📜

33. කම්මාකම්මවිනිච්ඡයකථා

249. එවං ගරුකාපත්තිවුට්ඨානවිනිච්ඡයකථං කථෙත්වා ඉදානි කම්මාකම්මවිනිච්ඡයකථං කථෙතුං ‘‘කම්මාකම්මන්ති එත්ථ පනා’’තිආදිමාහ. තත්ථ සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන කරීයතෙ තන්ති කම්මං, අපලොකනාදිචතුබ්බිධවිනයකම්මං. ඉතරස්මිම්පි එසෙව නයො. අ-කාරො වුද්ධිඅත්ථො, න වුද්ධිප්පත්තං කම්මං අකම්මං. කම්මඤ්ච අකම්මඤ්ච කම්මාකම්මං වජ්ජාවජ්ජං විය, ඵලාඵලං විය ච. තත්ථ ච කම්මන්ති අපලොකනකම්මඤත්තිකම්මද්වයං. අකම්මන්ති ඤත්තිදුතියකම්මඤත්තිචතඋත්ථකම්මද්වයං. අථ වා කම්මන්ති චතූසුපි එතෙසු ලහුකකම්මං. අකම්මන්ති ගරුකකම්මං. කම්මාකම්මන්ති එත්ථ පන විනිච්ඡයො එවං වෙදිතබ්බොති යොජනා. තත්ථ පනාති පක්ඛන්තරත්ථෙ නිපාතො , ගරුකාපත්තිවුට්ඨානවිනිච්ඡයකථාපක්ඛතො අඤ්ඤො කම්මාකම්මවිනිච්ඡයකථාපක්ඛො වෙදිතබ්බොති වා මයා වුච්චතෙති වා අත්ථො.

චත්තාරිකම්මානීති එත්ථ චත්තාරීති පරිච්ඡෙදනිදස්සනං. තෙන විනයකම්මානි නාම චත්තාරි එව හොන්ති, න ඉතො ඌනාධිකානීති දස්සෙති. කම්මානීති පරිච්ඡින්නකම්මනිදස්සනං. අපලොකනකම්මන්තිආදීනි පරිච්ඡින්නකම්මානං උද්දෙසකථනං. තත්ථ අපලොකීයතෙ ආයාචීයතෙ අපලොකනං, අපපුබ්බලොකධාතු ආයාචනත්ථෙ, යුපච්චයො භාවත්ථවාචකො. අපලොකනවසෙන කත්තබ්බං කම්මං අපලොකනකම්මං, සීමට්ඨකසඞ්ඝං අපලොකෙත්වා සඞ්ඝානුමතියා කත්තබ්බං කම්මං. ඤාපනා ඤත්ති, සඞ්ඝස්ස ජානාපනාති අත්ථො. ඤත්තියා කත්තබ්බං කම්මං ඤත්තිකම්මං, අනුස්සාවනං අකත්වා සුද්ධඤත්තියායෙව කත්තබ්බකම්මං. ද්වින්නං පූරණී දුතියා, ඤත්ති දුතියා එතස්ස කම්මස්සාති ඤත්තිදුතියං, ඤත්තිදුතියඤ්ච තං කම්මඤ්චාති ඤත්තිදුතියකම්මං, එකාය ඤත්තියා එකාය අනුස්සාවනාය කත්තබ්බකම්මං. චතුන්නං පූරණී චතුත්ථී, ඤත්ති චතුත්ථී එතස්ස කම්මස්සාති ඤත්තිචතුත්ථං, ඤත්තිචතුත්ථඤ්ච තං කම්මඤ්චාති ඤත්තිචතුත්ථකම්මං, එකාය ඤත්තියා තීහි අනුස්සාවනාහි කත්තබ්බකම්මං. තෙන වක්ඛති ‘‘අපලොකනකම්මං නාම සීමට්ඨකසඞ්ඝං සොධෙත්වා’’තිආදි.

එවං චත්තාරි කම්මානි උද්දිසිත්වා පරිවාරෙ (පරි. 482 ආදයො) කම්මවග්ගෙ ආගතනයෙනෙව තෙසං චතුන්නං කම්මානං විපත්තිකාරණානි පුච්ඡිත්වා විස්සජ්ජෙතුං ‘‘ඉමානි චත්තාරි කම්මානි කතිහාකාරෙහි විපජ්ජන්ති? පඤ්චහාකාරෙහි විපජ්ජන්තී’’තිආදිමාහ. තත්ථ වත්ථුතොති විනයකම්මස්ස කාරණභූතවත්ථුතො. ඤත්තිතො අනුස්සාවනතොති ද්වෙපි කම්මවාචායමෙව. සීමතොති කම්මකරණට්ඨානභූතබද්ධසීමතො. පරිසතොති කම්මප්පත්තඡන්දාරහභූතකාරකසඞ්ඝතො. තානියෙව හි පඤ්ච සබ්බෙසං විනයකම්මානං විපත්තිකාරණානි හොන්ති.

තතො තං කම්මවිපත්තිකාරණභූතං වත්ථුං පාළිනයෙන විත්ථාරෙතුං ‘‘සම්මුඛාකරණීයං කම්මං අසම්මුඛා කරොති, වත්ථුවිපන්නං අධම්මකම්ම’’න්ත්යාදිමාහ. තත්ථ සම්මුඛාකරණීයං පටිපුච්ඡාකරණීයං පටිඤ්ඤායකරණීයන්ති ඉමෙසං තිණ්ණං අතථාකරණෙන, සතිවිනයො අමූළ්හවිනයො තස්සපාපියසිකා තජ්ජනීයකම්මං නියසකම්මං පබ්බාජනීයකම්මං පටිසාරණීයකම්මං උක්ඛෙපනීයකම්මං පරිවාසො මූලායපටිකස්සනා මානත්තං අබ්භානං උපසම්පදන්ති ඉමෙසං තෙරසකම්මානං අඤ්ඤකම්මාරහස්ස අඤ්ඤකම්මකරණෙන, උපොසථො පවාරණාති ඉමෙසං ද්වින්නං අදිවසෙ කරණෙන, පණ්ඩකො ථෙය්යසංවාසකො තිත්ථියපක්කන්තකො තිරච්ඡානගතො මාතුඝාතකො පිතුඝාතකො අරහන්තඝාතකො ලොහිතුප්පාදකො සඞ්ඝභෙදකො භික්ඛුනිදූසකො උභතොබ්යඤ්ජනකො ඌනවීසතිවස්සො අන්තිමවත්ථුඅජ්ඣාපන්නපුබ්බොති ඉමෙසං තෙරසන්නං පුග්ගලානං උපසම්පදාකම්මකරණෙන ඉති ඉමානි එකතිංස කම්මානි වත්ථුවිපන්නං අධම්මකම්මං හොති. ඤත්තිතො පඤ්ච, අනුස්සාවනතො පඤ්චාති ඉමානි දස කාරණානි අන්තොකම්මවාචායමෙව ලභන්ති, සීමතො එකාදස කාරණානි සීමාසම්මුතිවසෙන ලභන්ති, පරිසතො ද්වාදස කාරණානි චතුවග්ගපඤ්චවග්ගදසවග්ගවීසතිවග්ගසඞ්ඛාතෙසු චතූසු සඞ්ඝෙසු එකෙකස්මිං කම්මපත්තඡන්දාරහසම්මුඛීභූතසඞ්ඛාතානං තිණ්ණං තිණ්ණං සඞ්ඝානං වසෙන ලභන්තීති.

එවං කම්මවිපත්තිකාරණානි දස්සෙත්වා පුන චතුවග්ගසඞ්ඝාදීසු සන්නිසින්නානං භික්ඛූනං විසෙසනාමං දස්සෙතුං ‘‘චතුවග්ගකරණෙ කම්මෙ’’තිආදිමාහ. තං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

250. තතො පරං චතුන්නං කම්මානං ඨානං සඞ්ඛෙපතො දස්සෙතුං ‘‘අපලොකනකම්මං කති ඨානානි ගච්ඡතී’’තිආදිමාහ. තම්පි සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

251. තතො තානියෙව කම්මානි තෙසු ඨානෙසු පවත්තානි විත්ථාරතො පකාසෙතුකාමො ‘‘අයං තාව පාළිනයො. අයං පනෙත්ථ ආදිතො පට්ඨාය විනිච්ඡයකථා’’තිආදිමාහ. තත්ථ තස්සං විනිච්ඡයකථායං චතූසු කම්මෙසු කතමං අපලොකනකම්මං නාමාති පුච්ඡායං තං දස්සෙතුමාහ ‘‘අපලොකනකම්මං නාමා’’තිආදි. තත්ථ සීමට්ඨකසඞ්ඝං සොධෙත්වාති අවිප්පවාසසඞ්ඛාතමහාසීමට්ඨකං සඞ්ඝං සොධෙත්වා. න හි ඛණ්ඩසීමාය සන්නිපතිතෙ සඞ්ඝෙ සොධෙතබ්බකිච්චං අත්ථි, අවිප්පවාසසීමාසඞ්ඛාතාය මහාසීමාය පන විත්ථාරත්තා බහූනං භික්ඛූනං වසනට්ඨානත්තා සමග්ගභාවත්ථං සොධෙතබ්බං හොති. ඡන්දාරහානං ඡන්දං ආහරිත්වාති තිස්සං සීමායං චතුවග්ගාදිගණං පූරෙත්වා හත්ථපාසං අවිජහිත්වා ඨිතෙහි භික්ඛූහි අඤ්ඤෙසං හත්ථපාසං අනාගතානං පකතත්තභික්ඛූනං ඡන්දං ආහරිත්වා. වුත්තඤ්හි ‘‘චතුවග්ගකරණෙ කම්මෙ චත්තාරො භික්ඛූ පකතත්තා කම්මප්පත්තා, අවසෙසා පකතත්තා ඡන්දාරහා’’ති (පරි. 497). සමග්ගස්ස සඞ්ඝස්ස අනුමතියාති ඡන්දස්ස ආහරිතත්තා හත්ථපාසං ආගතාපි අනාගතාපි සබ්බෙ භික්ඛූ සමග්ගායෙව හොන්ති, තස්මා සමග්ගස්ස සඞ්ඝස්ස අනුමතියා. තික්ඛත්තුං සාවෙත්වාති ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො’’තිආදිනා කම්මවාචං අභණිත්වා ‘‘රුච්චති සඞ්ඝස්ස. දුතියම්පි…පෙ… තතියම්පි රුච්චති සඞ්ඝස්සා’’ති තික්ඛත්තුං සාවෙත්වා කත්තබ්බකම්මං අපලොකනකම්මං නාමාති යොජනා. වුත්තනයෙනෙවාති අපලොකනකම්මෙ වුත්තනයෙනෙව. ඉමිනා ‘‘සීමට්ඨකසඞ්ඝං සොධෙත්වා, ඡන්දාරහානං ඡන්දං ආහරිත්වා’’ති ඉදං ද්වයං අතිදිසති. ඉතරෙසුපි එසෙව නයො.

තත්ථ තෙසු චතූසු කම්මෙසු කිං අඤ්ඤකම්මං ඉතරකම්මවසෙන කාතබ්බන්ති චොදනං සන්ධායාහ ‘‘තත්ර’’ඉච්චාදි. එවං හොතු, එවං සන්තෙ අවිසෙසෙන සබ්බම්පි කම්මං අඤ්ඤවසෙන කත්තබ්බන්ති ආහ ‘‘ඤත්තිදුතියකම්මං පනා’’තිආදි. තත්ථ පන-සද්දො විසෙසත්ථජොතකො, ඤත්තිදුතියකම්මෙ පන විසෙසො අත්ථීති අත්ථො. ඉතො පරානි සුවිඤ්ඤෙය්යානෙව. පටික්ඛිත්තමෙව අට්ඨකථායන්ති අජ්ඣාහාරසම්බන්ධො. යදි එවං අක්ඛරපරිහීනාදීසු සන්තෙසු කම්මකොපො සියාති චොදනං මනසි කත්වා ආහ ‘‘සචෙ පනා’’තිආදි. තත්ථ අක්ඛරපරිහීනන්ති ‘‘සුණාතු මෙ’’තිආදීසු සු-කාර ණා-කාර තු-කාරාදීනං භස්සනං. පදපරිහීනන්ති සුණාතූතිආදීනං විභත්යන්තපදානං භස්සනං. දුරුත්තපදං පන උපරි වක්ඛති.

ඉදානි පුනප්පුනවචනෙ පයොජනං දස්සෙන්තො ‘‘ඉදං අකුප්පකම්මෙ දළ්හිකම්මං හොති, කුප්පකම්මෙ කම්මං හුත්වා තිට්ඨතී’’ති ආහ. තත්ථ ඉදන්ති ඉදං පුනප්පුනං වුත්තකම්මං. අකුප්පකම්මෙති අකුප්පෙ ඨානාරහෙ පුරෙකතකම්මෙ. දළ්හිකම්මං හොතීති ථිරතරකම්මං හොති එකාය රජ්ජුයා බන්ධිතබ්බභාරෙ දුතියතතියාදිරජ්ජූහි බන්ධනං විය. කුප්පකම්මෙති අක්ඛරපරිහීනාදිවසෙන කුප්පෙ අට්ඨානාරහෙ පුරෙකතකම්මෙ. කම්මං හුත්වා තිට්ඨතීති පුනප්පුනං වුත්තෙ සති තෙසං අක්ඛරපරිහීනාදීනං සොධිතත්තා පරිසුද්ධකම්මං හුත්වා තිට්ඨති. අකුප්පකම්මෙ කුප්පකම්මෙති වා භාවෙනභාවලක්ඛණත්ථෙ භුම්මවචනං. පුරෙතරං කතකම්මස්මිං අකුප්පකම්මෙ සති පච්ඡා ඉදං පුනප්පුනං වුත්තකම්මං දළ්හිකම්මං හොති, පුරෙකතකම්මස්මිං කුප්පකම්මෙ සති ඉදං පුනප්පුනං වුත්තකම්මං අකුප්පං ඨානාරහං පරිසුද්ධකම්මං හුත්වා තිට්ඨතීති. ඉමං පාඨං නිස්සාය ආචරියවරා එකපුග්ගලම්පි අනෙකක්ඛත්තුං උපසම්පදකම්මං කරොන්ති. කස්මා පන තෙ භික්ඛූ ලජ්ජීපෙසලබහුස්සුතසික්ඛාකාමභූතානං අත්තනො ආචරියුපජ්ඣායානං සන්තිකෙ සික්ඛං ගණ්හන්තීති? න තෙ අත්තනො ආචරියුපජ්ඣායානං සන්තිකා ලද්ධසික්ඛං පච්චක්ඛාය අඤ්ඤං ගණ්හන්ති, අථ ඛො තාය එව සද්ධිං දිගුණතිගුණං කරොන්ති. එවං සන්තෙපි පුරිමසික්ඛාය අසද්දහන්තායෙව කරෙය්යුං, නො සද්දහන්තාති? නො අසද්දහන්තා , සද්දහන්තාපි තෙ භික්ඛූ පුනප්පුනකරණෙ යුත්තිතොපි ආගමතොපි ආදීනවං අපස්සන්තා ආනිසංසමෙව පස්සන්තා කරොන්තීති.

කථං යුත්තිතො ආනිසංසං පස්සන්ති? යථා හි ලොකෙ අභිසිත්තම්පි රාජානං පුනප්පුනාභිසිඤ්චනෙ ආදීනවං න පස්සන්ති, අථ ඛො අභිසෙකානුභාවෙන රාජිද්ධිප්පත්තතාදීහි කාරණෙහි ආනිසංසමෙව පස්සන්ති, යථා ච සාසනෙ චෙතියං වා පටිමං වා නිට්ඨිතසබ්බකිච්චං ‘‘අනෙකජාතිසංසාර’’න්තිආදීහි භගවතො වචනෙහි අභිසෙකමඞ්ගලං කරොන්තාපි පුනප්පුනකරණෙ ආදීනවං අපස්සන්තා අතිරෙකතරං මහිද්ධිකතාමහානුභාවතාදිආනිසංසමෙව පස්සන්තා පුනප්පුනං කරොන්තියෙව, එවමෙව කතඋපසම්පදකම්මං භික්ඛුං පුනදෙව කම්මවාචාභණනෙ ආදීනවං අපස්සන්තා පුබ්බෙ කතකම්මස්මිං වත්ථුආදීසු පඤ්චසු අඞ්ගෙසු එකස්මිම්පි අඞ්ගෙ අපරිපුණ්ණෙ සති කම්මකොපසම්භවතො ඉදානි කතකම්මෙන පරිපුණ්ණඅඞ්ගෙ සති කම්මසම්පත්තිසම්භවඤ්ච පුබ්බෙව කම්මසම්පත්තිසම්භවෙපි දළ්හිකම්මථිරතරසම්භවඤ්ච ආනිසංසං පස්සන්තා කරොන්ති. කථං ආගමතො ආනිසංසං පස්සන්ති? යථාවුත්තපරිවාරට්ඨකථාපාඨවිනයසඞ්ගහපාඨෙසු දුරුත්තපදස්ස සොධනත්ථං පුනප්පුනං වත්තබ්බභාවස්ස උපලක්ඛණනයෙන වචනතො. සෙසඤත්තිදොසඅනුස්සාවනදොසානඤ්ච වත්ථුවිපත්තිසීමවිපත්තිපරිසවිපත්තිදොසානඤ්ච සොධනං දස්සිතං හොති. තෙනෙව ච කාරණෙන අයම්පි පච්ඡිමපාඨො ආචරියෙන වුත්තො. තස්සත්ථො හෙට්ඨා වුත්තොව. ඉති පුබ්බෙ කතකම්මස්ස කොපසම්භවෙපි ඉදානි කතකම්මෙන සම්පජ්ජනසඞ්ඛාතං ආනිසංසං ආගමතො පස්සන්තීති දට්ඨබ්බං.

කෙචි පන ආචරියා ඉමං ‘‘පුනප්පුනං වත්තුං වට්ටතීති පාඨං තස්මිංයෙව පඨමකම්මකරණකාලෙ දුරුත්තසොධනත්ථං වත්තබ්බතං සන්ධාය වුත්තං, න චිරකාලෙ’’ති වදන්ති, තදෙතං වචනං නෙව අට්ඨකථායං ආගතං, න ටීකාදීසු විනිච්ඡිතං, තෙසං මතිමත්තමෙව, තස්මා න ගහෙතබ්බං. අපිච තස්මිං ඛණෙ පුනප්පුනං වචනතොපි අපරභාගෙ වචනං මහප්ඵලං හොති මහානිසංසං. තස්මිඤ්හි කාලෙ පුනප්පුනං භණනෙ ඤත්තිදොසඅනුස්සාවනදොසානි පච්ඡිමභණනෙ සුට්ඨු භණන්තො සොධෙතුං සක්කුණෙය්ය, න වත්ථුවිපත්තිසීමවිපත්තිපරිසවිපත්තිදොසානි. තස්මිඤ්හි ඛණෙ තමෙව වත්ථු, සා එව සීමා, සා එව පරිසා, තස්මා තානි පුනප්පුනවචනෙන සොධෙතුමසක්කුණෙය්යානි හොන්ති. අපරභාගෙ කරොන්තො පන පුබ්බෙ අපරිපුණ්ණවීසතිවස්සභාවෙන වත්ථුවිපත්තිභූතෙපි ඉදානි පරිපුණ්ණවීසතිවස්සත්තා වත්ථුසම්පත්ති හොති, පුබ්බෙ සීමසඞ්කරාදිභාවෙන සීමවිපත්තිසම්භවෙපි ඉදානි තදභාවත්ථාය සුට්ඨු සොධිතත්තා සීමසම්පත්ති හොති, පුබ්බෙ වග්ගකම්මාදිවසෙන පරිසවිපත්තිසම්භවෙපි ඉදානි තදභාවත්ථාය සුට්ඨු සොධිතත්තා පරිසසම්පත්ති හොති, එවං පඤ්ච විපත්තියො සොධෙත්වා පඤ්ච සම්පත්තියො සම්පාදෙත්වා කාතුං සක්කුණෙය්යතො පඨමකාලෙ පුනප්පුනං භණනතොපි අපරභාගෙ භණනං මහප්ඵලං හොති මහානිසංසන්ති වෙදිතබ්බං.

යදි එවං උපසම්පදසික්ඛාය දහරො භවෙය්යාති? න භවෙය්ය. කස්මා? පොරාණසික්ඛං අප්පච්චක්ඛිත්වා තාය එව පතිට්ඨිතත්තාති. එවං සන්තෙපි පුරෙකතකම්මස්ස සම්පජ්ජනභාවෙන තිට්ඨන්තෙ සති තාය ඨිතත්තා අදහරො සියා. පුරිමකම්මස්ස අසම්පජ්ජනභාවෙන ඉදානි කතකම්මෙයෙව උපසම්පදභාවෙන තිට්ඨන්තෙ සති කස්මා දහරො න භවෙය්යාති? එවං සන්තෙ දහරො භවෙය්ය. එවං දහරො සමානො පුරිමසික්ඛාය වස්සං ගණෙත්වා යථාවුඩ්ඪං වන්දනාදීනි සම්පටිච්ඡන්තො මහාසාවජ්ජො භවෙය්යාති? එවං පුරිමසික්ඛාය අට්ඨිතභාවං පච්ඡිමසික්ඛාය එව ලද්ධුපසම්පදභාවං තථතො ජානන්තො එවං කරොන්තො සාවජ්ජො හොති, එවං පන අජානන්තො ‘‘පුරිමසික්ඛායමෙව ඨිතො’’ති මඤ්ඤිත්වා එවං කරොන්තො අනවජ්ජොති වෙදිතබ්බො. කථං විඤ්ඤායතීති චෙ? ‘‘අනාපත්ති ඌනවීසතිවස්සං පරිපුණ්ණසඤ්ඤීති එත්ථ කිඤ්චාපි උපසම්පාදෙන්තස්ස අනාපත්ති, පුග්ගලො පන අනුපසම්පන්නොව හොති. සචෙ පන සො දසවස්සච්චයෙන අඤ්ඤං උපසම්පාදෙති, තං චෙ මුඤ්චිත්වා ගණො පූරති, සූපසම්පන්නො. සොපි ච යාව න ජානාති, තාවස්ස නෙව සග්ගන්තරායො, න මොක්ඛන්තරායො. ඤත්වා පන පුන උපසම්පජ්ජිතබ්බ’’න්ති සමන්තපාසාදිකායං (පාචි. අට්ඨ. 406) ආගතත්තා විඤ්ඤායති. එවං වත්ථුවිපන්නත්තා කම්මකොපතො අනුපසම්පන්නස්ස පුග්ගලස්ස උපජ්ඣායො භවිතුං යුත්තකාලෙ පුන උපසම්පජ්ජනෙන උපසම්පන්නභූතභාවස්ස අට්ඨකථායං ආගතත්තා ඉමිනා නයෙන සීමවිපන්නපඅසවිපන්නඤත්තිවිපන්නඅනුස්සාවනවිපන්නභූතත්තා කම්මකොපතො පුබ්බෙ අනුපසම්පන්නභූතං පුග්ගලම්පි අපරභාගෙ වුඩ්ඪිප්පත්තිකාලෙපි පඤ්ච විපත්තිදොසානි සොධෙත්වා පුන උපසම්පදකම්මවාචාකරණෙන උපසම්පාදෙතුං වට්ටති. සොපි පුග්ගලො පුබ්බකම්මකාලෙ අනුපසම්පන්නො හුත්වාපි අපරකම්මකාලෙ උපසම්පන්නො හොතීති දට්ඨබ්බො.

එකච්චෙ පන භික්ඛූ පොරාණසික්ඛං පච්චක්ඛාය නවසික්ඛමෙව ගණ්හිංසු, තෙ පන භික්ඛූ නවසික්ඛාවසෙන දහරාව භවන්ති, එවං කරණඤ්ච අතිවිය ගුණවිසිට්ඨං අත්තනො නවකතරං භික්ඛුං දිස්වා තස්මිං පුග්ගලෙ පයිරුපාසිතුකාමො තං පුග්ගලං අත්තනා වුඩ්ඪතරං කාතුකාමො අත්තානං දහරං කාතුකාමො හුත්වා ධම්මගාරවෙන කරොන්තො යුත්තො භවෙය්ය. අථ පන සික්ඛාසම්පන්නං කත්තුකාමො එවං කරෙය්ය, සික්ඛා නාම පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතෙ සති සම්පජ්ජති, සීලවිසුද්ධියෙව කාරණං හොති, තස්මා යදි පුරිමසික්ඛා අට්ඨිතා භවෙය්ය, පච්චක්ඛානකිච්චං නත්ථි, සයමෙව පතිතා හොති. පුරිමසික්ඛාය ඨිතාය සති විබ්භමිතුකාමොයෙව පච්චක්ඛානං කරෙය්ය, න භික්ඛුභවිතුකාමො, සො පන චතුපාරිසුද්ධිසීලමෙව පරිසුද්ධං කරෙය්ය, තස්මා පොරාණසික්ඛාය පච්චක්ඛානං අයුත්තං විය දිස්සති. තතො පොරාණසික්ඛං පච්චක්ඛාය නවසික්ඛාගහණතො පුනප්පුනං කරණංයෙව යුත්තතරං දිස්සති. කස්මා? පොරාණසික්ඛං පච්චක්ඛාය නවසික්ඛාගහණෙ පුරිමකම්මං අසම්පජ්ජිත්වා පච්ඡිමකම්මසම්පජ්ජනෙ සති කිඤ්චාපි පුරිමසික්ඛා නත්ථි, යා පච්චක්ඛාතබ්බා, තථාපි නවසික්ඛාය සම්පජ්ජිතත්තා දොසො නත්ථි, දහරභාවං පත්තොපි යුත්තරූපොයෙව.

යදි පුරිමකම්මම්පි පච්ඡිමකම්මම්පි සම්පජ්ජතියෙව, එවං සති පුරිමසික්ඛාය පච්චක්ඛානං නිරත්ථකං. පච්ඡිමසික්ඛාය ඨිතොපි දහරභාවං පත්තත්තා අයුත්තරූපො. යදි පන පුරිමකම්මමෙව සම්පජ්ජති, න පච්ඡිමකම්මං, එවං සති පුබ්බෙ ඨිතපොරාණසික්ඛාපි පච්චක්ඛානෙන පතිතා. පච්ඡිමසික්ඛාපි පච්ඡිමකම්මස්ස පඤ්චන්නං විපත්තීනං අඤ්ඤතරෙන යොගතො න සම්පජ්ජති, තස්මා පුරිමසික්ඛාය ච පතිතත්තා පච්ඡිමසික්ඛාය ච අලද්ධත්තා උභතො භට්ඨත්තා අයුත්තොව හොති. පොරාණසික්ඛං අප්පච්චක්ඛාය නවසික්ඛාගහණෙ පන සති පුරිමකම්මං සම්පන්නං හුත්වා පච්ඡිමකම්මං අසම්පන්නං හොන්තම්පි පුරිමසික්ඛාය පතිට්ඨිතොයෙව, පුරිමං අසම්පන්නං හුත්වා පච්ඡිමං සම්පන්නම්පි පච්ඡිමසික්ඛාය ඨිතො එව. පුරිමපච්ඡිමකම්මද්වයම්පි පඤ්චහඞ්ගෙහි සම්පන්නම්පි දළ්හිකම්මථිරතරභූතාය පුරිමසික්ඛාය ඨිතොයෙව සො භික්ඛු හොති, තස්මා පුරිමසික්ඛං පච්චක්ඛාය නවසික්ඛාගහණතො පුරිමසික්ඛං අප්පච්චක්ඛාය පුනප්පුනං නවසික්ඛාගහණං යුත්තතරං හොතීති දට්ඨබ්බං.

ඉමං පන පුනප්පුනං කරොන්තානං ආචරියානං වාදං අමනසිකරොන්තා අඤ්ඤෙ ආචරියා අනෙකප්පකාරං අනිච්ඡිතකථං කථෙන්ති. කථං? එකච්චෙ ථෙරා එවං වදන්ති ‘‘කිං ඉමෙ භික්ඛූ එවං කරොන්තා පාරාජිකප්පත්තං භික්ඛුං පුන සික්ඛාය පතිට්ඨාපෙස්සාමාති මඤ්ඤන්තී’’ති. තෙ ථෙරා පුනප්පුනං කම්මවාචං භණන්තෙ භික්ඛූ දිස්වා ‘‘ඉමෙ භික්ඛූ ඉමිනා කාරණෙන එවං කරොන්තී’’ති චින්තෙත්වා එවමාහංසු. එකච්චෙ පන ථෙරා ‘‘කස්මා ඉමෙ භික්ඛූ පුනප්පුනං කරොන්ති, යථා නාම අසනි එකවාරමෙව පතන්තී සත්තෙ ජීවිතක්ඛයං පාපෙති, එවමෙව භගවතො ආණාභූතා කම්මවාචා එකවාරං භණමානා කම්මං සිජ්ඣාපෙති, න අනෙකවාර’’න්ති, තෙපි ‘‘කම්මසිජ්ඣනත්ථාය පුනප්පුනං භණන්තී’’ති චින්තෙත්වා එවමාහංසු. බහවො පන භික්ඛූ පුනප්පුනං කරොන්තෙ දිස්වා එවං වදන්ති ‘‘ඉමෙ භික්ඛූ ආචරියුපජ්ඣායෙහි දින්නසික්ඛං අසද්දහන්තා එවං කරොන්ති, ආචරියුපජ්ඣායගුණාපරාධකා එතෙ සමණා’’ති. තෙ ‘‘පුබ්බසික්ඛං අසද්දහිත්වා පුනප්පුනං කරොන්තී’’ති මඤ්ඤන්තා එවමාහංසු.

අපරෙ පන ථෙරා ‘‘පඨමං උපසම්පදකම්මවාචාභණනකාලෙයෙව පුනප්පුනං වත්තබ්බං, න අපරභාගෙ’’ති, තත්ථ කාරණං හෙට්ඨා වුත්තමෙව. අඤ්ඤෙ එවමාහංසු ‘‘ඤත්තිදුතියකම්මවාචායමෙව පුනප්පුනං වත්තබ්බන්ති අට්ඨකථායං වුත්තං, න ඤත්තිචතුත්ථකම්මෙ, අථ ච පනිමෙ භික්ඛූ ඤත්තිචතුත්ථකම්මභූතාය උපසම්පදකම්මවාචාය පුනප්පුනං කරොන්ති, එතං අට්ඨකථාය න සමෙතී’’ති, තං නීතත්ථමෙව ගහෙත්වා වදිංසු. නෙය්යත්ථතො පන ඉමිනා නයෙන චතූසුපි කම්මෙසු පුනප්පුනං කාතබ්බන්ති දස්සෙති. කම්මසඞ්කරමෙව හි ඤත්තිදුතියකම්මෙ විසෙසතො වදති, පුනප්පුනං වත්තබ්බභාවො පන සබ්බෙසූති දට්ඨබ්බො. තෙනෙව හි ඤත්තිචතුත්ථකම්මවාචාය උපසම්පන්නට්ඨානෙයෙව පුබ්බෙ අනුපසම්පන්නස්ස පුග්ගලස්ස පච්ඡා උපසම්පජ්ජිතබ්බභාවො අට්ඨකථායං වුත්තොති.

පටිපුච්ඡාකරණීයාදීසුපීති එත්ථ ආදිසද්දෙන පටිංඤ්ඤාය කරණීයාදයො සඞ්ගණ්හාති. තත්ථ පටිපුච්ඡාය කරණීයං අප්පටිපුච්ඡා කරොතීති පුච්ඡිත්වා චොදෙත්වා සාරෙත්වා කාතබ්බං අපුච්ඡිත්වා අචොදෙත්වා අසාරෙත්වා කරොති. පටිඤ්ඤාය කරණීයං අප්පටිඤ්ඤාය කරොතීති පටිඤ්ඤං ආරොපෙත්වා යථාදින්නාය පටිඤ්ඤාය කාතබ්බං අපටිඤ්ඤාය පටිඤ්ඤං අකරොන්තස්ස විලපන්තස්ස බලක්කාරෙන කරොති. සතිවිනයාරහස්සාති දබ්බමල්ලපුත්තත්ථෙරසදිසස්ස ඛීණාසවස්ස. අමූළ්හවිනයාරහස්සාති ගග්ගභික්ඛුසදිසස්ස උම්මත්තකස්ස. තස්සපාපියසිකකම්මාරහස්සාති උපවාළභික්ඛුසදිසස්ස උස්සන්නපාපස්ස. තජ්ජනීයකම්මාරහස්සාති පණ්ඩකලොහිතකභික්ඛුසදිසස්ස භණ්ඩනකාරකස්ස. නියසකම්මාරහස්සාති සෙය්යසකභික්ඛුසදිසස්ස අභිණ්හාපත්තිකස්ස. පබ්බාජනීයකම්මාරහස්සාති අස්සජිපුනබ්බසුකභික්ඛුසදිසස්ස කුලදූසකස්ස. පටිසාරණීයකම්මාරහස්සාති සුධම්මභික්ඛුසඅසස්ස උපාසකෙ ජාතිආදීහි දූසෙන්තස්ස. උක්ඛෙපනීයකම්මාරහස්සාති ඡන්නභික්ඛුසදිසස්ස ආපත්තිං අපස්සන්තස්ස ආපත්තිං අදෙසෙන්තස්ස අරිට්ඨභික්ඛුසදිසස්ස මිච්ඡාදිට්ඨිං අවිස්සජ්ජෙන්තස්ස. පරිවාසාරහස්සාති පටිච්ඡන්නසඞ්ඝාදිසෙසාපත්තිකස්ස. මූලායපටිකස්සනාරහස්සාති අන්තරාපත්තිං ආපන්නස්ස. මානත්තාරහන්ති අප්පටිච්ඡන්නසඞ්ඝාදිසෙසාපත්තිකං. අබ්භානාරහන්ති චිණ්ණමානත්තං භික්ඛුං. උපසම්පාදෙතීති උපසම්පදකම්මං කරොති.

අනුපොසථෙඋපොසථං කරොතීති අනුපොසථදිවසෙ උපොසථං කරොති. උපොසථදිවසො නාම ඨපෙත්වා කත්තිකමාසං අවසෙසෙසු එකාදසසු මාසෙසු භින්නස්ස සඞ්ඝස්ස සාමග්ගිදිවසො ච යථාවුත්තා චාතුද්දසපන්නරසා ච, එතං තිප්පකාරම්පි උපොසථදිවසං ඨපෙත්වා අඤ්ඤස්මිං දිවසෙ උපොසථං කරොන්තො අනුපොසථෙ උපොසථං කරොති නාම. යත්ර හි පත්තචීවරාදිඅත්ථාය අප්පමත්තකෙන කාරණෙන විවදන්තා උපොසථං වා පවාරණං වා ඨපෙන්ති, තත්ථ තස්මිං අධිකරණෙ විනිච්ඡිතෙ ‘‘සමග්ගා ජාතම්හා’’ති අන්තරා සාමග්ගීඋපොසථං කාතුං න ලභන්ති, කරොන්තෙහි අනුපොසථෙ උපොසථො කතො නාම හොති.

අප්පවාරණාය පවාරෙතීති අප්පවාරණදිවසෙ පවාරෙති. පවාරණදිවසො නාම එකස්මිං කත්තිකමාසෙ භින්නස්ස සඞ්ඝස්ස සාමග්ගිදිවසො ච පච්චුක්කඩ්ඪිත්වා ඨපිතදිවසො ච ද්වෙ ච පුණ්ණමාසියො, එතං චතුබ්බිධං පවාරණදිවසං ඨපෙත්වා අඤ්ඤස්මිං දිවසෙ පවාරෙන්තො අප්පවාරණාය පවාරෙති නාම. ඉධාපි අප්පමත්තකස්ස විවාදස්ස වූපසමෙ සාමග්ගීපවාරණං කාතුං න ලභන්ති. කරොන්තෙහි අප්පවාරණාය පවාරණා කතා හොතීති අයං අට්ඨකථාපාඨො (පරි. අට්ඨ. 483).

‘‘උම්මත්තකස්ස භික්ඛුනො උම්මත්තකසම්මුති උම්මත්තකෙන යාචිත්වා කතෙ අසම්මුඛාපි දාතුං වට්ටති, තත්ථ නිසින්නෙපි න කුප්පති නියමාභාවතො. අසම්මුඛා කතෙ පන දොසාභාවං දස්සෙතුං ‘අසම්මුඛා කතං සුකතං හොතී’ති වුත්තං. දූතෙන උපසම්පදා පන සම්මුඛා කාතුං න සක්කා කම්මවාචානානත්තසම්භවතො. පත්තනික්කුජ්ජනාදයො හත්ථපාසතො අපනීතමත්තෙපි කාතුං වට්ටන්ති. සඞ්ඝසම්මුඛතාතිආදීසු යාවතිකා භික්ඛූ කම්මප්පත්තා, තෙ ආගතා හොන්ති, ඡන්දාරහානං ඡන්දො ආහතො හොති, සම්මුඛීභූතා න පටික්කොසන්ති, අයං සඞ්ඝසම්මුඛතා. යෙන ධම්මෙන යෙන විනයෙන යෙන සත්ථුසාසනෙන සඞ්ඝො කම්මං කරොති, අයං ධම්මසම්මුඛතා විනයසම්මුඛතා. තත්ථ ධම්මොති භූතං වත්ථු. විනයොති චොදනා චෙව සාරණා ච. සත්ථුසාසනං නාම ඤත්තිසම්පදා චෙව අනුස්සාවනසම්පදා ච. යස්ස සඞ්ඝො කම්මං කරොති, තස්ස සම්මුඛාභාවො පුග්ගලසම්මුඛතා. කත්තිකමාසස්ස පවාරණමාසත්තා ‘ඨපෙත්වා කත්තිකමාස’න්ති වුත්තං. පච්චුක්කඩ්ඪිත්වා ඨපිතදිවසො චාති කාළපක්ඛෙ චාතුද්දසිං පන්නරසිං වා සන්ධාය වුත්තං. ද්වෙ පුණ්ණමාසියොති පඨමපච්ඡිමවස්සූපගතානං වසෙන වුත්ත’’න්ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. පරිවාර 3.483) ආගතං.

‘‘ඨපිතඋපොසථපවාරණානං කත්තිකමාසෙ සාමග්ගියා කතාය සාමග්ගීපවාරණං මුඤ්චිත්වා උපොසථං කාතුං න වට්ටතීති ආහ ‘ඨපෙත්වා කත්තිකමාස’න්ති. සචෙ පන තෙසං නානාසීමාසු මහාපවාරණාය විසුං පවාරිතානං කත්තිකමාසබ්භන්තරෙ සාමග්ගී හොති, සාමග්ගීඋපොසථො එව තෙහි කාතබ්බො, න පවාරණා එකස්මිං වස්සෙ කතපවාරණානං පුන පවාරණාය අවිහිතත්තා. සාමග්ගීදිවසො හොතීති අනුපොසථදිවසෙ සාමග්ගීකරණං සන්ධාය වුත්තං. සචෙ පන චාතුද්දසියං පන්නරසියං වා සඞ්ඝො සාමග්ගිං කරොති, තදා සාමග්ගීඋපොසථදිවසො න හොති, චාතුද්දසීපන්නරසීඋපොසථොව හොති. උපරි පවාරණායපි එසෙව නයො. පච්චුක්කඩ්ඪිත්වා ඨපිතදිවසො චාති භණ්ඩනකාරකෙහි උපද්දුතා වා කෙනචිදෙව කරණීයෙන පවාරණසඞ්ගහං වා කත්වා ඨපිතො කාළපක්ඛචාතුද්දසීදිවසො ච. ද්වෙ ච පුණ්ණමාසියොති පුබ්බකත්තිකපුණ්ණමා පච්ඡිමකත්තිකපුණ්ණමා චාති ද්වෙ පුණ්ණමාසියො. එතංචතුබ්බිධන්ති පුණ්ණමාසිද්වයෙන සද්ධිං සාමග්ගීපවාරණං චාතුද්දසීපවාරණඤ්ච සම්පිණ්ඩෙත්වා, ඉදඤ්ච පකතිචාරිත්තවසෙන වුත්තං. තථාරූපපච්චයෙ පන සති උභින්නං පුණ්ණමාසීනං පුරිමා ද්වෙ චාතුද්දසියො, කාළපක්ඛචාතුද්දසියා අනන්තරා පන්නරසීපීති ඉමෙපි තයො දිවසා පවාරණාදිවසා එවාති ඉමං සත්තවිධම්පි පවාරණාදිවසං ඨපෙත්වා අඤ්ඤස්මිං දිවසෙ පවාරෙතුං න වට්ටතී’’ති විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. පරිවාර 2.483) ආගතං.

එවං වත්ථුවිපත්තිවිනිච්ඡයං දස්සෙත්වා ඉදානි ඤත්තිවිපත්තිවිනිච්ඡයං අනුස්සාවනවිපත්තිවිනිච්ඡයඤ්ච දස්සෙන්තො ‘‘ඤත්තිතො විපත්තියං පනා’’තිආදිමාහ. තත්ථ පඤ්චමඤත්තිවිපත්තියං ‘‘පච්ඡා වා ඤත්තිං ඨපෙතී’’ති එතස්ස සංවණ්ණනායං අනුස්සාවනකම්මං කත්වාති පඨමං අනුස්සාවනං සාවෙත්වා ‘‘එසා ඤත්තී’’ති අනුස්සාවනානන්තරමෙව සකලං ඤත්තිං වත්වා, පරියොසානෙ ‘‘එසා ඤත්තී’’ති වත්වාති අධිප්පායො.

252. චතුත්ථඅනුස්සාවනවිපත්තිසංවණ්ණනායං ‘‘ය්වායන්ති බ්යඤ්ජනප්පභෙදො අධිප්පෙතො. දසධා බ්යඤ්ජනබුද්ධියා පභෙදොති එත්ථ දසධා දසවිධෙන බ්යඤ්ජනානං පභෙදොති යොජෙතබ්බං. කෙනායං පභෙදොති ආහ ‘බ්යඤ්ජනබුද්ධියා’ති. යථාධිප්පෙතත්ථබ්යඤ්ජනතො බ්යඤ්ජනසඞ්ඛාතානං අක්ඛරානං ජනිකා බුද්ධි බ්යඤ්ජනබුද්ධි, තාය බ්යඤ්ජනබුද්ධියා, අක්ඛරසමුට්ඨාපකචිත්තභෙදෙනෙවාති අත්ථො. යං වා සංයොගපරං කත්වා වුච්චති, ඉදම්පි ගරුකන්ති යොජනා’’ති විමතිවිනොදනියං වුත්තං.

සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. පරිවාර 3.485) පන ‘‘ඨානකරණානි සිථිලානි කත්වා උච්චාරෙතබ්බමක්ඛරං සිථිලං, තානියෙව ධනිතානි අසිථිලානි කත්වා උච්චාරෙතබ්බමක්ඛරං ධනිතං. ද්විමත්තකාලං දීඝං, එකමත්තකාලං රස්සං. දසධා බ්යඤ්ජනබුද්ධියා පභෙදොති එවං සිථිලාදිවසෙන බ්යඤ්ජනබුද්ධියා අක්ඛරුප්පාදකචිත්තස්ස දසප්පකාරෙන පභෙදො. සබ්බානි හි අක්ඛරානි චිත්තසමුට්ඨානානි යථාධිප්පෙතත්ථබ්යඤ්ජනතො බ්යඤ්ජනානි ච. සංයොගො පරො එතස්මාති සංයොගපරො. න සංයොගපරො අසංයොගපරො ‘ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතථෙරස්ස යස්ස න ඛමතී’ති එත්ථ ත-කාර න-කාරසහිතාරො අසංයොගපරො. කරණානීති කණ්ඨාදීනි’’ ඉති එත්තකං වුත්තං.

පුන විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. පරිවාර 2.485) ‘‘තත්ථ ආයස්මතොතිආදීසු සරානන්තරිතානි ස-කාර ම-කාරාදිබ්යඤ්ජනානි ‘සංයොගො’ති වුච්චන්ති. යො සංයොගො පරො යස්ස අ-කාරාදිනො, සො සංයොගපරො නාම. රස්සන්ති අ-කාරාදිබ්යඤ්ජනරහිතං පදං. අසංයොගපරන්ති ‘යස්ස න ඛමතී’තිආදීසු ස-කාර න-කාරාදිබ්යඤ්ජනසහිතං පදං සන්ධාය වුත්තං. ත-කාරස්ස ථ-කාරං අකත්වා ‘සුණාතු මෙ’තිආදිං අවත්වා වග්ගන්තරෙ සිථිලමෙව කත්වා ‘සුණාටු මෙ’තිආදිං වදන්තොපි දුරුත්තං කරොතියෙව ඨපෙත්වා අනුරූපං ආදෙසං. යඤ්හි ‘සච්චිකත්ථපරමත්ථෙනා’ති වත්තබ්බෙ ‘සච්චිකට්ඨපරමට්ඨෙනා’ති ච ‘අත්ථකථා’ති ච වත්තබ්බෙ ‘අට්ඨකථා’ති ච තත්ථ තත්ථ වුච්චති, තාදිසං පාළිඅට්ඨකථාදීසු දිට්ඨපයොගං තදනුරූපඤ්ච වත්තුං වට්ටති, තතො අඤ්ඤං න වට්ටති. තෙනාහ ‘අනුක්කමාගතං පවෙණිං අවිනාසෙන්තෙනා’තිආදි. ‘දීඝෙ වත්තබ්බෙ රස්ස’න්තිආදීසු ‘භික්ඛූන’න්ති වත්තබ්බෙ ‘භික්ඛුන’න්ති වා ‘බහූසූ’ති වත්තබ්බෙ ‘බහුසූ’ති වා ‘නක්ඛමතී’ති වත්තබ්බෙ ‘න ඛමතී’ති වා ‘උපසම්පදාපෙක්ඛො’ති වත්තබ්බෙ ‘උපසම්පදාපෙඛො’ති වා එවං අනුරූපට්ඨානෙසු එව දීඝරස්සාදිරස්සදීඝාදිවසෙන පරිවත්තෙතුං වට්ටති, න පන ‘නාගො’ති වත්තබ්බෙ ‘නගො’ති වා ‘සඞ්ඝො’ති වත්තබ්බෙ ‘සඝො’ති වා ‘තිස්සො’ති වත්තබ්බෙ ‘තිසො’ති වා ‘යාචතී’ති වත්තබ්බෙ ‘යාචන්තී’ති වා එවං අනනුරූපට්ඨානෙසු වත්තුං . සම්බන්ධං පන වවත්ථානඤ්ච සබ්බථාපි වට්ටතීති ගහෙතබ්බ’’න්ති ආගතං. සෙසානි අට්ඨකථායං වුත්තනයෙනෙව සුට්ඨු සල්ලක්ඛෙතබ්බානි.

253. සීමවිපත්තිවිනිච්ඡයො පන හෙට්ඨා සීමකථායං සබ්බෙන කථිතො, තස්මා තත්ථ වුත්තනයෙනෙව ගහෙතබ්බො.

පරිසවිපත්තිකථාය චතුවග්ගකරණෙති චතුවග්ගෙන සඞ්ඝෙන කත්තබ්බෙ. අනිස්සාරිතාති උපොසථට්ඨපනාදිනා වා ලද්ධිනානාසංවාසකභාවෙන වා න බහිකතා. අට්ඨකථායඤ්හි ‘‘අපකතත්තස්සාති උක්ඛිත්තකස්ස වා යස්ස වා උපොසථපවාරණා ඨපිතා හොන්තී’’ති (පරි. අට්ඨ. 425) වුත්තත්තා ඨපිතඋපොසථපවාරණො භික්ඛු අපකතත්තො එවාති ගහෙතබ්බං. පරිසුද්ධසීලාති පාරාජිකං අනාපන්නා අධිප්පෙතා. පරිවාසාදිකම්මෙසු පන ගරුකට්ඨාපි අපකතත්තා එවාති ගහෙතබ්බං. අවසෙසා…පෙ… ඡන්දාරහාව හොන්තීති හත්ථපාසං විජහිත්වා ඨිතෙ සන්ධාය වුත්තං, අවිජහිත්වා ඨිතා පන ඡන්දාරහා න හොන්ති, තෙපි චතුවග්ගාදිතො අධිකා හත්ථපාසං විජහිත්වාව ඡන්දාරහා හොන්ති, තස්මා සඞ්ඝතො හත්ථපාසං විජහිත්වා ඨිතෙනෙව ඡන්දො වා පාරිසුද්ධි වා දාතබ්බා.

සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. පරිවාර 3.488) පන ‘‘අනුක්ඛිත්තා පාරාජිකං අනාපන්නා ච පකතත්තාති ආහ ‘පකතත්තා අනුක්ඛිත්තා’තිආදි. තත්ථ අනිස්සාරිතාති පුරිමපදස්සෙව වෙවචනං. පරිසුද්ධසීලාති පාරාජිකං අනාපන්නා. න තෙසං ඡන්දො වා පාරිසුද්ධි වා එතීති තීසු ද්වීසු වා නිසින්නෙසු එකස්ස වා ද්වින්නං වා ඡන්දපාරිසුද්ධි ආහටාපි අනාහටාව හොතීති අධිප්පායො’’ති ආගතො. එවං පාළියඤ්ච අට්ඨකථාය ච චතුන්නම්පි කම්මානං සම්පත්ති ච විපත්ති ච ආගතා, ටීකාචරියෙහි ච විනිච්ඡිතා, තස්මා අට්ඨකථායං වුත්තනයෙනෙව චත්තාරි කම්මානි කත්තබ්බානි, න අවුත්තනයෙන. වුත්තඤ්හි සමන්තපාසාදිකායං (පාරා. අට්ඨ. 1. ගන්ථාරම්භකථා; 2.431) –

‘‘බුද්ධෙන ධම්මො විනයො ච වුත්තො;

යො තස්ස පුත්තෙහි තථෙව ඤාතො;

සො යෙහි තෙසං මතිමච්චජන්තා;

යස්මා පුරෙ අට්ඨකථා අකංසු.

‘‘තස්මා හි යං අට්ඨකථාසු වුත්තං;

තං වජ්ජයිත්වාන පමාදලෙඛං;

සබ්බම්පි සික්ඛාසු සගාරවානං;

යස්මා පමාණං ඉධ පණ්ඩිතාන’’න්ති.

ඉමස්මිඤ්හි කම්මවග්ගෙ අපලොකනාදීනං චතුන්නං කම්මානං කරණට්ඨානං එකාදසවිපත්තිසීමවිමුත්තං බද්ධසීමභූතංයෙව වුත්තං, ‘‘එකාදසහි ආකාරෙහි සීමතො කම්මානි විපජ්ජන්තී’’ති (පරි. 486) වචනතො න අබද්ධඋපචාරසීමභූතං. න හි තත්ථ එකාදසවිපත්ති අත්ථි. අට්ඨකථායම්පි (පරි. අට්ඨ. 482) ‘‘අපලොකනකම්මං නාම සීමට්ඨකසඞ්ඝං සොධෙත්වා ඡන්දාරහානං ඡන්දං ආහරිත්වා සමග්ගස්ස සඞ්ඝස්ස අනුමතියා තික්ඛත්තුං සාවෙත්වා කත්තබ්බං කම්ම’’න්ති අපලොකනකම්මස්සාපි බද්ධසීමායමෙව කත්තබ්බභාවො වුත්තො, න උපචාරසීමායං. න හි තත්ථ සීමට්ඨකසඞ්ඝසොධනඤ්ච ඡන්දාරහානඤ්ච අත්ථි, අන්තොසීමං පවිට්ඨපවිට්ඨානං සඞ්ඝලාභො දාතබ්බොයෙව හොති, තස්මා ‘‘ඤත්තිකම්මභූතං උපොසථපවාරණාකම්මං අබද්ධසීමවිහාරෙපි කත්තබ්බ’’න්ති ගණ්හන්තානං ආචරියානං වාදොපි ‘‘ඤත්තිදුතියකම්මභූතං කථිනදානකම්මං උපචාරසීමායමෙව කත්තබ්බ’’න්ති ගණ්හන්තානං ආචරියානං වාදොපි පාළිවිරොධො අට්ඨකථාවිරොධො ච හොතීති වෙදිතබ්බො. යමෙත්ථ වත්තබ්බං, තං උපොසථපවාරණකථාවණ්ණනායඤ්ච කථිනකථාවණ්ණනායඤ්ච වුත්තං, අත්ථිකෙහි තත්ථ සුට්ඨු ඔලොකෙත්වා සංසයො විනොදෙතබ්බො.

ඉදානි සබ්බෙ භික්ඛූ ලෙඛකාරෙහි පරිචයවසෙන සබ්බගන්ථානං ආදිම්හි ලිඛිතං මහානමක්කාරපාඨං සරණගමනස්ස, කම්මවාචාය ච ආරම්භකාලෙ මහතා උස්සාහෙන භණන්ති, සො පන පාඨො නෙව සරණගමනපරියාපන්නො, න කම්මවාචාපරියාපන්නො, නාපි කම්මවාචාය පුබ්බකරණපරියාපන්නො, තස්මිං අභණිතෙපි න සරණගමනස්ස වා කම්මවාචාය වා හානි අත්ථි, න භණිතෙ වඩ්ඪි, තස්මා පකරණාචරියා සරණගමනාරම්භෙපි කම්මවාචාරම්භෙපි තස්ස මහානමක්කාරපාඨස්ස වණ්ණනං න වදන්ති, වදන්තො පන ‘‘භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස’’ ඉති පදානං අත්ථො විසුද්ධිමග්ගසමන්තපාසාදිකාසාරත්ථදීපනීආදිප්පකරණෙසු ‘‘භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො’’ ඉතිපදානං අත්ථො විය විත්ථාරෙන වත්තබ්බො සියා, එවං සන්තෙපි භගවතො යථාභූතගුණදීපනවසෙන පවත්තත්තා සබ්බෙපි ආචරියා සබ්බෙසු ගන්ථාරම්භෙසු තික්ඛත්තුං මඞ්ගලත්ථං භණන්ති. භණන්තෙහි ච පන න-කාර මො-කාරාදීනං ඨානකරණාදිසම්පදං අහාපෙන්තෙන සිථිලධනිතදීඝරස්සාදිවිසෙසං මනසි කරොන්තෙන සමණසාරුප්පෙන පරිමණ්ඩලෙන පදබ්යඤ්ජනෙන භණිතබ්බො හොති, න අතිආයතකෙන ගීතසද්දසදිසෙන සද්දෙන. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා ‘‘න, භික්ඛවෙ, ආයතකෙන ගීතස්සරෙන ධම්මො ගායිතබ්බො, යො ගායෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (චූළව. 249).

‘‘එකමත්තො භවෙ රස්සො, ද්විමත්තො දීඝමුච්චතෙ;

තිමත්තො තු ප්ලුතො ඤෙය්යො, බ්යඤ්ජනඤ්චඩ්ඪමත්තික’’න්ති. –

සද්දප්පකරණාචරියෙහි වුත්තං සද්දලක්ඛණං නිස්සාය න-කාරාදීසු රස්සභූතෙ අසරෙ එකමත්තං, න-බ්යඤ්ජනෙ අඩ්ඪමත්තං සම්පිණ්ඩෙත්වා දියඩ්ඪමත්තකාලං පමාණං කත්වා උච්චාරීයතෙ. මො-කාරාදීසු දීඝභූතෙ ඔ-කාරාදිසරෙ ද්විමත්තං, ම-කාරාදිබ්යඤ්ජනෙ අඩ්ඪමත්තං සම්පිණ්ඩෙත්වා අඩ්ඪතෙය්යමත්තාකාලං පමාණං කත්වා උච්චාරීයතෙ, න තතො උද්ධන්ති. නනු ‘‘ප්ලුතො තිමත්තො ඤෙය්යො’’ති වුත්තන්ති? සච්චං, සා පන දූරතො අව්හායනාදීසුයෙව ලබ්භති, නාඤ්ඤත්ථ. වුත්තඤ්හි කාරිකායං –

‘‘දූරතො අව්හානෙ ගීතෙ, තථෙව රොදනෙපි ච;

ප්ලුතා තිමත්තිකා වුත්තා, සබ්බෙතෙ නෙත්ථ ගය්හරෙ’’ති. –

කිත්තකෙන පන කාලෙන එකමත්තා විඤ්ඤෙය්යාති? අක්ඛිනිමිසඋම්මිසමත්තකාලෙනාති ආචරියා. එකෙ පන ආචරියා ‘‘අඞ්ගුලිඵොටනකාලප්පමාණෙනා’’ති වදන්ති. වුත්තඤ්හි ආචරියධම්මසෙනාපතිත්ථෙරෙන –

‘‘පමාණං එකමත්තස්ස, නිමිසුම්මිසතොබ්රවුං;

අඞ්ගුලිඵොටකාලස්ස, පමාණෙනාපි අබ්රවු’’න්ති.

එවං සද්දසත්ථාචරියෙහි වචනතො සුද්ධරස්සසරට්ඨානෙ එකමත්තාපමාණං, සබ්යඤ්ජනරස්සසරට්ඨානෙ දියඩ්ඪමත්තාපමාණං, සුද්ධදීඝසරට්ඨානෙ ද්විමත්තාපමාණං, සබ්යඤ්ජනදීඝසරට්ඨානෙ අඩ්ඪතෙය්යමත්තාපමාණං කාලං සල්ලක්ඛෙත්වා උච්චාරීයතෙ.

ඉදානි පන භික්ඛූ මහානමක්කාරභණනෙ බලවඋස්සාහං කත්වා භණන්තා රස්සට්ඨානෙසු ද්විතිමත්තාකාලං දීඝට්ඨානෙසු චතුපඤ්චමත්තාකාලං සරං පඨපෙත්වා භණන්ති, තදයුත්තං විය දිස්සති. අපරෙ පඨමවාරෙ භණිත්වා ‘‘සම්මාසම්බුද්ධස්සා’’ති පරියොසානපදං පත්වාපි තත්ථ අට්ඨපෙත්වා පුන ‘‘නමො තස්සා’’ති භණිත්වා ස-කාරෙ ඨපෙත්වා ථොකං විස්සමිත්වා දුතියවාරෙ ‘‘භගවතො’’ති ඉදං ආදිං කත්වා යාව පරියොසානං භණිත්වා ඨපෙන්ති. තතියවාරෙ පන ආදිතො පට්ඨාය පරියොසානෙ ඨපෙන්ති. එවං භණන්තඤ්ච බහූ පසංසන්ති, එවං පන කාතබ්බන්ති නෙව පාළියං, න අට්ඨකථායං විජ්ජති. යථා ඤත්තිචතුත්ථකම්මෙ කරියමානෙ තීණි අනුස්සාවනානි සද්දතො ච අත්ථතො ච අභින්නානි අඤ්ඤමඤ්ඤං සඞ්කරවිරහිතානි කත්වා භණිතබ්බානි, එවං මහානමක්කාරපාඨෙ තික්ඛත්තුං භඤ්ඤමානෙ තයො වාරා සද්දතො ච අත්ථතො ච අභින්නෙ කත්වා සඞ්කරවිරහිතෙ කත්වා ආදිතො ආරභිත්වා පරියොසානෙ ඨපෙතබ්බා හොන්තීති.

තත්රායමෙකෙඑවං වදන්ති – යථා නාම ජවෙන ගච්ඡන්තස්ස ඨාතබ්බට්ඨානං පත්වාපි සහසා ඨාතුං න සක්කොති, එකපාදමත්තං ගන්ත්වා තිට්ඨති, එවං ආදිතො භණන්තස්ස බලවඋස්සාහත්තා පරියොසානෙ පත්තෙපි ඨපෙතුං න සක්කොති, ‘‘නමො තස්සා’’ති ද්විපදමත්තං භණිත්වා සක්කොතීති. එවං සන්තෙ දුතියතතියවාරෙසු කස්මා සක්කොතීති? තදා පන දුතියවාරෙ ථොකං විස්සමිතත්තා ලද්ධස්සාසො හුත්වා සක්කොතීති. එවං තෙ ආයස්මන්තො සයමෙව අත්තානං විඝාතං පාපෙන්ති. න හි ‘‘මහානමක්කාරං භණන්තෙන පඨමවාරෙ බලවඋස්සාහෙන භණිතබ්බො’’ති භගවතා පඤ්ඤත්තො, ධම්මසඞ්ගාහකත්ථෙරෙහි වා ඨපිතො අත්ථි. එවං සන්තෙ යථා පාතිමොක්ඛුද්දෙසකෙන පාතිමොක්ඛං උද්දිසන්තෙන යත්තකා භික්ඛූ පාතිමොක්ඛං සුණන්ති, තෙසං සවනප්පමාණෙන යාව පරියොසානා උද්දිසිතුං අත්තනො සරප්පමාණං ගහෙත්වා පාතිමොක්ඛො උද්දිසිතබ්බො, එවං කම්මවාචං භණන්තෙනපි සීමමණ්ඩලෙ නිසින්නභික්ඛූනං සවනප්පමාණෙන යාව පරියොසානා අත්තනො සරප්පමාණං ගහෙත්වා භණිතබ්බාති.

අපරෙ පන ආචරියා මො-කාරාදීසු ඔ-කාරන්තපදෙසු අඤ්ඤෙසං පදානං අතිරෙකෙන සරෙන ද්වත්තික්ඛත්තුං අනුකරණසද්දං අනුබන්ධාපයමානා භණන්ති, තෙසං ආචරියානං තාදිසං භණනං සුත්වා පරිචයප්පත්තා අඤ්ඤෙ භික්ඛූ වා ගහට්ඨා වා අඤ්ඤෙසං ආචරියානං කම්මවාචං න ගරුං කරොන්ති, තාය කම්මවාචාය උපසම්පදා අලභිතබ්බා විය මඤ්ඤන්ති, තාදිසං පන භණනං තෙසං ආචරියානං සිස්සානුසිස්සා එව තථා භණන්ති, න අඤ්ඤෙ ආචරියා. තෙ පන පොරාණාචරියානං සරසම්පන්නානං අනුකරණසද්දරහිතම්පි සහිතං විය ඛායමානං සුණන්තානං අතිමනොරථං සද්දං සුත්වා දිට්ඨානුගතිං ආපජ්ජන්තා එවං කරොන්ති මඤ්ඤෙ. න හි විනයෙ වා සද්දසත්ථෙසු වා තථා භණිතබ්බන්ති අත්ථි, තස්මා විචාරෙතබ්බමෙතන්ති.

බහූ පන භික්ඛූ ‘‘සිථිලං ධනිතඤ්ච දීඝරස්ස’’න්තිආදිනා විනයෙ කථිතවිනිච්ඡයඤ්ච ‘‘එත්ථ පඤ්චසු වග්ගෙසූ’’තිආදිනා සද්දසත්ථෙසු කතවිනිච්ඡයඤ්ච අජානන්තා පිටකත්තයකොවිදානං විනයධරබහුස්සුතත්ථෙරානං සන්තිකා අලද්ධොපදෙසා හුත්වා තත්ථ තත්ථ උපසම්පදං කරොන්තානං භික්ඛූනං වචනමෙව ගහෙත්වා හෙය්යොපාදෙය්යං අජානන්තා පුබ්බෙ පරදෙසතො ආගතානං පුඤ්ඤවන්තානං සරසම්පන්නානං මහාථෙරානං අනොසරෙන භණමානානං සරං සුත්වා තෙසං ථෙරවරානං මතිං අපුච්ඡිත්වාව යථාදිට්ඨං යථාසුතං ලිඛිත්වා ඨපෙන්තා අනුක්කමෙන පණ්ඩිතෙහි හසිතබ්බං අයුත්තං කථං දීපෙන්තා ‘‘ඉමස්මිං ඨානෙ බ්යග්ඝියා සද්දසදිසං සද්දං කරොන්ති, ඉමස්මිං ඨානෙ සකුණියා සද්දසදිසං සද්දං කරොන්ති, ඉමස්මිං ඨානෙ තම්බුලකසටපාතං කරොන්ති, ඉමස්මිං ඨානෙ දක්ඛිණතො නමන්තා භණන්ති, ඉමස්මිං ඨානෙ වාමතො නමන්තා භණන්ති, ඉමස්මිං ඨානෙ විලාසං කුරුමානා භණන්තී’’තිආදීනි වත්වා තදෙව සද්දහන්තා රුක්ඛමූලඋමඞ්ගලෙණාදීසු නිසීදිත්වා තමෙව වචනං අනුසික්ඛන්තා තදනුරූපං කම්මවාචං භණන්තා ‘‘අහං කම්මවාචාකුසලො’’ති වත්වා බාලජනෙ සඤ්ඤාපෙත්වා තෙසං තෙසං උපසම්පදාපෙක්ඛානං කම්මවාචං භණන්ති, ඉමෙ භික්ඛූ භගවතො ආණං අතික්කාමෙන්ති, සාසනං ඔසක්කාපෙන්තීති දට්ඨබ්බා.

අථාපරෙපි භික්ඛූ ගාමකාවාසාදීසු වසන්තා පණ්ඩිතානං සන්තිකෙ අපයිරුපාසමානා වත්ථුසම්පත්තිම්පි වත්ථුවිපත්තිම්පි ඤත්තිඅනුස්සාවනසීමපරිසසම්පත්තිම්පි විපත්තිම්පි තථතො අජානන්තා බහවො සිස්සෙ ඨපෙත්වා පබ්බජ්ජඤ්ච උපසම්පදඤ්ච කරොන්තා පරිසං වඩ්ඪාපෙන්ති, තෙපි භගවතො සාසනං ඔසක්කාපෙන්ති, තස්මා භගවතො ආණං කරොන්තෙහි ලජ්ජීපෙසලෙහි බහුස්සුතෙහි සික්ඛාකාමෙහි සප්පුරිසභික්ඛූහි එවරූපානං භික්ඛූනං සහායකෙහි උපත්ථම්භකෙහි එකසම්භොගසංවාසකරෙහි න භවිතබ්බං. ඉදානි භික්ඛූ –

‘‘ච-කාරන්තං ස-කාරන්තං, ත-කාරන්තසමං වදෙ;

ඤ-කාරන්තං ල-කාරන්තං, න-කාරන්තසමං වදෙ’’ති. –

ඉමං සිලොකං උපනිස්සාය සරණගමනෙපි ‘‘බුද්ධං සරණං ගච්ඡාමී’’ති පාඨං ‘‘බුද්ධං සරණං ගච්ඡාමී’’ති පඨන්ති. කම්මවාචායම්පි ‘‘පඨමං උපජ්ඣං ගාහාපෙතබ්බො’’තිආදිපාඨං ‘‘පඨමං උපජ්ඣං ගාහාපෙතබ්බො’’තිආදිනා පඨන්ති. එත්ථ යුත්තිතොපි ආගමතොපි කාරණං චින්තෙතබ්බං.

තත්රායං යුත්තිචින්තා – ‘‘ච-කාරන්තං ස-කාරන්තං, ත-කාරන්තසමං වදෙ’’ති එත්ථ ච-කාරො තාලුජො, ත-කාරො දන්තජො, එවමෙතෙ අක්ඛරා ඨානතොපි අසමානා. ච-කාරො ජිව්හාමජ්ඣකරණො, ත-කාරො ජිව්හග්ගකරණො, එවං කරණතොපි අසමානා. ච-කාරො දුතියවග්ගපරියාපන්නො, ත-කාරො චතුත්ථවග්ගපරියාපන්නො, එවං වග්ගතොපි අසමානා. සංයොගක්ඛරවසෙන න පුබ්බක්ඛරා සුතිං ලභන්තා සරවිසෙසං පාපුණන්ති, තෙනෙව ච-කාරෙන සද්දසත්ථකාරාචරියා ‘‘සංයොගෙ පරෙ රස්සත්ත’’න්ති ච ‘‘සංයොගපුබ්බා එ-කාරො-කාරා රස්සාඉව වත්තබ්බා’’ති ච වදන්ති. එවං සන්තෙ කථං අසමානට්ඨානිකෙන අසමානකරණෙන අසමානවග්ගෙන සංයොගක්ඛරෙන ලද්ධසුතිකා අක්ඛරා තතො අඤ්ඤෙන අසමානට්ඨානිකෙන අසමානකරණෙන අසමානවග්ගෙන සංයොගක්ඛරෙන ලද්ධසමානසුතිකා භවෙය්යුං. න කෙවලඤ්ච එතෙ අක්ඛරා අසමානට්ඨානිකා අසමානකරණා අසමානවග්ගාව හොන්ති, අථ ඛො අනාසන්නට්ඨානිකා අනාසන්නකරණා අනාසන්නවග්ගා ච හොන්ති. යථා ච වීණං වාදෙන්තානං දූරෙ තන්තිස්සරෙන තතො දූරෙ තන්තිස්සරො අසමානො හොති, එවං දූරට්ඨානිකෙන අක්ඛරෙන දූරකරණෙන තතො දූරට්ඨානිකො දූරකරණො සමානසුතිකො කථං භවෙය්ය, වග්ගක්ඛරානඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං අසඞ්කරවසෙන අසමානසුතිවසෙන පවත්තනතො ‘‘වග්ගන්තං වා වග්ගෙ’’ති සුත්තෙ නිග්ගහිතස්ස වග්ගන්තකරණෙ සති අඤ්ඤවග්ගස්මිං පරෙ අඤ්ඤවග්ගන්තං න පාපුණාති, ‘‘වග්ගෙ ඝොසාඝොසානං තතියපඨමා’’ති සුත්තෙන ච අසදිසද්වෙභාවකරණෙ අඤ්ඤවග්ගෙ අඤ්ඤවග්ගද්වෙභාවො න හොති.

යදි ච ච-කාරන්තක්ඛරො ත-කාරන්තක්ඛරෙන සමානසුතිකො සියා, එවං සති කිං ච-කාරන්තක්ඛරලෙඛනෙන සබ්බත්ථ ත-කාරන්තමෙව ලිඛෙය්ය, තථා පන අලිඛිත්වා පයොගානුරූපං පඨමක්ඛරස්ස සදිසද්වෙභාවට්ඨානෙ ‘‘කච්චො කච්චායනො’’ති, අසදිසද්වෙභාවට්ඨානෙ ‘‘වච්ඡො වච්ඡායනො’’ති තතියක්ඛරස්ස සදිසද්වෙභාවට්ඨානෙ ‘‘මජ්ජං සම්මජ්ජ’’න්ති, අසදිසද්වෙභාවට්ඨානෙ ‘‘උපජ්ඣා උපජ්ඣායො’’ති සමානට්ඨානසමානකරණසමානවග්ගක්ඛරානමෙව ද්වෙභාවො ලිඛීයති, නො ඉතරෙසං, තස්මා පයොගානුරූපං ච-කාරන්ත ජ-කාරන්තට්ඨානෙසු සකවග්ගසුතිවසෙනෙව වත්තබ්බං, න අඤ්ඤවග්ගසුතිවසෙන. ස-කාරන්තෙ පන ස-කාරස්ස ත-කාරෙන සමානට්ඨානිකත්තා සමානකරණත්තා ච වග්ගඅවග්ගවසෙන භින්නෙපි අවග්ගක්ඛරානං වග්ගක්ඛරෙහි සාධාරණත්තා ච අවග්ගක්ඛරානං වග්ගක්ඛරානං විය විසුං සුතියා අභාවතො ච ස-කාරන්තස්ස ත-කාරන්තභණනං යුත්තං සියා. ස-කාරොපි හි දන්තජො, ත-කාරොපි, ස-කාරොපි ජිව්හග්ගකරණො, ත-කාරොපි , තස්මා සමානට්ඨානිකානං සමානකරණානං අක්ඛරානං සමානසුතිභාවො යුත්තො. ඤ-කාරන්ත ල-කාරන්තානං න-කාරන්තභණනෙපි ඉමිනා නයෙන ඤ-කාරන්ත න-කාරන්තානං අසමානසුතිභාවො ල-කාරන්ත න-කාරන්තානං සමානසුතිභාවො දට්ඨබ්බොති. අයමෙත්ථ යුත්තිචින්තා.

ආගමචින්තා පන එවං කාතබ්බා –

‘‘ච-කාරන්තං ස-කාරන්තං, ත-කාරන්තසමං වදෙ;

ඤ-කාරන්තං ල-කාරන්තං, න-කාරන්තසමං වදෙ’’ති. –

අයං සිලොකො කුතො පභවො, කත්ථ ආගතො, කෙන කාරිතොති? තත්ථ කුතො පභවොති භගවන්තස්මා වා ධම්මසඞ්ගාහකත්ථෙරෙහි වා අට්ඨකථාචරියෙහි වා පභවො. කත්ථ ආගතොති විනයෙ වා සුත්තන්තෙ වා අභිධම්මෙ වා පාළියං වා අට්ඨකථාය වා ටීකාදීසු වා ආගතො. කෙන කාරිතොති නෙත්තිනිරුත්තිපෙටකොපදෙසකච්චායනප්පකරණකාරකෙන ආයස්මතා මහාකච්චායනත්ථෙරෙන වා මුඛමත්තදීපනිකාරකෙන වජිරබුද්ධාචරියෙන වා පදරූපසිද්ධිකාරකෙන බුද්ධපියාචරියෙන වා සද්දනීතිප්පකරණකාරකෙන අග්ගවංසාචරියෙන වා තදඤ්ඤසත්ථකාරකෙහි මහාථෙරෙහි වා කාරිතොති එවං ආගමචින්තායං සති අයං සිලොකො භගවන්තස්මා පභවො ධම්මසඞ්ගාහකත්ථෙරෙහි වා අට්ඨකථාචරියෙහි වාති න පඤ්ඤායති. ‘‘විනයෙ වා සුත්තන්තෙ වා අභිධම්මෙ වා පාළියං වා අට්ඨකථාය වා ටීකාසු වා ආගතො’’ති හි න සක්කා වත්තුං. කච්චායනාචරියාදීහි සද්දසත්ථකාරකෙහි ආචරියෙහි කතොතිපි න දිස්සති. එවං සන්තෙ අප්පාටිහීරකතං ඉදං වචනං ආපජ්ජති.

එවං පන මයං චින්තයිම්හා – රාමඤ්ඤදෙසෙ කිර සකභාසායං ච-කාරන්ත ඤ-කාරන්තා න සන්ති , තෙනෙව රාමඤ්ඤදෙසියා භික්ඛූ ‘‘සච්ච’’ඉති ඉමං පාඨං වදන්තා ‘‘සත්ච’’ඉති වදන්ති, ‘‘පඤ්චඞ්ග’’ඉති පාඨං වදන්තා ‘‘පන්චඞ්ග’’ඉති වදන්ති, තස්මා අත්තනො විසයෙ අවිජ්ජමානං ච-කාරන්ත ඤ-කාරන්තං යථාපාඨං වත්තුමසක්කොන්තෙහි තෙහි භික්ඛූහි සකභාසානුරූපතො අයං සිලොකො කාරිතො භවිස්සතීති. එවං සන්තෙපි මරම්මභාසාය ච-කාරන්ත ඤ-කාරන්තපදානං සුතිවිසෙසවසෙන විසුං පඤ්ඤායනතො මරම්මදෙසියා භික්ඛූ තං සිලොකං අනුවත්තිත්වා ‘‘බුද්ධං සරණං ගච්ඡාමී’’ති වා ‘‘පඨමං උපත්ඣං ගාහාපෙතබ්බො’’ති වා ‘‘හෙතුපත්චයො ආරම්මණපත්චයො’’ති වා වත්තුං න අරහන්ති. රාමඤ්ඤදෙසියාපි සකභාසාය විසුං අවිජ්ජමානම්පි ච-කාරන්ත ඤ-කාරන්තපදං සකභාසාකථනකාලෙයෙව භාසානුරූපං ත-කාරන්ත න-කාරන්තභාවෙන කථෙතබ්බං, මාගධභාසාකථනකාලෙ පන මාගධභාසාය ච-කාරන්ත ඤ-කාරන්තපදානං විසුං පයොගදස්සනතො මාගධභාසානුරූපං ච-කාරන්ත ඤ-කාරන්තපදානං විසුං සුතිවසෙන යථාපාඨමෙව කථෙතබ්බානීති නො මති. අයමෙත්ථ ආගමචින්තා.

ජිනසාසනමාරබ්භ, කථායං කථිතා මයා;

යුත්තායුත්තං චින්තයන්තු, පණ්ඩිතා ජිනසාවකා.

යුත්තායුත්තං චින්තයිත්වා, යුත්තඤ්චෙ ධාරයන්තු තං;

අයුත්තඤ්චෙ පජහන්තු, මානදොසවිවජ්ජිතාති.

254. එවං චතුන්නං කම්මානං සම්පත්තිවිපත්තිං දස්සෙත්වා ඉදානි තෙසං කම්මානං ඨානප්පභෙදං දස්සෙන්තො ‘‘අපලොකනකම්මං කතමානි පඤ්ච ඨානානි ගච්ඡතී’’තිආදිමාහ. තත්ථ විනිච්ඡයො අට්ඨකථායං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො. අනුත්තානපදත්ථමෙව දස්සයිස්සාම. ‘‘එතරහි සචෙපි සාමණෙරො’’තිආදීසු බුද්ධාදීනං අවණ්ණභාසනම්පි අකප්පියාදිං කප්පියාදිභාවෙන දීපනම්පි දිට්ඨිවිපත්තියංයෙව පවිසති, තෙනෙව වක්ඛති ‘‘තං ලද්ධිං විස්සජ්ජාපෙතබ්බො’’ති. භික්ඛූනම්පි එසෙව නයො. මිච්ඡාදිට්ඨිකොති බුද්ධවචනාධිප්පායං විපරීතතො ගණ්හන්තො, සො එව ‘‘අන්තග්ගාහිකාය දිට්ඨියා සමන්නාගතො’’ති වුත්තො. කෙචි පන ‘‘සස්සතුච්ඡෙදානං අඤ්ඤතරදිට්ඨියා සමන්නාගතො’’ති වදන්ති, තං න යුත්තං. සස්සතුච්ඡෙදගාහස්ස සාමණෙරානං ලිඞ්ගනාසනාය කාරණත්තෙන හෙට්ඨා අට්ඨකථායමෙව වුත්තත්තා ඉධ ච දණ්ඩකම්මනාසනාය එව අධිප්පෙතත්තා. කායසම්භොගසාමග්ගීති සහසෙය්යපටිග්ගහණාදි. සොරතොති සුභෙ රතො, සුට්ඨු ඔරතොති වා සොරතො. නිවාතවුත්තීති නීචවුත්ති.

තස්සාපි දාතබ්බොති විජ්ජමානං මුඛරාදිභාවං නිස්සාය අප්පටිපුච්ඡිත්වාපි පටිඤ්ඤං අග්ගහෙත්වාපි ආපත්තිං අනාරොපෙත්වාපි දෙසිතායපි ආපත්තියා ඛුංසනාදිතො අනොරමන්තස්ස දාතබ්බොව. ඔරමන්තස්ස පන ඛමාපෙන්තස්ස න දාතබ්බො. බ්රහ්මදණ්ඩස්ස දානන්ති ඛරදණ්ඩස්ස උක්කට්ඨදණ්ඩස්ස දානං. තජ්ජනීයාදිකම්මෙ හි කතෙ ඔවාදානුසාසනිප්පදානපටික්ඛෙපො නත්ථි, දින්නබ්රහ්මදණ්ඩෙ පන තස්මිං සද්ධිං තජ්ජනීයකම්මාදිකතෙහි පටික්ඛිත්තම්පි කාතුං න වට්ටති ‘‘නෙව වත්තබ්බො’’තිආදිනා ආලාපසල්ලාපමත්තස්සපි න-කාරෙන පටික්ඛිතත්තා. තඤ්හි දිස්වා භික්ඛූ ගීවං පරිවත්තෙත්වා ඔලොකනමත්තම්පි න කරොන්ති, එවං විවජ්ජෙතබ්බං නිම්මදනකරණත්ථමෙව තස්ස දණ්ඩස්ස අනුඤ්ඤාතත්තා. තෙනෙව ඡන්නත්ථෙරොපි උක්ඛෙපනීයාදිකම්මකතොපි අභායිත්වා බ්රහ්මදණ්ඩෙ දින්නෙ ‘‘සඞ්ඝෙනාහං සබ්බථා විවජ්ජිතො’’ති මුච්ඡිතො පපති. යො පන බ්රහ්මදණ්ඩකතෙන සද්ධිං ඤත්වා සංසට්ඨො අවිවජ්ජෙත්වා විහරති, තස්ස දුක්කටමෙවාති ගහෙතබ්බං. අඤ්ඤථා බ්රහ්මදණ්ඩවිධානස්ස නිරත්ථකතාපසඞ්ගතො. තෙනාති බ්රහ්මදණ්ඩකතෙන. යථා තජ්ජනීයාදිකම්මකතෙහි, එවමෙව තතො අධිකම්පි සඞ්ඝං ආරාධෙන්තෙන සම්මා වත්තිතබ්බං, තඤ්ච ‘‘සොරතො නිවාතවුත්තී’’තිආදිනා සරූපතො දස්සිතමෙව. තෙනාහ ‘‘සම්මා වත්තිත්වා ඛමාපෙන්තස්ස බ්රහ්මදණ්ඩො පටිප්පස්සම්භෙතබ්බො’’ති. පටිසඞ්ඛාති පටිසඞ්ඛාය, ඤාණෙන උපපරික්ඛිත්වා.

යං තං භගවතා අවන්දියකම්මං අනුඤ්ඤාතන්ති සම්බන්ධො. ‘‘තස්ස භික්ඛුනො දණ්ඩකම්මං කාතු’’න්ති සාමඤ්ඤතො අනුඤ්ඤාතප්පකාරං දස්සෙත්වා පුන විසෙසතො අනුඤ්ඤාතප්පකාරං දස්සෙතුං ‘‘අථ ඛො’’තිආදි පාළිඋද්ධටාති වෙදිතබ්බං. ඉමස්ස අපලොකනකම්මස්ස ඨානං හොතීති අපලොකනකම්මසාමඤ්ඤස්ස පවත්තිට්ඨානං හොති. විසෙසබ්යතිරෙකෙන අවිජ්ජමානම්පි තදඤ්ඤත්ථ අප්පවත්තිං දස්සෙතුං විසෙසනිස්සිතං විය වොහරීයති. ‘‘කම්මඤ්ඤෙව ලක්ඛණ’’න්ති ඉමිනා ඔසාරණාදිවසෙන ගහිතාවසෙසානං සබ්බෙසං අපලොකනකම්මසාමඤ්ඤලක්ඛණවසෙන ගහිතත්තා ‘‘කම්මඤ්ඤෙව ලක්ඛණමස්සාති කම්මලක්ඛණ’’න්ති නිබ්බචනං දස්සෙති, ඉදඤ්ච වුත්තාවසෙසානං කම්මානං නිට්ඨානට්ඨානං සඞ්ඛාරක්ඛන්ධධම්මායතනාදීනි විය වුත්තාවසෙසඛන්ධායතනානන්ති දට්ඨබ්බං. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘අයං පනෙත්ථ පාළිමුත්තකොපි කම්මලක්ඛණවිනිච්ඡයො’’තිආදි. යථා චෙත්ථ, එවං උපරි ඤත්තිකම්මාදීසුපි කම්මලක්ඛණං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. පරිවාර 3.495-496) පන ‘‘කම්මමෙව ලක්ඛණන්ති කම්මලක්ඛණං. ඔසාරණනිස්සාරණභණ්ඩුකම්මාදයො විය කම්මඤ්ච හුත්වා අඤ්ඤඤ්ච නාමං න ලභති, කම්මමෙව හුත්වා උපලක්ඛීයතීති කම්මලක්ඛණන්ති වුච්චතී’’ති වුත්තං. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. පරිවාර 495-496) පන ‘‘ඉමස්ස අපලොකනකම්මස්ස ඨානං හොතීති එවම්පි අපලොකනකම්මං පවත්තතීති අත්ථො. කම්මඤ්ඤෙව ලක්ඛණන්ති කම්මලක්ඛණං. ඔසාරණනිස්සාරණභණ්ඩුකම්මාදයො විය කම්මඤ්ච හුත්වා අඤ්ඤඤ්ච නාමං න ලභති, කම්මමෙව හුත්වා උපලක්ඛීයතීති කම්මලක්ඛණං උපනිස්සයො විය. හෙතුපච්චයාදිලක්ඛණවිමුත්තො හි සබ්බො පච්චයවිසෙසො තත්ථ සඞ්ගය්හතී’’ති වුත්තං. තස්ස කරණන්ති අවන්දියකම්මස්ස කරණවිධානං. න වන්දිතබ්බොති, ඉමිනා වන්දන්තියා දුක්කටන්ති දස්සෙතීති දට්ඨබ්බං. සඞ්ඝෙන කතං කතිකං ඤත්වා මද්දනං විය හි සඞ්ඝසම්මුතිං අනාදරෙන අතික්කමන්තස්ස ආපත්ති එව හොති.

255. භික්ඛුසඞ්ඝස්සපි පනෙතං ලබ්භතියෙවාති අවන්දියකම්මස්ස උපලක්ඛණමත්තෙන ගහිතත්තා භික්ඛුසඞ්ඝස්සපි කම්මලක්ඛණං ලබ්භති එව. සලාකදානට්ඨානං සලාකග්ගං නාම, යාගුභත්තානං භාජනට්ඨානානි යාගග්ගභත්තග්ගානි නාම. එතෙසුපි හි ඨානෙසු සබ්බො සඞ්ඝො උපොසථෙ විය සන්නිපතිතො, කම්මඤ්ච වග්ගකම්මං න හොති, ‘‘මයමෙතං න ජානිම්හා’’ති පච්ඡා ඛීයන්තාපි න හොන්ති, ඛණ්ඩසීමාය පන කතෙ ඛීයන්ති. සඞ්ඝිකපච්චයඤ්හි අච්ඡින්නචීවරාදීනං දාතුං අපලොකෙන්තෙහි උපචාරසීමට්ඨානං සබ්බෙසං අනුමතිං ගහෙත්වාව කාතබ්බං. යො පන විසභාගපුග්ගලො ධම්මිකං අපලොකනං පටිබාහති, තං උපායෙන බහිඋපචාරසීමගතං වා කත්වා ඛණ්ඩසීමං වා පවිසිත්වා කාතුං වට්ටති. යං සන්ධාය ‘‘අපලොකනකම්මං කරොතී’’ති සාමඤ්ඤතො දස්සෙති, තං අපලොකනකම්මං සරූපතො දස්සෙතුං ආහ ‘‘අච්ඡින්නචීවරං’’ඉච්චාදි. යදි අපලොකෙත්වාව චීවරං දාතබ්බං, කිං පන අප්පමත්තකවිස්සජ්ජකසම්මුතියාති ආහ ‘‘අප්පමත්තකවිස්සජ්ජකෙන පනා’’තිආදි. නාළි වා උපඩ්ඪනාළි වාති දිවසෙ දිවසෙ අපලොකෙත්වා දාතබ්බස්ස පමාණදස්සනං. තෙන යාපනමත්තමෙව අපලොකෙතබ්බං, න අධිකන්ති දස්සෙති. එකදිවසංයෙව වාතිආදි දසවීසතිදිවසානං එකස්මිං දිවසෙයෙව දාතබ්බපරිච්ඡෙදදස්සනං. තෙන ‘‘යාවජීව’’න්ති වා ‘‘යාවරොගා වුට්ඨහතී’’ති වා එවං අපලොකෙතුං න වට්ටතීති දස්සෙති. ඉණපලිබොධන්ති ඉණවත්ථුං දාතුං වට්ටතීති සම්බන්ධො. තඤ්ච ඉණායිකෙහි පලිබුද්ධස්ස ලජ්ජීපෙසලස්ස සාසනුපකාරකස්ස පමාණයුත්තමෙව කප්පියභණ්ඩං නියමෙත්වා භික්ඛූහි අපලොකෙත්වා දාතබ්බං, න පන සහස්සං වා සතසහස්සං වා මහාඉණං. තාදිසඤ්හි භික්ඛාචරියවත්තෙන සබ්බෙහි භික්ඛූහි තාදිසස්ස භික්ඛුනො පරියෙසිත්වා දාතබ්බං.

‘‘ඡත්තං වා වෙදිකං වාති එත්ථ වෙදිකාති චෙතියස්ස උපරි චතුරස්සචයො වුච්චති. ඡත්තන්ති තතො උද්ධං වලයානි දස්සෙත්වා කතො අග්ගචයො වුච්චතී’’ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. පරිවාර 3.495-496) වුත්තං. චෙතියස්ස උපනික්ඛෙපතොති චෙතියස්ස පටිජග්ගනත්ථාය වඩ්ඪියා පයොජෙත්වා කප්පියකාරකෙහි ඨපිතවත්ථුතො. සඞ්ඝිකෙනපීති න කෙවලඤ්ච තත්රුප්පාදතො පච්චයදායකෙහි චතුපච්චයත්ථාය සඞ්ඝස්ස දින්නවත්ථුනාපීති අත්ථො. සඞ්ඝභත්තං කාතුං න වට්ටතීති මහාදානං දදන්තෙහිපි කරියමානං සඞ්ඝභත්තං විය කාරෙතුං න වට්ටතීති අධිප්පායො. ‘‘යථාසුඛං පරිභුඤ්ජිතුං රුච්චතී’’ති වුත්තත්තා අත්තනො අත්තනො පරිභොගපහොනකං අප්පං වා බහුං වා ගහෙතබ්බං, අධිකං පන ගහෙතුං න ලභති.

උපොසථදිවසෙති නිදස්සනමත්තං, යස්මිං කිස්මිඤ්චි දිවසෙපි කතං සුකතමෙව හොති. කරොන්තෙන ‘‘යං ඉමස්මිං විහාරෙ අන්තොසීමාය සඞ්ඝසන්තකං…පෙ… යථාසුඛං පරිභුඤ්ජිතුං මය්හං රුච්චතී’’ති එවං කතිකා කාතබ්බා. තථා ද්වීහි තීහිපි ‘‘ආයස්මන්තානං රුච්චතී’’ති වචනමෙව හෙත්ථ විසෙසො. තෙසම්පීති රුක්ඛානං. සා එව කතිකාති විසුං කතිකා න කාතබ්බාති අත්ථො.

තෙසන්ති රුක්ඛානං, සඞ්ඝො සාමීති සම්බන්ධො. පුරිමවිහාරෙති පුරිමෙ යථාසුඛං පරිභොගත්ථාය කතකතිකෙ විහාරෙ. පරිවෙණානි කත්වා ජග්ගන්තීති යත්ථ අරක්ඛියමානෙ ඵලාඵලානි රුක්ඛා ච විනස්සන්ති, තාදිසං ඨානං සන්ධාය වුත්තං, තත්ථ සඞ්ඝස්ස කතිකා න පවත්තතීති අධිප්පායො. යෙහි පන රුක්ඛබීජානි රොපෙත්වා ආදිතො පට්ඨාය පටිජග්ගිතා, තෙපි දසමභාගං දත්වා රොපකෙහෙව පරිභුඤ්ජිතබ්බානි. තෙහීති ජග්ගිතෙහි.

තත්ථාති තස්මිං විහාරෙ. මූලෙතිආදිකාලෙ, පුබ්බෙති අත්ථො. දීඝා කතිකාති අපරිච්ඡින්නකාලා යථාසුඛං පරිභොගත්ථාය කතිකා. නික්කුක්කුච්චෙනාති ‘‘අභාජිතමිද’’න්ති කුක්කුච්චං අකත්වාති අත්ථො. ඛීයනමත්තමෙව තන්ති තෙන ඛීයනෙන බහුං ඛාදන්තානං දොසො නත්ථි අත්තනො පරිභොගප්පමාණස්සෙව ගහිතත්තා, ඛීයන්තෙපි අත්තනො පහොනකං ගහෙත්වා ඛාදිතබ්බන්ති අධිප්පායො.

ගණ්හථාති න වත්තබ්බාති තථා වුත්තෙ තෙනෙව භික්ඛුනා දින්නං විය මඤ්ඤෙය්යුං. තං නිස්සාය මිච්ඡාජීවසම්භවො හොතීති වුත්තං. තෙනාහ ‘‘අනුවිචරිත්වා’’තිආදි. උපඩ්ඪභාගොති එකස්ස භික්ඛුනො පටිවීසතො උපඩ්ඪභාගො, දෙන්තෙන ච ‘‘එත්තකං දාතුං සඞ්ඝො අනුඤ්ඤාසී’’ති එවං අත්තානං පරිමොචෙත්වා යථා තෙ සඞ්ඝෙ එව පසීදන්ති, එවං වත්වා දාතබ්බං. අපච්චාසීසන්තෙනාති ගිලානගමිකිස්සරාදීනං අනුඤ්ඤාතපුග්ගලානම්පි අත්තනො සන්තකං දෙන්තෙන අපච්චාසීසන්තෙනෙව දාතබ්බං. අනනුඤ්ඤාතපුග්ගලානං පන අපච්චාසීසන්තෙනපි දාතුං න වට්ටතීති. සඞ්ඝිකමෙව යථාකතිකාය දාපෙතබ්බං. අත්තනො සන්තකම්පි පච්චයදායකාදයො සයමෙව විස්සාසෙන ගණ්හන්ති, න වාරෙතබ්බා, ‘‘ලද්ධකප්පිය’’න්ති තුණ්හී භවිතබ්බං. පුබ්බෙ වුත්තමෙවාති ‘‘කුද්ධො හි සො රුක්ඛෙපි ඡින්දෙය්යා’’තිආදිනා තුණ්හීභාවෙ කාරණං පුබ්බෙ වුත්තමෙව, තෙහි කතඅනත්ථාභාවෙපි කාරුඤ්ඤෙන තුණ්හී භවිතුං වට්ටති, ‘‘ගණ්හථා’’තිආදි පන වත්තුං න වට්ටති.

ගරුභණ්ඩත්තා…පෙ… න දාතබ්බන්ති ජීවරුක්ඛානං ආරාමට්ඨානියත්තා දාරූනඤ්ච ගෙහසම්භාරානුපගතත්තා ‘‘සබ්බං ත්වමෙව ගණ්හාති දාතුං න වට්ටතී’’ති වුත්තං. අකතාවාසං වා කත්වාති පුබ්බෙ අවිජ්ජමානං සෙනාසනං කත්වා. ජග්ගිතකාලෙති ඵලවාරෙ සම්පත්තෙ. ජග්ගනකාලෙති ජග්ගිතුං ආරද්ධකාලෙ.

256. ඤත්තිකම්මට්ඨානභෙදෙති ඤත්තිකම්මස්ස ඨානභෙදෙ.

ඉති විනයසඞ්ගහසංවණ්ණනාභූතෙ විනයාලඞ්කාරෙ

කම්මාකම්මවිනිච්ඡයකථාලඞ්කාරො නාම

තෙත්තිංසතිමො පරිච්ඡෙදො.