📜
4. විඤ්ඤත්තිවිනිච්ඡයකථා
21. එවං ¶ භෙසජ්ජාදිවිනිච්ඡයං කථෙත්වා ඉදානි විඤ්ඤත්තිවිනිච්ඡයං කථෙතුං ‘‘විඤ්ඤත්තීති යාචනා’’තිආදිමාහ. තත්ථ විඤ්ඤාපනා විඤ්ඤත්ති, ‘‘ඉමිනා නො අත්ථො’’ති විඤ්ඤාපනා, යාචනාති වුත්තං හොති. තෙනාහ ‘‘විඤ්ඤත්තීති යාචනා’’ති. තත්ර විඤ්ඤත්තියං අයං මයා වක්ඛමානො විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බොති යොජනා. මූලච්ඡෙජ්ජායාති (වි. වි. ටී. 1.342) පරසන්තකභාවතො මොචෙත්වා අත්තනො එව සන්තකකරණවසෙන. එවං යාචතො අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිදුක්කටඤ්චෙව දාසපටිග්ගහදුක්කටඤ්ච හොති ‘‘දාසිදාසපටිග්ගහණා පටිවිරතො (දී. නි. 1.10, 194) හොතී’’ති වචනං නිස්සාය අට්ඨකථායං පටික්ඛිත්තත්තා. ඤාතකපවාරිතට්ඨානතො පන දාසං මූලච්ඡෙජ්ජාය යාචන්තස්ස සාදියනවසෙනෙව දුක්කටං. සකකම්මන්ති පාණවධකම්මං. ඉදඤ්ච පාණාතිපාතදොසපරිහාරාය වුත්තං, න විඤ්ඤත්තිපරිහාරාය. අනියමෙත්වාපි න යාචිතබ්බාති සාමීචිදස්සනත්ථං වුත්තං, සුද්ධචිත්තෙන පන හත්ථකම්මං යාචන්තස්ස ආපත්ති නාම නත්ථි. යදිච්ඡකං කාරාපෙතුං වට්ටතීති ‘‘හත්ථකම්මං යාචාමි, දෙථා’’තිආදිනා අයාචිත්වාපි ¶ වට්ටති, සකිච්චපසුතම්පි එවං කාරාපෙන්තස්ස විඤ්ඤත්ති නත්ථි එව, සාමීචිදස්සනත්ථං පන විභජිත්වා වුත්තං.
සබ්බකප්පියභාවදීපනත්ථන්ති සබ්බසො කප්පියභාවදස්සනත්ථං. මූලං දෙථාති වත්තුං වට්ටතීති ‘‘මූලං දස්සාමා’’ති පඨමං වුත්තත්තා විඤ්ඤත්ති වා ‘‘මූල’’න්ති වචනස්ස කප්පියාකප්පියවත්ථුසාමඤ්ඤවචනත්තා අකප්පියවචනං වා නිට්ඨිතභතිකිච්චානං දාපනතො අකප්පියවත්ථුසාදියනං වා න හොතීති කත්වා වුත්තං. මූලච්ඡෙජ්ජාය වාති ඉදං ඉධ ථම්භාදීනං දාසිදාසාදිභාවාභාවතො වුත්තං. අනජ්ඣාවුත්ථකන්ති අපරිග්ගහිතං, අස්සාමිකන්ති අත්ථො.
22. න කෙවලඤ්ච…පෙ… චීවරාදීනි කාරාපෙතුකාමෙනාතිආදීසු චීවරං කාරාපෙතුකාමස්ස අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතතන්තවායෙහි හත්ථකම්මයාචනවසෙන වායාපනෙ විඤ්ඤත්තිපච්චයා දුක්කටාභාවෙපි චීවරවායාපනසික්ඛාපදෙන යථාරහං පාචිත්තියදුක්කටානි හොන්තීති වෙදිතබ්බං. අකප්පියකහාපණාදි න දාතබ්බන්ති කප්පියමුඛෙන ලද්ධම්පි තත්ථ කම්මකරණත්ථාය ඉමස්ස කහාපණං දෙහීති වත්වා ‘‘දාතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං. පුබ්බෙ කතකම්මස්ස දාපනෙ කිඤ්චාපි දොසො න දිස්සති, තථාපි අසාරුප්පමෙවාති වදන්ති. කතකම්මත්ථායපි කප්පියවොහාරෙන ¶ පරියායතො භතිං දාපෙන්තස්ස නත්ථි දොසො, සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. 1.342) පන ‘‘අකප්පියකහාපණාදි න දාතබ්බන්ති කිඤ්චාපි අකප්පියකහාපණාදිං අසාදියන්තෙන කප්පියවොහාරතො දාතුං වට්ටති, තථාපි සාරුප්පං න හොති, මනුස්සා ච එතස්ස සන්තකං කිඤ්චි අත්ථීති විහෙඨෙතබ්බං මඤ්ඤන්තීති අකප්පියකහාපණාදිදානං පටික්ඛිත්ත’’න්ති වුත්තං. තථෙව පාචෙත්වාති හත්ථකම්මවසෙනෙව පාචෙත්වා. ‘‘කිං භන්තෙ’’ති එත්තකෙපි පුච්ඡිතෙ යදත්ථාය පවිට්ඨො, තං කථෙතුං ලභති පුච්ඡිතපඤ්හත්තා.
23. වත්තන්ති ¶ චාරිත්තං, ආපත්ති පන න හොතීති අධිප්පායො. කප්පියං කාරාපෙත්වා පටිග්ගහෙතබ්බානීති සාඛාය මක්ඛිකබීජනෙන පණ්ණාදිඡෙදෙ බීජගාමකොපනස්ස චෙව තත්ථ ලග්ගරජාදිඅප්පටිග්ගහිතකස්ස ච පරිහාරත්ථාය වුත්තං, තදුභයාසඞ්කාය අසති තථා අකරණෙ දොසො නත්ථි. සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. 1.342) පන ‘‘කප්පියං කාරාපෙත්වා පටිග්ගහෙතබ්බානීති සාඛාය ලග්ගරජස්මිං පත්තෙ පතිතෙපි සාඛං ඡින්දිත්වා ඛාදිතුකාමතායපි සති සුඛපරිභොගත්ථං වුත්ත’’න්ති වුත්තං. නදියාදීසු උදකස්ස අපරිග්ගහිතත්තා ‘‘ආහරාති වත්තුං වට්ටතී’’ති වුත්තං. ගෙහතො…පෙ… නෙව වට්ටතීති පරිග්ගහිතුදකත්තා විඤ්ඤත්තියා දුක්කටං හොතීති අධිප්පායො. ‘‘න ආහටං පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති වචනතො විඤ්ඤත්තියා ආපන්නං දුක්කටං දෙසෙත්වාපි තං වත්ථුං පරිභුඤ්ජන්තස්ස පරිභොගෙ පරිභොගෙ දුක්කටමෙව, පඤ්චන්නම්පි සහධම්මිකානං න වට්ටති.
‘‘අලජ්ජීහි පන භික්ඛූහි වා සාමණෙරෙහි වා හත්ථකම්මං න කාරෙතබ්බ’’න්ති සාමඤ්ඤතො වුත්තත්තා අත්තනො අත්ථාය යං කිඤ්චි හත්ථකම්මං කාරෙතුං න වට්ටති. යං පන අලජ්ජී නිවාරියමානොපි බීජනාදිං කරොති, තත්ථ දොසො නත්ථි, චෙතියකම්මාදීනි පන තෙහි කාරාපෙතුං වට්ටතීති විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. 1.342) වුත්තං. සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. 2.342) පන ‘‘අලජ්ජීහි…පෙ… න කාරෙතබ්බන්ති ඉදං උත්තරිභඞ්ගාධිකාරත්තා අජ්ඣොහරණීයං සන්ධාය වුත්තං, බාහිරපරිභොගෙසු පන අලජ්ජීහිපි හත්ථකම්මං කාරෙතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං. එත්ථ ච ‘‘අලජ්ජීහි සාමණෙරෙහී’’ති වුත්තත්තා ‘‘සඤ්චිච්ච ආපත්තිං ආපජ්ජතී’’ති (පරි. 359) අලජ්ජිලක්ඛණං උක්කට්ඨවසෙන උපසම්පන්නෙ පටිච්ච උපලක්ඛණතො වුත්තන්ති තංලක්ඛණවිරහිතානං සාමණෙරාදීනං ලිඞ්ගත්ථෙනගොත්රභුපරියොසානානං ¶ භික්ඛුපටිඤ්ඤානං දුස්සීලානම්පි සාධාරණවසෙන අලජ්ජිලක්ඛණං යථාඨපිතපටිපත්තියා අතිට්ඨනමෙවාති ගහෙතබ්බං.
24. ගොණං ¶ පන…පෙ… ආහරාපෙන්තස්ස දුක්කටන්ති විඤ්ඤත්තික්ඛණෙ විඤ්ඤත්තිපච්චයා, පටිලාභක්ඛණෙ ගොණානං සාදියනපච්චයා ච දුක්කටං. ගොණඤ්හි අත්තනො අත්ථාය අවිඤ්ඤත්තියා ලද්ධම්පි සාදිතුං න වට්ටති ‘‘හත්ථිගවාස්සවළවපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොතී’’ති (දී. නි. 1.10, 194) වුත්තත්තා. තෙනෙවාහ ‘‘ඤාතකපවාරිතට්ඨානතොපි මූලච්ඡෙජ්ජාය යාචිතුං න වට්ටතී’’ති. එත්ථ ච විඤ්ඤත්තිදුක්කටාභාවෙපි අකප්පියවත්ථුයාචනෙපි පටිග්ගහණෙපි දුක්කටමෙව. රක්ඛිත්වාති චොරාදිඋපද්දවතො රක්ඛිත්වා. ජග්ගිත්වාති තිණඅන්නාදීහි පොසෙත්වා. න සම්පටිච්ඡිතබ්බන්ති අත්තනො අත්ථාය ගොසාදියනස්ස පටික්ඛිත්තත්තා වුත්තං.
25. ඤාතකපවාරිතට්ඨානෙ පන වට්ටතීති සකටස්ස සම්පටිච්ඡිතබ්බත්තා මූලච්ඡෙජ්ජවසෙන යාචිතුං වට්ටති. තාවකාලිකං වට්ටතීති උභයත්ථාපි වට්ටතීති අත්ථොති විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. 1.342) වුත්තං. සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ. ටී. 2.342) පන ‘‘සකටං දෙථාති…පෙ… න වට්ටතීති මූලච්ඡෙජ්ජවසෙන සකටං දෙථාති වත්තුං න වට්ටති. තාවකාලිකං වට්ටතීති තාවකාලිකං කත්වා සබ්බත්ථ යාචිතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං. වාසිආදීනි පුග්ගලිකානිපි වට්ටන්තීති ආහ ‘‘එස නයො වාසී’’තිආදි. වල්ලිආදීසු ච පරපරිග්ගහිතෙසු එස නයොති යොජෙතබ්බං. ගරුභණ්ඩප්පහොනකෙසුයෙවාති ඉදං විඤ්ඤත්තිං සන්ධාය වුත්තං, අදින්නාදානෙ පන තිණසලාකං උපාදාය පරපරිග්ගහිතං ථෙය්යචිත්තෙන ගණ්හතො අවහාරො එව, භණ්ඩග්ඝෙන කාරෙතබ්බො. වල්ලිආදීසූති එත්ථ ආදි-සද්දෙන පාළිආගතානං වෙළුමුඤ්ජපබ්බජතිණමත්තිකානං සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. තත්ථ ච යස්මිං පදෙසෙ ¶ හරිතාලජාතිහිඞ්ගුලිකාදි අප්පකම්පි මහග්ඝං හොති, තත්ථ තං තාලපක්කප්පමාණතො ඌනම්පි ගරුභණ්ඩමෙව, විඤ්ඤාපෙතුඤ්ච න වට්ටති.
26. සාති විඤ්ඤත්ති. පරිකථාදීසු ‘‘සෙනාසනං සම්බාධ’’න්තිආදිනා පරියායෙන කථනං පරිකථා නාම. උජුකමෙව අකථෙත්වා ‘‘භික්ඛූනං කිං පාසාදො න වට්ටතී’’තිආදිනා අධිප්පායො යථා විභූතො හොති, එවං කථනං ඔභාසො නාම. සෙනාසනාදිඅත්ථං භූමිපරිකම්මාදිකරණවසෙන පච්චයුප්පාදාය නිමිත්තකරණං නිමිත්තකම්මං නාම. තීසු පච්චයෙසු විඤ්ඤත්තිආදයො දස්සිතා, ගිලානපච්චයෙ පන කථන්ති ආහ ‘‘ගිලානපච්චයෙ පනා’’තිආදි. තථා උප්පන්නං පන භෙසජ්ජං රොගෙ වූපසන්තෙ භුඤ්ජිතුං වට්ටති, න වට්ටතීති? තත්ථ විනයධරා ‘‘භගවතා රොගසීසෙන පරිභොගස්ස ද්වාරං දින්නං, තස්මා අරොගකාලෙපි භුඤ්ජිතුං වට්ටති, ආපත්ති න ¶ හොතී’’ති වදන්ති, සුත්තන්තිකා පන ‘‘කිඤ්චාපි ආපත්ති න හොති, ආජීවං පන කොපෙති, තස්මා සල්ලෙඛපටිපත්තියං ඨිතස්ස න වට්ටති, සල්ලෙඛං කොපෙතී’’ති වදන්තීති.
ඉති විනයසඞ්ගහසංවණ්ණනාභූතෙ විනයාලඞ්කාරෙ
විඤ්ඤත්තිවිනිච්ඡයකථාලඞ්කාරො නාම
චතුත්ථො පරිච්ඡෙදො.