තීකා > විනයපිටක (ටීකා) > විනයාලඞ්කාර-ටීකා

එවං ¶ කම්මාකම්මවිනිච්ඡයකථං කථෙත්වා ඉදානි පකිණ්ණකවිනිච්ඡයකථං කථෙතුං ‘‘ඉදානි පකිණ්ණකකථා වෙදිතබ්බා’’තිආදිමාහ. තත්ථ පකාරෙන කිණ්ණාති පකිණ්ණා, දිවාසෙය්යාති කථා විය විසුං විසුං අප්පවත්තිත්වා එකස්මිංයෙව පරිච්ඡෙදෙ කරණවසෙන පවත්තා ගණභොජනකථාදයො. පකිණ්ණකා සකත්ථෙ ක-පච්චයවසෙන.

අනාපුච්ඡා පංසුකූලං, තතො අච්ඡින්නචීවරං.

පටිභානචිත්තං විප්ප-කතභොජනමෙව ච;

උද්දිසන්තුද්දිසාපෙන්තා, තිවස්සන්තරිකා තථා.

දීඝාසනං ¶ ගිලානුප-ට්ඨානං මරණවණ්ණකං;

අත්තපාතනමප්පච්ච-වෙක්ඛිත්වා නිසින්නං තථා.

දවාය සිලාවිජ්ඣනං, දායාළිම්පනකං තථා;

මිච්ඡාදිට්ඨිකුලාභතං, ගොපකදානමෙව ච.

ධම්මිකායාචනා චෙව, උච්චාරාදීන ඡඩ්ඩනං;

න්හානෙ රුක්ඛඝංසනානි, වලිකාදීන ධාරණං.

දීඝකෙසා ආදාසාදි, නච්චාද්යඞ්ගච්ඡෙදාදි ච;

පත්තො සබ්බපංසුකූලං, පරිස්සවන නග්ගියං.

ගන්ධපුප්ඵං ¶ ආසිත්තකං, මළොරිකෙකභාජනං;

චෙලපති පාදඝංසී, බීජනී ඡත්තමෙව ච.

නඛාලොමා කායබන්ධා, නිවාසනපාරුපනා;

කාජ දන්තකට්ඨඤ්චෙව, රුක්ඛාරොහනකම්පි ච.

ඡන්දාරොපා ලොකායතා, ඛිපිතං ලසුණං තථා;

න අක්කමිතබ්බාදීනි, අවන්දියා ච වන්දියා.

වන්දනාකාරකථා ච, ආසන්දාදිකථාපි ච;

උච්චාසනමහාසනං, පාසාදපරිභොගකං.

උපාහනං යානඤ්චෙව, චීවරං ඡින්නචීවරං;

අකප්පියචීවරඤ්ච, චීවරස්ස විචාරණා.

දණ්ඩකථිනකඤ්චෙව, ගහපතිචීවරං තථා;

ඡචීවරං රජනාදි, අතිරෙකඤ්ච චීවරං.

අට්ඨවරං නිසීදනං, අධම්මකම්මමෙව ච;

ඔකාසො සද්ධාදෙය්යො ච, සන්තරුත්තරකොපි ච.

චීවරනික්ඛෙපො චෙව, සත්ථවත්ථිකම්මං තථා;

නහාපිතො දසභාගො, පාථෙය්යං පදෙසොපි ච.

සංසට්ඨං පඤ්චභෙසජ්ජං, දුතියං වසා මූලකං;

පිට්ඨං කසාව පණ්ණඤ්ච, ඵලඤ්ච ජතු ලොණකං.

චුණ්ණං ¶ ¶ අමනුස්සාබාධං, අඤ්ජනං නත්ථුමෙව ච;

ධූමනෙත්තං තෙලපාකං, සෙදං ලොහිතමොචනං.

පාදබ්භඤ්ජං ගණ්ඩාබාධො, විසඤ්ච ඝරදින්නකො;

දුට්ඨගහණිකො පණ්ඩු-රොගො ඡවිදොසොපි ච.

අභිසන්නදොසකායො, ලොණසුවීරකො තථා;

අන්තොවුත්ථාදිකථා ච, උග්ගහිතපටිග්ගහො.

තතො නිහතකථා ච, පුරෙභත්තපටිග්ගහො;

වනට්ඨං පොක්ඛරට්ඨඤ්ච, තථා අකතකප්පතං.

ආනිසංසකථා චෙති, පකිණ්ණකම්හි ආගතා.

1. තත්ථ ගණිතබ්බො සඞ්ඛ්යාතබ්බොති ගණො, යො කොචි සමූහො, ඉධ පන චතුවග්ගාදිගණො අධිප්පෙතො. භුඤ්ජතෙ භොජනං, බ්යවහරණභාවසඞ්ඛාතා භොජනකිරියා, ගණස්ස භොජනං ගණභොජනං, තස්මිං. ගණභොජනෙ පාචිත්තියං හොතීති එත්ථ ජනකහෙතුම්හි භුම්මවචනං. අඤ්ඤත්ර සමයාති ගිලානාදිසත්තවිධං සමයං ඨපෙත්වා. ඉමස්ස සික්ඛාපදස්ස විඤ්ඤත්තිං කත්වා භුඤ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තත්තා විඤ්ඤත්තිතො ගණභොජනං වත්ථුවසෙනෙව පාකටන්ති තං අවත්වා ‘‘ගණභොජනං නාම යත්ථ…පෙ… නිමන්තිතා භුඤ්ජන්තී’’ති නිමන්තනවසෙනෙවස්ස පදභාජනෙ ගණභොජනං වුත්තං. කිඤ්චි පන සික්ඛාපදං වත්ථුඅනුරූපම්පි සියාති ‘‘පදභාජනෙ වුත්තනයෙනෙව ගණභොජනං හොතී’’ති කෙසඤ්චි ආසඞ්කා භවෙය්යාති තන්නිවත්තනත්ථං ‘‘ගණභොජනං ද්වීහි ආකාරෙහි පසවතී’’ති වුත්තං. එකතො ගණ්හන්තීති එත්ථ අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ද්වාදසහත්ථං අමුඤ්චිත්වා ඨිතා එකතො ගණ්හන්ති නාමාති ගහෙතබ්බං. ‘‘අම්හාකං චතුන්නම්පි ¶ භත්තං දෙහී’ති වා විඤ්ඤාපෙය්යු’’න්ති වචනතො, හෙට්ඨා ‘‘ත්වං එකස්ස භික්ඛුනො භත්තං දෙහි, ත්වං ද්වින්නන්ති එවං විඤ්ඤාපෙත්වා’’ති ¶ වචනතො ච අත්තනො අත්ථාය අඤ්ඤෙන විඤ්ඤත්තම්පි සාදියන්තස්ස ගණභොජනං හොතියෙවාති දට්ඨබ්බං. එවං විඤ්ඤත්තිතො පසවතීති එත්ථ විඤ්ඤත්තියා සති ගණන්තස්ස එකතො හුත්වා ගහණෙ ඉමිනා සික්ඛාපදෙන ආපත්ති, විසුං ගහණෙ පණීතභොජනසූපොදනවිඤ්ඤත්තීහි ආපත්ති වෙදිතබ්බා.

පඤ්චන්නං භොජනානං නාමං ගහෙත්වාති එත්ථ ‘‘භොජනං ගණ්හථාති වුත්තෙපි ගණභොජනං හොතියෙවා’’ති වදන්ති. ‘‘හෙට්ඨා අද්ධානගමනවත්ථුස්මිං, නාවාභිරුහනවත්ථුස්මිඤ්ච ‘ඉධෙව, භන්තෙ, භුඤ්ජථා’ති වුත්තෙ යස්මා කුක්කුච්චායන්තා න පටිග්ගණ්හිංසු, තස්මා ‘භුඤ්ජථා’ති වුත්තෙපි ගණභොජනං හොතියෙවා’’ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. ‘‘පඤ්චන්නං භොජනානං නාමං ගහෙත්වා නිමන්තෙතී’’ති වුත්තත්තා පන ‘‘ඔදනං භුඤ්ජථා’’ති වා ‘‘භත්තං භුඤ්ජථා’’ති වා භොජනනාමං ගහෙත්වාව වුත්තෙ ගණභොජනං හොති, න අඤ්ඤථා. ‘‘ඉධෙව, භන්තෙ, භුඤ්ජථා’’ති එත්ථාපි ‘‘ඔදන’’න්ති වා ‘‘භත්ත’’න්ති වා වත්වාව තෙ එවං නිමන්තෙසුන්ති ගහෙතබ්බං. ගණවසෙන වා නිමන්තිතත්තා තෙ භික්ඛූ අපකතඤ්ඤුතාය කුක්කුච්චායන්තා න පටිග්ගණ්හිංසූති අයං අම්හාකං ඛන්ති, වීමංසිත්වා යුත්තතරං ගහෙතබ්බං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. පාචිත්තිය 2.217-218) පන ‘‘යෙන කෙනචි වෙවචනෙනාති වුත්තත්තා ‘භොජනං ගණ්හථා’තිආදිසාමඤ්ඤනාමෙනපි ගණභොජනං හොති. යං පන පාළියං අද්ධානගමනාදිවත්ථූසු ‘ඉධෙව භුඤ්ජථා’ති වුත්තවචනස්ස කුක්කුච්චායනං, තම්පි ඔදනාදිනාමං ගහෙත්වා වුත්තත්තා එව කතන්ති වෙදිතබ්බ’’න්ති වුත්තං.

කුරුන්දීවචනෙ ¶ විචාරෙතීති පඤ්චඛණ්ඩාදිවසෙන සංවිදහති. ඝට්ටෙතීති අනුවාතං ඡින්දිත්වා හත්ථෙන, දණ්ඩකෙන වා ඝට්ටෙති. සුත්තං කරොතීති සුත්තං වට්ටෙති. වලෙතීති දණ්ඩකෙ වා හත්ථෙ වා ආවට්ටෙති. ‘‘අභිනවස්සෙව චීවරස්ස කරණං ඉධ චීවරකම්මං නාම, පුරාණචීවරෙ සූචිකම්මං චීවරකම්මං නාම න හොතී’’ති වදන්ති. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. පාචිත්තිය 2.217-218) පන ‘‘ආගන්තුකපට්ටන්ති අච්ඡින්දිත්වා අන්වාධිං ආරොපෙත්වා කරණචීවරං සන්ධාය වුත්තං. ඨපෙතීති එකං අන්තං චීවරෙ බන්ධනවසෙන ඨපෙති. පච්චාගතං සිබ්බතීති තස්සෙව දුතියඅන්තං පරිවත්තිත්වා ආහතං සිබ්බති. ආගන්තුකපට්ටං බන්ධතීති චීවරෙන ලග්ගං කරොන්තො පුනප්පුනං තත්ථ තත්ථ සුත්තෙන බන්ධති. ඝට්ටෙතීති පමාණෙන ගහෙත්වා දණ්ඩාදීහි ඝට්ටෙති. සුත්තං කරොතීති සුත්තං තිගුණාදිභාවෙන වට්ටෙති. වලෙතීති අනෙකගුණසුත්තං හත්ථෙන ¶ වා චක්කදණ්ඩෙන වා වට්ටෙති එකත්තං කරොති. පරිවත්තනං කරොතීති පරිවත්තනදණ්ඩයන්තකං කරොති. යස්මිං සුත්තගුළං පවෙසෙත්වා වෙළුනාළිකාදීසු ඨපෙත්වා පරිබ්භමාපෙත්වා සුත්තකොටිතො පට්ඨාය ආකඩ්ඪන්තී’’ති වුත්තං. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. පාචිත්තිය 209-218) න ‘‘ආගන්තුකපට්ටං මොඝසුත්තෙන සිබ්බිත්වා ඨපෙන්ති. තත්ථ අනුවාතෙ යථා එකතලං හොති, තථා හත්ථෙහි ඝට්ටෙති. වලෙතීති ආවට්ටෙති. පරිවත්තනන්ති සුත්තං ගණ්හන්තානං සුඛග්ගහණත්ථං සුත්තපරිවත්තනං කරොති, පට්ටං සිබ්බන්තානං සුඛසිබ්බනත්ථං පට්ටපරිවත්තනඤ්ච, නවචීවරකාරකො ඉධාධිප්පෙතො, න ඉතරො’’ති වුත්තං.

අනිමන්තිතචතුත්ථන්ති අනිමන්තිතො චතුත්ථො යස්ස භික්ඛුචතුක්කස්ස, තං අනිමන්තිතචතුත්ථං. එවං සෙසෙසුපි. තෙනාහ ‘‘පඤ්චන්නං චතුක්කාන’’න්ති, ‘‘චතුත්ථෙ ආගතෙ න යාපෙන්තීති ¶ වචනතො සචෙ අඤ්ඤො කොචි ආගච්ඡන්තො නත්ථි, චත්තාරොයෙව ච තත්ථ නිසින්නා යාපෙතුං න සක්කොන්ති, න වට්ටතී’’ති වදන්ති. ගණභොජනාපත්තිජනකනිමන්තනභාවතො ‘‘අකප්පියනිමන්තන’’න්ති වුත්තං. සම්පවෙසෙත්වාති නිසීදාපෙත්වා. ගණො භිජ්ජතීති ගණො ආපත්තිං න ආපජ්ජතීති අධිප්පායො. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. පාචිත්තිය 2.220) පන ‘‘සම්පවෙසෙත්වාති තෙහි යොජෙත්වා. ගණො භිජ්ජතීති නිමන්තිතසඞ්ඝො න හොතීති අත්ථො’’ති වුත්තං.

‘‘යත්ථ චත්තාරො භික්ඛූ…පෙ… භුඤ්ජන්තී’’ති ඉමාය පාළියා සංසන්දනතො ‘‘ඉතරෙසං පන ගණපූරකො හොතී’’ති වුත්තං. අවිසෙසෙනාති ‘‘ගිලානො වා චීවරකාරකො වා’’ති අවිසෙසෙත්වා සබ්බසාධාරණවචනෙන. තස්මාති අවිසෙසිතත්තා.

අධිවාසෙත්වා ගතෙසූති එත්ථ අකප්පියනිමන්තනාධිවාසනක්ඛණෙ පුබ්බපයොගෙ දුක්කටම්පි නත්ථි, විඤ්ඤත්තිතො පසවනෙ පන විඤ්ඤත්තික්ඛණෙ ඉතරසික්ඛාපදෙහි දුක්කටං හොතීති ගහෙතබ්බං. භුත්වා ගතෙසූති එත්ථ ආගතෙසුපි භොජනකිච්චෙ නිට්ඨිතෙ ගණ්හිතුං වට්ටති. තානි ච තෙහි එකතො න ගහිතානීති යෙහි භොජනෙහි විසඞ්කෙතො නත්ථි, තානි භොජනානි තෙහි භික්ඛූහි එකතො න ගහිතානි එකෙන පච්ඡා ගහිතත්තා. මහාථෙරෙති භික්ඛූ සන්ධාය වුත්තං. නිමන්තනං සාදියථාති නිමන්තනභත්තං පටිග්ගණ්හථ. යානීති කුම්මාසාදීනි තෙහි භික්ඛූහි එකෙන පච්ඡා ගහිතත්තා එකතො න ගහිතානි. භත්තුද්දෙසකෙන පණ්ඩිතෙන භවිතබ්බං…පෙ… මොචෙතබ්බාති එතෙන භත්තුද්දෙසකෙන ¶ අකප්පියනිමන්තනෙ සාදිතෙ සබ්බෙසම්පි සාදිතං හොති, එකතො ගණ්හන්තානං ගණභොජනාපත්ති ච හොතීති දස්සෙති. දූතස්ස ද්වාරෙ ආගන්ත්වා පුන ‘‘භත්තං ගණ්හථා’’ති ¶ වචනභයෙන ‘‘ගාමද්වාරෙ අට්ඨත්වා’’ති වුත්තං. තත්ථ තත්ථ ගන්ත්වාති අන්තරවීථිආදීසු තත්ථ තත්ථ ඨිතානං සන්තිකං ගන්ත්වා. භික්ඛූනං අත්ථාය ඝරද්වාරෙ ඨපෙත්වා දීයමානෙපි එසෙව නයො. නිවත්තථාති වුත්තෙ පන නිවත්තිතුං වට්ටතීති ‘‘නිවත්තථා’’ති විච්ඡින්දිත්වා පච්ඡා ‘‘භත්තං ගණ්හථා’’ති වුත්තත්තා වට්ටති.

2. පරම්පරභොජනකථායං පන පරස්ස පරස්ස භොජනං පරම්පරභොජනං. කිං තං? පඨමං නිමන්තිතභත්තං ඨපෙත්වා අඤ්ඤස්ස භොජනකිරියා. පරම්පරභොජනං ගණභොජනං විය විඤ්ඤත්තිතො ච නිමන්තනතො ච න පසවතීති ආහ ‘‘පරම්පරභොජනං පනා’’තිආදි. පන-සද්දො විසෙසත්ථජොතකො. විකප්පනාවසෙනෙව තං භත්තං අසන්තං නාම හොතීති අනුපඤ්ඤත්තිවසෙන විකප්පනං අට්ඨපෙත්වා යථාපඤ්ඤත්තසික්ඛාපදමෙව ඨපිතං. පරිවාරෙ (පරි. 86) පන විකප්පනායං අනුජානනම්පි අනුපඤ්ඤත්තිසදිසන්ති කත්වා ‘‘චතස්සො අනුපඤ්ඤත්තියො’’ති වුත්තං, මහාපච්චරියාදීසු වුත්තනයං පච්ඡා වදන්තො පාළියා සංසන්දනතො පරම්මුඛාවිකප්පනමෙව පතිට්ඨාපෙති. කෙචි පන ‘‘තදා අත්තනො සන්තිකෙ ඨපෙත්වා භගවන්තං අඤ්ඤස්ස අභාවතො ථෙරො සම්මුඛාවිකප්පනං නාකාසි, භගවතා ච විසුං සම්මුඛාවිකප්පනා න වුත්තා, තථාපි සම්මුඛාවිකප්පනාපි වට්ටතී’’ති වදන්ති. තෙනෙව මාතිකාට්ඨකථායම්පි (කඞ්ඛා. අට්ඨ. පරම්පරභොජනසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘යො භික්ඛු පඤ්චසු සහධම්මිකෙසු අඤ්ඤතරස්ස ‘මය්හං භත්තපච්චාසං තුය්හං දම්මී’ති වා ‘විකප්පෙමී’ති වා එවං සම්මුඛා වා ‘ඉත්ථන්නාමස්ස දම්මී’ති වා ‘විකප්පෙමී’ති වා එවං පරම්මුඛා වා පඨමනිමන්තනං අවිකප්පෙත්වා පච්ඡා නිමන්තිතකුලෙ ලද්ධභික්ඛතො එකසිත්ථම්පි අජ්ඣොහරති, පාචිත්තිය’’න්ති වුත්තං.

පඤ්චහි ¶ භොජනෙහි නිමන්තිතස්ස යෙන යෙන පඨමං නිමන්තිතො, තස්ස තස්ස භොජනතො උප්පටිපාටියා අවිකප්පෙත්වා වා පරස්ස පරස්ස භොජනං පරම්පරභොජනන්ති ආහ ‘‘සචෙ පන මූලනිමන්තනං හෙට්ඨා හොති, පච්ඡිමං පච්ඡිමං උපරි, තං උපරිතො පට්ඨාය භුඤ්ජන්තස්ස ආපත්තී’’ති. හත්ථං අන්තො පවෙසෙත්වා සබ්බහෙට්ඨිමං ගණ්හන්තස්ස මජ්ඣෙ ඨිතම්පි අන්තොහත්ථගතං හොතීති ආහ ‘‘හත්ථං ¶ පන…පෙ… යථා යථා වා භුඤ්ජන්තස්ස අනාපත්තී’’ති. ඛීරස්ස රසස්ස ච භත්තෙන අමිස්සං හුත්වා උපරි ඨිතත්තා ‘‘ඛීරං වා රසං වා පිවතො අනාපත්තී’’ති වුත්තං.

‘‘මහාඋපාසකොති ගෙහස්සාමිකො. මහාඅට්ඨකථායං ‘ආපත්තී’ති වචනෙන කුරුන්දියං ‘වට්ටතී’ති වචනං විරුද්ධං විය දිස්සති. ද්වින්නම්පි අධිප්පායො මහාපච්චරියං විභාවිතො’’ති මහාගණ්ඨිපදෙ වුත්තං.

සබ්බෙ නිමන්තෙන්තීති අකප්පියනිමන්තනවසෙන නිමන්තෙන්ති. ‘‘පරම්පරභොජනං නාම පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරෙන භොජනෙන නිමන්තිතො, තං ඨපෙත්වා අඤ්ඤං පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරං භොජනං භුඤ්ජති, එතං පරම්පරභොජනං නාමා’’ති වුත්තත්තා සතිපි භික්ඛාචරියාය පඨමං ලද්ධභාවෙ ‘‘පිණ්ඩාය චරිත්වා ලද්ධං භත්තං භුඤ්ජති, ආපත්තී’’ති වුත්තං.

විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. පාචිත්තිය 2.229) පන ‘‘ඛීරං වා රසං වාති පඤ්චභොජනාමිස්සං භත්තතො උපරි ඨිතං සන්ධාය වුත්තං. තඤ්හි අභොජනත්තා උප්පටිපාටියා පිවතොපි අනාපත්ති. තෙනාහ ‘භුඤ්ජන්තෙනා’තිආදී’’ති වුත්තං. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. පාචිත්තිය 229) පන ‘‘එත්ථ ‘මහාඋපාසකො භික්ඛූ නිමන්තෙති…පෙ… පච්ඡා ලද්ධං භත්තං භුඤ්ජන්තස්ස ආපත්ති. පිණ්ඩාය චරිත්වා ලද්ධභත්තං භුඤ්ජති, ආපත්තී’ති අට්ඨකථායං වචනතො, ‘කාලස්සෙව පිණ්ඩාය චරිත්වා ¶ භුඤ්ජිම්හා’ති පාළිතො, ඛන්ධකෙ ‘න ච, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤත්ර නිමන්තනෙ අඤ්ඤස්ස භොජ්ජයාගු පරිභුඤ්ජිතබ්බා, යො භුඤ්ජෙය්ය, යථාධම්මො කාරෙතබ්බො’ති වචනතො ච නිමන්තෙත්වා වා පවෙදෙතු අනිමන්තෙත්වා වා, පඨමගහිතනිමන්තිතස්ස භික්ඛුනො පඨමනිමන්තනභොජනතො අඤ්ඤං යං කිඤ්චි පරසන්තකං භොජනං පරම්පරභොජනාපත්තිං කරොති. අත්තනො සන්තකං, සඞ්ඝගණතො ලද්ධං වා අගහට්ඨසන්තකං වට්ටති, නිමන්තනතො පඨමං නිබද්ධත්තා පන නිච්චභත්තාදිපරසන්තකම්පි වට්ටතී’’ති වුත්තං.

3. අනාපුච්ඡාකථායං ‘‘පකතිවචනෙනාති එත්ථ යං ද්වාදසහත්ථබ්භන්තරෙ ඨිතෙන සොතුං සක්කා භවෙය්ය, තං පකතිවචනං නාම. ආපුච්ඡිතබ්බොති ‘අහං ඉත්ථන්නාමස්ස ඝරං ගච්ඡාමී’ති වා ‘චාරිත්තකං ¶ ආපජ්ජාමී’ති වා ඊදිසෙන වචනෙන ආපුච්ඡිතබ්බො. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙව. පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරෙන නිමන්තනසාදියනං, සන්තං භික්ඛුං අනාපුච්ඡා, භත්තියඝරතො අඤ්ඤඝරප්පවෙසනං, මජ්ඣන්හිකානතික්කමො, සමයස්ස වා ආපදානං වා අභාවොති ඉමානි පනෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානී’’ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. පාචිත්තිය 3.298) එත්තකමෙව වුත්තං, විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. පචිත්තිය 2.298) පන ‘‘පරියෙසිත්වා ආරොචනකිච්චං නත්ථීති වුත්තත්තා යො අපරියෙසිතබ්බො උපසඞ්කමිතුං යුත්තට්ඨානෙ දිස්සති, සො සචෙපි පකතිවචනස්ස සවනූපචාරං අතික්කම්ම ඨිතො, උපසඞ්කමිත්වා ආපුච්ඡිතබ්බො. තෙනාහ ‘අපිච…පෙ… යං පස්සති, සො ආපුච්ඡිතබ්බො’තිආදි. අනාපත්තිවාරෙ චෙත්ථ අන්තරාරාමාදීනඤ්ඤෙව වුත්තත්තා විහාරතො ගාමවීථිං අනුඤ්ඤාතකාරණං විනා අතික්කමන්තස්සාපි ආපත්ති හොති, න පන ඝරූපචාරං ¶ අතික්කමන්තස්සෙව. යං පන පාළියං ‘අඤ්ඤස්ස ඝරූපචාරං ඔක්කමන්තස්ස…පෙ… පඨමපාදං උම්මාරං අතික්කාමෙතී’තිආදි වුත්තං, තං ගාමෙ පවිට්ඨං සන්ධාය වුත්තං, තථාපි අඤ්ඤස්ස ඝරූපචාරං අනොක්කමිත්වා වීථිමජ්ඣෙනෙව ගන්ත්වා ඉච්ඡිතිච්ඡිතඝරද්වාරාභිමුඛෙ ඨත්වා මනුස්සෙ ඔලොකෙත්වා ගච්ඡන්තස්සපි පාචිත්තියමෙව. තත්ථ කෙචි ‘වීථියං අතික්කමන්තස්ස ඝරූපචාරගණනාය ආපත්තියො’ති වදන්ති. අඤ්ඤෙ පන ‘යානි කුලානි උද්දිස්ස ගතො, තෙසං ගණනායා’ති. පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරෙන නිමන්තනසාදියනං, සන්තං භික්ඛුං අනාපුච්ඡනා, භත්තියඝරතො අඤ්ඤඝරූපසඞ්කමනං, මජ්ඣන්හිකානතික්කමො, සමයාපදානං අභාවොති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානී’’ති. විකාලගාමප්පවෙසනෙපි ‘‘අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරො අදින්නාදානෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො’’ති ඉමිනා දුතියලෙඩ්ඩුපාතො ඉධ උපචාරොති දස්සෙති. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙව. සන්තං භික්ඛුං අනාපුච්ඡනා, අනුඤ්ඤාතකාරණාභාවො, විකාලෙ ගාමප්පවෙසනන්ති ඉමානි පනෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි.

4. පංසුකූලකථායං අභින්නෙ සරීරෙති අබ්භුණ්හෙ අල්ලසරීරෙ. ‘‘අබ්භුණ්හෙ’’ති ඉමිනාපි වුත්තමෙව පරියායභෙදමන්තරෙන විභාවෙතුං ‘‘අල්ලසරීරෙ’’ති වුත්තං.

විසභාගසරීරෙති ඉත්ථිසරීරෙ. විසභාගසරීරත්තා අච්චාසන්නෙන න භවිතබ්බන්ති ආහ ‘‘සීසෙ වා’’තිආදි. වට්ටතීති විසභාගසරීරෙපි අත්තනාව වුත්තවිධිං කාතුං සාටකඤ්ච ගහෙතුං වට්ටති ¶ . කෙචි පන ‘‘කිඤ්චාපි ඉමිනා සික්ඛාපදෙන අනාපත්ති, ඉත්ථිරූපං පන ආමසන්තස්ස දුක්කට’’න්ති වදන්ති. ‘‘යථාකම්මං ගතොති තතො පෙතත්තභාවතො මතභාවං දස්සෙති. අබ්භුණ්හෙති ආසන්නමරණතාය සරීරස්ස උණ්හසමඞ්ගිතං දස්සෙති, තෙනෙවාහ ‘අල්ලසරීරෙ’ති. කුණපසභාවං ¶ උපගතම්පි භින්නමෙව අල්ලභාවතො භින්නත්තා. විසභාගසරීරෙති ඉත්ථිසරීරෙ. ‘සීසෙ වා’තිආදි අධක්ඛකෙ උබ්භජාණුමණ්ඩලෙ පදෙසෙ චිත්තවිකාරප්පත්තිං සන්ධාය වුත්තං, යත්ථ කත්ථචි අනාමසන්තෙන කතං සුකතමෙව. මතසරීරම්පි හි යෙන කෙනචි ආකාරෙන සඤ්චිච්ච ඵුසන්තස්ස අනාමාසදුක්කටමෙවාති වදන්ති, තං යුත්තමෙව. න හි අපාරාජිකවත්ථුකෙපි චිත්තාදිඉත්ථිරූපෙ භවන්තං දුක්කටං පාරාජිකවත්ථුභූතෙ මතිත්ථිසරීරෙ නිවත්තතී’’ති විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. 1.135) වුත්ත.

ඉමස්මිං ඨානෙ ආචරියෙන අවුත්තාපි පංසුකූලකථා පංසුකූලසාමඤ්ඤෙන වෙදිතබ්බා. සා හි චීවරක්ඛන්ධකෙ (මහාව. 340) එවං ආගතා ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන යෙ තෙ භික්ඛූ ගහපතිචීවරං සාදියන්ති, තෙ කුක්කුච්චායන්තා පංසුකූලං න සාදියන්ති ‘එකංයෙව භගවතා චීවරං අනුඤ්ඤාතං, න ද්වෙ’ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ගහපතිචීවරං සාදියන්තෙන පංසුකූලම්පි සාදියිතුං, තදුභයෙනපාහං, භික්ඛවෙ, සන්තුට්ඨිං වණ්ණෙමී’’ති. තත්ථ ‘‘එකංයෙව භගවතා චීවරං අනුඤ්ඤාතං, න ද්වෙති තෙ ‘කිර ඉතරීතරෙන චීවරෙනා’ති එතස්ස ‘ගහපතිකෙන වා පංසුකූලෙන වා’ති එවං අත්ථං සල්ලක්ඛිංසු. තත්ථ පන ඉතරීතරෙනපීති අප්පග්ඝෙනපි මහග්ඝෙනපි යෙන කෙනචීති අත්ථො’’ති අට්ඨකථායං වුත්තො, තස්මා ධුතඞ්ගං අසමාදියිත්වා විනයපංසුකූලමත්තසාදියකෙන භික්ඛුනා ගහපතිචීවරම්පි සාදිතබ්බං හොති, පංසුකූලධුතඞ්ගධරස්ස පන ගහපතිචීවරං න වට්ටති ‘‘ගහපතිචීවරං පටික්ඛිපාමි, පංසුකූලිකඞ්ගං සමාදියාමී’’ති සමාදානතොති දට්ඨබ්බං.

තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලා භික්ඛූ කොසලෙසු ජනපදෙසු අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නා හොන්ති. එකච්චෙ භික්ඛූ සුසානං ඔක්කමිංසු ¶ පංසුකූලාය, එකච්චෙ භික්ඛූ නාගමෙසුං. යෙ තෙ භික්ඛූ සුසානං ඔක්කමිංසු පංසුකූලාය, තෙ පංසුකූලානි ලභිංසු. යෙ තෙ භික්ඛූ නාගමෙසුං, තෙ එවමාහංසු ‘‘අම්හාකම්පි, ආවුසො, භාගං දෙථා’’ති. තෙ එවමාහංසු ‘‘න මයං, ආවුසො, තුම්හාකං භාගං දස්සාම, කිස්ස තුම්හෙ නාගමිත්ථා’’ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, නාගමෙන්තානං නාකාමා භාගං දාතුන්ති. තත්ථ නාගමෙසුන්ති යාව තෙ සුසානතො ¶ ආගච්ඡන්ති, තාව තෙ න අච්ඡිංසු, පක්කමිංසුයෙව. නාකාමා භාගං දාතුන්ති න අනිච්ඡාය දාතුං. යදි පන ඉච්ඡන්ති, දාතබ්බො.

තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලා භික්ඛූ කොසලෙසු ජනපදෙසු අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නා හොන්ති. එකච්චෙ භික්ඛූ සුසානං ඔක්කමිංසු පංසුකූලාය, එකච්චෙ භික්ඛූ ආගමෙසුං. යෙ තෙ භික්ඛූ සුසානං ඔක්කමිංසු පංසුකූලාය, තෙ පංසුකූලානි ලභිංසු. යෙ තෙ භික්ඛූ ආගමෙසුං, තෙ එවමාහංසු ‘‘අම්හාකම්පි, ආවුසා,එ භාගං දෙථා’’ති. තෙ එවමාහංසු ‘‘න මයං, ආවුසො, තුම්හාකං භාගං දස්සාම, කිස්ස තුම්හෙ න ඔක්කමිත්ථා’’ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආගමෙන්තානං අකාමා භාගං දාතුන්ති.

තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලා භික්ඛූ කොසලෙසු ජනපදෙසු අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නා හොන්ති. එකච්චෙ භික්ඛූ පඨමං සුසානං ඔක්කමිංසු පංසුකූලාය, එකච්චෙ භික්ඛූ පච්ඡා ඔක්කමිංසු. යෙ තෙ භික්ඛූ පඨමං සුසානං ඔක්කමිංසු පංසුකූලාය, තෙ පංසුකූලානි ලභිංසු. යෙ තෙ භික්ඛූ පච්ඡා ඔක්කමිංසු, තෙ න ලභිංසු. තෙ එවමාහංසු ‘‘අම්හාකම්පි, ආවුසො, භාගං දෙථා’’ති. තෙ එවමාහංසු ‘‘න මයං, ආවුසො, තුම්හාකං භාගං දස්සාම, කිස්ස තුම්හෙ පච්ඡා ඔක්කමිත්ථා’’ති. භගවතො ¶ එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පච්ඡා ඔක්කන්තානං නාකාමා භාගං දාතුන්ති.

තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලා භික්ඛූ කොසලෙසු ජනපදෙසු අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නා හොන්ති. තෙ සදිසා සුසානං ඔක්කමිංසු පංසුකූලාය. එකච්චෙ භික්ඛූ පංසුකූලානි ලභිංසු, එකච්චෙ භික්ඛූ න ලභිංසු. යෙ තෙ භික්ඛූ න ලභිංසු, තෙ එවමාහංසු ‘‘අම්හාකම්පි, ආවුසො, භාගං දෙථා’’ති. තෙ එවමාහංසු ‘‘න මයං, ආවුසො, තුම්හාකං භාගං දස්සාම, කිස්ස තුම්හෙ න ලභිත්ථා’’ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සදිසානං ඔක්කන්තානං අකාමා භාගං දාතුන්ති.

තත්ථ ආගමෙසුන්ති උපචාරෙ අච්ඡිංසු. තෙනාහ භගවා ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආගමෙන්තානං අකාමා භාගං දාතු’’න්ති. උපචාරෙති සුසානස්ස ආසන්නප්පදෙසෙ. යදි පන මනුස්සා ‘‘ඉධාගතා එව ගණ්හන්තූ’’ති දෙන්ති, සඤ්ඤාණං වා කත්වා ගච්ඡන්ති ‘‘සම්පත්තා ගණ්හන්තූ’’ති ¶ . සම්පත්තානං සබ්බෙසම්පි පාපුණාති. සචෙ ඡඩ්ඩෙත්වා ගතා, යෙන ගහිතං, සො එව සාමී. සදිසා සුසානං ඔක්කමිංසූති සබ්බෙ සමං ඔක්කමිංසු, එකදිසාය වා ඔක්කමිංසූතිපි අත්ථො.

තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලා භික්ඛූ කොසලෙසු ජනපදෙසු අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නා හොන්ති. තෙ කතිකං කත්වා සුසානං ඔක්කමිංසු පංසුකූලාය. එකච්චෙ භික්ඛූ පංසුකූලානි ලභිංසු, එකච්චෙ භික්ඛූ න ලභිංසු. යෙ තෙ භික්ඛූ න ලභිංසු, තෙ එවමාහංසු ‘‘අම්හාකම්පි, ආවුසො, භාගං දෙථා’’ති. තෙ එවමාහංසු ‘‘න මයං, ආවුසො, තුම්හාකං භාගං දස්සාම, කිස්ස තුම්හෙ න ලභිත්ථා’’ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, කතිකං කත්වා ඔක්කන්තානං අකාමා භාගං දාතුන්ති. තත්ථ තෙ කතිකං කත්වාති ‘‘ලද්ධං පංසුකූලං සබ්බෙ භාජෙත්වා ¶ ගණ්හිස්සාමා’’ති බහිමෙව කතිකං කත්වා. ඡඩ්ඩෙත්වා ගතාති කිඤ්චි අවත්වායෙව ඡඩ්ඩෙත්වා ගතා. එතෙන ‘‘භික්ඛූ ගණ්හන්තූ’’ති ඡඩ්ඩිතෙ එව අකාමා භාගදානං විහිතං, කෙවලං ඡඩ්ඩිතෙ පන කතිකාය අසති එකතො බහූසු පවිට්ඨෙසු යෙන ගහිතං, තෙන අකාමා භාගො න දාතබ්බොති දස්සෙති. සමානා දිසා පුරත්ථිමාදිභෙදා එතෙසන්ති සදිසාති ආහ ‘‘එකදිසාය වා ඔක්කමිංසූ’’ති.

5. අච්ඡින්නචීවරකථායං අනුපුබ්බකථාති අනුපුබ්බෙන විනිච්ඡයකථා. සෙසපරික්ඛාරානං සද්ධිවිහාරිකෙහි ගහිතත්තා නිවාසනපාරුපනමෙව අවසිට්ඨන්ති ආහ ‘‘නිවාසනපාරුපනමත්තංයෙව හරිත්වා’’ති. සද්ධිවිහාරිකානං තාව ආගමනස්ස වා අනාගමනස්ස වා අජානනතාය වුත්තං ‘‘ථෙරෙහි නෙව තාව…පෙ… භුඤ්ජිතබ්බ’’න්ති. පරෙසම්පි අත්ථාය ලභන්තීති අත්තනො චීවරං දදමානා සයං සාඛාභඞ්ගෙන පටිච්ඡාදෙන්තීති තෙසං අත්ථායපි භඤ්ජිතුං ලභන්ති. ‘‘තිණෙන වා පණ්ණෙන වා පටිච්ඡාදෙත්වා ආගන්තබ්බ’’න්ති වචනතො ඊදිසෙසු භූතගාමපාතබ්යතාපි අනුඤ්ඤාතායෙව හොතීති ආහ ‘‘නෙව භූතගාමපාතබ්යතාය පාචිත්තියං හොතී’’ති. න තෙසං ධාරණෙ දුක්කටන්ති තෙසං තිත්ථියධජානං ධාරණෙපි දුක්කටං නත්ථි.

යානි ච නෙසං වත්ථානි දෙන්තීති සම්බන්ධො. ථෙරානං සයමෙව දින්නත්තා වුත්තං ‘‘අච්ඡින්නචීවරට්ඨානෙ ¶ ඨිතත්තා’’ති. යදි ලද්ධිං ගණ්හාති, තිත්ථියපක්කන්තකො නාම හොති. තස්මා වුත්තං ‘‘ලද්ධිං අග්ගහෙත්වා’’ති. ‘‘නො චෙ හොති, සඞ්ඝස්ස විහාරචීවරං වා…පෙ… ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති ඉමිනා අන්තරාමග්ගෙ පවිට්ඨවිහාරතො නික්ඛමිත්වා අඤ්ඤත්ථ අත්තනො ¶ අභිරුචිතට්ඨානං ගච්ඡන්තස්ස දුක්කටං වුත්තං, ඉමිනා ච ‘‘යං ආවාසං පඨමං උපගච්ඡතී’’ති වුත්තං අන්තරාමග්ගෙ ඨිතවිහාරම්පි සචෙ නග්ගො හුත්වා ගච්ඡති, දුක්කටමෙවාති වෙදිතබ්බං. යදි එවං තත්ථ කස්මා න වුත්තන්ති චෙ? අනොකාසත්තා. තත්ථ හි ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අච්ඡින්නචීවරස්ස වා…පෙ… චීවරං විඤ්ඤාපෙතු’’න්ති ඉමිනා සම්බන්ධෙන සඞ්ඝිකම්පි චීවරං නිවාසෙතුං පාරුපිතුඤ්ච අනුජානන්තො ‘‘යං ආවාසං පඨමං…පෙ… ගහෙත්වා පාරුපිතු’’න්ති ආහ, තස්මා තත්ථ අනොකාසත්තා දුක්කටං න වුත්තං.

විහාරචීවරන්ති සෙනාසනචීවරං. චිමිලිකාහීති පටපිලොතිකාහි. තස්ස උපරීති භූමත්ථරණස්ස උපරි. විදෙසගතෙනාති අඤ්ඤං චීවරං අලභිත්වා විදෙසගතෙන. එකස්මිං…පෙ… ඨපෙතබ්බන්ති එත්ථ සෙසෙන ගහෙත්වා ආගතත්තා ඨපෙන්තෙන ච සඞ්ඝිකපරිභොගවසෙනෙව ඨපිතත්තා අඤ්ඤස්මිං සෙනාසනෙ නියමිතම්පි අඤ්ඤත්ථ ඨපෙතුං වට්ටතීති වදන්ති. පරිභොගෙනෙවාති අඤ්ඤං චීවරං අලභිත්වා පරිභුඤ්ජනෙන.

පරිභොගජිණ්ණන්ති යථා තෙන චීවරෙන සරීරං පටිච්ඡාදෙතුං න සක්කා, එවං ජිණ්ණං. කප්පියවොහාරෙනාති කයවික්කයාපත්තිතො මොචනත්ථං වුත්තං. ‘‘විඤ්ඤාපෙන්තස්සා’’ති ඉමස්සෙව අත්ථං විභාවෙති ‘‘චෙතාපෙන්තස්ස පරිවත්තාපෙන්තස්සා’’ති. අත්තනො ධනෙන හි විඤ්ඤාපනං නාම පරිවත්තනමෙවාති අධිප්පායො. සඞ්ඝවසෙන පවාරිතානං විඤ්ඤාපනෙ වත්තං දස්සෙති ‘‘පමාණමෙව වට්ටතී’’ති. සඞ්ඝවසෙන හි පවාරිතෙ සබ්බෙසං සාධාරණත්තා අධිකං විඤ්ඤාපෙතුං න වට්ටති. යං යං පවාරෙතීති යං යං චීවරාදිං දස්සාමීති පවාරෙති. විඤ්ඤාපනකිච්චං නත්ථීති විනා විඤ්ඤත්තියා දීයමානත්තා විඤ්ඤාපෙත්වා කිං කරිස්සතීති අධිප්පායො. අඤ්ඤස්සත්ථායාති එත්ථපි ‘‘ඤාතකානං පවාරිතාන’’න්ති ¶ ඉදං අනුවත්තතියෙවාති ආහ ‘‘අත්තනො ඤාතකපවාරිතෙ’’තිආදි. විකප්පනුපගචීවරතා, සමයාභාවො, අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්ති, තාය ච පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි.

විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. 1.515) පන පාළියං ධම්මනිමන්තනාති සමණෙසු වත්තබ්බාචාරධම්මමත්තවසෙන ¶ නිමන්තනා, දාතුකාමතාය කතනිමන්තනා න හොතීති අත්ථො. තෙනෙව ‘‘විඤ්ඤාපෙස්සතී’’ති වුත්තං. අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතතො හි විඤ්ඤත්ති නාම හොති.

‘‘තිණෙන වා පණ්ණෙන වා පටිච්ඡාදෙත්වා ආගන්තබ්බ’’න්ති ඉමිනා භූතගාමවිකොපනං අනුඤ්ඤාතන්ති ආහ ‘‘නෙවභූතගාමපාතබ්යතායා’’තිආදි. පඨමං සුද්ධචිත්තෙන ලිඞ්ගං ගහෙත්වා පච්ඡා ලද්ධිං ගණ්හන්තොපි තිත්ථියපක්කන්තකො එවාති ආහ ‘‘නිවාසෙත්වාපි ලද්ධි න ගහෙතබ්බා’’ති.

යං ආවාසං පඨමං උපගච්ඡතීති එත්ථපි විහාරචීවරාදිඅත්ථාය පවිසන්තෙනපි තිණාදීහි පටිච්ඡාදෙත්වාව ගන්තබ්බං, ‘‘න ත්වෙව නග්ගෙන ආගන්තබ්බ’’න්ති සාමඤ්ඤතො දුක්කටස්ස වුත්තත්තා. චිමිලිකාහීති පටපිලොතිකාහි. පරිභොගෙනෙවාති අඤ්ඤං චීවරං අලභිත්වා පරිභුඤ්ජනෙන. පරිභොගජිණ්ණන්ති යථා තං චීවරං පරිභුඤ්ජියමානං ඔභග්ගවිභග්ගතාය අසාරුප්පං හොති, එවං ජිණ්ණං.

අඤ්ඤස්සත්ථායාති එත්ථපි ‘‘ඤාතකානං පවාරිතාන’’න්ති ඉදං අනුවත්තතෙවාති ආහ ‘‘අත්තනො ඤාතකපවාරිතෙ’’තිආදි. ඉධ පන අඤ්ඤස්ස අච්ඡින්නනට්ඨචීවරස්ස අත්ථාය අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙ විඤ්ඤාපෙන්තස්ස නිස්සග්ගියෙන අනාපත්තීති අත්ථො ගහෙතබ්බො, ඉතරථා ‘‘ඤාතකානං පවාරිතාන’’න්ති ඉමිනා විසෙසො න භවෙය්ය, තෙනෙව අනන්තරසික්ඛාපදෙ ¶ වක්ඛති ‘‘අට්ඨකථාසු (පාරා. අට්ඨ. 2.526) පන ඤාතකපවාරිතට්ඨානෙ…පෙ… පමාණමෙව වට්ටතීති වුත්තං, තං පාළියා න සමෙතී’’ති ච ‘‘යස්මා පනිදං සික්ඛාපදං අඤ්ඤස්සත්ථාය විඤ්ඤාපනවත්ථුස්මිංයෙව පඤ්ඤත්තං, තස්මා ඉධ ‘අඤ්ඤස්සත්ථායා’ති න වුත්ත’’න්ති ච. විකප්පනුපගචීවරතා, සමයාභාවො, අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්ති, තාය ච පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි.

‘‘තඤ්චෙ අඤ්ඤාතකො ගහපති වා ගහපතානී වා බහූහි චීවරෙහි අභිහට්ඨුං පවාරෙය්ය, සන්තරුත්තරපරමං තෙන භික්ඛුනා තතො චීවරං සාදිතබ්බං, තතො චෙ උත්තරි සාදියෙය්ය, නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති ඉමස්මිං තදුත්තරිසික්ඛාපදෙ (පාරා. 523) අභිහට්ඨුන්ති එත්ථ අභීති උපසග්ගො, හරිතුන්ති අත්ථො, ගණ්හිතුන්ති වුත්තං හොති. පවාරෙය්යාති ඉච්ඡාපෙය්ය, ඉච්ඡං රුචිං ¶ උප්පාදෙය්ය වදෙය්ය නිමන්තෙය්යාති අත්ථො. අභිහට්ඨුං පවාරෙන්තෙන පන යථා වත්තබ්බං. තං ආකාරං දස්සෙතුං ‘‘යාවත්තකං ඉච්ඡසි, තාවත්තකං ගණ්හාහී’’ති එවමස්ස පදභාජනං වුත්තං. අථ වා යථා ‘‘නෙක්ඛම්මං දට්ඨු ඛෙමතො’’ති එත්ථ දිස්වාති අත්ථො, එවමිධපි අභිහට්ඨුං පවාරෙය්යාති අභිහරිත්වා පවාරෙය්යාති අත්ථො. තත්ථ කායාභිහාරො වාචාභිහාරොති දුවිධො අභිහාරො. කායෙන වා හි වත්ථාදීනි අභිහරිත්වා පාදමූලෙ ඨපෙත්වා ‘‘යත්තකං ඉච්ඡසි, තත්තකං ගණ්හාහී’’ති වදන්තො පවාරෙය්ය, වාචාය වා ‘‘අම්හාකං දුස්සකොට්ඨාගාරං පරිපුණ්ණං, යත්තකං ඉච්ඡසි, තත්තකං ගණ්හාහී’’ති වදන්තො පවාරෙය්ය, තදුභයම්පි එකජ්ඣං කත්වා ‘‘අභිහට්ඨුං පවාරෙය්යා’’ති වුත්තං.

සන්තරුත්තරපරමන්ති සඅන්තරං උත්තරං පරමං අස්ස චීවරස්සාති සන්තරුත්තරපරමං, නිවාසනෙන සද්ධිං පාරුපනං උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදො අස්සාති ¶ වුත්තං හොති. තතො චීවරං සාදිතබ්බන්ති තතො අභිහටචීවරතො එත්තකං චීවරං ගහෙතබ්බං, න ඉතො පරන්ති අත්ථො. යස්මා පන අච්ඡින්නසබ්බචීවරෙන තෙචීවරිකෙනෙව භික්ඛුනා එවං පටිපජ්ජිතබ්බං, අඤ්ඤෙන අඤ්ඤථාපි, තස්මා තං විභාගං දස්සෙතුං ‘‘සචෙ තීණි නට්ඨානි හොන්තී’’තිආදිනා නයෙනස්ස පදභාජනං වුත්තං.

තත්රායං විනිච්ඡයො – යස්ස තීණි නට්ඨානි, තෙන ද්වෙ සාදිතබ්බානි, එකං නිවාසෙත්වා එකං පාරුපිත්වා අඤ්ඤං සභාගට්ඨානතො පරියෙසිස්සති. යස්ස ද්වෙ නට්ඨානි, තෙන එකං සාදිතබ්බං. සචෙ පකතියාව සන්තරුත්තරෙන චරති, ද්වෙ සාදිතබ්බානි, එවං එකං සාදියන්තෙනෙව සමො භවිස්සති. යස්ස තීසු එකං නට්ඨං, න සාදිතබ්බං. යස්ස පන ද්වීසු එකං නට්ඨං, එකං සාදිතබ්බං. යස්ස එකංයෙව හොති, තඤ්ච නට්ඨං, ද්වෙ සාදිතබ්බානි. භික්ඛුනියා පන පඤ්චසුපි නට්ඨෙසු ද්වෙ සාදිතබ්බානි, චතූසු නට්ඨෙසු එකං සාදිතබ්බං, තීසු නට්ඨෙසු කිඤ්චි න සාදිතබ්බං, කො පන වාදො ද්වීසු වා එකස්මිං වා. යෙන කෙනචි හි සන්තරුත්තරපරමතාය ඨාතබ්බං, තතො උත්තරි න ලබ්භතීති ඉදමෙත්ථ ලක්ඛණං.

සෙසකං ආහරිස්සාමීති ද්වෙ චීවරානි කත්වා සෙසං පුන ආහරිස්සාමීති අත්ථො. න අච්ඡින්නකාරණාති බාහුසච්චාදිගුණවසෙන දෙන්ති. ඤාතකානන්තිආදීසු ඤාතකානං දෙන්තානං සාදියන්තස්ස, පවාරිතානං දෙන්තානං සාදියන්තස්ස, අත්තනො ධනෙන සාදියන්තස්ස අනාපත්තීති අත්ථො. අට්ඨකථාසු පන ‘‘ඤාතකපවාරිතට්ඨානෙ පකතියා බහුම්පි වට්ටති, අච්ඡින්නකාරණා පමාණමෙව ¶ වට්ටතී’’ති වුත්තං, තං පාළියා න සමෙති. යස්මා පනිදං සික්ඛාපදං අඤ්ඤස්සත්ථාය විඤ්ඤාපනවත්ථුස්මිංයෙව පඤ්ඤත්තං, තස්මා ඉධ ‘‘අඤ්ඤස්සත්ථායා’’ති න වුත්තං. සෙසං උත්තානත්ථමෙව. සමුට්ඨානාදීසු ඉදම්පි ඡසමුට්ඨානං ¶ , කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මවචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

සත්තමෙ පාළියං පග්ගාහිකසාලන්ති දුස්සවාණිජකානං ආපණං, ‘‘පග්ගාහිතසාල’’න්තිපි පඨන්ති. අභීති උපසග්ගොති තස්ස විසෙසත්ථාභාවං දස්සෙති. තෙනාහ ‘‘හරිතුන්ති අත්ථො’’ති. වරසද්දස්ස ඉච්ඡායං වත්තමානත්තා ආහ ‘‘ඉච්ඡාපෙය්යා’’ති. දට්ඨු ඛෙමතොති එත්ථ ගාථාබන්ධවසෙන අනුනාසිකලොපො දට්ඨබ්බො. සඅන්තරන්ති අන්තරවාසකසහිතං. උත්තරන්ති උත්තරාසඞ්ගං. අස්ස චීවරස්සාති සාදිතබ්බචීවරස්ස. අච්ඡින්නසබ්බචීවරෙනාති අච්ඡින්නානි සබ්බානි තීණි චීවරානි අස්සාති අච්ඡින්නසබ්බචීවරො, තෙනාති අත්ථො. යස්ස හි අච්ඡින්දනසමයෙ තීණි චීවරානි සන්නිහිතානි හොන්ති, තානි සබ්බානි අච්ඡින්නානීති සො ‘‘අච්ඡින්නසබ්බචීවරො’’ති වුච්චති. තෙනෙව ‘‘අච්ඡින්නසබ්බචීවරෙන තෙචීවරිකෙනා’’ති වුත්තං. තෙචීවරිකෙනාති හි අච්ඡින්දනසමයෙ තිචීවරස්ස සන්නිහිතභාවං සන්ධාය වුත්තං, න පන විනයෙ තෙචීවරිකාභාවං, ධුතඞ්ගතෙචීවරිකභාවං වා සන්ධාය. එවං පටිපජ්ජිතබ්බන්ති ‘‘සන්තරුත්තරපරමං තෙන භික්ඛුනා තතො චීවරං සාදිතබ්බ’’න්ති වුත්තවිධිනා පටිපජ්ජිතබ්බං. අඤ්ඤෙනාති අච්ඡින්නඅසබ්බචීවරෙන. යස්ස තීසු චීවරෙසු එකං වා ද්වෙ වා චීවරානි අච්ඡින්නානි හොන්ති, තෙනාති අත්ථො. අඤ්ඤථාපීති ‘‘සන්තරුත්තරපරම’’න්ති වුත්තවිධානතො අඤ්ඤථාපි. යස්ස හි තීසු ද්වෙ චීවරානි අච්ඡින්නානි හොන්ති, එකං සාදිතබ්බං, එකස්මිං අච්ඡින්නෙ න සාදිතබ්බන්ති න තස්ස සන්තරුත්තරපරමසාදියනං සම්භවති. අයමෙව ච අත්ථො පදභාජනෙන විභාවිතො. තෙනාහ ‘‘තං විභාගං දස්සෙතු’’න්ති.

කෙචි පන ‘‘තෙචීවරිකෙනාති වුත්තත්තා තිචීවරං පරික්ඛාරචොළවසෙන අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජතො තස්මිං නට්ඨෙ බහූනිපි ගහෙතුං ලභතී’’ති වදන්ති, තං න ගහෙතබ්බං. පදභාජනස්ස හි ¶ අධිප්පායං දස්සෙන්තෙන යස්මා පන ‘‘අච්ඡින්නසබ්බචීවරෙන…පෙ… තං විභාගං දස්සෙතු’’න්ති වුත්තං, පදභාජනෙ ච න තාදිසො අත්ථො උපලබ්භති, තස්මා තං න ගහෙතබ්බමෙව. යම්පි මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. තතුත්තරිසික්ඛාපදවණ්ණනා) වුත්තං ‘‘යස්ස අධිට්ඨිතතිචීවරස්ස තීණි නට්ඨානී’’ති, තත්ථපි අධිට්ඨිතග්ගහණං සරූපකථනමත්තන්ති ගහෙතබ්බං, න පන තිචීවරාධිට්ඨානෙන අධිට්ඨිතචීවරස්සෙවාති එවමත්ථො ගහෙතබ්බො පාළියං අට්ඨකථායඤ්ච තථා අත්ථස්සාසම්භවතො ¶ . න හි තිචීවරාධිට්ඨානෙන අධිට්ඨිතචීවරස්සෙව ඉදං සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තන්ති සක්කා විඤ්ඤාතුං. පුරිමසික්ඛාපදෙන හි අච්ඡින්නචීවරස්ස අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තියා අනුඤ්ඤාතත්තා පමාණං අජානිත්වා විඤ්ඤාපනවත්ථුස්මිං පමාණතො සාදියනං අනුජානන්තෙන භගවතා ඉදං සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං, තස්මා පරික්ඛාරචොළිකස්ස බහුම්පි සාදිතුං වට්ටතීති අයමත්ථො නෙව පාළියා සමෙති, න ච භගවතො අධිප්පායං අනුලොමෙති.

යස්ස තීණි නට්ඨානි, තෙන ද්වෙ සාදිතබ්බානීති එත්ථ යස්ස තිචීවරතො අධිකම්පි චීවරං අඤ්ඤත්ථ ඨිතං අත්ථි, තදා තස්ස චීවරස්ස අලබ්භනීයභාවතො තෙනපි සාදිතුං වට්ටතීති වෙදිතබ්බං. පකතියාව සන්තරුත්තරෙන චරතීති සාසඞ්කසික්ඛාපදවසෙන වා අවිප්පවාසසම්මුතිවසෙන වා තතියස්ස අලාභෙන වා චරති. ‘‘ද්වෙ නට්ඨානී’’ති අධිකාරත්තා වුත්තං ‘‘ද්වෙ සාදිතබ්බානී’’ති. එකං සාදියන්තෙනෙව සමො භවිස්සතීති තිණ්ණං චීවරානං ද්වීසු නට්ඨෙසු එකං සාදියන්තෙන සමො භවිස්සති උභින්නම්පි සන්තරුත්තරපරමතාය අවට්ඨානතො. යස්ස එකංයෙව හොතීති අඤ්ඤෙන කෙනචි කාරණෙන විනට්ඨසෙසචීවරං සන්ධාය වුත්තං.

‘‘සෙසකං තුම්හෙව හොතූති දෙන්තී’’ති වුත්තත්තා ‘‘පමාණයුත්තං ගණ්හිස්සාම, සෙසකං ආහරිස්සාමා’’ති වත්වා ¶ ගහෙත්වා ගමනසමයෙපි ‘‘සෙසකම්පි තුම්හාකංයෙව හොතූ’’ති වදන්ති, ලද්ධකප්පියමෙව. පවාරිතානන්ති අච්ඡින්නකාලතො පුබ්බෙයෙව පවාරිතානං. පාළියා න සමෙතීති සන්තරුත්තරපරමතො උත්තරි සාදියනෙ අනාපත්තිදස්සනත්ථං ‘‘අනාපත්ති ඤාතකානං පවාරිතාන’’න්ති වුත්තත්තා න සමෙති. සන්තරුත්තරපරමං සාදියන්තස්ස හි ආපත්තිප්පසඞ්ගොයෙව නත්ථි, සති ච සික්ඛාපදෙන ආපත්තිප්පසඞ්ගෙ අනාපත්ති යුත්තා දස්සෙතුන්ති අධිප්පායො. කෙචි පන ‘‘පමාණමෙව වට්ටතීති ඉදං සල්ලෙඛදස්සනත්ථං වුත්ත’’න්ති වදන්ති.

යස්මා පනිදං…පෙ… න වුත්තන්ති එත්ථායමධිප්පායො – ‘‘අඤ්ඤස්සත්ථායා’’ති වුච්චමානෙ අඤ්ඤෙසං අත්ථාය පමාණං අතික්කමිත්වාපි ගණ්හිතුං වට්ටතීති ආපජ්ජති, තඤ්ච අඤ්ඤස්සත්ථාය විඤ්ඤාපනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තත්තා වත්ථුනා සංසන්දියමානං න සමෙති. න හි යං වත්ථුං නිස්සාය සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං, තස්මිංයෙව අනාපත්තිවචනං යුත්තන්ති. ගණ්ඨිපදෙසු පන තීසුපි ‘‘ඉමස්ස සික්ඛාපදස්ස අත්තනො සාදියනපටිබද්ධතාවසෙන පවත්තත්තා ‘අඤ්ඤස්සත්ථායා’ති වත්තුං ඔකාසොයෙව නත්ථි, තස්මා න වුත්ත’’න්ති කථිතං. ඉධ ‘‘අඤ්ඤස්සත්ථායා’’ති අවුත්තත්තා අඤ්ඤෙසං අත්ථාය ¶ ඤාතකපවාරිතෙසු අධිකං විඤ්ඤාපෙන්තස්ස ආපත්තීති චෙ? න, තත්ථ පුරිමසික්ඛාපදෙනෙව අනාපත්තිසිද්ධිතො. තතුත්තරිතා, අච්ඡින්නාදිකාරණතා, අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්ති, තාය ච පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි.

විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. 1.522-524) පන ‘‘පාළියං පග්ගාහිකසාලන්ති දුස්සාපණං. තඤ්හි වාණිජකෙහි දුස්සානි පග්ගහෙත්වා දස්සනට්ඨානතාය ‘පග්ගාහිකසාලා’ති වුච්චති. අස්ස චීවරස්සාති සාදිතබ්බචීවරස්ස. තෙචීවරිකෙනාති ඉමිනා අච්ඡින්නතිචීවරතො අඤ්ඤස්ස විහාරාදීසු නිහිතස්ස චීවරස්ස අභාවං දස්සෙති ¶ . යදි භවෙය්ය, විඤ්ඤාපෙතුං න වට්ටෙය්ය, තාවකාලිකං නිවාසෙත්වා අත්තනො චීවරං ගහෙතබ්බං. තාවකාලිකම්පි අලභන්තස්ස භූතගාමවිකොපනං කත්වා තිණපණ්ණෙහි ඡදනං විය විඤ්ඤාපනම්පි වට්ටති එව. අඤ්ඤෙනාති අච්ඡින්නඅසබ්බචීවරෙන. ‘ද්වෙ නට්ඨානී’ති අධිකාරතො වුත්තං ‘ද්වෙ සාදිතබ්බානී’ති. පාළියා න සමෙතීති ‘අනාපත්ති ඤාතකානං පවාරිතාන’න්ති (පාරා. 526) ඉමාය පාළියා න සමෙති තතුත්තරි විඤ්ඤාපනආපත්තිප්පසඞ්ගෙ එව වුත්තත්තා. අඤ්ඤස්සත්ථායාති න වුත්තන්ති ඉදං අඤ්ඤස්සත්ථාය තතුත්තරි විඤ්ඤාපනෙ නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං හොතීති ඉමමත්ථං දීපෙති. තඤ්ච පාචිත්තියං යෙසං අත්ථාය විඤ්ඤාපෙති, තෙසං වා සියා විඤ්ඤාපකස්සෙව වා, න තාව තෙසං, තෙහි අවිඤ්ඤාපිතත්තා, නාපි විඤ්ඤාපකස්ස, අත්තානං උද්දිස්ස අවිඤ්ඤත්තත්තා. තස්මා අඤ්ඤස්සත්ථාය විඤ්ඤාපෙන්තස්සපි නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං න දිස්සති. පාළියං පන ඉමස්ස සික්ඛාපදස්ස අත්තනො සාදියනපටිබද්ධතාවසෙන පවත්තත්තා ‘අඤ්ඤස්සත්ථායා’ති අනාපත්තිවාරෙ න වුත්තන්ති වදන්ති, තඤ්ච යුත්තං විය දිස්සති, වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බං. තතුත්තරිචීවරතා, අච්ඡින්නාදිකාරණතා, අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්ති, තාය ච පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානී’’ති.

ඉදං තතුත්තරිසික්ඛාපදවිනිච්ඡයං ආචරියෙන අවුත්තම්පි අච්ඡින්නචීවරාධිකාරෙයෙව පවත්තත්තා අම්හෙහි ගහිතං, අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදස්ස සමයෙසු අච්ඡින්නචීවරකාලෙ අඤ්ඤාතකානං විඤ්ඤාපෙතබ්බභාවො භගවතා වුත්තො, තෙහි දින්නචීවරස්ස මත්තසො ගහිතභාවො තතුත්තරිසික්ඛාපදෙන වුත්තො. තස්මා අච්ඡින්නචීවරඅධිකාරොයෙව හොතීති.

ඉතො ¶ ¶ පරං අච්ඡින්දනසාමඤ්ඤෙන චීවරඅච්ඡින්දනවිනිච්ඡයං වක්ඛාම – තත්ථ යම්පි ත්යාහන්ති යම්පි තෙ අහං. සො කිර ‘‘මම පත්තචීවරඋපාහනපච්චත්ථරණානි වහන්තො මයා සද්ධිං චාරිකං පක්කමිස්සතී’’ති අදාසි. තෙනෙවමාහ ‘‘මයා සද්ධිං ජනපදචාරිකං පක්කමිස්සතී’’ති. අච්ඡින්දීති බලක්කාරෙන අග්ගහෙසි, සකසඤ්ඤාය ගහිතත්තා පනස්ස පාරාජිකං නත්ථි, කිලමෙත්වා ගහිතත්තා ආපත්ති පඤ්ඤත්තා.

සයං අච්ඡින්දති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තියන්ති එකං චීවරං එකාබද්ධානි ච බහූනි අච්ඡින්දතො එකා ආපත්ති, එකතො අබද්ධානි විසුං විසුං ඨිතානි බහූනි අච්ඡින්දතො, ‘‘සඞ්ඝාටිං ආහර, උත්තරාසඞ්ගං ආහරා’’ති එවං ආහරාපයතො ච වත්ථුගණනාය ආපත්තියො. ‘‘මයා දින්නානි සබ්බානි ආහරා’’ති වදතොපි එකවචනෙනෙව සම්බහුලා ආපත්තියො.

අඤ්ඤං ආණාපෙති, ආපත්ති දුක්කටස්සාති ‘‘චීවරං ගණ්හා’’ති ආණාපෙති, එකං දුක්කටං. ආණත්තො බහූනි ගණ්හාති, එකං පාචිත්තියං. ‘‘සඞ්ඝාටිං ගණ්හ, උත්තරාසඞ්ගං ගණ්හා’’ති වදතො වාචාය වාචාය දුක්කටං. ‘‘මයා දින්නානි සබ්බානි ගණ්හා’’ති වදතො එකවාචාය සම්බහුලා ආපත්තියො.

අඤ්ඤං පරික්ඛාරන්ති විකප්පනුපගපච්ඡිමං චීවරං ඨපෙත්වා යං කිඤ්චි අන්තමසො සූචිම්පි. වෙඨෙත්වා ඨපිතසූචීසුපි වත්ථුගණනාය දුක්කටානි. සිථිලවෙඨිතාසු එවං. ගාළ්හං කත්වා බද්ධාසු පන එකමෙව දුක්කටන්ති මහාපච්චරියං වුත්තං. සූචිඝරෙ පක්ඛිත්තාසුපි එසෙව නයො. ථවිකාය පක්ඛිපිත්වා සිථිලබද්ධගාළ්හබද්ධෙසු තිකටුකාදීසු භෙසජ්ජෙසුපි එසෙව නයො.

සො වා දෙතීති ‘‘භන්තෙ, තුම්හාකංයෙව ඉදං සාරුප්ප’’න්ති එවං වා දෙති. අථ වා පන ‘‘ආවුසො, මයං තුය්හං ‘වත්තපටිපත්තිං ¶ කරිස්සති, අම්හාකං සන්තිකෙ උපජ්ඣං ගණ්හිස්සති, ධම්මං පරියාපුණිස්සතී’ති චීවරං අදම්හා, සොදානි ත්වං න වත්තං කරොසි, න උපජ්ඣං ගණ්හාසි, න ධම්මං පරියාපුණාසී’’ති එවමාදීහි වුත්තො ‘‘භන්තෙ, චීවරත්ථාය මඤ්ඤෙ භණථ, ඉදං ¶ වො චීවර’’න්ති දෙති, එවම්පි සො වා දෙති. දිසාපක්කන්තං වා පන දහරං ‘‘නිවත්තෙථ න’’න්ති භණති, සො න නිවත්තති. ‘‘චීවරං ගහෙත්වා රුන්ධථා’’ති එවං චෙ නිවත්තති, සාධු. සචෙ ‘‘පත්තචීවරත්ථාය මඤ්ඤෙ තුම්හෙ භණථ, ගණ්හථ න’’න්ති දෙති, එවම්පි සොයෙව දෙති. විබ්භන්තං වා දිස්වා ‘‘මයං තුය්හං ‘වත්තං කරිස්සතී’ති පත්තචීවරං අදම්හා, සොදානි ත්වං විබ්භමිත්වා චරසී’’ති වදති, ඉතරො ‘‘ගණ්හථ තුම්හාකං පත්තචීවර’’න්ති දෙති, එවම්පි සො වා දෙති. ‘‘මම සන්තිකෙ උපජ්ඣං ගණ්හන්තස්සෙව තෙ දෙමි, අඤ්ඤත්ථ ගණ්හන්තස්ස න දෙමි. වත්තං කරොන්තස්සෙව දෙමි, අකරොන්තස්ස න දෙමි. ධම්මං පරියාපුණන්තස්සෙව දෙමි, අපරියාපුණන්තස්ස න දෙමි. අවිබ්භමන්තස්සෙව දෙමි, විබ්භමන්තස්ස න දෙමී’’ති එවං පන දාතුං න වට්ටති, දදතො දුක්කටං, ආහරාපෙතුං පන වට්ටති. චජිත්වා දින්නං අච්ඡින්දිත්වා ගණ්හන්තො භණ්ඩග්ඝෙන කාරෙතබ්බො. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙව. අයං සමන්තපාසාදිකතො උද්ධටවිනිච්ඡයො.

යම්පි ත්යාහන්ති එත්ථ යන්ති කාරණවචනං, තස්මා එවමෙත්ථ සම්බන්ධො වෙදිතබ්බො – ‘‘මයා සද්ධිං ජනපදචාරිකං පක්කමිස්සතීති යං කාරණං නිස්සාය අහං තෙ, ආවුසො, චීවරං අදාසිං, තං න කරොසී’’ති කුපිතො අනත්තමනො අච්ඡින්දීති. යන්ති වා චීවරං පරාමසති. තත්ථ ‘‘මයා සද්ධිං ජනපදචාරිකං පක්කමිස්සතීති යම්පි තෙ අහං චීවරං අදාසිං, තං චීවරං ගණ්හිස්සාමී’’ති කුපිතො අනත්තමනො අච්ඡින්දීති සම්බන්ධිතබ්බං.

ආණත්තො ¶ බහූනි ගණ්හාති, එකං පාචිත්තියන්ති ‘‘චීවරං ගණ්හා’’ති ආණත්තියා එකචීවරවිසයත්තා එකමෙව පාචිත්තියං. වාචාය වාචාය දුක්කටන්ති එත්ථ අච්ඡින්නෙසු වත්ථුගණනාය පාචිත්තියානි. එකවාචාය සම්බහුලා ආපත්තියොති ඉදං අච්ඡින්නෙසු වත්ථුගණනාය ආපජ්ජිතබ්බං පාචිත්තියාපත්තිං සන්ධාය වුත්තං, ආණත්තියා ආපජ්ජිතබ්බං පන දුක්කටං එකමෙව.

එවන්ති ඉමිනා ‘‘වත්ථුගණනාය දුක්කටානී’’ති ඉදං පරාමසති. එසෙව නයොති සිථිලං ගාළ්හඤ්ච පක්ඛිත්තාසු ආපත්තියා බහුත්තං එකත්තඤ්ච අතිදිසති.

ආවුසො මයන්තිආදීසු ගණ්හිතුකාමතාය එවං වුත්තෙපි තෙනෙව දින්නත්තා අනාපත්ති. අම්හාකං ¶ සන්තිකෙ උපජ්ඣං ගණ්හිස්සතීති ඉදං සාමණෙරස්සපි දානං දීපෙති, තස්මා කිඤ්චාපි පාළියං ‘‘භික්ඛුස්ස සාමං චීවරං දත්වා’’ති වුත්තං, තථාපි අනුපසම්පන්නකාලෙ දත්වාපි උපසම්පන්නකාලෙ අච්ඡින්දන්තස්ස පාචිත්තියමෙවාති වෙදිතබ්බං. අච්ඡින්දනසමයෙ උපසම්පන්නභාවොයෙව හෙත්ථ පමාණං. දෙතීති තුට්ඨො වා කුපිතො වා දෙති. රුද්ධථාති නිවාරෙථ. එවං පන දාතුං න වට්ටතීති එත්ථ එවං දින්නං න තාව ‘‘තස්ස සන්තක’’න්ති අනධිට්ඨහිත්වාව පරිභුඤ්ජිතබ්බන්ති වෙදිතබ්බං. ආහරාපෙතුං පන වට්ටතීති එවං දින්නං භතිසදිසත්තා ආහරාපෙතුං වට්ටති. චජිත්වා දින්නන්ති වුත්තනයෙන අදත්වා අනපෙක්ඛෙන හුත්වා තස්සෙව දින්නං. භණ්ඩග්ඝෙන කාරෙතබ්බොති සකසඤ්ඤාය විනා ගණ්හන්තො භණ්ඩං අග්ඝාපෙත්වා ආපත්තියා කාරෙතබ්බො. විකප්පනුපගපච්ඡිමචීවරතා, සාමං දින්නතා, සකසඤ්ඤිතා, උපසම්පන්නතා, කොධවසෙන අච්ඡින්දනං වා අච්ඡින්දාපනං වාති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි. අයං සාරත්ථදීපනීපාඨො (සාරත්ථ. ටී. 2.635).

විමතිවිනොදනියං ¶ (වි. වි. ටී. 1.631) පන ‘‘යම්පි…පෙ… අච්ඡින්දීති එත්ථ යං තෙ අහං චීවරං අදාසිං, තං ‘මයා සද්ධිං පක්කමිස්සතී’ති සඤ්ඤාය අදාසිං, න අඤ්ඤථාති කුපිතො අච්ඡින්දීති එවං අජ්ඣාහරිත්වා යොජෙතබ්බං. එකං දුක්කටන්ති යදි ආණත්තො අවස්සං අච්ඡින්දති, ආණත්තික්ඛණෙ එව පාචිත්තියං. යදි න අච්ඡින්දති, තදා එව දුක්කටන්ති දට්ඨබ්බං. එකවාචාය සම්බහුලාපත්තියොති යදි ආණත්තො අනන්තරායෙන අච්ඡින්දති, ආණත්තික්ඛණෙයෙව වත්ථුගණනාය පාචිත්තියාපත්තියො පයොගකරණක්ඛණෙයෙව ආපත්තියා ආපජ්ජිතබ්බතො, චීවරං පන අච්ඡින්නෙයෙව නිස්සග්ගියං හොති. යදි සො න අච්ඡින්දති, ආණත්තික්ඛණෙ එකමෙව දුක්කටන්ති දට්ඨබ්බං. එවමඤ්ඤත්ථපි ඊදිසෙසු නයො ඤාතබ්බො. උපජ්ඣං ගණ්හිස්සතීති සාමණෙරස්ස දානං දීපෙති, තෙන ච සාමණෙරකාලෙ දත්වා උපසම්පන්නකාලෙ අච්ඡින්දතොපි පාචිත්තියං දීපෙති. ‘‘භික්ඛුස්ස සාමං චීවරං දත්වා’’ති ඉදං උක්කට්ඨවසෙන වුත්තං. ආහරාපෙතුං පන වට්ටතීති කම්මෙ අකතෙ භතිසදිසත්තා වුත්තං. විකප්පනුපගපච්ඡිමචීවරතා, සාමං දින්නතා, සකසඤ්ඤිතා, උපසම්පන්නතා, කොධවසෙන අච්ඡින්දනං වා අච්ඡින්දාපනං වාති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානී’’ති වුත්තං.

6. පටිභානචිත්තකථායං ¶ අට්ඨකථායං වුත්තනයෙනෙව සුවිඤ්ඤෙය්යන්ති සාරත්ථදීපනියං න කිඤ්චි වුත්තං, විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. චූළවග්ග 2.299) පන ‘‘කරොහීති වත්තුං න වට්ටතීති ආණත්තියා එව පටික්ඛිත්තත්තා ද්වාරපාලං ‘කිං න කරොසී’තිආදිනා පරියායෙන වත්තුං වට්ටති. ජාතකපකරණන්ති ජාතකපටිසංයුත්තං ඉත්ථිපුරිසාදි යං කිඤ්චි රූපං අධිප්පෙතං. ‘පරෙහි කාරාපෙතු’න්ති වුත්තත්තා බුද්ධරූපම්පි සයං කාතුං න ලභතී’’ති වුත්තං.

7. විප්පකතභොජනකථායම්පි ¶ සාරත්ථදීපනී විමතිවිනොදනී වජිරබුද්ධිටීකාසු න කිඤ්චි වුත්තං. පඨමං කතං පකතං, වි අනිට්ඨිතං පකතං විප්පකතං, විප්පකතං භොජනං යෙන සො විප්පකතභොජනො, පඨමං භුඤ්ජිත්වා අනිට්ඨිතභොජනකිච්චො භික්ඛු. වුත්තෙන භික්ඛුනා පවිසිතබ්බන්ති සම්බන්ධො. රිත්තහත්ථම්පි උට්ඨාපෙතුං න වට්ටතීති එත්ථ කාරණමාහ ‘‘විප්පකතභොජනොයෙව හි සො හොතී’’ති, යාගුඛජ්ජකාදීසුපි පීතෙසු ඛාදිතෙසුපි භත්තස්ස අභුත්තත්තා අනිට්ඨිතභොජනකිච්චො හොති. පවාරිතො හොති, තෙන වත්තබ්බොති පවාරිතෙන ආසනා වුට්ඨිතෙන භුඤ්ජිතුං අලභමානත්තා අත්තනො සන්තිකෙ උදකෙ අසන්තෙ වත්තබ්බොති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

8. උද්දිසන්තඋද්දිසාපනකථායං උද්දිසන්තෙනාති උද්දෙසං දෙන්තෙන, පාළිං වාචෙන්තෙනාති අත්ථො. උද්දිසාපෙන්තෙනාති උද්දෙසං ගණ්හන්තෙන, පාළිං වාචාපෙන්තෙනාති අත්ථො. උච්චතරෙපීති පි-සද්දෙන සමානාසනං සම්පිණ්ඩෙති. නීචතරෙපීති එත්ථාපි එසෙව නයො.

9. තිවස්සන්තරිකකථායං තීණි වස්සානි තිවස්සං, තීණි වා වස්සානි තිවස්සානි, තිවස්සානං ¶ අන්තරං තිවස්සන්තරං, තිවස්සන්තරෙ ඨිතොති තිවස්සන්තරො, තෙන තිවස්සන්තරෙන, අන්තර-සද්දො මජ්ඣත්ථවාචකො, ණ-පච්චයො ඨිතත්ථෙ. තෙනාහ වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. චූළවග්ග 320) ‘‘තිවස්සන්තරෙනාති තිණ්ණං වස්සානං ¶ අන්තො ඨිතෙනා’’ති. අට්ඨකථායං (චූළව. අට්ඨ. 320) පන සරූපමෙව දස්සෙන්තො ‘‘තිවස්සන්තරො නාමා’’තිආදිමාහ. ඉමෙ සබ්බෙති සබ්බෙ තිවිධා ඉමෙ සමානාසනිකා. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

10. දීඝාසනකථායං සංහාරිමං වාති සංහරිතුං යුත්තං කටසාරකාදි. අසංහාරිමං වාති සංහරිතුං අසක්කුණෙය්යං පාසාණාදි ආසනං. තෙනාහ සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. චූළවග්ග 3.320) ‘‘දීඝාසනං නාම මඤ්චපීඨවිනිමුත්තං යං කිඤ්චි තිණ්ණන්නං එකතො සුඛං නිසීදිතුං පහොතී’’ති. කස්මා පන ‘‘තිණ්ණන්නං පහොතී’’ති වුත්තං, නනු ද්වින්නං පහොනකාසනම්පි දීඝමෙවාති චොදනං සන්ධායාහ ‘‘අනුජානාමි…පෙ… එත්තකං පච්ඡිමං දීඝාසනන්ති හි වුත්ත’’න්ති. ද්වින්නං පහොනකෙ හි අදීඝාසනෙ සමානාසනිකෙහෙව සහ නිසීදිතුං වට්ටති, තිණ්ණන්නං පහොනකතො පට්ඨාය ගහිතෙ දීඝාසනෙ පන අසමානාසනිකෙහිපි සහ නිසීදිතුං වට්ටති. යදි එවං පණ්ඩකාදීහිපි සහ නිසීදිතුං වට්ටෙය්යාති චොදනං මනසි කත්වා ආහ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ඨපෙත්වා පණ්ඩක’’න්තිආදි. තත්ථ අත්ථො සුවිඤ්ඤෙය්යොව.

11. ගිලානුපට්ඨානකථායං පලිපන්නොති නිමුග්ගො, මක්ඛිතොති අත්ථො. උච්චාරෙත්වාති උක්ඛිපිත්වා. සමානාචරියකොති එත්ථ ‘‘සචෙපි එකස්ස ආචරියස්ස එකො අන්තෙවාසිකො හොති, එකො සද්ධිවිහාරිකො, එතෙපි අඤ්ඤමඤ්ඤං සමානාචරියකා එවා’’ති වදන්ති. භෙසජ්ජං යොජෙතුං අසමත්ථො හොතීති වෙජ්ජෙන ‘‘ඉදඤ්චිදඤ්ච භෙසජ්ජං ¶ ගහෙත්වා ඉමිනා යොජෙත්වා දාතබ්බ’’න්ති වුත්තෙ තථා කාතුං අසමත්ථොති අත්ථො. නීහාතුන්ති නීහරිතුං, ඡඩ්ඩෙතුන්ති අත්ථො. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.365-366) පන ‘‘භූමියං පරිභණ්ඩං අකාසීති ගිලානෙන නිපන්නභූමියං කිලිට්ඨට්ඨානං ධොවිත්වා හරිතූපලිත්තං කාරෙසීති අත්ථො. භෙසජ්ජං යොජෙතුං අසමත්ථොති පරෙහි වුත්තවිධිම්පි කාතුං අසමත්ථො’’ති වුත්තං.

12. මරණවණ්ණකථායං ¶ මරණත්ථිකාව හුත්වාති ඉමස්ස කායස්ස භෙදෙන සග්ගපාපනාධිප්පායත්තා අත්ථතො මරණත්ථිකාව හුත්වා. මරණත්ථිකභාවං අජානන්තාති ‘‘එවං අධිප්පායිනො මරණත්ථිකා නාම හොන්තී’’ති අත්තනො මරණත්ථිකභාවං අජානන්තා. න හි තෙ අත්තනො චිත්තප්පවත්තිං න ජානන්ති. වොහාරවසෙනාති පුබ්බභාගවොහාරවසෙන, මරණාධිප්පායස්ස සන්නිට්ඨාපකචෙතනාක්ඛණෙ කරුණාය අභාවතො කාරුඤ්ඤෙන පාසෙ බද්ධසූකරමොචනං විය න හොතීති අධිප්පායො. ‘‘යථායුනා’’ති වුත්තමෙවත්ථං යථානුසන්ධිනාති පරියායන්තරෙන වුත්තං, යථානුසන්ධිනා යථායුපරිච්ඡෙදෙනාති වුත්තං හොති. අථ වා යථානුසන්ධිනාති යථානුප්පබන්ධෙන, යාව තස්මිං භවෙ සන්තානස්ස අනුප්පබන්ධො අවිච්ඡින්නපවත්ති හොති, තාව ඨත්වාති වුත්තං හොති.

විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. 1.180) ‘‘වොහාරවසෙනාති පුබ්බභාගවොහාරවසෙන මරණාධිප්පායස්ස සන්නිට්ඨාපකචෙතනාක්ඛණෙ කරුණාය අභාවතො, කාරුඤ්ඤෙන පාසෙ බද්ධසූකරමොචනං විය න හොතීති අධිප්පායො. ‘යථායුනා’ති වුත්තමෙවත්ථං යථානුසන්ධිනාති පරියායන්තරෙන වුත්ත’’න්ති වුත්තං. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. පාරාජික 180) පන ‘‘මරණත්ථිකාව හුත්වාති ¶ ඉමස්ස කායස්ස භෙදෙන සග්ගපාපනාධිප්පායත්තා අත්ථතො මරණත්ථිකාව හුත්වා. ‘‘එවංඅධිප්පායිනො මරණත්ථිකා නාම හොන්තී’’ති අත්තනො මරණත්ථිකභාවං අජානන්තා ආපන්නා පාරාජිකං. න හි තෙ අත්තනො චිත්තප්පවත්තිං න ජානන්තීති වුච්චන්ති. වොහාරවසෙනාති පුබ්බභාගෙ වොහාරවසෙන, සන්නිට්ඨානෙ පනෙතං නත්ථි, පාසෙ බද්ධසූකරමොචනෙ විය න හොති. යථානුසන්ධිනාති අන්තරා අමරිත්වාති අත්ථො’’ති වුත්තං.

13. අත්තපාතනකථායං විභත්තිබ්යත්තයෙනාති විභත්තිවිපරිණාමෙන. විසෙසාධිගමොති සමාධි විපස්සනා ච. අතිවිය පාකටත්තා ‘‘හත්ථප්පත්තො විය දිස්සතී’’ති වුත්තං. උපච්ඡින්දතීති විසෙසාධිගමස්ස වික්ඛෙපො මා හොතූති ආහාරං උපච්ඡින්දති. විසෙසාධිගමන්ති ලොකුත්තරධම්මපටිලාභං. බ්යාකරිත්වාති ආරොචෙත්වා. උපච්ඡින්දති, න වට්ටතීති යස්මා සභාගානං ලජ්ජීභික්ඛූනංයෙව අරියා අත්තනා අධිගතවිසෙසං තාදිසෙ කාරණෙ සති ආරොචෙන්ති, තෙ ච භික්ඛූ ¶ අප්පතිරූපාය අනෙසනාය පච්චයං න පරියෙසන්ති, තස්මා තෙහි පරියෙසිතපච්චයෙ කුක්කුච්චං උප්පාදෙත්වා ආහාරං උපච්ඡින්දිතුං න වට්ටතීති අත්ථො. සභාගානඤ්හි බ්යාකතත්තා උපච්ඡින්දිතුං න ලභති. තෙ හි කප්පියඛෙත්තං ආරොචෙන්ති. තෙනෙව ‘‘සභාගානඤ්හි ලජ්ජීභික්ඛූනං කථෙතුං වට්ටතීති ඉදං ‘උපච්ඡින්දති, න වට්ටතී’ති ඉමස්ස කාරණං දස්සෙන්තෙන වුත්ත’’න්ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. අථ වා විසෙසාධිගමං බ්යාකරිත්වාති ඉදං විසෙසස්ස අධිගතභාවදස්සනත්ථං වුත්තං, අධිගමන්තරායං ආසඞ්කන්තෙනෙව ච ආහාරුපච්ඡෙදො කාතබ්බොති අනුඤ්ඤාතත්තා අධිගතෙන න කාතබ්බොති දස්සෙතුං ‘‘විසෙසාධිගමං බ්යාකරිත්වා ආහාරං උපච්ඡින්දති, න වට්ටතී’’ති වුත්තං. කිං පන අරියා අත්තනා අධිගතවිසෙසං අඤ්ඤෙසං ¶ ආරොචෙන්තීති ඉමිස්සා චොදනාය ‘‘සභාගානඤ්හි ලජ්ජීභික්ඛූනං කථෙතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං, අයමෙත්ථ යුත්තතරොති අම්හාකං ඛන්ති, ගණ්ඨිපදෙපි අයමත්ථො දස්සිතොයෙවාති.

විමතිවිනොදනියම්පි (වි. වි. ටී. 1.182-183) ‘‘විභත්තිබ්යත්තයෙනාති විභත්තිවිපරිණාමෙන. විසෙසාධිගමොති සමාධි විපස්සනා ච. විසෙසාධිගමන්ති ලොකුත්තරධම්මපටිලාභං. බ්යාකරිත්වාති ආරොචෙත්වා, ඉදඤ්ච විසෙසස්ස අධිගතභාවදස්සනත්ථං වුත්තං. අධිගතවිසෙසා හි දිට්ඨානුගතිආපජ්ජනත්ථං ලජ්ජීභික්ඛූනං අවස්සං අධිගමං බ්යාකරොන්ති, අධිගතවිසෙසෙන පන අබ්යාකරිත්වාපි ආහාරං උපච්ඡින්දිතුං න වට්ටති, අධිගමන්තරායවිනොදනත්ථමෙව ආහාරුපච්ඡෙදස්ස අනුඤ්ඤාතත්තා තදධිගමෙ සො න කාතබ්බොව. කිං පනාධිගමං ආරොචෙතුං වට්ටතීති ආහ සභාගානඤ්හීතිආදී’’ති වුත්තං. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. පාරාජික 181-183) ‘‘හත්ථප්පත්තො විය දිස්සති, ‘තස්ස වික්ඛෙපො මා හොතූ’ති උපච්ඡින්දති, විසෙසාධිගමං බ්යාකරිත්වා තප්පභවං සක්කාරං ලජ්ජායන්තො ආහාරං උපච්ඡින්දති සභාගානං බ්යාකතත්තා. තෙ හි කප්පියඛෙත්තං ආරොචෙන්තී’’ති වුත්තං.

අප්පච්චවෙක්ඛිත්වානිසින්නකථා

14. අප්පච්චවෙක්ඛිත්වා නිසින්නකථායං අප්පටිවෙක්ඛිත්වාති අනුපපරික්ඛිත්වා. උද්ධං වා අධො වා සඞ්කමන්තීති පච්ඡා ආගතානං ඔකාසදානත්ථං නිසින්නපාළියා උද්ධං වා අධො වා ගච්ඡන්ති. පටිවෙක්ඛණකිච්චං නත්ථීති පච්ඡා ආගතෙහි උපපරික්ඛණකිච්චං නත්ථි. හෙට්ඨා කිස්මිඤ්චි විජ්ජමානෙ සාටකං වලිං ගණ්හාතීති ආහ ‘‘යස්මිං වලි න පඤ්ඤායතී’’ති. පටිවෙක්ඛණඤ්චෙතං ¶ ගිහීනං සන්තකෙයෙවාති දට්ඨබ්බං. විමතිවිනොදනියම්පි (වි. වි. ටී. 1.180) ‘‘හෙට්ඨා කිස්මිඤ්චි විජ්ජමානෙ සාටකං වලිං ගණ්හාතීති ආහ ¶ ‘යස්මිං වලි න පඤ්ඤායතී’ති. පටිවෙක්ඛණඤ්චෙතං ගිහීනං සන්තකෙ එවාති දට්ඨබ්බ’’න්ති එත්තකමෙව වුත්තං, වජිරබුද්ධිටීකායම්පි (වජිර. ටී. පාරාජික 180) ‘‘අප්පටිවෙක්ඛිත්වාති අවිචාරෙත්වා. හෙට්ඨිමභාගෙ හි කිස්මිඤ්චි විජ්ජමානෙ වලි පඤ්ඤායතී’’ති එත්තකමෙව.

15. දවායසිලාවිජ්ඣනකථායං දවාසද්දො හසාධිප්පායවාචකො. පටිපුබ්බවිධ-ධාතු පවට්ටනත්ථොති ආහ ‘‘හසාධිප්පායෙන පාසාණො න පවට්ටෙතබ්බො’’ති. සිලාසද්දස්ස පාසාණවාචකත්තා සො එව න පටිවිජ්ඣිතබ්බොති චොදනං සන්ධායාහ ‘‘න කෙවලඤ්චා’’තිආදි. යදි එවං සබ්බෙසම්පි අත්ථාය න වට්ටෙය්යාති ආහ ‘‘චෙතියාදීනං අත්ථායා’’තිආදි. ධොවනදණ්ඩකන්ති භණ්ඩධොවනදණ්ඩං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. 1.182-183) පන ‘‘භණ්ඩකං වා ධොවන්තාති චීවරං වා ධොවන්තා. ධොවනදණ්ඩකන්ති චීවරධොවනදණ්ඩ’’න්ති වුත්තං.

16. දායාලිම්පනකථායං අල්ල…පෙ… පාචිත්තියන්ති සුක්ඛට්ඨානෙපි අග්ගිං පාතෙත්වා ඉමිනා අධිප්පායෙන ආලිම්පෙන්තස්ස පාචිත්තියමෙව. දුක්කටන්ති සුක්ඛට්ඨානෙ වා සුක්ඛං ‘‘අසුක්ඛ’’න්ති අවවත්ථපෙත්වා වා අග්ගිං පාතෙන්තස්ස දුක්කටං. කීළාධිප්පායෙපි එසෙව නයො, කීළාධිප්පායො ච පටපටායමානසද්දස්සාදවසෙනෙව වෙදිතබ්බො. පටිපක්ඛභූතො අග්ගි පටග්ගි. පරිත්තකරණන්ති ආරක්ඛකරණං. සයං වා උට්ඨිතන්ති වාතෙරිතානං වෙළුආදීනං අඤ්ඤමඤ්ඤසඞ්ඝට්ටනෙන සමුට්ඨිතං. නිරුපාදානොති ඉන්ධනරහිතො. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. 1.190) පන ‘‘ඛිඩ්ඩාධිප්පායෙනපි දුක්කටන්ති සුක්ඛතිණාදීසු අග්ගිකරණං සන්ධාය වුත්තං. අල්ලෙසු පන ¶ කීළාධිප්පායෙනපි කරොන්තස්ස පාචිත්තියමෙව. පටිපක්ඛභූතො, පටිමුඛං ගච්ඡන්තො වා අග්ගි පටග්ගි, තස්ස අල්ලතිණාදීසුපි දානං අනුඤ්ඤාතං. තං දෙන්තෙන දූරතොව ආගච්ඡන්තං දාවග්ගිං දිස්වා විහාරස්ස සමන්තතො එකක්ඛණෙ අකත්වා එකදෙසතො පට්ඨාය විහාරස්ස සමන්තතො සණිකං ඣාපෙත්වා යථා මහන්තොපි අග්ගි විහාරං පාපුණිතුං න සක්කොති, එවං විහාරස්ස සමන්තා ¶ අබ්භොකාසං කත්වා පටග්ගි දාතබ්බො. සො ඩාවග්ගිනො පටිපථං ගන්ත්වා එකතො හුත්වා තෙන සහ නිබ්බාති. පරිත්තකරණන්ති සමන්තා රුක්ඛතිණාදිච්ඡෙදනපරිඛාඛණනාදිආරක්ඛකරණං. තෙනාහ ‘තිණකුටිකානං සමන්තා භූමිතච්ඡන’න්තිආදී’’ති, වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. පාරාජික 190) පන ‘‘පරිත්තන්ති රක්ඛණං, තං දස්සෙතුං ‘සමන්තා භූමිතච්ඡන’න්තිආදි වුත්ත’’න්ති එත්තකමෙව වුත්තං.

17. මිච්ඡාදිට්ඨිකුලාභතකථායං නත්ථි සද්ධා එතෙසූති අස්සද්ධා, මච්ඡරිනො, තෙසු අස්සද්ධෙසු. මිච්ඡාදිට්ඨියා යුත්තානි කුලානි මිච්ඡාදිට්ඨිකුලානි, මජ්ඣෙලොපතතියාතප්පුරිසසමාසො, ‘‘නත්ථි දින්න’’න්තිආදිනයප්පවත්තාය දසවත්ථුකාය මිච්ඡාදිට්ඨියා යුත්තකුලානි, තෙසු. මිච්ඡාදිට්ඨිකුලෙසු ලභිත්වාති සම්බන්ධො. අසක්කච්චකාරීනං තෙසං සක්කච්චකරණෙන, අප්පණීතදායීනං තෙසං පණීතදානෙන භවිතබ්බමෙත්ථ කාරණෙනාති කාරණං උපපරික්ඛිත්වාව භුඤ්ජිතුං යුත්තන්ති ආහ ‘‘අනුපපරික්ඛිත්වා නෙව අත්තනා භුඤ්ජිතබ්බං, න පරෙසං දාතබ්බ’’න්ති. යෙන කාරණෙන භවිතබ්බං, තං දස්සෙතුං ‘‘විසමිස්සම්පි හී’’තිආදි වුත්තං. න කෙවලං පිණ්ඩපාතමෙවාති ආහ ‘‘යම්පී’’තිආදි. තත්ථ කාරණමාහ ‘‘අපිහිතවත්ථුස්මිම්පි හී’’තිආදි. තතො අඤ්ඤම්පි දස්සෙති ගන්ධහලිද්දාදිමක්ඛිතොතිආදිනා ¶ . තත්ථපි කාරණං දස්සෙතුමාහ ‘‘සරීරෙ රොගට්ඨානානී’’තිආදි.

18. ගොපකදානකථායං පරෙසං සන්තකං ගොපෙති රක්ඛතීති ගොපකො, තස්ස දානං ගොපකදානං, උය්යානපාලකාදීහි භික්ඛූනං දාතබ්බදානං. තත්ථ පණ්ණං ආරොපෙත්වාති ‘‘එත්තකෙහෙව රුක්ඛෙහි එත්තකමෙව ගහෙතබ්බ’’න්ති පණ්ණං ආරොපෙත්වා, ලිඛිත්වාති වුත්තං හොති. නිමිත්තසඤ්ඤං කත්වාති සඞ්කෙතං කත්වා. දාරකාති තෙසං පුත්තනත්තාදයො දාරකා. අඤ්ඤෙපි යෙ කෙචි ගොපකා හොන්ති, තෙ සබ්බෙපි වුත්තා. සබ්බත්ථපි ගිහීනං ගොපකදානෙ යත්තකං ගොපකා දෙන්ති, තත්තකං ගහෙතබ්බං. සඞ්ඝිකෙ පන යථාපරිච්ඡෙදමෙව ගහෙතබ්බන්ති දීපිතත්තා ‘‘අත්ථතො එක’’න්ති වුත්තං. විමතිවිනොදනියම්පි (වි. වි. ටී. 1.156) ‘‘පණ්ණං ආරොපෙත්වාති ‘එත්තකෙ රුක්ඛෙ රක්ඛිත්වා ¶ තතො එත්තකං ගහෙතබ්බ’න්ති පණ්ණං ආරොපෙත්වා. නිමිත්තසඤ්ඤං කත්වාති සඞ්කෙතං කත්වා. දාරකාති තෙසං පුත්තනත්තාදයො යෙ කෙචි ගොපෙන්ති, තෙ සබ්බෙපි ඉධ ‘දාරකා’ති වුත්තා’’ති, වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. පාරාජික 156) පන ‘‘ආරාමරක්ඛකාති විස්සත්ථවසෙන ගහෙතබ්බං. අධිප්පායං ඤත්වාති එත්ථ යස්ස දානං පටිග්ගණ්හන්තං භික්ඛුං, භාගං වා සාමිකා න රක්ඛන්ති න දණ්ඩෙන්ති, තස්ස දානං අප්පටිච්ඡාදෙත්වා ගහෙතුං වට්ටතීති ඉධ සන්නිට්ඨානං, තම්පි ‘න වට්ටති සඞ්ඝිකෙ’ති වුත්ත’’න්ති වුත්තං.

යත්ථාති යස්මිං ආවාසෙ. අඤ්ඤෙසං අභාවන්ති අඤ්ඤෙසං ආගන්තුකභික්ඛූනං අභාවං. තත්ථාති තාදිසෙ ආවාසෙ. භාජෙත්වා ඛාදන්තීති ආගන්තුකානම්පි සම්පත්තානං භාජෙත්වා ඛාදන්තීති අධිප්පායො. චතූසු පච්චයෙසු සම්මා උපනෙන්තීති ¶ අම්බඵලාදීනි වික්කිණිත්වා චීවරාදීසු චතූසු පච්චයෙසු සම්මා උපනෙන්ති. චීවරත්ථාය නියමෙත්වා දින්නාති ‘‘ඉමෙසං රුක්ඛානං ඵලානි වික්කිණිත්වා චීවරෙසුයෙව උපනෙතබ්බානි, න භාජෙත්වා ඛාදිතබ්බානී’’ති එවං නියමෙත්වා දින්නා. තෙසුපි ආගන්තුකා අනිස්සරාති පච්චයපරිභොගත්ථාය නියමෙත්වා දින්නත්තා භාජෙත්වා ඛාදිතුං අනිස්සරා. න තෙසු…පෙ… ඨාතබ්බන්ති එත්ථ ආගන්තුකෙහි හෙට්ඨා වුත්තනයෙන භාජෙත්වා ඛාදිතබ්බන්ති අධිප්පායො. තෙසං කතිකාය ඨාතබ්බන්ති ‘‘භාජෙත්වා න ඛාදිතබ්බ’’න්ති වා ‘‘එත්තකෙසු රුක්ඛෙසු ඵලානි ගණ්හිස්සාමා’’ති වා ‘‘එත්තකානි ඵලානි ගණ්හිස්සාමා’’ති වා ‘‘එත්තකානං දිවසානං අබ්භන්තරෙ ගණ්හිස්සාමා’’ති වා ‘‘න කිඤ්චි ගණ්හිස්සාමා’’ති වා එවං කතාය ආවාසිකානං කතිකාය ආගන්තුකෙහි ඨාතබ්බං. මහාඅට්ඨකථායං ‘‘අනිස්සරා’’ති වචනෙන දීපිතොයෙව අත්ථො මහාපච්චරියං ‘‘චතුන්නං පච්චයාන’’න්තිආදිනා විත්ථාරෙත්වා දස්සිතො. පරිභොගවසෙනෙවාති එත්ථ එව-සද්දො අට්ඨානප්පයුත්තො, පරිභොගවසෙන තමෙව භාජෙත්වාති යොජෙතබ්බං. එත්ථ එතස්මිං විහාරෙ, රට්ඨෙවා.

සෙනාසනපච්චයන්ති සෙනාසනඤ්ච තදත්ථාය නියමෙත්වා ඨපිතඤ්ච. ලාමකකොටියාති ලාමකං ආදිං කත්වා, ලාමකසෙනාසනතො පට්ඨායාති වුත්තං හොති. සෙනාසනෙපි තිණාදීනි ලාමකකොටියාව විස්සජ්ජෙතබ්බානි, සෙනාසනපරික්ඛාරාපි ලාමකකොටියාව විස්සජ්ජෙතබ්බා. මූලවත්ථුච්ඡෙදං පන කත්වා න උපනෙතබ්බන්ති ඉමිනා කිං වුත්තං හොති? තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු තාව ඉදං වුත්තං ‘‘සබ්බානි සෙනාසනානි න විස්සජ්ජෙතබ්බානීති වුත්තං හොතී’’ති. ලාමකකොටියා විස්සජ්ජන්තෙහිපි ¶ සෙනාසනභූමියො න විස්සජ්ජෙතබ්බාති අයමත්ථො වුත්තො හොතීති නො ඛන්ති. වීමංසිත්වා යං රුච්චති, තං ගහෙතබ්බං.

ධම්මසන්තකෙන ¶ බුද්ධපූජං කාතුං, බුද්ධසන්තකෙන වා ධම්මපූජං කාතුං වට්ටති න වට්ටතීති? ‘‘තථාගතස්ස ඛො එතං, වාසෙට්ඨ, අධිවචනං ධම්මකායො ඉතිපී’’ති ච ‘‘යො ඛො, වක්කලි, ධම්මං පස්සති, සො මං පස්සතී’’ති (සං. නි. 3.87) ච වචනතො වට්ටතීති වදන්ති. කෙචි පන ‘‘එවං සන්තෙ ‘යො, භික්ඛවෙ, මං උපට්ඨහෙය්ය, සො ගිලානං උපට්ඨහෙය්යා’ති (මහාව. 365) වචනතො බුද්ධසන්තකෙන ගිලානස්සපි භෙසජ්ජං කාතුං යුත්තන්ති ආපජ්ජෙය්ය, තස්මා න වට්ටතී’’ති වදන්ති, තං අකාරණං. න හි ‘‘යො, භික්ඛවෙ, මං උපට්ඨහෙය්ය, සො ගිලානං උපට්ඨහෙය්යා’’ති (මහාව. 365) ඉමිනා අත්තනො ච ගිලානස්ස ච එකසදිසතා, තදුපට්ඨානස්ස වා සමඵලතා වුත්තා. අයඤ්හෙත්ථ අත්ථො – ‘‘යො මං ඔවාදානුසාසනීකරණෙන උපට්ඨහෙය්ය, සො ගිලානං උපට්ඨහෙය්ය, මම ඔවාදකාරකෙන ගිලානො උපට්ඨාතබ්බො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 365). භගවතො ච ගිලානස්ස ච උපට්ඨානං එකසදිසන්ති එවං පනෙත්ථ අත්ථො න ගහෙතබ්බො, තස්මා ‘‘යො වො, ආනන්ද, මයා ධම්මො ච විනයො ච දෙසිතො පඤ්ඤත්තො, සො වො මමච්චයෙන සත්ථා’’ති (දී. නි. 2.216) වචනතො ‘‘අහඤ්ච ඛො පනිදානි එකකොව ඔවදාමි අනුසාසාමි, මයි පරිනිබ්බුතෙ ඉමානි චතුරාසීති බුද්ධසහස්සානි තුම්හෙ ඔවදිස්සන්ති අනුසාසිස්සන්තී’’ති (දී. නි. අට්ඨ. 2.216) වුත්තත්තා ච බහුස්සුතං භික්ඛුං පසංසන්තෙන ච ‘‘යො බහුස්සුතො, න සො තුම්හාකං සාවකො නාම, බුද්ධො නාම එස චුන්දා’’ති වුත්තත්තා ධම්මගරුකත්තා ච තථාගතස්ස පුබ්බනයො එව පසත්ථතරොති අම්හාකං ඛන්ති. විමතිවිනොදනියම්පි ‘‘යත්ථාති යස්මිං ආවාසෙ. අඤ්ඤෙසන්ති අඤ්ඤෙසං ආගන්තුකානං. තෙසුපි ආගන්තුකා අනිස්සරාති සෙනාසනෙ නිරන්තරං වසන්තානං චීවරත්ථාය දායකෙහි, භික්ඛූහි වා නියමෙත්වා දින්නත්තා භාජෙත්වා ඛාදිතුං අනිස්සරා. ආගන්තුකෙහිපි ඉච්ඡන්තෙහි තස්මිං ¶ විහාරෙ වස්සානාදීසු පවිසිත්වා චීවරත්ථාය ගහෙතබ්බං. තෙසං කතිකාය ඨාතබ්බන්ති සබ්බානි ඵලාඵලානි අභාජෙත්වා ‘එත්තකෙසු රුක්ඛෙසු ඵලානි භාජෙත්වා පරිභුඤ්ජිස්සාම, අඤ්ඤෙසු ඵලාඵලෙහි සෙනාසනානි පටිජග්ගිස්සාමා’ති වා ‘පිණ්ඩපාතාදිපච්චයං සම්පාදෙස්සාමා’ති වා ‘කිඤ්චිපි අභාජෙත්වා චතුපච්චයත්ථායෙව උපනෙමා’ති වා එවං සම්මා උපනෙන්තානං ආවාසිකානං කතිකාය ආගන්තුකෙහි ඨාතබ්බං. මහාඅට්ඨකථායං ‘අනිස්සරා’ති වචනෙන දීපිතො එව අත්ථො, මහාපච්චරියං ‘චතුන්නං පච්චයාන’න්තිආදිනා විත්ථාරෙත්වා දස්සිතො. පරිභොගවසෙනෙවාති එත්ථ එව-සද්දො ¶ අට්ඨානප්පයුත්තො, පරිභොගවසෙන තමෙව භාජෙත්වාති යොජෙතබ්බං. එත්ථාති එතස්මිං විහාරෙ, රට්ඨෙ වා. සෙනාසනපච්චයන්ති සෙනාසනඤ්ච තදත්ථාය නියමෙත්වා ඨපිතඤ්ච. ‘එකං වා ද්වෙ වා වරසෙනාසනානි ඨපෙත්වා’ති වුත්තමෙවත්ථං පුන බ්යතිරෙකමුඛෙන දස්සෙතුං ‘මූලවත්ථුච්ඡෙදං පන කත්වා න උපනෙතබ්බ’න්ති වුත්තං, සෙනාසනසඞ්ඛාතවත්ථුනො මූලච්ඡෙදං කත්වා සබ්බානි සෙනාසනානි න විස්සජ්ජෙතබ්බානීති අත්ථො. කෙචි පනෙත්ථ ‘එකං වා ද්වෙ වා වරසෙනාසනානි ඨපෙත්වා ලාමකතො පට්ඨාය විස්සජ්ජන්තෙහිපි සෙනාසනභූමියො න විස්සජ්ජෙතබ්බාති අයමත්ථො වුත්තො’ති වදන්ති, තම්පි යුත්තමෙව ඉමස්සපි අත්ථස්ස අවස්සං වත්තබ්බතො, ඉතරථා කෙචි සහ වත්ථුනාපි විස්සජ්ජෙතබ්බං මඤ්ඤෙය්යු’’න්ති.

වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. පාරාජික 153) ‘‘එත්ථ එතස්මිං විහාරෙ පරචක්කාදිභයං ආගතං. මූලවත්ථුච්ඡෙදන්ති ‘සබ්බසෙනාසනානං එතෙ ඉස්සරා’ති වචනතො ඉතරෙ අනිස්සරාති දීපිතං හොති. අයමෙව භික්ඛු ඉස්සරොති යත්ථ සො ඉච්ඡති, තත්ථ අත්තඤාතහෙතුං ¶ ලභතීති කිර අත්ථො, අපි ච ‘දහරො’ති වදන්ති. සවත්ථුකන්ති සහ භූමියාති වුත්තං හොතී’’ති.

19. ධම්මිකාරක්ඛයාචනකථායං ‘‘ගීවායෙවාති ආණත්තියා අභාවතො. තෙසං අනත්ථකාමතායාති ‘චොරො’ති වුත්තං මම වචනං සුත්වා කෙචි දණ්ඩිස්සන්ති, ජීවිතා වොරොපෙස්සන්තීති එවං සඤ්ඤාය. එතෙන කෙවලං භයෙන වා පරික්ඛාරග්ගහණත්ථං වා සහසා ‘චොරො’ති වුත්තෙ දණ්ඩිතෙපි න දොසොති දස්සෙති. රාජපුරිසානඤ්හි ‘චොරො අය’න්ති උද්දිස්සකථනෙ එව ගීවා. භික්ඛූනං, පන ආරාමිකාදීනං වා සම්මුඛා ‘අසුකො චොරො එවමකාසී’ති කෙනචි වුත්තවචනං නිස්සාය ආරාමිකාදීසු රාජපුරිසානං වත්වා දණ්ඩාපෙන්තෙසුපි භික්ඛුස්ස න ගීවා රාජපුරිසානං අවුත්තත්තා, යෙසඤ්ච වුත්තං, තෙහි සයං චොරස්ස අදණ්ඩිතත්තාති ගහෙතබ්බං. ‘ත්වං එතස්ස සන්තකං අච්ඡින්දා’ති ආණත්තොපි හි සචෙ අඤ්ඤෙන අච්ඡින්දාපෙති, ආණාපකස්ස අනාපත්ති විසඞ්කෙතත්තා. අත්තනො වචනකරන්ති ඉදං සාමීචිවසෙන වුත්තං. වචනං අකරොන්තානං රාජපුරිසානම්පි ‘ඉමිනා ගහිතපරික්ඛාරං ආහරාපෙහි, මා චස්ස දණ්ඩං කරොහී’ති උද්දිස්ස වදන්තස්සපි දණ්ඩෙ ගහිතෙපි න ගීවා එව දණ්ඩග්ගහණස්ස පටික්ඛිත්තත්තා ¶ ‘අසුකභණ්ඩං අවහරා’ති ආණාපෙත්වා විප්පටිසාරෙ උප්පන්නෙ පුන පටික්ඛිපනෙ (පාරා. 121) විය. දාසාදීනං සම්පටිච්ඡනෙ විය තදත්ථාය අඩ්ඩකරණෙ භික්ඛූනම්පි දුක්කටන්ති ආහ ‘කප්පියඅඩ්ඩො නාම, න වට්ටතී’ති. කෙනචි පන භික්ඛුනා ඛෙත්තාදිඅත්ථාය වොහාරිකානං සන්තිකං ගන්ත්වා අඩ්ඩෙ කතෙපි තං ඛෙත්තාදිසම්පටිච්ඡනෙ විය සබ්බෙසං අකප්පියං න හොති පුබ්බෙ එව සඞ්ඝසන්තකත්තා. භික්ඛුස්සෙව පන පයොගවසෙන ¶ ආපත්තියො හොන්ති. දාසාදීනම්පි පන අත්ථාය රක්ඛං යාචිතුං වොහාරිකෙන පුට්ඨෙන සඞ්ඝස්ස උප්පන්නං කප්පියක්කමං වත්තුං ආරාමිකාදීහි ච අඩ්ඩං කාරාපෙතුං වට්ටති එව. විහාරවත්ථාදිකප්පියඅඩ්ඩං පන භික්ඛුනා සයම්පි කාතුං වට්ටතී’’ති විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. පාචිත්තිය 2.679) ආගතො.

වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. පාචිත්තිය 681) ‘‘ගීවාති කෙවලං ගීවා එව හොති, න පාරාජිකං. කාරාපෙත්වා දාතබ්බාති එත්ථ සචෙ ආවුධභණ්ඩං හොති, තස්ස ධාරා න කාරාපෙතබ්බා, අඤ්ඤෙන පන ආකාරෙන සඤ්ඤාපෙතබ්බ’’න්ති වුත්තං.

20. උච්චාරාදිඡඩ්ඩනකථායං අට්ඨමෙ උච්චාරාදිඡඩ්ඩනෙ ‘‘උච්චාරාදිභාවො, අනපලොකනං, වළඤ්ජනට්ඨානං, තිරොකුට්ටපාකාරතා, ඡඩ්ඩනං වා ඡඩ්ඩාපනං වාති ඉමානි පනෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි, නවමෙ හරිතූපරි ඡඩ්ඩනෙ සබ්බෙසන්ති භික්ඛුස්ස භික්ඛුනියා ච. ඉධ ඛෙත්තපාලකා ආරාමාදිගොපකා ච සාමිකා එවා’’ති එත්තකමෙව සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. පාචිත්තිය 3.830) වුත්තං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. පාචිත්තිය 2.830) පන ‘‘අට්ඨමෙ වළඤ්ජියමානතිරොකුට්ටාදිතා, අනපලොකෙත්වා උච්චාරාදීනං ඡඩ්ඩනාදීති ද්වෙ අඞ්ගානි. නවමෙ ‘මත්ථකච්ඡින්නනාළිකෙරම්පී’ති වුත්තත්තා හරිතූපරි ඡඩ්ඩනමෙව පටික්ඛිත්තං. තෙනාහ ‘අනික්ඛිත්තබීජෙසූ’තිආදි. යත්ථ ච ඡඩ්ඩෙතුං වට්ටති, තත්ථ හරිතෙ වච්චාදිං කාතුම්පි වට්ටති එව. සබ්බෙසන්ති භික්ඛුභික්ඛුනීන’’න්ති වුත්තං. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. පාචිත්තිය 832) පන ‘‘සාමිකෙ අපලොකෙත්වාව ඡඩ්ඩෙතීති කත්ථචි පොත්ථකෙ නත්ථි, කත්ථචි අත්ථි, අත්ථිභාවොව සෙය්යො කිරියාකිරියත්තා සික්ඛාපදස්ස. ඉධ ඛෙත්තපාලකා ආරාමාදිගොපකා ච සාමිකා එව. ‘සඞ්ඝස්ස ඛෙත්තෙ ආරාමෙ ච තත්ථ කචවරං ¶ න ඡඩ්ඩෙතබ්බන්ති කතිකා චෙ නත්ථි, භික්ඛුස්ස ¶ ඡඩ්ඩෙතුං වට්ටති සඞ්ඝපරියාපන්නත්තා, න භික්ඛුනීනං. තාසම්පි භික්ඛුනිසඞ්ඝසන්තකෙ වුත්තනයෙන වට්ටති, න තත්ථ භික්ඛුස්ස. එවං සන්තෙපි සාරුප්පවසෙනෙව කාතබ්බන්ති වුත්ත’’න්ති වුත්තං.

භික්ඛුවිභඞ්ගෙ පන සෙඛියවණ්ණනායං (පාචි. අට්ඨ. 651) ‘‘අසඤ්චිච්චාති පටිච්ඡන්නට්ඨානං ගච්ඡන්තස්ස සහසා උච්චාරො වා පස්සාවො වා නික්ඛමති, අසඤ්චිච්චකතො නාම, අනාපත්ති. න හරිතෙති එත්ථ යම්පි ජීවරුක්ඛස්ස මූලං පථවියං දිස්සමානං ගච්ඡති, සාඛා වා භූමිලග්ගා ගච්ඡති, සබ්බං හරිතසඞ්ඛාතමෙව, ඛන්ධෙ නිසීදිත්වා අප්පහරිතට්ඨානෙ පාතෙතුං වට්ටති. අප්පහරිතට්ඨානං ඔලොකෙන්තස්සෙව සහසා නික්ඛමති, ගිලානට්ඨානෙ ඨිතො හොති, වට්ටති. අප්පහරිතෙ කතොති අප්පහරිතං අලභන්තෙන තිණණ්ඩුපකං වා පලාලණ්ඩුපකං වා ඨපෙත්වා කතොපි පච්ඡා හරිතං ඔත්ථරති, වට්ටතියෙව. ‘ඛෙළෙන චෙත්ථ සිඞ්ඝාණිකාපි සඞ්ගහිතා’ති මහාපච්චරියං වුත්තං. න උදකෙති එතං පරිභොගඋදකමෙව සන්ධාය වුත්තං. වච්චකුටිසමඋද්දාදිඋදකෙසු පන අපරිභොගෙසු අනාපත්ති. දෙවෙ වස්සන්තෙ සමන්තතො උදකොඝො හොති, අනුදකට්ඨානං ඔලොකෙන්තස්සෙව නික්ඛමති, වට්ටති. මහාපච්චරියං වුත්තං එතාදිසෙ කාලෙ අනුදකට්ඨානං අලභන්තෙන කාතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං. තස්සං වණ්ණනායං විමතිවිනොදනියඤ්ච (වි. වි. ටී. පාචිත්තිය 2.652) ‘‘ඛෙළෙන චෙත්ථ සිඞ්ඝාණිකාපි සඞ්ගහිතාති එත්ථ උදකගණ්ඩුසකං කත්වා උච්ඡුකචවරාදිඤ්ච මුඛෙනෙව හරිතුං උදකෙසු ඡඩ්ඩෙතුං වට්ටතීති දට්ඨබ්බ’’න්ති වුත්තං.

ඉමස්මිං ඨානෙ පණ්ඩිතෙහි විචාරෙතබ්බං අත්ථි – ‘‘වච්චකුටිසමුද්දාදිඋදකෙසු පන අපරිභොගෙසු අනාපත්තී’’ති අට්ඨකථායං වුත්තං, එවං සන්තෙ නදීජාතස්සරාදීසු ආපත්ති වා අනාපත්ති වාති. තත්ථ සමුද්දාදීති ආදි-සද්දෙන නදීජාතස්සරාපි සඞ්ගහිතාව, තස්මා අනාපත්තීති චෙ? න චෙවං දට්ඨබ්බං. යදි හි සමුද්දාදීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන නදීජාතස්සරාපි ¶ සඞ්ගහිතා, එවං සති ටීකාචරියා වදෙය්යුං, න පන වදන්ති, අට්ඨකථායඤ්ච ‘‘වච්චකුටිසමුද්දාදිඋදකෙසූ’’ති එත්තකමෙව වදෙය්ය, තථා පන අවත්වා ‘‘අපරිභොගෙසූ’’ති හෙතුමන්තවිසෙසනපදම්පි ගහිතං. තෙන ඤායති ‘‘ආදිසද්දෙන අපරිභොගානි චන්දනිකාදිඋදකානි එව ගහිතානි, න පරිභොගානි නදීජාතස්සරාදිඋදකානී’’ති. තෙන ච වච්චකුටිසමුද්දාදිඋදකානි අපරිභොගත්තා අනාපත්තිකරානි හොන්ති, නදීජාතස්සරාදිඋදකානි පන ¶ පරිභොගත්තා ආපත්තිකරානීති. කථං පන ‘‘අපරිභොගෙසූ’’ති ඉමස්ස පදස්ස හෙතුමන්තපදභාවො ජානිතබ්බොති? යුත්තිතො ආගමතො ච. කථං යුත්තිතො? ‘‘වච්චකුටිසමුද්දාදිඋදකානි පරිභොගානිපි සන්ති, අපරිභොගානිපී’’ති අබ්යභිචාරියභාවතො. බ්යභිචාරෙ හි සම්භවෙ එව සති විසෙසනං සාත්ථකං සියා. කථං ආගමතො? වුත්තඤ්හෙතං ආචරියබුද්ධදත්තත්ථෙරෙන විනයවිනිච්ඡයෙ (වි. වි. 1954) ‘‘තෙසං අපරිභොගත්තා’’ති. තස්මා ආදි-සද්දෙන අපරිභොගානියෙව උදකානි ගහිතානි, න පරිභොගානි. වුත්තඤ්හෙතං විනයවිනිච්ඡයටීකායං ‘‘වච්චකුටිසමුද්දාදිඋදකෙසූති එත්ථ ආදි-සද්දෙන සබ්බං අපරිභොගජලං සඞ්ගය්හති, තෙනෙව තෙසං අපරිභොගත්තමෙව කාරණමාහා’’ති, තස්මා මනුස්සානං පරිභොගෙසු නදීජාතස්සරතළාකපොක්ඛරණියාදිඋදකෙසු උච්චාරපස්සාවාදිකරණං න වට්ටතීති ජානිතබ්බමෙතං. ‘‘දෙවෙ වස්සන්තෙ සමන්තතො උදකොඝො හොති, අනුදකට්ඨානං ඔලොකෙන්තස්සෙව නික්ඛමති, වට්ටති. මහාපච්චරියං වුත්තං එතාදිසෙ කාලෙ අනුදකට්ඨානං අලභන්තෙන කාතුං වට්ටතීති වුත්ත’’න්ති අට්ඨකථායං ආගතත්තා මහන්තෙසු නදීජාතස්සරාදීසු ¶ නාවාදීහි ගතකාලෙ තාදිසෙ කාරණෙ සති ‘‘තීරං උපනෙහී’’ති වත්වා ‘‘උපනෙතුං අසක්කුණෙය්යට්ඨානෙ උදකෙපි කාතුං වට්ටති, අනාපත්තී’’ති අට්ඨකථානුලොමතො විඤ්ඤායති, උපපරික්ඛිත්වා ගහෙතබ්බං.

21. නහානෙ රුක්ඛාදිඝංසනන්ති එත්ථ අට්ඨපදාකාරෙනාති අට්ඨපදඵලකාකාරෙන, ජූතඵලකසදිසන්ති වුත්තං හොති. මල්ලකමූලකසණ්ඨානෙනාති ඛෙළමල්ලකමූලසණ්ඨානෙන. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. චූළවග්ග 2.243) පන ‘‘අට්ඨපදාකාරෙනාති ජූතඵලකෙ අට්ඨගබ්භරාජිආකාරෙන. මල්ලකමූලසණ්ඨානෙනාති ඛෙළමල්ලකමූලසණ්ඨානෙන. ඉදඤ්ච වට්ටාධාරකං සන්ධාය වුත්තං. කණ්ටකෙ උට්ඨාපෙත්වා කතවට්ටකපාලස්සෙතං අධිවචනං. පුථුපාණිකන්ති මුට්ඨිං අකත්වා විකසිතහත්ථතලෙහි පිට්ඨිපරිකම්මං වුච්චති. එතමෙව සන්ධාය හත්ථපරිකම්ම’’න්ති වුත්තං. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. චූළවග්ග 244) පන ‘‘පුථුපාණිනා කත්තබ්බං කම්මං පුථුපාණිකම්ම’’න්ති වුත්තං.

එවං පාළිඅනුසාරෙනෙව නහානෙ කත්තබ්බාකත්තබ්බං දස්සෙත්වා ඉදානි නහානතිත්ථෙ නහායන්තානං භික්ඛූනං ¶ නහානවිධිං දස්සෙන්තො ‘‘ඉදං පනෙත්ථ නහානවත්ත’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ පස්සන්තානං අප්පසාදාවහනතො, ගිහිපුරිසානං කම්මං වියාති ගරහිතබ්බභාවතො ච වුත්තං ‘‘යත්ථ වා තත්ථ වා…පෙ… න ඔතරිතබ්බ’’න්ති. අඤ්ඤෙසු සම්මුඛීභූතෙසු අනුදකසාටකෙන නහායිතුං දුක්කරත්තා ‘‘සබ්බදිසා පන ඔලොකෙත්වා විවිත්තභාවං ඤත්වා’’ති වුත්තං. එවම්පි ඛාණුගුම්බලතාදීහි පටිච්ඡන්නාපි හුත්වා තිට්ඨෙය්යුන්ති ආහ ‘‘ඛාණු…පෙ… උක්කාසිත්වා’’ති. උද්ධංමුඛෙන චීවරාපනයනං හරායිතබ්බං සියාති වුත්තං ‘‘අවකුජ්ජ…පෙ… අපනෙත්වා’’ති. තතො කායබන්ධනට්ඨපනවත්තමාහ ‘‘කායබන්ධන’’න්ත්යාදිනා ¶ . තතො උදකසාටිකාය සති තං නිවාසෙත්වා ඔතරිතබ්බං සියා, තාය අසතියා කිං කාතබ්බන්ති චොදනං සන්ධායාහ ‘‘සචෙ’’තිආදි. තත්ථ පුබ්බෙ ‘‘ඨිතකෙනෙව න ඔතරිතබ්බ’’න්ති අහිරිකාකාරස්ස පටිසිද්ධත්තා ඉධ හිරිමන්තාකාරං දස්සෙති උදකන්තෙ උක්කුටිකං නිසීදිත්වා නිවාසනං මොචෙත්වාති. උණ්ණට්ඨානෙ, සමට්ඨානෙ වා පසාරිතෙ සති වා තෙන අඤ්ඤත්ථ ගච්ඡෙය්යාති ආහ ‘‘සචෙ නින්නට්ඨාන’’න්තිආදි.

ඔතරන්තෙන කිං කාතබ්බන්ති පුච්ඡං සන්ධාය ‘‘ඔතරන්තෙන සණික’’න්ත්යාදි. තත්ථ පුබ්බෙ ‘‘වෙගෙන න ඔතරිතබ්බ’’න්ති පටිසිද්ධානුරූපමාහ ‘‘සණික’’න්ති. අතිගම්භීරං ගච්ඡන්තො උදකොඝතරඞ්ගවාතාදීහි පහරන්තො චලිතකායො සියා, අතිඋත්තානෙ නිසීදන්තො අප්පටිච්ඡන්නකායො සියාති වුත්තං ‘‘නාභිප්පමාණමත්තං ඔතරිත්වා’’ති. අත්තනො හත්ථවිකාරාදීහි වීචිං උට්ඨාපෙන්තො, සද්දඤ්ච කරොන්තො උද්ධටචපලභාවො සියාති වුත්තං ‘‘වීචිං අනුට්ඨපෙන්තෙන සද්දං අකරොන්තෙන නිවත්තිත්වා’’ති. නිවත්තිත්වා කිං කාතබ්බන්ති ආහ ආගතදිසාභිමුඛෙන නිමුජ්ජිතබ්බ’’න්ති, අභිමුඛෙන හුත්වාති පාඨසෙසො. ඉදානි තප්ඵලං දස්සෙන්තො ‘‘එව’’න්ත්යාදිමාහ. තතො උම්මුජ්ජන්තෙන කිං කාතබ්බන්ති පුච්ඡායමාහ ‘‘උම්මුජ්ජන්තෙනපී’’තිආදි. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව. චීවරං පාරුපිත්වාව ඨාතබ්බං, කස්මාති චෙ? න තාව කායතො උදකං ඔතරති, තස්මා ථොකං කාලං උත්තරාසඞ්ගං චීවරං උභොහි හත්ථෙහි අන්තෙ ගහෙත්වා පුරතො කත්වා ඨාතබ්බං. තතො කායස්ස සුක්ඛභාවං ඤත්වා චීවරං පාරුපිත්වා යථාරුචි ගන්තබ්බන්ති.

22. වලිකාදිකථායං ¶ ‘‘මුත්තොලම්බකාදීනන්ති ආදි-සද්දෙන කුණ්ඩලාදිං සඞ්ගණ්හාති. පලම්බකසුත්තන්ති ¶ යඤ්ඤොපචිතාකාරෙන ඔලම්බකසුත්ත’’න්ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. චූළවග්ග 3.245). විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. චූළවග්ග 2.245) පන ‘‘මුත්තොලම්බකාදීනන්ති ආදි-සද්දෙන කුණ්ඩලාදිං සඞ්ගණ්හාති. පලම්බකසුත්තන්ති බ්රාහ්මණානං යඤ්ඤොපචිතසුත්තාදිආකාරං වුච්චති. වලයන්ති හත්ථපාදවලය’’න්ති වුත්තං. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. චූළවග්ග 245) පන ‘‘කණ්ණතො නික්ඛන්තමුත්තොලම්බකාදීනං කුණ්ඩලාදීනන්ති ලිඛිතං. ‘කායූර’න්ති පාළිපාඨො. ‘කෙයූරාදීනී’ති ආචරියෙනුද්ධට’’න්ති වුත්තං.

23. දීඝකෙසකථායං සාරත්ථදීපනියං න කිඤ්චි වුත්තං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. චූළවග්ග 2.246) පන ‘‘ද්වඞ්ගුලෙති උපයොගබහුවචනං, ද්වඞ්ගුලප්පමාණං අතික්කාමෙතුං න වට්ටතීති අත්ථො. එත්ථ ච දුමාසස්ස වා ද්වඞ්ගුලස්ස වා අතික්කන්තභාවං අජානන්තස්සපි කෙසමස්සුගණනාය අචිත්තකාපත්තියො හොන්තීති වදන්ති. කොච්ඡෙනාති උසීරහීරාදීනි බන්ධිත්වා සමකං ඡින්දිත්වා ගහිතකොච්ඡෙන. චික්කලෙනාති සිලෙසයුත්තතෙලෙන. උණ්හාභිතත්තරජසිරානම්පීති උණ්හාභිතත්තානං රජොකිණ්ණසිරානං. අද්දහත්ථෙනාති අල්ලහත්ථෙනා’’ති වුත්තං.

උපරි පන පාළියං (චූළව. 275) ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන ඡබ්බග්ගියා භික්ඛූ මස්සුං කප්පාපෙන්ති. මස්සුං වඩ්ඪාපෙන්ති. ගොලොමිකං කාරාපෙන්ති. චතුරස්සකං කාරාපෙන්ති. පරිමුඛං කාරාපෙන්ති. අඩ්ඪදුකං කාරාපෙන්ති. දාඨිකං ඨපෙන්ති. සම්බාධෙ ලොමං සංහරාපෙන්ති. මනුස්සා උජ්ඣායන්ති ඛීයන්ති විපාචෙන්ති ‘සෙය්යථාපි ගිහී කාමභොගිනො’ති ¶ . භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – න, භික්ඛවෙ, මස්සු කප්පාපෙතබ්බං. න මස්සු වඩ්ඪාපෙතබ්බං. න ගොලොමිකං කාරාපෙතබ්බං. න චතුරස්සකං කාරාපෙතබ්බං. න පරිමුඛං කාරාපෙතබ්බං. න අඩ්ඪදුකං කාරාපෙතබ්බං. න දාඨිකා ඨපෙතබ්බා. න සම්බාධෙ ලොමං සංහරාපෙතබ්බං, යො සංහරාපෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති ආගතං. අට්ඨකථායම්පි (චූළව. අට්ඨ. 275) ‘‘මස්සුං කප්පාපෙන්තීති කත්තරියා මස්සුං ඡෙදාපෙන්ති. මස්සුං වඩ්ඪාපෙන්තීති මස්සුං දීඝං කාරෙන්ති. ගොලොමිකන්ති හනුකම්හි දීඝං කත්වා ඨපිතං එළකමස්සු වුච්චති. චතුරස්සකන්ති චතුකොණං. පරිමුඛන්ති උදරෙ ලොමසංහරණං. අඩ්ඪදුකන්ති උදරෙ ලොමරාජිට්ඨපනං. ආපත්ති දුක්කටස්සාති මස්සුකප්පාපනාදීසු සබ්බත්ථ ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වුත්තං.

පුන ¶ පාළියං (චූළව. 275) ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන භික්ඛූ සක්ඛරිකායපි මධුසිත්ථකෙනපි නාසිකාලොමං ගාහාපෙන්ති, නාසිකා දුක්ඛා හොන්ති. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සණ්ඩාසන්ති. තෙන ඛො පන සමයෙන ඡබ්බග්ගියා භික්ඛූ පලිතං ගාහාපෙන්ති. මනුස්සා උජ්ඣායන්ති ඛීයන්ති විපාචෙන්ති ‘සෙය්යථාපි ගිහී කාමභොගිනො’ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – න, භික්ඛවෙ, පලිතං ගාහාපෙතබ්බං, යො ගාහාපෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති ආගතං. ‘‘සක්ඛරාදීහි නාසිකාලොමග්ගාහාපනෙ ආපත්ති නත්ථි, අනුරක්ඛණත්ථං පන සණ්ඩාසො අනුඤ්ඤාතො’’ති අට්ඨකථායං වුත්තං. ‘‘න, භික්ඛවෙ, පලිතං ගාහාපෙතබ්බන්ති එත්ථ භමුකාය වා නලාටෙ වා දාඨිකාය වා උග්ගන්ත්වා බීභච්ඡං ඨිතං, තාදිසං ලොමං පලිතං වා අපලිතං වා ගාහාපෙතුං වට්ටතී’’ති ච වුත්තං.

24. ආදාසාදිකථායං ආදාසො නාම මණ්ඩනපකතිකානං මනුස්සානං අත්තනො මුඛච්ඡායාදස්සනත්ථං කංසලොහාදීහි ¶ කතො භණ්ඩවිසෙසො. උදකපත්තො නාම උදකට්ඨපනකො පාතිසරාවාදිකො භාජනවිසෙසො. කංසපත්තාදීනීති ආදාසභාවෙන අකතානි පරිසුද්ධභාවෙන ආලොකකරානි වත්ථූනි. ආදි-සද්දෙන සුවණ්ණරජතජාතිඵලිකාදයො සඞ්ගණ්හාති, කඤ්ජියාදීනීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන ද්රවජාතිකානි තෙලමධුඛීරාදීනි. ආබාධපච්චයාති අත්තනො මුඛෙ උප්පන්නවණපච්චයා. තෙනාහ ‘‘සඤ්ඡවි නු ඛො මෙ වණො’’තිආදි. ආයුං සඞ්ඛරොතීති ආයුසඞ්ඛාරො. කො සො? අත්තභාවො, තං ආයුසඞ්ඛාරං, තං ඔලොකෙන්තො කෙනාකාරෙන ඔලොකෙය්යාති පුච්ඡායමාහ ‘‘ජිණ්ණො නු ඛොම්හි නොති එව’’න්ති. තස්සත්ථො – මම අත්තභාවො ජිණ්ණො නු ඛො වා, නො ජිණ්ණො නු ඛො වාති එවං ඉමිනා මනසිකාරෙන කම්මට්ඨානසීසෙන ඔලොකෙතුං වට්ටති. ‘‘සොභති නු ඛො මෙ අත්තභාවො, නො වා’’ති එවං පවත්තෙන අත්තසිනෙහවසෙන ඔලොකෙතුං න වට්ටතීති.

න මුඛං ආලිම්පිතබ්බන්ති විප්පසන්නඡවිවණ්ණකරෙහි මුඛලෙපනෙහි න ලිම්පිතබ්බං. න උම්මද්දිතබ්බන්ති නානාඋම්මද්දනෙහි න උම්මද්දිතබ්බං. න චුණ්ණෙතබ්බන්ති මුඛචුණ්ණකෙන න මක්ඛෙතබ්බං. න මනොසිලිකාය මුඛං ලඤ්ජෙතබ්බන්ති මනොසිලාය තිලකාදිලඤ්ජනානි න කාතබ්බානි ¶ . න කෙවලං මනොසිලායමෙව, හරිතාලාදීහිපි තානි න වට්ටන්තියෙව. අඞ්ගරාගාදයො පාකටායෙව.

25. නච්චාදිකථායං ‘‘සාධුගීතන්ති අනිච්චතාදිපටිසංයුත්තගීතං. චතුරස්සෙන වත්තෙනාති පරිපුණ්ණෙන උච්චාරණවත්තෙන. තරඞ්ගවත්තාදීනං උච්චාරණවිධානානි නට්ඨප්පයොගානී’’ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. චූළවග්ග 3.248-249) වුත්තං, විමතිවිනොදනියම්පි (වි. වි. ටී. චූළවග්ග 2.248-249) ‘‘සාධුගීතන්ති අනිච්චතාදිපටිසඤ්ඤුත්තං ¶ ගීතං. චතුරස්සෙන වත්තෙනාති පරිපුණ්ණෙන උච්චාරණවත්තෙන. තරඞ්ගවත්තාදීනං සබ්බෙසං සාමඤ්ඤලක්ඛණං දස්සෙතුං ‘සබ්බෙසං…පෙ… ලක්ඛණ’න්ති වුත්තං. යත්තකාහි මත්තාහි අක්ඛරං පරිපුණ්ණං හොති, තතොපි අධිකමත්තායුත්තං කත්වා කථනං විකාරකථනං නාම, තථා අකත්වා කථනමෙව ලක්ඛණන්ති අත්ථො’’ති වුත්තං. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. චූළවග්ග 248-249) පන ‘‘සාධුගීතං නාම පරිනිබ්බුතට්ඨානෙ ගීතන්ති ලිඛිතං. දන්තගීතං ගායිතුකාමානං වාක්කරණීයං. දන්තගීතස්ස විභාවනත්ථං ‘යං ගායිස්සාමා’තිආදිමාහ. චතුරස්සවත්තං නාම චතුපාදගාථාවත්තං. ‘තරඞ්ගවත්තාදීනි උච්චාරණවිධානානි නට්ඨප්පයොගානී’ති ලිඛිත’’න්ති වුත්තං.

26. අඞ්ගච්ඡෙදාදිකථායං ‘‘අත්තනො අඞ්ගජාතං ඡින්දන්තස්සෙව ථුල්ලච්චයං, තතො අඤ්ඤං ඡින්දන්තස්ස දුක්කටං, ආබාධපච්චයා ඡින්දන්තස්ස අනාපත්තී’’ති අට්ඨකථායං වුත්තං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. චූළවග්ග 2.251) පන ‘‘අඞ්ගජාතන්ති බීජවිරහිතං පුරිසනිමිත්තං. බීජෙ හි ඡින්නෙ ඔපක්කමිකපණ්ඩකො නාම අභබ්බො හොතීති වදන්ති. එකෙ පන ‘බීජස්සපි ඡෙදනක්ඛණෙ දුක්කටාපත්ති එව, කමෙන පුරිසින්ද්රියාදිකෙ අන්තරහිතෙ පණ්ඩකො නාම අභබ්බො හොති, තදා ලිඞ්ගනාසනාය නාසෙතබ්බො’ති වදන්ති. තාදිසං වා දුක්ඛං උප්පාදෙන්තස්සාති මුට්ඨිප්පහාරාදීහි අත්තනො දුක්ඛං උප්පාදෙන්තස්සා’’ති වුත්තං.

28. පත්තකථායං ¶ ‘‘භූමිආධාරකෙති වලයාධාරකෙ. දාරුආධාරකදණ්ඩාධාරකෙසූති එකදාරුනා කතආධාරකෙ, බහූහි දණ්ඩකෙහි කතආධාරකෙ වාති අත්ථො ¶ . තීහි දණ්ඩෙහි කතො පන න වට්ටති. භූමියං පන නික්කුජ්ජිත්වා එකමෙව ඨපෙතබ්බන්ති එත්ථ ‘ද්වෙ ඨපෙන්තෙන උපරි ඨපිතපත්තං එකෙන පස්සෙන භූමියං ඵුසාපෙත්වා ඨපෙතුං වට්ටතී’ති වදන්ති. ආලින්දකමිඩ්ඪිකාදීනන්ති පමුඛමිඩ්ඪිකාදීනං. පරිවත්තෙත්වා තත්ථෙව පතිට්ඨාතීති එත්ථ ‘පරිවත්තෙත්වා තතියවාරෙ තත්ථෙව මිඩ්ඪියා පතිට්ඨාතී’ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. පරිභණ්ඩන්තෙති එත්ථ පරිභණ්ඩං නාම ගෙහස්ස බහිකුට්ටපාදස්ස ථිරභාවත්ථං කතා තනුකමිඩ්ඪිකා වුච්චති. තනුකමිඩ්ඪිකායාති ඛුද්දකමිඩ්ඪිකාය. මිඩ්ඪන්තෙපි ආධාරකෙ ඨපෙතුං වට්ටති. ‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආධාරක’න්ති හි වචනතො මිඩ්ඪාදීසු යත්ථ කත්ථචි ආධාරකං ඨපෙත්වා තත්ථ පත්තං ඨපෙතුං වට්ටති ආධාරකෙ ඨපනොකාසස්ස අනියමිතත්තාති වදන්ති. ‘පත්තමාළො නාම වට්ටෙත්වා පත්තානං අගමනත්ථං වට්ටං වා චතුරස්සං වා ඉට්ඨකාදීහි පරික්ඛිපිත්වා කතො’ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. ඝටිකන්ති උපරි යොජිතං අග්ගළං. තාවකාලිකං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතීති සකිදෙව ගහෙත්වා තෙන ආමිසං පරිභුඤ්ජිත්වා ඡඩ්ඩෙතුං වට්ටතීති අධිප්පායො. ඝටිකටාහෙති භාජනකපාලෙ. පාළියං අභුං මෙති එත්ථ භවතීති භූ, වඩ්ඪි. න භූති අභූ, අවඩ්ඪි. භයවසෙන පන සා ඉත්ථී ‘අභු’න්ති ආහ, විනාසො මය්හන්ති අත්ථො. ඡවසීසස්ස පත්තන්ති ඡවසීසමයං පත්තං. පකතිවිකාරසම්බන්ධෙ චෙතං සාමිවචනං. අභෙදෙපි වා තදුපචාරවසෙනෙවායං වොහාරො ‘සිලාපුත්තකස්ස සරීර’න්තිආදීසු විය. චබ්බෙත්වාති ඛාදිත්වා. එකං උදකගණ්ඩුසං ගහෙත්වාති වාමහත්ථෙනෙව පත්තං උක්ඛිපිත්වා මුඛෙන ගණ්ඩුසං ගහෙත්වා. උච්ඡිට්ඨහත්ථෙනාති සාමිසෙන හත්ථෙන. එත්තාවතාති එකගණ්ඩුසං ගහණමත්තෙන. ලුඤ්චිත්වාති තතො මංසං උද්ධරිත්වා. එතෙසු සබ්බෙසු පණ්ණත්තිං ජානාතු වා, මා වා, ආපත්තියෙවා’’ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. චූළවග්ග 3.253-255) වුත්තං.

විමතිවිනොදනියං ¶ (වි. වි. ටී. චූළවග්ග 2.252) පන ‘‘ගිහිවිකටානීති ගිහිසන්තකානි. පාළියං න අච්ඡුපියන්තීති න ඵුස්සිතානි හොන්ති. රූපකාකිණ්ණානි ඉත්ථිරූපාදිආකිණ්ණානි. භූමිආධාරකෙති දන්තාදීහි කතෙ වලයාධාරකෙ. එතස්ස වලයාධාරකස්ස අනුච්ඡවිතාය ඨපිතා පත්තා න පරිවත්තන්තීති ‘තයො පත්තෙ ඨපෙතුං වට්ටතී’ති වුත්තං. අනුච්චතඤ්හි සන්ධාය අයං ‘භූමිආධාරකො’ති වුත්තො. දාරුආධාරකදණ්ඩාධාරකෙසූති එකදාරුනා ¶ කතආධාරකෙ ච බහූහි දණ්ඩකෙහි කතආධාරකෙ ච, එතෙ ච උච්චතරා හොන්ති පත්තෙහි සහ පතනසභාවා, තෙන ‘සුසජ්ජිතෙසූ’ති වුත්තං. භමකොටිසදිසෙනාති යත්ථ ධමකරණාදිං පවෙසෙත්වා ලිඛන්ති, තස්ස භමකස්ස කොටියා සදිසො. තාදිසස්ස දාරුආධාරකස්ස අවිත්ථිණ්ණතාය ඨපිතොපි පත්තො පතතීති ‘අනොකාසො’ති වුත්තො. ආලින්දකමිඩ්ඪිකාදීනන්ති පමුඛමිඩ්ඪිකාදීනං, උච්චවත්ථුකානන්ති අත්ථො. බාහිරපස්සෙති පාසාදාදීනං බහිකුට්ටෙ. තනුකමිඩ්ඪිකායාති වෙදිකාය. සබ්බත්ථ පන හත්ථප්පමාණතො අබ්භන්තරෙ ඨපෙතුං වට්ටති, ආධාරකෙ පන තතො බහිපි වට්ටති. අඤ්ඤෙන පන භණ්ඩකෙනාති අඤ්ඤෙන භාරභණ්ඩෙන භණ්ඩකෙන. ‘බන්ධිත්වා ඔලම්බිතු’න්ති ච වුත්තත්තා පත්තත්ථවිකාය අංසබද්ධකො යථා ලග්ගිතට්ඨානතො න පරිගළති, තථා සබ්බථාපි බන්ධිත්වා ඨපෙතුං වට්ටති. බන්ධිත්වාපි උපරි ඨපෙතුං න වට්ටතීති ‘උපරි නිසීදන්තා ඔත්ථරිත්වා භින්දන්තී’ති වුත්තං. තත්ථ ඨපෙතුං වට්ටතීති නිසීදනසඞ්කාභාවතො වුත්තං. බන්ධිත්වා වාති බන්ධිත්වා ඨපිතඡත්තෙ වා. යො කොචීති භත්තපූරොපි තුච්ඡපත්තොපි. පරිහරිතුන්ති දිවසෙ දිවසෙ පිණ්ඩාය චරණත්ථාය ඨපෙතුං. පත්තං අලභන්තෙන පන එකදිවසං පිණ්ඩාය චරිත්වා භුඤ්ජිත්වා ඡඩ්ඩෙතුං වට්ටති. පණ්ණපුටාදීසුපි එසෙව නයො. ඡවසීසස්ස ¶ පත්තොති ඡවසීසමයො පත්තො, පකතිවිකාරසම්බන්ධෙ චෙතං සාමිවචනං. චබ්බෙත්වාති නිට්ඨුභිත්වා. ‘පටිග්ගහං කත්වා’ති වුත්තත්තා උච්ඡිට්ඨහත්ථෙන උදකං ගහෙත්වා පත්තං පරිප්ඵොසිත්වා ධොවනඝංසනවසෙන හත්ථං ධොවිතුං වට්ටති. එත්තකෙන හි පත්තං පටිග්ගහං කත්වා හත්ථො ධොවිතො නාම න හොති. එකං උදකගණ්ඩුසං ගහෙත්වාති පත්තං අඵුසිත්වා තත්ථ උදකමෙව උච්ඡිට්ඨහත්ථෙන උක්ඛිපිත්වා ගණ්ඩුසං කත්වා, වාමහත්ථෙනෙව වා පත්තං උක්ඛිපිත්වා මුඛෙන ගණ්ඩුසං ගහෙතුම්පි වට්ටති. බහි උදකෙන වික්ඛාලෙත්වාති ද්වීසු අඞ්ගුලීසු ආමිසමත්තං වික්ඛාලෙත්වා බහි ගහෙතුම්පි වට්ටති. පටිඛාදිතුකාමොති එත්ථ සයං න ඛාදිතුකාමොපි අඤ්ඤෙසං ඛාදනාරහං ඨපෙතුං ලභති. තත්ථෙව කත්වාති පත්තෙයෙව යථාඨපිතට්ඨානතො අනුද්ධරිත්වා. ලුඤ්චිත්වාති තතො මංසමෙව නිරවසෙසං උප්පට්ටෙත්වා’’ති වුත්තං.

වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. චූළවග්ග 254) පන ‘‘ආලින්දකමිඩ්ඪිකාදීනන්ති පමුඛමිඩ්ඪිකාදීනං. පරිවත්තෙත්වා තත්ථෙවාති එත්ථ ‘පරිවත්තෙත්වා තතියවාරෙ තත්ථෙව මිඩ්ඪිකාය පතිට්ඨාතී’ති ලිඛිතං. පරිභණ්ඩං නාම ගෙහස්ස බහිකුට්ටපාදස්ස ථිරභාවත්ථං කතා තනුකමිඩ්ඪිකා වුච්චති, එත්ථ ‘පරිවත්තෙත්වා පත්තො භිජ්ජතීති අධිකරණභෙදාසඞ්කාරඅභාවෙ ඨානෙ ඨපෙතුං වට්ටතී’ති ලිඛිතං. පත්තමාළො වත්තෙත්වා පත්තානං අපතනත්ථං වට්ටං වා චතුරස්සං වා ඉට්ඨකාදීහි පරික්ඛිපිත්වා ¶ මාළකච්ඡන්නෙන කතො. ‘පත්තමණ්ඩලිකා පත්තපච්ඡිකා කාලපණ්ණාදීහි කතා’ති ච ලිඛිතං. මිඩ්ඪන්තෙ ආධාරකෙ ඨපෙතුං වට්ටති පත්තසන්ධාරණත්ථං වුත්තත්තා. මඤ්චෙ ආධාරකෙපි න වට්ටති නිසීදනපච්චයා වාරිතත්තා. ආසන්නභූමිකත්තා ඔලම්බෙතුං වට්ටති. ‘අංසකූටෙ ලග්ගෙත්වාති (චූළව. අට්ඨ. 254) වචනතො අග්ගහත්ථෙ ¶ ලග්ගෙත්වා අඞ්කෙ ඨපෙතුං න වට්ටතී’ති කෙචි වදන්ති, න සුන්දරං. න කෙවලං යස්ස පත්තොතිආදි යදි හත්ථෙන ගහිතපත්තෙ භෙදසඤ්ඤා, පගෙව අඤ්ඤෙන සරීරාවයවෙනාති කත්වා වුත්තං. පාළියං පන පචුරවොහාරවසෙන වුත්තං. ඝටිකපාලමයං ඝටිකටාහං. ඡවසීසස්ස පත්තන්ති ‘සිලාපුත්තකස්ස සරීරං, ඛීරස්ස ධාරා’තිආදිවොහාරවසෙන වුත්තං, මඤ්චෙ නිසීදිතුං ආගතොති අත්ථො. පිසාචිල්ලිකාති පිසාචදාරකාතිපි වදන්ති. දින්නකමෙව පටිග්ගහිතමෙව. චබ්බෙත්වාති ඛාදිත්වා. අට්ඨීනි ච කණ්ටකානි ච අට්ඨිකණ්ටකානි. එතෙසු සබ්බෙසු පණ්ණත්තිං ජානාතු වා, මා වා, ආපත්තියෙවාති ලිඛිත’’න්ති වුත්තං.

29. සබ්බපංසුකූලාදිකථායං පංසු විය කුච්ඡිතභාවෙන උලති පවත්තතීති පංසුකූලං, සබ්බං තං එතස්සාති සබ්බපංසුකූලිකො, පත්තචීවරාදිකං සබ්බං සමණපරික්ඛාරං පංසුකූලංයෙව කත්වා ධාරණසීලොති අත්ථො. සමණපරික්ඛාරෙසු කතමං පංසුකූලං කත්වා ධාරෙතුං වට්ටතීති පුච්ඡං සන්ධායාහ ‘‘එත්ථ පන චීවරඤ්ච මඤ්චපීඨඤ්ච පංසුකූලං වට්ටතී’’ති. තත්ථ ච චීවරං විනයවසෙන ච ධුතඞ්ගසමාදානවසෙන ච වට්ටති, මඤ්චපීඨං විනයවසෙනෙව. කතමං පංසුකූලං න වට්ටතීති ආහ ‘‘අජ්ඣොහරණීයං පන දින්නමෙව ගහෙතබ්බ’’න්ති, න අදින්නං, තස්මා පංසුකූලං න වට්ටතීති අධිප්පායො. එත්ථ ච ‘‘අජ්ඣොහරණීය’’න්ති වචනෙන පිණ්ඩපාතගිලානපච්චයභෙසජ්ජපඅක්ඛාරවසෙන උභොපි පච්චයෙ දස්සෙති.

30. පරිස්සාවනකථායං අද්ධානමග්ගො නාම සබ්බන්තිමපරිච්ඡෙදෙන අඩ්ඪයොජනප්පමාණො, තත්තකං මග්ගං පරිස්සාවනං අග්ගහෙත්වා ¶ ගච්ඡන්තොපි අඤ්ඤෙන අපරිස්සාවනකෙන භික්ඛුනා යාචියමානො හුත්වා අදෙන්තොපි න වට්ටති, ආපත්තියෙව. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පරිස්සාවන’’න්ති අනුජානිත්වා ‘‘චොළකං නප්පහොති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි ¶ , භික්ඛවෙ, කටච්ඡුපරිස්සාවන’’න්ති (චූළව. 258) වුත්තත්තා පකතිපරිස්සාවනතො කටච්ඡුපරිස්සාවනං ඛුද්දකන්ති විඤ්ඤායති. පකතිපරිස්සාවනස්ස විධානං අට්ඨකථායං න වුත්තං, කටච්ඡුපරිස්සාවනස්ස පන විධානං ‘‘කටච්ඡුපරිස්සාවනං නාම තීසු දණ්ඩකෙසු විනන්ධිත්වා කත’’න්ති (චූළව. අට්ඨ. 258) වුත්තං. කටච්ඡුපරිස්සාවනං වත්වා පුන ‘‘චොළකං නප්පහොති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ධමකරණ’’න්ති (චූළව. 258) වුත්තත්තා කටච්ඡුපරිස්සාවනතොපි ධමකරණො ඛුද්දකතරොති විඤ්ඤායති. ධමකරණස්ස විධානං හෙට්ඨා පරික්ඛාරකථායං වුත්තමෙව. ‘‘භික්ඛූ නවකම්මං කරොන්ති, පරිස්සාවනං න සම්මති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, දණ්ඩපරිස්සාවන’’න්ති (චූළව 259) වුත්තත්තා පකතිපරිස්සාවනතොපි දණ්ඩපරිස්සාවනං මහන්තතරන්ති විඤ්ඤායති. ‘‘දණ්ඩපරිස්සාවනං න සම්මති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ඔත්ථරක’’න්ති (චූළව. 259) වචනතො දණ්ඩපරිස්සාවනතොපි ඔත්ථරකං මහන්තතරන්ති විඤ්ඤායති. තෙසං පන ද්වින්නම්පි පරිස්සාවනානං විධානං අට්ඨකථායං (චූළව. අට්ඨ. 259) ආගතමෙව.

31. නග්ගකථායං න නග්ගෙන නග්ගො අභිවාදෙතබ්බොති නග්ගෙන නවකතරෙන භික්ඛුනා නග්ගො වුඩ්ඪතරො භික්ඛු න අභිවාදෙතබ්බො න වන්දිතබ්බො. කස්මා? ‘‘න, භික්ඛවෙ, නග්ගෙන නග්ගො අභිවාදෙතබ්බො, යො අභිවාදෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (චූළව. 261) භගවතා වචනතො න අභිවාදෙතබ්බොති යොජනා ¶ . එත්ථ පන වදි අභිවාදනථුතීසූති ධාතුස්ස චුරාදිගණත්තා ණෙ-පච්චයො හොති, න හෙත්වත්ථත්තා.

‘‘අකම්මකෙහි ධාතූහි, භාවෙ කිච්චා භවන්ති තෙ;

සකම්මකෙහි කම්මත්ථෙ, අරහසක්කත්ථදීපකා’’ති. –

වචනතො කම්මත්ථෙ තබ්බ-පච්චයොති දට්ඨබ්බො. න නග්ගෙන අභිවාදෙතබ්බන්ති එත්ථ තු නග්ගෙන භික්ඛුනා න අභිවාදෙතබ්බන්ති එත්තකමෙව යොජනා. නනු ච භො –

‘‘කිච්චා ¶ ධාතුහ්යකම්මෙහි, භාවෙයෙව නපුංසකෙ;

තදන්තා පායතො කම්මෙ, සකම්මෙහි තිලිඞ්ගිකා’’ති. –

වචනතො, ඉමිස්සා ච ධාතුයා සකම්මත්තා කම්මං අජ්ඣාහරිතබ්බං, කම්මානුරූපඤ්ච ලිඞ්ගං ඨපෙතබ්බං, අථ කස්මා එත්තකමෙව යොජනා කතාති? කම්මවචනිච්ඡාභාවතො. වුත්තඤ්හි –

‘‘කම්මස්සාවචනිච්ඡායං, සකම්මාඛ්යාතපච්චයා;

භාවෙපි තං යථා ගෙහෙ, දෙවදත්තෙන පච්චතෙ’’ති.

යථා ආඛ්යාතපච්චයසඞ්ඛාතා විභත්තියො සකම්මකධාතුතො භවන්තාපි කම්මවචනිච්ඡාය අසති කම්මං අවත්වා භාවත්ථමෙව වදන්ති, එවං කිච්චපච්චයාපි සකම්මකධාතුතො භවන්තාපි කම්මවචනිච්ඡායාභාවතො කම්මං අවත්වා භාවත්ථමෙව වදන්ති, තස්මා කම්මඤ්ච අනජ්ඣාහරිතං, කම්මානුරූපඤ්ච ලිඞ්ගං න ඨපිතං, භාවත්ථානුරූපමෙව ඨපිතන්ති දට්ඨබ්බං. එත්ථ හි ‘‘අයං නාම පුග්ගලො අභිවාදෙතබ්බො’’ති අචින්තෙත්වා සාමඤ්ඤතො කත්තාරමෙව ගහෙත්වා ඨපිතොති වෙදිතබ්බො.

න නග්ගෙන නග්ගො අභිවාදාපෙතබ්බොති එත්ථ පන නග්ගෙන වුඩ්ඪතරෙන භික්ඛුනා නග්ගො නවකතරො භික්ඛු න අභිවාදාපෙතබ්බො, න වන්දාපෙතබ්බොති යොජනා. එත්ථ හි සකාරිතස්ස කිච්චපච්චයස්ස දිට්ඨත්තා, ධාතුයා ච සකම්මකත්තා නවකතරො භික්ඛු ධාතුකත්තා හොති, වුඩ්ඪතරො භික්ඛු ධාතුකම්මං ¶ , පුන කාරිතසම්බන්ධෙ වුඩ්ඪතරො භික්ඛු කාරිතකත්තා හොති, නවකතරො භික්ඛු කාරිතකම්මං. වුත්තඤ්හි –

‘‘හෙතුක්රියාය සම්බන්ධී-භාවා කම්මන්ති මන්යතෙ;

හෙතුක්රියාපධානත්තා, අඤ්ඤථානුපපත්තිතො’’ති.

න නග්ගෙන අභිවාදාපෙතබ්බන්ති එත්ථ තු නග්ගෙන වුඩ්ඪතරෙන භික්ඛුනා න අභිවාදාපෙතබ්බං, න වන්දාපෙතබ්බන්ති යොජනා, එත්ථාපි කම්මවචනිච්ඡායාභාවතො වුත්තනයෙන භාවෙයෙව කිච්චපච්චයො හොතීති දට්ඨබ්බො. නනු වන්දාපකෙ සති වන්දාපෙතබ්බො ලබ්භතියෙව, අථ ‘‘කස්මා කම්මවචනිච්ඡායාභාවතො’’ති ¶ වුත්තන්ති? ‘‘වත්තිච්ඡානුපුබ්බිකා සද්දපටිපත්තී’’ති වචනතො වත්තිච්ඡාභාවතො න වුත්තන්ති. වුත්තඤ්හෙතං පුබ්බාචරියෙහි –

‘‘වත්තිච්ඡා න භවෙ සන්ත-මප්යසන්තම්පි සා භවෙ;

තං යථානුදරා කඤ්ඤා, සමුද්දො කුණ්ඩිකාති චා’’ති.

ඉතරෙසුපි සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව. පටිච්ඡාදෙන්ති අඞ්ගමඞ්ගානි එතාහීති පටිච්ඡාදියො.

32. ගන්ධපුප්ඵකථායං ‘‘ගන්ධගන්ධං පන ගහෙත්වා කවාටෙ පඤ්චඞ්ගුලිං දාතුං වට්ටතී’’ති වචනතො ගන්ධෙ දින්නෙ පටිග්ගහිතුං වට්ටති, නො ලිම්පිතුන්ති සිද්ධං. ඉදානි පන මනුස්සා භික්ඛූ භොජෙත්වා හත්ථධොවනාවසානෙ හත්ථවාසත්ථාය ගන්ධවිලෙපනං දෙන්ති, තං භික්ඛූ පටිග්ගහෙත්වා එකච්චෙ හත්ථමෙව ලිම්පෙන්ති, එකච්චෙ කායම්පි මුඛම්පි ආලිම්පෙන්ති, ‘‘සුගන්ධො වතා’’තිආදීනි වත්වා හට්ඨපහට්ඨාකාරං කරොන්ති, තං වට්ටති, න වට්ටතීති? ‘‘කවාටෙ පඤ්චඞ්ගුලිකං දාතුං වට්ටතී’’ති විහාරෙ කවාටධූපනමත්තස්සෙව වුත්තත්තා කායධූපනස්ස අවුත්තත්තා, ‘‘මාලාගන්ධවිලෙපනධාරණමණ්ඩනවිභූසනට්ඨානා වෙරමණී’’ති ¶ වචනස්සානුලොමතො ච න වට්ටතීති දිස්සති, වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බං. ‘‘පුප්ඵං ගහෙත්වා විහාරෙ එකමන්තං නික්ඛිපිතු’’න්ති වචනතො පුප්ඵෙ දින්නෙ ගහෙතුං වට්ටති, න පිළන්ධනාදීනි කාතුන්ති සිද්ධං. ඉදානි පන භික්ඛූසු ගන්ධපුප්ඵෙසු ලද්ධෙසු ‘‘සුරභිගන්ධං වතිදං පුප්ඵ’’න්තිආදීනි වත්වා පහට්ඨාකාරං කත්වා සිඞ්ඝන්ති, තං වට්ටති, න වට්ටතීති? තම්පි විහාරෙයෙව එකමන්තං ඨපනස්ස වුත්තත්තා සිඞ්ඝිතබ්බාදිභාවස්ස අවුත්තත්තා, මාලාගන්ධාදිපාඨස්ස අනුලොමතො ච න වට්ටතීති දිස්සති, වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බං. ‘‘එකමන්තං නික්ඛිපිතු’’න්ති වචනස්ස පන සාමත්ථියතො චෙතියපටිමාපූජනාදීනි ච කාතුං වට්ටතීති විඤ්ඤායති.

33. ආසිත්තකූපධානකථායං මනුස්සානං භරණසීලතං සන්ධාය ‘‘තම්බලොහෙන වා රජතෙන වා’’ති ¶ වුත්තං, විකප්පනත්ථෙන පන වා-සද්දෙන හිරඤ්ඤෙන වා සුවණ්ණෙන වාතිආදිං සඞ්ගණ්හාති. පටික්ඛිත්තත්තා පනාති භගවතා පන ආසිත්තකූපධානස්ස සාමඤ්ඤවසෙන පටික්ඛිත්තත්තා. න කෙවලං රතනපෙළා එව න වට්ටති, අථ ඛො දාරුමයාපීති. එත්ථ පි-සද්දො සම්පිණ්ඩනත්ථො, තං න විලීවමයතාලපණ්ණමයවෙත්තමයාදිකං සම්පිණ්ඩෙති.

34. මළොරිකකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, මළොරික’’න්ති ගිලානො භික්ඛු භුඤ්ජමානො න සක්කොති හත්ථෙන පත්තං සන්ධාරෙතුං, තස්මා අනුඤ්ඤාතං. පුබ්බෙ පත්තසඞ්ගොපනත්ථං ආධාරකො අනුඤ්ඤාතො, ඉදානි භුඤ්ජනත්ථං. දණ්ඩාධාරකො වුච්චතීති දණ්ඩාධාරකො පධානතො මළොරිකොති වුච්චති. යට්ඨි…පෙ… පීඨාදීනිපි ආධාරකසාමඤ්ඤෙන එත්ථෙව ¶ පවිට්ඨානීති සම්බන්ධො. ආධාරකං නාම ඡිද්දං විද්ධම්පි අත්ථි, අවිද්ධම්පි අත්ථි, තෙසු කතමං වට්ටතීති ආහ ‘‘ආධාරසඞ්ඛෙපගමනතො හි…පෙ… වට්ටතියෙවා’’ති.

35. එකභාජනාදිකථායං එකතොභුඤ්ජනං නාම එකභාජනස්මිං එකක්ඛණෙයෙව සහභුඤ්ජනං, න නානාභාජනෙ. එකභාජනස්මිම්පි න නානාක්ඛණෙති ආහ ‘‘සචෙ පනා’’තිආදි. තස්මිං අපගතෙ තස්ස අපගතත්තා ඉතරස්ස සෙසකං භුඤ්ජිතුං වට්ටති. ඉමිනා එකක්ඛණෙ අභුඤ්ජනභාවං දස්සෙති. ඉතරස්සපීතිආදීසු ඉතරස්සපීති ඉතරීතරකථනං, සෙසභුඤ්ජකඉතරතො ඉතරස්සාති අත්ථො. තෙන පඨමං ගහෙත්වා ගතභික්ඛුමෙවාහ. තස්මිං ඛීණෙ තස්ස ඛණත්තා පඨමං ගහිතවත්ථුස්ස ඛීණත්තා පුන ගහෙතුං වට්ටති. ඉමිනා සහඅභුඤ්ජනභාවං දස්සෙති.

න එකමඤ්චෙ නිපජ්ජිතබ්බං සතිපි නානාඅත්ථරණෙ ‘‘න එකමඤ්චෙ තුවට්ටිතබ්බං, යො තුවට්ටෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (චූළව. 264) වචනතො. න එකත්ථරණෙ නිපජ්ජිතබ්බං සතිපි නානාමඤ්චෙ ‘‘න එකත්ථරණා තුවට්ටිතබ්බ’’න්ති (චූළව. 264) වචනතො, පගෙව උභින්නං එකත්තෙති අත්ථො. යදි එවං නානාමඤ්චනානාඅත්ථරණෙසු අසන්තෙසු කථං අනාපත්ති සියාති ¶ චින්තායමාහ ‘‘වවත්ථානං පනා’’තිආදි. එකත්ථරණපාවුරණෙහීති එත්ථ පන අයං එකත්ථරණපාවුරණසද්දො න චත්ථසමාසො හොති, අථ ඛො බාහිරත්ථසමාසොති ආහ ‘‘එකං අත්ථරණඤ්චෙව පාවුරණඤ්ච එතෙසන්ති එකත්ථරණපාවුරණා’’ති, තිපදතුල්යාධිකරණබාහිරත්ථසමාසොයං. කෙසමෙතමධිවචනන්ත්යාහ ‘‘එකං අන්තං අත්ථරිත්වා එකං පාරුපිත්වා නිපජ්ජන්තානමෙතං අධිවචන’’න්ති, එවං නිපජ්ජන්තානං භික්ඛූනං එතං එකත්ථරණපාවුරණපදං ¶ අධිවචනං හොතීති අධිප්පායො. කෙසං පන අන්තන්ති ආහ ‘‘සංහාරිමාන’’න්තිආදි.

36. චෙලපටිකකථායං චෙලපටිකන්ති චෙලසන්ථරං. කිං පන භගවතො සික්ඛාපදපඤ්ඤාපනෙ කාරණන්ති? ‘‘බොධිරාජකුමාරො කිර ‘සචෙ අහං පුත්තං ලච්ඡාමි, අක්කමිස්සති මෙ භගවා චෙලපටික’න්ති ඉමිනා අජ්ඣාසයෙන සන්ථරි, අභබ්බො චෙස පුත්තලාභාය, තස්මා භගවා න අක්කමි. යදි අක්කමෙය්ය, පච්ඡා පුත්තං අලභන්තො ‘නායං සබ්බඤ්ඤූ’ති දිට්ඨිං ගණ්හෙය්ය, ඉදං තාව භගවතො අනක්කමනෙ කාරණං. යස්මා පන භික්ඛූපි යෙ අජානන්තා අක්කමෙය්යුං, තෙ ගිහීනං පරිභූතා භවෙය්යුං, තස්මා භික්ඛූ පරිභවතො මොචෙතුං සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙසි, ඉදං සික්ඛාපදපඤ්ඤාපනෙ කාරණ’’න්ති අට්ඨකථායං (චූළව. අට්ඨ. 268) වුත්තං.

සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. චූළවග්ග 3.268) පන ‘‘භගවා තුණ්හී අහොසීති ‘කිස්ස නු ඛො අත්ථාය රාජකුමාරෙන අයං මහාසක්කාරො කතො’ති ආවජ්ජෙන්තො පුත්තපත්ථනාය කතභාවං අඤ්ඤාසි. සො හි රාජපුත්තො අපුත්තකො, සුතඤ්චානෙන අහොසි ‘බුද්ධානං කිර අධිකාරං කත්වා මනසා ඉච්ඡිතං ලභන්තී’ති, සො ‘සචාහං පුත්තං ලභිස්සාමි, සම්මාසම්බුද්ධො ඉමං චෙලපටිකං අක්කමිස්සති. නො චෙ ලභිස්සාමි, න අක්කමිස්සතී’ති පත්ථනං කත්වා සන්ථරාපෙසි. අථ භගවා ‘නිබ්බත්තිස්සති නු ඛො එතස්ස පුත්තො’ති ආවජ්ජෙත්වා ‘න නිබ්බත්තිස්සතී’ති අද්දස. පුබ්බෙ කිර සො එකස්මිං දීපෙ වසමානො භරියාය සමානච්ඡන්දො අනෙකසකුණපොතකෙ ඛාදි. ‘සචස්ස මාතුගාමො පුඤ්ඤවා භවෙය්ය, පුත්තං ලභෙය්ය, උභොහි පන සමානච්ඡන්දෙහි හුත්වා පාපකම්මං කතං ¶ , තෙනස්ස පුත්තො න නිබ්බත්තිස්සතීති අඤ්ඤාසි. දුස්සෙ පන අක්කන්තෙ ‘බුද්ධානං අධිකාරං කත්වා පත්ථිතං ලභන්තීති ලොකෙ අනුස්සවො, මයා ච මහාඅධිකාරො ¶ කතො, න ච පුත්තං ලභාමි, තුච්ඡං ඉදං වචන’න්ති මිච්ඡාගාහං ගණ්හෙය්ය. තිත්ථියාපි ‘නත්ථි සමණානං අකත්තබ්බං නාම, චෙලපටිකම්පි මද්දන්තා ආහිණ්ඩන්තී’ති උජ්ඣායෙය්යුං, එතරහි ච අක්කමන්තෙසු බහූ භික්ඛූ පරචිත්තවිදුනො, තෙ භබ්බත්තං ජානිත්වා අක්කමිස්සන්ති. අභබ්බතං ජානිත්වා න අක්කමිස්සන්ති. අනාගතෙ පන උපනිස්සයො මන්දො භවිස්සති, අනාගතං න ජානිස්සන්ති. තෙසු අක්කමන්තෙසු සචෙ පත්ථිතං සමිජ්ඣිස්සති, ඉච්චෙතං කුසලං. නො චෙ ඉජ්ඣිස්සති, ‘පුබ්බෙ භික්ඛුසඞ්ඝස්ස අධිකාරං කත්වා ඉච්ඡිතිච්ඡිතං ලභන්ති, ඉදානි න ලභන්ති, තෙයෙව මඤ්ඤෙ භික්ඛූ පටිපත්තිපූරකා අහෙසුං, ඉමෙ පන පටිපත්තිං පූරෙතුං න සක්කොන්තී’ති මනුස්සා විප්පටිසාරිනො භවිස්සන්තීති ඉමෙහි තීහි කාරණෙහි භගවා අක්කමිතුං අනිච්ඡන්තො තුණ්හී අහොසි. පච්ඡිමං ජනතං තථාගතො අනුකම්පතීති ඉදං පන ථෙරො වුත්තෙසු කාරණෙසු තතියකාරණං සන්ධායාහා’’ති වුත්තං.

පාළියං (චූළව. 268) ‘‘යාචියමානෙන චෙලපටිකං අක්කමිතු’’න්ති වචනතො යාචියමානෙන එව අක්කමිතබ්බං, නො අයාචියමානෙනාති සිද්ධං, තත්ථපි ‘‘මඞ්ගලත්ථායා’’ති (චූළව. 268) වචනතො මඞ්ගලත්ථාය යාචියමානෙන අක්කමිතබ්බං, න සිරිසොභග්ගාදිඅත්ථාය යාචියමානෙනාති ච, තත්ථපි ‘‘ගිහීන’’න්ති (චූළව. 268) වචනතො ගිහීනං එව චෙලසන්ථරං අක්කමිතබ්බං, න පබ්බජිතානන්ති ච. අට්ඨකථායං (චූළව. අට්ඨ. 268) ‘‘යා කාචි ඉත්ථී අපගතගබ්භා වා හොතු, ගරුගබ්භා වා’’ති අනියමවාචකෙන වා-සද්දෙන වචනතො න කෙවලං ඉමා ද්වෙයෙව ගහෙතබ්බා, අථ ඛො ‘‘පතිට්ඨිතගබ්භා වා විජාතිපුත්තා වා’’තිආදිනා යා කාචි ¶ මඞ්ගලිකායො ඉත්ථියොපි පුරිසාපි ගහෙතබ්බා. ‘‘එවරූපෙසු ඨානෙසූ’’ති වුත්තත්තා න කෙවලං යථාවුත්තට්ඨානෙසුයෙව, අථ ඛො තංසදිසෙසු යෙසු කෙසුචි මඞ්ගලට්ඨානෙසු යෙසං කෙසඤ්චි ගිහීනං මඞ්ගලත්ථාය යාචියමානානං චෙලසන්ථරං අක්කමිතුං වට්ටතීති සිජ්ඣති, වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බං. පාළියං (චූළව. 268) ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ධොතපාදකං අක්කමිතු’’න්ති සාමඤ්ඤවසෙන වචනතො, අට්ඨකථායඤ්ච (චූළව. අට්ඨ. 268) ‘‘තං අක්කමිතුං වට්ටතී’’ති අවිසෙසෙන වුත්තත්තා ධොතපාදකං අයාචියමානෙනපි භික්ඛුනා අක්කමිතබ්බන්ති සිද්ධං, ‘‘ධොතෙහි පාදෙහි අක්කමනත්ථායා’’ති පන වුත්තත්තා අධොතෙහි අක්කමිතුං න වට්ටතීති ච, වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බං.

37. පාදඝංසනීයකථායං ¶ පඨමං තාව අකප්පියපාදඝංසනිං දස්සෙතුං ‘‘කතකං න වට්ටතී’’ති ආහ. කතකං නාම කීදිසන්ති පුච්ඡාය සති වුත්තං ‘‘කතකං නාම පදුමකණ්ණිකාකාර’’න්තිආදි. කස්මා පටික්ඛිත්තන්ති වුත්තං ‘‘බාහුලිකානුයොගත්තා’’ති. තතො කප්පියපාදඝංසනියො දස්සෙතුමාහ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තිස්සො පාදඝංසනියො’’තිආදි. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

38. බීජනීකථායං පඨමං තාව අකප්පියබීජනිං දස්සෙතුං ‘‘චමරීවාලෙහි කතබීජනී න වට්ටතී’’ති ආහ. තතො කප්පියඡබීජනියො දස්සෙතුං ‘‘මකසබීජනීආදි වට්ටතී’’ති ආහ. තත්ථ කප්පියඡබීජනියො නාම මකසබීජනී, වාකමයබීජනී, උසීරමයබීජනී, මොරපිඤ්ඡමයබීජනී, විධූපනං, තාලවණ්ටඤ්චාති. තාසං විසෙසං දස්සෙතුං ‘‘විධූපනන්ති බීජනී වුච්චතී’’තිආදිමාහ ¶ . උසීරමයං මොරපිඤ්ඡමයඤ්ච සුවිඤ්ඤෙය්යත්තා න වුත්තං. ‘‘බීජනින්ති චතුරස්සබීජනිං. තාලවණ්ටන්ති තාලපත්තාදීහි කතං මණ්ඩලිකබීජනි’’න්ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. චූළවග්ග 3.269) වුත්තං.

39. ඡත්තකථායං ඡත්තං නාම තීණි ඡත්තානි සෙතච්ඡත්තං, කිලඤ්ජච්ඡත්තං, පණ්ණච්ඡත්තන්ති. තත්ථ සෙතච්ඡත්තන්ති වත්ථපලිගුණ්ඨිතං පණ්ඩරච්ඡත්තං. කිලඤ්ජච්ඡත්තන්ති විලීවච්ඡත්තං. පණ්ණච්ඡත්තන්ති තාලපණ්ණාදීහි යෙහි කෙහිචි කතං. මණ්ඩලබද්ධං සලාකබද්ධන්ති ඉදං පන තිණ්ණම්පි ඡත්තානං පඤ්ජරදස්සනත්ථං වුත්තං. තානි හි මණ්ඩලබද්ධානි චෙව හොන්ති සලාකබද්ධානි ච. යම්පි තත්ථජාතකදණ්ඩෙන කතං එකපණ්ණච්ඡත්තං හොති, තම්පි ඡත්තමෙව. ‘‘විලීවච්ඡත්තන්ති වෙණුවිලීවෙහි කතං ඡත්තං. තත්ථජාතකදණ්ඩකෙන කතන්ති තාලපණ්ණං සහ දණ්ඩකෙන ඡින්දිත්වා තමෙව ඡත්තදණ්ඩං කරොන්ති ගොපාලකාදයො විය, තං සන්ධායෙතං වුත්ත’’න්ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. පාචිත්තිය 3.634) වුත්තං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. පාචිත්තිය 2.634) පන ‘‘විලීවච්ඡත්තන්ති ¶ වෙණුපෙසිකාහි කතං. මණ්ඩලබද්ධානීති දීඝසලාකාසු තිරියං වලයාකාරෙන සලාකං ඨපෙත්වා සුත්තෙහි බද්ධානි දීඝඤ්ච තිරියඤ්ච උජුකමෙව සලාකායො ඨපෙත්වා දළ්හබද්ධානි චෙව තිරියං ඨපෙත්වා දීඝදණ්ඩකෙහෙව සඞ්කොචාරහං කත්වා සුත්තෙහෙව තිරියං බද්ධානි. තත්ථජාතකදණ්ඩකෙන කතන්ති සහ දණ්ඩකෙන ඡින්නතාලපණ්ණාදීහි කත’’න්ති වුත්තං. ඉධ පන ඡත්තධාරකපුග්ගලවසෙන වුත්තං, තස්මා අගිලානස්ස භික්ඛුනො ඡත්තං ධාරෙතුං න වට්ටති. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

40. නඛකථායං දීඝනඛධාරණපච්චයා උප්පන්නෙ වත්ථුස්මිං ‘‘න, භික්ඛවෙ, දීඝා නඛා ධාරෙතබ්බා, යො ධාරෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති ¶ (චූළව. 274) වචනතො ධාරෙන්තස්ස ආපත්ති. ‘‘නඛෙනපි නඛං ඡින්දන්ති, මුඛෙනපි නඛං ඡින්දන්ති, කුට්ටෙපි ඝංසන්ති, අඞ්ගුලියො දුක්ඛා හොන්ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, නඛච්ඡෙදන’’න්ති (චූළව. 274) වචනතො නඛච්ඡෙදනසත්ථකං ධාරෙතුං වට්ටති. හෙට්ඨා ච ‘‘නඛච්ඡෙදනං වලිතකංයෙව කරොන්ති, තස්මා තං වට්ටතී’’ති අට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 1.85) වුත්තං. ‘‘වලිතකන්ති නඛච්ඡෙදනකාලෙ දළ්හග්ගහණත්ථං වලීහි යුත්තමෙව කරොන්ති, තස්මා තං වට්ටතී’’ති විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. 1.85) වුත්තං. මංසප්පමාණෙනාති අඞ්ගුලග්ගමංසප්පමාණෙන. වීසතිමට්ඨන්ති වීසතිපි හත්ථපාදනඛෙ ලිඛිතමට්ඨෙ කරොන්ති. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

ලොමකථායං ‘‘සම්බාධෙලොමං සංහරාපෙන්ති. මනුස්සා උජ්ඣායන්ති ඛීයන්ති විපාචෙන්ති සෙය්යථාපි ගිහී කාමභොගිනො’’ති වත්ථුස්මිං උප්පන්නෙ ‘‘න, භික්ඛවෙ…පෙ… දුක්කටස්සා’’ති (චූළව. 275) වචනතො සංහරාපෙන්තස්ස ආපත්ති. අඤ්ඤතරස්ස භික්ඛුනො සම්බාධෙ වණො හොති, භෙසජ්ජං න තිට්ඨතීති ඉමිස්සා අට්ඨුප්පත්තියා ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආබාධපච්චයා සම්බාධෙ ලොමං සංහරාපෙතු’’න්ති (චූළව. 275) වචනතො ආබාධපච්චයා භෙසජ්ජපතිට්ඨාපනත්ථාය සම්බාධෙ ලොමං හරාපෙන්තස්ස අනාපත්ති. ‘‘සෙය්යථාපි පිසාචිල්ලිකා’’ති මනුස්සානං උජ්ඣායනපච්චයා ‘‘න, භික්ඛවෙ, දීඝං නාසිකාලොමං ධාරෙතබ්බං, යො ධාරෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති ¶ (චූළව. 275) වචනතො ධාරණපච්චයා ආපත්ති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සණ්ඩාස’’න්ති අනුරක්ඛණත්ථාය සණ්ඩාසො අනුඤ්ඤාතො, තස්මා නාසිකාලොමං සණ්ඩාසෙන හරාපෙතුං වට්ටති. පලිතන්ති පණ්ඩරකෙසං. ගාහෙතුං න වට්ටති ‘‘මා ¶ මෙ ජරාභාවො හොතූ’’ති මනසි කතත්තා. බීභච්ඡං හුත්වාති විරූපං හුත්වා. පලිතං වා අපලිතං වාති පණ්ඩරං වා අපණ්ඩරං වා. ගාහාපෙතුං වට්ටති අප්පසාදාවහත්තාති.

41. කායබන්ධනකථායං අකායබන්ධනෙනාති අබන්ධිතකායබන්ධනෙන. භික්ඛුනාති සෙසො. අථ වා අකායබන්ධනෙනාති අබන්ධිතකායබන්ධනො හුත්වාති ඉත්ථම්භූතත්ථෙ කරණවචනං යථා ‘‘භින්නෙන සීසෙන පග්ඝරන්තෙන ලොහිතෙන පටිවිසකෙ උජ්ඣාපෙසී’’ති. තෙනාහ ‘‘අබන්ධිත්වා නික්ඛමන්තෙන යත්ථ සරති, තත්ථ බන්ධිතබ්බ’’න්ති. කායබන්ධනං නාම ඡ කායබන්ධනානි කලාබුකං, දෙඩ්ඩුභකං, මුරජං, මද්දවීණං, පට්ටිකං, සූකරන්තකන්ති. තත්ථ කලාබුකං නාම බහුරජ්ජුකං. දෙඩ්ඩුභකං නාම උදකසප්පසීසසදිසං. මුරජං නාම මුරජවට්ටිසණ්ඨානං වෙඨෙත්වා කතං. මද්දවීණං නාම පාමඞ්ගසණ්ඨානං. ඊදිසඤ්හි එකම්පි න වට්ටති, පගෙව බහූනි. තස්මා පටික්ඛිත්තානි අකප්පියකායබන්ධනානි නාම චත්තාරි හොන්ති, පට්ටිකං, සූකරන්තකන්ති ඉමානි ද්වෙ කායබන්ධනානි භගවතා අනුඤ්ඤාතානි කප්පියකායබන්ධනානි නාම, තස්ස පකතිවීතා වා මච්ඡකණ්ටකවායිමා වා පට්ටිකා වට්ටති, සෙසා කුඤ්ජරච්ඡිකාදිභෙදා න වට්ටති. සූකරන්තකං නාම කුඤ්චිකකොසකසණ්ඨානං හොති, එකරජ්ජුකං, පන මුද්දිකකායබන්ධනඤ්ච සූකරන්තකං අනුලොමෙති. ඉමෙහි පන ද්වීහි සද්ධිං අට්ඨ කායබන්ධනානි හොන්ති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, මුරජං මද්දවීණ’’න්ති ඉදං දසාසුයෙව අනුඤ්ඤාතන්ති පාමඞ්ගදසා චෙත්ථ චතුන්නං උපරි න වට්ටති. සොභකං නාම වෙඨෙත්වා මුඛවට්ටිසිබ්බනං. ගුණකං නාම මුදිඞ්ගසණ්ඨානෙන සිබ්බනං. එවං සිබ්බිතා හි අන්තො ථිරා හොන්තීති වුච්චති. පවනන්තොති පාසන්තො වුච්චති. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. චූළවග්ග 277-278) පන ‘‘මුද්දිකකායබන්ධනං නාම චතුරස්සං අකත්වා සජ්ජිතං ¶ . පාමඞ්ගදසා චතුරස්සා. මුදිඞ්ගසණ්ඨානෙනාති සඞ්ඝාටියා මුදිඞ්ගසිබ්බනාකාරෙන වරකසීසාකාරෙන. පවනන්තොති පාසන්තො, ‘දසාමූල’න්ති ච ලිඛිතං. අකායබන්ධනෙන සඤ්චිච්ච වා අසඤ්චිච්ච වා ගාමප්පවෙසනෙ ආපත්ති. සරිතට්ඨානතො බන්ධිත්වා පවිසිතබ්බං, නිවත්තිතබ්බං වාති ලිඛිත’’න්ති වුත්තං.

42. නිවාසනපාරුපනකථායං ¶ හත්ථිසොණ්ඩාදිවසෙන ගිහිනිවත්ථං න නිවාසෙතබ්බන්ති එත්ථ හත්ථිසොණ්ඩකං (චූළව. අට්ඨ. 280; කඞ්ඛා. අට්ඨ. පරිමණ්ඩලසික්ඛාපදවණ්ණනා) නාම නාභිමූලතො හත්ථිසොණ්ඩසණ්ඨානං ඔලම්බකං කත්වා නිවත්ථං චොළිකඉත්ථීනං නිවාසනං විය. මච්ඡවාළකං නාම එකතො දසන්තං එකතො පාසන්තං ඔලම්බිත්වා නිවත්ථං. චතුකණ්ණකං නාම උපරිතො ද්වෙ, හෙට්ඨතො ද්වෙති එවං චත්තාරො කණ්ණෙ දස්සෙත්වා නිවත්ථං. තාලවණ්ටකං නාම තාලවණ්ටාකාරෙන සාටකං ඔලම්බිත්වා නිවාසනං. සතවලිකං නාම දීඝසාටකං අනෙකක්ඛත්තුං ඔභුජිත්වා ඔවට්ටිකං කරොන්තෙන නිවත්ථං, වාමදක්ඛිණපස්සෙසු වා නිරන්තරං වලියො දස්සෙත්වා නිවත්ථං. සචෙ පන ජාණුතො පට්ඨාය එකං වා ද්වෙ වා වලියො පඤ්ඤායන්ති, වට්ටති. සංවෙල්ලියං නිවාසෙන්තීති මල්ලකම්මකාරාදයො විය කච්ඡං බන්ධිත්වා නිවාසෙන්ති, එවං නිවාසෙතුං ගිලානස්සපි මග්ගප්පටිපන්නස්සපි න වට්ටති. සෙතපටපාරුතාදිවසෙන න ගිහිපාරුතං පාරුපිතබ්බන්ති එත්ථ යං කිඤ්චි සෙතපටපාරුතං පරිබ්බාජකපාරුතං එකසාටකපාරුතං සොණ්ඩපාරුතං අන්තෙපුරිකපාරුතං මහාජෙට්ඨකපාරුතං කුටිපවෙසකපාරුතං බ්රාහ්මණපාරුතං පාළිකාරකපාරුතන්ති එවමාදි පරිමණ්ඩලලක්ඛණතො අඤ්ඤථා පාරුතං සබ්බමෙතං ගිහිපාරුතං නාම, තස්මා යථා සෙතපටා අඩ්ඪපාලකනිගණ්ඨා ¶ පාරුපන්ති, යථා ච එකච්චෙ පරිබ්බාජකා උරං විවරිත්වා ද්වීසු අංසකූටෙසු පාවුරණං ඨපෙන්ති, යථා ච එකසාටකා මනුස්සා නිවත්ථසාටකස්ස එකෙන අන්තෙන පිට්ඨිං පාරුපිත්වා උභො කණ්ණෙ උභොසු අංසකූටෙසු ඨපෙන්ති, යථා ච සුරාසොණ්ඩාදයො සාටකෙන ගීවං පරික්ඛිපිත්වා උභො අන්තෙ උරෙ වා ඔලම්බෙන්ති, පිට්ඨියං වා ඛිපෙන්ති, යථා ච අන්තෙපුරිකායො අක්ඛිතාරකමත්තං දස්සෙත්වා ඔගුණ්ඨිකං පාරුපන්ති, යථා ච මහාජෙට්ඨා දීඝසාටකං නිවාසෙත්වා තස්සෙව එකෙන අන්තෙන සකලසරීරං පාරුපන්ති, යථා ච කස්සකා ඛෙත්තකුටිං පවිසන්තා සාටකං පලිවෙඨෙත්වා උපකච්ඡකෙ පක්ඛිපිත්වා තස්සෙව එකෙන අන්තෙන සරීරං පාරුපන්ති, යථා ච බ්රාහ්මණා උභින්නං උපකච්ඡකානං අන්තරෙ සාටකං පවෙසෙත්වා අංසකූටෙසු පාරුපන්ති, යථා ච පාළිකාරකො භික්ඛු එකංසපාරුපනෙන පාරුතං වාමබාහුං විවරිත්වා චීවරං අංසකූටෙ ආරොපෙති. එවං අපාරුපිත්වා සබ්බෙපි එතෙ අඤ්ඤෙ ච එවරූපෙ පාරුපනදොසෙ වජ්ජෙත්වා නිබ්බිකාරං පරිමණ්ඩලං පාරුපිතබ්බං. තථා අපාරුපිත්වා ආරාමෙ වා අන්තරඝරෙ වා අනාදරෙන යං කිඤ්චි විකාරං කරොන්තස්ස දුක්කටං.

43. කාජකථායං ¶ මුණ්ඩවෙඨීති යථා රඤ්ඤො කුහිඤ්චි ගච්ඡන්තො පරික්ඛාරභණ්ඩග්ගහණමනුස්සාති අධිප්පායො. උභතොකාජන්ති එකස්මිංයෙව කාජෙ පුරතො ච පච්ඡතො ච උභොසු භාගෙසු ලග්ගෙත්වා වහිතබ්බභාරං. එකතොකාජන්ති එකතො පච්ඡතොයෙව ලග්ගෙත්වා වහිතබ්බභාරං. අන්තරාකාජන්ති මජ්ඣෙ ලග්ගෙත්වා ද්වීහි වහිතබ්බභාරං. සීසභාරාදයො සීසාදීහි වහිතබ්බභාරාදයො එව. ඔලම්බකන්ති හත්ථෙන ඔලම්බිත්වා වහිතබ්බභාරං. එතෙසු උභතොකාජමෙව න වට්ටති, සෙසා වට්ටන්ති.

44. දන්තකට්ඨකථායං ¶ දන්තකට්ඨස්ස අඛාදනෙ පඤ්ච දොසෙ, ඛාදනෙ පඤ්චානිසංසෙ ච දස්සෙත්වා භගවතා භික්ඛූනං දන්තකට්ඨං අනුඤ්ඤාතං. තත්ථ පඤ්ච දොසා නාම අචක්ඛුස්සං, මුඛං දුග්ගන්ධං, රසහරණියො න විසුජ්ඣන්ති, පිත්තං සෙම්හං භත්තං පරියොනන්ධති, භත්තමස්ස නච්ඡාදෙතීති. තත්ථ අචක්ඛුස්සන්ති චක්ඛූනං හිතං න හොති, පරිහානිං ජනෙති. නච්ඡාදෙතීති න රුච්චති. පඤ්චානිසංසා වුත්තපටිපක්ඛතො වෙදිතබ්බා. තතො දීඝදන්තකට්ඨඛාදනෙ ච අතිමදාහකදන්තකට්ඨඛාදනෙ ච දුක්කටං පඤ්ඤපෙත්වා අට්ඨඞ්ගුලපරමං චතුරඞ්ගුලපච්ඡිමං දන්තකට්ඨං අනුඤ්ඤාතං. තත්ථ අට්ඨඞ්ගුලං පරමං එතස්ස දන්තකට්ඨස්සාති අට්ඨඞ්ගුලපරමං. චතුරඞ්ගුලං පච්ඡිමං පමාණං එතස්ස දන්තකට්ඨස්සාති චතුරඞ්ගුලපච්ඡිමං. අතිමදාහකන්ති අතිඛුද්දකං. අට්ඨඞ්ගුලං මහාදන්තකට්ඨං නාම, චතුරඞ්ගුලං ඛුද්දකදන්තකට්ඨං නාම, පඤ්චඡසත්තඞ්ගුලං මජ්ඣිමදන්තකට්ඨං නාම. තෙන වුත්තං ‘‘දුවිධෙන උදකෙන තිවිධෙන දන්තකට්ඨෙනා’’ති. ‘‘අට්ඨඞ්ගුලපරමන්ති මනුස්සානං පමාණඞ්ගුලෙන අට්ඨඞ්ගුලපරම’’න්ති අට්ඨකථාය (චූළව. අට්ඨ. 282) මාහ.

එත්ථ ච පමාණඞ්ගුලෙනාති ඉදං පකතිඅඞ්ගුලෙනාති ගහෙත්වා මනුස්සානං පකතිඅඞ්ගුලෙන අට්ඨඞ්ගුලතො අධිකප්පමාණං දන්තකට්ඨං න වට්ටතීති වදන්ති. තත්තකමෙව ච කත්වා ඛාදන්ති. අට්ඨකථායං පන ‘‘මනුස්සානං පමාණඞ්ගුලෙන’’ ඉච්චෙව වුත්තං, න ‘‘පකතිඅඞ්ගුලෙනා’’ති. තස්මා යං වඩ්ඪකිහත්ථතො අඞ්ගුලං පමාණං කත්වා මනුස්සා ගෙහාදීනි මිනන්ති, තෙන මනුස්සානං පමාණඞ්ගුලභූතෙන වඩ්ඪකිඅඞ්ගුලෙන අට්ඨඞ්ගුලපරමන්ති අත්ථො ගහෙතබ්බො. වුත්තඤ්හි සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. චූළවග්ග 3.280-282) ‘‘පමාණඞ්ගුලෙනාති ¶ වඩ්ඪකිඅඞ්ගුලං සන්ධාය වුත්ත’’න්ති. විමතිවිනොදනියඤ්ච (වි. වි. ටී. චූළවග්ග 2.282) ‘‘පමාණඞ්ගුලෙනාති වඩ්ඪකිඅඞ්ගුලෙන, කෙචි පන ‘පකතිඅඞ්ගුලෙනා’ති වදන්ති, තං චතුරඞ්ගුලපච්ඡිමවචනෙන සමෙති. න හි පකතිඅඞ්ගුලෙන ¶ චතුරඞ්ගුලප්පමාණං දන්තකට්ඨං කණ්ඨෙ අවිලග්ගං ඛාදිතුං සක්කා’’ති.

45. රුක්ඛාරොහනකථායං පුරිසො පමාණො යස්ස රුක්ඛස්සාති පොරිසො, උද්ධං උක්ඛිපිතහත්ථෙන සද්ධිං මනුස්සකායප්පමාණො පඤ්චහත්ථමත්තඋච්චො රුක්ඛපදෙසො, තං පොරිසං රුක්ඛං, අවයවෙ සමුදායවොහාරො යථා ‘‘සමුද්දො දිට්ඨො’’ති, ආභුසො පදන්ති ගච්ඡන්ති පවත්තන්තීති ආපදා, පරිස්සයා. යාව අත්ථො අත්ථි එතස්මිං රුක්ඛෙති යාවදත්ථො, රුක්ඛො, අත්ථ-සද්දො පයොජනවාචකො. යාව තස්මිං රුක්ඛෙ භික්ඛුස්ස අත්ථො පයොජනං අත්ථි, තාව අභිරුහිතබ්බොති අධිප්පායො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

46. ඡන්දාරොපනකථායං ඡන්දසොති සක්කටභාසාය. න ආරොපෙතබ්බන්ති වාචනාමග්ගං න ආරොපෙතබ්බං. සකාය නිරුත්තියාති මාගධභාසාය. තත්ථ සන්තෙහි කතාති සක්කටා, අට්ඨකවාමකාදීහි සමිතපාපෙහි ඉසීහි කතාති අත්ථො. අථ වා සක්කරිතබ්බා පූජිතබ්බාති සක්කටා මනුස්සානං හිතසුඛාවහනතො, තදත්ථිකෙහි මනුස්සෙහි පූජිතබ්බාති අත්ථො. භාසීයතෙති භාසා, සක්කටා ච සා භාසා චාති සක්කටභාසා. වෙදත්තයගතා නිරුත්ති, සස්ස එසාති සකා, භගවතො වචනන්ත්යත්ථො. මගධෙ ජාතා මාගධිකා, ආදිකප්පකාලෙ මගධරට්ඨෙ ජාතාති අත්ථො. උච්චතෙති උත්ති, නීහරිත්වා උත්ති නිරුත්ති, පිටකත්තයතො නීහරිත්වා කථීයතෙත්යත්ථො. වුත්තඤ්හෙතං පොරාණෙහි –

47. ලොකායතකථායං ලොකියන්ති පතිට්ඨහන්ති පුඤ්ඤාපුඤ්ඤානි තබ්බිපාකො චාති ලොකො, සත්තලොකො. ආභුසො යතන්ති වීරියං කරොන්ති එත්ථාති ආයතං, ලොකස්ස ආයතං ලොකායතං, සත්තානං භුසො වීරියකරණට්ඨානන්ත්යත්ථො. කිං තං? තිත්ථියසත්ථං. සබ්බං උච්ඡිට්ඨං, කස්මා? සකුණාදීහි පරිභුත්තපුබ්බත්තා. සබ්බං අනුච්ඡිට්ඨං ඉමස්ස අවසෙසභොජනස්ස කෙනචි අපරිභුත්තපුබ්බත්තා. සෙතො කාකො අට්ඨිස්ස සෙතත්තා, කාළො බකො පාදස්ස කාළත්තාති. නත්ථි අත්ථො එත්ථාති නිරත්ථකං, නිරත්ථකමෙව කාරණං නිරත්ථකකාරණං. තෙන පටිසංයුත්තං නිරත්ථකකාරණපටිසංයුත්තං. තරන්ති එත්ථාති තිත්ථං, පට්ටනං. තිත්ථං වියාති තිත්ථං, ලද්ධි, තං එතෙසං අත්ථීති තිත්ථියා, විපරීතදස්සනා. සාසන්ති අත්තනො සාවකෙ එත්ථාති සත්ථං, තිත්ථියානං සත්ථං තිත්ථියසත්ථං. න තිරච්ඡානවිජ්ජා පරියාපුණිතබ්බාති එත්ථ තිරච්ඡානවිජ්ජා නාම යා කාචි බාහිරකා අනත්ථසඤ්හිතා. න පරියාපුණිතබ්බාති අත්තනා න පරියාපුණිතබ්බා. න වාචෙතබ්බාති පරෙසං න වාචෙතබ්බා. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

48. ඛිපිතකථායං ඛිපීයිත්ථාති ඛිපිතො. ඛිපි අබ්යත්තසද්දෙති ධාතු. භාවෙනභාවලක්ඛණත්තා තස්මිං ඛිපිතෙති ¶ විභත්යන්තං. ‘‘යස්මිං කිස්මිඤ්චි පුග්ගලෙ’’ති ලක්ඛණවන්තකත්තා අජ්ඣාහරිතබ්බො. ජීවාති ජීව පාණධාරණෙති ධාතු, විභත්තිලොපො. යස්මිං කිස්මිඤ්චි පුග්ගලෙ ඛිපිතෙ භික්ඛුනා ‘‘ජීවා’’ති වචනං න වත්තබ්බං, භික්ඛුස්මිං ඛිපිතෙ ගිහිනා ‘‘ජීවථ භන්තෙ’’ති වුච්චමානෙ සති ‘‘චිරං ජීවා’’ති භික්ඛුනා වත්තුං වට්ටතීති යොජනා. ‘‘වුච්චමානෙ’’ති එත්ථ පන ලක්ඛණස්ස කම්මවාචකත්තා තෙන සමානාධිකරණං කම්මභූතං ‘‘භික්ඛුස්මි’’න්ති ලක්ඛණවන්තකම්මං අජ්ඣාහරිතබ්බං යථා කිං ‘‘ගොසු දුය්හමානාසු පුරිසො ආගතො’’ති ¶ . අපරෙ පන ආචරියා ඊදිසෙසු ඨානෙසු ‘‘සන්තෙසූ’’ති පදං අජ්ඣාහරිත්වා ඉදමෙව ලක්ඛණපදං, ‘‘ගොසු දුය්හමානාසූ’’ති පදද්වයං පන ‘‘සන්තෙසූ’’ති එත්ථ පකතිවිකතිවසෙන කත්තා එවාති වදන්ති, වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බං.

49. ලසුණකථායං ‘‘ලසුණං නාම මාගධක’’න්ති (පාචි. 795) පාළියං ආගතං. අට්ඨකථායං (පාචි. අට්ඨ. 795) පන ‘‘මාගධකන්ති මගධෙසු ජාතං. මගධරට්ඨෙ ජාතලසුණමෙව හි ඉධ ලසුණන්ති අධිප්පෙතං, තම්පි භණ්ඩිකලසුණමෙව, න එකද්විතිමිඤ්ජකං. කුරුන්දියං පන ‘ජාතිදෙසං අවත්වා ‘මාගධකං නාම භණ්ඩිකලසුණ’න්ති වුත්ත’’න්ති වුත්තං. සචෙ ද්වෙ තයො භණ්ඩිකෙ එකතොයෙව සඞ්ඛරිත්වා අජ්ඣොහරති, එකං පාචිත්තියං. භින්දිත්වා එකෙකං මිඤ්ජං ඛාදන්තියා පන පයොගගණනාය පාචිත්තියානි, ඉදං භික්ඛුනීනං වසෙන පාචිත්තියං, භික්ඛුස්ස පන දුක්කටං.

පලණ්ඩුකාදීනං වණ්ණෙන වා මිඤ්ජාය වා නානත්තං වෙදිතබ්බං. වණ්ණෙන තාව පලණ්ඩුකො නාම පණ්ඩුවණ්ණො හොති. භඤ්ජනකො ලොහිතවණ්ණො, හරිතකො හරිතවණ්ණො, මිඤ්ජාය ¶ පන පලණ්ඩුකස්ස එකා මිඤ්ජා හොති, භඤ්ජනකස්ස ද්වෙ, හරිතකස්ස තිස්සො, චාපලසුණො අමිඤ්ජකො. අඞ්කුරමත්තමෙව හි තස්ස හොති. මහාපච්චරියාදීසු පන ‘‘පලණ්ඩුකස්ස තීණි මිඤ්ජානි, භඤ්ජනකස්ස ද්වෙ, හරිතකස්ස එක’’න්ති වුත්තං. එතෙ පලණ්ඩුකාදයො සභාවෙනෙව වට්ටන්ති, සූපසම්පාකාදීසු පන මාගධකම්පි වට්ටති. තඤ්හි පච්චමානෙසු මුග්ගසූපාදීසු වා මච්ඡමංසවිකතියා වා තෙලාදීසු වා බදරසාළවාදීසු වා අම්බිලපාකාදීසු වා උත්තරිභඞ්ගෙ වා යත්ථ කත්ථචි අන්තමසො යාගුපත්තෙපි පක්ඛිපිතුං වට්ටතීති වුත්තං. ‘‘සභාවෙනෙවාති සූපසම්පාකාදිං විනාව. බදරසාළවං නාම බදරඵලානි සුක්ඛාපෙත්වා චුණ්ණෙත්වා කත්තබ්බා ඛාදනීයවිකතී’’ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. පාචිත්තිය 3.793-797) වුත්තං.

50. නඅක්කමිතබ්බාදිකථායං ‘‘පරිභණ්ඩකතභූමි නාම සණ්හමත්තිකාහි කතා කාළවණ්ණාදිභූමි ¶ . සෙනාසනං මඤ්චපීඨාදිකායෙව. තථෙව වළඤ්ජෙතුං වට්ටතීති අඤ්ඤෙහි ආවාසිකෙහි භික්ඛූහි පරිභුත්තනීහාරෙන පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. ‘නෙවාසිකා පකතියා අනත්ථතාය භූමියා ඨපෙන්ති චෙ, තෙසම්පි අනාපත්තියෙවා’ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. ‘ද්වාරම්පී’තිආදිනා වුත්තද්වාරවාතපානාදයො අපරිකම්මකතාපි න අපස්සයිතබ්බා. ලොමෙසූති ලොමෙසු ඵුසන්තෙසූ’’ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. චූළවග්ග 3.324) වුත්තං. විමතිවිනොදනියම්පි (වි. වි. ටී. චූළවග්ග 2.324) ‘‘පරිභණ්ඩකතභූමි වාති කාළවණ්ණාදිකතසණ්හභූමි වා. සෙනාසනං වාති මඤ්චපීඨාදි වා. තථෙව වළඤ්ජෙතුං වට්ටතීති ඉමිනා නෙවාසිකෙහි ධොතපාදාදීහි වළඤ්ජනට්ඨානෙ සඤ්චිච්ච අධොතපාදාදීහි වළඤ්ජන්තස්සෙව ආපත්ති පඤ්ඤත්තාති දස්සෙති ¶ , ‘ද්වාරම්පී’තිආදිනා සාමඤ්ඤතො වුත්තත්තා ද්වාරවාතපානාදයො අපරිකම්මකතාපි න අපස්සයිතබ්බා. අජානිත්වා අපස්සයන්තස්සපි ඉධ ලොමගණනාය ආපත්තී’’ති වුත්තං. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. චූළවග්ග 323-324) ‘‘නෙවාසිකා පකතියා අනත්ථතාය භූමියා ඨපෙන්ති චෙ, තෙසම්පි අනාපත්තියෙවාති ලිඛිතං, ද්වාරවාතපානාදයො අපරිකම්මකතාපි න අපස්සයිතබ්බාති ලිඛිත’’න්ති වුත්තං.

51. අවන්දියවන්දියකථායං ඉධ පකරණාචරියෙන සෙනාසනක්ඛන්ධකපාළිවසෙන දස අවන්දියා, තයො වන්දියා ච වුත්තා, අට්ඨකථාටීකාසු ච න කිඤ්චි වුත්තා, තස්මා ඉධ ආගතනයෙනෙව අත්ථො දට්ඨබ්බො. පරිවාරපාළියං (පරි. 467 ආදයො) පන උපාලිපඤ්චකෙ පඤ්චපඤ්චකවසෙන පඤ්චවීසති අවන්දියා, පඤ්ච වන්දියා ච වුත්තා. කථං? ‘‘කති නු ඛො, භන්තෙ, අවන්දියාති? පඤ්චිමෙ, උපාලි, අවන්දියා. කතමෙ පඤ්ච? අන්තරඝරං පවිට්ඨො අවන්දියො, රච්ඡගතො අවන්දියො, ඔතමසිකො අවන්දියො, අසමන්නාහරන්තො අවන්දියො, සුත්තො අවන්දියො. ඉමෙ ඛො, උපාලි, පඤ්ච අවන්දියා. අපරෙපි, උපාලි, පඤ්ච අවන්දියා. කතමෙ පඤ්ච? යාගුපානෙ අවන්දියො, භත්තග්ගෙ අවන්දියො, එකාවත්තො අවන්දියො, අඤ්ඤවිහිතො අවන්දියො, නග්ගො අවන්දියො. ඉමෙ ඛො, උපාලි, පඤ්ච අවන්දියා. අපරෙපි, උපාලි, පඤ්ච අවන්දියා. කතමෙ පඤ්ච? ඛාදන්තො අවන්දියො, භුඤ්ජන්තො අවන්දියො, උච්චාරං කරොන්තො අවන්දියො, පස්සාවං කරොන්තො අවන්දියො, උක්ඛිත්තකො අවන්දියො. ඉමෙ ඛො, උපාලි, පඤ්ච අවන්දියා. අපරෙපි, උපාලි, පඤ්ච අවන්දියා. කතමෙ පඤ්ච? පුරෙඋපසම්පන්නෙන ¶ පච්ඡාඋපසම්පන්නො අවන්දියො, අනුපසම්පන්නො අවන්දියො ¶ , නානාසංවාසකො වුඩ්ඪතරො අධම්මවාදී අවන්දියො, මාතුගාමො අවන්දියො, පණ්ඩකො අවන්දියො. ඉමෙ ඛො, උපාලි, පඤ්ච අවන්දියා. අපරෙපි, උපාලි, පඤ්ච අවන්දියා. කතමෙ පඤ්ච? පාරිවාසිකො අවන්දියො, මූලායපටිකස්සනාරහො අවන්දියො, මානත්තාරහො අවන්දියො, මානත්තචාරිකො අවන්දියො, අබ්භානාරහො අවන්දියො. ඉමෙ ඛො, උපාලි, පඤ්ච අවන්දියා’’ති.

‘‘කති නු ඛො, භන්තෙ, වන්දියාති? පඤ්චිමෙ, උපාලි, වන්දියා. කතමෙ පඤ්ච? පච්ඡාඋපසම්පන්නෙන පුරෙඋපසම්පන්නො වන්දියො, නානාසංවාසකො වුඩ්ඪතරො ධම්මවාදී වන්දියො, ආචරියො වන්දියො, උපජ්ඣායො වන්දියො, සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය තථාගතො අරහං සම්මාසම්බුද්ධො වන්දියො. ඉමෙ ඛො, උපාලි, පඤ්ච වන්දියා’’ති.

අට්ඨකථායඤ්ච (පරි. අට්ඨ. 467) ‘‘ඔතමසිතොති අන්ධකාරගතො. තඤ්හි වන්දන්තස්ස මඤ්චපාදාදීසුපි නලාටං පටිහඤ්ඤෙය්ය. අසමන්නාහරන්තොති කිච්චප්පසුතත්තා වන්දනං අසමන්නාහරන්තො. සුත්තොති නිද්දං ඔක්කන්තො. එකාවත්තොති එකතො ආවත්තො සපත්තපක්ඛෙ ඨිතො වෙරී විසභාගපුග්ගලො වුච්චති, අයං අවන්දියො. අයඤ්හි වන්දියමානො පාදෙනපි පහරෙය්ය. අඤ්ඤවිහිතොති අඤ්ඤං චින්තයමානො. ඛාදන්තොති පිට්ඨඛජ්ජකාදීනි ඛාදන්තො. උච්චාරඤ්ච පස්සාවඤ්ච කරොන්තො අනොකාසගතත්තා අවන්දියො. උක්ඛිත්තකොති තිවිධෙනපි උක්ඛෙපනීයකම්මෙන උක්ඛිත්තකො අවන්දියො, තජ්ජනීයාදිකම්මකතා පන චත්තාරො වන්දිතබ්බා, උපොසථපවාරණාපි තෙහි සද්ධිං ලබ්භන්ති. ආදිතො පට්ඨාය ච වුත්තෙසු අවන්දියෙසු නග්ගඤ්ච උක්ඛිත්තකඤ්ච වන්දන්තස්සෙව හොති ආපත්ති ¶ , ඉතරෙසං පන අසාරුප්පට්ඨෙන ච අන්තරා වුත්තකාරණෙන ච වන්දනා පටික්ඛිත්තා. ඉතො පරං පච්ඡාඋපසම්පන්නාදයො දසපි ආපත්තිවත්ථුභාවෙනෙව අවන්දියා. තෙ වන්දන්තස්ස හි නියමෙනෙව ආපත්ති. ඉති ඉමෙසු පඤ්චසු පඤ්චකෙසු තෙරස ජනෙ වන්දන්තස්ස අනාපත්ති, ද්වාදසන්නං වන්දනාය ආපත්ති. ආචරියො වන්දියොති පබ්බජ්ජාචරියො උපසම්පදාචරියො නිස්සයාචරියො උද්දෙසාචරියො ඔවාදාචරියොති අයං පඤ්චවිධොපි ආචරියො වන්දියො’’ති ආගතො.

‘‘අන්තරා ¶ වුත්තකාරණෙනාති තඤ්හි වන්දන්තස්ස මඤ්චපාදාදීසු නලාටං පටිහඤ්ඤෙය්යාතිආදිනා වුත්තකාරණෙනා’’ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. පරිවාර 3.467) වුත්තං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටි. පරිවාර 2.467) පන ‘‘මඤ්චපාදාදීසුපි නලාටං පටිහඤ්ඤෙය්යාති අන්ධකාරෙ චම්මඛණ්ඩං පඤ්ඤපෙත්වා වන්දිතුං ඔනමන්තස්ස නලාටං වා අක්ඛි වා මඤ්චාදීසු පටිහඤ්ඤති. එතෙන වන්දතොපි ආපත්තිඅභාවං වත්වා වන්දනාය සබ්බථා පටික්ඛෙපාභාවඤ්ච දීපෙති. එවං සබ්බත්ථ සුත්තන්තරෙහි අප්පටික්ඛිත්තෙසු. නග්ගාදීසු පන වන්දිතුං න වට්ටතීති. එකතො ආවත්තොති එකස්මිං දොසාගතිපක්ඛෙ පරිවත්තො, පවිට්ඨොති අත්ථො. තෙනාහ ‘සපත්තපක්ඛෙ ඨිතො’ති. වන්දියමානොති ඔනමිත්වා වන්දියමානො. වන්දිතබ්බෙසු උද්දෙසාචරියො නිස්සයාචරියො ච යස්මා නවකාපි හොන්ති, තස්මා ‘තෙ වුඩ්ඪා එව වන්දියා’ති වන්දිතබ්බා’’ති ආගතං. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. පරිවාර 467) ‘‘එකාවත්තොතිපි පඨන්ති, තස්ස කුද්ධො කොධාභිභූතොති කිර අත්ථො. එකවත්ථොතිපි කෙචි, උත්තරාසඞ්ගං අපනෙත්වා ඨිතොති කිර අත්ථො. තං සබ්බං අට්ඨකථායං උද්ධටපාළියා විරුජ්ඣති. එකාවත්තොති හි උද්ධටං, තස්මා න ගහෙතබ්බං. අන්තරා වුත්තකාරණෙනාති කිච්චප්පසුතත්තා අසමන්නාහරන්තො ¶ ‘නලාටං පටිහඤ්ඤෙය්යා’තිආදිවුත්තකාරණෙනා’’ති ආගතං.

දුතියගාථාසඞ්ගණිකට්ඨකථායං (පරි. අට්ඨ. 477) ‘‘දස පුග්ගලා නාභිවාදෙතබ්බාති සෙනාසනක්ඛන්ධකෙ වුත්තා දස ජනා. අඤ්ජලිසාමීචෙන චාති සාමීචිකම්මෙන සද්ධිං අඤ්ජලි ච තෙසං න කාතබ්බො. නෙව පානීයපුච්ඡනතාලවණ්ටග්ගහණාදි ඛන්ධකවත්තං තෙසං දස්සෙතබ්බං, න අඤ්ජලි පග්ගණ්හිතබ්බොති අත්ථො. දසන්නං දුක්කටන්ති තෙසංයෙව දසන්නං එවං කරොන්තස්ස දුක්කටං හොතී’’ති ආගතං, තස්මා අඤ්ජලිකම්මමත්තම්පි නෙසං න කත්තබ්බන්ති.

‘‘නවකතරෙන, භන්තෙ, භික්ඛුනා වුඩ්ඪතරස්ස භික්ඛුනො පාදෙ වන්දන්තෙන කති ධම්මෙ අජ්ඣත්තං උපට්ඨාපෙත්වා පාදා වන්දිතබ්බාති? නවකතරෙනුපාලි, භික්ඛුනා වුඩ්ඪතරස්ස භික්ඛුනො පාදෙ වන්දන්තෙන පඤ්ච ධම්මෙ අජ්ඣත්තං උපට්ඨාපෙත්වා පාදා වන්දිතබ්බා. කතමෙ පඤ්ච? නවකතරෙනුපාලි, භික්ඛුනා වුඩ්ඪතරස්ස භික්ඛුනො පාදෙ වන්දන්තෙන එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා උභොහි පාණිතලෙහි පාදානි පරිසම්බාහන්තෙන පෙමඤ්ච ගාරවඤ්ච උපට්ඨාපෙත්වා පාදා වන්දිතබ්බා. නවකතරෙනුපාලි, භික්ඛුනා වුඩ්ඪතරස්ස භික්ඛුනො පාදෙ වන්දන්තෙන ¶ ඉමෙ පඤ්ච ධම්මෙ අජ්ඣත්තං උපට්ඨාපෙත්වා පාදා වන්දිතබ්බා’’ති (පරි. 469) ඉමස්මිං ඨානෙ සම්මාසම්බුද්ධෙන ආයස්මතො උපාලිස්ස වන්දනානයොව ආචික්ඛිතො.

පඤ්චපතිට්ඨිතෙන වන්දිත්වාති එත්ථ පඤ්චසරූපඤ්ච කථිතං. කථං? වුඩ්ඪතරස්ස පාදෙ වන්දන්තෙන උභො අංසෙ විවරිත්වා වන්දිතබ්බා, න ච උභො අංසෙ පාරුපිත්වා වන්දිතබ්බා, අථ ඛො එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා වන්දිතබ්බාති. එතෙන සඞ්ඝාටි පන එකංසං කතාපි අකතාපි නත්ථි දොසොති පකාසිතො ¶ හොති. ‘‘දසනඛසමොධානසමුජ්ජලං කරපුටසඞ්ඛාතං අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වාව වන්දිතබ්බා, න හත්ථතලපකාසනමත්තෙන වා න හත්ථමුට්ඨිපකාසනාදිනා වා වන්දිතබ්බා’’ති ච ‘‘න එකෙන හත්ථෙන චීවරකණ්ණඡුපනාදිමත්තෙන වන්දිතබ්බා, අථ ඛො උභොහි පාණිතලෙහි පාදානි පරිසම්බාහන්තෙන වන්දිතබ්බා’’ති ච ‘‘එවං වන්දන්තෙහි න දුට්ඨචිත්තඤ්ච අනාදරඤ්ච උපට්ඨාපෙත්වා වන්දිතබ්බා, අථ ඛො පෙමඤ්ච ගාරවඤ්ච උපට්ඨාපෙත්වා පාදා වන්දිතබ්බා’’ති ච එවං වන්දනානයො ආචික්ඛිතො හොති.

කථං පඤ්චපතිට්ඨිතසරූපං කථිතං? ඉධ එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වාති එකං, අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වාති එකං, උභොහි පාණිතලෙහි පාදානි පරිසම්බාහන්තෙනාති එකං, පෙමඤ්ච උපට්ඨාපෙත්වාති එකං, ගාරවඤ්ච උපට්ඨාපෙත්වාති එකං, එවං පඤ්චපතිට්ඨිතසරූපං කථිතං හොති. තෙනාහ ‘‘පඤ්ච ධම්මෙ අජ්ඣත්තං උපට්ඨාපෙත්වා පාදා වන්දිතබ්බා’’ති. එවං සකලලොකස්ස හිතසුඛකාරකෙන ධම්මස්සාමිනා කායපණාමමනොපණාමවසෙන මහතො හිතසුඛස්ස පවත්තනත්ථං ආයස්මතො උපාලිත්ථෙරස්ස ආචික්ඛිතෙන වන්දනානයෙන වන්දිතුං වට්ටති.

ඉදානි පන ආචරියා අභිනවආගතානං දහරානඤ්ච සාමණෙරානඤ්ච වන්දනානයං සික්ඛන්තා න ඉමං ආහච්චභාසිතං පාළිං ගහෙත්වා සික්ඛන්ති, අථ ඛො පවෙණීආගතනයංයෙව ගහෙත්වා සික්ඛන්ති. කථං? යදි ඨත්වා වන්දථ, ද්වෙ පාදතලානි සමං භූමියං පතිට්ඨාපෙත්වා ද්වෙ හත්ථතලානි සමං ඵුසාපෙත්වා නලාටෙ පතිට්ඨාපෙත්වා වන්දිතබ්බාභිමුඛං ඔනමිත්වා වන්දථාති, අයං නයො ‘‘එවං මහාසත්තො සුවණ්ණකදලි විය බාරාණසිනගරාභිමුඛං ඔනමිත්වා මාතාපිතරො වන්දිත්වා’’ති ඉමං ජාතකට්ඨකථාවචනඤ්ච ‘‘දසනඛසමොධානසමුජ්ජලං අඤ්ජලිං පග්ගය්හ සිරස්මිං පතිට්ඨාපෙත්වා’’තිආදිඅට්ඨකථාවචනඤ්ච ¶ අනුලොමෙති. ඉධ පන ද්වෙ පාදතලානි, ද්වෙ හත්ථතලානි, නලාටඤ්චාති පඤ්චසු පතිට්ඨිතානීති සරූපං වදන්ති. යදි නිසීදිත්වා වන්දථ, පඨමං ද්වෙ පාදතලානි ¶ භූමියං සමං පතිට්ඨාපෙත්වා ද්වෙ ජාණුමණ්ඩලානි සමං උස්සාපෙත්වා ද්වෙ කප්පරානි ද්වින්නං ජාණූනං උපරි සමං ඨපෙත්වා ද්වෙ හත්ථතලානි සමං ඵුසිතානි කත්වා අඤ්ජලිසඞ්ඛාතං කරපුටං සිරසඞ්ඛාතෙ නලාටෙ පතිට්ඨාපෙත්වා වන්දථ. තතො ඔනමිත්වා ද්වෙ ජාණුමණ්ඩලානි ච ද්වෙ කප්පරානි ච භූමියං සමං පතිට්ඨාපෙත්වා ද්වෙ හත්ථතලානි පසාරෙත්වා සමං භූමියං ඨපෙත්වා සීසං උභින්නං හත්ථපිට්ඨීනං උපරි කත්වා භූමියං පතිට්ඨාපෙත්වා වන්දථාති. එත්ථ තු ද්වෙ පාදතලානි එකං කත්වා, තථා ද්වෙ ජාණුමණ්ඩලානි එකං, ද්වෙ කප්පරානි එකං, ද්වෙ හත්ථතලානි එකං, සීසං එකං කත්වා පඤ්චපතිට්ඨිතසරූපං කථෙන්ති. එස නයො පාළිඅට්ඨකථාටීකාසු න දිට්ඨො.

සමීපං ගන්ත්වා පාදානං වන්දනකාලෙ පන එකච්චෙ පඨමං අත්තනො සීසං හත්ථෙන පරාමසිත්වා තෙන හත්ථද්වයෙන ථෙරානං ජාණුමණ්ඩලං චීවරස්ස උපරියෙව සම්බාහන්ති. එකච්චෙ පඨමං ථෙරානං ජාණුමණ්ඩලං සචීවරංයෙව පරාමසිත්වා තෙනෙව හත්ථද්වයෙන අත්තනො සීසං පරාමසන්ති. එකච්චෙ ඡුපනමත්තමෙව කරොන්ති. එසපි නයො න කිස්මිඤ්චි දිට්ඨො. රාමඤ්ඤදෙසියා පන භික්ඛූ එවං සමීපං ගන්ත්වා වන්දනකාලෙ ථෙරානං පාදග්ගං අපස්සන්තාපි පරියෙසිත්වා චීවරතො නීහරිත්වා පාදග්ගමෙව පුනප්පුනං හත්ථෙන සම්බාහිත්වා සීසෙන පවට්ටෙත්වා චුම්බිත්වා ලෙහිත්වා චිරප්පවාසාගතපියමනාපඋපජ්ඣායං වා ආචරියං වා පස්සන්තා විය කත්වා වන්දන්ති. තං කිරියං පරිවාරපාළියං ‘‘උභොහි පාණිතලෙහි පාදානි පරිසම්බාහන්තෙන පෙමඤ්ච ගාරවඤ්ච උපට්ඨාපෙත්වා පාදා වන්දිතබ්බා’’ති ආගතපාළියා සංසන්දති ¶ විය දිස්සති. තෙපි න සබ්බෙ පාළිං පස්සන්ති, පවෙණීවසෙනෙව කරොන්ති, තස්මා සබ්බෙසං හිතත්ථං පාළිනයො අම්හෙහි උද්ධටො. පවෙණීආගතනයතො හි පාළිනයො බලවතරො, තස්මා භගවතො ආණං ගරුං කරොන්තෙහි සප්පුරිසෙහි පාළිනයො සමාසෙවිතබ්බොති අම්හාකං ඛන්ති, වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බං.

55. ආසන්දාදිකථායං චතුරස්සපීඨන්ති සමචතුරස්සං. අට්ඨඞ්ගුලපාදං වට්ටතීති අට්ඨඞ්ගුලපාදකමෙව වට්ටති. පමාණාතික්කන්තොපි වට්ටතීති සමචතුරස්සමෙව සන්ධාය වුත්තං. ආයතචතුරස්සා පන සත්තඞ්ගපඤ්චඞ්ගාපි උච්චපාදා න වට්ටන්ති. වෙත්තෙහෙව චතුරස්සාදිආකාරෙන කතං භද්දපීඨන්ති ආහ ‘‘වෙත්තමයපීඨ’’න්ති. දාරුපට්ටිකාය උපරීති අටනිආකාරෙන ඨිතදාරුපටලස්ස හෙට්ඨා. උද්ධං පාදං කත්වා පවෙසනකාලඤ්හි සන්ධාය ‘‘උපරී’’ති වුත්තං. එළකස්ස ¶ පච්ඡිමපාදද්වයං විය වඞ්කාකාරෙන ඨිතත්තා පනෙතං ‘‘එළකපාදපීඨ’’න්ති (වි. වි. ටී. චූළවග්ග 2.297) වුත්තං.

56. උච්චාසයනමහාසයනකථායං ‘‘වාළරූපානීති ආහරිමානි වාළරූපානි, ‘අකප්පියරූපාකුලො අකප්පියමඤ්චො පල්ලඞ්කො’ති සාරසමාසෙ වුත්තං. දීඝලොමකො මහාකොජවොති චතුරඞ්ගුලාධිකලොමො කාළකොජවො. ‘චතුරඞ්ගුලාධිකානි කිර තස්ස ලොමානී’ති වචනතො චතුරඞ්ගුලතො හෙට්ඨා වට්ටතීති වදන්ති. වානචිත්රො උණ්ණාමයත්ථරණොති භිත්තිච්ඡෙදාදිවසෙන විචිත්රො උණ්ණාමයත්ථරණො. ඝනපුප්ඵකො උණ්ණාමයත්ථරණොති උණ්ණාමයලොහිතත්ථරණො ¶ . පකතිතූලිකාති රුක්ඛතූලලතාතූලපොටකීතූලසඞ්ඛාතානං තිණ්ණං තූලානං අඤ්ඤතරපුණ්ණා තූලිකා. ‘උද්දලොමීති උභතොදසං උණ්ණාමයත්ථරණං. එකන්තලොමීති එකතොදසං උණ්ණාමයත්ථරණ’න්ති දීඝනිකායට්ඨකථායං වුත්තං. සාරසමාසෙ පන ‘උද්දලොමීති එකතොඋග්ගතපුප්ඵං. එකන්තලොමීති උභතොඋග්ගතපුප්ඵ’න්ති වුත්තං. ‘කොසෙය්යකට්ටිස්සමයන්ති කොසෙය්යකසටමය’න්ති ආචරියධම්මපාලත්ථෙරෙන වුත්තං. සුද්ධකොසෙය්යන්ති රතනපරිසිබ්බනරහිතං. දීඝනිකායට්ඨකථායං පනෙත්ථ ‘ඨපෙත්වා තූලිකං සබ්බානෙව ගොනකාදීනි රතනපරිසිබ්බිතානි න වට්ටන්තී’ති වුත්තං. තත්ථ ‘ඨපෙත්වා තූලික’න්ති එතෙන රතනපරිසිබ්බනරහිතාපි තූලිකා න වට්ටතීති දීපෙති. ‘රතනපරිසිබ්බිතානි න වට්ටන්තී’ති ඉමිනා පන යානි රතනපරිසිබ්බිතානි, තානි භූමත්ථරණවසෙන යථානුරූපං මඤ්චාදීසු ච උපනෙතුං වට්ටතීති දීපිතන්ති වෙදිතබ්බං. එත්ථ ච විනයපරියායං පත්වා ගරුකෙ ඨාතබ්බත්තා ඉධ වුත්තනයෙනෙවෙත්ථ විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො. සුත්තන්තිකදෙසනාය පන ගහට්ඨානම්පි වසෙන වුත්තත්තා තෙසං සඞ්ගණ්හනත්ථං ‘ඨපෙත්වා තූලිකං…පෙ… වට්ටතී’ති වුත්තන්ති අපරෙ.

අජිනචම්මෙහීති අජිනමිගචම්මෙහි. තානි කිර චම්මානි සුඛුමතරානි, තස්මා දුපට්ටතිපට්ටානි කත්වා සිබ්බන්ති. තෙන වුත්තං ‘අජිනප්පවෙණී’ති. උත්තරං උපරිභාගං ඡාදෙතීති උත්තරච්ඡදො, විතානං, තඤ්ච ලොහිතවිතානං ඉධාධිප්පෙතන්ති ආහ ‘උපරිබද්ධෙන රත්තවිතානෙනා’ති, ‘රත්තවිතානෙසු ච කාසාවං වට්ටති, කුසුම්භාදිරත්තමෙව න වට්ටතී’ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. මහාඋපධානන්ති පමාණාතික්කන්තං උපධානං. එත්ථ ච කිඤ්චාපි දීඝනිකායට්ඨකථායං ‘අලොහිතකානි ද්වෙපි වට්ටන්තියෙව, තතො උත්තරි ලභිත්වා අඤ්ඤෙසං ¶ දාතබ්බානි. දාතුමසක්කොන්තො ¶ මඤ්චෙ තිරියං අත්ථරිත්වා උපරිපච්චත්ථරණං දත්වා නිපජ්ජිතුම්පි ලභතී’ති අවිසෙසෙන වුත්තං, සෙනාසනක්ඛන්ධකවණ්ණනායං (චූළව. අට්ඨ. 297) පන ‘අගිලානස්ස සීසූපධානඤ්ච පාදූපධානඤ්චාති ද්වයමෙව වට්ටති. ගිලානස්ස බිම්බොහනානි සන්ථරිත්වා උපරි ච පච්චත්ථරණං දත්වා නිපජ්ජිතුම්පි වට්ටතී’ති වුත්තත්තා ගිලානොයෙව මඤ්චෙ තිරියං අත්ථරිත්වා නිපජ්ජිතුං වට්ටතීති වෙදිතබ්බං. අභිනිස්සාය නිසීදිතුන්ති අපස්සාය නිසීදිතු’’න්ති එත්තකො විනිච්ඡයො සාරත්ථදීපනියං ආගතො.

විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.254) – පන වාළරූපානීති ආහරිමානි වාළරූපානි. චතුරඞ්ගුලාධිකානීති උද්දලොමීඑකන්තලොමීහි විසෙසදස්සනං. චතුරඞ්ගුලතො හි ඌනානි කිර උද්දලොමීආදීසු පවිසන්ති. වානචිත්රො උණ්ණාමයත්ථරණොති නානාවණ්ණෙහි උණ්ණාමයසුත්තෙහි භිත්තිච්ඡෙදාදිවසෙන වායිත්වා කතචිත්තත්ථරණො. ඝනපුප්ඵකොති බහලරාගො. පකතිතූලිකාති තූලපුණ්ණා භිසි. විකතිකාති සීහරූපාදිවසෙන වානචිත්රාව ගය්හති. ‘‘උද්දලොමීති උභතොදසං උණ්ණාමයත්ථරණං. එකන්තලොමීති එකන්තදසං උණ්ණාමයත්ථරණ’’න්ති දීඝනිකායට්ඨකථායං වුත්තං. කොසෙය්යකට්ටිස්සමයන්ති කොසියසුත්තානං අන්තරා සුවණ්ණමයසුත්තානි පවෙසෙත්වා වීතං, සුවණ්ණසුත්තං කිර කට්ටිස්සං කසටන්ති ච වුච්චති. තෙනෙව ‘‘කොසෙය්යකසටමය’’න්ති ආචරියධම්මපාලත්ථෙරෙන වුත්තන්ති වදන්ති. රතනපරිසිබ්බිතන්ති සුවණ්ණලිත්තං. සුද්ධකොසෙය්යන්ති රතනපරිසිබ්බනරහිතං.

අජිනමිගචම්මානං අතිසුඛුමත්තා දුපට්ටතිපට්ටානි කත්වා සිබ්බන්තීති වුත්තං ‘‘අජිනප්පවෙණී’’ති. රත්තවිතානෙනාති සබ්බරත්තෙන ¶ විතානෙන. යං පන නානාවණ්ණං වානචිත්තං වා ලෙපචිත්තං වා, තං වට්ටති. උභතොලොහිතකූපධානෙපි එසෙව නයො. චිත්රං වාති ඉදං පන සබ්බථා කප්පියත්තා වුත්තං, න පන උභතොඋපධානෙසු අකප්පියත්තා. න හි ලොහිතකසද්දො චිත්තෙ වට්ටති. පටලිග්ගහණෙනෙව චිත්තකස්සපි අත්ථරණස්ස සඞ්ගහෙතබ්බප්පසඞ්ගතො. කාසාවං පන ලොහිතඞ්ගවොහාරං න ගච්ඡති, තස්මා විතානෙපි උභතොඋපධානෙපි වට්ටති. සචෙ පමාණයුත්තන්තිආදි අඤ්ඤස්ස පමාණාතික්කන්තස්ස බිම්බොහනස්ස පටික්ඛිත්තභාවදස්සනත්ථං වුත්තං, න පන උච්චාසයනමහාසයනභාවදස්සනත්ථං තථා අවුත්තත්තා, තං පන උපධානං උපොසථිකානං ගහට්ඨානං වට්ටති. උච්චාසයනමහාසයනමෙව හි තදා තෙසං න වට්ටති. දීඝනිකායට්ඨකථාදීසු කිඤ්චාපි ‘‘ඨපෙත්වා තූලිකං සබ්බානෙව ගොනකාදීනි රතනපරිසිබ්බිතානි න වට්ටන්තී’’ති වුත්තං, විනයට්ඨකථා ¶ එව පන කප්පියාකප්පියභාවෙ පමාණන්ති ගහෙතබ්බං. අභිනිස්සායාති අපස්සායාති වුත්තං.

පාසාදපරිභොගකථායං සාරත්ථදීපනියං වජිරබුද්ධිටීකායඤ්ච න කිඤ්චි වුත්තං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. චූළවග්ග 2.320) පන ‘‘සුවණ්ණරජතාදිවිචිත්රානීති සඞ්ඝිකසෙනාසනං සන්ධාය වුත්තං. පුග්ගලිකං පන සුවණ්ණාදිවිචිත්රං භික්ඛුස්ස සම්පටිච්ඡිතුමෙව න වට්ටති ‘න කෙනචි පරියායෙන ජාතරූපරජතං සාදිතබ්බ’න්ති (මහාව. 299) වුත්තත්තා. තෙනෙවෙත්ථ අට්ඨකථායං (චූළව. අට්ඨ. 320) ‘සඞ්ඝිකවිහාරෙ වා පුග්ගලිකවිහාරෙ වා’ති වුත්තං. ගොනකාදිඅකප්පියභණ්ඩවිසයෙ එව වුත්තං එකභික්ඛුස්සපි තෙසං ගහණෙ දොසාභාවා’’ති වුත්තං.

උපාහනකථායං ¶ ‘‘අද්දාරිට්ඨකවණ්ණාති අභිනවාරිට්ඨඵලවණ්ණා, උදකෙන තින්තකාකපත්තවණ්ණාතිපි වදන්ති. උණ්ණාහි කතපාදුකාති උණ්ණාලොමමයකම්බලෙහි, උණ්ණාලොමෙහි එව වා කතපාදුකා. කාළසීහොති කාළමුඛවානරජාති. සෙසමෙත්ථ පාළිතො ච අට්ඨකථාතො ච සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවා’’ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.246) වුත්තං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.246) පන ‘‘අද්දාරිට්ඨකවණ්ණාති අල්ලාරිට්ඨඵලවණ්ණා, තින්තකාකපක්ඛවණ්ණාතිපි වදන්ති. රජනන්ති උපරිලිත්තනීලාදිවණ්ණං සන්ධාය වුත්තං. තෙනාහ ‘චොළකෙන පුඤ්ඡිත්වා’ති. තඤ්හි තථා පුඤ්ඡිතෙ විගච්ඡති. යං පන චම්මස්ස දුග්ගන්ධාපනයනත්ථං කාළරත්තාදිරජනෙහි රඤ්ජිතත්තා කාළරත්තාදිවණ්ණං හොති, තං චොළාදීහි අපනෙතුං න සක්කා චම්මගතිකමෙව, තස්මා තං වට්ටතීති දට්ඨබ්බං. ඛල්ලකන්ති සබ්බපණ්හිපිධානචම්මං අපරිගළනත්ථං පණ්හියා උපරිභාගෙ අපිධාය ආරොපනබන්ධනමත්තං වට්ටති. විචිත්රාති සණ්ඨානතො විචිත්රපට්ටා අධිප්පෙතා, න වණ්ණතො සබ්බසො අපනෙතබ්බෙසු ඛල්ලකාදීසු පවිට්ඨත්තා. බිළාලසදිසමුඛත්තා මහාඋලූකා පක්ඛිබිළාලාති වුච්චන්ති, තෙසං චම්මං නාම පක්ඛලොමමෙව. උණ්ණාහි කතපාදුකාති එත්ථ උණ්ණාමයකම්බලෙහි කතපාදුකා සඞ්ගය්හන්ති. කාළසීහොති ¶ කාළමුඛවානරජාති. චම්මං න වට්ටතීති නිසීදනත්ථරණං කාතුං න වට්ටති, භූමත්ථරණාදිවසෙන පරිභොගො වට්ටතෙවා’’ති වුත්තං.

වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. මහාවග්ග 259) පන ‘‘මිගමාතුකොති තස්ස නාමං, වාතමිගොති ච තස්ස නාමං. ‘කාළසීහො කාළමුඛො කපී’ති ලිඛිතං. චම්මං න වට්ටතීති යෙන පරියායෙන චම්මං වට්ටිස්සති, සො පරතො ආවිභවිස්සති. ‘අත්තනො පුග්ගලිකවසෙන ¶ පච්චාහාරො පටික්ඛිත්තො’ති වුත්තං. ‘න, භික්ඛවෙ, කිඤ්චි චම්මං ධාරෙතබ්බ’න්ති එත්තාවතා සිද්ධෙ ‘න, භික්ඛවෙ, ගොචම්ම’න්ති ඉදං පරතො ‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සබ්බපච්චන්තිමෙසු ජනපදෙසු චම්මානි අත්ථරණානී’ති (මහාව. 259) එත්ථ අනුමතිප්පසඞ්ගභයා වුත්තන්ති වෙදිතබ්බ’’න්ති වුත්තං.

යානකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පුරිසයුත්තං හත්ථවට්ටක’’න්ති (මහාව. 253) එත්ථ අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පුරිසයුත්තං, අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, හත්ථවට්ටකන්ති එවං පච්චෙකං වාක්යපරිසමාපනං අධිප්පෙතන්ති ආහ ‘‘පුරිසයුත්තං ඉත්ථිසාරථි වා…පෙ… පුරිසා වා, වට්ටතියෙවා’’ති. ‘‘පීඨකසිවිකන්ති පීඨකයානං. පාටඞ්කින්ති අන්දොලිකායෙතං අධිවචන’’න්ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.253) වුත්තං, ‘‘පීඨකසිවිකන්ති ඵලකාදිනා කතං පීඨකයානං. පටපොතලිකං අන්දොලිකා. සබ්බම්පි යානං උපාහනෙනපි ගන්තුං අසමත්ථස්ස ගිලානස්ස අනුඤ්ඤාත’’න්ති විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.253).

57. චීවරකථායං ‘‘අහතකප්පානන්ති එකවාරධොතානං. උතුද්ධටානන්ති උතුතො දීඝකාලතො උද්ධටානං හතවත්ථකානං, පිලොතිකානන්ති වුත්තං හොති. පාපණිකෙති අන්තරාපණතො පතිතපිලොතිකචීවරෙ. උස්සාහො කරණීයොති පරියෙසනා කාතබ්බා. පරිච්ඡෙදො පනෙත්ථ නත්ථි, පට්ටසතම්පි වට්ටති. සබ්බමිදං සාදියන්තස්ස භික්ඛුනො වසෙන වුත්තං. අග්ගළං තුන්නන්ති එත්ථ උද්ධරිත්වා අල්ලීයාපනඛණ්ඩං අග්ගළං, සුත්තෙන සංසිබ්බිතං තුන්නං, වට්ටෙත්වා කරණං ඔවට්ටිකං. කණ්ඩුපකං ¶ වුච්චති මුද්දිකා. දළීකම්මන්ති අනුද්ධරිත්වාව උපස්සයං කත්වා අල්ලීයාපනකං ¶ වත්ථඛණ්ඩ’’න්ති අට්ඨකථායං ආගතං. සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.348) පන ‘‘අච්ඡුපෙය්යන්ති පතිට්ඨපෙය්යං. හතවත්ථකානන්ති කාලාතීතවත්ථානං. උද්ධරිත්වා අල්ලීයාපනඛණ්ඩන්ති දුබ්බලට්ඨානං අපනෙත්වා අල්ලීයාපනවත්ථඛණ්ඩ’’න්ති වුත්තං. දිගුණං සඞ්ඝාටින්ති දුපට්ටං සඞ්ඝාටිං. එකච්චියන්ති එකපට්ටං අග්ගපට්ටං. අග්ගළං අජ්ඣාපෙස්සන්ති ජිණ්ණට්ඨානෙ පිලොතිකඛණ්ඩං ලග්ගාපෙය්යං.

ඡින්නචීවරකථායං තීසු පන චීවරෙසු ද්වෙ වා එකං වා ඡින්දිත්වා කාතබ්බන්ති එත්ථ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ඡින්නකං සඞ්ඝාටිං ඡින්නකං උත්තරාසඞ්ගං ඡින්නකං අන්තරවාසක’’න්ති (මහාව. 345) වචනතො පඤ්චඛණ්ඩසත්තඛණ්ඩාදිවසෙන ඡින්දිත්වාව කාතබ්බං, න අච්ඡින්දිත්වාති අත්ථො. සචෙ නප්පහොති, ආගන්තුකපට්ටං දාතබ්බන්ති එත්ථ යදි ඡින්දිත්වා කතෙ තිණ්ණම්පි චීවරානං අත්ථාය සාටකො නප්පහොති, ද්වෙ චීවරානි ඡින්නකානි කාතබ්බානි, එකං චීවරං අච්ඡින්නකං කත්තබ්බං. ද්වීසු චීවරෙසු ඡින්දිත්වා කතෙසු සාටකො නප්පහොති, ද්වෙ චීවරානි අච්ඡින්නකානි, එකං චීවරං ඡින්නකං කාතබ්බං. එකස්මිම්පි චීවරෙ ඡින්දිත්වා කතෙ සාටකො නප්පහොති, එවං සති අච්ඡින්දිත්වා ආගන්තුකපට්ටං දාතබ්බන්ති අත්ථො. තමත්ථං පාළියා සාධෙතුං ‘‘වුත්තඤ්හෙත’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ අන්වාධිකම්පි ආරොපෙතුන්ති එවං අප්පහොන්තෙ සති ආගන්තුකපට්ටම්පි ආරොපෙතුං අනුජානාමීති අත්ථො.

අකප්පියචීවරකථායං ‘‘නග්ගියං කුසචීරං ඵලකචීරං කෙසකම්බලං වාළකම්බලං උලූකපක්ඛිකං අජිනක්ඛිප’’න්ති ඉමානි තිත්ථියසමාදානත්තා ථුල්ලච්චයවත්ථූනීති භගවතා පටික්ඛිත්තානි ¶ . තත්ථ නග්ගියන්ති නග්ගභාවො අචෙලකභාවො. කුසචීරන්ති කුසෙන ගන්ථෙත්වා කතචීවරං. වාකචීරන්ති තාපසානං වක්කලං. ඵලකචීරන්ති ඵලකසණ්ඨානානි ඵලකානි සිබ්බිත්වා කතචීවරං. කෙසකම්බලන්ති කෙසෙහි තන්තෙ වායිත්වා කතකම්බලං. වාලකම්බලන්ති චාමරීවාලෙහි වායිත්වා කතකම්බලං. උලූකපක්ඛිකන්ති උලූකසකුණස්ස පක්ඛෙහි කතනිවාසනං ¶ . අජිනක්ඛිපන්ති සලොමං සඛුරං අජිනමිගචම්මං. තානි තිත්ථියද්ධජභූතානි අචීවරභාවෙන පාකටානීති ආචරියෙන ඉධ න වුත්තානි. පොත්ථකො පන අපාකටොති තං වත්වා සබ්බනීලකාදීනි දුක්කටවත්ථුකානි වුත්තානි. ‘‘තිපට්ටචීවරස්ස වා මජ්ඣෙ දාතබ්බානී’’ති වුත්තත්තා තිපට්ටචීවරං ධාරෙතුං වට්ටතීති සිද්ධං. තිපට්ටාදීනඤ්ච බහුපට්ටචීවරානං අන්තරෙ ඊදිසානි අසාරුප්පවණ්ණානි පටපිලොතිකානි කාතබ්බානීති දස්සෙති. කඤ්චුකං නාම සීසතො පටිමුඤ්චිත්වා කායාරුළ්හවත්ථං. තෙනාහ ‘‘ඵාලෙත්වා රජිත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතී’’ති. වෙඨනන්ති සීසවෙඨනං. තිරීටන්ති මකුටං. තස්ස විසෙසං දස්සෙතුං ‘‘තිරීටකං පනා’’තිආදිමාහ.

චීවරවිචාරණකථායං ‘‘පණ්ඩිතො, භික්ඛවෙ, ආනන්දො, මහාපඤ්ඤො, භික්ඛවෙ, ආනන්දො. යත්ර හි නාම මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානිස්සති, කුසිම්පි නාම කරිස්සති, අඩ්ඪකුසිම්පි නාම කරිස්සති, මණ්ඩලම්පි නාම කරිස්සති, අඩ්ඪමණ්ඩලම්පි නාම කරිස්සති, විවට්ටම්පි නාම කරිස්සති, අනුවිවට්ටම්පි නාම කරිස්සති, ගීවෙය්යකම්පි නාම කරිස්සති, ජඞ්ඝෙය්යකම්පි නාම කරිස්සති, බාහන්තම්පි නාම කරිස්සති, ඡින්නකං භවිස්සති, සත්ථලූඛං සමණසාරුප්පං පච්චත්ථිකානඤ්ච අනභිච්ඡිත’’න්ති (මහාව. 345) වචනතො ‘‘පස්සසි ¶ ත්වං, ආනන්ද, මගධඛෙත්තං අච්ඡිබද්ධං පාළිබද්ධං මරියාදබද්ධං සිඞ්ඝාටකබද්ධ’’න්ති භගවතො සංඛිත්තෙන වුත්තවචනං සුත්වා ආයස්මා ආනන්දො භගවතො අජ්ඣාසයානුරූපං සම්බහුලානං භික්ඛූනං චීවරං සංවිදහි. තථා ඉදානිපි එවරූපං චීවරං සංවිදහිතබ්බං.

තත්ථ ‘‘අච්ඡිබද්ධන්ති චතුරස්සකෙදාරබද්ධං. පාළිබද්ධන්ති ආයාමතො ච විත්ථාරතො ච දීඝමරියාදබද්ධං. මරියාදබද්ධන්ති අන්තරන්තරා රස්සමරියාදබද්ධං. සිඞ්ඝාටකබද්ධන්ති මරියාදාය මරියාදං විනිවිජ්ඣිත්වා ගතට්ඨානෙ සිඞ්ඝාටකබද්ධං, චතුක්කසණ්ඨානන්ති අත්ථො. යත්ර හි නාමාති යො නාම. කුසිම්පි නාමාතිආදීසු කුසීති ආයාමතො ච විත්ථාරතො ච අනුවාතාදීනං දීඝපට්ටානමෙතං අධිවචනං. අඩ්ඪකුසීති අන්තරන්තරාරස්සපට්ටානං නාමං. මණ්ඩලන්ති පඤ්චඛණ්ඩිකස්ස චීවරස්ස එකෙකස්මිං ඛණ්ඩෙ මහාමණ්ඩලං. අඩ්ඪමණ්ඩලන්ති ඛුද්දකමණ්ඩලං. විවට්ටන්ති මණ්ඩලඤ්ච අඩ්ඪමණ්ඩලඤ්ච එකතො කත්වා සිබ්බිතං මජ්ඣිමඛණ්ඩං. අනුවිවට්ටන්ති තස්ස උභොසු පස්සෙසු ද්වෙ ඛණ්ඩානි. ගීවෙය්යකන්ති ගීවාවෙඨනට්ඨානෙ දළ්හීකරණත්ථං අඤ්ඤසුත්තසංසිබ්බිතං ¶ ආගන්තුකපට්ටං. ජඞ්ඝෙය්යකන්ති ජඞ්ඝපාපුණනට්ඨානෙ තථෙව සංසිබ්බිතං පට්ටං. ගීවාට්ඨානෙ ච ජඞ්ඝට්ඨානෙ ච පට්ටානමෙතං නාමන්ති. බාහන්තන්ති අනුවිවට්ටානං බහි එකෙකං ඛණ්ඩං. ඉති පඤ්චඛණ්ඩිකචීවරෙනෙතං විචාරිතන්ති. අථ වා අනුවිවට්ටන්ති විවට්ටස්ස එකපස්සතො ද්වින්නං එකපස්සතො ද්වින්නන්ති චතුන්නම්පි ඛණ්ඩානමෙතං නාමං. බාහන්තන්ති සුප්පමාණං චීවරං පාරුපන්තෙන සංහරිත්වා බාහාය උපරි ඨපිතා උභො අන්තා බහිමුඛා තිට්ඨන්ති, තෙසං එතං නාමං. අයමෙව හි නයො මහාඅට්ඨකථායං වුත්තො’’ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 345) ආගතො.

දණ්ඩකථිනෙනචීවරසිබ්බනකථායං ¶ – තෙන ඛො පන සමයෙන භික්ඛූ තත්ථ තත්ථ ඛීලං නික්ඛනිත්වා සම්බන්ධිත්වා චීවරං සිබ්බෙන්ති, චීවරං විකණ්ණං හොති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, කථිනං කථිනරජ්ජුං, තත්ථ තත්ථ ඔබන්ධිත්වා චීවරං සිබ්බෙතුන්ති. විසමෙ කථිනං පත්ථරන්ති, කථිනං පරිභිජ්ජති…පෙ… න, භික්ඛවෙ, විසමෙ කථිනං පත්ථරිතබ්බං, යො පත්ථරෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සාති.

ඡමාය කථිනං පත්ථරන්ති, කථිනං පංසුකිතං හොති. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තිණසන්ථාරකන්ති. කථිනස්ස අන්තො ජීරති. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අනුවාතං පරිභණ්ඩං ආරොපෙතුන්ති. කථිනං නප්පහොති. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, දණ්ඩකථිනං බිදලකං සලාකං විනන්ධනරජ්ජුං විනන්ධනසුත්තකං විනන්ධිත්වා චීවරං සිබ්බෙතුන්ති. සුත්තන්තරිකායො විසමා හොන්ති. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, කළිම්භකන්ති. සුත්තා වඞ්කා හොන්ති. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, මොඝසුත්තකන්ති.

තෙන ඛො පන සමයෙන භික්ඛූ අධොතෙහි පාදෙහි කථිනං අක්කමන්ති, කථිනං දුස්සති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – න, භික්ඛවෙ, අධොතෙහි පාදෙහි කථිනං අක්කමිතබ්බං, යො අක්කමෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සාති.

තෙන ඛො පන සමයෙන භික්ඛූ අල්ලෙහි පාදෙහි කථිනං අක්කමන්ති, කථිනං දුස්සති. භගවතො ¶ එතමත්ථං ආරොචෙසුං – න, භික්ඛවෙ, අල්ලෙහි පාදෙහි කථිනං අක්කමිතබ්බං, යො අක්කමෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සාති.

තෙන ඛො පන සමයෙන භික්ඛූ සඋපාහනා කථිනං අක්කමන්ති, කථිනං දුස්සති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – න, භික්ඛවෙ, සඋපාහනෙන කථිනං අක්කමිතබ්බං. යො අක්කමෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සාති.

තෙන ¶ ඛො පන සමයෙන භික්ඛූ චීවරං සිබ්බන්තා අඞ්ගුලියා පටිග්ගණ්හන්ති, අඞ්ගුලියො දුක්ඛා හොන්ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහන්ති.

තෙන ඛො පන සමයෙන ඡබ්බග්ගියා භික්ඛූ උච්චාවචෙ පටිග්ගහෙ ධාරෙන්ති සුවණ්ණමයං රූපියමයං. මනුස්සා උජ්ඣායන්ති ඛීයන්ති විපාචෙන්ති ‘‘සෙය්යථාපි ගිහී කාමභොගිනො’’ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – න, භික්ඛවෙ, උච්චාවචා පටිග්ගහා ධාරෙතබ්බා, යො ධාරෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සාති. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අට්ඨිමයං…පෙ… සඞ්ඛනාභිමයන්ති.

තෙන ඛො පන සමයෙන සූචියොපි සත්ථකාපි පටිග්ගහාපි නස්සන්ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආවෙසනවිත්ථකන්ති. ආවෙසනවිත්ථකෙ සමාකුලා හොන්ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහථවිකන්ති. අංසබද්ධකො න හොති…පෙ… අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අංසබද්ධකං බන්ධනසුත්තකන්ති.

තෙන ඛො පන සමයෙන භික්ඛූ අබ්භොකාසෙ චීවරං සිබ්බන්තා සීතෙනපි උණ්හෙනපි කිලමන්ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, කථිනසාලං කථිනමණ්ඩපන්ති. කථිනසාලා නීචවත්ථුකා හොති, උදකෙන ඔත්ථරීයති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, උච්චවත්ථුකං කාතුන්ති. චයො පරිපතති. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, චිනිතුං තයො චයෙ ඉට්ඨකචයං, සිලාචයං, දාරුචයන්ති. ආරොහන්තා විහඤ්ඤන්ති. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තයො සොපානෙ ඉට්ඨකසොපානං, සිලාසොපානං, දාරුසොපානන්ති. ආරොහන්තා පරිපතන්ති. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආලම්බනබාහන්ති. කථිනසාලාය තිණචුණ්ණං පරිපතති ¶ . අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ඔගුම්ඵෙත්වා ¶ උල්ලිත්තාවලිත්තං කාතුං සෙතවණ්ණං කාළවණ්ණං ගෙරුකපරිකම්මං මාලාකම්මං ලතාකම්මං මකරදන්තකං පඤ්චපටිකං චීවරරජ්ජුන්ති.

තෙන ඛො පන සමයෙන භික්ඛූ චීවරං සිබ්බෙත්වා තථෙව කථිනං උජ්ඣිත්වා පක්කමන්ති, උන්දූරෙහිපි උපචිකාහිපි ඛජ්ජති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, කථිනං සඞ්ඝරිතුන්ති. කථිනං පරිභිජ්ජති. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ගොඝංසිකාය කථිනං සඞ්ඝරිතුන්ති. කථිනං විනිවෙඨියති. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, බන්ධනරජ්ජුන්ති.

තෙන ඛො පන සමයෙන භික්ඛූ කුට්ටෙපි ථම්භෙපි කථිනං උස්සාපෙත්වා පක්කමන්ති, පරිපතිත්වා කථිනං භිජ්ජති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, භිත්තිඛීලෙ වා නාගදන්තෙ වා ලග්ගෙතුන්ති. අයං ඛුද්දකවත්ථුඛන්ධකෙ ආගතො පාළිපාඨො.

‘‘කථිනන්ති නිස්සෙණිම්පි, තත්ථ අත්ථරිතබ්බකටසාරකකිලඤ්ජානං අඤ්ඤතරම්පි. කථිනරජ්ජුන්ති යාය දුපට්ටචීවරං සිබ්බන්තා කථිනෙ චීවරං විබන්ධන්ති. කථිනං නප්පහොතීති දීඝස්ස භික්ඛුනො පමාණෙන කතං කථිනං ඉත්තරස්ස භික්ඛුනො චීවරං පත්ථරියමානං නප්පහොති, අන්තොයෙව හොති, දණ්ඩකෙ න පාපුණාතීති අත්ථො. දණ්ඩකථිනන්ති තස්ස මජ්ඣෙ ඉත්තරස්ස භික්ඛුනො පමාණෙන අඤ්ඤං නිස්සෙණිං බන්ධිතුං අනුජානාමීති අත්ථො. බිදලකන්ති දණ්ඩකථිනප්පමාණෙන කටසාරකස්ස පරියන්තෙ පටිසංහරිත්වා දුගුණකරණං. සලාකන්ති දුපට්ටචීවරස්ස අන්තරෙ පවෙසනසලාකං. විනන්ධනරජ්ජුන්ති මහානිස්සෙණියා සද්ධිං ඛුද්දකනිස්සෙණිං විනන්ධිතුං රජ්ජුං. විනන්ධනසුත්තකන්ති ඛුද්දකනිස්සෙණියා චීවරං විනන්ධිතුං සුත්තකං. විනන්ධිත්වා චීවරං සිබ්බිතුන්ති තෙන සුත්තකෙන තත්ථ චීවරං විනන්ධිත්වා ¶ සිබ්බෙතුං. විසමා හොන්තීති කාචි ඛුද්දකා හොන්ති, කාචි මහන්තා. කළිම්භකන්ති පමාණසඤ්ඤාකරණං යං කිඤ්චි තාලපණ්ණාදිං. මොඝසුත්තකන්ති වඩ්ඪකීනං දාරූසු කාළසුත්තෙන විය හලිද්දිසුත්තෙන සඤ්ඤාකරණං. අඞ්ගුලියා පටිග්ගණ්හන්තීති සූචිමුඛං අඞ්ගුලියා පටිච්ඡන්ති. පටිග්ගහන්ති අඞ්ගුලිකොසකං. ආවෙසනවිත්ථකං නාම යං කිඤ්චි පාතිචඞ්කොටකාදි. උච්චවත්ථුකන්ති පංසුං ආකිරිත්වා උච්චවත්ථුකං කාතුං අනුජානාමීති අත්ථො. ඔගුම්ඵෙත්වා උල්ලිත්තාවලිත්තං කාතුන්ති ඡදනං ඔධුනිත්වා ඝනදණ්ඩකං කත්වා අන්තො චෙව බහි ච මත්තිකාය ලිම්පිතුන්ති අත්ථො. ගොඝංසිකායාති වෙළුං වා රුක්ඛදණ්ඩකං ¶ වා අන්තො කත්වා තෙන සද්ධිං සංහරිතුන්ති අත්ථො. බන්ධනරජ්ජුන්ති තථා සංහරිතස්ස බන්ධනරජ්ජු’’න්ති අයං අට්ඨකථාපාඨො (චූළව. අට්ඨ. 256).

‘‘අනුවාතං පරිභණ්ඩන්ති කිලඤ්ජාදීසු කරොතීති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. බිදලකන්ති දුගුණකරණසඞ්ඛාතස්ස කිරියාවිසෙසස්ස අධිවචනං. කස්ස දුගුණකරණං? යෙන කිලඤ්ජාදිනා මහන්තං කථිනං අත්ථතං, තස්ස. තඤ්හි දණ්ඩකථිනප්පමාණෙන පරියන්තෙ සංහරිත්වා දුගුණං කාතබ්බං. පටිග්ගහන්ති අඞ්ගුලිකඤ්චුකං. පාති නාම පටිග්ගහසණ්ඨානෙන කතො භාජනවිසෙසො. න සම්මතීති නප්පහොති. නීචවත්ථුකං චිනිතුන්ති බහිකුට්ටස්ස සමන්තතො නීචවත්ථුකං කත්වා චිනිතු’’න්ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. චූළවග්ග 3.260-262).

‘‘නිස්සෙණිම්පීති චතූහි දණ්ඩෙහි චීවරප්පමාණෙන ආයතචතුරස්සං කත්වා බද්ධපටලම්පි. එත්ථ හි චීවරකොටියො සමකං බන්ධිත්වා චීවරං යථාසුඛං සිබ්බන්ති. තත්ථ අත්ථරිතබ්බන්ති තස්සා නිස්සෙණියා උපරි චීවරස්ස උපත්ථම්භනත්ථාය අත්ථරිතබ්බං. කථිනසඞ්ඛාතාය නිස්සෙණියා චීවරස්ස බන්ධනකරජ්ජු කථිනරජ්ජූති ¶ මජ්ඣිමපදලොපී සමාසොති ආහ ‘‘යායා’’තිආදි. තත්ථ යස්මා ද්වින්නං පටලානං එකස්මිං අධිකෙ ජාතෙ තත්ථ වලියො හොන්ති, තස්මා දුපට්ටචීවරස්ස පටලද්වයම්පි සමකං කත්වා බන්ධනකරජ්ජු කථිනරජ්ජූති වෙදිතබ්බං. පාළියං (චූළව. 256) කථිනස්ස අන්තො ජීරතීති කථිනෙ බද්ධස්ස චීවරස්ස පරියන්තො ජීරතී’’ති විමතිවිනොදනියං වුත්තං.

‘‘බිදලකං නාම දිගුණකරණසඞ්ඛාතස්ස කිරියාවිසෙසස්ස අධිවචනං. කස්ස දිගුණකරණං? යෙන කිලඤ්ජාදිනා මහන්තං කථිනං අත්ථතං, තස්ස. තඤ්හි දණ්ඩකථිනප්පමාණෙන පරියන්තෙ සංහරිත්වා දිගුණං කාතබ්බං, අඤ්ඤථා ඛුද්දකචීවරස්ස අනුවාතපරිභණ්ඩාදිවිධානකරණෙ හත්ථස්ස ඔකාසො න හොති. සලාකාය සති ද්වින්නං චීවරානං අඤ්ඤතරං ඤත්වා සිබ්බිතාසිබ්බිතං සුඛං පඤ්ඤායති. දණ්ඩකථිනෙ කතෙ න බහූහි සහායෙහි පයොජනං. ‘අසංකුටිත්වා චීවරං සමං හොති, කොණාපි සමා හොන්තී’ති ලිඛිතං, ‘හලිද්දිසුත්තෙන සඤ්ඤාකරණ’න්ති වුත්තත්තා ‘හලිද්දිසුත්තෙන චීවරං සිබ්බෙතුම්පි වට්ටතී’ති සිද්ධං. තත්ථ හි කෙචි අකප්පියසඤ්ඤිනො. පටිග්ගහො නාම අඞ්ගුලිකොසො. පාතීති පටිග්ගහසණ්ඨානං. පටිග්ගහථවිකන්ති ¶ අඞ්ගුලිකොසථවික’’න්ති වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. චූළවග්ග 256) ආගතං.

ගහපතිචීවරාදිකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ගහපතිචීවරං, යො ඉච්ඡති, පංසුකූලිකො හොතු, යො ඉච්ඡති, ගහපතිචීවරං සාදියතු, ඉතරීතරෙනපාහං, භික්ඛවෙ, සන්තුට්ඨිං වණ්ණෙමී’’ති (මහාව. 337) වචනතො අසමාදින්නධුතඞ්ගො යො භික්ඛු පංසුකූලං ධාරෙතුං ඉච්ඡති, තෙන පංසුකූලිකෙන භවිතබ්බං ¶ . යො පන ගිහීහි දින්නං ගහපතිචීවරං සාදියිතුං ඉච්ඡති, තෙන ගහපතිචීවරසාදියකෙන භවිතබ්බං. සමාදින්නධුතඞ්ගො පන භික්ඛු ‘‘ගහපතිචීවරං පටික්ඛිපාමි, පංසුකූලිකඞ්ගං සමාදියාමී’’ති අධිට්ඨහනතො ගහපතිචීවරං සාදියිතුං න වට්ටති. ගහපතිචීවරන්ති ගහපතීහි දින්නං චීවරං. ඉතරීතරෙනපීති අප්පග්ඝෙනපි මහග්ඝෙනපි යෙන කෙනචීති අත්ථො.

‘‘ඉතරීතරෙනාති ඉතරෙන ඉතරෙන. ඉතර-සද්දො පන අනියමවචනො ද්වික්ඛත්තුං වුච්චමානො යංකිඤ්චි-සද්දෙහි සමානත්ථො හොතීති වුත්තං අප්පග්ඝෙනපි මහග්ඝෙනපි යෙන කෙනචී’’ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.337), ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පාවාරං, අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, කොසෙය්යපාවාරං, අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, කොජව’’න්ති (මහාව. 337) වචනතො පාවාරාදීනිපි සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. තත්ථ පාවාරොති සලොමකො කප්පාසාදිභෙදො. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, කොජවන්ති එත්ථ පකතිකොජවමෙව වට්ටති, මහාපිට්ඨියකොජවං න වට්ටති. කොජවන්ති උණ්ණාමයො පාවාරසදිසො. ‘‘මහාපිට්ඨි කොජවන්ති හත්ථිපිට්ඨීසු අත්ථරිතබ්බතාය ‘මහාපිට්ඨිය’න්ති ලද්ධසමඤ්ඤං චතුරඞ්ගුලපුප්ඵං කොජව’’න්ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.337) වුත්තං. විමතිවිනොදනියම්පි (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.337) ‘‘මහාපිට්ඨියකොජවන්ති හත්ථිපිට්ඨියං අත්ථරිතබ්බතාය ‘මහාපිට්ඨිය’න්ති ලද්ධසමඤ්ඤං උණ්ණාමයත්ථරණ’’න්ති වුත්තං. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. මහාවග්ග 337) පන ‘‘මහාපිට්ඨියකොජවං නාම අතිරෙකචතුරඞ්ගුලපුප්ඵං කිරා’’ති වුත්තං. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, කම්බල’’න්ති (මහාව. 338) වචනතො අඩ්ඪකාසියාදීනි මහග්ඝානිපි කම්බලානි වට්ටන්ති ¶ . අඩ්ඪකාසියන්ති එත්ථ කාසීති සහස්සං වුච්චති, තංඅග්ඝනකො කාසියො. අයං පන පඤ්ච සතානි අග්ඝති, තස්මා අඩ්ඪකාසියොති වුත්තො.

ඡචීවරකථායං ¶ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ඡ චීවරානි ඛොමං කප්පාසිකං කොසෙය්යං කම්බලං සාණං භඞ්ග’’න්ති (මහාව. 339) වචනතො ඛොමාදීනි ඡ චීවරානි දුකූලාදීනි ඡ අනුලොමචීවරානි ච වට්ටන්ති. තත්ථ ‘‘ඛොමන්ති ඛොමසුත්තෙහි වායිතං ඛොමපට්ටචීවරං. කප්පාසිකන්ති කප්පාසතො නිබ්බත්තසුත්තෙහි වායිතං. කොසෙය්යන්ති කොසකාරකපාණකෙහි නිබ්බත්තසුත්තෙහි වායිතං. කම්බලන්ති උණ්ණාමයචීවරං. සාණන්ති සාණසුත්තෙහි කතචීවරං. භඞ්ගන්ති ඛොමසුත්තාදීනි සබ්බානි, එකච්චානි වා මිස්සෙත්වා කතචීවරං. භඞ්ගම්පි වාකමයමෙවාති කෙචි. දුකූලං පට්ටුණ්ණං සොමාරපටං චීනපටං ඉද්ධිජං දෙවදින්නන්ති ඉමානි පන ඡ චීවරානි එතෙසංයෙව අනුලොමානීති විසුං න වුත්තානි. දුකූලඤ්හි සාණස්ස අනුලොමං වාකමයත්තා. පට්ටුණ්ණදෙසෙ සඤ්ජාතවත්ථං පට්ටුණ්ණං. ‘පට්ටුණ්ණකොසෙය්යවිසෙසො’ති හි අභිධානකොසෙ වුත්තං. සොමාරදෙසෙ චීනදෙසෙ ච ජාතවත්ථානි සොමාරචීනපටානි. පට්ටුණ්ණාදීනි තීණි කොසෙය්යස්ස අනුලොමානි පාණකෙහි කතසුත්තමයත්තා. ඉද්ධිජං එහිභික්ඛූනං පුඤ්ඤිද්ධියා නිබ්බත්තචීවරං, තං ඛොමාදීනං අඤ්ඤතරං හොතීති තෙසං එව අනුලොමං. දෙවතාහි දින්නං චීවරං දෙවදින්නං. කප්පරුක්ඛෙ නිබ්බත්තං ජාලිනියා දෙවකඤ්ඤාය අනුරුද්ධත්ථෙරස්ස දින්නවත්ථසදිසං, තම්පි ඛොමාදීනංයෙව අනුලොමං හොති තෙසු අඤ්ඤතරභාවතො’’ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. 2.462-463) වුත්තං.

විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. 1.463) පන ‘‘ඛොමන්ති ඛොමසුත්තෙහි වායිතං ඛොමපටචීවරං, තං වාකමයන්ති වදන්ති. කප්පාසසුත්තෙහි වායිතං කප්පාසිකං. එවං සෙසානිපි. කම්බලන්ති එළකාදීනං ලොමමයසුත්තෙන වායිතං පටං. භඞ්ගන්ති ඛොමසුත්තාදීනි සබ්බානි, එකච්චානි වා මිස්සෙත්වා වායිතං චීවරං, භඞ්ගම්පි වාකමයමෙවාති කෙචි ¶ . දුකූලං පට්ටුණ්ණං සොමාරපටං චීනපටං ඉද්ධිජං දෙවදින්නන්ති ඉමානි ඡ චීවරානි එතෙසඤ්ඤෙව අනුලොමානීති විසුං න වුත්තානි. දුකූලඤ්හි සාණස්ස අනුලොමං වාකමයත්තා. ‘පට්ටුණ්ණං කොසෙය්යවිසෙසො’ති අභිධානකොසෙ වුත්තං. සොමාරදෙසෙ චීනදෙසෙ ච ජාතවත්ථානි සොමාරචීනපටානි. පට්ටුණ්ණාදීනි තීණි ¶ කොසෙය්යස්ස අනුලොමානි පාණකෙහි කතසුත්තමයත්තා. ඉද්ධිජන්ති එහිභික්ඛූනං පුඤ්ඤිද්ධියා නිබ්බත්තචීවරං, කප්පරුක්ඛෙහි නිබ්බත්තං, දෙවදින්නඤ්ච ඛොමාදීනං අඤ්ඤතරං හොතීති තෙසං සබ්බෙසං අනුලොමානී’’ති වුත්තං.

රජනාදිකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ඡ රජනානි මූලරජනං ඛන්ධරජනං තචරජනං පත්තරජනං පුප්ඵරජනං ඵලරජන’’න්ති වචනතො ඉමෙසු ඡසු රජනෙසු එකකෙන චීවරං රජිතබ්බං, න ඡකණෙන වා පණ්ඩුමත්තිකාය වා රජිතබ්බං. තාය රජිතචීවරං දුබ්බණ්ණං හොති. ඡරජනානං සරූපං හෙට්ඨා පරික්ඛාරකථායං වුත්තමෙව. තත්ථ ඡකණෙනාති ගොමයෙන. පණ්ඩුමත්තිකායාති තම්බමත්තිකාය. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, රජනං පචිතුං චුල්ලං රජනකුම්භි’’න්ති (මහාව. 344) වචනතො සීතුදකාය චීවරං න රජිතබ්බං. තාය හි රජිතචීවරං දුග්ගන්ධං හොති. තත්ථ සීතුදකාති අපක්කරජනං වුච්චති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, උත්තරාළුම්පං බන්ධිතු’’න්ති වචනතො උත්තරාළුම්පං බන්ධිතුං වට්ටති. තත්ථ උත්තරාළුම්පන්ති වට්ටාධාරකං, රජනකුම්භියා මජ්ඣෙ ඨපෙත්වා තං ආධාරකං පරික්ඛිපිත්වා රජනං පක්ඛිපිතුං අනුජානාමීති අත්ථො. එවඤ්හි කතෙ රජනං න උත්තරති. තත්ථ ‘‘රජනකුම්භියා මජ්ඣෙ ඨපෙත්වාති අන්තොරජනකුම්භියා මජ්ඣෙ ඨපෙත්වා. එවං වට්ටාධාරකෙ අන්තොරජනකුම්භියා පක්ඛිත්තෙ මජ්ඣෙ උදකං තිට්ඨති, වට්ටාධාරකතො බහි සමන්තා අන්තොකුම්භියං රජනච්ඡල්ලි. පක්ඛිපිතුන්ති ¶ රජනච්ඡල්ලිං පක්ඛිපිතු’’න්ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.344) වුත්තං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.344) පන ‘‘එවඤ්හි කතෙති වට්ටාධාරස්ස අන්තො රජනොදකං, බහි ඡල්ලිකඤ්ච කත්වා වියොජනෙ කතෙ. න උත්තරතීති කෙවලං උදකතො ඵෙණුට්ඨානාභාවා න උත්තරතී’’ති වුත්තං. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. මහාවග්ග 344) පන ‘‘ගොමයෙ ආපත්ති නත්ථි, විරූපත්තා වාරිතං. කුඞ්කුමපුප්ඵං න වට්ටතීති වදන්තී’’ති වුත්තං.

‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, උදකෙ වා නඛපිට්ඨිකාය වා ථෙවකං දාතු’’න්ති (මහාව. 344) වචනතො තථා කත්වා රජනස්ස පක්කාපක්කභාවො ජානිතබ්බො. තත්ථ උදකෙ වා නඛපිට්ඨිකාය වාති සචෙ පරිපක්කං හොති, උදකපාතියා දින්නො ථෙවො සහසා න විසරති, නඛපිට්ඨියම්පි අවිසරන්තො තිට්ඨති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, රජනුළුඞ්කං දණ්ඩකථාලක’’න්ති (මහාව. 344) වචනතො ¶ රජනස්ස ඔලොකනකාලෙ කුම්භියා රක්ඛණත්ථං උළුඞ්කදණ්ඩකථාලිකානි ඉච්ඡිතබ්බානි. තත්ථ රජනුළුඞ්කන්ති රජනඋළුඞ්කං. දණ්ඩකථාලකන්ති දණ්ඩමෙව දණ්ඩකං. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, රජනකොලම්බං රජනඝට’’න්ති (මහාව. 344) වචනතො තානිපි ඉච්ඡිතබ්බානි. තත්ථ රජනකොලම්බන්ති රජනකුණ්ඩං. තත්ථ රජනකුණ්ඩන්ති පක්කරජනට්ඨපනකං මහාඝටං. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, රජනදොණික’’න්ති (මහාව. 344) වචනතො පාතියම්පි පත්තෙ චීවරෙ මද්දන්තෙ චීවරස්ස පරිභිජ්ජනතො චීවරරක්ඛණත්ථං රජනදොණිකා ඉච්ඡිතබ්බා. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තිණසන්ථරක’’න්ති (මහාව. 344) වචනතො ඡමාය චීවරෙ පත්ථරියමානෙ චීවරස්ස පංසුකිතත්තා තතො රක්ඛණත්ථං තිණසන්ථරං කාතබ්බං. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, චීවරවංසං චීවරරජ්ජු’’න්ති (මහාව. 344) වචනතො තිණසන්ථාරකෙ උපචිකාදීහි ඛජ්ජමානෙ චීවරවංසෙ වා චීවරරජ්ජුයා ¶ වා චීවරං පත්ථරිතබ්බං මජ්ඣෙන චීවරෙ ලග්ගිතෙ රජනස්ස උභතො ගළිතත්තා.

‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, කණ්ණෙ බන්ධිතු’’න්ති (මහාව. 344) වචනතො කණ්ණෙ බන්ධිතබ්බං චීවරස්ස කණ්ණෙ බන්ධියමානෙ කණ්ණස්ස ජිණ්ණත්තා. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, කණ්ණසුත්තක’’න්ති (මහාව. 344) වචනතො කණ්ණසුත්තකෙන බන්ධිතබ්බං එවං බන්ධන්තෙ රජනස්ස එකතො ගළිතත්තා. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සම්පරිවත්තකං සම්පරිවත්තකං රජෙතුං, න ච අච්ඡින්නෙ ථෙවෙ පක්කමිතු’’න්ති (මහාව. 344) වචනතො තථා රජිතබ්බං. යාව රජනබින්දු ගළිතං න ඡිජ්ජති, තාව න අඤ්ඤත්ර ගන්තබ්බං. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, උදකෙ ඔසාරෙතු’’න්ති (මහාව. 344) වචනතො පත්ථින්නං චීවරං උදකෙ ඔසාරෙතබ්බං. තත්ථ පත්ථින්නන්ති අතිරජිතත්තා ථද්ධං. උදකෙ ඔසාරෙතුන්ති උදකෙ පක්ඛිපිත්වා ඨපෙතුං. රජනෙ පන නික්ඛන්තෙ තං උදකං ඡඩ්ඩෙත්වා චීවරං මද්දිතබ්බං. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පාණිනා ආකොටෙතු’’න්ති (මහාව. 344) වචනතො ඵරුසං චීවරං පාණිනා ආකොටෙතබ්බං. ‘‘න, භික්ඛවෙ, අච්ඡින්නකානි චීවරානි ධාරෙතබ්බානි, යො ධාරෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 344) වචනතො අච්ඡින්නකානි චීවරානි දන්තකාසාවානි න ධාරෙතබ්බානි. තත්ථ දන්තකාසාවානීති එකං වා ද්වෙ වා වාරෙ රජිත්වා දන්තවණ්ණානි ධාරෙන්ති.

අතිරෙකචීවරකථායං ¶ ‘‘න, භික්ඛවෙ, අතිරෙකචීවරං ධාරෙතබ්බං, යො ධාරෙය්ය, යථාධම්මො කාරෙතබ්බො’’ති (මහාව. 347) වචනතො නිට්ඨිතචීවරස්මිං උබ්භතස්මිං කථිනෙ දසාහතො පරං අතිරෙකචීවරං ධාරෙන්තස්ස නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, දසාහපරමං අතිරෙකචීවරං ධාරෙතු’’න්ති (මහාව. 347) වචනතො උබ්භතෙපි කථිනෙ දසාහබ්භන්තරෙ ¶ ධාරෙන්තස්ස අත්ථතකථිනානං අනුබ්භතෙපි කථිනෙ පඤ්චමාසබ්භන්තරෙ තතො පරම්පි දසාහබ්භන්තරෙ අනත්ථතකථිනානම්පි දසාහබ්භන්තරෙ අතිරෙකචීවරං අනාපත්ති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අතිරෙකචීවරං විකප්පෙතු’’න්ති (මහාව. 347) වචනතො දසාහතො පරං විකප්පෙත්වා අතිරෙකචීවරං ධාරෙතුං වට්ටති. කිත්තකං පන චීවරං විකප්පෙතබ්බන්ති? ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආයාමෙන අට්ඨඞ්ගුලං සුගතඞ්ගුලෙන චතුරඞ්ගුලවිත්ථතං පච්ඡිමං චීවරං විකප්පෙතු’’න්ති (මහාව. 358) වචනතො සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන සුගතඞ්ගුලෙන අට්ඨඞ්ගුලායාමං චතුරඞ්ගුලවිත්ථාරං චීවරං විකප්පෙතුං වට්ටති. තත්ථ සුගතඞ්ගුලං නාම මජ්ඣිමපුරිසඞ්ගුලසඞ්ඛාතෙන වඩ්ඪකීඅඞ්ගුලෙන තිවඞ්ගුලං හොති, මනුස්සානං පකතිඅඞ්ගුලෙන අඩ්ඪපඤ්චකඞ්ගුලං, තස්මා දීඝතො වඩ්ඪකීහත්ථෙන එකහත්ථං පකතිහත්ථෙන දියඩ්ඪහත්ථං විත්ථාරතො වඩ්ඪකීහත්ථෙන විදත්ථිප්පමාණං පකතිහත්ථෙන ඡළඞ්ගුලාධිකවිදත්ථිප්පමාණං පච්ඡිමං චීවරං විකප්පෙතුං වට්ටති, තතො ඌනප්පමාණං න වට්ටති, අධිකප්පමාණං පන වට්ටතීති දට්ඨබ්බං.

අට්ඨවරකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, වස්සිකසාටිකං ආගන්තුකභත්තං ගමිකභත්තං ගිලානභත්තං ගිලානුපට්ඨාකභත්තං ගිලානභෙසජ්ජං ධුවයාගුං භික්ඛුනිසඞ්ඝස්ස උදකසාටික’’න්ති වචනතො ඉමානි අට්ඨ දානානි සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. තත්ථ නික්ඛිත්තචීවරා හුත්වා කායං ඔවස්සන්තානං භික්ඛූනං නග්ගියං අසුචි ජෙගුච්ඡං පටිකූලං හොති, තස්මා වස්සිකසාටිකා අනුඤ්ඤාතා. ආගන්තුකො භික්ඛු න වීථිකුසලො හොති, න ගොචරකුසලො, කිලන්තො පිණ්ඩාය චරති, තස්මා ආගන්තුකභත්තං අනුඤ්ඤාතං, ගමිකො භික්ඛු අත්තනො භත්තං පරියෙසමානො සත්ථා වා විහායිස්සති ¶ , යත්ථ වා වාසං ගන්තුකාමො භවිස්සති, තත්ථ විකාලෙන උපගච්ඡිස්සති, කිලන්තො අද්ධානං ගමිස්සති, තස්මා ගමිකභත්තං. ගිලානස්ස භික්ඛුනො සප්පායානි භොජනානි අලභන්තස්ස ආබාධො වා අභිවඩ්ඪිස්සති, කාලකිරියා වා භවිස්සති, තස්මා ගිලානභත්තං. ගිලානුපට්ඨාකො භික්ඛු අත්තනො භත්තං පරියෙසමානො ගිලානස්ස උස්සූරෙ භත්තං නීහරිස්සති, තස්මා ගිලානුපට්ඨාකභත්තං. ගිලානස්ස භික්ඛුනො සප්පායානි භෙසජ්ජානි අලභන්තස්ස ¶ ආබාධො වා අභිවඩ්ඪිස්සති, කාලකිරියා වා භවිස්සති, තස්මා ගිලානභෙසජ්ජං. යස්මා භගවතා අන්ධකවින්දෙ දසානිසංසෙ සම්පස්සමානෙන යාගු අනුඤ්ඤාතා, තස්මා ධුවයාගු. යස්මා මාතුගාමස්ස නග්ගියං අසුචි ජෙගුච්ඡං පටිකූලං හොති, තස්මා භික්ඛුනිසඞ්ඝස්ස උදකසාටිකා අනුඤ්ඤාතා.

නිසීදනාදිකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, කායගුත්තියා චීවරගුත්තියා සෙනාසනගුත්තියා නිසීදන’’න්ති (මහාව. 353) වචනතො කායාදීනං අසුචිමුච්චනාදිතො ගොපනත්ථාය නිසීදනං ධාරෙතුං වට්ටති. තස්ස විධානං හෙට්ඨා වුත්තමෙව. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යාවමහන්තං පච්චත්ථරණං ආකඞ්ඛති, තාවමහන්තං පච්චත්ථරණං කාතු’’න්ති වචනතො අතිඛුද්දකෙන නිසීදනෙන සෙනාසනස්ස අගොපනත්තා මහන්තම්පි පච්චත්ථරණං කාතුං වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යස්ස කණ්ඩු වා පීළකා වා අස්සාවො වා ථුල්ලකච්ඡු වා ආබාධො, කණ්ඩුපටිච්ඡාදි’’න්ති වචනතො ඊදිසෙසු ආබාධෙසු සන්තෙසු චීවරාදිගුත්තත්ථාය කණ්ඩුපටිච්ඡාදි වට්ටති. තත්ථ පමාණං හෙට්ඨා වුත්තමෙව. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ ¶ , මුඛපුඤ්ඡනචොළ’’න්ති (මහාව. 355) වචනතො මුඛසොධනත්ථාය මුඛපුඤ්ඡනචොළං වට්ටති. තම්පි හෙට්ඨා වුත්තමෙව. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පරික්ඛාරචොළක’’න්ති වචනතො තිචීවරෙ පරිපුණ්ණෙ පරිස්සාවනථවිකාදීහි අත්ථෙ සති පරික්ඛාරචොළං වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තිචීවරං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතුං, වස්සිකසාටිකං වස්සානං චාතුමාසං අධිට්ඨාතුං තතො පරං විකප්පෙතුං, නිසීදනං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතුං, පච්චත්ථරණං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතුං, කණ්ඩුපටිච්ඡාදිං යාව ආබාධා අධිට්ඨාතුං තතො පරං විකප්පෙතුං, මුඛපුඤ්ඡනචොළං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතුං, පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතු’’න්ති (මහාව. 358) වචනතො වුත්තනයෙන අධිට්ඨානඤ්ච විකප්පනා ච කාතබ්බා. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන හෙට්ඨා වුත්තොව.

58. අධම්මකම්මකථායං ¶ න, භික්ඛවෙ…පෙ… දුක්කටස්සාති ඉදං ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන ඡබ්බග්ගියා භික්ඛූ සඞ්ඝමජ්ඣෙ අධම්මකම්මං කරොන්ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – න, භික්ඛවෙ, අධම්මකම්මං කාතබ්බං, යො කරෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 154) ඉමං උපොසථක්ඛන්ධකෙ ආගතපාඨං සන්ධාය වුත්තං. අනුජානාමි…පෙ… පටික්කොසිතුන්ති තථෙව ආගතං ‘‘භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අධම්මකම්මෙ කයිරමානෙ පටික්කොසිතු’’න්ති ඉමං. තත්ථ කරොන්තියෙවාති පඤ්ඤත්තම්පි සික්ඛාපදං මද්දිත්වා අධම්මකම්මං කරොන්තියෙවාති අත්ථො. ‘‘අනුජානාමි…පෙ… පටික්කොසිතු’’න්ති එවං අධම්මකම්මෙ කයිරමානෙ සති ‘‘පෙසලෙහි භික්ඛූහි තං අධම්මකම්මං අකතං, කම්මං දුක්කටං කම්මං පුන කාතබ්බ’’න්ති එවං පටික්කොසිතබ්බං, න තුණ්හීභාවෙන ඛමිතබ්බන්ති ¶ අත්ථො. ඉති වචනතොති ඉදං පන පුබ්බපාඨං ගහෙත්වා ඉති වචනතො. අධම්මකම්මං න කාතබ්බන්ති අපරපාඨං ගහෙත්වා ඉති වචනතො කයිරමානඤ්ච අධම්මකම්මං භික්ඛූහි නිවාරෙතබ්බන්ති ද්විධා යොජනා කාතබ්බා.

නිවාරෙන්තෙහි චාතිආදි පන ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන පෙසලා භික්ඛූ ඡබ්බග්ගියෙහි භික්ඛූහි අධම්මකම්මෙ කයිරමානෙ පටික්කොසන්ති, ඡබ්බග්ගියා භික්ඛූ ලභන්ති ආඝාතං, ලභන්ති අප්පච්චයං, වධෙන තජ්ජෙන්ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, දිට්ඨිම්පි ආවිකාතු’’න්ති (මහාව. 154) පාඨඤ්ච ‘‘තෙසංයෙව සන්තිකෙ දිට්ඨිං ආවිකරොන්ති, ඡබ්බග්ගියා භික්ඛූ ලභන්ති ආඝාතං, ලභන්ති අප්පච්චයං, වධෙන තජ්ජෙන්ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, චතූහි පඤ්චහි පටික්කොසිතුං, ද්වීහි තීහි දිට්ඨිං ආවිකාතුං, එකෙන අධිට්ඨාතුං න මෙතං ඛමතී’’ති ඉමෙ පාඨෙ සන්ධාය වුත්තං. වචනතොති ඉදං පන පාළියං තීණි සම්පදානානි ගහෙත්වා තීහි කිරියාපදෙහි විසුං විසුං යොජෙතබ්බං. සබ්බඤ්චෙතං අනුපද්දවත්ථාය වුත්තං, න ආපත්තිසබ්භාවතොති යොජනා. කථං අනුපද්දවසම්භවොති? නිග්ගහකම්මං කාතුං අසක්කුණෙය්යභාවතො, අඤ්ඤස්ස උපද්දවස්ස ච නිවාරණතො. තෙන වුත්තං වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. මහාවග්ග 154) ‘‘තෙසං අනුපද්දවත්ථායාති සඞ්ඝො සඞ්ඝස්ස කම්මං න කරොති, අඤ්ඤොපි උපද්දවො බහූනං හොති, තස්මා වුත්ත’’න්ති.

59. ඔකාසකතකථායං ¶ න, භික්ඛවෙ, අනොකාසකතොතිආදි ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන ඡබ්බග්ගියා භික්ඛූ අනොකාසකතං ¶ භික්ඛුං ආපත්තියා චොදෙන්ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – න, භික්ඛවෙ, අනොකාසකතො භික්ඛු ආපත්තියා චොදෙතබ්බො, යො චොදෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ඔකාසං කාරාපෙත්වා ආපත්තියා චොදෙතුං, කරොතු ආයස්මා ඔකාසං, අහං තං වත්තුකාමො’’ති (මහාව. 153) ඉදං පාඨං සන්ධාය වුත්තං. අධිප්පායෙසු චාවනාධිප්පායොති, සාසනතො චාවෙතුකාමො. අක්කොසාධිප්පායොති පරං අක්කොසිතුකාමො පරිභාසිතුකාමො. කම්මාධිප්පායොති තජ්ජනීයාදිකම්මං කත්තුකාමො. වුට්ඨානාධිප්පායොති ආපත්තිතො වුට්ඨාපෙතුකාමො. උපොසථප්පවාරණට්ඨපනාධිප්පායොති උපොසථං, පවාරණං වා ඨපෙතුකාමො. අනුවිජ්ජනාධිප්පායොති උපපරික්ඛිතුකාමො. ධම්මකථාධිප්පායොති ධම්මං දෙසෙතුකාමො. ඉති පරං චොදෙන්තානං භික්ඛූනං අධිප්පායභෙදො අනෙකවිධො හොතීති අත්ථො. පුරිමෙසු චතූසු අධිප්පායෙසූති චාවනාධිප්පායඅක්කොසාධිප්පායකම්මාධිප්පායවුට්ඨානාධිප්පායෙසු ඔකාසං අකාරාපෙන්තස්ස දුක්කටං. කාරාපෙත්වාපි සම්මුඛා චොදෙන්තස්ස යථානුරූපං සඞ්ඝාදිසෙසපාචිත්තියදුක්කටානි, අසම්මුඛා පන දුක්කටමෙවාති අයමෙත්ථ පිණ්ඩත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

‘‘ඨපනක්ඛෙත්තං පන ජානිතබ්බ’’න්ති වත්වා තං දස්සෙන්තො ‘‘සුණාතු මෙ’’තිආදිමාහ. අනුවිජ්ජකස්ස අනුවිජ්ජනාධිප්පායෙන වදන්තස්ස ඔකාසකම්මං නත්ථීති යොජනා. ධම්මකථිකස්ස අනොදිස්ස කම්මං කථෙන්තස්ස ඔකාසකම්මං නත්ථි. සචෙ පන ඔදිස්ස කථෙති, ආපත්ති, තස්මා තං දස්සෙත්වා ගන්තබ්බන්ති යොජෙතබ්බං. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

60. සද්ධාදෙය්යවිනිපාතනකථායං ¶ ‘‘මාතාපිතරොති ඛො, භික්ඛවෙ, වදමානෙ කිං වදෙය්යාම. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, මාතාපිතූනං දාතුං, න ච, භික්ඛවෙ, සද්ධාදෙය්යං විනිපාතෙතබ්බං, යො විනිපාතෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 361) වචනතො දායකෙහි සද්ධාය භික්ඛුස්ස දින්නං විනිපාතෙත්වා ගිහීනං දාතුං න වට්ටති. ‘‘න ච, භික්ඛවෙ, සද්ධාදෙය්යන්ති ¶ එත්ථ සෙසඤාතීනං දෙන්තො විනිපාතෙතියෙව. මාතාපිතරො පන සචෙ රජ්ජෙ ඨිතාපි පත්ථයන්ති, දාතබ්බ’’න්ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 361) වුත්තත්තා භාතුභගිනීආදීනං ඤාතකානම්පි දාතුං න වට්ටති. වුත්තඤ්හි ආචරියධම්මසිරිත්ථෙරෙන ඛුද්දසික්ඛායං –

‘‘න ලබ්භං විනිපාතෙතුං, සද්ධාදෙය්යඤ්ච චීවරං;

ලබ්භං පිතූනං සෙසානං, ඤාතීනම්පි න ලබ්භතී’’ති.

කයවික්කයසමාපත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනායම්පි ‘‘මාතරං පන පිතරං වා ‘ඉමං දෙහී’ති වදතො විඤ්ඤත්ති න හොති, ‘ඉමං ගණ්හාහී’ති වදතො සද්ධාදෙය්යවිනිපාතනං න හොති. අඤ්ඤාතකං ‘ඉමං දෙහී’ති වදතො විඤ්ඤත්ති හොති, ‘ඉමං ගණ්හාහී’ති වදතො සද්ධාදෙය්යවිනිපාතනං හොති. ‘ඉමිනා ඉමං දෙහී’ති කයවික්කයං ආපජ්ජතො නිස්සග්ගියං හොතී’’ති අට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 2.595) වුත්තං. තත්ථ ‘‘සෙසඤාතකෙසු සද්ධාදෙය්යවිනිපාතසම්භවතො තදභාවට්ඨානම්පි දස්සෙතුං ‘මාතරං පන පිතරං වා’ති වුත්ත’’න්ති විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. 1.593-595) වුත්තං.

61. සන්තරුත්තරකථායං අන්තර-සද්දො මජ්ඣවාචකො. වසති සීලෙනාති වාසකො, ‘‘අන්තරෙ වාසකො අන්තරවාසකො’’ති ¶ වත්තබ්බෙ ‘‘රූපභවො රූප’’න්තිආදීසු විය උත්තරපදලොපීසමාසවසෙන ‘‘අන්තරො’’ති වුත්තො. උත්තරසද්දො උපරිවාචකො, ආභුසො සජ්ජතීති ආසඞ්ගො, ‘‘උත්තරෙ ආසඞ්ගො උත්තරාසඞ්ගො’’ති වත්තබ්බෙ වුත්තනයෙන ‘‘උත්තරො’’ති වුත්තො, අන්තරො ච උත්තරො ච අන්තරුත්තරා, සහ අන්තරුත්තරෙහි යො වත්තතීති සන්තරුත්තරො, සහපුබ්බපදභින්නාධිකරණද්විපදබහුබ්බීහිසමාසො. අථ වා සහ අන්තරෙන ච උත්තරෙන ච යො වත්තතීති සන්තරුත්තරො, තිපදබහුබ්බීහිසමාසො. සඞ්ඝාටිං ඨපෙත්වා අන්තරවාසකඋත්තරාසඞ්ගමත්තධරො හුත්වා ගාමො න පවිසිතබ්බොති අත්ථො. ‘‘පරිබ්බාජකමදක්ඛි තිදණ්ඩකෙනා’’තිආදීසු විය ඉත්ථම්භූතලක්ඛණෙ චෙතං කරණවචනං, තස්මා අන්තරවාසකං තිමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙන්තෙන පරිමණ්ඩලං නිවාසෙත්වා කායබන්ධනං බන්ධිත්වා සඞ්ඝාටිඤ්ච උත්තරාසඞ්ගඤ්ච දිගුණං කත්වා පාරුපිත්වා ගාමො පවිසිතබ්බො.

62. චීවරනික්ඛෙපකථායං ¶ සංහරීයතෙති සඞ්ඝාටි, තස්සා සඞ්ඝාටියා, භාවයොගෙ කම්මත්ථෙ ඡට්ඨී. නික්ඛෙපායාති ඨපනාය, සඞ්ඝාටිං අග්ගහෙත්වා විහාරෙ ඨපෙත්වා ගමනාය පඤ්ච කාරණානි හොන්තීති අත්ථො. ගිලානො වා හොතීති ගහෙත්වා ගන්තුං අසමත්ථො ගිලානො වා හොති. වස්සිකසඞ්කෙතං වා හොතීති ‘‘වස්සිකකාලො අය’’න්ති සඞ්කෙතං වා කතං හොති. නදීපාරගතං වා හොතීති නදියා පාරං ගන්ත්වා භුඤ්ජිතබ්බං හොති. අග්ගළගුත්තිවිහාරො වා හොතීති අග්ගළං දත්වාපි දාතබ්බො සුගුත්තවිහාරො වා හොති. අත්ථතකථිනං වා හොතීති තස්මිං විහාරෙ කථිනං අත්ථතං වා හොති අත්ථතකථිනානං අසමාදානචාරසම්භවතො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව. ආරඤ්ඤිකස්ස පන විහාරො න සුගුත්තො හොතීති ¶ අප්පභික්ඛුකත්තා චොරාදීනං ගමනට්ඨානතො ච. භණ්ඩුක්ඛලිකායාති චීවරාදිට්ඨපනභණ්ඩුක්ඛලිකාය. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යං.

63. සත්ථකම්මවත්ථිකම්මකථායං සත්ථකම්මං වා වත්ථිකම්මං වාති එත්ථ යෙන කෙනචි සත්ථාදිනා ඡින්දනාදි සත්ථකම්මං නාම හොති. යෙන කෙනචි චම්මාදිනා වත්ථිපීළනං වත්ථිකම්මං නාම. ‘‘සම්බාධෙ දහනකම්මං පටික්ඛෙපාභාවා වට්ටතී’’ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.279). විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.279) පන ‘‘වත්ථිපීළනන්ති යථා වත්ථිගතතෙලාදි අන්තොසරීරෙ ආරොහන්ති, එවං හත්ථෙන වත්ථිමද්දන’’න්ති වුත්තං.

වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. මහාවග්ග 279) පන ‘‘සම්බාධෙති වච්චමග්ගෙ, භික්ඛුස්ස භික්ඛුනියා ච පස්සාවමග්ගෙපි අනුලොමතො දහනං පටික්ඛෙපාභාවා වට්ටති. සත්ථවත්ථිකම්මානුලොමතො න වට්ටතීති චෙ? න, පටික්ඛිත්තපටික්ඛෙපා, පටික්ඛිපිතබ්බස්ස තප්පරමතාදීපනතො. කිං වුත්තං හොති? පුබ්බෙ පටික්ඛිත්තම්පි සත්ථකම්මං සම්පිණ්ඩෙත්වා පච්ඡා ‘න, භික්ඛවෙ…පෙ… ථුල්ලච්චයස්සා’ති ද්වික්ඛත්තුං සත්ථකම්මස්ස පරික්ඛෙපො කතො. තෙන සම්බාධස්ස සාමන්තා ද්වඞ්ගුලං පටික්ඛිපිතබ්බං නාම සත්ථවත්ථිකම්මතො උද්ධං නත්ථීති දස්සෙති. කිඤ්ච භිය්යො – පුබ්බෙ සම්බාධෙයෙව සත්ථකම්මං පටික්ඛිත්තං, පච්ඡා සම්බාධස්ස සාමන්තා ද්වඞ්ගුලම්පි පටික්ඛිත්තං ¶ , තස්මා තස්සෙව පටික්ඛෙපො, නෙතරස්සාති සිද්ධං. එත්ථ ‘සත්ථං නාම සත්ථහාරකං වාස්ස පරියෙසෙය්යා’තිආදීසු (පාරා. 167) විය යෙන ඡින්දති, තං සබ්බං. තෙන වුත්තං ‘කණ්ටකෙන වා’තිආදි. ඛාරුදානං පනෙත්ථ භික්ඛුනීවිභඞ්ගෙ පසාඛෙ පමුඛෙ අනුඤ්ඤාතන්ති වෙදිතබ්බං, එකෙ පන ‘සත්ථකම්මං වා’ති ¶ පාඨං විකප්පෙත්වා වත්ථිකම්මං කරොන්ති. වත්ථීති කිං? අග්ඝිකා වුච්චති, තාය ඡින්දනං වත්ථිකම්මං නාමාති ච අත්ථං වණ්ණයන්ති, තෙ ‘සත්ථහාරකං වාස්ස පරියෙසෙය්යා’ති ඉමස්ස පදභාජනීයං දස්සෙත්වා පටික්ඛිපිතබ්බා. අණ්ඩවුද්ධීති වාතණ්ඩකා, ආදානවත්තීති අනාහවත්තී’’ති වුත්තං. සෙසං අට්ඨකථායං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

64. නහාපිතපුබ්බකථායං නහාපිතො පුබ්බෙති නහාපිතපුබ්බො, පුබ්බෙ නහාපිතො හුත්වා ඉදානි භික්ඛුභූතොති අත්ථො. තෙන නහාපිතපුබ්බෙන භික්ඛුනා. ඛුරභණ්ඩන්ති ඛුරාදිනහාපිතභණ්ඩං, ‘‘ලද්ධාතපත්තො රාජකුමාරො’’තිආදීසු විය උපලක්ඛණනයොයං. ‘‘න, භික්ඛවෙ, පබ්බජිතෙන අකප්පියං සමාදපෙතබ්බං, යො සමාදපෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස. න ච, භික්ඛවෙ, නහාපිතපුබ්බෙන ඛුරභණ්ඩං පරිහරිතබ්බං, යො පරිහරෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 303) ච ද්විධා පඤ්ඤත්ති, තස්මා නහාපිතපුබ්බෙන වා අනහාපිතපුබ්බෙන වා පබ්බජිතෙන නාම අකප්පියසමාදපනං න කාතබ්බං. නහාපිතපුබ්බෙන පන භික්ඛුනා ඛුරෙන අභිලක්ඛිතං ඛුරභණ්ඩං, ඛුරභණ්ඩඛුරකොසනිසිතපාසාණඛුරථවිකාදයො න පරිහරිතබ්බා එව. සෙසං අට්ඨකථායං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. මහාවග්ග 300) පන ‘‘න, භික්ඛවෙ, පබ්බජිතෙන අකප්පියෙ සමාදපෙතබ්බන්ති වුත්තත්තා අනුපසම්පන්නස්සපි න කෙවලං දසසු එව සික්ඛාපදෙසු, අථ ඛො යං භික්ඛුස්ස න කප්පති, තස්මිම්පීති අධිප්පායො’’ති වුත්තං.

65. දසභාගකථායං සඞ්ඝිකානීති සඞ්ඝසන්තකානි බීජානි. පුග්ගලිකායාති පුග්ගලස්ස සන්තකාය භූමියා. භාගං දත්වාති ¶ මූලභාගසඞ්ඛාතං දසමභාගං භූමිසාමිකානං දත්වා. පරිභුඤ්ජිතබ්බානීති තෙසං බීජානං ඵලානි රොපකෙහි පරිභුඤ්ජිතබ්බානීති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව ¶ . ඉදං කිර ජම්බුදීපෙ පොරාණකචාරිත්තන්ති ආදිකප්පකාලෙ පඨමකප්පිකා මනුස්සා බොධිසත්තං මහාසම්මතං නාම රාජානං කත්වා සබ්බෙපි අත්තනො අත්තනො තණ්ඩුලඵලසාලිඛෙත්තතො පවත්තතණ්ඩුලඵලානි දස කොට්ඨාසෙ කත්වා එකං කොට්ඨාසං භූමිසාමිකභූතස්ස මහාසම්මතරාජිනො දත්වා පරිභුඤ්ජිංසු. තතො පට්ඨාය ජම්බුදීපිකානං මනුස්සානං චාරිතත්තා වුත්තං. තෙනෙව සාරත්ථදීපනීනාමිකායම්පි විනයටීකායං (වජිර. ටී. මහාවග්ග 304) ‘‘දසභාගං දත්වාති දසමභාගං දත්වා. තෙනෙවාහ ‘දස කොට්ඨාසෙ කත්වා එකො කොට්ඨාසො භූමිසාමිකානං දාතබ්බො’ති’’ වුත්තං.

66. පාථෙය්යකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ’’තිආදි භද්දියනගරෙ අමිතපරිභොගභූතෙන මෙණ්ඩකසෙට්ඨිනා අභියාචිතො හුත්වා අනුඤ්ඤාතං, ඉධ පන පඨමං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පඤ්ච ගොරසෙ ඛීරං දධිං තක්කං නවනීතං සප්පි’’න්ති (මහාව. 299) පඤ්ච ගොරසා අනුඤ්ඤාතා. තතො පරං සෙට්ඨිනො අභියාචනානුරූපං වත්වා අනුජානිතුං ‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, මග්ගා කන්තාරා’’තිආදිමාහ. සෙසං අට්ඨකථායං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. තථා අලභන්තෙන අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතට්ඨානතො යාචිත්වාපි ගහෙතබ්බන්ති එතෙන එවරූපෙසු කාලෙසු විඤ්ඤත්තිපච්චයා දොසො නත්ථීති දස්සෙති. ‘‘එකදිවසෙන ගමනීයෙ මග්ගෙ එකභත්තත්ථාය පරියෙසිතබ්බ’’න්ති වුත්තත්තා පන තතො උපරි යාචනං න වට්ටතීති දස්සිතං. ‘‘දීඝෙ අද්ධානෙ’’තිආදිනා සචෙ මාසගමනීයෙ ¶ මග්ගෙ සත්තාහගමනීයො එව කන්තාරො හොති, තත්ථ සත්තාහයාපනීයමත්තමෙව පාථෙය්යං පරියෙසිතබ්බං, තතො පරං පිණ්ඩචාරිකාදිවසෙන සුභික්ඛසුලභපිණ්ඩමග්ගත්තා න පරියෙසිතබ්බන්ති.

67. මහාපදෙසකථායං මහාපදෙසා නාම අප්පටික්ඛිත්තා ද්වෙ, අනනුඤ්ඤාතා ද්වෙති චත්තාරොති දස්සෙන්තො ‘‘යං භික්ඛවෙ’’තිආදිමාහ. තෙසු අප්පටික්ඛිත්තෙපි අකප්පියානුලොමකප්පියානුලොමවසෙන ද්වෙ, තථා අනනුඤ්ඤාතෙපීති.

තත්ථ ¶ ‘‘පරිමද්දන්තාති උපපරික්ඛන්තා. පට්ටණ්ණුදෙසෙ සඤ්ජාතවත්ථං පට්ටුණ්ණං. ‘පට්ටුණ්ණං කොසෙය්යවිසෙසො’ති හි අභිධානකොසෙ වුත්තං. චීනදෙසෙ සොමාරදෙසෙ ච සඤ්ජාතවත්ථානි චීනසොමාරපටානි. පට්ටුණ්ණාදීනි තීණි කොසෙය්යස්ස අනුලොමානි පාණකෙහි කතසුත්තමයත්තා. ඉද්ධිමයං එහිභික්ඛූනං පුඤ්ඤිද්ධියා නිබ්බත්තචීවරං, තං ඛොමාදීනං අඤ්ඤතරං හොතීති තෙසංයෙව අනුලොමං. දෙවතාහි දින්නචීවරං දෙවදත්තියං, තං කප්පරුක්ඛෙ නිබ්බත්තං ජාලිනියා දෙවකඤ්ඤාය අනුරුද්ධත්ථෙරස්ස දින්නවත්ථසදිසං, තම්පි ඛොමාදීනංයෙව අනුලොමං හොති තෙසු අඤ්ඤතරභාවතො. ද්වෙ පටානි දෙසනාමෙන වුත්තානීති තෙසං සරූපදස්සනමත්තමෙතං, නාඤ්ඤනිවත්තනපදං පට්ටුණ්ණපට්ටස්සපි දෙසනාමෙනෙව වුත්තත්තා. තුම්බාති තීණි භාජනානි. ඵලකතුම්බො ලාබුආදි. උදකතුම්බො උදකුක්ඛිපනකුටකො. කිලඤ්ජච්ඡත්තන්ති වෙළුවිලීවෙහි වායිත්වා කතඡත්ත’’න්ති සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.305) වුත්තං.

‘‘යාවකාලිකපක්කානන්ති ¶ පක්කෙ සන්ධාය වුත්තං. ආමානි පන අනුපසම්පන්නෙහි සීතුදකෙ මද්දිත්වා පරිස්සාවෙත්වා දින්නපානං පච්ඡාභත්තම්පි කප්පති එව. අයඤ්ච අත්ථො මහාඅට්ඨකථායං සරූපතො අවුත්තොති ආහ ‘කුරුන්දියං පනා’තිආදි. උච්ඡුරසො නිකසටොති ඉදං පාතබ්බතාසාමඤ්ඤෙන යාමකාලිකකථායං වුත්තං, තං පන සත්තාහකාලිකමෙවාති ගහෙතබ්බං. ඉමෙ චත්තාරො රසාති ඵලපත්තපුප්ඵඋච්ඡුරසා චත්තාරො’’ති විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.300) වුත්තං. ‘‘ද්වෙ පටා දෙසනාමෙනෙවාති චීනපටසොමාරපටානි. තීණීති පට්ටුණ්ණෙන සහ තීණි. ඉද්ධිමයං එහිභික්ඛූනං නිබ්බත්තං. දෙවදත්තියං අනුරුද්ධත්ථෙරෙන ලද්ධ’’න්ති වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. මහාවග්ග 305).

සංසට්ඨකථායං තදහුපටිග්ගහිතං කාලෙ කප්පතීතිආදි සබ්බං සම්භින්නරසං සන්ධාය වුත්තං. සචෙ හි ඡල්ලිම්පි අපනෙත්වා සකලෙනෙව නාළිකෙරඵලෙන සද්ධිං පානකං පටිග්ගහිතං හොති, නාළිකෙරං අපනෙත්වා තං විකාලෙපි කප්පති. උපරි සප්පිපිණ්ඩං ඨපෙත්වා සීතලපායාසං දෙන්ති, යං පායාසෙන අසංසට්ඨං සප්පි, තං අපනෙත්වා සත්තාහං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. බද්ධමධුඵාණිතාදීසුපි එසෙව නයො. තක්කොලජාතිඵලාදීහි අලඞ්කරිත්වා පිණ්ඩපාතං දෙන්ති, තානි උද්ධරිත්වා ධොවිත්වා යාවජීවං පරිභුඤ්ජිතබ්බානි, යාගුයං පක්ඛිපිත්වා දින්නසිඞ්ගිවෙරාදීසුපි, තෙලාදීසු පක්ඛිපිත්වා දින්නලට්ඨිමධුකාදීසුපි ¶ එසෙව නයො. එවං යං යං අසම්භින්නරසං හොති, තං තං එකතො පටිග්ගහිතම්පි යථා සුද්ධං හොති, තථා ධොවිත්වා වා තච්ඡෙත්වා වා තස්ස තස්ස කාලස්ස වසෙන පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති.

සචෙ ¶ පන සම්භින්නරසං හොති සංසට්ඨං, න වට්ටති. යාවකාලිකඤ්හි අත්තනා සද්ධිං සම්භින්නරසානි තීණිපි යාමකාලිකාදීනි අත්තනො සභාවං උපනෙති. යාමකාලිකං ද්වෙපි සත්තාහකාලිකාදීනි අත්තනො සභාවං උපනෙති. සත්තාහකාලිකං අත්තනා සද්ධිං සංසට්ඨං යාවජීවිකං අත්තනො සභාවඤ්ඤෙව උපනෙති, තස්මා තෙන තදහුපටිග්ගහිතෙන සද්ධිං තදහුපටිග්ගහිතං වා පුරෙපටිග්ගහිතං වා යාවජීවිකං සත්තාහං කප්පති, ද්වීහපටිග්ගහිතෙන ඡාහං…පෙ… සත්තාහපටිග්ගහිතෙන තදහෙව කප්පතීති වෙදිතබ්බං. තස්මායෙව හි ‘‘සත්තාහකාලිකෙන, භික්ඛවෙ, යාවජීවිකං තදහුපටිග්ගහිත’’න්ති අවත්වා ‘‘පටිග්ගහිතං සත්තාහං කප්පතී’’ති වුත්තං.

කාලයාමසත්තාහාතික්කමෙසු චෙත්ථ විකාලභොජනසන්නිධිභෙසජ්ජසික්ඛාපදානං වසෙන ආපත්තියො වෙදිතබ්බා. ඉමෙසු ච පන චතූසු කාලිකෙසු යාවකාලිකං යාමකාලිකන්ති ඉදමෙව ද්වයං අන්තොවුත්ථකඤ්චෙව සන්නිධිකාරකඤ්ච හොති, සත්තාහකාලිකඤ්ච යාවජීවිකඤ්ච අකප්පියකුටියං නික්ඛිපිතුම්පි වට්ටති, සන්නිධිම්පි න ජනෙතීති. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙව.

පඤ්චභෙසජ්ජකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තානි පඤ්ච භෙසජ්ජානි කාලෙ පටිග්ගහෙත්වා කාලෙ පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති (මහාව. 261) වචනතො සාරදිකෙන ආබාධෙන ඵුට්ඨානං භික්ඛූනං යාගුපි පීතා උග්ගච්ඡති, භත්තම්පි භුත්තං උග්ගච්ඡති, තෙ තෙන කිසා හොන්ති ලූඛා දුබ්බණ්ණා උප්පණ්ඩුප්පණ්ඩුකජාතා ධමනිසන්ථතගත්තා. තෙසං යං භෙසජ්ජඤ්චෙව අස්ස භෙසජ්ජසම්මතඤ්ච, ලොකස්ස ආහාරත්ථඤ්ච ඵරෙය්ය, න ච ඔළාරිකො ආහාරො ¶ පඤ්ඤායෙය්ය. තත්රිමානි පඤ්ච භෙසජ්ජානි. සෙය්යථිදං – සප්පි නවනීතං තෙලං මධු ඵාණිතං, තානි භෙසජ්ජානි කාලෙ පටිග්ගහෙත්වා කාලෙ පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. තත්ථ ‘‘සාරදිකෙන ආබාධෙනාති සරදකාලෙ උප්පන්නෙන පිත්තාබාධෙන. තස්මිඤ්හි කාලෙ වස්සොදකෙනපි තෙමෙන්ති, කද්දමම්පි මද්දන්ති, අන්තරන්තරා ¶ ආබාධොපි ඛරො හොති, තෙන තෙසං පිත්තං කොට්ඨබ්භන්තරගතං හොති. ආහාරත්ථඤ්ච ඵරෙය්යාති ආහාරත්ථං සාධෙය්යා’’ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 260) වුත්තං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.260) ‘‘පිත්තං කොට්ඨබ්භන්තරගතං හොතීති බහිසරීරෙ බ්යාපෙත්වා ඨිතං අබද්ධපිත්තං කොට්ඨබ්භන්තරගතං හොති, තෙන පිත්තං කුපිතං හොතීති අධිප්පායො’’ති වුත්තං.

වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. මහාවග්ග 260) ‘‘යං භෙසජ්ජඤ්චෙව අස්සාති පරතො ‘තදුභයෙන භිය්යොසොමත්තාය කිසා හොන්තී’තිආදිනා විරොධදස්සනතො නිදානානපෙක්ඛං යථාලාභවසෙන වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. යථානිදානං කස්මා න වුත්තන්ති චෙ? තදඤ්ඤාපෙක්ඛාධිප්පායතො. සබ්බබුද්ධකාලෙපි හි සප්පිආදීනං සත්තාහකාලිකභාවාපෙක්ඛොති. තථා වචනෙන භගවතො අධිප්පායො. තෙනෙව ‘ආහාරත්ථඤ්ච ඵරෙය්ය, න ච ඔළාරිකො ආහාරො පඤ්ඤායෙය්යා’ති වුත්තං. තථා හි කාලෙ පටිග්ගහෙත්වා කාලෙ පරිභුඤ්ජිතුන්ති එත්ථ ච කාලපරිච්ඡෙදො න කතො, කුතොයෙව පන ලබ්භා තදඤ්ඤාපෙක්ඛාධිප්පායො භගවතා මූලභෙසජ්ජාදීනි තානි පටිග්ගහෙත්වා යාවජීවන්ති කාලපරිච්ඡෙදො. යං පන ‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තානි භෙසජ්ජානි කාලෙ පටිග්ගහෙත්වා කාලෙ පරිභුඤ්ජිතු’න්ති (මහාව. 260) වචනං, තං ‘සන්නිධිං කත්වා අපරාපරස්මිං දිවසෙ කාලෙ එව පරිභුඤ්ජිතුං අනුජානාමී’ති අධිප්පායතො වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. අඤ්ඤථා අතිසයත්තා භගවතො ¶ ‘යං භෙසජ්ජඤ්චෙව අස්සා’තිආදිවිතක්කුප්පාදො න සම්භවති. පණීතභොජනානුමතියා පසිද්ධත්තා ආබාධානුරූපසප්පායාපෙක්ඛාය වුත්තානීති චෙ? තඤ්ච න, ‘භිය්යොසොමත්තායා’ති කිසාදිභාවාපත්තිදස්සනතො. යථා උච්ඡුරසං උපාදාය ඵාණිතන්ති වුත්තං, තථා නවනීතං උපාදාය සප්පීති වත්තබ්බතො නවනීතං විසුං න වත්තබ්බන්ති චෙ? න විසෙසදස්සනාධිප්පායතො. යථා ඵාණිතග්ගහණෙන සිද්ධෙපි පරතො උච්ඡුරසො විසුං අනුඤ්ඤාතො උච්ඡුසාමඤ්ඤතො ගුළොදකට්ඨානෙ ඨපනාධිප්පායතො, තථා නවනීතෙ විසෙසවිධිදස්සනාධිප්පායතො නවනීතං විසුං අනුඤ්ඤාතන්ති වෙදිතබ්බං. විසෙසවිධි පනස්ස භෙසජ්ජසික්ඛාපදට්ඨකථාවසෙන (පාරා. අට්ඨ. 2.619-621) වෙදිතබ්බො. වුත්තඤ්හි තත්ථ ‘පචිත්වා සප්පිං කත්වා පරිභුඤ්ජිතුකාමෙන අධොතම්පි පචිතුං වට්ටතී’ති. තත්ථ සප්පි පක්කාව හොති, නාපක්කා, තථා ඵාණිතම්පි. නවනීතං අපක්කමෙවා’’තිආදි.

දුතියභෙසජ්ජකථායං ¶ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තානි පඤ්ච භෙසජ්ජානි පටිග්ගහෙත්වා කාලෙපි විකාලෙපි පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති (මහාව. 261) වචනතො ‘‘තානි පඤ්ච භෙසජ්ජානි කාලෙ පටිග්ගහෙත්වා කාලෙ පරිභුඤ්ජන්තානං තෙසං භික්ඛූනං යානිපි තානි පාකතිකානි ලූඛානි භොජනානි, තානි නච්ඡාදෙන්ති, පගෙව සෙනෙසිතානි. තෙ තෙන චෙව සාරදිකෙන ආබාධෙන ඵුට්ඨා ඉමිනා ච භත්තාච්ඡාදකෙන තදුභයෙන භිය්යොසොමත්තාය කිසා හොන්තී’’ති ඉමස්මිං වත්ථුස්මිං කාලෙපි විකාලෙපීති අනුඤ්ඤාතත්තා විකාලෙපි පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. තත්ථ ‘‘නච්ඡාදෙන්තීති න ජීරන්ති, න වාතරොගං පටිප්පස්සම්භෙතුං සක්කොන්ති. සෙනෙසිතානීති සිනිද්ධානි. භත්තාච්ඡාදකෙනාති ¶ භත්තං අරොචිකෙනා’’ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 261) වුත්තං, ටීකාසු (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.261; වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.261-262) පන ‘‘නච්ඡාදෙන්තීති රුචිං න උප්පාදෙන්තී’’ති එත්තකමෙව වුත්තං, මහාවිභඞ්ගෙ (පාරා. 622) පන ‘‘යානි ඛො පන තානි ගිලානානං භික්ඛූනං පටිසායනීයානි භෙසජ්ජානි. සෙය්යථිදං – සප්පි නවනීතං තෙලං මධු ඵාණිතං, තානි පටිග්ගහෙත්වා සත්තාහපරමං සන්නිධිකාරකං පරිභුඤ්ජිතබ්බානි, තං අතික්කාමයතො නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති වචනතො ඉමෙසං පඤ්චභෙසජ්ජානං සත්තාහකාලිකභාවො වෙදිතබ්බො, ඉධ පන අට්ඨුප්පත්තිවසෙන වුත්තොති.

වසාභෙසජ්ජකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, වසානි භෙසජ්ජානි අච්ඡවසං මච්ඡවසං සුසුකාවසං සූකරවසං ගද්රභවසං කාලෙ පටිග්ගහිතං කාලෙ නිප්පක්කං කාලෙ සංසට්ඨං තෙලපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතුං. විකාලෙ චෙ, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහිතං විකාලෙ නිප්පක්කං විකාලෙ සංසට්ඨං, තඤ්චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති තිණ්ණං දුක්කටානං. කාලෙ චෙ, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහිතං විකාලෙ නිප්පක්කං විකාලෙ සංසට්ඨං, තඤ්චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති ද්වින්නං දුක්කටානං. කාලෙ චෙ, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහිතං කාලෙ නිප්පක්කං විකාලෙ සංසට්ඨං, තඤ්චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස. කාලෙ චෙ, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහිතං කාලෙ නිප්පක්කං කාලෙ සංසට්ඨං, තඤ්චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, අනාපත්තී’’ති (මහාව. 262). තත්ථ ‘‘කාලෙ පටිග්ගහිතන්තිආදීසු මජ්ඣන්හිකෙ අවීතිවත්තෙ පටිග්ගහෙත්වා පචිත්වා පරිස්සාවෙත්වා චාති අත්ථො. තෙලපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතුන්ති ¶ සත්තාහකාලිකතෙලපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 262) වුත්තං, ටීකාසු (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.262; වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.261-262) පන ‘‘සුසුකාති ¶ සමුද්දෙ භවා එකා මච්ඡජාති, කුම්භිලාතිපි වදන්ති. සංසට්ඨන්ති පරිස්සාවිතං. තෙලපරිභොගෙනාති සත්තාහකාලිකපරිභොගං සන්ධාය වුත්ත’’න්ති වුත්තං. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන හෙට්ඨා චතුකාලිකකථායං වුත්තොයෙව.

මූලභෙසජ්ජකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, මූලානි භෙසජ්ජානි, හලිද්දිං සිඞ්ගිවෙරං වචං වචත්තං අතිවිසං කටුකරොහිණිං උසීරං භද්දමුත්තකං, යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි මූලානි භෙසජ්ජානි නෙව ඛාදනීයෙ ඛාදනීයත්ථං ඵරන්ති, න භොජනීයෙ භොජනීයත්ථං ඵරන්ති, තානි පටිග්ගහෙත්වා යාවජීවං පරිහරිතුං, සති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජිතුං. අසති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්තස්ස ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති. තත්ථ වචත්තන්ති සෙතවචං. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තමෙව.

පිට්ඨභෙසජ්ජකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, නිසදං නිසදපොතක’’න්ති (මහාව. 263) වචනතො පිසිතෙහි චුණ්ණකතෙහි මූලභෙසජ්ජෙහි අත්ථෙ සති නිසදඤ්ච නිසදපොතකඤ්ච පරිහරිතුං වට්ටති. තත්ථ නිසදං නිසදපොතකන්ති පිසනසිලා ච පිසනපොතො ච. නිසදන්ති පිසන්ති චුණ්ණවිචුණ්ණං කරොන්ති මූලභෙසජ්ජාදයො එත්ථාති නිසදං, පිසනසිලා. නිසදන්ති පිසන්ති චුණ්ණවිචුණ්ණං කරොන්ති මූලභෙසජ්ජාදයො එතෙනාති නිසදං, පොසෙතබ්බොති පොතො, දාරකො. ඛුද්දකප්පමාණතාය පොතො වියාති පොතො, නිසදඤ්ච තං පොතො චාති නිසදපොතො, තං නිසදපොතකං. නිපුබ්බසද චුණ්ණකරණෙති ධාතු.

කසාවභෙසජ්ජකථායං ¶ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, කසාවානි භෙසජ්ජානි නිම්බකසාවං කුටජකසාවං පටොලකසාවං ඵග්ගවකසාවං නත්තමාලකසාවං, යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි කසාවානි ¶ භෙසජ්ජානි නෙව ඛාදනීයෙ ඛාදනීයත්ථං ඵරන්ති, න භොජනීයෙ භොජනීයත්ථං ඵරන්ති, තානි පටිග්ගහෙත්වා යාවජීවං පරිහරිතුං, සති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජිතුං, අසති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්තස්ස ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 263) වචනතො තානිපි කසාවභෙසජ්ජානි පටිග්ගහෙත්වා යාවජීවං පරිහරිතුං සති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. තත්ථ ඵග්ගවන්ති ලතාජාති. නත්තමාලන්ති කරඤ්ජං. ‘‘කසාවෙහීති තචාදීනි උදකෙ තාපෙත්වා ගහිතඌසරෙහී’’ති විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.263) වුත්තං.

පණ්ණභෙසජ්ජකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පණ්ණානි භෙසජ්ජානි නිම්බපණ්ණං කුටජපණ්ණං පටොලපණ්ණං නත්තමාලපණ්ණං ඵග්ගවපණ්ණං සුලසිපණ්ණං කප්පාසපණ්ණං, යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි පණ්ණානි භෙසජ්ජානි නෙව ඛාදනීයෙ ඛාදනීයත්ථං ඵරන්ති, න භොජනීයෙ භොජනීයත්ථං ඵරන්ති, තානි පටිග්ගහෙත්වා යාවජීවං පරිහරිතුං, සති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජිතුං, අසති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්තස්ස ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 263) වචනතො ඛාදනීයභොජනීයත්ථං අඵරන්තානි තානිපි පණ්ණානි පටිග්ගහෙත්වා යාවජීවං පරිහරිතුං, සති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. අච්ඡවසන්තිආදීසු නිස්සග්ගියවණ්ණනායං (පාරා. අට්ඨ. 2.623) වුත්තනයෙනෙව අත්ථො වෙදිතබ්බො. මූලභෙසජ්ජාදිවිනිච්ඡයොපි ඛුද්දකවණ්ණනායං වුත්තොයෙව, තස්මා ඉධ යං යං පුබ්බෙ අවුත්තං, තං තදෙව වණ්ණයිස්සාම.

ඵලභෙසජ්ජකථායං ¶ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ඵලානි භෙසජ්ජානි බිළඞ්ගං පිප්පලිං මරිචං හරීතකං විභීතකං ආමලකං ගොට්ඨඵලං, යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි ඵලානි භෙසජ්ජානි නෙව ඛාදනීයෙ ඛාදනීයත්ථං ඵරන්ති, න භොජනීයෙ භොජනීයත්ථං ඵරන්ති, තානි පටිග්ගහෙත්වා යාවජීවං පරිහරිතුං, සති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජිතුං, අසති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්තස්ස ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 263) වචනතො ඛාදනීයභොජනීයත්ථං අඵරන්තානි තානි ඵලානි පටිග්ගහෙත්වා යාවජීවං පරිහරිතුං, සති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජිතුම්පි වට්ටති.

ජතුභෙසජ්ජකථායං ¶ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ජතූනි භෙසජ්ජානි හිඞ්ගුං හිඞ්ගුජතුං හිඞ්ගුසිපාටිකං තකං තකපත්තිං තකපණ්ණිං සජ්ජුලසං, යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි ජතූනි භෙසජ්ජානි නෙව ඛාදනීයෙ ඛාදනීයත්ථං ඵරන්ති, න භොජනීයෙ භොජනීයත්ථං ඵරන්ති, තානි පටිග්ගහෙත්වා යාවජීවං පරිහරිතුං, සති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජිතුං, අසති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්තස්ස ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 263) වචනතො තානි ජතූනි භෙසජ්ජානි පටිග්ගහෙත්වා යාවජීවං පරිහරිතුං, සති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. තත්ථ හිඞ්ගුහිඞ්ගුජතුහිඞ්ගුසිපාටිකා හිඞ්ගුජාතියොයෙව. තකතකපත්තිතකපණ්ණයො ලාඛාජාතියො.

වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. මහාවග්ග 263) පන ‘‘හිඞ්ගුජතු නාම හිඞ්ගුරුක්ඛස්ස දණ්ඩපල්ලවපවාළපාකනිප්ඵන්නා. හිඞ්ගුසිපාටිකා නාම තස්ස මූලසාඛපාකනිප්ඵන්නා. තකං නාම තස්ස රුක්ඛස්ස තචපාකොදකං. තකපත්තීති තස්ස පත්තපාකොදකං. තකපණ්ණීති තස්ස ඵලපාකොදකං. අථ වා ‘තකං නාම ලාඛා. තකපත්තීති කිත්තිමලොහසාඛා ¶ . තකපණ්ණීති පක්කලාඛා’ති ලිඛිතං. සති පච්චයෙති එත්ථ සතිපච්චයතා ගිලානාගිලානවසෙන ද්විධා වෙදිතබ්බා. විකාලභොජනසික්ඛාපදස්ස හි අනාපත්තිවාරෙ යාමකාලිකාදීනං තිණ්ණම්පි අවිසෙසෙන සතිපච්චයතා වුත්තා. ඉමස්මිං ඛන්ධකෙ ‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ගිලානස්ස ගුළං අගිලානස්ස ගුළොදකං. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ගිලානස්ස ලොණසොවීරකං, අගිලානස්ස උදකසම්භින්න’න්ති (මහාව. 273) වුත්තං, තස්මා සිද්ධං ‘සතිපච්චයතා ගිලානාගිලානවසෙන දුවිධා’ති, අඤ්ඤථා අසති පච්චයෙ ගුළොදකාදි ආපජ්ජති, තතො ච පාළිවිරොධො. ආහාරත්ථන්ති ආහාරපයොජනං, ආහාරකිච්චයාපනන්ති අත්ථොති ච. තෙලපරිභොගෙනාති සත්තාහකාලිකපරිභොගෙන. පිට්ඨෙහීති පිසිතතෙලෙහි. කොට්ඨඵලන්ති කොට්ඨරුක්ඛස්ස ඵලං, මදනඵලං වාති ච ලිඛිත’’න්ති වුත්තං.

ලොණභෙසජ්ජකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ලොණානි භෙසජ්ජානි සාමුද්දිකං කාළලොණං සින්ධවං උබ්භිදං බිලං, යානි වා පනඤ්ඤානිපි අත්ථි ලොණානි භෙසජ්ජානි නෙව ඛාදනීයෙ ඛාදනීයත්ථං ¶ ඵරන්ති, න භොජනීයෙ භොජනීයත්ථං ඵරන්ති, තානි පටිග්ගහෙත්වා යාවජීවං පරිහරිතුං, සති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජිතුං, අසති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්තස්ස ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 263) වචනතො තානි ලොණානි පටිග්ගහෙත්වා යාවජීවං පරිහරිතුං, සති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. තත්ථ සාමුද්දන්ති සමුද්දතීරෙ වාලුකං විය සන්තිට්ඨති. කාළලොණන්ති පකතිලොණං. සින්ධවන්ති සෙතවණ්ණං පබ්බතෙ උට්ඨහති. උබ්භිදන්ති භූමිතො අඞ්කුරං විය උට්ඨහති. බිලන්ති දබ්බසම්භාරෙහි සද්ධිං පචිතං, තං රත්තවණ්ණං. සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.263) පන ‘‘උබ්භිදං නාම ඌසරපංසුමය’’න්ති ¶ වුත්තං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.263) පන ‘‘උබ්භිදන්ති ඌසරපංසුමයං ලොණං. බිලන්ති ලොණවිසෙසො’’ති වුත්තං. වජිරබුද්ධිටීකායම්පි තථෙව වුත්තං.

චුණ්ණකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යස්ස කණ්ඩු වා පීළකා වා අස්සාවො වා ථුල්ලකච්ඡු වා ආබාධො කායො වා දුග්ගන්ධො චුණ්ණානි භෙසජ්ජානි, අගිලානස්ස ඡකණං මත්තිකං රජනනිප්පක්කං. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, උදුක්ඛලං මුසල’’න්ති (මහාව. 264). ‘‘කායො වා දුග්ගන්ධොති කස්සචි අස්සාදීනං විය කායගන්ධො හොති, තස්සපි සිරීසකොසුම්බාදිචුණ්ණානි වා ගන්ධචුණ්ණානි වා සබ්බානි වට්ටන්ති. ඡකණන්ති ගොමයං. රජනනිප්පක්කන්ති රජනකසටං, පාකතිකචුණ්ණම්පි කොට්ටෙත්වා උදකෙන තෙමෙත්වා න්හායිතුං වට්ටති, එතම්පි රජනනිප්පක්කසඞ්ඛමෙව ගච්ඡතී’’ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 264) වුත්තං. සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.264) පන ‘‘ඡකණන්ති ගොමයං. පාකතිකචුණ්ණං නාම අපක්කකසාවචුණ්ණං. තෙන ඨපෙත්වා ගන්ධචුණ්ණං සබ්බං වට්ටතීති වදන්තී’’ති වුත්තං. විමතිවිනොදනියම්පි (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.264-265) ‘‘ඡකණන්ති ගොමයං. පාකතිකචුණ්ණන්ති අපක්කකසාවචුණ්ණං, ගන්ධචුණ්ණං පන න වට්ටතී’’ති වුත්තං. වජිරබුද්ධිටීකායම්පි (වජිර. ටී. මහාවග්ග 264) ‘‘ඡකණන්ති ගොමයං. පාකතිකචුණ්ණං නාම අපක්කකසාවචුණ්ණං. තෙන ඨපෙත්වා ගන්ධචුණ්ණං සබ්බං වට්ටතීති වදන්තී’’ති වුත්තං. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, චුණ්ණචාලිනි’’න්ති (මහාව. 264) වචනතො ගිලානානං භික්ඛූනං චුණ්ණෙහි භෙසජ්ජෙහි චාලිතෙහි අත්ථෙ සති චුණ්ණචාලිනී වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, දුස්සචාලිනි’’න්ති (මහාව. 264) වචනතො සණ්හෙහි චුණ්ණෙහි අත්ථෙ සති දුස්සචාලිනී වට්ටති ¶ . ‘‘චුණ්ණචාලිනින්ති උදුක්ඛලෙ කොට්ටිතචුණ්ණපරිස්සාවනි’’න්ති විමතිවිනොදනියං ¶ (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.264-265) වුත්තං. වජිරබුද්ධිටීකායම්පි (වජිර. ටී. මහාවග්ග 264) ‘‘චාලිතෙහීති පරිස්සාවිතෙහී’’ති වුත්තං.

අමනුස්සිකාබාධකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අමනුස්සිකාබාධෙ ආමකමංසං ආමකමංසලොහිත’’න්ති (මහාව. 264) වචනතො යස්ස භික්ඛුනො ආමකමංසං ඛාදිතස්ස ආමකලොහිතං පිවිතස්ස සො අමනුස්සාබාධො පටිප්පස්සම්භති, තස්ස අනාපත්ති. තත්ථ ආමකමංසඤ්ච ඛාදි, ආමකලොහිතඤ්ච පිවීති න තං භික්ඛු ඛාදි, න පිවි, අමනුස්සො ඛාදිත්වා ච පිවිත්වා ච පක්කන්තො. තෙන වුත්තං ‘‘තස්ස සො අමනුස්සිකාබාධො පටිප්පස්සම්භී’’ති.

අඤ්ජනකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අඤ්ජනං කාළඤ්ජනං රසඤ්ජනං සොතඤ්ජනං ගෙරුකං කපල්ල’’න්ති (මහාව. 265) වචනතො භික්ඛූනං චක්ඛුරොගෙ සති අඤ්ජනාදීනි වට්ටන්ති. තත්ථ ‘‘අඤ්ජනන්ති සබ්බසඞ්ගාහිකවචනමෙතං. කාළඤ්ජනන්ති එකා අඤ්ජනජාති. රසඤ්ජනන්ති නානාසම්භාරෙහි කතං. සොතඤ්ජනන්ති නදීසොතාදීසු උප්පජ්ජනකඅඤ්ජනං. ගෙරුකො නාම සුවණ්ණගෙරුකො. කපල්ලන්ති දීපසිඛතො ගහිතමසී’’ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 264) වුත්තං. සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.265) ‘‘සුවණ්ණගෙරුකොති සුවණ්ණතුත්ථාදී’’ති වුත්තං. විමතිවිනොදනියම්පි (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.264-265) තථෙව වුත්තං. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, චන්දනං තගරං කාළානුසාරියං තාලීසං භද්දමුත්තක’’න්ති (මහාව. 265) වචනතො අඤ්ජනූපපිසනෙහි අත්ථෙ සති ඉමානි චන්දනාදීනි වට්ටන්ති. තත්ථ ‘‘චන්දනන්ති ලොහිතචන්දනාදිකං යං කිඤ්චි චන්දනං. තගරාදීනි ¶ පාකටානි. අඤ්ඤානිපි නීලුප්පලාදීනි වට්ටන්තියෙව. අඤ්ජනූපපිසනෙහීති අඤ්ජනෙහි සද්ධිං එකතො පිසිතබ්බෙහි. න හි කිඤ්චි අඤ්ජනූපපිසනං න වට්ටතී’’ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 264) ටීකායං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.265) පන ‘‘අඤ්ජනූපපිසනන්ති අඤ්ජනත්ථාය උපපිසිතබ්බං යං කිඤ්චි ¶ චුණ්ණජාතී’’ති වුත්තං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.264-265) පන ‘‘පාළියං අඤ්ජනූපපිසනන්ති අඤ්ජනෙ උපනෙතුං පිසිතබ්බභෙසජ්ජ’’න්ති වුත්තං.

‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අඤ්ජනි’’න්ති (මහාව. 265) වචනතො අඤ්ජනඨපනට්ඨානං වට්ටති. ‘‘න, භික්ඛවෙ, උච්චාවචා අඤ්ජනී ධාරෙතබ්බා, යො ධාරෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අට්ඨිමයං දන්තමයං විසාණමයං නළමයං වෙළුමයං කට්ඨමයං ජතුමයං ලොහමයං සඞ්ඛනාභිමය’’න්ති (මහාව. 265) වචනතො එතානි කප්පියානි. තත්ථ අට්ඨිමයන්ති මනුස්සට්ඨිං ඨපෙත්වා අවසෙසඅට්ඨිමයං. දන්තමයන්ති හත්ථිදන්තාදිසබ්බදන්තමයං. විසාණමයෙපි අකප්පියං නාම නත්ථි. නළමයාදයො එකන්තකප්පියායෙව.

‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අපිධාන’’න්ති (මහාව. 265) වචනතො අඤ්ජනීඅපිධානම්පි වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සුත්තකෙන බන්ධිත්වා අඤ්ජනියා බන්ධිතු’’න්ති (මහාව. 265) වචනතො අපිධානං සුත්තකෙන බන්ධිත්වා අඤ්ජනියා බන්ධිතබ්බං. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සුත්තකෙන සිබ්බෙතු’’න්ති (මහාව. 265) වචනතො අපතනත්ථාය අඤ්ජනීසුත්තකෙන සිබ්බෙතුං වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අඤ්ජනිසලාක’’න්ති (මහාව. 265) වචනතො අඤ්ජනිසලාකම්පි වට්ටති. ‘‘න, භික්ඛවෙ, උච්චාවචා අඤ්ජනිසලාකා ධාරෙතබ්බා, යො ධාරෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අට්ඨිමයං…පෙ… සඞ්ඛනාභිමය’’න්ති (මහාව. 265) වචනතො එතායෙව අඤ්ජනිසලාකා වට්ටන්ති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සලාකට්ඨානිය’’න්ති (මහාව. 265) වචනතො අඤ්ජනිසලාකට්ඨානියම්පි වට්ටති. තත්ථ සලාකට්ඨානියන්ති යත්ථ සලාකං ඔදහන්ති, තං සුසිරදණ්ඩකං වා ථවිකං වා අනුජානාමීති ¶ අත්ථො. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අඤ්ජනිත්ථවික’’න්ති (මහාව. 265) වචනතො ථවිකම්පි වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අංසබද්ධකං බන්ධනසුත්තක’’න්ති (මහාව. 265) වචනතො අඤ්ජනිත්ථවිකාය අංසෙ ලග්ගනත්ථාය අංසබද්ධකම්පි බන්ධනසුත්තකම්පි වට්ටති.

නත්ථුකථායං ¶ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, මුද්ධනි තෙලක’’න්ති (මහාව. 266) වචනතො සීසාභිතාපස්ස භික්ඛුනො මුද්ධනි තෙලං වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, නත්ථුකම්ම’’න්ති (මහාව. 266) වචනතො නක්ඛමනීයෙ සති නත්ථුකම්මං වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, නත්ථුකරණි’’න්ති (මහාව. 266) වචනතො නත්ථුයා අගළනත්ථං නත්ථුකරණී වට්ටති. ‘‘න, භික්ඛවෙ, උච්චාවචා නත්ථුකරණී ධාරෙතබ්බා, යො ධාරෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අට්ඨිමයං…පෙ… සඞ්ඛනාභිමය’’න්ති (මහාව. 266) වචනතො එතායෙව නත්ථුකරණියො වට්ටන්ති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යමකනත්ථුකරණි’’න්ති (මහාව. 266) වචනතො නත්ථු විසමං ආසිඤ්චයන්ති චෙ, යමකනත්ථුකරණිං ධාරෙතබ්බං. තත්ථ යමකනත්ථුකරණින්ති සමසො තාහි ද්වීහි පනාළිකාහි එකං නත්ථුකරණිං.

ධූමනෙත්තකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ධූමං පාතු’’න්ති (මහාව. 266) වචනතො යමකනත්ථුකරණියා නක්ඛමනීයෙ සති ධූමං පාතුං වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ධූමනෙත්ත’’න්ති (මහාව. 266) වචනතො තමෙව වට්ටිං ආලිම්බෙත්වා පිවනපච්චයා කණ්ඨෙ දහන්තෙන ධූමනෙත්තධූමො පිවිතබ්බො. ‘‘න, භික්ඛවෙ, උච්චාවචානි ධූමනෙත්තානි ධාරෙතබ්බානි, යො ධාරෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අට්ඨිමයං…පෙ… සඞ්ඛනාභිමය’’න්ති (මහාව. 266) වචනතො එතානි එව ධූමනෙත්තානි ධාරෙතබ්බානි. ‘‘අනුජානාමි ¶ , භික්ඛවෙ, අපිධාන’’න්ති (මහාව. 266) වචනතො පාණකාදිඅප්පවිසනත්ථං ධූමනෙත්තත්ථවිකම්පි වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යමකත්ථවික’’න්ති (මහාව. 266) වචනතො එකතො ඝංසියමානෙ සති යමකත්ථවිකං වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අංසබද්ධකං බන්ධනසුත්තක’’න්ති (මහාව. 266) වචනතො ධූමනෙත්තත්ථවිකස්ස අංසබද්ධබන්ධනසුත්තං වට්ටති.

තෙලපාකකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තෙලපාක’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො වාතාබාධෙ ¶ සති තෙලපාකො වට්ටති. තත්ථ අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තෙලපාකන්ති යං කිඤ්චි භෙසජ්ජපක්ඛිත්තං සබ්බං අනුඤ්ඤාතමෙව හොති. ‘‘න, භික්ඛවෙ, අතිපක්ඛිත්තමජ්ජං තෙලං පාතබ්බං, යො පිවෙය්ය, යථාධම්මො කාරෙතබ්බො. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යස්මිං තෙලපාකෙ මජ්ජස්ස න වණ්ණො න ගන්ධො න රසො පඤ්ඤායති, එවරූපං මජ්ජපක්ඛිත්තං තෙලං පාතු’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො යස්මිං තෙලපාකෙ පක්ඛිත්තස්ස මජ්ජස්ස වණ්ණො වා ගන්ධො වා රසො වා න පඤ්ඤායති, තාදිසං තෙලං පිවිතබ්බං. තත්ථ අතිපක්ඛිත්තමජ්ජානීති අතිවිය ඛිත්තමජ්ජානි, බහුං මජ්ජං පක්ඛිපිත්වා යොජිතානීති අත්ථො. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අබ්භඤ්ජනං අධිට්ඨාතු’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො අතිපක්ඛිත්තමජ්ජත්තා අපිවිතබ්බෙ තෙලෙ සති අබ්භඤ්ජනං අධිට්ඨාතුං වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තීණි තුම්බානි ලොහතුම්බං කට්ඨතුම්බං ඵලතුම්බ’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො තෙලපක්කභාජනානි ඉමානි තීණි තුම්බානි වට්ටන්ති.

සෙදකම්මකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සෙදකම්ම’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො අඞ්ගවාතෙ සති සෙදකම්මං කාතුං වට්ටති ¶ . තත්ථ අඞ්ගවාතොති හත්ථපාදෙ වාතො. නක්ඛමනීයො හොති, ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සම්භාරසෙද’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො සෙදකම්මෙන නක්ඛමනීයෙ සති සම්භාරසෙදං කාතුං වට්ටති. තත්ථ සම්භාරසෙදන්ති නානාවිධපණ්ණසම්භාරසෙදං. නක්ඛමනීයො හොති, ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, මහාසෙද’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො සම්භාරසෙදනක්ඛමනීයෙ සති මහාසෙදං කාතුං වට්ටති. තත්ථ මහාසෙදන්ති මහන්තං සෙදං, පොරිසප්පමාණං ආවාටං අඞ්ගාරානං පූරෙත්වා පංසුවාලිකාදීහි පිදහිත්වා තත්ථ නානාවිධානි වාතහරණපණ්ණානි සන්ථරිත්වා තෙලමක්ඛිතෙන ගත්තෙන තත්ථ නිපජ්ජිත්වා සම්පරිවත්තන්තෙන සරීරං සෙදෙතුං අනුජානාමීති අත්ථො. නක්ඛමනීයො හොති, ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, භඞ්ගොදක’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො මහාසෙදෙන නක්ඛමනීයෙ සති භඞ්ගොදකං කාතුං වට්ටති. තත්ථ භඞ්ගොදකන්ති නානාපණ්ණභඞ්ගකුථිතං උදකං, තෙහි පණ්ණෙහි ච උදකෙන ච සිඤ්චිත්වා සිඤ්චිත්වා සෙදෙතබ්බො. නක්ඛමනීයො හොති, ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, උදකකොට්ඨක’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො භඞ්ගොදකෙන නක්ඛමනීයෙ සති උදකකොට්ඨකං කාතුං වට්ටති. තත්ථ උදකකොට්ඨකන්ති ¶ උදකකොට්ඨෙ චාටිං වා දොණිං වා උණ්හොදකස්ස පූරෙත්වා තත්ථ පවිසිත්වා සෙදකම්මකරණං අනුජානාමීති අත්ථො.

ලොහිතමොචනකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ලොහිතං මොචෙතු’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො පබ්බවාතෙ සති ලොහිතං මොචෙතුං වට්ටති. තත්ථ පබ්බවාතො හොතීති පබ්බෙ පබ්බෙ වාතො විජ්ඣති. ලොහිතං මොචෙතුන්ති සත්ථකෙන ලොහිතං මොචෙතුං. නක්ඛමනීයො හොති, අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ලොහිතං මොචෙත්වා විසාණෙන ගාහෙතුන්ති (මහාව. 267).

පාදබ්භඤ්ජනකථායං ¶ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පාදබ්භඤ්ජන’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො පාදෙසු ඵලිතෙසු පාදබ්භඤ්ජනං පචිතබ්බං. නක්ඛමනීයො හොති, ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පජ්ජං අභිසඞ්ඛරිතු’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො පාදබ්භඤ්ජනතෙලෙන නක්ඛමනීයෙ සති පජ්ජං අභිසඞ්ඛරිතබ්බං. තත්ථ පජ්ජං අභිසඞ්ඛරිතුන්ති යෙන ඵලිතපාදා පාකතිකා හොන්ති, තං නාළිකෙරාදීසු නානාභෙසජ්ජානි පක්ඛිපිත්වා පජ්ජං අභිසඞ්ඛරිතුං, පාදානං සප්පායභෙසජ්ජං පචිතුන්ති අත්ථො.

ගණ්ඩාබාධකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සත්ථකම්ම’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො ගණ්ඩාබාධෙ සති සත්ථකම්මං කාතබ්බං. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, කසාවොදක’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො කසාවොදකෙන අත්ථෙ සති කසාවොදකං දාතබ්බං. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තිලකක්ක’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො තිලකක්කෙන අත්ථෙ සති තිලකක්කං දාතබ්බං. තිලකක්කෙන අත්ථොති පිට්ඨෙහි තිලෙහි අත්ථො. ‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ කබළික’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො කබළිකාය අත්ථෙ සති කබළිකා දාතබ්බා. තත්ථ කබළිකන්ති වණමුඛෙ සත්තුපිණ්ඩං පක්ඛිපිතුං. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, වණබන්ධනචොළ’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො ¶ වණබන්ධනචොළෙන අත්ථෙ සති වණබන්ධනචොළං දාතබ්බං. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සාසපකුට්ටෙන ඵොසිතු’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො සචෙ වණො කුණ්ඩවතී, සාසපකුට්ටෙන ඵොසිතබ්බං. තත්ථ සාසපකුට්ටෙනාති සාසපපිට්ඨෙන.

‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ධූමං කාතු’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො යදි වණො කිලිජ්ජිත්ථ, ධූමං කාතුං වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ලොණසක්ඛරිකාය ඡින්දිතු’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො යදි වඩ්ඪමංසං වුට්ඨාති ¶ , ඡින්දිතබ්බං. තත්ථ වඩ්ඪමංසන්ති අධිකමංසං ආණී විය උට්ඨහති. ලොණසක්ඛරිකාය ඡින්දිතුන්ති ඛාරෙන ඡින්දිතුං. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, වණතෙල’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො යදි වණො න රුහති, වණරුහනතෙලං පචිතබ්බං. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, විකාසිකං සබ්බං වණපටිකම්ම’’න්ති (මහාව. 267) වචනතො යදි තෙලං ගළති, විකාසිකං දාතබ්බං, සබ්බං වණපටිකම්මං කාතබ්බං. තත්ථ විකාසිකන්ති තෙලරුන්ධනපිලොතිකං. සබ්බං වණපටිකම්මන්ති යං කිඤ්චි වණපටිකම්මං නාම අත්ථි, සබ්බං අනුජානාමීති අත්ථො. මහාවිකටකථා පුබ්බෙ වුත්තාව.

සාමං ගහෙත්වාති ඉදං න කෙවලං සප්පදට්ඨස්සෙව, අඤ්ඤස්මිම්පි දට්ඨවිසෙ සති සාමං ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං, අඤ්ඤෙසු පන කාරණෙසු පටිග්ගහිතමෙව වට්ටති.

විසපීතකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ගූථං පායෙතු’’න්ති (මහාව. 268) වචනතො පීතවිසං භික්ඛුං ගූථං පායෙතුං වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යං කරොන්තො පටිග්ගණ්හාති, ස්වෙව පටිග්ගහො කතො, න පුන පටිග්ගහෙතබ්බො’’ති (මහාව. 268) වචනතො තදෙව වට්ටති. අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 268) පන න පුන පටිග්ගහෙතබ්බොති සචෙ භූමිප්පත්තො, පටිග්ගහාපෙතබ්බො, අප්පත්තං පන ගහෙතුං වට්ටති.

ඝරදින්නකාබාධකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සීතාලොළිං පායෙතු’’න්ති (මහාව. 269) වචනතො ¶ ඝරදින්නකාබාධස්ස භික්ඛුනො සීතාලොළිං පායෙතුං වට්ටති. තත්ථ ඝරදින්නකාබාධොති වසීකරණපාණකසමුට්ඨිතරොගො. ටීකායං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.269) පන ¶ ‘‘ඝරදින්නකාබාධො නාම වසීකරණත්ථාය ඝරණියා දින්නභෙසජ්ජසමුට්ඨිතො ආබාධො. තෙනාහ ‘වසීකරණපාණකසමුට්ඨිතරොගො’ති. ඝර-සද්දො චෙත්ථ අභෙදෙන ඝරණියා වත්තමානො අධිප්පෙතො’’ති වුත්තං. විමතිවිනොදනියම්පි (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.267-269) ‘‘ඝරදින්නකාබාධො නාම ඝරණියා දින්නවසීකරණභෙසජ්ජසමුට්ඨිතො ආබාධො’’ති වුත්තං. සීතාලොළින්ති නඞ්ගලෙන කසන්තස්ස ඵාලෙ ලග්ගමත්තිකං උදකෙන ආලොළෙත්වා පායෙතුං අනුජානාමීති අත්ථො.

දුට්ඨගහණිකකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආමිසඛාරං පායෙතු’’න්ති (මහාව. 269) වචනතො දුට්ඨගහණිකස්ස භික්ඛුනො ආමිසඛාරං පායෙතුං වට්ටති. තත්ථ දුට්ඨගහණිකොති විපන්නගහණිකො, කිච්ඡෙන උච්චාරො නික්ඛමතීති අත්ථො. ආමිසඛාරන්ති සුක්ඛොදනං ඣාපෙත්වා තාය ඡාරිකාය පග්ඝරිතං ඛාරොදකං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.267-269) පන ‘‘තාය ඡාරිකාය පග්ඝරිතං ඛාරොදකන්ති පරිස්සාවනෙ තං ඡාරිකං පක්ඛිපිත්වා උදකෙ අභිසිඤ්චිතෙ තතො ඡාරිකතො හෙට්ඨා පග්ඝරිතං ඛාරොදක’’න්ති වුත්තං.

පණ්ඩුරොගාබාධකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, මුත්තහරීතකං පායෙතු’’න්ති (මහාව. 269) වචනතො පණ්ඩුරොගාබාධස්ස භික්ඛුනො මුත්තහරීතකං පායෙතුං වට්ටති. තත්ථ මුත්තහරීතකන්ති ගොමුත්තපරිභාවිතං හරීතකං.

ඡවිදොසාබාධකථායං ¶ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ගන්ධාලෙපං කාතු’’න්ති (මහාව. 269) වචනතො ඡවිදොසාබාධස්ස භික්ඛුනො ගන්ධාලෙපං කාතුං වට්ටති.

අභිසන්නකායකථායං ¶ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, විරෙචනං පාතු’’න්ති (මහාව. 269) වචනතො අභිසන්නකායස්ස භික්ඛුනො විරෙචනං පාතුං වට්ටති. තත්ථ අභිසන්නකායොති උස්සන්නදොසකායො. අච්ඡකඤ්ජියා අත්ථො හොති, ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අච්ඡකඤ්ජිය’’න්ති (මහාව. 269) වචනතො අච්ඡකඤ්ජියං පාතුං වට්ටති. තත්ථ අච්ඡකඤ්ජියන්ති තණ්ඩුලොදකමණ්ඩො. අකටයූසෙන අත්ථො හොති, ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අකටයූස’’න්ති (මහාව. 269) වචනතො අකටයූසං පාතුං වට්ටති. තත්ථ අකටයූසන්ති අසිනිද්ධො මුග්ගපචිතපානීයො. සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.269) පන විමතිවිනොදනියඤ්ච (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.267-269) ‘‘අකටයූසෙනාති අනභිසඞ්ඛතෙන මුග්ගයූසෙනා’’ති වුත්තං. කටාකටෙන අත්ථො හොති, ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, කටාකට’’න්ති (මහාව. 269) වචනතො කටාකටං පායෙතුං වට්ටති. තත්ථ කටාකටන්ති සොව ධොතසිනිද්ධො. සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.269) විමතිවිනොදනියඤ්ච (වි. වි. ටී. මහාවග්ග 2.267-269) ‘‘කටාකටෙනාති මුග්ගෙ පචිත්වා අචාලෙත්වාව පරිස්සාවිතෙන මුග්ගයූසෙනා’’ති වුත්තං. පටිච්ඡාදනීයෙන අත්ථො හොති, ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පටිච්ඡාදනීය’’න්ති (මහාව. 269) වචනතො පටිච්ඡාදනීයං පාතුං වට්ටති. තත්ථ පටිච්ඡාදනීයෙනාති මංසරසෙන.

ලොණසොවීරකකථායං ¶ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ගිලානස්ස ලොණසොවීරකං, අගිලානස්ස උදකසම්භින්නං පානපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති (මහාව. 273) වචනතො ගිලානෙන භික්ඛුනා ලොණසොවීරකං පාතබ්බං, අගිලානෙන උදකසම්භින්නං කත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං, තඤ්ච ‘‘පානපරිභොගෙනා’’ති වචනතො විකාලෙපි වට්ටති.

තත්ථ ලොණසොවීරකං නාම සබ්බරසාභිසඞ්ඛතං එකං භෙසජ්ජං, තං කිර කරොන්තො හරීතකාමලකවිභීතකකසාවෙ සබ්බධඤ්ඤානි සබ්බඅපරණ්ණානි සත්තන්නම්පි ධඤ්ඤානං ඔදනං කදලිඵලාදීනි සබ්බඵලානි වෙත්තකෙතකඛජ්ජූරිකළීරාදයො සබ්බකළීරෙ මච්ඡමංසඛණ්ඩානි අනෙකානි ¶ ච මධුඵාණිතසින්ධවලොණතිකටුකාදීනි භෙසජ්ජානි පක්ඛිපිත්වා කුම්භිමුඛං ලිම්පිත්වා එකං ද්වෙ තීණි සංවච්ඡරානි ඨපෙන්ති, තං පරිපච්චිත්වා ජම්බුරසවණ්ණං හොති, වාතකාසකුට්ඨපණ්ඩුභගණ්ඩලාදීනං සිනිද්ධභොජනභුත්තානඤ්ච උත්තරපානං භත්තජීරණකභෙසජ්ජං තාදිසං නත්ථි, තං පනෙතං භික්ඛූනං පච්ඡාභත්තම්පි වට්ටති, ගිලානානං පාකතිකමෙව. අගිලානානං පන උදකසම්භින්නං පානපරිභොගෙනාති.

සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. 2.191-192) පන ‘‘පානපරිභොගෙනාති වුත්තත්තා ලොණසොවීරකං යාමකාලික’’න්ති වුත්තං. විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. 1.192) පන ‘‘පානපරිභොගෙන වට්ටතීති සම්බන්ධො. එවං පන වුත්තත්තා ලොණසොවීරකං යාමකාලිකන්ති කෙචි වදන්ති, කෙචි පන ‘ගිලානානං පාකතිකමෙව, අගිලානානං පන උදකසම්භින්න’න්ති වුත්තත්තා ගුළං විය සත්තාහකාලික’’න්ති වුත්තං. වජිරබුද්ධිටීකායං (වජිර. ටී. මහාවග්ග 263) පන ‘‘අවිසෙසෙන සතිපච්චයතා වුත්තා ¶ . ඉමස්මිං ඛන්ධකෙ ‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ගිලානස්ස ගුළං, අගිලානස්ස ගුළොදකං, ගිලානස්ස ලොණසොවීරකං, අගිලානස්ස උදකසම්භින්න’න්ති (මහාව. 284) වුත්තං, තස්මා සිද්ධං ‘සතිපච්චයතා ගිලානාගිලානවසෙන දුවිධා’ති’’ වුත්තං.

අන්තොවුත්ථාදිකථායං ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන භගවතො උදරවාතාබාධො හොති, අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො ‘පුබ්බෙපි භගවතො උදරවාතාබාධො තෙකටුලයාගුයා ඵාසු හොතී’ති සාමං තිලම්පි තණ්ඩුලම්පි මුග්ගම්පි විඤ්ඤාපෙත්වා අන්තො වාසෙත්වා අන්තො සාමං පචිත්වා භගවතො උපනාමෙසි ‘පිවතු භගවා තෙකටුලයාගු’න්ති. ජානන්තාපි තථාගතා පුච්ඡන්ති, ජානන්තාපි න පුච්ඡන්ති, කාලං විදිත්වා පුච්ඡන්ති, කාලං විදිත්වා න පුච්ඡන්ති, අත්ථසඤ්හිතං තථාගතා පුච්ඡන්ති, නො අනත්ථසඤ්හිතං, අනත්ථසඤ්හිතෙ සෙතුඝාතො තථාගතානං. ද්වීහි ආකාරෙහි බුද්ධා භගවන්තො භික්ඛූ පටිපුච්ඡන්ති ‘ධම්මං වා දෙසෙස්සාම, සාවකානං වා සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙස්සාමා’ති.

අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි ‘කුතායං, ආනන්ද, යාගූ’ති. අථ ඛො ¶ ආයස්මා ආනන්දො භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසි. විගරහි බුද්ධො භගවා අනනුච්ඡවිකං, ආනන්ද, අනනුලොමිකං අප්පතිරූපං අස්සමණකං අකප්පියං අකරණීයං, කථඤ්හි නාම ත්වං, ආනන්ද, එවරූපාය බාහුල්ලාය චෙතෙස්සසි, යදපි, ආනන්ද, අන්තො වුත්ථං, තදපි අකප්පියං. යදපි අන්තො පක්කං, තදපි අකප්පියං. යදපි සාමං පක්කං, තදපි අකප්පියං. නෙතං, ආනන්ද, අප්පසන්නානං වා පසාදාය…පෙ… විගරහිත්වා ධම්මිං කථං කත්වා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – න, භික්ඛවෙ, අන්තො වුත්ථං අන්තො ¶ පක්කං සාමං පක්කං පරිභුඤ්ජිතබ්බං, යො පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස. අන්තො චෙ, භික්ඛවෙ, වුත්ථං අන්තො පක්කං සාමං පක්කං, තඤ්චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති තිණ්ණං දුක්කටානං. අන්තො චෙ, භික්ඛවෙ, වුත්ථං අන්තො පක්කං අඤ්ඤෙහි පක්කං, තඤ්චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති ද්වින්නං දුක්කටානං. අන්තො චෙ, භික්ඛවෙ, වුත්ථං බහි පක්කං සාමං පක්කං, තඤ්චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති ද්වින්නං දුක්කටානං. බහි චෙ, භික්ඛවෙ, වුත්ථං අන්තො පක්කං සාමං පක්කං, තඤ්චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති ද්වින්නං දුක්කටානං. අන්තො චෙ, භික්ඛවෙ, වුත්ථං බහි පක්කං අඤ්ඤෙහි පක්කං, තඤ්චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස. බහි චෙ, භික්ඛවෙ, වුත්ථං අන්තො පක්කං අඤ්ඤෙහි පක්කං, තඤ්චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස. බහි චෙ, භික්ඛවෙ, වුත්ථං බහි පක්කං සාමං පක්කං, තඤ්චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස. බහි චෙ, භික්ඛවෙ, වුත්ථං බහි පක්කං අඤ්ඤෙහි පක්කං, තඤ්චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, අනාපත්තී’’ති (මහාව. 274) වචනතො සහසෙය්යප්පහොනකෙ ඨානෙ වුත්ථතා, තත්ථ පක්කතා, උපසම්පන්නෙන සාමං පක්කතාති ඉමෙසං තිණ්ණං අඞ්ගානං සම්භවෙ සති තිස්සො ආපත්තියො, ද්වින්නං සම්භවෙ ද්වෙ ආපත්තියො, එකස්ස අඞ්ගස්ස සම්භවෙ එකා ආපත්තීති වෙදිතබ්බං.

අන්තො වුත්ථන්ති අකප්පියකුටියං වුත්ථං. සාමං පක්කන්ති එත්ථ යං කිඤ්චි ආමිසං භික්ඛුනො පචිතුං න වට්ටති. සචෙපිස්ස උණ්හයාගුයා සුලසිපණ්ණානි වා සිඞ්ගිවෙරං වා ලොණං වා පක්ඛිපන්ති, තම්පි චාලෙතුං න වට්ටති. ‘‘යාගුං නිබ්බාපෙමී’’ති පන චාලෙතුං වට්ටති. උත්තණ්ඩුභත්තං ලභිත්වාපි පිදහිතුං න වට්ටති. සචෙ පන මනුස්සා පිදහිත්වාව දෙන්ති, වට්ටති. ‘‘භත්තං වා මා නිබ්බායතූ’’ති පිදහිතුං වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පුන පාකං පචිතු’’න්ති (මහාව. 274) වචනතො පුබ්බෙ අනුපසම්පන්නෙහි පක්කං පුන පචිතුං වට්ටති. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 274) ‘‘ඛීරතක්කාදීසු ¶ පන සකිං කුථිතෙසු අග්ගිං දාතුං වට්ටති පුනපාකස්ස අනුඤ්ඤාතත්තා’’ති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අන්තො වාසෙතු’’න්ති (මහාව. 274) වචනතො ¶ දුබ්භික්ඛසමයෙ තණ්ඩුලාදීනි අන්තො වාසෙතුං වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අන්තො පචිතු’’න්ති (මහාව. 274) වචනතො දුබ්භික්ඛසමයෙ අන්තො පචිතුං වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සාමං පචිතු’’න්ති (මහාව. 274) වචනතො දුබ්භික්ඛසමයෙ සාමම්පි පචිතුං වට්ටති. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අන්තො වුත්ථං අන්තො පක්කං සාමං පක්ක’’න්ති (මහාව. 274) වචනතො දුබ්භික්ඛසමයෙ තීණිපි වට්ටන්ති.

උග්ගහිතපටිග්ගහිතකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යත්ථ ඵලඛාදනීයං පස්සති, කප්පියකාරකො ච න හොති, සාමං ගහෙත්වා හරිත්වා කප්පියකාරකෙ පස්සිත්වා භූමියං නික්ඛිපිත්වා පටිග්ගහාපෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං, අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, උග්ගහිතං පටිග්ගහිතු’’න්ති (මහාව. 275) වචනතො තථා කත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති, ආපත්ති න හොතීති.

තතො නීහටකථායං ‘‘පටිග්ගණ්හථ, භික්ඛවෙ, පරිභුඤ්ජථ. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තතො නීහටං භුත්තාවිනා පවාරිතෙන අනතිරිත්තං පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති (මහාව. 276) වචනතො යස්මිං දානෙ නිමන්තිතා හුත්වා භික්ඛූ භුඤ්ජන්ති, තතො දානතො නීහටං භොජනං පවාරිතෙන භික්ඛුනා භුඤ්ජිතබ්බං, න පවාරිතසික්ඛාපදෙන ආපත්ති හොති. වුත්තඤ්හි අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 276) ‘‘තතො නීහටන්ති යත්ථ නිමන්තිතා භුඤ්ජන්ති, තතො නීහට’’න්ති.

පුරෙභත්තපටිග්ගහිතකථායං ¶ ‘‘පටිග්ගණ්හථ, භික්ඛවෙ, පරිභුඤ්ජථ, අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං භුත්තාවිනා පවාරිතෙන අනතිරිත්තං පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති (මහාව. 277) වචනතො පුරෙභත්තං පටිග්ගහෙත්වා නික්ඛිපිතං පවාරිතෙන භික්ඛුනා අතිරිත්තං අකත්වා භුඤ්ජිතුං වට්ටති, පවාරිතසික්ඛාපදෙන ආපත්ති න හොති.

වනට්ඨපොක්ඛරට්ඨකථායං ¶ ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස කායඩාහාබාධො හොති. අථ ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො යෙනායස්මා සාරිපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං එතදවොච ‘පුබ්බෙ තෙ, ආවුසො සාරිපුත්ත, කායඩාහාබාධො කෙන ඵාසු හොතී’ති. භිසෙහි ච මෙ, ආවුසො, මුළාලිකාහි චාති…පෙ… අථ ඛො ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස භිසෙ ච මුළාලිකායො ච පරිභුත්තස්ස කායඩාහාබාධො පටිප්පස්සම්භි…පෙ… පටිග්ගණ්හථ, භික්ඛවෙ, පරිභුඤ්ජථ. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, වනට්ඨං පොක්ඛරට්ඨං භුත්තාවිනා පවාරිතෙන අනතිරිත්තං පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති (මහාව. 278) වචනතො වනට්ඨං පොක්ඛරට්ඨං පවාරිතෙන භික්ඛුනා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති, පවාරිතසික්ඛාපදෙන ආපත්ති න හොති. තත්ථ වනට්ඨං පොක්ඛරට්ඨන්ති වනෙ චෙව පදුමිනිගච්ඡෙ ච ජාතං.

අකතකප්පකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අබීජං නිබ්බට්ටබීජං අකතකප්පං ඵලං පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති (මහාව. 278) වචනතො අබීජඤ්ච නිබ්බට්ටබීජඤ්ච ¶ ඵලං අග්ගිසත්ථනඛෙහි සමණකප්පං අකත්වාපි පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. තත්ථ අබීජන්ති තරුණඵලං, යස්ස බීජං අඞ්කුරං න ජනෙති. නිබ්බට්ටබීජන්ති බීජං නිබ්බට්ටෙත්වා අපනෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බකං අම්බපනසාදි, තානි ඵලානි කප්පියකාරකෙ අසති කප්පං අකත්වාපි පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති.

යාගුකථායං ‘‘දසයිමෙ, බ්රාහ්මණ, ආනිසංසා යාගුයා. කතමෙ දස, යාගුං දෙන්තො ආයුං දෙති, වණ්ණං දෙති, සුඛං දෙති, බලං දෙති, පටිභානං දෙති, යාගුපීතා ඛුදං පටිහනති, පිපාසං විනෙති, වාතං අනුලොමෙති, වත්ථිං සොධෙති, ආමාවසෙසං පාචෙති. ඉමෙ ඛො, බ්රාහ්මණ, දසානිසංසා යාගුයාති.

ඛුද්දං පිපාසඤ්ච බ්යපනෙති වාතං;

සොධෙති වත්ථිං පරිණාමෙති භත්තං;

මානුස්සසොභග්යතමිච්ඡතා වා’ති.

අථ ඛො භගවා තං බ්රාහ්මණං ඉමාහි ගාථාහි අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි. අථ ඛො භගවා එතස්මිං නිදානෙ එතස්මිං පකරණෙ ධම්මිං කථං කත්වා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යාගුඤ්ච මධුගොළකඤ්චා’’ති ¶ (මහාව. 282) වචනතො යාගුඤ්ච මධුගොළකඤ්ච සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. අනුමොදනාගාථාය ‘‘පත්ථයතං ඉච්ඡත’’න්ති පදානං ‘‘අලමෙව දාතු’’න්ති ඉමිනා සම්බන්ධො. සචෙ පන ‘‘පත්ථයතා ඉච්ඡතා’’ති පාඨො අත්ථි, සොයෙව ගහෙතබ්බො. ‘‘න, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤත්ර නිමන්තිතෙන අඤ්ඤස්ස භොජ්ජයාගු පරිභුඤ්ජිතබ්බා, යො පරිභුඤ්ජෙය්ය, යථාධම්මො කාරෙතබ්බො’’ති (මහාව. 283) වචනතො තථා භුඤ්ජන්තස්ස පරම්පරභොජනසික්ඛාපදෙන ආපත්ති හොති. භොජ්ජයාගූති යා පවාරණං ජනෙති. යථාධම්මො කාරෙතබ්බොති පරම්පරභොජනෙන කාරෙතබ්බො.

ගුළකථායං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ගිලානස්ස ගුළං, අගිලානස්ස ගුළොදක’’න්ති (මහාව. 284) වචනතො ¶ ගිලානො භික්ඛු ගුළපිණ්ඩං විකාලෙපි ඛාදිතුං වට්ටති. අගිලානො පන උදකසම්භින්නං කත්වා ගුළොදකපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. ‘‘ගිලානස්ස ගුළන්ති තථාරූපෙන බ්යාධිනා ගිලානස්ස පච්ඡාභත්තං ගුළං අනුජානාමීති අත්ථො’’ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 284) වුත්තං. ‘‘තථාරූපෙන බ්යාධිනා’’ති වුත්තත්තා යථාරූපෙන බ්යාධිනා ගිලානස්ස ගුළො පරිභුඤ්ජිතබ්බො හොති, තථාරූපෙන එව බ්යාධිනා ගිලානස්සාති වුත්තං විය දිස්සති, වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බං.

එත්තකාසු කථාසු යා යා සංවණ්ණෙතබ්බප්පකරණෙ න දිස්සති, සා සා අම්හෙහි පෙසලානං භික්ඛූනං කොසල්ලත්ථං පාළිතො ච අට්ඨකථාතො ච ගහෙත්වා ටීකාචරියානං වචනෙහි අලඞ්කරිත්වා ඨපිතා, තස්මා නික්කඞ්ඛා හුත්වා පණ්ඩිතා උපධාරෙන්තු.

67. යං ¶ භික්ඛවෙතිආදි මහාපදෙසකථා නාම. තත්ථ මහන්තෙ අත්ථෙ උපදිස්සති එතෙහීති මහාපදෙසා, මහන්තා වා අත්ථා පදිස්සන්ති පඤ්ඤායන්ති එත්ථාති මහාපදෙසා, මහන්තානං වා අත්ථානං පදෙසො පවත්තිදෙසොති මහාපදෙසා. කෙ තෙ? ඉමෙයෙව චත්තාරො පාඨා, අත්ථා වා. තෙන වුත්තං ‘‘ඉමෙ චත්තාරො මහාපදෙසෙ’’තිආදි. තත්ථ ධම්මසඞ්ගාහකත්ථෙරාති මහාකස්සපාදයො. සුත්තං ගහෙත්වාති ‘‘ඨපෙත්වා ධඤ්ඤඵලරස’’න්තිආදිකං සුත්තං ගහෙත්වා උපධාරෙන්තො. සත්ත ධඤ්ඤානීති –

‘‘සාලි වීහි ච කුද්රූසො, ගොධුමො වරකො යවො;

කඞ්ගූති සත්ත ධඤ්ඤානි, නීවාරාදී තු තබ්භිදා’’ති –.

වුත්තානි සත්ත ධඤ්ඤානි. සබ්බං අපරණ්ණන්ති මුග්ගමාසාදයො. අට්ඨ පානානීති අම්බපානං ජම්බුපානං චොචපානං මොචපානං සාලුකපානං මුද්දිකපානං මධුකපානං ඵාරුසකපානඤ්ච.

ඉමිනා නයෙනාති සුත්තානුලොමනයෙන. වුත්තඤ්හෙතං අට්ඨකථායං ‘‘සුත්තානුලොමං නාම චත්තාරො මහාපදෙසා’’ති. පාළිඤ්ච අට්ඨකථඤ්ච අනපෙක්ඛිත්වාති පාළියං නීතත්ථතො ආගතමෙව අග්ගහෙත්වා ¶ . අඤ්ඤානිපීති තතො අඤ්ඤානිපි. එතෙන මහාපදෙසා නාම න කෙවලං යථාවුත්තා එව, අථ ඛො අනෙකානි නානප්පකාරානි විනයධරස්ස ඤාණානුභාවප්පකාසිතානීති දස්සෙති.

68. ආනිසංසකථායං විනයං ධාරෙතීති විනයධරො, සික්ඛනවාචනමනසිකාරවිනිච්ඡයනතදනුලොමකරණාදිනා විනයපරියත්තිකුසලො ¶ භික්ඛු. විනයපරියත්තිමූලං එතෙසන්ති විනයපරියත්තිමූලකා. කෙ තෙ? පඤ්චානිසංසා. විනයපරියත්තියෙව මූලං කාරණං කත්වා ලභිතබ්බආනිසංසා, න අඤ්ඤපරියත්තිං වා පටිපත්තිආදයො වා මූලං කත්වාති අත්ථො. අථ වා පරියාපුණනං පරියත්ති, විනයස්ස පරියත්ති විනයපරියත්ති, සා මූලං එතෙසන්ති විනයපරියත්තිමූලකා, විනයපරියාපුණනහෙතුභවා ආනිසංසාති අත්ථො. ‘‘කතමෙ’’තිආදිනා තෙසං පඤ්චානිසංසාදීනං සරූපං පුච්ඡිත්වා ‘‘අත්තනො’’තිආදිනා විස්සජ්ජෙත්වා තං වචනං පාළියා සමත්ථෙතුං ‘‘වුත්තඤ්හෙත’’න්තිආදිමාහ.

එවං පඤ්චානිසංසානං සරූපං දස්සෙත්වා ඉදානි තෙයෙව විත්ථාරතො දස්සෙතුං ‘‘කථමස්සා’’තිආදිනා පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉධෙකච්චො’’තිආදිනා විස්සජ්ජෙති. තත්ථ අත්තනො සීලක්ඛන්ධසුගුත්තභාවො නාම ආපත්තිඅනාපජ්ජනභාවෙනෙව හොති, නො අඤ්ඤථාති ආපත්තිආපජ්ජනකාරණං දස්සෙත්වා තදභාවෙන අනාපජ්ජනං දස්සෙතුං ‘‘ආපත්තිං ආපජ්ජන්තො ඡහාකාරෙහි ආපජ්ජතී’’තිආදිමාහ. තත්ථ –

එදිසො වුච්චති අලජ්ජිපුග්ගලො’’ති. (පරි. 359) –

වුත්තෙන අලජ්ජීලක්ඛණෙන න ලජ්ජති න හිරීයතීති අලජ්ජී, තස්ස භාවො අලජ්ජිතා. නත්ථි ඤාණං එතස්සාති අඤ්ඤාණං, තස්ස භාවො අඤ්ඤාණතා. කුකතස්ස භාවො කුක්කුච්චං, තෙන පකතො කුක්කුච්චපකතො, තස්ස භාවො කුක්කුච්චපකතතා. කප්පතීති කප්පියං, න කප්පියං අකප්පියං ¶ , තස්මිං අකප්පියෙ ¶ , කප්පියං ඉති සඤ්ඤා යස්ස සො කප්පියසඤ්ඤී, තස්ස භාවො කප්පියසඤ්ඤිතා. ඉතරං තප්පටිපක්ඛතො කාතබ්බං, ඉමෙසු පඤ්චසු පදෙසු යකාරලොපො, තස්මා ‘‘අලජ්ජිතාය ආපත්තිං ආපජ්ජතී’’තිආදිනා යොජෙතබ්බානි. හෙත්වත්ථෙ චෙතං නිස්සක්කවචනං. සරතීති සති, සමුස්සනං සම්මොසො. සතියා සම්මොසො සතිසම්මොසො, තස්මා සතිසම්මොසා. හෙත්වත්ථෙ චෙතං කරණවචනං. ඉදානි තානි කාරණානි විත්ථාරතො දස්සෙතුං ‘‘කථ’’න්ත්යාදිමාහ. තං නයානුයොගෙන විඤ්ඤෙය්යමෙව.

අරිට්ඨො ඉති භික්ඛු අරිට්ඨභික්ඛු, කණ්ටකො ඉති සාමණෙරො කණ්ටකසාමණෙරො, වෙසාලියා ජාතා වෙසාලිකා, වජ්ජීනං පුත්තා වජ්ජිපුත්තා, වෙසාලිකා ච තෙ වජ්ජිපුත්තා චාති වෙසාලිකවජ්ජිපුත්තා, අරිට්ඨභික්ඛු ච කණ්ටකසාමණෙරො ච වෙසාලිකවජ්ජිපුත්තා ච අරිට්ඨභික්ඛුකණ්ටකසාමණෙරවෙසාලිකවජ්ජිපුත්තකා. පරූපහාරො ච අඤ්ඤාණඤ්ච කඞ්ඛාවිතරණඤ්ච පරූපහාරඅඤ්ඤාණකඞ්ඛාවිතරණා. කෙ තෙ? වාදා. තෙ ආදි යෙසං තෙති පරූපහාරඅඤ්ඤාණකඞ්ඛාවිතරණාදයො. වදන්ති එතෙහීති වාදා, පරූපහාරඅඤ්ඤාණකඞ්ඛාවිතරණාදයො වාදා එතෙසන්ති පරූ…පෙ… වාදා. කෙ තෙ? මිච්ඡාවාදිනො. අරිට්ඨ…පෙ… පුත්තා ච පරූපහාර…පෙ… වාදා ච මහාසඞ්ඝිකාදයො ච සාසනපච්චත්ථිකා නාමාති සමුච්චයද්වන්දවසෙන යොජනා කාතබ්බා. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

ඉති විනයසඞ්ගහසංවණ්ණනාභූතෙ විනයාලඞ්කාරෙ

පකිණ්ණකවිනිච්ඡයකථාලඞ්කාරො නාම

නිගමගාථාසු ¶ පඨමගාථායං සද්ධම්මට්ඨිතිකාමෙන සාසනුජ්ජොතකාරිනා පරක්කමබාහුනා නරින්දෙන අජ්ඣෙසිතො සො අහං විනයසඞ්ගහං අකාසින්ති යොජනා.

දුතියතතියගාථායං ¶ තෙනෙව පරක්කමබාහුනරින්දෙනෙව කාරිතෙ රම්මෙ රමණීයෙ පාසාදසතමණ්ඩිතෙ පාසාදානං සතෙන පටිමණ්ඩිතෙ නානාදුමගණාකිණ්ණෙ භාවනාභිරතාලයෙ භාවනාය අභිරතානං භික්ඛූනං ආලයභූතෙ සීතලූදකසම්පන්නෙ ජෙතවනෙ ජෙතවනනාමකෙ විහාරෙ වසං වසන්තො හුත්වා, අථ වා වසං වසන්තො සොහං සො අහං යොගීනං හිතං හිතභූතං සාරං සාරවන්තං ඉමං ඊදිසං විනයසඞ්ගහං අකාසින්ති යොජනා.

සෙසගාථාසු ඉමිනා ගන්ථකරණෙන යං පුඤ්ඤං මය්හං සිද්ධං, අඤ්ඤං ඉතො ගන්ථකරණතො අඤ්ඤභූතං යං පුඤ්ඤං මයා පසුතං හොති, එතෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දුතියෙ අත්තසම්භවෙ තාවතිංසෙ පමොදෙන්තො සීලාචාරගුණෙ රතො පඤ්චකාමෙසු අලග්ගො දෙවපුත්තො හුත්වා පඨමං පඨමභූතං ඵලං සොතාපත්තිඵලං පත්වාන අන්තිමෙ අත්තභාවම්හි ලොකග්ගපුග්ගලං නාථං නාථභූතං සබ්බසත්තහිතෙ රතං මෙත්තෙය්යං මෙත්තෙය්යනාමකං මුනිපුඞ්ගවං මුනිසෙට්ඨං දිස්වාන තස්ස ධීරස්ස සද්ධම්මදෙසනං සුත්වා අග්ගං ඵලං අරහත්තඵලං අධිගන්ත්වා ලභිත්වා ජිනසාසනං සොභෙය්යං සොභාපෙය්යන්ති අයං පාකටයොජනා.

එතිස්සාය පන යොජනාය සති ආචරියවරස්ස වචනං න සම්පටිච්ඡන්ති පණ්ඩිතා. කථං? එත්ථ හි ඉතො දුතියභවෙ තාවතිංසභවනෙ දෙවපුත්තො හුත්වා සොතාපත්තිඵලං පත්වා අන්තිමභවෙ මෙත්තෙය්යස්ස භගවතො ධම්මදෙසනං සුත්වා අරහත්තඵලං ලභෙය්යන්ති ආචරියස්ස පත්ථනා, සා අයුත්තරූපා ¶ හොති. සොතාපන්නස්ස හි සත්තභවතො උද්ධං පටිසන්ධි නත්ථි, තාවතිංසානඤ්ච දෙවානං භවසතෙනපි භවසහස්සෙනපි භවසතසහස්සෙනපි මෙත්තෙය්යස්ස භගවතො උප්පජ්ජනකාලො අප්පත්තබ්බො හොති. අථාපි වදෙය්ය ‘‘අන්තරා බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා මෙත්තෙය්යස්ස භගවතො කාලෙ මනුස්සො භවෙය්යා’’ති, එවම්පි න යුජ්ජති. න හි බ්රහ්මලොකගතානං අරියානං පුන කාමභවූපපත්ති අත්ථි. වුත්තඤ්හි අභිධම්මෙ යමකප්පකරණෙ (යම. 2.අනුසයයමක. 312) ‘‘රූපධාතුයා චුතස්ස කාමධාතුං උපපජ්ජන්තස්ස සත්තෙව අනුසයා අනුසෙන්තී’’ති. අථාපි වදෙය්ය ‘‘බ්රහ්මලොකෙයෙව ඨත්වා අග්ගඵලං ලභෙය්යා’’ති, තථා ච ආචරියස්ස වචනෙ න දිස්සති, ‘‘සොභෙය්යං ජිනසාසන’’න්ති වුත්තත්තා භික්ඛුභූතත්තමෙව දිස්සති. න හි භික්ඛුභූතො සාසනං සොභාපෙතුං සක්කොති. අභිධම්මත්ථවිභාවනියඤ්ච –

‘‘ජොතයන්තං ¶ තදා තස්ස, සාසනං සුද්ධමානසං;

පස්සෙය්යං සක්කරෙය්යඤ්ච, ගරුං මෙ සාරිසම්භව’’න්ති. –

භික්ඛුභූතමෙව වුත්තං. අථාපි වදෙය්ය ‘‘අන්තරා දීඝායුකො භුම්මදෙවො හුත්වා තදා මනුස්සො භවෙය්යා’’ති, එවම්පි එකස්ස බුද්ධස්ස සාවකභූතො අරියපුග්ගලො පුන අඤ්ඤස්ස බුද්ධස්ස සාවකො න භවෙය්යාති, ආචරියො පන සබ්බපරියත්තිධරො අනෙකගන්ථකාරකො අනෙකෙසං ගන්ථකාරකානං ථෙරානං ආචරියපාචරියභූතො, තෙන න කෙවලං ඉධෙව ඉමා ගාථායො ඨපිතා, අථ ඛො සාරත්ථදීපනීනාමිකාය විනයටීකාය අවසානෙ ච ඨපිතා, තස්මා භවිතබ්බමෙත්ථ කාරණෙනාති වීමංසිතබ්බමෙතං.

අථ වා ඉමිනා…පෙ… දෙවපුත්තො හුත්වා පඨමං තාව ඵලං යථාවුත්තං තාවතිංසෙ පමොදනසීලාචාරගුණෙ රතං ¶ පඤ්චකාමෙසු අලග්ගභාවසඞ්ඛාතං ආනිසංසං පත්වාන අන්තිමෙ අත්තභාවම්හි…පෙ… සොභෙය්යන්ති යොජනා. අථ වා ඉමිනා…පෙ… පඤ්චකාමෙසු අලග්ගො හුත්වා අන්තිමෙ අත්තභාවම්හි…පෙ… සද්ධම්මදෙසනං සුත්වා පඨමං ඵලං සොතාපත්තිඵලං පත්වා තතො පරං අග්ගඵලං අරහත්තඵලං අධිගන්ත්වා ජිනසාසනං සොභෙය්යන්ති යොජනා. යථා අම්හාකං භගවතො ධම්මචක්කප්පවත්තනසුත්තන්තධම්මදෙසනං සුත්වා අඤ්ඤාතකොණ්ඩඤ්ඤත්ථෙරො සොතාපත්තිඵලං පත්වා පච්ඡා අරහත්තඵලං අධිගන්ත්වා ජිනසාසනං සොභෙසි, එවන්ති අත්ථො. ඉතො අඤ්ඤානිපි නයානි යථා ථෙරස්ස වචනානුකූලානි, තානි පණ්ඩිතෙහි චින්තෙතබ්බානි.