත්තබ්බ’’න්ති වුත්තං, ඉදඤ්ච ‘‘එකෙන භික්ඛුනා සද්ධි’’න්ති හෙට්ඨා වුත්තත්තා තං පටිග්ගාහකභූතං පකතත්තං භික්ඛුං සන්ධාය වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං.

බහවො පන භික්ඛූ පාරිවාසිකං භික්ඛුං සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිසීදාපෙත්වා වත්තං යාචාපෙත්වා කම්මවාචාපරියොසානෙ සමාදාපෙත්වා ආරොචනමකාරෙත්වා සඞ්ඝමජ්ඣතො නික්ඛමාපෙත්වා පරිසපරියන්තෙ නිසීදාපෙත්වා තත්ථ නිසින්නෙන ආරොචාපෙත්වා වත්තං නික්ඛිපාපෙන්ති, එවං කරොන්තානඤ්ච නෙසං අයමධිප්පායො – අයං භික්ඛු වත්තෙ අසමාදින්නෙ වුඩ්ඪට්ඨානියොපි හොති, තස්මා යාචනකාලෙ ච කම්මවාචාසවනකාලෙ ච වත්තසමාදානකාලෙ ච සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිසීදනාරහො හොති, වත්තෙ පන සමාදින්නෙ නවකට්ඨානියො, තස්මා න සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිසීදනාරහො, ආසනපරියන්තභාගිතාය ¶ පරිසපරියන්තෙයෙව නිසීදනාරහොති, තදෙතං එවං විචාරෙතබ්බං – අයං භික්ඛු සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිසීදමානො ආසනං ගහෙත්වා යථාවුඩ්ඪං නිසින්නො න හොති, අථ ඛො කම්මාරහභාවෙන ආසනං අග්ගහෙත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා උක්කුටිකමෙව නිසින්නො හොති, කම්මාරහො ච නාම සඞ්ඝමජ්ඣෙයෙව ඨපෙතබ්බො හොති, නො බහි, තස්මා ‘‘සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිසීදනාරහො න හොතී’’ති න සක්කා වත්තුං තස්මිං කාලෙ, නික්ඛමාපිතෙ ච වත්තාරොචනවත්තනික්ඛිපනානං අනිට්ඨිතත්තා අඤ්ඤමඤ්ඤං ආහච්ච සුට්ඨු නිසින්නං භික්ඛුසඞ්ඝං පරිහරිතුමසක්කුණෙය්යත්තා, චීවරකණ්ණපාදපිට්ඨිආදීහි බාධිතත්තා අගාරවකිරියා විය දිස්සති, ආරොචනකිරියඤ්ච වත්තනික්ඛිපනඤ්ච සඞ්ඝමජ්ඣෙයෙව කත්තබ්බං පරියන්තෙ නිසීදිත්වා කරොන්තො අට්ඨකථාවිරොධො හොති. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං (චූළව. අට්ඨ. 97) ‘‘වත්තං සමාදියිත්වා තත්ථෙව සඞ්ඝස්ස ආරොචෙතබ්බං…පෙ… ආරොචෙත්වා සචෙ නික්ඛිපිතුකාමො, වුත්තනයෙනෙව සඞ්ඝමජ්ඣෙ නික්ඛිපිතබ්බ’’න්ති. කස්මා? සමාදානට්ඨානෙයෙව ආරොචාපෙත්වා තත්ථෙව නික්ඛිපාපෙත්වා නිට්ඨිතසබ්බකිච්චමෙව නික්ඛමාපෙත්වා අත්තනො ආසනෙ නිසීදාපෙන්තො ඤායාගතොති අම්හාකං ඛන්ති.

තථා සායං වත්තාරොචනකාලෙ බහූසු පාරිවාසිකෙසු වුඩ්ඪතරං පඨමං සමාදාපෙත්වා ආරොචාපෙත්වා අනුක්කමෙන සබ්බපච්ඡා නවකතරං සමාදාපෙන්ති ආරොචාපෙන්ති, පාතො නික්ඛිපනකාලෙ පන නවකතරං පඨමං ආරොචාපෙත්වා නික්ඛිපාපෙන්ති, තතො අනුක්කමෙන වුඩ්ඪතරං සබ්බපච්ඡා ආරොචාපෙත්වා නික්ඛිපාපෙන්ති. තෙසං අයමධිප්පායො සියා – යදා දස භික්ඛූ පකතත්තා ¶ දස භික්ඛූ පාරිවාසිකා හොන්ති, තදා වුඩ්ඪතරෙන පඨමං සමාදියිත්වා ආරොචිතෙ තස්ස ආරොචනං අවසෙසා එකූනවීසති භික්ඛූ ¶ සුණන්ති, දුතියස්ස අට්ඨාරස, තතියස්ස සත්තරසාති අනුක්කමෙන හායිත්වා සබ්බනවකස්ස ආරොචනං දස පකතත්තා සුණන්ති සෙසානං අපකතත්තභාවතො. තතො නික්ඛිපනකාලෙ සබ්බනවකො පුබ්බෙ අත්තනා ආරොචිතානං දසන්නං භික්ඛූනං ආරොචෙත්වා නික්ඛිපති, තතො පටිලොමෙන දුතියො එකාදසන්නං, තතියො ද්වාදසන්නන්ති අනුක්කමෙන වඩ්ඪිත්වා සබ්බජෙට්ඨකො අත්තනා පුබ්බෙ ආරොචිතානං එකූනවීසතිභික්ඛූනං ආරොචෙත්වා නික්ඛිපති, එවං යථානුක්කමෙන නික්ඛිපනං හොති. සබ්බජෙට්ඨකෙ පන පඨමං නික්ඛිත්තෙ සති පුබ්බෙ අත්තනා ආරොචිතානං නවන්නං භික්ඛූනං තදා අපකතත්තභාවතො ආරොචිතානං සන්තිකෙ නික්ඛිපනං න හොති, තථා සෙසානං. තෙසං පන එකච්චානං ඌනං හොති, එකච්චානං අධිකං, තස්මා යථාවුත්තනයෙන සබ්බනවකතො පට්ඨාය අනුක්කමෙන නික්ඛිපිතබ්බන්ති.

එවංවාදීනං පන තෙසමායස්මන්තානං වාදෙ පකතත්තායෙව භික්ඛූ ආරොචෙතබ්බා හොන්ති, නො අපකතත්තා. පුබ්බෙ ආරොචිතානංයෙව සන්තිකෙ වත්තං නික්ඛිපිතබ්බං හොති, නො අනාරොචිතානං. එවං පන පකතත්තායෙව භික්ඛූ ආරොචෙතබ්බා න හොන්ති, අථ ඛො අපකතත්තාපි ‘‘සචෙ ද්වෙ පාරිවාසිකා ගතට්ඨානෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං පස්සන්ති, උභොහි අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ආරොචෙතබ්බ’’න්ති අට්ඨකථායං වුත්තත්තා. පුබ්බෙ ආරොචිතානම්පි අනාරොචිතානම්පි සන්තිකෙ ආරොචෙත්වා නික්ඛිපිතබ්බමෙව ‘‘සචෙ සො භික්ඛු කෙනචිදෙව කරණීයෙන පක්කන්තො හොති, යං අඤ්ඤං සබ්බපඨමං පස්සති, තස්ස ආරොචෙත්වා නික්ඛිපිතබ්බ’’න්ති (චූළව. අට්ඨ. 102) වුත්තත්තා, තස්මා තථා අකරොන්තෙපි සබ්බෙසං ආරොචිතත්තා නත්ථි දොසො. අප්පෙකච්චෙ භික්ඛූ ‘‘පකතත්තස්සෙවායං ආරොචනා’’ති මඤ්ඤමානා සායං වුඩ්ඪපටිපාටියා වත්තං සමාදියිත්වා ආරොචෙත්වා ¶ අත්තනො සයනං පවිසිත්වා ද්වාරජග්ගනසයනසොධනාදීනි කරොන්තා අඤ්ඤෙසං ආරොචිතං න සුණන්ති. අප්පෙකච්චෙ පාතො සයං ආරොචෙත්වා නික්ඛිපිත්වා අඤ්ඤෙසං ආරොචනං වා නික්ඛිපනං වා අනාගමෙත්වා භික්ඛාචාරාදීනං අත්ථාය ගච්ඡන්ති, එවං කරොන්තානං තෙසං ආරොචනං එකච්චානං අසුතභාවසම්භවතො සාසඞ්කො හොති පාරිවාසිකානං අඤ්ඤමඤ්ඤාරොචනස්ස පකරණෙසු ආගතත්තා. න කෙවලං සාරත්ථදීපනියංයෙව, අථ ඛො වජිරබුද්ධිටීකායම්පි (වජිර. ටී. චූළවග්ග 76) ‘‘සචෙ ද්වෙ පාරිවාසිකා ගතට්ඨානෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං පස්සන්ති, උභොහිපි අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ආරොචෙතබ්බං අවිසෙසෙන ‘ආගන්තුකෙන ආරොචෙතබ්බං, ආගන්තුකස්ස ආරොචෙතබ්බ’න්ති වුත්තත්තා’’ති වුත්තං.

තථා ¶ අප්පෙකච්චෙ පකතත්තා භික්ඛූ පාරිවාසිකෙසු භික්ඛූසු සායං වත්තසමාදානත්ථං පකතත්තසාලතො නික්ඛමිත්වා අත්තනො අත්තනො සයනසමීපං ගතෙසු අත්තනො සයනපඤ්ඤාපනපඅක්ඛාරඨපනඅඤ්ඤමඤ්ඤආලාපසල්ලාපකරණාදිවසෙන ආළොලෙන්තා පාරිවාසිකානං වත්තාරොචනං න සුණන්ති, න මනසි කරොන්ති. අප්පෙකච්චෙ පාතො වත්තනික්ඛිපනකාලෙ පාරිවාසිකභික්ඛූසු වත්තාරොචනවත්තනික්ඛිපනානි කරොන්තෙසුපි නිද්දාපසුතා හුත්වා න සුණන්ති. එවං කරොන්තානම්පි තෙසං එකච්චානං අස්සුතසම්භවතො වත්තාරොචනං සාසඞ්කං හොතීති. හොතු සාසඞ්කං, සුණන්තානං අස්සුතසම්භවෙපි ආරොචකානං සම්මාආරොචනෙන වත්තස්ස පරිපුණ්ණත්තා කො දොසොති චෙ? ආරොචකානං සම්මා ආරොචිතත්තා වත්තෙ පරිපුණ්ණෙපි වත්තභෙදදුක්කටතොව විමුත්තො සියා, න රත්තිච්ඡෙදතො. වුත්තඤ්හි සමන්තපාසාදිකායං (චූළව. අට්ඨ. 76) ‘‘සචෙ වායමන්තොපි සම්පාපුණිතුං වා සාවෙතුං ¶ වා න සක්කොති, රත්තිච්ඡෙදොව හොති, න වත්තභෙදදුක්කට’’න්ති.

අථඤ්ඤෙ භික්ඛූ වත්තං සමාදියිත්වා රත්තිං නිපන්නා නිද්දාභාවෙන මනුස්සසද්දම්පි සුණන්ති, භෙරිආදිසද්දම්පි සුණන්ති, සකටනාවාදියානසද්දම්පි සුණන්ති, තෙ තෙන සද්දෙන ආසඞ්කන්ති ‘‘භික්ඛූනං නු ඛො අය’’න්ති, තෙ තෙන කාරණෙන රත්තිච්ඡෙදං මඤ්ඤන්ති. කස්මා? ‘‘අයඤ්ච නෙසං ඡත්තසද්දං වා උක්කාසිතසද්දං වා ඛිපිතසද්දං වා සුත්වා ආගන්තුකභාවං ජානාති, ගන්ත්වා ආරොචෙතබ්බං. ගතකාලෙ ජානන්තෙනපි අනුබන්ධිත්වා ආරොචෙතබ්බමෙව. සම්පාපුණිතුං අසක්කොන්තස්ස රත්තිච්ඡෙදොව හොති, න වත්තභෙදදුක්කට’’න්ති (චූළව. අට්ඨ. 76) වුත්තත්තාති. තෙ එවං සඤ්ඤාපෙතබ්බා – මායස්මන්තො එවං මඤ්ඤිත්ථ, නායං පාඨො බහිසීමට්ඨවසෙන වුත්තො, අථ ඛො උපචාරසීමට්ඨවසෙන වුත්තො. වුත්තඤ්හි තත්ථෙව ‘‘යෙපි අන්තොවිහාරං අප්පවිසිත්වා උපචාරසීමං ඔක්කමිත්වා ගච්ඡන්තී’’ති. තත්ථපි ආගන්තුකභාවස්ස ජානිතත්තා රත්තිච්ඡෙදො හොති, තස්මා දූරෙසද්දසවනමත්තෙන රත්තිච්ඡෙදො නත්ථි, ‘‘අයං භික්ඛූනං සද්දො, අයං භික්ඛූහි වාදිතභෙරිඝණ්ටාදිසද්දො, අයං භික්ඛූහි පාජිතසකටනාවාදිසද්දො’’ති නිසින්නට්ඨානතො ජානන්තොයෙව රත්තිච්ඡෙදකරො හොති. තෙනාහ ‘‘ආයස්මා කරවීකතිස්සත්ථෙරො ‘සමණො අය’න්ති වවත්ථානමෙව පමාණ’’න්ති.

දිවා දූරෙ ගච්ඡන්තං ජනකායං දිස්වාපි ‘‘ඉමෙ භික්ඛූ නු ඛො’’ති පරිකප්පෙන්තා රත්තිච්ඡෙදං මඤ්ඤන්ති, තම්පි අකාරණං. කස්මා? ‘‘භික්ඛූ’’ති වවත්ථානස්ස අභාවා. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං ‘‘නදීආදීසු නාවාය ගච්ඡන්තම්පි පරතීරෙ ඨිතම්පි ආකාසෙ ගච්ඡන්තම්පි පබ්බතථලඅරඤ්ඤාදීසු ¶ දූරෙ ඨිතම්පි භික්ඛුං දිස්වා සචෙ ‘භික්ඛූ’ති වවත්ථානං අත්ථි, නාවාදීහි වා ගන්ත්වා මහාසද්දං කත්වා ¶ වා වෙගෙන අනුබන්ධිත්වා වා ආරොචෙතබ්බ’’න්ති. ඉති භික්ඛුං දිස්වාපි ‘‘භික්ඛූ’’ති වවත්ථානමෙව පමාණං. අභික්ඛුං පන ‘‘භික්ඛූ’’ති වවත්ථානෙ සන්තෙපි වා අසන්තෙපි වා කිං වත්තබ්බං අත්ථි, බහවො පන භික්ඛූ ඉදං රූපදස්සනං සද්දසවනඤ්ච ආසඞ්කන්තා ‘‘පභාතෙ සති තං ද්වයං භවෙය්ය, තස්මා මනුස්සානං ගමනකාලසද්දකරණකාලතො පුබ්බෙයෙව වත්තං නික්ඛිපිතබ්බ’’න්ති මඤ්ඤමානා අනුග්ගතෙයෙව අරුණෙ වත්තං නික්ඛිපන්ති, තදයුත්තං රත්තිච්ඡෙදත්තාති.

අථ පන විනයධරෙන ‘‘කිත්තකා තෙ ආපත්තියො, ඡාදෙසි, කීවතීහං පටිච්ඡාදෙසී’’ති පුට්ඨො සමානො ‘‘අහං, භන්තෙ, ආපත්තිපරියන්තං න ජානාමි, රත්තිපරියන්තං න ජානාමි, ආපත්තිපරියන්තං නස්සරාමි, රත්තිපරියන්තං නස්සරාමි, ආපත්තිපරියන්තෙ වෙමතිකො, රත්තිපරියන්තෙ වෙමතිකො’’ති වුත්තෙ ‘‘අයං භික්ඛු සුද්ධන්තපරිවාසාරහො’’ති ඤත්වා තස්සපි දුවිධත්තා චූළසුද්ධන්තමහාසුද්ධන්තවසෙන ‘‘තෙසු අයං භික්ඛු ඉමස්ස අරහො’’ති ඤාපනත්ථං උපසම්පදතො පට්ඨාය අනුලොමක්කමෙන වා ආරොචිතදිවසතො පට්ඨාය පටිලොමක්කමෙන වා ‘‘කිත්තකං කාලං ත්වං ආරොචනආවිකරණාදිවසෙන සුද්ධො’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ආම භන්තෙ, එත්තකං කාලං අහං සුද්ධොම්හී’’ති වුත්තෙ ‘‘අයං භික්ඛු එකච්චං රත්තිපරියන්තං ජානාති, තස්මා චූළසුද්ධන්තාරහො’’ති ඤත්වා තස්ස සුද්ධකාලං අපනෙත්වා අසුද්ධකාලවසෙන පරියන්තං කත්වා චූළසුද්ධන්තපරිවාසො දාතබ්බො. අයං උද්ධම්පි ආරොහති, අධොපි ඔරොහති. යො පන අනුලොමවසෙන වා පටිලොමවසෙන වා පුච්ඡියමානො ‘‘සකලම්පි රත්තිපරියන්තං අහං න ජානාමි නස්සරාමි, වෙමතිකො හොමී’’ති වුත්තෙ ‘‘අයං භික්ඛු සකලම්පි රත්තිපරියන්තං න ජානාති, තස්මා මහාසුද්ධන්තාරහො’’ති ඤත්වා තස්ස උපසම්පදතො පට්ඨාය යාව වත්තසමාදානා එත්තකං කාලං පරියන්තං කත්වා මහාසුද්ධන්තපරිවාසො ¶ දාතබ්බො. උද්ධංආරොහනඅධොඔරොහනභාවො පනෙසං අට්ඨකථායං (චූළව. අට්ඨ. 102) වුත්තොයෙව. ඉතො පරම්පි විධානං අට්ඨකථායං ආගතනයෙනෙව දට්ඨබ්බං.

ඉදානි පන බහවො භික්ඛූ ‘‘අයං චූළසුද්ධන්තාරහො, අයං මහාසුද්ධන්තාරහො’’ති අවිචිනන්තා අන්තොකම්මවාචායං ‘‘ආපත්තිපරියන්තං න ජානාති, රත්තිපරියන්තං න ජානාති, ආපත්තිපරියන්තං නස්සරති, රත්තිපරියන්තං නස්සරති, ආපත්තිපරියන්තෙ වෙමතිකො, රත්තිපරියන්තෙ වෙමතිකො’’ති ¶ අවිසෙසවචනමෙව මනසි කරොන්තා ‘‘ඉමාය කම්මවාචාය දින්නං සුද්ධන්තපරිවාසං ගහෙත්වා පඤ්චාහමත්තං වා දසාහමත්තං වා පරිවසිත්වා අපරියන්තරත්තිපටිච්ඡාදිතාහි අපරියන්තාහි ආපත්තීහි මොක්ඛො හොතී’’ති මඤ්ඤන්තා පඤ්චාහමත්තං වා දසාහමත්තං වා පරිවසිත්වා මානත්තං යාචන්ති, එවං කරොන්තා තෙ භික්ඛූ සහස්සක්ඛත්තුං පරිවසන්තාපි ආපත්තිතො න මුච්චෙය්යුං. කස්මාති චෙ? පාළියා ච අට්ඨකථාය ච විරුජ්ඣනතො. වුත්තඤ්හි පාළියං (පාරා. 442) ‘‘යාවතීහං ජානං පටිච්ඡාදෙති, තාවතීහං තෙන භික්ඛුනා අකාමා පරිවත්ථබ්බං. පරිවුත්ථපරිවාසෙන භික්ඛුනා උත්තරි ඡාරත්තං භික්ඛුමානත්තාය පටිපජ්ජිතබ්බං. චිණ්ණමානත්තො භික්ඛු යත්ථ සියා වීසතිගණො භික්ඛුසඞ්ඝො, තත්ථ සො භික්ඛු අබ්භෙතබ්බො’’ති, තස්මා පටිච්ඡන්නදිවසමත්තං අපරිවසිත්වා මානත්තාරහො නාම න හොති, අමානත්තාරහස්ස මානත්තදානං න රුහති, අචිණ්ණමානත්තො අබ්භානාරහො න හොති, අනබ්භානාරහස්ස අබ්භානං න රුහති, අනබ්භිතො භික්ඛු ආපත්තිමුත්තො පකතත්තො න හොතීති අයමෙත්ථ භගවතො අධිප්පායො.

අට්ඨකථායං (චූළව. අට්ඨ. 102) පන චූළසුද්ධන්තෙ ‘‘තං ගහෙත්වා පරිවසන්තෙන යත්තකං කාලං අත්තනො සුද්ධිං ජානාති, තත්තකං අපනෙත්වා ¶ අවසෙසං මාසං වා ද්විමාසං වා පරිවසිතබ්බ’’න්ති, මහාසුද්ධන්තෙ ‘‘තං ගහෙත්වා ගහිතදිවසතො යාව උපසම්පදදිවසො, තාව රත්තියො ගණෙත්වා පරිවසිතබ්බ’’න්ති වුත්තං, තස්මා පටිච්ඡන්නරත්තිප්පමාණං පරිවසන්තොයෙව මානත්තාරහො හොති, න පඤ්චාහදසාහරත්තිප්පමාණමත්තං පරිවසන්තොති අයං අට්ඨකථාචරියානං අධිප්පායො. තෙනෙව ච කාරණෙන දෙසනාආරොචනාදීහි සබ්බකාලං ආපත්තිං සොධෙත්වා වසන්තානං ලජ්ජීපෙසලානං සික්ඛාකාමානං භික්ඛූනං සුද්ධන්තපරිවාසං දාතුං අයුත්තරූපො, දෙසනාආරොචනාදීහි ආපත්තිං අසොධෙත්වා පමාදවසෙන චිරකාලං වසන්තානං ජනපදවාසිකාදීනං දාතුං යුත්තරූපොති වෙදිතබ්බං. එත්ථාපි අවසෙසවිනිච්ඡයො අට්ඨකථායං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.

අථ පන විනයධරෙන ‘‘ත්වං, ආවුසො, කතරආපත්තිං ආපන්නො, කති රත්තියො තෙ ඡාදිතා’’ති පුට්ඨො ‘‘අහං, භන්තෙ, සඞ්ඝාදිසෙසං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා පක්ඛමත්තං පටිච්ඡාදිතා, තෙනාහං සඞ්ඝං පක්ඛපරිවාසං යාචිත්වා සඞ්ඝෙන දින්නෙ පක්ඛපරිවාසෙ පරිවසිත්වා අනික්ඛිත්තවත්තොව හුත්වා අන්තරා සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තිං ආපජ්ජිත්වා පඤ්චාහමත්තං ඡාදිතා’’ති වුත්තෙ ‘‘අයං භික්ඛු සමොධානපරිවාසාරහො, තීසු ච සමොධානපරිවාසෙසු ඔධානසමොධානාරහො’’ති ඤත්වා ¶ ‘‘තෙන හි භික්ඛු ත්වං මූලායපටිකස්සනාරහො’’ති වත්වා තං මූලාය පටිකස්සිත්වා පරිවුත්ථදිවසෙ අදිවසෙ කත්වා අන්තරා පටිච්ඡන්නෙ පඤ්ච දිවසෙ මූලාපත්තියා පටිච්ඡන්නෙසු දිවසෙසු සමොධානෙත්වා ඔධානසමොධානො දාතබ්බො. ඉතො පරානි ඔධානසමොධානෙ වත්තබ්බවචනානි පාළියං අට්ඨකථායඤ්ච වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බානි.

අථ පන විනයධරෙන පුට්ඨො ‘‘අහං, භන්තෙ, සම්බහුලා සඞ්ඝාදිසෙසා ආපත්තියො ආපජ්ජිං, සම්බහුලා ආපත්තියො ¶ එකාහප්පටිච්ඡන්නායො…පෙ… සම්බහුලා ආපත්තියො දසාහප්පටිච්ඡන්නායො’’ති වුත්තෙ ‘‘අයං භික්ඛු අග්ඝසමොධානාරහො’’ති ඤත්වා තාසං ආපත්තීනං යා ආපත්තියො චිරතරප්පටිච්ඡන්නායො, තාසං අග්ඝෙන සමොධානපරිවාසො දාතබ්බො. තත්රෙවං වදන්ති – ‘‘යා ආපත්තියො චිරතරප්පටිච්ඡන්නායො, තාසං අග්ඝෙන සමොධානපරිවාසො දාතබ්බො’’ති වුත්තො, එවං සන්තෙ පක්ඛප්පටිච්ඡන්නමාසප්පටිච්ඡන්නාදීසු කථන්ති? තෙසුපි ‘‘යා ආපත්තියො පක්ඛප්පටිච්ඡන්නායො, යා ආපත්තියො මාසප්පටිච්ඡන්නායො’’ති වත්තබ්බොති. යදි එවං පාළිවිරොධො ආපජ්ජති. පාළියඤ්හි දසාහප්පටිච්ඡන්නපරියොසානා එව ආපත්ති දස්සිතා, න පක්ඛප්පටිච්ඡන්නමාසප්පටිච්ඡන්නාදයොති? සච්චං, පාළියං තථාදස්සනං පන නයදස්සනමත්තං. තථා හි වුත්තං අට්ඨකථායං (චූළව. අට්ඨ. 102) ‘‘පඤ්චදස දිවසානි පටිච්ඡන්නාය ‘පක්ඛප්පටිච්ඡන්න’න්ති වත්වා යොජනා කාතබ්බා…පෙ… එවං යාව සට්ඨිසංවච්ඡරං, අතිරෙකසට්ඨිසංවච්ඡරප්පටිච්ඡන්නන්ති වා තතො වා භිය්යොපි වත්වා යොජනා කාතබ්බා’’ති. මහාපදුමත්ථෙරෙනපි වුත්තං ‘‘අයං සමුච්චයක්ඛන්ධකො නාම බුද්ධානං ඨිතකාලසදිසො, ආපත්ති නාම පටිච්ඡන්නා වා හොතු අප්පටිච්ඡන්නා වා සමකඌනතරඅතිරෙකප්පටිච්ඡන්නා වා, විනයධරස්ස කම්මවාචං යොජෙතුං සමත්ථභාවොයෙවෙත්ථ පමාණ’’න්ති, තස්මා පක්ඛප්පටිච්ඡන්නාදීනං කම්මවාචාකරණෙ කුක්කුච්චං න කාතබ්බන්ති.

හොතු, එවම්පි පක්ඛප්පටිච්ඡන්නං පරියන්තං කත්වා කතාය කම්මවාචාය තතො උද්ධං ආපත්ති නත්ථීති කථං ජානෙය්යාති? ඉදානි සික්ඛාකාමා භික්ඛූ දෙවසිකම්පි දෙසනාරොචනාවිකරණානි කරොන්ති එකාහිකද්වීහිකාදිවසෙනපි, කිච්චපසුතා හුත්වා තථා අසක්කොන්තාපි උපොසථදිවසං නාතික්කමන්ති, ගිලානාදිවසෙන තදතික්කන්තාපි අතික්කන්තභාවං ¶ ජානන්ති, තස්මා තදතික්කන්තභාවෙ සති අතිරෙකපක්ඛප්පටිච්ඡන්නමාසප්පටිච්ඡන්නාදිවසෙන වඩ්ඪෙත්වා කම්මවාචං කරෙය්ය, තදතික්කන්තභාවෙ පන අසති පක්ඛප්පටිච්ඡන්නපරියන්තා ¶ හොති, තස්මා පක්ඛපරියන්තකම්මවාචාකරණං ඤායාගතං හොතීති දට්ඨබ්බං.

එවං හොතු, තථාපි යදෙතං ‘‘සම්බහුලා ආපත්තියො එකාහප්පටිච්ඡන්නායො…පෙ… සම්බහුලා ආපත්තියො පක්ඛප්පටිච්ඡන්නායො’’ති වුත්තං, තත්ථ ඉමිනායෙව අනුක්කමෙන මයා පටිච්ඡාදිතා ආපත්තියො හොන්තීති කථං ජානෙය්ය, අජානනෙ ච සති ‘‘යා ච ඛ්වායං, ආවුසො, ආපත්ති අජානප්පටිච්ඡන්නා, අධම්මිකං තස්සා ආපත්තියා පරිවාසදානං, අධම්මත්තා න රුහතී’’ති ඉදං ආපජ්ජතීති? නාපජ්ජති. තත්ථ හි ආපත්තියා ආපන්නභාවං අජානන්තො හුත්වා පටිච්ඡාදෙති, තස්මා ‘‘ආපත්ති ච හොති ආපත්තිසඤ්ඤී චා’’ති වුත්තආපත්තිසඤ්ඤිතාභාවා අප්පටිච්ඡන්නමෙව හොති, තස්මා අප්පටිච්ඡන්නාය ආපත්තියා පරිවාසදානං අධම්මිකං හොති. ඉධ පන ‘‘එත්තකා රත්තියො මයා ඡාදිතා’’ති ඡන්නකාලමෙව න ජානාති, තදජානභාවෙ සතිපි පරිවාසදානං රුහති. තෙනෙව ච කාරණෙන සුද්ධන්තපරිවාසෙ (චූළව. 156-157) ‘‘ආපත්තිපරියන්තං න ජානාති, රත්තිපරියන්තං න ජානාති, ආපත්තිපරියන්තං නස්සරති, රත්තිපරියන්තං නස්සරති, ආපත්තිපරියන්තෙ වෙමතිකො, රත්තිපරියන්තෙ වෙමතිකො’’ති රත්තිපරියන්තස්ස අජානනඅසරණවෙමතිකභාවෙ සතිපි පරිවාසදානං වුත්තං, තස්මා ඡාදිතකාලං තථතො අජානන්තොපි ‘‘සම්බහුලා ආපත්තියො එකාහප්පටිච්ඡන්නායො…පෙ… සම්බහුලා ආපත්තියො පක්ඛප්පටිච්ඡන්නායො’’ති එත්ථ අප්පවිට්ඨස්ස අභාවා සම්පජ්ජතියෙවාති දට්ඨබ්බං.

අථාපි ¶ එවං වදෙය්යුං – ‘‘සම්බහුලා ආපත්තියො එකාහප්පටිච්ඡන්නායො…පෙ… සම්බහුලා ආපත්තියො පක්ඛප්පටිච්ඡන්නායො’’ති වුත්තෙ තෙසු දිවසෙසු ආපත්තියො අත්ථි පටිච්ඡන්නායොපි, අත්ථි අප්පටිච්ඡන්නායොපි, අත්ථි චිරප්පටිච්ඡන්නායොපි, අත්ථි අචිරප්පටිච්ඡන්නායොපි, අත්ථි එකාපි, අත්ථි සම්බහුලාපි, සබ්බා තා ආපත්තියො එතෙනෙව පදෙන සඞ්ගහිතා සියුන්ති? සඞ්ගහිතා එව. න හෙත්ථ සංසයො කාතබ්බො. වුත්තඤ්හෙතං අට්ඨකථායං (චූළව. අට්ඨ. 102) ‘‘අඤ්ඤස්මිං පන ආපත්තිවුට්ඨානෙ ඉදං ලක්ඛණං – යො අප්පටිච්ඡන්නං ආපත්තිං ‘පටිච්ඡන්නා’ති විනයකම්මං කරොති, තස්ස ආපත්ති වුට්ඨාති. යො පටිච්ඡන්නං ‘අප්පටිච්ඡන්නා’ති විනයකම්මං කරොති, තස්ස න වුට්ඨාති. අචිරප්පටිච්ඡන්නං ‘චිරප්පටිච්ඡන්නා’ති කරොන්තස්සපි වුට්ඨාති, චිරප්පටිච්ඡන්නං ‘අචිරප්පටිච්ඡන්නා’ති කරොන්තස්ස න වුට්ඨාති. එකං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා ‘සම්බහුලා’ති කරොන්තස්සපි වුට්ඨාති එකං විනා සම්බහුලානං අභාවතො. සම්බහුලා පන ආපජ්ජිත්වා ¶ ‘එකං ආපජ්ජි’න්ති කරොන්තස්ස න වුට්ඨාතී’’ති, තස්මා එතෙහි පදෙහි සබ්බාසං පටිච්ඡන්නාපත්තීනං සඞ්ගහිතත්තා තාහි ආපත්තීහි වුට්ඨානං සම්භවතීති දට්ඨබ්බං.

අථ පන විනයධරෙන පුට්ඨො ‘‘අහං, භන්තෙ, සම්බහුලා සඞ්ඝාදිසෙසා ආපත්තියො ආපජ්ජිං එකං සුක්කවිස්සට්ඨිං, එකං කායසංසග්ගං, එකං දුට්ඨුල්ලවාචං, එකං අත්තකාමං, එකං සඤ්චරිත්තං, එකං කුටිකාරං, එකං විහාරකාරං, එකං දුට්ඨදොසං, එකං අඤ්ඤභාගියං, එකං සඞ්ඝභෙදං, එකං භෙදානුවත්තකං, එකං දුබ්බචං, එකං කුලදූසක’’න්ති වුත්තෙ ‘‘අයං භික්ඛු මිස්සකසමොධානපරිවාසාරහො’’ති ඤත්වා අට්ඨකථායං (චූළව. අට්ඨ. 102) ආගතනයෙන පරිවාසො දාතබ්බො. එත්ථාහ – අග්ඝසමොධානමිස්සකසමොධානානං කො විසෙසො, කිං නානාකරණන්ති? වුච්චතෙ – අග්ඝසමොධානපරිවාසො අචිරප්පටිච්ඡන්නා ¶ ආපත්තියො චිරප්පටිච්ඡන්නායං ආපත්තියං සමොධානෙත්වා තස්සා චිරප්පටිච්ඡන්නාය ආපත්තියා අග්ඝවසෙන දීයති, මිස්සකසමොධානපරිවාසො නානාවත්ථුකා ආපත්තියො සමොධානෙත්වා තාසං මිස්සකවසෙන දීයති, අයමෙතෙසං විසෙසො. අථ වා අග්ඝසමොධානො සභාගවත්ථූනං ආපත්තීනං සමොධානවසෙන හොති, ඉතරො විසභාගවත්ථූනන්ති ආචරියා. තෙනෙවාහ ආචරියවජිරබුද්ධිත්ථෙරො (වජිර. ටී. චූළවග්ග 102) ‘‘අග්ඝසමොධානො නාම සභාගවත්ථුකායො සම්බහුලා ආපත්තියො ආපන්නස්ස බහුරත්තිං පටිච්ඡාදිතාපත්තියං නික්ඛිපිත්වා දාතබ්බො, ඉතරො නානාවත්ථුකානං වසෙනාති අයමෙතෙසං විසෙසො’’ති.

අථ සියා ‘‘එවං චිරප්පටිච්ඡන්නායො ච අචිරප්පටිච්ඡන්නායො ච නානාවත්ථුකායො ආපත්තියො ආපජ්ජන්තස්ස කො පරිවාසො දාතබ්බො අග්ඝසමොධානො වා මිස්සකසමොධානො වා, අථ තදුභයා වා’’ති. කිඤ්චෙත්ථ – යදි අග්ඝසමොධානං දදෙය්ය, චිරප්පටිච්ඡන්නාහි ච අචිරප්පටිච්ඡන්නාහි ච සභාගවත්ථුකාහි ආපත්තීහි වුට්ඨිතො භවෙය්ය, චිරප්පටිච්ඡන්නාහි ච අචිරප්පටිච්ඡන්නාහි ච නො විසභාගවත්ථුකාහි. යදි ච මිස්සකසමොධානං දදෙය්ය, සමානකාලප්පටිච්ඡන්නාහි විසභාගවත්ථූහි ආපත්තීහි වුට්ඨිතො භවෙය්ය, නො අසමානකආලප්පටිච්ඡන්නාහි සභාගවත්ථුකාහි ච, අථ තදුභයම්පි දදෙය්ය, ‘‘එකස්මිං කම්මෙ ද්වෙ පරිවාසා දාතබ්බා’’ති නෙව පාළියං, න අට්ඨකථායං වුත්තන්ති? වුච්චතෙ – ඉදඤ්හි සබ්බම්පි පරිවාසාදිකං විනයකම්මං වත්ථුවසෙන වා ගොත්තවසෙන වා නාමවසෙන වා ආපත්තිවසෙන වා කාතුං වට්ටතියෙව.

තත්ථ ¶ ¶ සුක්කවිස්සට්ඨීති වත්ථු චෙව ගොත්තඤ්ච. සඞ්ඝාදිසෙසොති නාමඤ්චෙව ආපත්ති ච. තත්ථ ‘‘සුක්කවිස්සට්ඨිං කායසංසග්ග’’න්තිආදිවචනෙනාපි ‘‘නානාවත්ථුකායො’’ති වචනෙනපි වත්ථු චෙව ගොත්තඤ්ච ගහිතං හොති, ‘‘සඞ්ඝාදිසෙසො’’ති වචනෙනපි ‘‘ආපත්තියො’’ති වචනෙනපි නාමඤ්චෙව ආපත්ති ච ගහිතා හොති, තස්මා අග්ඝසමොධානවසෙන පරිවාසෙ දින්නෙ ‘‘අහං, භන්තෙ, සම්බහුලා සඞ්ඝාදිසෙසා ආපත්තියො ආපජ්ජි’’න්තිආදිවචනෙනෙව වත්ථුස්ස ච ගොත්තස්ස ච නාමස්ස ච ආපත්තියා ච ගහිතත්තා චිරප්පටිච්ඡන්නාහි අචිරප්පටිච්ඡන්නාහි ච සභාගවත්ථුකාහි ච විසභාගවත්ථුකාහි ච සබ්බාහි ආපත්තීහි වුට්ඨාතීති දට්ඨබ්බං. වුත්තඤ්හෙතං සමන්තපාසාදිකායං ‘‘එත්ථ ච ‘සඞ්ඝාදිසෙසා ආපත්තියො ආපජ්ජිං නානාවත්ථුකායො’තිපි ‘සඞ්ඝාදිසෙසා ආපත්තියො ආපජ්ජි’න්තිපි එවං පුබ්බෙ වුත්තනයෙන වත්ථුවසෙනපි ගොත්තවසෙනපි නාමවසෙනපි ආපත්තිවසෙනපි යොජෙත්වා කම්මවාචං කාතුං වට්ටතියෙවාති අයං මිස්සකසමොධානො’’ති, ඉමස්මිඤ්ච විනයසඞ්ගහප්පකරණෙ (වි. සඞ්ග. අට්ඨ. 245) තථෙව වත්වා ‘‘තස්මා න ඉධ විසුං කම්මවාචං යොජෙත්වා දස්සයිස්සාම, පුබ්බෙ සබ්බාපත්තිසාධාරණං කත්වා යොජෙත්වා දස්සිතාය එව කම්මවාචාය නානාවත්ථුකාහිපි ආපත්තීහි වුට්ඨානසම්භවතො සායෙවෙත්ථ කම්මවාචා අල’’න්ති.

යදි එවං ආචරියවජිරබුද්ධිත්ථෙරෙන ද්වින්නං විසෙසො න වත්තබ්බො, අථ කස්මා වුත්තොති? තීසු සමොධානපරිවාසෙසු ඔධානසමොධානො මූලායපටිකස්සනාය ඔධූනිතකාලෙයෙව දාතබ්බො, අග්ඝසමොධානමිස්සකසමොධානපරිවාසා පන විසුංයෙව දාතබ්බා. ‘‘එවං දින්නෙ එතෙසං ¶ කො විසෙසො’’ති චින්තායං විසෙසසම්භවමත්තදස්සනත්ථං වුත්තො. අට්ඨකථායං පන පරිවාසාදිකම්මස්ස ලක්ඛණං දස්සෙතුං ‘‘වත්ථුවසෙන වා’’තිආදිමාහ, තස්මා ලක්ඛණවසෙනෙව සභාගවත්ථුකාහිපි ආපත්තීහි වුට්ඨානං සම්භවති. තෙනෙව ච කාරණෙන සාරත්ථදීපනිනාමිකායං විනයටීකායඤ්ච විමතිවිනොදනිනාමිකායං විනයටීකායඤ්ච න කොචි විසෙසො වුත්තොති දට්ඨබ්බො.

යදි එවං මිස්සකසමොධානකම්මවාචායපි චිරප්පටිච්ඡන්නාහි අචිරප්පටිච්ඡන්නාහිපි ආපත්තීහි වුට්ඨානං සම්භවෙය්ය. තත්ථපි හි ‘‘අහං, භන්තෙ, සම්බහුලා සඞ්ඝාදිසෙසා ආපත්තියො ආපජ්ජිං නානාවත්ථුකායො’’තිපි ‘‘එකා සුක්කවිස්සට්ඨි…පෙ… එකා කුලදූසකා’’තිපි වත්තබ්බං. එවං සති ‘‘සම්බහුලා’’තිපි ‘‘සඞ්ඝාදිසෙසා ආපත්තියො’’තිපි වත්ථුගොත්තනාමාපත්තීහි කිත්තනසම්භවතො චිරප්පටිච්ඡන්නාහිපි අචිරප්පටිච්ඡන්නාහිපි ආපත්තීහි වුට්ඨානං සම්භවෙය්යාති? න පනෙවං දට්ඨබ්බං. වත්ථාදිකිත්තනඤ්හි සබ්බාපත්තීනං ගණ්හනත්ථං හොති. එවං ගණ්හන්තෙපි පටිච්ඡන්නකාලස්ස ¶ අකථිතත්තා ‘‘එත්තකං නාම කාලං පරිවසිතබ්බ’’න්ති න පඤ්ඤායති, තස්මිං අපඤ්ඤායමානෙ තෙන පමාණෙන පරිවාසො න හොති, තස්මිං අසති ආපත්තිතො වුට්ඨානං න සම්භවති, තස්මා මිස්සකසමොධානකම්මවාචාය චිරප්පටිච්ඡන්නාහිපි අචිරප්පටිච්ඡන්නාහිපි ආපත්තීහි වුට්ඨානං න සම්භවතීති දට්ඨබ්බං.

පරිවාසවිනිච්ඡයකථා නිට්ඨිතා.

මානත්තවිනිච්ඡයකථා

මානත්තකථායම්පි මානත්තං නාම අප්පටිච්ඡන්නමානත්තං පටිච්ඡන්නමානත්තං පක්ඛමානත්තං සමොධානමානත්තන්ති චතුබ්බිධං හොති. තත්ථ ¶ යො භික්ඛු සඞ්ඝාදිසෙසං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා තං දිවසමෙව ආරොචෙති, එකරත්තිමත්තම්පි න පටිච්ඡාදෙති, තස්ස පරිවාසං අදත්වාව දින්නං මානත්තං අප්පටිච්ඡන්නමානත්තං නාම. යො ආපජ්ජිත්වා දසහි ආකාරෙහි විනා තං දිවසං නාරොචෙති, එකරත්තාදිවසෙන පටිච්ඡාදෙති, තත්ථ යථාපටිච්ඡන්නදිවසං පරිවාසං දත්වා පරිවුත්ථපරිවාසස්ස දින්නං මානත්තං පටිච්ඡන්නමානත්තං නාම. ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා පටිච්ඡන්නාය වා අප්පටිච්ඡන්නාය වා භික්ඛුනියා පක්ඛමත්තමෙව දින්නං මානත්තං පක්ඛමානත්තං නාම. භික්ඛු පන පටිච්ඡන්නාය ආපත්තියා පරිවසිත්වා අනික්ඛිත්තවත්තකාලෙයෙව පුන ආපජ්ජිත්වා න පටිච්ඡාදෙති, තස්ස මූලාය පටිකස්සිත්වා පරිවුත්ථදිවසෙ අදිවසෙ කත්වා අප්පටිච්ඡාදිතත්තා සමොධානපරිවාසං අදත්වා දින්නං මානත්තං සමොධානමානත්තං නාම. මානත්තාරහකාලෙපි මානත්තචරණකාලෙපි අබ්භානාරහකාලෙපි එසෙව නයො. තෙසු තීණි මානත්තානි අට්ඨකථායං වුත්තනයෙන සුවිඤ්ඤෙය්යත්තා න වුත්තානි. පක්ඛමානත්තං පච්ඡා ආගමිස්සති.

යානි පන පරිවාසමානත්තානි අනවට්ඨිතත්තා පුථුජ්ජනස්ස ගිහිආදිවසෙන පරිවත්තනෙ සති පුන දාතබ්බාදාතබ්බභාවෙ සඞ්කිතබ්බානි, තානි දස්සෙතුං පාළියං අනෙකෙහි පකාරෙහි විත්ථාරතො වුත්තානි. තෙසු භික්ඛූනං සංසයවිනොදනත්ථාය එකදෙසං දස්සෙතුං ‘‘සචෙ කොචී’’තිආදිමාහ. තත්ථ විබ්භමතීති විරූපො හුත්වා භමති, හීනායාවත්තති ගිහී හොතීති අත්ථො. සාමණෙරො හොතීති උපසම්පන්නභාවං ජහිත්වා සාමණෙරභාවං උපගච්ඡති. තත්ථ පාරාජිකප්පත්තභාවෙන වා ‘‘ගිහීති මං ධාරෙථා’’තිආදිනා සික්ඛාපච්චක්ඛානෙන වා ගිහී හොති ¶ . තෙසු පඨමෙන පුන උපසම්පදාය අභබ්බත්තා පුන පරිවාසො න රුහතියෙව, දුතියෙන පන පුන උපසම්පදාය භබ්බත්තා ‘‘සො චෙ පුන උපසම්පජ්ජතී’’ති ¶ වුත්තං. ඉතරො පන පාරාජිකප්පත්තභාවෙන සාමණෙරො න හොති. කස්මා? සරණගමනාදීනං විනස්සනතො. වුත්තඤ්හි විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.108) ‘‘උපසම්පන්නානම්පි පාරාජිකසමආපත්තියා සරණගමනාදිසාමණෙරභාවස්සපි විනස්සනතො සෙනාසනග්ගාහො ච පටිප්පස්සම්භති, සඞ්ඝලාභම්පි තෙන ලභන්තීති වෙදිතබ්බ’’න්ති, ගිහී පන හුත්වා පුන සාමණෙරභාවමත්තං ලද්ධබ්බං හොති. ‘‘සාමණෙරොති මං ධාරෙථා’’තිආදිනා පන සික්ඛාපච්චක්ඛානෙ කතෙ සියා සාමණෙරභාවො, තතොපි පුන උපසම්පජ්ජිතුකාමතාය සති සියා උපසම්පන්නභාවො. ‘‘ගිහීති මං ධාරෙථා’’තිආදිනා සික්ඛාපච්චක්ඛානං කත්වා ගිහිභාවං උපගතෙපි පුන සාමණෙරපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා සාමණෙරො හොති. තතො පුන උපසම්පජ්ජිතුං ලද්ධබ්බත්තා ‘‘පුන උපසම්පජ්ජතී’’ති වුත්තො. තෙසං භික්ඛුභාවෙ පරිවාසෙ අනිට්ඨිතෙපි ගිහිසාමණෙරභාවං පත්තත්තා පරිවාසො න රුහති උපසම්පන්නානමෙව පරිවාසස්ස භගවතා පඤ්ඤත්තත්තාති අත්ථො.

එවං සන්තෙ පුන උපසම්පජ්ජන්තස්ස කිං පරිවාසො පුන දාතබ්බොති ආහ ‘‘සො චෙ පුන උපසම්පජ්ජතී’’තිආදි. තස්සත්ථො – සො විබ්භන්තකො සො වා සාමණෙරො පුන උපසම්පන්නභාවං උපගච්ඡති, පුරිමං පුබ්බෙ භික්ඛුභූතකාලෙ දින්නං පරිවාසදානං එව ඉදානි පරිවාසදානං හොති. යො පරිවාසො පුබ්බෙ භික්ඛුභූතකාලෙ දින්නො, සො පරිවාසො සුදින්නො, දුදින්නො න හොති. යො යත්තකො කාලො පරිවුත්ථො, සො තත්තකො කාලො සුපරිවුත්ථොයෙව හොති, න දුපරිවුත්ථො, තස්මා අවසෙසො කාලො පරිවසිතබ්බොති. ඉදං වුත්තං හොති – පුබ්බෙ භික්ඛුකාලෙ පක්ඛප්පටිච්ඡන්නාය ආපත්තියා පරිවාසං ගහෙත්වා දසදිවසමත්තං පරිවසිත්වා අනිට්ඨිතෙයෙව පරිවාසෙ විබ්භමිත්වා සාමණෙරො ¶ වා හුත්වා පුන උපසම්පන්නෙන අවසෙසපඤ්චදිවසෙ පරිවසිත්වා පරිවාසො නිට්ඨාපෙතබ්බොති. මානත්තාරහාදීසුපි එසෙව නයො. උම්මත්තකාදීසුපි තස්මිං කාලෙ අජානන්තත්තා ‘‘පරිවාසො න රුහතී’’ති වුත්තං. තිණ්ණම්පි උක්ඛිත්තකානං කම්මනානාසංවාසකත්තා තෙහි සහසංවාසොයෙව නත්ථීති උක්ඛිත්තකානං පරිවාසො න රුහතීති වුත්තං.

සචෙ පුන ඔසාරීයතීති උක්ඛෙපනීයකම්මං පටිප්පස්සම්භනවසෙන සමානසංවාසකභාවං පවෙසීයති. ‘‘සචෙ කස්සචි භික්ඛුනො ඉත්ථිලිඞ්ගං පාතුභවතී’’තිආදීසු අට්ඨකථායං වුත්තනයෙනෙව අත්ථො සුවිඤ්ඤෙය්යො හොති. යං පන වුත්තං ‘‘පක්ඛමානත්තං පච්ඡා ආගමිස්සතී’’ති, තත්රෙවං ¶ ජානිතබ්බං – පක්ඛමානත්තන්ති භික්ඛුනියා දාතබ්බමානත්තං. තං පන පටිච්ඡන්නායපි අප්පටිච්ඡන්නායපි ආපත්තියා අඩ්ඪමාසමත්තමෙව දාතබ්බං. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘ගරුධම්මං අජ්ඣාපන්නාය භික්ඛුනියා උභතොසඞ්ඝෙ පක්ඛමානත්තං චරිතබ්බ’’න්ති (පාචි. 149; චූළව. 403; අ. නි. 8.51). තං පන භික්ඛුනීහි අත්තනො සීමං සොධෙත්වා විහාරසීමාය වා විහාරසීමං සොධෙතුං අසක්කොන්තීහි ඛණ්ඩසීමාය වා සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන චතුවග්ගගණං සන්නිපාතාපෙත්වා දාතබ්බං. සචෙ එකා ආපත්ති හොති, එකිස්සා වසෙන, සචෙ ද්වෙ වා තිස්සො වා සම්බහුලා වා එකවත්ථුකා වා නානාවත්ථුකා වා, තාසං තාසං වසෙන වත්ථුගොත්තනාමආපත්තීසු යං යං ඉච්ඡති, තං තං ආදාය යොජනා කාතබ්බා.

තත්රිදං එකාපත්තිවසෙන මුඛමත්තනිදස්සනං – තාය ආපන්නාය භික්ඛුනියා භික්ඛුනිසඞ්ඝං උපසඞ්කමිත්වා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා වුඩ්ඪානං භික්ඛුනීනං පාදෙ වන්දිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා එවමස්ස වචනීයො ‘‘අහං ¶ , අය්යෙ, එකං ආපත්තිං ආපජ්ජිං ගාමන්තරං, සාහං, අය්ය,එ එකිස්සා ආපත්තියා ගාමන්තරාය පක්ඛමානත්තං යාචාමී’’ති. එවං තික්ඛත්තුං යාචාපෙත්වා බ්යත්තාය භික්ඛුනියා පටිබලාය සඞ්ඝො ඤාපෙතබ්බො ‘‘සුණාතු මෙ, අය්යෙ, සඞ්ඝො, අයං ඉත්ථන්නාමා භික්ඛුනී එකං ආපත්තිං ආපජ්ජි ගාමන්තරං, සා සඞ්ඝං එකිස්සා ආපත්තියා ගාමන්තරාය පක්ඛමානත්තං යාචති. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො ඉත්ථන්නාමාය භික්ඛුනියා එකිස්සා ආපත්තියා ගාමන්තරාය පක්ඛමානත්තං දදෙය්ය, එසා ඤත්ති. සුණාතු මෙ, අය්යෙ, සඞ්ඝො…පෙ… දුතියම්පි. තතියම්පි එතමත්ථං වදාමි. සුණාතු මෙ, අය්යෙ, සඞ්ඝො…පෙ… භාසෙය්ය. දින්නං සඞ්ඝෙන ඉත්ථන්නාමාය භික්ඛුනියා එකිස්සා ආපත්තියා ගාමන්තරාය පක්ඛමානත්තං, ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති.

කම්මවාචාපරියොසානෙ වත්තං සමාදියිත්වා භික්ඛුමානත්තකථායං වුත්තනයෙනෙව සඞ්ඝස්ස ආරොචෙත්වා නික්ඛිත්තවත්තං වසිතුකාමාය තථෙව සඞ්ඝස්ස මජ්ඣෙ වා පක්කන්තාසු භික්ඛුනීසු එකභික්ඛුනියා වා දුතියිකාය වා සන්තිකෙ වුත්තනයෙනෙව නික්ඛිපිතබ්බං. අඤ්ඤිස්සා පන ආගන්තුකාය සන්තිකෙ ආරොචෙත්වා නික්ඛිපිතබ්බං, නික්ඛිත්තකාලතො පට්ඨාය පකතත්තට්ඨානෙ තිට්ඨති.

පුන සමාදියිත්වා අරුණං උට්ඨපෙන්තියා පන භික්ඛුනීනංයෙව සන්තිකෙ වසිතුං න ලබ්භති ¶ . ‘‘උභතොසඞ්ඝෙ පක්ඛමානත්තං චරිතබ්බ’’න්ති හි වුත්තං, තස්මා අස්සා ආචරියුපජ්ඣායාහි විහාරං ගන්ත්වා සඞ්ගාහකපක්ඛෙ ඨිතො එකො මහාථෙරො වා ධම්මකථිකො වා භික්ඛු වත්තබ්බො ‘‘එකිස්සා භික්ඛුනියා විනයකම්මං කත්තබ්බමත්ථි, තත්ර නො අය්යා චත්තාරො භික්ඛූ පෙසෙථා’’ති. සඞ්ගහං අකාතුං න ලබ්භති, ‘‘පෙසෙස්සාමා’’ති වත්තබ්බං. චතූහි පකතත්තභික්ඛුනීහි මානත්තචාරිනිං භික්ඛුනිං ¶ ගහෙත්වා අන්තොඅරුණෙයෙව නික්ඛිපිත්වා ගාමූපචාරතො ද්වෙ ලෙඩ්ඩුපාතෙ අතික්කමිත්වා මග්ගා ඔක්කම්ම ගුම්බවතිආදීහි පටිච්ඡන්නෙ ඨානෙ නිසීදිතබ්බං, විහාරූපචාරතොපි ද්වෙ ලෙඩ්ඩුපාතා අතික්කමිතබ්බා. චතූහි පකතත්තභික්ඛූහිපි තත්ථ ගන්තබ්බං, ගන්ත්වා පන භික්ඛුනීහි සද්ධිං න එකට්ඨානෙ නිසීදිතබ්බං, පටික්කමිත්වා අවිදූරෙ ඨානෙ නිසීදිතබ්බං. කුරුන්දිමහාපච්චරීසු පන ‘‘භික්ඛුනීහි බ්යත්තං එකං වා ද්වෙ වා උපාසිකායො භික්ඛූහිපි එකං වා ද්වෙ වා උපාසකෙ අත්තරක්ඛණත්ථාය ගහෙත්වා ගන්තබ්බ’’න්ති වුත්තං. කුරුන්දියංයෙව ච ‘‘භික්ඛුනුපස්සයස්ස ච විහාරස්ස ච උපචාරං මුඤ්චිතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං, ‘‘ගාමස්සා’’ති න වුත්තං.

එවං නිසින්නෙසු පන භික්ඛුනීසු ච භික්ඛූසු ච තාය භික්ඛුනියා ‘‘මානත්තං සමාදියාමි, වත්තං සමාදියාමී’’ති වත්තං සමාදියිත්වා භික්ඛුනිසඞ්ඝස්ස තාව එවං ආරොචෙතබ්බං ‘‘අහං, අය්යෙ, එකං ආපත්තිං ආපජ්ජිං ගාමන්තරං, සාහං සඞ්ඝං එකිස්සා ආපත්තියා ගාමන්තරාය පක්ඛමානත්තං යාචිං, තස්සා මෙ සඞ්ඝො එකිස්සා ආපත්තියා ගාමන්තරාය පක්ඛමානත්තං අදාසි, සාහං මානත්තං චරාමි, වෙදියාමහං අය්යෙ, වෙදියතීති මං සඞ්ඝො ධාරෙතූ’’ති.

තතො භික්ඛුසඞ්ඝස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා එවං ආරොචෙතබ්බං ‘‘අහං, අය්යා, එකං ආපත්තිං ආපජ්ජිං…පෙ… වෙදියාමහං අය්යා, වෙදියතීති මං සඞ්ඝො ධාරෙතූ’’ති. ඉධාපි යාය කායචි භාසාය ආරොචෙතුං වට්ටති. ආරොචෙත්වා ච භික්ඛුනිසඞ්ඝස්සෙව සන්තිකෙ නිසීදිතබ්බං, ආරොචිතකාලතො පට්ඨාය භික්ඛූනං ගන්තුං වට්ටති. සචෙ සාසඞ්කා හොති, භික්ඛුනියො තත්ථෙව ඨානං පච්චාසීසන්ති, ඨාතබ්බං. සචෙ අඤ්ඤො භික්ඛු වා භික්ඛුනී වා තං ඨානං එති, පස්සන්තියා ආරොචෙතබ්බං. නො චෙ ආරොචෙති, රත්තිච්ඡෙදො චෙව වත්තභෙදදුක්කටඤ්ච ¶ . සචෙ අජානන්තියා එව උපචාරං ඔක්කමිත්වා ගච්ඡති, රත්තිච්ඡෙදොව හොති, න වත්තභෙදදුක්කටං. සචෙ භික්ඛුනියො උපජ්ඣායාදීනං වත්තකරණත්ථං පගෙව ගන්තුකාමා හොන්ති, රත්තිවිප්පවාසගණඔහීයනගාමන්තරාපත්තිරක්ඛණත්ථං ¶ එකං භික්ඛුනිං ඨපෙත්වා ගන්තබ්බං, තාය අරුණෙ උට්ඨිතෙ තස්සා සන්තිකෙ වත්තං නික්ඛිපිතබ්බං. එතෙනුපායෙන අඛණ්ඩා පඤ්චදස රත්තියො මානත්තං චරිතබ්බං.

අනික්ඛිත්තවත්තාය පන පාරිවාසිකක්ඛන්ධකෙ වුත්තනයෙනෙව සම්මා වත්තිතබ්බං. අයං පන විසෙසො – ‘‘ආගන්තුකස්ස ආරොචෙතබ්බ’’න්ති එත්ථ යත්තකා පුරෙභත්තං වා පච්ඡාභත්තං වා තං ගාමං භික්ඛූ වා භික්ඛුනියො වා ආගච්ඡන්ති, සබ්බෙසං ආරොචෙතබ්බං. අනාරොචෙන්තියා රත්තිච්ඡෙදො චෙව වත්තභෙදදුක්කටඤ්ච. සචෙපි රත්තිං කොචි භික්ඛු තං ගාමූපචාරං ඔක්කමිත්වා ගච්ඡති, රත්තිච්ඡෙදො හොතියෙව, අජානනපච්චයා පන වත්තභෙදතො මුච්චති. කුරුන්දීආදීසු පන ‘‘අනික්ඛිත්තවත්තභික්ඛූනං වුත්තනයෙනෙව කථෙතබ්බ’’න්ති වුත්තං, තං පාරිවාසිකවත්තාදීනං උපචාරසීමාය පරිච්ඡින්නත්තා යුත්තතරං දිස්සති. උපොසථෙ ආරොචෙතබ්බං, පවාරණාය ආරොචෙතබ්බං, චතුන්නං භික්ඛූනඤ්ච භික්ඛුනීනඤ්ච දෙවසිකං ආරොචෙතබ්බං. සචෙ භික්ඛූනං තස්මිං ගාමෙ භික්ඛාචාරො සම්පජ්ජති, තත්ථෙව ගන්තබ්බං. නො චෙ සම්පජ්ජති, අඤ්ඤත්ර චරිත්වාපි තත්ර ආගන්ත්වා අත්තානං දස්සෙත්වා ගන්තබ්බං, බහිගාමෙ වා සඞ්කෙතට්ඨානං කාතබ්බං ‘‘අසුකස්මිං නාම ඨානෙ අම්හෙ පස්සිස්සතී’’ති. තාය සඞ්කෙතට්ඨානං ගන්ත්වා ආරොචෙතබ්බං, සඞ්කෙතට්ඨානෙ අදිස්වා විහාරං ගන්ත්වා ආරොචෙතබ්බං. විහාරෙ සබ්බභික්ඛූනං ආරොචෙතබ්බං. සචෙ සබ්බෙසං සක්කා න හොති ආරොචෙතුං, බහි උපචාරසීමාය ඨත්වා භික්ඛුනියො පෙසෙතබ්බා, තාහි ආනීතානං චතුන්නං භික්ඛූනං ආරොචෙතබ්බං. සචෙ විහාරො දූරො හොති සාසඞ්කො, උපාසකෙ ච උපාසිකායො ¶ ච ගහෙත්වා ගන්තබ්බං. සචෙ පන අයං එකා වසති, රත්තිවිප්පවාසං ආපජ්ජති, තස්මාස්සා එකා පකතත්තා භික්ඛුනී සම්මන්නිත්වා දාතබ්බා එකච්ඡන්නෙ වසනත්ථාය.

එවං අඛණ්ඩං මානත්තං චරිත්වා වීසතිගණෙ භික්ඛුනිසඞ්ඝෙ වුත්තනයෙනෙව අබ්භානං කාතබ්බං. ‘‘සචෙ මානත්තං චරමානා අන්තරාපත්තිං ආපජ්ජති, මූලාය පටිකස්සිත්වා තස්සා ආපත්තියා මානත්තං දාතබ්බ’’න්ති කුරුන්දියං වුත්තං, ඉදං පක්ඛමානත්තං නාම. ඉදං පන පක්ඛමානත්තං සමන්තපාසාදිකායං (චූළව. අට්ඨ. 102) පාළිමුත්තවිනයවිනිච්ඡයභාවෙන ආගතම්පි ඉමස්මිං විනයසඞ්ගහප්පකරණෙ ආචරියෙන අනුද්ධටං. අයං පනාචරියස්ස අධිප්පායො සියා – ඉදං පක්ඛමානත්තං භික්ඛුනියොයෙව සන්ධාය භගවතා විසුං පඤ්ඤත්තං, භික්ඛූහි අසාධාරණං, ඉමස්මිඤ්ච කාලෙ භික්ඛුනිසඞ්ඝො නත්ථි, තස්මා ගන්ථස්ස ලහුභාවත්ථං ඉදම්පි අඤ්ඤම්පි ඊදිසං අජ්ඣුපෙක්ඛිතබ්බන්ති. අම්හෙහි පන භික්ඛුනිසඞ්ඝෙ අවිජ්ජමානෙපි ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝො ¶ භික්ඛුනීහි සමාදාතබ්බවත්තං ජානිස්සති. ‘දුබ්බලජාතිකා හි භීරුකජාතිකා භික්ඛුනියො භගවතො ආණං පතිට්ඨාපෙන්තියො එවරූපං දුක්කරං දුරභිසම්භවං වත්තං සමාදයිංසු, කිමඞ්ගං පන මය’න්ති මනසි කරොන්තා භගවතො ආණං පතිට්ඨාපෙන්තා පරිවාසාදිවත්තං සමාදියිස්සන්තී’’ති මන්ත්වා ආචරියෙන අනුද්ධටම්පි ඉමස්මිං විනයාලඞ්කාරප්පකරණෙ උද්ධටං, තස්මා සම්මාසම්බුද්ධෙ සඤ්ජාතසද්ධාපෙමගාරවාදියුත්තෙහි සත්ථුසාසනකරෙහි භික්ඛූහි සම්මා සික්ඛිතබ්බං. ඉතො පරානි අට්ඨකථායං ආගතනයෙනෙව වෙදිතබ්බානි.

මානත්තවිනිච්ඡයකථා නිට්ඨිතා.

248. පාරිවාසිකවත්තකථායං නවකතරං පාරිවාසිකන්ති අත්තනා නවකතරං පාරිවාසිකං. පාරිවාසිකස්ස හි ¶ අත්තනා නවකතරං පාරිවාසිකං ඨපෙත්වා අඤ්ඤෙ මූලායපටිකස්සනාරහ මානත්තාරහ මානත්තචාරික අබ්භානාරහාපි පකතත්තට්ඨානෙයෙව තිට්ඨන්ති. තෙනාහ ‘‘අන්තමසො මූලායපටිකස්සනාරහාදීනම්පී’’ති. අන්තමසො මූලායපටිකස්සනාරහාදීනම්පීති ආදි-සද්දෙන මානත්තාරහමානත්තචාරිකඅබ්භානාරහෙ සඞ්ගණ්හාති. තෙ හි පාරිවාසිකානං, පාරිවාසිකා ච තෙසං පකතත්තට්ඨානෙ එව තිට්ඨන්ති. අධොතපාදට්ඨපනකන්ති යත්ථ ඨත්වා පාදෙ ධොවන්ති, තාදිසං දාරුඵලකඛණ්ඩාදිං. පාදඝංසනන්ති සක්ඛරකථලාදිං. පාදෙ ඝංසන්ති එතෙනාති පාදඝංසනං, සක්ඛරකථලාදි. වුත්තඤ්හි භගවතා ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තිස්සො පාදඝංසනියො සක්ඛරං කථලං සමුද්දඵෙණ’’න්ති (චූළව. 269). සද්ධිවිහාරිකානම්පි සාදියන්තස්සාති සද්ධිවිහාරිකානම්පි අභිවාදනාදිං සාදියන්තස්ස. වත්තං කරොන්තීති එත්තකමත්තස්සෙව වුත්තත්තා සද්ධිවිහාරිකාදීහිපි අභිවාදනාදිං කාතුං න වට්ටති. ‘‘මා මං ගාමප්පවෙසනං ආපුච්ඡථා’’ති වුත්තෙ අනාපුච්ඡාපි ගාමං පවිසිතුං වට්ටති.

යො යො වුඩ්ඪොති පාරිවාසිකෙසු භික්ඛූසු යො යො වුඩ්ඪො. නවකතරස්ස සාදිතුන්ති පාරිවාසිකනවකතරස්ස අභිවාදනාදිං සාදිතුං. ‘‘පාරිසුද්ධිඋපොසථෙ කරියමානෙ’’ති ඉදං පවාරණදිවසෙසු සඞ්ඝෙ පවාරෙන්තෙ අනුපගතඡින්නවස්සාදීහි කරියමානං පාරිසුද්ධිඋපොසථම්පි සන්ධාය වුත්තං. තත්ථෙවාති සඞ්ඝනවකට්ඨානෙයෙව. අත්තනො පාළියා පවාරෙතබ්බන්ති අත්තනො වස්සග්ගෙන පත්තපාළියා පවාරෙතබ්බං, න පන සබ්බෙසු පවාරිතෙසූති අත්ථො.

ඔණොජනං ¶ නාම විස්සජ්ජනං, තං පන පාරිවාසිකෙන පාපිතස්ස අත්තනා සම්පටිච්ඡිතස්සෙව පුනදිවසාදිඅත්ථාය විස්සජ්ජනං කාතබ්බං. අසම්පටිච්ඡිත්වා චෙ විස්සජ්ජෙති, න ලභතීති ¶ වුත්තං. යදි පන න ගණ්හාති න විස්සජ්ජෙතීති යදි පුරිමදිවසෙ අත්තනො න ගණ්හාති, ගහෙත්වා ච න විස්සජ්ජෙති.

චතුස්සාලභත්තන්ති භොජනසාලාය පටිපාටියා දීයමානං භත්තං. හත්ථපාසෙ ඨිතෙනාති දායකස්ස හත්ථපාසෙ ඨිතෙන, පටිග්ගහණරුහනට්ඨානෙති අධිප්පායො. මහාපෙළභත්තෙපීති මහන්තෙසු භත්තපච්ඡිආදිභාජනෙසු ඨපෙත්වා දීයමානභත්තෙසුපි. ඉතො පරම්පි පාරිවාසිකවත්තං පාළියං (චූළව. 75) ආගතනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. තත්ථ පන අට්ඨකථායං ආගතනයෙනෙව අත්ථො සුවිඤ්ඤෙය්යො හොති, තස්මා දුබ්බිඤ්ඤෙය්යට්ඨානෙයෙව කථයිස්සාම.

‘‘න සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො’’ති එත්ථ දුබ්බිධං සාමණෙරං දස්සෙතුං ‘‘අඤ්ඤො’’තිආදිමාහ. ‘‘න භික්ඛුනියො ඔවදිතබ්බා’’ති එත්ථ ලද්ධසම්මුතිකෙන ආණත්තොපි ගරුධම්මෙහි අඤ්ඤෙහි වා ඔවදිතුං න ලභතීති ආහ ‘‘පටිබලස්ස වා භික්ඛුස්ස භාරො කාතබ්බො’’ති. ආගතා භික්ඛුනියො වත්තබ්බාති සම්බන්ධො. සවචනීයන්ති සදොසං. ජෙට්ඨකට්ඨානං න කාතබ්බන්ති පධානට්ඨානං න කාතබ්බං. කිං තන්ති ආහ ‘‘පාතිමොක්ඛුද්දෙසකෙනා’’තිආදි.

රජෙහි හතා උපහතා භූමි එතිස්සාති රජොහතභූමි, රජොකිණ්ණභූමීති අත්ථො. පච්චයන්ති වස්සාවාසිකලාභං සන්ධාය වුත්තං. එකපස්සෙ ඨත්වාති පාළිං විහාය භික්ඛූනං පච්ඡතො ඨත්වා. සෙනාසනං න ලභතීති සෙය්යපරියන්තභාගිතාය වස්සග්ගෙන ගණ්හිතුං න ලභති. අස්සාති භවෙය්ය. ‘‘ආගන්තුකෙන ආරොචෙතබ්බං, ආගන්තුකස්ස ආරොචෙතබ්බ’’න්ති අවිසෙසෙන වුත්තත්තා සචෙ ද්වෙ පාරිවාසිකා ගතට්ඨානෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං පස්සන්ති, උභොහිපි අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ආරොචෙතබ්බං. යථා බහි දිස්වා ආරොචිතස්ස භික්ඛුනො ¶ විහාරං ආගතෙන පුන ආරොචනකිච්චං නත්ථි, එවං අඤ්ඤවිහාරං ගතෙනපි තත්ථ පුබ්බෙ ආරොචිතස්ස පුන ආරොචනකිච්චං නත්ථීති වදන්ති. අවිසෙසෙනාති පාරිවාසිකස්ස ච උක්ඛිත්තකස්ස ච අවිසෙසෙන.

ඔබද්ධන්ති පලිබුද්ධං. සහවාසොති වුත්තප්පකාරෙ ඡන්නෙ භික්ඛුනා සද්ධිං සයනමෙව අධිප්පෙතං, න සෙසඉරියාපථකප්පනං. සෙසමෙත්ථ සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

පාපිට්ඨතරාති ¶ පාරාජිකාපත්තීති උක්කංසවසෙන වුත්තං. සඤ්චරිත්තාදිපණ්ණත්තිවජ්ජතො පන සුක්කවිස්සට්ඨාදිකා ලොකවජ්ජාව. තත්ථපි සඞ්ඝභෙදාදිකා පාපිට්ඨතරා එව. කම්මන්ති පාරිවාසිකකම්මවාචාති එතෙන ‘‘කම්මභූතා වාචා කම්මවාචා’’ති කම්මවාචාසද්දස්ස අත්ථොපි සිද්ධොති වෙදිතබ්බො. සවචනීයන්ති එත්ථ ස-සද්දො ‘‘සන්ති’’අත්ථං වදති, අත්තනො වචනෙන අත්තනො පවත්තනකම්මන්ති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො, ‘‘මා පක්කමාහී’’ති වා ‘‘එහි විනයධරානං සම්මුඛීභාව’’න්ති වා එවං අත්තනො ආණාය පවත්තනකකම්මං න කාතබ්බන්ති අධිප්පායො. එවඤ්හි කෙනචි සවචනීයෙ කතෙ අනාදරෙන අතික්කමිතුං න වට්ටති, බුද්ධස්ස සඞ්ඝස්ස ආණා අතික්කන්තා නාම හොති. රජොහතභූමීති පණ්ණසාලාවිසෙසනං. පච්චයන්ති වස්සාවාසිකචීවරං. සෙනාසනං න ලභතීති වස්සග්ගෙන න ලභති. අපණ්ණකපටිපදාති අවිරද්ධපටිපදා. සචෙ වායමන්තොපීති එත්ථ අවිසයභාවං ඤත්වා අවායමන්තොපි සඞ්ගය්හති. අවිසෙසෙනාති පාරිවාසිකුක්ඛිත්තකානං සාමඤ්ඤෙන. පඤ්චවණ්ණඡදනබන්ධනට්ඨානෙසූති පඤ්චප්පකාරඡදනෙහි ඡන්නට්ඨානෙසු. ඔබද්ධන්ති උට්ඨානාදිබ්යාපාරපටිබද්ධං, පීළිතන්ති අත්ථො. මඤ්චෙ වා පීඨෙ වාති එත්ථ වාසද්දො සමුච්චයත්ථො. තෙන තට්ටිකාචම්මඛණ්ඩාදීසු දීඝාසනෙසුපි නිසීදිතුං න වට්ටතීති දීපිතං හොති. න වත්තභෙදදුක්කටන්ති වුඩ්ඪතරස්ස ¶ ජානන්තස්සපි වත්තභෙදෙ දුක්කටං නත්ථීති දස්සෙති. වත්තං නික්ඛිපාපෙත්වාති ඉදම්පි පරිවාසාදිමෙව සන්ධාය වුත්තං, න සෙසකම්මානි.

‘‘සෙනාසනං න ලභති සෙය්යපරියන්තභාගිතාය. උද්දෙසාදීනි දාතුම්පි න ලභතීති වදන්ති. ‘තදහුපසම්පන්නෙපි පකතත්තෙ’ති වචනතො අනුපසම්පන්නෙහි වසිතුං වට්ටති. සමවස්සාති එතෙන අපච්ඡා අපුරිමං නිපජ්ජනෙ ද්වින්නම්පි වත්තභෙදාපත්තිභාවං දීපෙති. අත්තනො අත්තනො නවකතරන්ති පාරිවාසිකාදිනවකතරං. පඨමං සඞ්ඝමජ්ඣෙ පරිවාසං ගහෙත්වා නික්ඛිත්තවත්තෙන පුන එකස්සපි සන්තිකෙ සමාදියිතුං නික්ඛිපිතුඤ්ච වට්ටති, මානත්තෙ පන නික්ඛිපිතුං වට්ටති. ඌනෙගණෙචරණදොසත්තා න ගහෙතුන්ති එකෙ. පඨමං ආදින්නවත්තං එකස්ස සන්තිකෙ යථා නික්ඛිපිතුං වට්ටති, තථා සමාදියිතුම්පි වට්ටතීති පොරාණගණ්ඨිපදෙ’’ති වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. චූළවග්ග 76) වුත්තන්ති.

ඉදං එත්ථ යං වත්තං ‘‘චතුනවුතිපාරිවාසිකවත්ත’’න්ති පාරිවාසිකක්ඛන්ධකපාළියං (චූළව. 75) ආගතං, සමන්තපාසාදිකායම්පි එත්තකාය පාළියා (චූළව. අට්ඨ. 75-84) වණ්ණනං වත්වා ‘‘පාරිවාසිකවත්තකථා නිට්ඨිතා’’ති ආහ. ඉමස්මිං විනයසඞ්ගහපකරණෙ ¶ (වි. සඞ්ග. අට්ඨ. 248) පන ‘‘න ඡමායං චඞ්කමන්තෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමිතබ්බ’’න්ති ඉමස්සානන්තරං ‘‘පාරිවාසිකචතුත්ථො චෙ, භික්ඛවෙ’’තිආදීනි අග්ගහෙත්වා ‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සාදිතබ්බ’’න්තිආදීනි පඨමං පඤ්ඤත්තපදානි ගහෙත්වා තෙසං පදානං සංවණ්ණනං කත්වා ‘‘ඉදං පාරිවාසිකවත්ත’’න්ති අඤ්ඤථා අනුක්කමො වුත්තො, සො පාළියා ච අට්ඨකථාය ච න සමෙති. ආචරියස්ස පන අයමධිප්පායො සියා – ‘‘පාරිවාසිකචතුත්ථො චෙ, භික්ඛවෙ’’තිආදීනි පාරිවාසිකභික්ඛූනං සමාදියිතබ්බානි න හොන්ති ¶ , අථ ඛො කම්මකාරකානං භික්ඛූනං කත්තබ්බාකත්තබ්බකම්මදස්සනමෙතං, තස්මා පාරිවාසිකවත්තෙ න පවෙසෙතබ්බං. ‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා සාදිතබ්බ’’න්තිආදීනි පන පාරිවාසිකභික්ඛූනං සම්මාවත්තිතබ්බවත්තානියෙව හොන්ති, තස්මා ඉමානියෙව පාරිවාසිකවත්තෙ පවෙසෙතබ්බානීති. අම්හෙහි පන පාළිඅට්ඨකථාටීකාසු ආගතානුක්කමෙන පඨමං පඤ්ඤත්තවත්තානං අත්ථං පඨමං දස්සෙත්වා පච්ඡා පඤ්ඤත්තපදානං අත්ථො පච්ඡා වුත්තොති දට්ඨබ්බො.

ඉති විනයසඞ්ගහසංවණ්ණනාභූතෙ විනයාලඞ්කාරෙ

ගරුකාපත්තිවුට්ඨානවිනිච්ඡයකථාලඞ්කාරො නාම

ද්වත්තිංසතිමො පරිච්ඡෙදො.