📜

පාරාජිකකණ්ඩං

1. පඨමපාරාජිකවණ්ණනා

ඉධ ¶ ¶ පන ඨත්වා සික්ඛාපදානං කමභෙදො පකාසෙතබ්බො. කථං – සබ්බසික්ඛාපදානං යථාසම්භවං දෙසනාක්කමො, පහානක්කමො, පටිපත්තික්කමො, උප්පත්තික්කමොති චතුබ්බිධො කමො ලබ්භති. තත්ථ භගවතා රාජගහෙ භික්ඛූනං පාතිමොක්ඛුද්දෙසං අනුජානන්තෙන පාතිමොක්ඛුද්දෙසස්ස යො දෙසනාක්කමො අනුඤ්ඤාතො, තං දෙසනාක්කමං අනුක්කමන්තොව මහාකස්සපො පඨමං පාරාජිකුද්දෙසං පුච්ඡි, තදනන්තරං සඞ්ඝාදිසෙසුද්දෙසං, තදනන්තරං අනියතුද්දෙසං, තදනන්තරං විත්ථාරුද්දෙසං. තදනන්තරං භික්ඛුනිවිභඞ්ගඤ්ච තෙනෙව අනුක්කමෙන පුච්ඡි. තතො පරං තයො ආපත්තික්ඛන්ධෙ සඞ්ගහෙතුං විනා ගණනපරිච්ඡෙදෙන සෙඛියධම්මෙ පුච්ඡි. ආපත්තික්ඛන්ධෙ සභාගතො පට්ඨාය පුච්ඡන්තො වීසතිඛන්ධකෙ පුච්ඡි. නිදානුද්දෙසන්තොගධානං වා සරූපෙන අනුද්දිට්ඨානං පුච්ඡනත්ථං ඛන්ධකෙ පුච්ඡි. එතෙන ඛන්ධකෙ පඤ්ඤත්තා ථුල්ලච්චයාපි සඞ්ගහිතා හොන්ති. පුච්ඡිතානුක්කමෙනෙව ආයස්මා උපාලිත්ථෙරො බ්යාකාසි. අයමෙත්ථ දෙසනාක්කමො. උභතොවිභඞ්ගඛන්ධකතො පන උච්චිනිත්වා තදා පරිවාරො විසුං පාළි කතො, ඉමමෙව වචනං සන්ධාය අට්ඨකථායං වුත්තං ‘‘එතෙනෙව උපායෙන ඛන්ධකං පරිවාරෙපි ආරොපයිංසූ’’තිආදි (පාරා. අට්ඨ. 1.පඨමමහාසඞ්ගඊතිකථා). අපිච පාළියං ‘‘එතෙනෙව උපායෙන උභතොවිභඞ්ගෙ පුච්ඡි. පුට්ඨො පුට්ඨො ආයස්මා උපාලි විස්සජ්ජෙසී’’ති (චූළව. 439) එත්තකමෙව වුත්තං. තස්මා ථෙරො උභතොවිභඞ්ගෙ එව පුච්ඡි. විස්සජ්ජන්තො පන ආයස්මා උපාලි නිරවසෙසං දස්සෙන්තො ඛන්ධකපරිවාරෙ අන්තො කත්වා දෙසෙසි. ගණසජ්ඣායකාලෙ පන තදා ඛන්ධකපරිවාරා විසුං පාළි කතාති අයමෙත්ථ දෙසනාක්කමො.

යදි එවං නිදානුද්දෙසො පඨමදෙසනාති චෙ? න, උපොසථක්ඛන්ධකෙ (මහාව. 133) ‘‘යානි මයා භික්ඛූනං සික්ඛාපදානි පඤ්ඤත්තානි, තානි නෙසං පාතිමොක්ඛුද්දෙසං අනුජානෙය්ය’’න්ති ¶ වචනතො, ‘‘යස්ස සියා ආපත්තී’’ති (මහාව. 134) වචනතො ච. අකුසලාබ්යාකතානං ආපත්තීනං දිට්ඨධම්මසම්පරායිකාසවට්ඨානියත්තා යථාභූතං සීලසංවරකෙන පරිවජ්ජනෙන පහාතබ්බත්තා පහානක්කමොපෙත්ථ සම්භවති ‘‘තාවදෙව චත්තාරි අකරණීයානි ආචික්ඛිතබ්බානී’’ති ¶ වචනතො. තථා ‘‘සමාදාය සික්ඛති සික්ඛාපදෙසූ’’ති (ම. නි. 3.75; විභ. 508) වචනතො යථාභූතං ආචික්ඛනසික්ඛනෙන පටිපත්තික්කමොපි සම්භවති. යථුද්දෙසක්කමං පරියාපුණිතබ්බපරියත්තිඅත්ථෙනාපි පටිපත්තික්කමො, එවමිමෙහි තීහි කමෙහි දෙසෙතබ්බානමෙතෙසං සික්ඛාපදානං යථාසම්භවං උප්පත්තික්කමො සම්භවති. තථා හි යං යං සාධාරණං, තං තං භික්ඛුං ආරබ්භ උප්පන්නෙ එව වත්ථුස්මිං ‘‘යා පන භික්ඛුනී ඡන්දසො මෙථුනං ධම්ම’’න්තිආදිනා නයෙන භික්ඛුනීනම්පි පඤ්ඤත්තං. යතො භික්ඛුනීනං තං අනුප්පන්නපඤ්ඤත්ති න සියා, තතො අනුප්පන්නපඤ්ඤත්ති තස්මිං නත්ථීති (පරි. 201-202) පරිවාරවචනං න විරුජ්ඣති. එත්තාවතා පුරිමෙන කමත්තයෙන යං පඨමං දෙසෙතබ්බං, තං පාරාජිකුද්දෙසෙ පඨමුප්පන්නත්තා මෙථුනධම්මපාරාජිකං සබ්බපඨමං දෙසෙතුකාමො ආයස්මා උපාලිත්ථෙරො ‘‘තත්ර සුදං භගවා වෙසාලියං විහරතී’’ති (පාරා. 23) වෙසාලියමෙව පාපෙත්වා ඨපෙසි.

ඉදානි සබ්බෙසං සික්ඛාපදානං පඤ්ඤාපනවිධානං වෙදිතබ්බං. කථං? ‘‘එවඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, ඉමං සික්ඛාපදං උද්දිසෙය්යාථා’’ති (පාරා. 39, 43) එවං සඋද්දෙසඅනුද්දෙසභෙදතො දුවිධං. තත්ථ පාතිමොක්ඛෙ සරූපතො ආගතා පඤ්ච ආපත්තික්ඛන්ධා සඋද්දෙසපඤ්ඤත්ති නාම. සාපි ද්විධා සපුග්ගලාපුග්ගලනිද්දෙසභෙදතො. තත්ථ යස්සා පඤ්ඤත්තියා අන්තො ආපත්තියා සහ, විනා වා පුග්ගලො දස්සිතො, සා සපුග්ගලනිද්දෙසා. ඉතරා අපුග්ගලනිද්දෙසා.

තත්ථ සපුග්ගලනිද්දෙසා ද්විධා අදස්සිතදස්සිතාපත්තිභෙදතො. තත්ථ අදස්සිතාපත්තිකා නාම අට්ඨ පාරාජිකා ධම්මා වෙදිතබ්බා. ‘‘පාරාජිකො හොති අසංවාසො’’ති (පාරා. 39, 44, 89, 91, 167, 171, 195, 197) හි පුග්ගලොව තත්ථ දස්සිතො, නාපත්ති. දස්සිතාපත්තිකා නාම භික්ඛුනිපාතිමොක්ඛෙ ආගතා සත්තරස සඞ්ඝාදිසෙසා ධම්මා. ‘‘අයම්පි භික්ඛුනී පඨමාපත්තිකං ධම්මං ආපන්නා නිස්සාරණීයං සඞ්ඝාදිසෙස’’න්ති (පාචි. 683, 687) හි තත්ථ ආපත්ති දස්සිතා සද්ධිං පුග්ගලෙන.

තථා අපුග්ගලනිද්දෙසාපි අදස්සිතදස්සිතාපත්තිභෙදතො ද්විධා. තත්ථ අදස්සිතාපත්තිකා නාම සෙඛියා ධම්මා. වුත්තාවසෙසා දස්සිතාපත්තිකාති වෙදිතබ්බා.

සාපි ¶ ¶ ද්විධා අනිද්දිට්ඨකාරකනිද්දිට්ඨකාරකභෙදතො. තත්ථ අනිද්දිට්ඨකාරකා නාම සුක්කවිසට්ඨිමුසාවාදොමසවාදපෙසුඤ්ඤභූතගාමඅඤ්ඤවාදකඋජ්ඣාපනකගණභොජනපරම්පරභොජනසුරාමෙරයඅඞ්ගුලිපතොදකහසධම්මඅනාදරියතලඝාතකජතුමට්ඨකසික්ඛාපදානං වසෙන පඤ්චදසවිධා හොන්ති. තත්ථ නිද්දිට්ඨකාරකෙ මිස්සාමිස්සභෙදො වෙදිතබ්බො – තත්ථ උපයොගභුම්මවිභත්තියො එකංසෙන මිස්සා. අවසෙසා මිස්සා ච අමිස්සා ච. සෙය්යථිදං – පච්චත්තං තාව ද්වීසු අනියතෙසු උපයොගෙන මිස්සං, ද්වාදසසු පාටිදෙසනීයෙසු කරණෙන මිස්සං, ඌනපඤ්චබන්ධනපත්තසික්ඛාපදෙසු සාමිකරණෙහි, ඌනවීසතිවස්සෙ භුම්මෙන, මොහනකෙ උපයොගසාමිභුම්මෙහි. යස්මා ‘‘විවණ්ණක’’න්ති භාවො අධිප්පෙතො, න කත්තා, තස්මා විවණ්ණකසික්ඛාපදං යදා න සම්භවති, එවං පච්චත්තං පඤ්චවිධං මිස්සං හොති. සෙසෙසු පඨමානියතං ඨපෙත්වා ආදිම්හි ‘‘යො පන භික්ඛූ’’ති එවමාගතං පච්චත්තං වා, දුතියානියතං ඨපෙත්වා පණීතභොජනසමණුද්දෙසතතියචතුත්ථපාටිදෙසනීයසික්ඛාපදෙසු මජ්ඣෙ ‘‘යො පන භික්ඛූ’’ති එවමාගතං පච්චත්තං වා, දුබ්බචකුලදූසකසංසට්ඨසික්ඛාපදෙසු ආදිම්හි කෙවලං ‘‘භික්ඛූ’’ති ආගතං පච්චත්තං වා, භෙදානුවත්තකසික්ඛාපදෙ මජ්ඣෙ ආගතං පච්චත්තං වා අඤ්ඤාය විභත්තියා අමිස්සමෙව හොති. තත්ථ භෙදානුවත්තකතුවට්ටනද්වයසංසට්ඨදුතියපාටිදෙසනීයසික්ඛාපදෙසු බහුවචනං, ඉතරත්ථ සබ්බත්ථ එකවචනමෙවාති වෙදිතබ්බං.

තථා උපයොගො ද්වීසු විකප්පනසික්ඛාපදෙසු, තන්තවායසික්ඛාපදෙ ච පච්චත්තෙන මිස්සො, අභිහටසික්ඛාපදෙ කරණෙන, රාජසික්ඛාපදෙ කරණසාමිපච්චත්තෙහීති උපයොගො තිධා මිස්සො හොති. කරණඤ්ච කුටිකාරමහල්ලකදුතියකථිනද්වෙභාගනිසීදනසන්ථතදුබ්බණ්ණකරණසික්ඛාපදෙසු ඡසු පච්චත්තෙන මිස්සං, පඨමතතියකථිනඅට්ඨඞ්ගුලපාදකනිසීදනකණ්ඩුප්පටිච්ඡාදිකවස්සිකසාටිකඋදකසාටිකද්වෙධම්මපච්චාසීසනසික්ඛාපදෙසු අට්ඨසු සාමිනා මිස්සන්ති කරණං ද්විධා මිස්සං හොති. අවසෙසෙසු ඡබ්බස්සවස්සිකසාටිකද්වත්තිච්ඡදනාවසථපිණ්ඩමහානාමගරුලහුපාවුරණසික්ඛාපදෙසු සත්තසු කරණවිභත්ති අඤ්ඤවිභත්තියා අමිස්සා, අච්චෙකඑළකලොමසික්ඛාපදෙසු සාමිවිභත්ති කරණවිභත්තියා මිස්සා. අතිරෙකපත්තභෙසජ්ජසික්ඛාපදෙසු අග්ගහිතග්ගහණෙන සාමිවිභත්ති අමිස්සාව හොතීති වෙදිතබ්බා. එවං තාව නිද්දිට්ඨකාරකෙසු සික්ඛාපදෙසු –

පඤ්චධා ¶ ච තිධා චෙව, ද්විධා චෙපි තථෙකධා;

භින්නා විභත්තියො පඤ්ච, සබ්බෙකාදසධා සියුං.

එවං ¶ තාව යථාවුත්තෙසු සඋද්දෙසපඤ්ඤත්තිසඞ්ඛාතෙසු සික්ඛාපදෙසු අග්ගහිතග්ගහණෙන පඤ්ඤාසුත්තරෙසු තිසතෙසු නවුතිඅනිද්දිට්ඨකාරකෙ වජ්ජෙත්වා නිද්දිට්ඨකාරකානි අතිරෙකසට්ඨිද්විසතානි හොන්ති. තෙසු පච්චත්තකරණානි තිංසුත්තරානි ද්විසතානි හොන්ති. තෙසු අමිස්සපච්චත්තකරණානි ද්වාදසුත්තරානි ද්විසතානි, මිස්සපච්චත්තකරණානි අට්ඨාරස හොන්ති. අවසෙසෙසු තිංසතියා සික්ඛාපදෙසු මිස්සොපයොගකරණානි පඤ්ච හොන්ති, මිස්සකරණානි චුද්දස, අමිස්සානි සත්ත, මිස්සාමිස්සකරණානි ද්වෙ, අමිස්සානි ද්වෙති සබ්බෙසුපි නිද්දිට්ඨකාරකෙසු භෙදානුවත්තකදුබ්බචකුලදූසකපඨමදුතියතතියකථිනඅභිහටකුටිකාරමහල්ලකවිකප්පනද්වයද්වෙභාගඡබ්බස්සනිසීදනසන්ථතඑළකලොමාතිරෙකපත්තභෙසජ්ජවස්සිකසාටිකතන්තවායඅච්චෙකඡාරත්තද්ව පඤ්චත්තිංසෙසු ‘‘යො පන භික්ඛූ’’ති නත්ථි. දුතියානියතපණීතභොජනසමණුද්දෙසතතියචතුත්ථපාටිදෙසනීයෙසු මජ්ඣෙ අත්ථි.

එත්තාවතා සඋද්දෙසානුද්දෙසදුකං, සපුග්ගලාපුග්ගලනිද්දෙසදුකං, පච්චෙකදස්සිතාපත්තිදුකද්වයං, අනිද්දිට්ඨකාරකදුකං, තත්ථ නිද්දිට්ඨකාරකෙසු පච්චත්තභුම්මදුකං, සයොපනායොපනදුකං, අයොපනමජ්ඣෙයොපනදුකං, එකානෙකවචනදුකන්ති නව දුකානි දස්සිතානි හොන්ති. විසෙසකාරණං තස්මිං තස්මිං සික්ඛාපදෙ සම්පත්තෙ ආවිභවිස්සති. එවං තාව සඋද්දෙසපඤ්ඤත්තිං ඤත්වා සෙසවිනයපිටකෙ යා කාචි පඤ්ඤත්ති අනුද්දෙසපඤ්ඤත්තීති වෙදිතබ්බා. සා පදභාජනන්තරාපත්තිවිනීතවත්ථුපටික්ඛෙපපඤ්ඤත්තිඅවුත්තසිද්ධිසික්ඛාපදවසෙන ඡබ්බිධා හොති.

තත්ථ ‘‘යෙභුය්යෙන ඛයිතෙ ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්ස (පරි. 157-158), වට්ටකතෙ මුඛෙ අච්ඡුපන්තස්ස ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාරා. 73) එවමාදිකා පදභාජනෙ සන්දිස්සමානාපත්ති පදභාජනසික්ඛාපදං නාම. ‘‘න ච, භික්ඛවෙ, සබ්බමත්තිකාමයා කුටි කාතබ්බා, යො ¶ කරෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’තිආදි (පාරා. 85) අන්තරාපත්තිසික්ඛාපදං නාම. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, දිවාපටිසල්ලීයන්තෙන ද්වාරං සංවරිත්වා පටිසල්ලීයිතු’’න්ති (පාරා. 77) එවමාදි විනීතවත්ථුසික්ඛාපදං නාම. ‘‘සඞ්ඝභෙදකො, භික්ඛවෙ, අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො’’ති (මහාව. 115) එවමාදි පටික්ඛෙපසික්ඛාපදං නාම.

යස්මා පන තෙන තෙන පටික්ඛෙපෙන ‘‘යො පන භික්ඛු සමග්ගං සඞ්ඝං අධම්මසඤ්ඤී භින්දෙය්ය, පාරාජිකො හොති අසංවාසො. යො පන භික්ඛු දුට්ඨචිත්තො භගවතො ජීවමානකසරීරෙ ලොහිතං ¶ උප්පාදෙය්ය, පාරාජිකො හොති අසංවාසො’’ති සික්ඛාපදානි පඤ්ඤත්තානි හොන්ති. යානි සන්ධාය ‘‘එකස්ස ඡෙජ්ජකා හොති, චතුන්නං ථුල්ලච්චයං, චතුන්නඤ්චෙව අනාපත්ති, සබ්බෙසං එකවත්ථුකා’’ති වුත්තං. ‘‘අත්ථාපත්ති තිට්ඨන්තෙ භගවති ආපජ්ජති, නො පරිනිබ්බුතෙ’’ති (පරි. 323) ච වුත්තං. තෙන න කෙවලං ‘‘න, භික්ඛවෙ, ජානං සඞ්ඝභෙදකො අනුපසම්පන්නො උපසම්පාදෙතබ්බො…පෙ… ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති ඉදමෙව සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං හොති සාධකං හොති. ‘‘පණ්ඩකො, භික්ඛවෙ, අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො’’ති (මහාව. 109) එවමාදීසු පන උපජ්ඣායාදීනං දුක්කටමෙව පඤ්ඤත්තං, න පණ්ඩකාදීනං පාරාජිකාපත්ති. න හි තෙසං භික්ඛුභාවො අත්ථි. යතො සියා පාරාජිකාපත්ති. තථා ‘‘න අච්ඡින්නෙ ථෙවෙ පක්කමිතබ්බ’’න්ති (මහාව. 66, 67, 78, 79) එවමාදිකඤ්ච පටික්ඛෙපසික්ඛාපදමෙව නාම.

ඛන්ධකෙසු පඤ්ඤත්තදුක්කටථුල්ලච්චයානි පඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදං නාම. ‘‘තෙන හි, සාරිපුත්ත, භෙදානුවත්තකෙ ථුල්ලච්චයං දෙසාපෙහී’’ති (චූළව. 345) වුත්තං, ථුල්ලච්චයම්පි තත්ථෙව සමොධානං ගච්ඡති. ඉදං තෙසං විභත්තිකම්මක්ඛණෙ අපඤ්ඤත්තත්තා අවිජ්ජමානම්පි භගවතො වචනෙන විසුද්ධක්ඛණෙපි විජ්ජමානං ජාතන්ති එකෙ. ‘‘භෙදානුවත්තකෙ දෙසාපෙහී’’ති වචනතො සෙසභෙදානුවත්තකානං ‘‘යො පන භික්ඛු ජානං සඞ්ඝභෙදකානං අනුවත්තෙය්ය, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්සා’’ති සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං හොතීති වෙදිතබ්බං. තථා සබ්බානි ඛන්ධකවත්තානි, විනයකම්මානි ච තත්ථෙව සමොධානං ගච්ඡන්ති. යථාහ ‘‘පඤ්ඤත්තෙ තං උපාලි මයා ආගන්තුකානං භික්ඛූනං ආගන්තුකවත්තං…පෙ… එවං සුපඤ්ඤත්තෙ ඛො මයා උපාලි සික්ඛාපදෙ’’තිආදි. ‘‘යා පන භික්ඛුනී නච්චං වා ගීතං වා වාදිතං වා දස්සනාය ගච්ඡෙය්ය ¶ , පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 834) ඉමිනා සුත්තෙන භික්ඛුනී නච්චෙය්ය වා ගායෙය්ය වා වාදෙය්ය වා, පාචිත්තියන්ති එවමාදිකං යං කිඤ්චි අට්ඨකථාය දිස්සමානං ආපත්තිජාතං විනයකම්මං වා අවුත්තසිද්ධිසික්ඛාපදං නාම. ඡබ්බිධම්පෙතං ඡහි ආකාරෙහි උද්දෙසාරහං න හොතීති අනුද්දෙසසික්ඛාපදං නාමාති වෙදිතබ්බං. සෙය්යථිදං – පඤ්චහි උද්දෙසෙහි යථාසම්භවං විසභාගත්තා ථුල්ලච්චයදුබ්භාසිතානං සභාගවත්ථුකම්පි දුක්කටථුල්ලච්චයද්වයං අසභාගාපත්තිකත්තා අන්තරාපත්තිපඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදානං, නානාවත්ථුකාපත්තිකත්තා පටික්ඛෙපසික්ඛාපදානං, කෙසඤ්චි විනීතවත්ථුපඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදානඤ්ච අදස්සිතාපත්තිකත්තා, අදස්සිතවත්ථුකත්තා භෙදානුවත්තකථුල්ලච්චයස්ස, අදස්සිතාපත්තිවත්ථුකත්තා අවුත්තසිද්ධිසික්ඛාපදානන්ති. එත්තාවතා ‘‘දුවිධං සික්ඛාපදපඤ්ඤාපනං සඋද්දෙසානුද්දෙසභෙදතො’’ති යං වුත්තං, තං සමාසතො පකාසිතං හොති.

පඤ්ඤත්තියං ¶ තාව –

‘‘කාරකො ඉධ නිද්දිට්ඨො, අපෙක්ඛාය අභාවතො;

පුබ්බෙ වත්තබ්බවිධානා-භාවතො ච ආදිතො යොපනෙන සහා’’ති. –

අයං නයො වෙදිතබ්බො. තස්සත්ථො – යෙ තෙ අනිද්දිට්ඨකාරකා පුබ්බෙ වුත්තප්පභෙදා සුක්කවිසට්ඨිආදයො සික්ඛාපදවිසෙසා, තෙසු අධිප්පායකම්මවත්ථුපුග්ගලපයොගෙ අපෙක්ඛාය භාවතො කාරකො න නිද්දිට්ඨො තෙසං සාපෙක්ඛභාවදස්සනත්ථං. තං සබ්බං තස්මිං තස්මිං සික්ඛාපදෙ ආවිභවිස්සති, ඉධ පන පාරාජිකපඤ්ඤත්තියං අපෙක්ඛාය අභාවතො කාරකො නිද්දිට්ඨො. යො පන කාරකො ‘‘නිට්ඨිතචීවරස්මිං භික්ඛුනා උබ්භතස්මි’’න්තිආදීසු (පාරා. 462, 472, 475) විය පුබ්බෙ වත්තබ්බවිධානාභාවතො කරණාදිවසෙන අනිද්දිසිත්වා පච්චත්තවසෙන නිද්දිට්ඨො අපෙක්ඛාය අභාවතො. තත්ථ නිද්දිසියමානො සෙසදුතියානියතපණීතභොජනං සමණුද්දෙසතතියචතඋත්ථපාටිදෙසනීයෙසු විය මජ්ඣෙ අනිද්දිසිත්වා ‘‘න හෙව ඛො පන…පෙ… ඔභාසිතු’’න්තිආදි (පාරා. 453) විය පුබ්බෙ වත්තබ්බවිධානාභාවතො එව ආදිම්හි නිද්දිට්ඨො. ආදිම්හි නිද්දිසියමානොපි පුබ්බෙ වුත්තප්පභෙදෙසු භෙදානුවත්තකාදීසු පඤ්චත්තිංසෙසු සික්ඛාපදෙසු විය අනිද්දිසිත්වා පුබ්බෙ වත්තබ්බවිධානාභාවතො එව ‘‘යො පන භික්ඛූ’’තිආදිතොව යොපන-සද්දෙන සහ ¶ නිද්දිට්ඨො. එවං නිද්දිසියමානොපි සො යස්මා ‘‘යා පන භික්ඛුනියො ද්වෙ එකමඤ්චෙ තුවට්ටෙය්යු’’න්තිආදි (පාචි. 933) ආපත්ති විය පරප්පභවං ආපත්තිං න ආපජ්ජති, තස්මා ‘‘යො පන භික්ඛූ’’ති එකවචනෙන නිද්දිට්ඨො. මෙථුනධම්මාපත්තිපි පරප්පභවා ‘‘ද්වයංද්වයසමාපත්තී’’ති (පාරා. 39) වචනතොති චෙ? තං න, අධිප්පායජානනතො. අනෙකිස්සා එව භික්ඛුනියා ආපත්ති, න එකිස්සාති නියමො තත්ථ අත්ථි, න එවං ඉධ නියමොති අනියමිතාධිප්පායො. ලම්බීමුදුපිට්ඨීනං කුතො ‘‘ද්වයංද්වයසමාපත්තී’’ති (පාරා. 55) වචනතො තෙසං මෙථුනධම්මාපත්ති. අයමත්ථො චතස්සො මෙථුනධම්මපච්චයාති අට්ඨවත්ථුකං සන්ධාය ‘‘ඡෙජ්ජං සියා මෙථුනධම්මපච්චයා’’ති (පරි. 481) ච පරිවාරෙ වුත්තවචනෙන සාධෙතබ්බො.

භෙදානුවත්තකසික්ඛාපදෙ තිණ්ණං උද්ධං න සමනුභාසිතබ්බා, න සඞ්ඝෙන සඞ්ඝං එකතො කාතබ්බන්ති. නයදස්සනත්ථං ආදිතොව ‘‘භික්ඛූ හොන්තී’’ති බහුවචනනිද්දෙසං කත්වා පුන ‘‘එකො වා ද්වෙ වා තයො වා’’ති (පාරා. 418) වුත්තං, අඤ්ඤථා න තතො උද්ධං ‘‘අනුවත්තකා හොන්තී’’ති ආපජ්ජති. තතො නිදානවිරොධො. පඤ්චසතමත්තා හි තදනුවත්තකා අහෙසුං. යං පන සත්තසතිකක්ඛන්ධකෙ ‘‘සඞ්ඝො චත්තාරො පාචීනකෙ භික්ඛූ, චත්තාරො පාවෙය්යකෙ භික්ඛූ සම්මන්නෙය්ය ¶ …පෙ… සම්මතා’’තිආදි (චූළව. 456) ඤත්තිදුතියකම්මං වුත්තං, තං ‘‘උබ්බාහිකාය ඉමං අධිකරණං වූපසමෙතු’’න්ති වුත්තත්තා තෙහි කත්තබ්බවිධානං. සම්මුතිකරණමෙව වා තතියං කත්වා කප්පති. න හි තෙ තෙන කම්මෙන කම්මාරහා කම්මකතා හොන්ති. යස්ස සඞ්ඝො කම්මං කරොති, සො කම්මාරහොති ලක්ඛණං. න ච තදා සඞ්ඝො තෙසං අට්ඨන්නම්පි භික්ඛූනං කම්මං අකාසි. භජාපියමානා තෙ කම්මපත්තභාවං භජන්ති. අධිකරණවූපසමකම්මස්ස පත්තා යුත්තා සඞ්ඝෙන කතාති කත්වා කම්මපත්තා එව හි තෙ හොන්ති. ‘‘තෙ භික්ඛූ භික්ඛූහි යාවතතියං සමනුභාසිතබ්බා තස්ස පටිනිස්සග්ගායා’’ති (පාරා. 418) වචනතො තෙහි කත්තබ්බවිධානං. සම්මුතිකරණමෙව කම්මං හොතීති චෙ? තං න, අධිප්පායජානනතො, තස්ස පටිනිස්සග්ගාය එව තෙ භික්ඛූ කම්මාරහා කාතබ්බා, න දොසාගතිවසෙනාති අයමෙත්ථ අධිප්පායො. න හි පාචීනකාදීනං සම්මුතියා අධිකරණවූපසමසිද්ධි විය තෙසං සමනුභාසනකම්මෙන තස්ස පටිනිස්සග්ගසිද්ධි හොති, සම්මුති නාමෙසා ¶ පඨමං අනුමතිං ගහෙත්වා යාචිත්වාව කරීයති, න තථා කම්මන්ති. කම්මකරණෙ පන තදත්ථසිද්ධි හොතියෙව. පරසම්මුතියා බහුතරාව සම්මන්නිතබ්බාති වෙදිතබ්බං.

‘‘මෙථුනධම්ම’’න්ති එවං බාහුල්ලනයෙන ලද්ධනාමකං සකපයොගෙන වා පරපයොගෙන වා අත්තනො නිමිත්තස්ස සකමග්ගෙ වා පරමග්ගෙ වා පරනිමිත්තස්ස වා සකමග්ගෙ එව පවෙසනපවිට්ඨට්ඨිතඋද්ධරණෙසු යං කිඤ්චි එකං පටිසාදියනවසෙන සෙවෙය්ය, පාරාජිකො හොති අසංවාසොති. කෙචි පන ‘‘පවෙසනාදීනි චත්තාරි වා තීණි වා ද්වෙ වා එකං වා පටිසෙවෙය්ය, පාරාජිකො හොති. වුත්තඤ්හෙතං ‘සො චෙ පවෙසනං සාදියති, පවිට්ඨං සාදියති, ඨිතං සාදියති, උද්ධරණං සාදියති, ආපත්ති පාරාජිකස්සා’තිආදී’’ති (පාරා. 58) වදන්ති. තෙසං මතෙන චතූසුපි චතස්සො පාරාජිකාපත්තියො ආපජ්ජති. තෙයෙව එවං වදන්ති – ආපජ්ජතු මෙථුනධම්මපාරාජිකාපත්ති, මෙථුනධම්මපාරාජිකාපත්තියා තංභාගියාති අත්තනො වීතික්කමෙ පාරාජිකාපත්තියො, සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තිඤ්ච ආපජ්ජිත්වා සික්ඛං පච්චක්ඛාය ගහට්ඨකාලෙ මෙථුනාදිකං පාරාජිකං ආපජ්ජිත්වා පුන පබ්බජිත්වා උපසම්පජ්ජිත්වා එකං සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තිං එකමනෙකං වා පටිකරිත්වාව සො පුග්ගලො යස්මා නිරාපත්තිකො හොති, තස්මා සො ගහට්ඨකාලෙ සාපත්තිකොවාති. අන්තිමවත්ථුඅජ්ඣාපන්නස්සාපි අත්ථෙව ආපත්ති. වුට්ඨානදෙසනාහි පන අසුජ්ඣනතො ‘‘පයොගෙ පයොගෙ ආපත්ති පාරාජිකස්සා’’ති න වුත්තං. ගණනපයොජනාභාවතො කිඤ්චාපි න වුත්තං, අථ ඛො පදභාජනෙ (පාරා. 58) ‘‘ආපත්ති පාරාජිකස්සා’’ති වචනෙනායමත්ථො සිද්ධොති යුත්තිඤ්ච වදන්ති.

යදි ¶ එවං මාතිකායම්පි ‘‘යො පන භික්ඛු මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවෙය්ය, පාරාජික’’න්ති වත්තබ්බං භවෙය්ය, පාරාජිකස්ස අනවසෙසවචනම්පි න යුජ්ජෙය්ය. සබ්බෙපි හි ආපත්තික්ඛන්ධෙ, භික්ඛුගණනඤ්ච අනවසෙසෙත්වා තිට්ඨතීති අනවසෙසවචනන්ති කත්වා පවෙසෙව ආපත්ති, න පවිට්ඨාදීසු. තමෙවෙකං සන්ධාය ‘‘යස්ස සියා ආපත්තී’’ති (මහාව. 134) පාරාජිකාපත්තිම්පි අන්තො කත්වා නිදානුද්දෙසවචනං වෙදිතබ්බං. තස්මා මාතිකායං ‘‘පාරාජික’’න්ති අවත්වා ‘‘පාරාජිකො හොතී’’ති (පාරා. 42, 44) පුග්ගලනිද්දෙසවචනං තෙන සරීරබන්ධනෙන උපසම්පදාය අභබ්බභාවදීපනත්ථං. ‘‘ආපත්ති පාරාජිකස්සා’’ති පදභාජනෙ වචනං අන්තිමවත්ථුං අජ්ඣාපන්නස්සාපි ¶ පාරාජිකස්ස අසංවාසස්ස සතො පුග්ගලස්ස අථෙය්යසංවාසකභාවදීපනත්ථං. න හි සො සංවාසං සාදියන්තොපි ථෙය්යසංවාසකො හොති, තස්මා උපසම්පන්නො ‘‘භික්ඛූ’’ත්වෙව වුච්චති. තෙනෙවාහ ‘‘අසුද්ධො හොති පුග්ගලො අඤ්ඤතරං පාරාජිකං ධම්මං අජ්ඣාපන්නො, තඤ්චෙ සුද්ධදිට්ඨි සමානො අනොකාසං කාරාපෙත්වා අක්කොසාධිප්පායො වදති, ආපත්ති ඔමසවාදෙන දුක්කටස්සා’’ති (පාරා. 389) අනුපසම්පන්නස්ස තදභාවතො සිද්ධො සො උපසම්පන්නො ‘‘භික්ඛූ’’ත්වෙව වුච්චතීති, තෙන පදසොධම්මං, සහසෙය්යඤ්ච ජනෙති, භික්ඛුපෙසුඤ්ඤාදිඤ්ච ජනෙතීති වෙදිතබ්බං (වජිර. ටී. පාරාජික 39).

නිදානා මාතිකාභෙදො, විභඞ්ගො තන්නියාමකො;

තතො ආපත්තියා භෙදො, අනාපත්ති තදඤ්ඤථාති. (වජිර. ටී. පාරාජික 43-44) –

අයං නයො වෙදිතබ්බො. තත්ථ සුදින්නවත්ථු (පාරා. 24 ආදයො)-මක්කටිවත්ථු (පාරා. 40 ආදයො)-වජ්ජිපුත්තකවත්ථු (පාරා. 43) චාති තිප්පභෙදවත්ථු ඉමස්ස සික්ඛාපදස්ස නිදානං නාම. තතො නිදානා ‘‘යො පන භික්ඛු භික්ඛූනං…පෙ… අසංවාසො’’ති (පාරා. 44) ඉමිස්සා මාතිකාය භෙදො ජාතො. තත්ථ හි ‘‘අන්තමසො තිරච්ඡානගතායා’’ති (පාරා. 44) ඉත්ථිලිඞ්ගවසෙන ‘‘සච්චං, ආවුසො, භගවතා සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං, තඤ්ච ඛො ඉත්ථියා, නො පුරිසෙ, නො පණ්ඩකෙ, නො උභතොබ්යඤ්ජනකෙ චා’’ති මක්කටිපාරාජිකො විය අඤ්ඤොපි ලෙසං ඔඩ්ඩෙතුං සක්කොති, තස්මා තාදිසස්ස අලෙසොකාසස්ස දස්සනත්ථං ඉදං වුච්චති, මක්කටිසඞ්ඛාතා නිදානා ‘‘අන්තමසො තිරච්ඡානගතායපී’’ති මාතිකාය වචනභෙදො, න ඉත්ථියා එව මෙථුනසිද්ධිදස්සනතො. තස්මා විභඞ්ගො තන්නියාමකො තස්සා මාතිකාය අධිප්පෙතත්ථනියාමකො විභඞ්ගොති. විභඞ්ගෙ හි ‘‘තිස්සො ඉත්ථියො, තයො උභතොබ්යඤ්ජනකා, තයො පණ්ඩකා, තයො පුරිසා. මනුස්සිත්ථියා තයො මග්ගෙ, තිරච්ඡානගතපුරිසස්ස ද්වෙ මග්ගෙ’’තිආදිනා (පාරා. 56) නයෙන ¶ සබ්බලෙසොකාසං පිදහිත්වා නියමො කතො. එත්ථාහ – යදි එවං සාධාරණසික්ඛාපදවසෙන වා ලිඞ්ගපරිවත්තනවසෙන වා න කෙවලං භික්ඛූනං, භික්ඛුනීනම්පි ‘‘සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො’’ති විභඞ්ගෙ වත්තබ්බං සියා. තදවචනෙන හි භික්ඛුනී පුරිසලිඞ්ගපාතුභාවෙන භික්ඛුභාවෙ ¶ ඨිතා එවං වදෙය්ය ‘‘නාහං උපසම්පදාකරණකාලෙ භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නා, තස්මා න අපච්චක්ඛාතසික්ඛාපි මෙථුනධම්මෙන පාරාජිකා හොමී’’ති. වුච්චතෙ – යථා වුත්තං, තථා න වත්තබ්බං අනිට්ඨප්පසඞ්ගතො. තථා වුත්තෙ භික්ඛුනීනම්පි සික්ඛාපච්චක්ඛානං අත්ථීති ආපජ්ජති. තඤ්චානිට්ඨං. ඉදමපරමනිට්ඨං ‘‘සබ්බසික්ඛාපදානි සාධාරණානෙව නාසාධාරණානී’’ති. අපිචායං භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නාව හොතීති දස්සනත්ථං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තංයෙව උපජ්ඣං තමෙව උපසම්පදං තානි වස්සානි භික්ඛූහි සඞ්ගමිතු’’න්තිආදි (පාරා. 69) වුත්තං. තතො ආපත්තියා භෙදොති තතො විභඞ්ගතො ‘‘අක්ඛයිතෙ සරීරෙ පාරාජිකං, යෙභුය්යෙන ඛයිතෙ ථුල්ලච්චය’’න්තිආදි (පාරා. 73, පරි. 157) ආපත්තියා භෙදො හොති. අනාපත්ති තදඤ්ඤථාති තතො එව විභඞ්ගතො යෙන ආකාරෙන ආපත්ති වුත්තා, තතො අඤ්ඤෙනාකාරෙන අනාපත්තිභෙදොව හොති. ‘‘සාදියති, ආපත්ති පාරාජිකස්ස, න සාදියති, අනාපත්තී’’ති හි විභඞ්ගෙ අසති න පඤ්ඤායති. එත්තාවතා ‘‘නිදානා මාතිකාභෙදො’’ති අයං ගාථා සමාසතො වුත්තත්ථා හොති. විසෙසකාරණං පන තස්මිං තස්මිං සික්ඛාපදෙ ආවිභවිස්සති.

පඨමපඤ්ඤත්ති තාව පඨමබොධිං අතික්කමිත්වා පඤ්ඤත්තත්තා, ආයස්මතො සුදින්නස්ස අට්ඨවස්සිකකාලෙ පඤ්ඤත්තත්තා ච රත්තඤ්ඤුමහත්තං පත්තකාලෙ පඤ්ඤත්තා, දුතියපඤ්ඤත්ති බාහුසච්චමහත්තං පත්තකාලෙ. සො හි ආයස්මා මක්කටිපාරාජිකො යථා මාතුගාමප්පටිසංයුත්තෙසු සික්ඛාපදෙසු තිරච්ඡානගතිත්ථී න අධිප්පෙතා, තථා ඉධාපීති සඤ්ඤාය ‘‘සච්චං, ආවුසො…පෙ… තඤ්ච ඛො මනුස්සිත්ථියා, නො තිරච්ඡානගතායා’’ති (පාරා. 41) ආහ. තතියපඤ්ඤත්ති ලාභග්ගමහත්තං පත්තකාලෙ උප්පන්නා ‘‘යාවදත්ථං භුඤ්ජිත්වා’’තිආදි (පාරා. 43) වචනතො, වෙපුල්ලමහත්තම්පි එත්ථෙව ලබ්භතීති ඉමං පඨමපාරාජිකසික්ඛාපදං තිවිධම්පි වත්ථුං උපාදාය චතුබ්බිධම්පි තං කාලං පත්වා පඤ්ඤත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

තත්ථ යො පනාති අනවසෙසපරියාදානපදං. භික්ඛූති තස්ස අතිප්පසඞ්ගනියමපදං. භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නොති තස්ස විසෙසනවචනං. න හි සබ්බොපි භික්ඛුනාමකො, යා භගවතා යාය කායචි උපසම්පදාය උපසම්පන්නභික්ඛූනං හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙන සික්ඛිතබ්බා සික්ඛා විහිතා ¶ , ‘‘එත්ථ සහ ජීවන්තී’’ති යො ච සාජීවො වුත්තො, තං උභයං සමාපන්නොව හොති. කදා පන සමාපන්නො හොති? යාය කායචි උපසම්පදාය උපසම්පන්නසමනන්තරමෙව තදුභයං ¶ ජානන්තොපි අජානන්තොපි තදජ්ඣුපගතත්තා සමාපන්නොව නාම හොති. සහ ජීවන්තීති යාව සික්ඛං න පච්චක්ඛාති, පාරාජිකභාවං වා න පාපුණාති. යං පන වුත්තං අන්ධකට්ඨකථායං ‘‘සික්ඛං පරිපූරෙන්තො සික්ඛාසමාපන්නො සාජීවං අවීතික්කමන්තො සාජීවසමාපන්නො’’ති, තං උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදවසෙන වුත්තං. න හි සික්ඛං අපරිපූරෙන්තො, කාමවිතක්කාදිබහුලො වා එකච්චං සාවසෙසං සාජීවං වීතික්කමන්තො වා සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො නාම න හොති.

උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදෙන පන චතුක්කං ලබ්භති – ‘‘අත්ථි භික්ඛු සික්ඛාසමාපන්නො සීලානි පච්චවෙක්ඛන්තො න සාජීවසමාපන්නො අචිත්තකං සික්ඛාපදං වීතික්කමන්තො, අත්ථි න සික්ඛාසමාපන්නො කාමවිතක්කාදිබහුලො සාජීවසමාපන්නො නිරාපත්තිකො, අත්ථි න සික්ඛාසමාපන්නො න ච සාජීවසමාපන්නො අනවසෙසං ආපත්තිං ආපන්නො, අත්ථි උභයසමාපන්නො සික්ඛං පරිපූරෙන්තො සාජීවඤ්ච අවීතික්කමන්තො’’ති. අයමෙත්ථ චතුත්ථො භික්ඛු උක්කට්ඨො ඉධ අධිප්පෙතො සියා. න හි භගවා අනුක්කට්ඨං වත්තුං යුත්තොති චෙ? න, ‘‘තත්ර යායං අධිසීලසික්ඛා, අයං ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතා සික්ඛා’’ති වචනවිරොධතො, උක්කට්ඨග්ගහණාධිප්පායෙ සති ‘‘සික්ඛාති තිස්සො සික්ඛා’’ති එත්තකමෙව වත්තබ්බන්ති අධිප්පායො. සික්ඛත්තයසමාපන්නො හි සබ්බුක්කට්ඨො. ‘‘මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවෙය්යා’’ති පරතො වචනං අපෙක්ඛිත්වා අධිසීලසික්ඛාව වුත්තාති චෙ? න, තස්සාපි අභබ්බත්තා. න හි අධිසීලසික්ඛං පරිපූරෙන්තො, සාජීවඤ්ච අවීතික්කමන්තො මෙථුනධම්මං පටිසෙවිතුං භබ්බො, තං සික්ඛං අපරිපූරෙන්තො, සාජීවඤ්ච වීතික්කමන්තොයෙව හි පටිසෙවෙය්යාති අධිප්පායා. තස්මා එවමෙත්ථ අත්ථො ගහෙතබ්බො. යස්මා සික්ඛාපදසඞ්ඛාතො සාජීවො අධිසීලසික්ඛමෙව සඞ්ගණ්හාති, න ඉතරසික්ඛාද්වයං, තස්මා ‘‘තත්ර යායං අධිසීලසික්ඛා, අයං ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතා සික්ඛා’’ති වුත්තං. තස්මා අධිසීලසික්ඛාය සඞ්ගාහකො සාජීවො සික්ඛාසාජීවොති වුත්තො. ඉති සාජීවවිසෙසනත්ථං සික්ඛාග්ගහණං කතං. තදත්ථදීපනත්ථමෙව විභඞ්ගෙ සික්ඛං අපරාමසිත්වා ‘‘තස්මිං සික්ඛති, තෙන වුච්චති සාජීවසමාපන්නො’’ති (පාරා. 45) වුත්තං. තෙන ¶ එකමෙවිදං අත්ථපදන්ති දීපිතං හොති. තඤ්ච උපසම්පදූපගමනන්තරතො පට්ඨාය සික්ඛනාධිකාරත්තා ‘‘සික්ඛතී’’ති ච ‘‘සමාපන්නො’’ති ච වුච්චති. යො එවං ‘‘සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො’’ති සඞ්ඛං ගතො, තාදිසං පච්චයං පටිච්ච අපරභාගෙ සාජීවසඞ්ඛාතමෙව සික්ඛං අපච්චක්ඛාය තස්මිංයෙව දුබ්බල්යං අනාවිකත්වා මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවෙය්යාති අයමත්ථො යුජ්ජති.

කින්තු අට්ඨකථානයො පටික්ඛිත්තො හොති, සො ච න පටික්ඛෙපාරහො හොති, අධිප්පායො පනෙත්ථ ¶ පරියෙසිතබ්බො. සබ්බෙසු සික්ඛාපදෙසු ඉදමෙව භික්ඛුලක්ඛණං සාධාරණං යදිදං ‘‘භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො’’ති. ඛීණාසවොපි සාවකො ආපත්තිං ආපජ්ජති අචිත්තකං, තථා සෙක්ඛො, පුථුජ්ජනො පන සචිත්තකම්පි, තස්මා සෙක්ඛාසෙක්ඛපුථුජ්ජනානං සාමඤ්ඤමිදං භික්ඛුලක්ඛණන්ති කත්වා කෙවලං සික්ඛාසමාපන්නො, කෙවලං සාජීවසමාපන්නො, උභයසමාපන්නො චාති සරූපෙකදෙසඑකසෙසනයෙන ‘‘සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො’’ත්වෙව සම්පිණ්ඩෙත්වා උක්කට්ඨග්ගහණෙන අනුක්කට්ඨානං ගහණසිද්ධිතො අට්ඨකථායං උක්කට්ඨොව වුත්තො. තමෙව සම්පාදෙතුං ‘‘තස්මිං සික්ඛති, තෙන වුච්චති සාජීවසමාපන්නො’’ති එත්ථ සික්ඛාසද්දස්ස අවචනෙ පරිහාරං වත්වා යස්මා පන සො සික්ඛම්පි සමාපන්නො, තස්මා සික්ඛාසමාපන්නොතිපි අත්ථතො වෙදිතබ්බොති ච වත්වා ‘‘යං සික්ඛං සමාපන්නො, තං අපච්චක්ඛාය, යඤ්ච සාජීවං සමාපන්නො, තත්ථ දුබ්බල්යං අනාවිකත්වා’’ති වුත්තන්ති අයමට්ඨකථාය අධිප්පායො වෙදිතබ්බො. එතස්මිං පන අධිප්පායෙ අධිසීලසික්ඛාය එව ගහණං සබ්බත්ථිකත්තා, සීලාධිකාරතො ච විනයස්සාති වෙදිතබ්බං. යථා ච සික්ඛාපදං සමාදියන්තො සීලං සමාදියතීති වුච්චති, එවං සික්ඛාපදං පච්චක්ඛන්තො සීලං පච්චක්ඛාතීති වත්තුං යුජ්ජති, තස්මා තත්ථ වුත්තං ‘‘යං සික්ඛං සමාපන්නො, තං අපච්චක්ඛායා’’ති (පාරා. අට්ඨ. සික්ඛාපච්චක්ඛානවිභඞ්ගවණ්ණනා). එත්තාවතා සමාසතො ‘‘සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො’’ති එත්ථ වත්තබ්බවිනිච්ඡයො නිට්ඨිතො හොති.

කිං ඉමිනා විසෙසවචනෙන පයොජනං, නනු ‘‘යො පන භික්ඛු සික්ඛං අපච්චක්ඛාය දුබ්බල්යං අනාවිකත්වා…පෙ… අසංවාසො’’ති එත්තකමෙව වත්තබ්බන්ති චෙ? න වත්තබ්බං අනිට්ඨප්පසඞ්ගතො. ‘‘යො පන සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො ථෙය්යසංවාසාදිකො කෙවලෙන සමඤ්ඤාමත්තෙන, පටිඤ්ඤාමත්තෙන ¶ වා භික්ඛු, තස්සාපි සික්ඛාපච්චක්ඛානං අත්ථි, සික්ඛං අපච්චක්ඛාය ච මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තස්ස පාරාජිකාපත්ති. යො වා පච්ඡා පාරාජිකං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා න සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො, තස්ස ච, යො වා පක්ඛපණ්ඩකත්තා පණ්ඩකභාවූපගමනෙන න සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො, තස්ස ච තදුභයං අත්ථීති ආපජ්ජති. පණ්ඩකභාවපක්ඛෙ ච පණ්ඩකො උපසම්පදාය න වත්ථූ’’ති වුත්තං. තස්මා ඉතරස්මිං පක්ඛෙ වත්ථූති සිද්ධං. තස්මිං පක්ඛෙ උපසම්පන්නො පණ්ඩකභාවපක්ඛෙ පණ්ඩකත්තා න සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො, සො පරිච්චජිතබ්බාය සික්ඛාය අභාවෙන සික්ඛං අපච්චක්ඛාය මුඛෙන පරස්ස අඞ්ගජාතග්ගහණනයෙන මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවෙය්ය, තස්ස කුතො පාරාජිකාපත්තීති අධිප්පායො. අයං නයො අපණ්ඩකපක්ඛං අලභමානස්සෙව පරතො යුජ්ජති, ලභන්තස්ස පන අරූපසත්තානං කුසලාදිසමාපත්තික්ඛණෙ භවඞ්ගවිච්ඡෙදෙ සතිපි අමරණං විය පණ්ඩකභාවපක්ඛෙපි භික්ඛුභාවො අත්ථි. සංවාසං වා සාදියන්තස්ස න ථෙය්යසංවාසකභාවො අත්ථි අන්තිමවත්ථුඅජ්ඣාපන්නස්ස විය. න ච සහසෙය්යාදිං ජනෙති ¶ . ගණපූරකො පන න හොති අන්තිමවත්ථුං අජ්ඣාපන්නො විය. න සො සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො. ඉතරස්මිං පන පක්ඛෙ හොති, අයං ඉමස්ස තතො විසෙසො. කිමයං සහෙතුකො, උදාහු අහෙතුකොති? න අහෙතුකො. යතො උපසම්පදා තස්ස අපණ්ඩකපක්ඛෙ අනුඤ්ඤාතා සහෙතුකප්පටිසන්ධිකත්තා. පණ්ඩකභාවපක්ඛෙපි කිස්ස නානුඤ්ඤාතාති චෙ? පණ්ඩකභූතත්තා ඔපක්කමිකපණ්ඩකස්ස විය.

අපිච ‘‘සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො’’ති ඉමිනා තස්ස සික්ඛාසමාදානං දීපෙත්වා තං සමාදින්නං සික්ඛං අපච්චක්ඛාය, තත්ථ ච දුබ්බල්යං අනාවිකත්වාති වත්තුං යුජ්ජති, න අඤ්ඤථාති ඉමිනා කාරණෙන යථාවුත්තානිට්ඨප්පසඞ්ගතො ‘‘යො පන භික්ඛු භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො සික්ඛං අපච්චක්ඛායා’’තිආදි වුත්තං. යථා චෙත්ථ, එවං ‘‘යො පන භික්ඛු භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො සික්ඛං අපච්චක්ඛාය දුබ්බල්යං අනාවිකත්වා ගාමා වා අරඤ්ඤා වා අදින්නං…පෙ… යො පන භික්ඛු භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො සික්ඛං අපච්චක්ඛාය දුබ්බල්යං අනාවිකත්වා සුගතචීවරප්පමාණං චීවරං කාරාපෙය්යා’’ති සබ්බත්ථ යොජෙතබ්බං.

‘‘අන්තමසො තිරච්ඡානගතායපී’’ති මනුස්සිත්ථිං උපාදාය වුත්තං. න හි පගෙව පණ්ඩකෙ, පුරිසෙ වාති වත්තුං යුජ්ජති. සෙසං තත්ථ තත්ථ වුත්තනයමෙව ¶ . අයං තාව මාතිකාය විනිච්ඡයො අඤ්ඤත්ථාපි යථාසම්භවං යොජෙත්වා දීපෙතබ්බො.

සාරිපුත්තබෙලට්ඨසීසානන්දාදයොපි සික්ඛාපදපඤ්ඤත්තිකාරණත්තා ච ආපත්තිආපජ්ජනතො ච කස්මා මහාවිභඞ්ගෙ ඤත්තිචතුත්ථඋපසම්පදායෙව ආගතාති? පටික්ඛිත්තාය සරණගමනූපසම්පදාය අනුඤ්ඤාතප්පසඞ්ගභයාති උපතිස්සත්ථෙරො. ආපත්තියා භබ්බතං සන්ධාය තස්මිම්පි වුත්තෙ පුබ්බෙ පටික්ඛිත්තාපි භගවතා පුන අනුඤ්ඤාතාති භික්ඛූනං මිච්ඡාගාහො වා විමති වා උප්පජ්ජති, තස්මා න වුත්තාති වුත්තං හොති.

‘‘අධම්මකම්මං වග්ගකම්ම’’ති (මහාව. 387) වචනතො කුප්පකම්මම්පි කත්ථචි ‘‘කම්ම’’න්ති වුච්චති, තස්මා ‘‘අකුප්පෙනා’’ති වුත්තං. යස්මා අකුප්පකම්මම්පි එකච්චං න ඨානාරහං, යෙන අපත්තො ඔසාරණං සුඔසාරිතොති වුච්චති, තස්මා ‘‘ඨානාරහෙනා’’ති වුත්තං. යදි එවං ‘‘ඨානාරහෙනා’’ති ඉදමෙව වත්තබ්බං ඉමිනා අකුප්පසිද්ධිතොති චෙ? න, අට්ඨානාරහෙන අකුප්පෙන උපසම්පන්නො ඉමස්මිං අත්ථෙ න අධිප්පෙතො අනිට්ඨප්පසඞ්ගතො. ද්වීහි පනෙතෙහි එකතො වුත්තෙහි ¶ අයමත්ථො පඤ්ඤායති – කෙවලං තෙන අකුප්පෙන උපසම්පන්නො අයම්පි ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතො භික්ඛූති, ඨානාරහෙන ච අකුප්පෙන ච උපසම්පන්නො අයම්පි ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතො භික්ඛූති, කුප්පෙන උපසම්පන්නො නාධිප්පෙතොති.

‘‘පටිසන්ධිග්ගහණතො පට්ඨාය අපරිපුණ්ණවීසතිවස්සො’’ති වුත්තත්තා ඔපපාතිකඤ්චාති සොළසවස්සුද්දෙසිකා ඔපපාතිකා පටිසන්ධිතො පට්ඨාය අපරිපුණ්ණවීසතිවස්සාති වදන්ති. ‘සොළසවස්සුද්දෙසිකා හොන්තී’ති වුත්තත්තා පුන චත්තාරි වස්සානි ඉච්ඡිතබ්බානි, ‘පටිසන්ධිග්ගහණතො පට්ඨායා’ති ඉදං ගබ්භසෙය්යකානං වසෙන වුත්ත’’න්ති එකෙ. ‘‘කෙචි වදන්තී’’ති යත්ථ යත්ථ ලිඛීයති, තත්ථ තත්ථ විචාරෙත්වා අත්ථං සුට්ඨු උපලක්ඛයෙ. ඔපක්කමිකෙ පණ්ඩකභාවො ආරුළ්හනයෙන වෙදිතබ්බො. ‘‘පක්ඛපණ්ඩකො අපණ්ඩකපක්ඛෙ පබ්බාජෙත්වා පණ්ඩකපක්ඛෙ නාසෙතබ්බො’’ති (වජිර. ටී. මහාවග්ග 109) ලිඛිතං.

‘‘බින්දුං අදත්වා චෙ නිවාසෙති, ථෙය්යසංවාසකො න හොතී’’ති වදන්ති, වීමංසිතබ්බං. ලිඞ්ගානුරූපස්සාති සාමණෙරාරහස්ස සංවාසස්ස සාදිතත්තාති අධිප්පායො.

රාජභයාදීහි ¶ ගහිතලිඞ්ගානං ‘‘ගිහී මං ‘සමණො’ති ජානන්තූ’’ති වඤ්චනචිත්තෙ සතිපි භික්ඛූනං වඤ්චෙතුකාමතාය ච තෙහි සංවසිතුකාමතාය ච අභාවා දොසො න ජාතොති. ‘‘යො එවං පබ්බජති, සො ථෙය්යසංවාසකො නාම හොතී’’ති වා ‘‘එවං කාතුං න ලබ්භතී’’ති වා ‘‘එවං පබ්බජිතො සාමණෙරො න හොතී’’ති වා න ජානාති, වට්ටති. ‘‘ජානාති, න වට්ටතී’’ති ච ලිඛිතං. ‘‘රාජදුබ්භික්ඛාදිඅත්ථාය චීවරං පාරුපිත්වා සංවාසං සාදියන්තො ථෙය්යසංවාසකො හොති. කස්මා? අසුද්ධචිත්තත්තා. පුන සො ‘සුද්ධං බ්රහ්මචරියං කරිස්සාමි, කිං එතෙනාති විප්පටිසාරෙන වා පච්චයාදිසුලභතාය වා කරිස්සාමී’ති සුද්ධමානසො හුත්වා යාව සො සංවාසං නාධිවාසෙති, තාව ථෙය්යසංවාසකො න හොති. එවං සුද්ධචිත්තුප්පත්තිතො පට්ඨාය සංවාසං සාදියති චෙ, ථෙය්යසංවාසකො හොතීති අධිප්පෙතො. ඉතරථා සබ්බං විරුජ්ඣතී’’ති එකෙ.

‘‘නාභිපරාමාසාදිනා ජාතො තථාරූපං පිතරං ඝාතෙති චෙ, පිතුඝාතකො හොතී’’ති වදන්ති.

යො පන කායසංසග්ගෙන සීලවිනාසං පාපෙති, න සො භික්ඛුනිදූසකො ‘‘තිණ්ණං මග්ගාන’’න්ති ¶ වචනතො. භික්ඛුනිං පන එකතොඋපසම්පන්නං දූසෙත්වාපි භික්ඛුනිදූසකො හොති, සොපි පාරාජිකො හොතීති විනිච්ඡයො. භික්ඛුනී පන ථෙය්යසංවාසිකා, මාතුපිතුඅරහන්තඝාතිකා, ලොහිතුප්පාදිකා, තිත්ථියපක්කන්තිකා ච හොති, අට්ඨකථාසු අනාගතං විනයධරා සම්පටිච්ඡන්ති.

‘‘සම්පජානමුසාවාදෙ පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 2) වුත්තං මරියාදං අවීතික්කමන්තො තස්මිඤ්ච සික්ඛාපදෙ සික්ඛතීති වුච්චති. සික්ඛාපදන්ති අසභාවධම්මො සඞ්කෙතොව, ඉධ පඤ්ඤත්ති අධිප්පෙතා. ‘‘මෙථුනසංවරස්සෙතං අධිවචන’’න්ති සමන්තපාසාදිකායං වුත්තං, තං පනත්ථං සන්ධායාති ලිඛිතං. සික්ඛාති තං තං සික්ඛාපදං, සික්ඛනභාවෙන පවත්තචිත්තුප්පාදො. සාජීවන්ති පඤ්ඤත්ති. තදත්ථදස්සනත්ථං පුබ්බෙ ‘‘මෙථුනසංවරස්සෙතං අධිවචන’’න්ති වුත්තං. යස්මා සික්ඛාය ගුණසම්මතාය පුඤ්ඤසම්මතාය තන්තියා අභාවතො ලොකස්ස දුබ්බල්යාවිකම්මං තත්ථ න සම්භවති. පත්ථනීයා හි සා, තස්මා ‘‘යඤ්ච සාජීවං ¶ සමාපන්නො, තස්මිං දුබ්බලභාවං අප්පකාසෙත්වා’’ති වුත්තං. ආණාය හි දුබ්බල්යං සම්භවතීති උපතිස්සො. දුබ්බල්යාවිකම්මපදං සික්ඛාපච්චක්ඛානපදස්ස බ්යඤ්ජනසිලිට්ඨතාය වා පරිවාරකභාවෙන වා වෙදිතබ්බං. අථ වා යස්මා සික්ඛාපච්චක්ඛානස්ස එකච්චං දුබ්බල්යාවිකම්මං අකතං හොති, තස්මා තං සන්ධාය ‘‘සික්ඛං අපච්චක්ඛායා’’ති පදස්ස අත්ථං විවරන්තො ‘‘දුබ්බල්යං අනාවිකත්වා’’ති ආහ. තත්ථ සියා යස්මා න සබ්බං දුබ්බල්යාවිකම්මං සික්ඛාපච්චක්ඛානං, තස්මා ‘‘දුබ්බල්යං අනාවිකත්වා’’ති පඨමං වත්වා තස්ස අත්ථනියමත්ථං ‘‘සික්ඛං අපච්චක්ඛායා’’ති වත්තබ්බන්ති? තං න, කස්මා? අත්ථානුක්කමාභාවතො. ‘‘සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො’’ති හි වුත්තත්තා ‘‘යං සික්ඛං සමාපන්නො, තං අපච්චක්ඛාය, යඤ්ච සාජීවං සමාපන්නො, තත්ථ දුබ්බල්යං අනාවිකත්වා’’ති වුච්චමානෙ අනුක්කමෙනෙව අත්ථො වුත්තො හොති, න අඤ්ඤථා, තස්මා ඉදමෙව පඨමං වුත්තන්ති. තෙසංයෙවාති චුද්දසන්නං.

‘‘සික්ඛං අපච්චක්ඛායා’’ති සබ්බසික්ඛාපදානං සාධාරණත්ථං ‘‘අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්තී’’ති වුත්තං.

පවෙසනං නාම අඞ්ගජාතං පවෙසෙන්තස්ස අඞ්ගජාතෙන සම්ඵුසනං. පවිට්ඨං නාම යාව මූලං පවෙසෙන්තස්ස විප්පකතකාලො වායාමකාලො. සුක්කවිසට්ඨිසමයෙ අඞ්ගජාතං ඨිතං නාම. උද්ධරණං නාම නීහරණකාලො. විනයගණ්ඨිපදෙ පන ‘‘වායාමතො ඔරමිත්වා ඨානං ඨිතං නාමා’’ති වුත්තං, තං ¶ අසඞ්කරතො දස්සනත්ථං වුත්තං. පවෙසනපවිට්ඨඋද්ධරණකාලෙසුපි සුක්කවිසට්ඨි හොතියෙව. සාදියනං නාම සෙවනචිත්තස්ස අධිවාසනචිත්තස්ස උප්පාදනං.

උභතොවිභඞ්ගෙ එව පඤ්ඤත්තානි සන්ධාය ‘‘ඉදඤ්හි සබ්බසික්ඛාපදානං නිදාන’’න්ති වුත්තං. ‘‘විනයධරපඤ්චමෙන ගණෙන උපසම්පදා’’ති (මහාව. 259) වුත්තත්තා ඉධ තතියා සහයොගෙන වුත්තා. තස්මා වීසතිපි භික්ඛූ චෙ නිසින්නා, පඤ්චමො විනයධරොව ඉච්ඡිතබ්බො, එවං සති පාරාජිකො චෙ විනයධරො, උපසම්පදාකම්මං කොපෙතීති චෙ? න, පරිවාරාවසානෙ කම්මවග්ගෙ (පරි. 482 ආදයො) යං කම්මවිපත්තිලක්ඛණං වුත්තං, තස්ස තස්මිං නත්ථිතාය. ‘‘කථං වත්ථුතො වා ඤත්තිතො වා අනුස්සාවනතො වා සීමතො වා පරිසතො වා’’ති එත්තකං වුත්තං, නනු අයං ‘‘පරිසතො වා’’ති වචනෙන සඞ්ගහිතොති චෙ? න, ‘‘ද්වාදසහි ආකාරෙහි පරිසතො කම්මානි විපජ්ජන්තී’’ති (පරි. 487) සුත්තස්ස ¶ හි විභඞ්ගෙ තස්ස අනාමට්ඨත්තාති අයමත්ථො යස්මා තත්ථ තත්ථ සරූපෙන වුත්තපාළිවසෙනෙව සක්කා ජානිතුං, තස්මා නයමුඛං දස්සෙත්වා සංඛිත්තොති ලිඛිතං. ‘‘අඞ්ග’’න්ති පදං උද්ධරිත්වා ‘‘සබ්බසික්ඛාපදෙසු ආපත්තීනං අඞ්ගානඞ්ගං වෙදිතබ්බ’’න්ති වුත්තං, ඉධ පන ‘‘අඞ්ග’’න්ති වුත්තං, කස්මා? සමුට්ඨනාදීනං පරිවාරාදීසු සඞ්ඛෙපෙන ආගතත්තා තත්ථ ගහෙත්වා ඉධාපි නිද්දිට්ඨානං අනඞ්ගානං වවත්ථානාභාවතො, සබ්බත්ථ සඞ්ඛෙපතො ච විත්ථාරතො ච අනඞ්ගත්තෙ වුච්චමානෙ අතිවිත්ථාරතාය තස්මිං තස්මිං සික්ඛාපදෙ අනූනං වත්තබ්බතො චාති වෙදිතබ්බො, සබ්බාපත්තීනං සඞ්ගාහකවසෙනාති අත්ථො.

යානි සික්ඛාපදානි ‘‘කිරියානී’’ති වුච්චන්ති, තෙසං වසෙන කායවාචා සහ විඤ්ඤත්තියා වෙදිතබ්බා, අකිරියානං වසෙන විනා විඤ්ඤත්තියා වෙදිතබ්බා. චිත්තං පනෙත්ථ අප්පමාණං භූතාරොචනසමුට්ඨානස්ස කිරියත්තා, අචිත්තකත්තා ච. තත්ථ කිරියා ආපත්තියා අනඞ්ගන්තරචිත්තසමුට්ඨානා වෙදිතබ්බා. අවිඤ්ඤත්තිජනකම්පි එකච්චං බාහුල්ලනයෙන ‘‘කිරිය’’න්ති වුච්චති යථෙව පඨමපාරාජිකං. විඤ්ඤත්තියා අභාවෙපි ‘‘සො චෙ සාදියති, ආපත්ති පාරාජිකස්ස, න සාදියති, අනාපත්තී’’ති හි වුත්තං, විඤ්ඤත්තිසඞ්ඛාතාපි කිරියා විනා සෙවනචිත්තෙන න හොති වුත්තචිත්තජත්තා, විකාරරූපත්තා, චිත්තානුපරිවත්තිකත්තා ච. තස්මා කිරියාසඞ්ඛාතමිදං විඤ්ඤත්තිරූපං, ඉතරං චිත්තජරූපං විය ජනකචිත්තෙන විනා න තිට්ඨති, ඉතරං සද්දායතනං තිට්ඨති, තස්මා කිරියාය සති එකන්තතො තජ්ජනකං සෙවනචිත්තං අත්ථි එවාති කත්වා න සාදියති, අනාපත්තීති න යුජ්ජතීති. යස්මා විඤ්ඤත්තිජනකම්පි සමානං සෙවනචිත්තං න සබ්බකාලං විඤ්ඤත්තිං ජනෙති, තස්මා විනාපි විඤ්ඤත්තියා සයං උප්පජ්ජතීති කත්වා ‘‘සාදියති, ආපත්ති පාරාජිකස්සා’’ති වුත්තං. නුප්පජ්ජති චෙ, න සාදියති නාම, තස්ස ¶ අනාපත්ති. තෙනෙව භගවා ‘‘කිංචිත්තො ත්වං භික්ඛූ’’ති (පාරා. 135) චිත්තෙනෙව ආපත්තිං පරිච්ඡින්දති, න කිරියායාති වෙදිතබ්බං.

එත්ථ සමුට්ඨානග්ගහණං කත්තබ්බතො වා අකත්තබ්බතො වා කායාදිභෙදාපෙක්ඛමෙව ආපත්තිං ආපජ්ජති, න අඤ්ඤථාති දස්සනප්පයොජනං. තෙසු කිරියාග්ගහණං කායාදීනං සවිඤ්ඤත්තිකාවිඤ්ඤත්තිකභෙදදස්සනප්පයොජනං. සඤ්ඤාග්ගහණං ආපත්තියා අඞ්ගානඞ්ගචිත්තවිසෙසදස්සනප්පයොජනං. තෙන ¶ යං චිත්තං කිරියලක්ඛණෙ වා අකිරියලක්ඛණෙ වා සන්නිහිතං, යතො වා කිරියා වා අකිරියා වා හොති, න තං අවිසෙසෙන ආපත්තියා අඞ්ගං වා අනඞ්ගං වා හොති. කින්තු යාය සඤ්ඤාය ‘‘සඤ්ඤාවිමොක්ඛ’’න්ති වුච්චති, තාය සම්පයුත්තං චිත්තං අඞ්ගං, ඉතරං අනඞ්ගන්ති දස්සිතං හොති. ඉදානි යෙන චිත්තෙන සික්ඛාපදං සචිත්තකං හොති, තදභාවා අචිත්තකං, තෙන තස්ස අවිසෙසෙන සාවජ්ජතාය ‘‘ලොකවජ්ජමෙවා’’ති වුත්තං. කින්තු සාවජ්ජංයෙව සමානං එකච්චං ලොකවජ්ජං, එකච්චං පණ්ණත්තිවජ්ජන්ති දස්සනප්පයොජනං චිත්තලොකවජ්ජග්ගහණං. චිත්තමෙව යස්මා ‘‘ලොකවජ්ජ’’න්ති වුච්චති, තස්මා මනොකම්මම්පි සියා ආපත්තීති අනිට්ඨප්පසඞ්ගනිවාරණප්පයොජනං කම්මග්ගහණං.

යං පනෙත්ථ අකිරියලක්ඛණං කම්මං, තං කුසලත්තිකවිනිමුත්තං සියාති අනිට්ඨප්පසඞ්ගනිවාරණප්පයොජනං කුසලත්තිකග්ගහණං. යා පනෙත්ථ අබ්යාකතාපත්ති, තං එකච්චං අවෙදනම්පි නිරොධං සමාපන්නො ආපජ්ජතීති වෙදනාත්තිකං එත්ථ න ලබ්භතීති අනිට්ඨප්පසඞ්ගනිවාරණත්ථං වෙදනාත්තිකග්ගහණං. සික්ඛාපදඤ්හි සචිත්තකපුග්ගලවසෙන ‘‘තිචිත්තං තිවෙදන’’න්ති ලද්ධවොහාරං අචිත්තකෙනාපන්නම්පි ‘‘තිචිත්තං තිවෙදන’’මිචෙව වුච්චති. තත්රිදං සාධකසුත්තං – ‘‘අත්ථාපත්ති අචිත්තකො ආපජ්ජති අචිත්තකො වුට්ඨාති (පරි. 324), අත්ථාපත්ති කුසලචිත්තො ආපජ්ජති කුසලචිත්තො වුට්ඨාතී’’තිආදි (පරි. 470). ‘‘සචිත්තකං ආපත්තිදීපනං, සඤ්ඤාවිමොක්ඛං අනාපත්තිදීපනං, අචිත්තකං වත්ථුඅජානනං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං වීතික්කමනාජානනං. ඉදමෙව තෙසං නානාත්ත’’න්ති (වජිර. ටී. පාරාජික 61-66 පකිණ්ණකකථාවණ්ණනා) ලිඛිතං.

සචිත්තකපක්ඛෙති එත්ථ අයං තාව ගණ්ඨිපදනයො – සචිත්තකපක්ඛෙති සුරාපානාදිඅචිත්තකෙ සන්ධාය වුත්තං. සචිත්තකෙසු පන යං එකන්තමකුසලෙනෙව සමුට්ඨාති, තඤ්ච උභයං ලොකවජ්ජං නාම. සුරාපානස්මිඤ්හි ‘‘සුරා’’ති වා ‘‘පාතුං න වට්ටතී’’ති වා ජානිත්වා පිවනෙ අකුසලමෙවාති. තත්ථ ‘‘න වට්ටතීති ජානිත්වා’’ති වුත්තවචනං න යුජ්ජති පණ්ණත්තිවජ්ජස්සපි ¶ ලොකවජ්ජතාපසඞ්ගතො. ඉමං අනිට්ඨප්පසඞ්ගං පරිහරිතුකාමතාය ච වජිරබුද්ධිත්ථෙරෙන ලිඛිතං – ‘‘ඉධ ‘සචිත්තක’න්ති ච ‘අචිත්තක’න්ති ච විචාරණා වත්ථුවිජානනෙ එව හොති, න පඤ්ඤත්තිවිජානනෙ. යදි පඤ්ඤත්තිවිජානනෙ හොති ¶ , සබ්බසික්ඛාපදානි ලොකවජ්ජානෙව සියුං, න ච සබ්බසික්ඛාපදානි ලොකවජ්ජානි. තස්මා වත්ථුවිජානනෙ එව හොතීති ඉදං යුජ්ජති. කස්මා? යස්මා සෙඛියෙසු පඤ්ඤත්තිවිජානනමෙව පමාණං, න වත්ථුමත්තවිජානන’’න්ති. අයං පනෙත්ථ අත්ථො සික්ඛාපදසීසෙන ආපත්තිං ගහෙත්වා යස්ස සික්ඛාපදස්ස සචිත්තකස්ස චිත්තං අකුසලමෙව හොති, තං ලොකවජ්ජං, සචිත්තකාචිත්තකසඞ්ඛාතස්ස අචිත්තකස්ස ච සචිත්තකපක්ඛෙ චිත්තං අකුසලමෙව හොති, තම්පි සුරාපානාදිලොකවජ්ජන්ති ඉමමත්ථං සන්ධාය ‘‘යස්සා සචිත්තකපක්ඛෙ චිත්තං අකුසලමෙව හොති, අයං ලොකවජ්ජා නාමා’’ති වුත්තං. ‘‘සචිත්තකපක්ඛෙ’’ති හි ඉදං වචනං අචිත්තකං සන්ධායාහ. න හි එකංසතො සචිත්තකාය ‘‘සචිත්තකපක්ඛෙ’’ති විසෙසනෙ පයොජනං අත්ථීති, එවං සන්තෙපි අනියමෙන වුත්තඤ්ච නියමවසෙන එව ගහෙතබ්බන්ති අත්ථො.

තිරච්ඡානානං පනාති පන-සද්දෙන ථුල්ලච්චයාදිකාරං නිවත්තෙති. කිරියාති එත්ථ ‘‘ඨිතං සාදියතී’’ති (පාරා. 58) වුත්තත්තා තං කථන්ති චෙ? ‘‘සාදියතී’’ති වුත්තත්තා කිරියා එව. එවං සන්තෙ ‘‘කායකම්මං මනොකම්ම’’න්ති වත්තබ්බන්ති චෙ? න, පචුරවොහාරවසෙන ‘‘කායකම්ම’’න්ති වුත්තත්තා. උබ්භජාණුමණ්ඩලිකාය ලබ්භති එවාති ලිඛිතං. පුබ්බෙ වුත්තනයෙන සංසන්දෙත්වා ගහෙතබ්බං. ‘‘දුන්නික්ඛිත්තස්ස, භික්ඛවෙ, පදබ්යඤ්ජනස්ස අත්ථොපි දුන්නයො හොතී’’ති (අ. නි. 2.20) වදන්තෙනාපි අත්ථස්ස සුඛග්ගහණත්ථමෙව පදබ්යඤ්ජනස්ස සුනික්ඛිත්තභාවො ඉච්ඡිතො, න අක්ඛරවචනාය, තස්මා ආහ ‘‘අත්ථඤ්හි නාථො සරණං අවොචා’’තිආදි.

පඨමපාරාජිකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. දුතියපාරාජිකවණ්ණනා

ගාමා වා අරඤ්ඤා වාති ලක්ඛණානුපඤ්ඤත්තිකත්තා ආදිම්හි වුත්තා. සබ්බස්මිඤ්හි විනයපිටකෙ ගාමො, ගාමූපචාරො, ගාමක්ඛෙත්තං, ගාමසීමා, ගාමසීමූපචාරොති පඤ්චවිධො ගාමභෙදො වෙදිතබ්බො. තථා ආරඤ්ඤකසීමාය එකං අගාමකං අරඤ්ඤං, සංවිධානසික්ඛාපදානං (පාචි. 180 ආදයො) එකං, සගාමකං එකං ¶ , අවිප්පවාසසීමාය එකං, ගණම්හාඔහීයනකස්ස (පාචි. 691) එකන්ති පඤ්චවිධො අරඤ්ඤභෙදො වෙදිතබ්බො. තත්ථ අත්ථි ¶ ගාමො න ගාමපරිහාරං කත්ථචි ලභති, අත්ථි ගාමො න ගාමකිච්චං කරොති, තථා අත්ථි අරඤ්ඤං න අරඤ්ඤපරිහාරං කත්ථචි ලභති, අත්ථි අරඤ්ඤං න අරඤ්ඤකිච්චං කරොතීති අයම්පි භෙදො වෙදිතබ්බො.

තත්ථ අවිප්පවාසසීමාසම්මන්නනකම්මවාචාය ඨපෙත්වා ‘‘ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්චා’’ති (මහාව. 144) එත්ථ ගාමො නාම පරික්ඛිත්තො චෙ, පරික්ඛෙපස්ස අන්තො, අපරික්ඛිත්තො චෙ, පරික්ඛෙපොකාසතො අන්තො වෙදිතබ්බො. අයං උදොසිතසික්ඛාපදෙ ‘‘අන්තොගාමො’’ති (පාරා. 478) ආගතො. සාසඞ්කසික්ඛාපදෙ ‘‘අන්තරඝර’’න්ති (පාරා. 654) ආගතො අනාසඞ්කතො. යථාහ ‘‘අන්තරඝරෙ නික්ඛිපෙය්යාති සමන්තා ගොචරගාමෙ නික්ඛිපෙය්යා’’ති (පාරා. 654). තථා අන්තරඝරප්පටිසංයුත්තානං සෙඛියානං අයමෙව පරිච්ඡෙදො වෙදිතබ්බො. ‘‘යා පන භික්ඛුනී එකා ගාමන්තරං ගච්ඡෙය්යා’’ති (පාචි. 687) එත්ථාපි අයමෙව පරිච්ඡෙදො අධිප්පෙතො ‘‘පරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස පරික්ඛෙපං අතික්කමන්තියා, අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරං අතික්කමන්තියා’’ති වුත්තත්තා.

යෙසු පුරාණපොත්ථකෙසු ‘‘උපචාරං ඔක්කමන්තියා’’ති ලිඛිතං, තං විකාලෙ ගාමප්පවෙසනසික්ඛාපදෙසු ආචිණ්ණං නයං ගහෙත්වා පමාදෙන ලිඛීයති, න පමාණං. යෙසු ච පොත්ථකෙසු විකාලෙ ගාමප්පවෙසනසික්ඛාපදස්ස විභඞ්ගෙ (පාචි. 513) ‘‘ගාමං පවිසෙය්යාති පරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස පරික්ඛෙපං අතික්කමන්තස්ස, අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරං අතික්කමන්තස්සා’’ති ලිඛීයති, සා පමාදලෙඛා. උපචාරං ඔක්කමන්තස්සාති තත්ථ පාඨො. වුත්තඤ්හි සමන්තපාසාදිකායං ‘‘අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරො අදින්නාදානෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො’’ති (පාචි. අට්ඨ. 512). ඉධ කඞ්ඛාවිතරණියම්පි වුත්තං ‘‘සන්තං භික්ඛුං අනාපුච්ඡිත්වාති…පෙ… උපචාරං ඔක්කමන්තස්සා’’තිආදි (කඞ්ඛා. අට්ඨ. විකාලගාමප්පවෙසනසික්ඛාපදවණ්ණනා).

යං පන කත්ථචි පොත්ථකෙ ‘‘භික්ඛුනියා ගාමන්තරාධිකාරෙ එකෙන පාදෙන ඉතරස්ස ගාමස්ස පරික්ඛෙපං වා අතික්කමන්තෙ, උපචාරං වා ඔක්කන්තෙ ථුල්ලච්චයං, දුතියෙන අතික්කන්තමත්තෙ, ඔක්කන්තමත්තෙ ච සඞ්ඝාදිසෙසො’’ති පාඨො දිස්සති. තත්ථ ‘‘ඔක්කන්තෙ, ඔක්කන්තමත්තෙ’’ති එතානි පදානි අධිකානි ¶ , කෙවලං ලිඛිතකෙහි අඤ්ඤෙහි ලිඛිතානි. කත්ථචි පොත්ථකෙ ‘‘ඔක්කන්තමත්තෙ චා’’ති පදං න දිස්සති, ඉතරං දිස්සති. තානි ද්වෙ පදානි පාළියා විරුජ්ඣන්ති. ‘‘අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරං අතික්කාමෙන්තියා’’ති (පාචි. 692) හි පාළි ¶ . තථා සමන්තපාසාදිකාය (පාචි. අට්ඨ. 692) විරුජ්ඣන්ති. ‘‘පරික්ඛෙපාරහට්ඨානං එකෙන පාදෙන අතික්කමති, ථුල්ලච්චයං, දුතියෙන අතික්කමති, සඞ්ඝාදිසෙසො. අපිචෙත්ථ සකගාමතො…පෙ… එකෙන පාදෙන ඉතරස්ස ගාමස්ස පරික්ඛෙපෙ වා උපචාරෙ වා අතික්කන්තෙ ථුල්ලච්චයං, දුතියෙන අතික්කන්තමත්තෙ සඞ්ඝාදිසෙසො’’ති (පාචි. අට්ඨ. 692) හි වුත්තං.

ගණ්ඨිපදෙ චස්ස ‘‘පරික්ඛෙපං අතික්කාමෙන්තියා’’ති වත්වා ‘‘උපචාරෙපි එසෙව නයො’’ති වුත්තං. අනුගණ්ඨිපදෙ ච ‘‘අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරං ‘ඔක්කමන්තියා’තිපි පොත්ථකෙසු එකච්චෙසු දිස්සති, තං න ගහෙතබ්බ’’න්ති වුත්තං. අපරම්පි වුත්තං ‘‘අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරං ‘අතික්කාමෙන්තියා’ති වචනෙනාපි එවං වෙදිතබ්බං – විකාලෙ ගාමප්පවෙසනෙ ද්වින්නං ලෙඩ්ඩුපාතානං එව වසෙන උපචාරො පරිච්ඡින්දිතබ්බො, ඉතරථා යථා එත්ථ පරික්ඛෙපාරහට්ඨානං පරික්ඛෙපං විය කත්වා ‘අතික්කාමෙන්තියා’ති වුත්තං, එවං තත්ථාපි ‘අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරං අතික්කාමෙන්තස්සා’ති වදෙය්ය. යස්මා පන තත්ථ පරික්ඛෙපාරහට්ඨානතො උත්තරිමෙකො ලෙඩ්ඩුපාතො උපචාරොති අධිප්පෙතො. තස්මා තදත්ථදීපනත්ථං ‘අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරං ඔක්කමන්තස්සා’ති වුත්ත’’න්ති.

යං පන අන්ධකට්ඨකථායං පරික්ඛෙපාරහට්ඨානංයෙව උපචාරන්ති සල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘පරික්ඛෙපපඅක්ඛෙපාරහට්ඨානානං නින්නානාකරණදීපනත්ථං උපචාරං ඔක්කමන්තස්සා’’ති වුත්තං, පාළිවිසෙසමසල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරං අතික්කමන්තස්ස ඉධ උපචාරො පරික්ඛෙපො යථා භවෙය්ය, තං උපචාරං පඨමං පාදං අතික්කාමෙන්තස්ස ආපත්ති දුක්කටස්ස, දුතියං පාදං අතික්කාමෙන්තස්ස ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති වුත්තං, තං න ගහෙතබ්බමෙව පාළියා විසෙසසම්භවතොති. පොරාණගණ්ඨිපදෙ ‘‘උපචාරං අතික්කාමෙන්තියා භික්ඛුනියා ගාමන්තරාපත්තී’’ති වුත්තං. තස්මා ඉධ කඞ්ඛාවිතරණියා ‘‘එකෙන පාදෙන ඉතරස්ස…පෙ… අතික්කන්තමත්තෙ සඞ්ඝාදිසෙසො’’ති අයමෙව පාඨො වෙදිතබ්බො. එත්තාවතා ඉමෙසු යථාවුත්තෙසු ඨානෙසු යථාවුත්තපරිච්ඡෙදොව ගාමොති වෙදිතබ්බො. ඉමස්ස ¶ අත්ථස්ස දීපනත්ථං ‘‘ගාමො නාම එකකුටිකොපී’’තිආදි (පාරා. 92) වුත්තං. ඉමස්ස වසෙන අසතිපි පරික්ඛෙපාතික්කමෙ, උපචාරොක්කමනෙ වා අන්තරාරාමතො වා භික්ඛුනුපස්සයතො වා තිත්ථියසෙය්යතො වා පටික්කමනතො වා තං ගාමං පවිසන්තස්ස අන්තරාරාමපරික්ඛෙපස්ස, උපචාරස්ස වා අතික්කමනවසෙන ගාමපච්චයා ආපත්තියො වෙදිතබ්බා.

ගාමූපචාරො පන ‘‘ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්චා’’ති (මහාව. 144) එත්ථ පරික්ඛිත්තස්ස ¶ ගාමස්ස පරික්ඛෙපොව, අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස පරික්ඛෙපොකාසොව. වුත්තඤ්හෙතං අට්ඨකථායං ‘‘ගාමූපචාරොති පරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස පරික්ඛෙපො, අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස පරික්ඛෙපොකාසො. තෙසු අධිට්ඨිතතෙචීවරිකො භික්ඛු පරිහාරං න ලභතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 144). කිං පනෙත්ථ කාරණං, යෙන අයං ගාමො, ගාමූපචාරො ච ඉධ අඤ්ඤථා, අඤ්ඤත්ථ තථාති? අට්ඨුප්පත්තිතො ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන භික්ඛූ ‘භගවතා තිචීවරෙන අවිප්පවාසසම්මුති අනුඤ්ඤාතා’ති අන්තරඝරෙ චීවරානි නික්ඛිපන්තී’’ති (මහාව. 143) ඉමිස්සා හි අට්ඨුප්පත්තියා ‘‘ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්චා’’ති (මහාව. 144) වුත්තං. තස්මා යත්ථ අන්තරඝරසඤ්ඤා, තත්ථ අවිප්පවාසසීමා න ගච්ඡතීති වෙදිතබ්බා. තෙන ච උදොසිතසික්ඛාපදෙ ‘‘අන්තොගාමෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා අන්තොගාමෙ වත්ථබ්බ’’න්ති (පාරා. 478) ච ‘‘සභායෙ වා ද්වාරමූලෙ වා, හත්ථපාසා වා න විජහිතබ්බ’’න්ති ච වුත්තං. කප්පියභූමියං වසන්තොයෙව හි කප්පියභූමියං නික්ඛිත්තචීවරං රක්ඛති. සාසඞ්කසික්ඛාපදෙ පන ‘‘යස්මා යත්ථ ගාමෙ චීවරං නික්ඛිත්තං, තෙන ගාමෙන විප්පවසන්තො චීවරෙන විප්පවසතීති වුච්චති, තස්මා පුන ගාමසීමං ඔක්කමිත්වා වසිත්වා පක්කමතී’’ති වුත්තං. තස්මිඤ්හි සික්ඛාපදෙ ගාමසීමා ගාමො නාමාති අධිප්පෙතො. තත්ථ විකාලෙ ගාමප්පවෙසනසික්ඛාපදවිභඞ්ගෙ ‘‘පරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස පරික්ඛෙපං අතික්කමන්තස්ස ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති (පාචි. 513) වචනතො පරික්ඛෙපො න ගාමො. කින්තු ගාමූපචාරොති ලෙසෙන දස්සිතං හොති. ඉමස්මිං පන සික්ඛාපදවිභඞ්ගෙ ‘‘ගාමූපචාරො නාමා’’ති ආරභිත්වා ‘‘අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස ඝරූපචාරෙ ඨිතස්ස මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස ලෙඩ්ඩුපාතො’’ති ඉමිනා අපරික්ඛිත්තස්ස පරික්ඛෙපොකාසො ගාමූපචාරොති සිද්ධං. තදත්ථසම්භවතො තස්මිං ඝරූපචාරෙ ඨිතස්ස ලෙඩ්ඩුපාතො ගාමූපචාරොති කුරුන්දට්ඨකථායං, මහාපච්චරියම්පි වුත්තං ¶ . උපචාරො හි ‘‘ගාමො එකූපචාරො නානූපචාරො’’තිආදීසු ද්වාරං, ‘‘අජ්ඣොකාසො එකූපචාරො’’ති එත්ථ සමන්තා සත්තබ්භන්තරසඞ්ඛාතං පමාණං, තස්මා ‘‘ගාමූපචාරොති පරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස පරික්ඛෙපො, අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස පරික්ඛෙපොකාසො’’ති අන්ධකට්ඨකථායං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. තථා කුරුන්දියං, මහාපච්චරියඤ්ච. තථා පාළියම්පි ‘‘අජ්ඣාරාමො නාම පරික්ඛිත්තස්ස ආරාමස්ස අන්තො ආරාමො, අපරික්ඛිත්තස්ස උපචාරො. අජ්ඣාවසථො නාම පරික්ඛිත්තස්ස ආවසථස්ස අන්තො ආවසථො, අපරික්ඛිත්තස්ස උපචාරො’’තිආදීසු දිස්සති. මහාඅට්ඨකථායං පන ‘‘ගාමූපචාරො’’තිආදීසු දිස්සති. තස්මා දුතියො ලෙඩ්ඩුපාතො උපචාරොති අධිප්පෙතො.

‘‘අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරං ඔක්කමන්තස්ස ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති පාළිවිසෙසසම්භවතො ච පඨමො ලෙඩ්ඩුපාතො ගාමො එව, දුතියො ගාමූපචාරොති වුත්තං. පරික්ඛිත්තස්ස ¶ පන ගාමස්ස ඉන්දඛීලෙ ඨිතස්ස මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස ලෙඩ්ඩුපාතො ගාමූපචාරොති වුත්තන්ති එත්ථ භෙදො නත්ථි. එත්තාවතා පරික්ඛිත්තස්ස දුවිධො උපචාරො, අපරික්ඛිත්තස්ස චතුබ්බිධො උපචාරො යත්ථ සම්භවති, යත්ථ ච න සම්භවති, තං සබ්බං දස්සිතං හොති.

ගාමඛෙත්තස්ස ච ගාමසීමාය ච ලක්ඛණං අට්ඨකථායමෙව වුත්තං. උභයඤ්හි අත්ථතො එකං. තත්ථ ගාමසීමාය ගාමභාවො සාසඞ්කසික්ඛාපදවසෙන වෙදිතබ්බො.

ගාමසීමූපචාරො නාම මනුස්සානං කට්ඨතිණපුප්ඵඵලාදිඅත්ථිකානං වනචරකානං වලඤ්ජනට්ඨානං. ඉමස්ස ගාමසීමූපචාරභාවො උදොසිතසික්ඛාපදෙ, ‘‘අගාමකෙ අරඤ්ඤෙ සමන්තා සත්තබ්භන්තරා’’ති (පාරා. 494) ආගතට්ඨානෙ ඛන්ධකෙ (මහාව. 147) ච වෙදිතබ්බො. එත්ථ හි භගවා ගාමන්තවාසීනං භික්ඛූනං සීමං දස්සෙන්තො ‘‘යං ගාමං වා නිගමං වා උපනිස්සාය විහරතී’’ති (මහාව. 147) වත්වා දස්සෙති. තදනන්තරමෙව ‘‘අගාමකෙ’’තිආදිනා සත්තබ්භන්තරසීමං දස්සෙති. තස්මා යො භික්ඛු ගාමං වා නිගමං වා උපනිස්සාය න විහරති, කෙවලං නාවායං වා ථලමග්ගෙන වා අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නො හොති, තස්ස තත්ථ තත්ථ සත්තබ්භන්තරසීමා ලබ්භතීති වෙදිතබ්බො. වුත්තඤ්හි ‘‘එකකුලස්ස සත්ථො හොති ¶ , සත්ථෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා පුරතො වා පච්ඡතො වා සත්තබ්භන්තරා න විජහිතබ්බ’’න්තිආදි (පාරා. 489). ඉදමෙව අරඤ්ඤං සන්ධාය ‘‘ආරඤ්ඤකසීමාය එකං අගාමකං අරඤ්ඤ’’න්ති වුත්තං.

යං සන්ධාය ‘‘අගාමකෙ අරඤ්ඤෙ අද්ධයොජනෙ අද්ධයොජනෙ ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති (පාචි. 414) පාළියං වුත්තං. ඉදං සංවිධානසික්ඛාපදානං එකං අගාමකං අරඤ්ඤං නාම.

පුරිමෙන පන සඝරං සඞ්ගහිතං, ඉමිනා තමසඞ්ගහිතන්ති. යං සන්ධාය ගණම්හා ඔහීයනාධිකාරෙ අට්ඨකථායං (පාචි. අට්ඨ. 692) ‘‘අගාමකෙ අරඤ්ඤෙති එත්ථ ‘නික්ඛමිත්වා බහි ඉන්දඛීලා සබ්බමෙතං අරඤ්ඤ’න්ති එවං වුත්තං ලක්ඛණං අරඤ්ඤං. තං පනෙත කෙවලං ගාමාභාවෙන ‘අගාමක’න්ති වුත්තං, න විඤ්ඣාටවිසදිසතායා’’ති වුත්තං. යං සන්ධාය ‘‘ආරඤ්ඤකං නාම සෙනාසනං පඤ්චධනුසතිකං පච්ඡිම’’න්ති (පාරා. 654; පාචි. 573) වුත්තං. ඉදං ආරඤ්ඤකසෙනාසනං නාම පරික්ඛිත්තස්ස පරික්ඛෙපතො බහි, අපරික්ඛිත්තස්ස පන පරික්ඛෙපොකාසතො බහි සරුක්ඛං වා අරුක්ඛං වා විහාරෙ කුන්නදිසමාකිණ්ණම්පි අරඤ්ඤං නාම. තථා ‘‘ගණම්හා ඔහීයනකස්ස එක’’න්ති වුත්තං. ඉදං අරඤ්ඤංව. ඉදං පන පුබ්බෙ අගාමකභාවෙන ආගතට්ඨානෙ වුත්තලක්ඛණමෙව හුත්වා නික්ඛමිත්වා බහි ඉන්දඛීලා දස්සනූපචාරවිජහනෙ ¶ එකමෙව ආපත්තිං කරොති, තතො උද්ධං අනාපත්ති. ‘‘සංවිධානසික්ඛාපදානං එක’’න්ති වුත්තං පන අද්ධයොජනෙ අද්ධයොජනෙ එකෙකං ආපත්තිං කරොති, න තතො ඔරං. ඉතරානි තීණි යථාවුත්තපරිච්ඡෙදතො ඔරමෙව තත්ථ වුත්තවිධිං න සම්පාදෙන්ති, පරං සම්පාදෙන්ති. එවමෙතෙසං අඤ්ඤමඤ්ඤනානත්තං වෙදිතබ්බං.

තත්ථ පඤ්චවිධෙ ගාමෙ යො ‘‘පරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස ඉන්දඛීලෙ ඨිතස්ස ලෙඩ්ඩුපාතො’’ති (පාරා. 92) වුත්තො, සො න කත්ථචි විනයපිටකෙ උපයොගං ගතො, කෙවලං අපරික්ඛිත්තස්ස පරික්ඛෙපොකාසතො අපරො එකො ලෙඩ්ඩුපාතො ගාමූපචාරො නාමාති දීපනත්ථං වුත්තො. පරික්ඛිත්තස්සපි චෙ ගාමස්ස එකො ලෙඩ්ඩුපාතො කප්පියභූමිසමානො උපචාරොති වුත්තො, පගෙව අපරික්ඛිත්තස්ස පරික්ඛෙපොකාසතො එකො. සො පන පාකටත්තා ච අජ්ඣොකාසත්තා ච ඔක්කමන්තස්ස ආපත්තිං කරොති ඨපෙත්වා ¶ භික්ඛුනියා ගාමන්තරාපත්තිං. භික්ඛුනියො හි තස්මිං දුතියලෙඩ්ඩුපාතසඞ්ඛාතෙ ගාමූපචාරෙ වසන්තී ආපත්තිඤ්ච ආපජ්ජන්ති, ගාමං පවිසන්තී ගාමන්තරාපත්තිඤ්ච. තාසඤ්හි ඨිතට්ඨානං අරඤ්ඤසඞ්ඛ්යං ගච්ඡති ‘‘තාවදෙව ඡායා මෙතබ්බා…පෙ… තස්සා තයො ච නිස්සයෙ, අට්ඨ ච අකරණීයානි ආචික්ඛෙය්යාථා’’ති (චූළව. 430) වචනතො. අරඤ්ඤප්පටිසංයුත්තානං සික්ඛාපදානං, විකාලෙගාමප්පවෙසනසික්ඛාපදස්ස (පාචි. 508) ච භික්ඛුනීනං අසාධාරණත්තා ච අන්තරාරාමභික්ඛුනුපස්සයප්පටික්කමනාදීනං කප්පියභූමිභාවවචනතො ච ‘‘එකා ගණම්හා ඔහීයෙය්යාති අගාමකෙ අරඤ්ඤෙ දුතියිකාය භික්ඛුනියා දස්සනූපචාරං වා සවනූපචාරං වා විජහන්තියා ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්සා’’තිආදිසික්ඛාපදපඤ්ඤත්තිතො (පාචි. 692) ච භික්ඛුනික්ඛන්ධකනයඑන වා යස්මා පරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස ඉන්දඛීලතො පට්ඨාය අපරික්ඛිත්තස්ස උපචාරතො පට්ඨාය නීයති, තත්ථ අන්තරඝරෙ නික්ඛිත්තචීවරෙ සති චතුරඞ්ගසමොධානෙන භික්ඛූ වසන්ති, තස්මා සගාමකං නාම හොති.

අවිප්පවාසසීමාය එකං නාම ‘‘න, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනියා අරඤ්ඤෙ වත්ථබ්බං, යා වසෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (චූළව. 431) වචනතො භික්ඛුනීනං අරඤ්ඤවාසො නාම නත්ථීති සිද්ධං. තාය හි අරඤ්ඤෙ භික්ඛුනුපස්සයෙ සති අන්තොආවාසෙපි දුතියිකාය දස්සනසවනූපචාරං විජහන්තියා ආපත්ති. තස්මා අවිප්පවාසසීමාධිකාරෙ ‘‘ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්චා’’ති (මහාව. 144) එත්ථ යං ඨානං ඨපිතං, තත්ථෙව භික්ඛුනුපස්සයොපි කප්පති, න තතො පරං.

තාසඤ්ච ¶ අවිප්පවාසසීමාකම්මවාචායං ‘‘ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්චා’’ති වචනං නත්ථීති කත්වා තෙස්වෙව ගාමගාමූපචාරෙසු ඵරති. තතො පරං දුතියෙසු ලෙඩ්ඩුපාතාදීසු තාසං අකප්පියභූමිකත්තා න සමානසංවාසකසීමා අරඤ්ඤෙ ඵරති භික්ඛූනං ගාමගාමූපචාරං විය. තස්මා වුත්තං ‘‘භික්ඛුනියා ඨපෙත්වා ගාමන්තරාපත්ති’’න්ති.

එවං තාව පඤ්චවිධං ගාමභෙදං, අරඤ්ඤභෙදඤ්ච ඤත්වා ඉදානි ‘‘අත්ථි ගාමො න ගාමපරිහාරං කත්ථචි ලභතී’’තිආදිභෙදො වෙදිතබ්බො. තත්ථ යො අට්ඨකථායං ‘‘අමනුස්සො නාම යො සබ්බසො වා මනුස්සානං අභාවෙන යක්ඛපරිග්ගහභූතො’’ති වුත්තො, සො ගාමො න ගාමපරිහාරං කත්ථචි සික්ඛාපදෙ ලභති. යඤ්හි සන්ධාය අට්ඨකථායං ‘‘තං පනෙතං බුද්ධකාලෙ, චක්කවත්තිකාලෙ ¶ ච නගරං හොති, සෙසකාලෙ සුඤ්ඤං හොති යක්ඛපරිග්ගහිත’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 1.84; දී. නි. අට්ඨ. 1.150) වුත්තං. යො පන පටිරාජචොරාදීහි විලුත්තත්තා, කෙවලං භයෙන වා ඡඩ්ඩිතො සඝරොව අන්තරහිතගාමභූතො, සො ‘‘ගාමන්තරෙ ගාමන්තරෙ ආපත්ති පාචිත්තියස්සා’’ති (පාචි. 183) වුත්තපාචිත්තියං ජනෙති, විකාලෙ ගාමප්පවෙසනං, සෙඛියෙ චත්තාරි ජනෙතීති වෙදිතබ්බා. යො පන ගාමො යතො වා මනුස්සා කෙනචිදෙව කරණීයෙන පුනපි ආගන්තුකාමා එව අපක්කන්තාති වුත්තො, අමනුස්සො සො පකතිගාමසදිසොව.

අත්ථි අරඤ්ඤං න අරඤ්ඤපරිහාරං කත්ථචි ලභතීති එත්ථ ‘‘අජ්ඣොකාසො එකූපචාරො නාම අගාමකෙ අරඤ්ඤෙ සමන්තා සත්තබ්භන්තරා එකූපචාරො, තතො පරං නානූපචාරො’’ති (පාරා. 494) එත්ථ ය්වායං නානූපචාරොති වුත්තො, තං වෙදිතබ්බං. යො පන පරික්ඛිත්තස්ස එකලෙඩ්ඩුපාතසඞ්ඛාතො ගාමූපචාරනාමකො ගාමො, යො වා සත්ථො නාතිරෙකචාතුමාසනිවිට්ඨො, සො අත්ථි ගාමො න ගාමකිච්චං කරොති. න හි තං ඨානං ඔක්කමන්තො ගාමප්පවෙසනාපත්තිං ආපජ්ජති. යං පන ගාමසීමාය පරියාපන්නං මනුස්සානං වලඤ්ජනට්ඨානභූතං අරඤ්ඤං, තං අත්ථි අරඤ්ඤං න අරඤ්ඤකිච්චං කරොති නාම. න හි තත්ථ ආරඤ්ඤකසීමා ලබ්භතීති. එත්තාවතා ‘‘ගාමා වා අරඤ්ඤා වා’’ති ඉමිස්සා අනුපඤ්ඤත්තියා ලක්ඛණානුපඤ්ඤත්තිභාවො දස්සිතො හොති.

‘‘ගොනිසාදිනිවිට්ඨොපි ගාමො’’ති එත්ථ සචෙ තස්ස ගාමස්ස ගාමඛෙත්තපරිච්ඡෙදො අත්ථි, සබ්බොපි එකො ගාමො. නො චෙ, උපචාරෙන වා පරික්ඛෙපෙන වා පරිච්ඡින්දිතබ්බො. සචෙ ගාමඛෙත්තෙ සති කානිචි තානි ඝරානි අඤ්ඤමඤ්ඤඋපචාරප්පහොනකං ඨානං අතික්කමිත්වා දූරෙ දූරෙ කතානි හොන්ති, විකාලෙ ගාමප්පවෙසෙ උපචාරොව පමාණං. අන්තරඝරප්පටිසංයුත්තෙසු සෙඛියෙසු, ¶ භික්ඛුනියා ගාමන්තරාපත්තීසු ච ඝරානං පරික්ඛෙපාරහට්ඨානං පමාණං, උපොසථාදිකම්මානං ගාමඛෙත්තං පමාණං, ආරඤ්ඤකසෙනාසනස්ස ආසන්නඝරස්ස දුතියලෙඩ්ඩුපාතතො පට්ඨාය පඤ්චධනුසතන්තරතා පමාණන්ති එවං නො පටිභානන්ති ආචරියා.

‘‘යම්පි එකස්මිංයෙව ගාමඛෙත්තෙ එකං පදෙසං ‘අයම්පි විසුංගාමො හොතූ’ති පරිච්ඡින්දිත්වා රාජා කස්සචි දෙති, සොපි විසුංගාමසීමා හොතියෙවා’’ති ¶ (මහාව. අට්ඨ. 147) අට්ඨකථාවචනතො තං පවිසන්තියා භික්ඛුනියා ගාමන්තරාපත්ති හොති එව. සචෙ තත්ථ විහාරො වා දෙවකුලං වා සභා වා ගෙහං වා නත්ථි, කෙවලං වත්ථුමත්තකමෙව හොති, ගාමොති විනයකම්මං සබ්බං තත්ථ කප්පති. ‘‘අමනුස්සො ගාමො’’ති හි වුත්තං. තඤ්ච ඨානං ඉතරස්ස ගාමස්ස පරික්ඛෙපබ්භන්තරෙ වා උපචාරබ්භන්තරෙ වා හොති, විකාලෙ ගාමප්පවෙසනං ආපුච්ඡිත්වාව ගන්තබ්බං. නො චෙ, අරඤ්ඤං විය යථාසුඛං ගන්තබ්බං. තත්ථ චෙ ආරාමො වා තිත්ථියසෙය්යාදීසු අඤ්ඤතරොවා හොති, ලද්ධකප්පමෙව. භික්ඛුනුපස්සයො චෙ හොති, ගාමං පිණ්ඩාය පවිසන්තියා භික්ඛුනියා ගාමන්තරාපත්ති පරිහරිතබ්බා. ‘‘අරඤ්ඤං නාම ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්ච අවසෙසං අරඤ්ඤං නාමා’’ති (පාරා. 92) එත්ථ පරික්ඛෙපෙ සති යථාවුත්තපරිච්ඡෙදං ගාමමෙව ඨපෙත්වා අවසෙසං තස්ස උපචාරං, තතො පරඤ්ච අරඤ්ඤං නාම, පරික්ඛෙපෙ අසති යථාවුත්තපරිච්ඡෙදං ගාමූපචාරමෙව ඨපෙත්වා තතො පරං අවසෙසං අරඤ්ඤං නාමාති අධිප්පායො. එවං සති ‘‘නික්ඛමිත්වා බහි ඉන්දඛීලා සබ්බමෙතං අරඤ්ඤ’’න්ති (විභ. 529) වුත්තලක්ඛණෙ අගාමකෙ අරඤ්ඤෙ ගණම්හාඔහීයනාපත්ති, තත්ථ අවිප්පවාසසීමාය ඵරණං විකාලෙ ගාමප්පවෙසනාපත්තියා අනාපත්තීති එවමාදිවිනයවිධි සමෙති, අඤ්ඤථා න සමෙති.

‘‘ඨපෙත්වා ගාමූපචාරං අවසෙසං අරඤ්ඤං නාමා’’ති (මහාව. 144) වුත්තෙ ගාමූපචාරතො පරො අරඤ්ඤන්ති සිද්ධෙ ‘‘ඨපෙත්වා ගාම’’න්ති විසෙසත්ථො න දිස්සති, ගාමස්ස පන අරඤ්ඤභාවප්පසඞ්ගභයා වුත්තන්ති චෙ? න, ගාමූපචාරස්ස අභාවප්පසඞ්ගතො. සති හි ගාමෙ ගාමූපචාරො හොති, සො ච තව මතෙන අරඤ්ඤභූතො. කුතො දානි ගාමූපචාරො. ගාමූපචාරොපි චෙ අරඤ්ඤසඞ්ඛ්යං ගච්ඡති, පරොව ගාමොති කත්වා න යුත්තං ගාමස්ස අරඤ්ඤභාවප්පසඞ්ගතො ච. තස්මා ‘‘ගාමා වා අරඤ්ඤා වා’’ති එත්ථ ගාමූපචාරොපි ‘‘ගාමො’’ ත්වෙව සඞ්ගහිතො. තස්මා ගාමස්ස අරඤ්ඤභාවප්පසඞ්ගො න යුජ්ජති. යදි එවං ‘‘ඨපෙත්වා ගාමං අවසෙසං අරඤ්ඤං නාමා’’ති එත්තකං වත්තබ්බන්ති චෙ? න, අරඤ්ඤස්ස පරිච්ඡෙදජානනප්පසඞ්ගතො. තථා හි වුත්තො ‘‘අරඤ්ඤපරිච්ඡෙදො න පඤ්ඤායතී’’ති නො ලද්ධි. ගාමූපචාරපරියන්තො හි ඉධ ගාමො නාම. යදි එවං ‘‘ගාමස්ස ච අරඤ්ඤස්ස ච පරිච්ඡෙදදස්සනත්ථං වුත්ත’’න්ති අට්ඨකථායං වත්තබ්බං, ‘‘අරඤ්ඤස්ස ¶ පරිච්ඡෙදදස්සනත්ථං වුත්ත’’න්ති කිමත්ථං ¶ වුත්තන්ති චෙ? වුච්චතෙ – අට්ඨකථාචරියෙන පඨමගාමූපචාරංයෙව සන්ධාය වුත්තං ‘‘අරඤ්ඤපරිච්ඡෙදදස්සනත්ථ’’න්ති සබ්බසික්ඛාපදෙ හි බාහිරඉන්දඛීලතො පට්ඨාය ගාමූපචාරං අරඤ්ඤං නාම. ගාමපරිච්ඡෙදවචනෙ පයොජනං පනෙත්ථ නත්ථි පරික්ඛෙපෙනෙව පාකටභූතත්තා. දුතියගාමූපචාරොව ගාමස්ස පරිච්ඡෙදදස්සනත්ථං වුත්තො පරික්ඛෙපභාවෙන අපාකටත්තා. තත්ථ පඨමගාමූපචාරො චෙ අරඤ්ඤපරිච්ඡෙදදස්සනත්ථං වුත්තො, තත්ථ න වත්තබ්බො. ‘‘නික්ඛමිත්වා ඉන්දඛීලා සබ්බමෙතං අරඤ්ඤ’’න්ති වත්තබ්බං. එවං සන්තෙ සුබ්යත්තතරං අරඤ්ඤපරිච්ඡෙදො දස්සිතො හොති, මිච්ඡාගාහො ච න හොති.

‘‘මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස ලෙඩ්ඩුපාතො’’ති හි වුත්තෙ අයං ගාමූපචාරොව අරඤ්ඤං ගාමූපචාරස්ස විභඞ්ගත්තා. යදි අරඤ්ඤපරිච්ඡෙදදස්සනත්ථං වුත්තං, අවුත්තකමෙව, අරඤ්ඤතො පරන්ති ච මිච්ඡාගාහො හොතීති චෙ, නනු වුත්තං ‘‘පඨමමෙව ඉදං පරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරනියමනත්ථං වුත්ත’’න්ති? අරඤ්ඤපරිච්ඡෙදදස්සනත්ථං කිඤ්චාපි ‘‘ගාමූපචාරො’’තිආදි ආරද්ධං, ඉන්දඛීලෙ ඨිතස්ස මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස ලෙඩ්ඩුපාතොති පන එවං වචනප්පයොජනං. අපරික්ඛිත්තස්ස ච ගාමස්ස ය්වායං ලෙඩ්ඩුපාතො උපචාරො’’ති මහාඅට්ඨකථායං වුත්තො, තස්ස නියමනන්ති වුත්තං හොති. කථං පඤ්ඤායතීති චෙ? ‘‘අරඤ්ඤං නාමා’’ති පදං අනුද්ධරිත්වා ‘‘ගාමූපචාරො නාමා’’ති උද්ධරණස්ස කතත්තා. තත්ථ ‘‘ගාමූපචාරො නාමා’’ති මාතිකායං අවිජ්ජමානං පදං උද්ධරන්තො තයො අත්ථවසෙ දස්සෙති. සෙය්යථිදං – අරඤ්ඤපරිච්ඡෙදදස්සනමෙකො අත්ථො, අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරෙන සද්ධිං පරිච්ඡෙදදස්සනමෙකො, න කෙවලං අපරික්ඛිත්තස්සයෙව උපචාරො විනයාධිකාරෙ සප්පයොජනො දස්සිතබ්බො, නිප්පයොජනොපි පරික්ඛිත්තස්ස උපචාරො ඉමිනා පරියායෙන ලබ්භතීති අනුසඞ්ගප්පයොජනමෙකො අත්ථොපි වෙදිතබ්බො.

‘‘අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස ඝරූපචාරෙ ඨිතස්ස මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස ලෙඩ්ඩුපාතො’’ති ඉදං භගවා තයො අත්ථවසෙ පටිච්ච අභාසි. සෙය්යථිදං – අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස පරිච්ඡෙදදස්සනමෙකො, අවිප්පවාසසීමාධිකාරෙ අයමෙව ගාමූපචාරොති දස්සනමෙකො, තත්ථ ඨිතස්ස දුතියො ලෙඩ්ඩුපාතො සබ්බත්ථ ගාමප්පටිසංයුත්තෙසු සික්ඛාපදෙසු සකිච්චකො උපචාරොති දස්සනමෙකොති එවං භගවා අත්තනො දෙසනාවිලාසප්පත්තියා එකෙකපදුද්ධාරණෙන තයො අත්ථවසෙ දස්සෙතීති වෙදිතබ්බං.

තථා ¶ අවිප්පවාසසීමාකම්මවාචාය ‘‘ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්චා’’ති (මහාව. 144) එත්ථාපි ¶ පරික්ඛෙපෙ සති ගාමං ඨපෙත්වා, අසති ගාමූපචාරං ඨපෙත්වාති අත්ථො. පරික්ඛිත්තස්ස, අපරික්ඛිත්තස්ස ච මජ්ඣෙ ආරාමෙ අවිප්පවාසසීමාසම්මන්නනකාලෙ අයං නයො අතිවිය යුජ්ජති. උභයපරිවජ්ජනතො පුබ්බෙ වුත්තනයෙන වා උභයත්ථ උභයං ලබ්භතෙව. ‘‘අන්තරාරාමෙසු පන ආචිණ්ණකප්පා භික්ඛූ අවිප්පවාසසීමං සම්මන්නන්තී’’ති ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. ‘‘අන්තරඝරප්පටිසංයුත්තානං සෙඛියානං අන්තරාරාමෙසු අසම්භවතො අන්තරාරාමො න ගාමසඞ්ඛං ගච්ඡති, තස්මා තත්ථපි අවිප්පවාසසීමා රුහතෙවා’’ති එකෙ. තෙ භික්ඛූ දුතියස්ස ගාමූපචාරස්ස ගාමසඞ්ඛාසභාවතො තාසං ඉමාය දුතියාය අවිප්පවාසකම්මවාචාය අභාවං දස්සෙත්වා පටික්ඛිපිතබ්බා. අජ්ඣාරාමො පන ගාමොපි සමානො තිත්ථියසෙය්යාදි විය කප්පියභූමීති වෙදිතබ්බො.

ආපත්තියා පරිච්ඡෙදං, තථානාපත්තියාපි ච;

දස්සෙතුං ගාමසම්බන්ධ-සික්ඛාපදවිභාවනෙ.

ගාමගාමූපචාරා ද්වෙ, දස්සිතා ඉධ තාදිනා;

සීමා සීමූපචාරා තු, අනෙකන්තාති නුද්ධටා.

උපචාරා ච ද්වෙ හොන්ති, බාහිරබ්භන්තරබ්බසා;

පරික්ඛිත්තාපරික්ඛිත්ත-භෙදා චෙ චතුරො සියුං.

අයඤ්හි උපචාරසද්දො විනයපිටකෙ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අගිලානෙනපි ආරාමෙ ආරාමූපචාරෙ ඡත්තං ධාරෙතු’’න්ති (චූළව. 270) එවමාදීසු බාහිරෙ උපචාරෙ දිස්සති. බාහිරො උපචාරො නාම පරික්ඛෙපතො, පරික්ඛෙපාරහට්ඨානතො වා එකො ලෙඩ්ඩුපාතො. ‘‘අජ්ඣාරාමො නාම පරික්ඛිත්තස්ස ආරාමස්ස අන්තොආරාමො, අපරික්ඛිත්තස්ස උපචාරො. අජ්ඣාවසථො නාම පරික්ඛිත්තස්ස ආවසථස්ස අන්තොආවසථො, අපරික්ඛිත්තස්ස උපචාරො’’තිආදීසු (පාචි. 506) පන උපචාරසද්දො අබ්භන්තරෙ උපචාරෙ දිස්සති. අබ්භන්තරො උපචාරො ච නාම පරික්ඛෙපො, පරික්ඛෙපාරහට්ඨානඤ්ච හොති. ඉධ පන පරික්ඛෙපො ‘‘අජ්ඣාරාමො, අජ්ඣාවසථො’’ති වා න වුච්චති, අන්තො එව ආරාමො, ආවසථොති වා. තෙසු බාහිරබ්භන්තරභෙදභින්නෙසු ද්වීසු උපචාරෙසු අවිප්පවාසසීමාධිකාරෙ ‘‘ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්චා’’ති (මහාව. 144) එත්ථ ගාමූපචාරො නාම අබ්භන්තරූපචාරො ¶ අධිප්පෙතො, න බාහිරො. භික්ඛුනියා අරඤ්ඤසඤ්ඤිතතාය තස්ස බාහිරස්ස, තස්සා ගාමන්තරාපත්තියා ඨානභූතත්තා ච අබ්භන්තරඋපචාරස්සාති ¶ ඉදමෙත්ථ කාරණද්වයං වෙදිතබ්බං. තත්ථ ඉධ අදින්නාදානපාරාජිකවිභඞ්ගෙයෙව පඨමො ගාමූපචාරො දස්සිතො, සො බාහිරො, දුතියො අබ්භන්තරොති වෙදිතබ්බො. පඨමෙන ච අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස දුතියලෙඩ්ඩුපාතසඞ්ඛාතො බාහිරො උපචාරො, දුතියෙන ච පරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස පරික්ඛෙපතො බාහිරසඞ්ඛාතො අබ්භන්තරො උපචාරො ලෙසෙන දස්සිතොති වෙදිතබ්බො. එවං චත්තාරොපි උපචාරා ඉධ භගවතා දෙසනාවිලාසප්පත්තෙන දෙසනාලීලාය දස්සිතා හොන්තීති අයං නයො සුට්ඨු ලක්ඛෙත්වා ආචරියෙහි සම්මන්තයිත්වා යථානුරූපං තත්ථ යොජෙතබ්බො. ඉතරථා –

අසම්බුධං බුද්ධමහානුභාවං;

ධම්මස්ස ගම්භීරනයත්තතඤ්ච;

යො වණ්ණයෙ නං විනයං අවිඤ්ඤූ;

සො දුද්දසො සාසනනාසහෙතු.

පාළිං තදත්ථඤ්ච අසම්බුධඤ්හි;

නාසෙති යො අට්ඨකථානයඤ්ච;

අනිච්ඡයං නිච්ඡයතො පරෙහි;

ගාමොති තෙයෙව පුරක්ඛතො සො.

අනුක්කමෙනෙව මහාජනෙන;

පුරක්ඛතො පණ්ඩිතමානි භික්ඛු;

අපණ්ඩිතානං විමතිං අකත්වා;

ආචරියලීලං පුරතො කරොති.

තත්ථ හි පාළියං ‘‘ගාමස්ස උපචාරො ගාමූපචාරො, ගාමසඞ්ඛාතො උපචාරො ගාමූපචාරො නාමා’’ති උද්ධරිත්වා ගාමස්ස උපචාරං දස්සෙන්තො ‘‘ඉන්දඛීලෙ ඨිතස්ස මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස ලෙඩ්ඩුපාතො’’ති (පාරා. 92) වත්වා පුන ගාමසඞ්ඛාතං උපචාරං දස්සෙන්තො ‘‘ඝරූපචාරෙ ඨිතස්ස මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස ලෙඩ්ඩුපාතො’’ති වුත්තං. ඉමමත්ථං සන්ධාය විකාලෙ ගාමප්පවෙසනගාමන්තරඅඅප්පවාසසම්මුතිආදීසු පරික්ඛෙපාරහට්ඨානමෙව ගාමූපචාරන්ති වුත්තන්ති ලිඛිතං.

අත්ථතො ¶ එකන්ති එත්ථ සඞ්ඛාසද්දං සඞ්ඛාතසද්දෙන සමානයති. ‘‘ආදියෙය්යා’’ති ඉදං පඤ්චවීසතියා අවහාරානං සාධාරණපදං. ඨානාචාවනවසෙන ච ඛීලාදීනි සඞ්කාමෙත්වා ඛෙත්තාදිග්ගහණවසෙන ¶ චාති අත්ථො. ඨානාචාවනෙ යථා සාමිකස්ස ධුරනික්ඛෙපාදිං අනොලොකෙත්වාව ආපත්ති, තථා ඉහාපීති ගහෙතබ්බා.

‘‘අසුකං නාම භණ්ඩං අවහරිස්සාමී’’ති සබ්බෙසං එකාසයත්තා ‘‘එකෙනාපී’’ති වුත්තං. යදි ආණත්ති ඉච්ඡිතබ්බා, සංවිධාවහාරො නාම එකො අවහාරො පරිහායිතබ්බො.

ඔකාසපරිකප්පෙ ඨානාචාවනාය ගහිතම්පි ඔකාසපරිකප්පිතත්තා රක්ඛති. ඔකාසාතික්කමොව පමාණං පුබ්බෙ අසුද්ධචිත්තෙන ගහිතත්තා. ඉදානි සුද්ධචිත්තෙන ගහිතෙපි හොති එවාති වදන්ති, තං න සුන්දරං. එත්ථ පන විනිච්ඡයො සමන්තපාසාදිකං ඔලොකෙත්වා ගහෙතබ්බො.

උද්ධාරො නත්ථීති ඨානාචාවනං නත්ථීති අත්ථො.

උද්ධතමත්තෙ අවහාරො සකලස්ස පයොගස්ස නිට්ඨාපිතත්තා, න අත්ථසාධකවසෙන. උද්ධාරෙයෙව රක්ඛතීති එත්ථ එව-සද්දෙන පාතනෙ න රක්ඛතීති අත්ථෙ සිද්ධෙපි අත්ථසාධකවසෙන අත්ථං දස්සෙතුං ‘‘තං උද්ධරිත්වා’’තිආදි වුත්තං.

‘‘පථබ්යාරාජපදෙසරාජාදයො බහූ, තෙසං සඞ්ගණ්හනත්ථං ‘රාජානො’ති බහුවචනං වුත්ත’’න්ති ලිඛිතං. කිඤ්චාපි බහුවචනං කතං, ඉදං පන එකං බිම්බිසාරමෙවාති දට්ඨබ්බං. රාජානොති කිඤ්චි අනිද්දිසිත්වා සාධාරණවසෙන කිඤ්චාපි වුත්තං, ඉදං පන බිම්බිසාරමෙවාති.

පුබ්බප්පයොගෙති එත්ථ ගමනකාලෙ මග්ගසොධනාධිකරණෙ අපාචිත්තියඛෙත්තෙ දුක්කටං, ලතාච්ඡෙදනාදීසු පාචිත්තියමෙව. ගන්ත්වා පන කුම්භිමත්ථකෙ ජාතලතාදිච්ඡෙදනෙ සහපයොගත්තා දුක්කටං. ‘‘එකභණ්ඩෙ එවං භාරියමිදං, ‘ත්වම්පි එකපස්සං ගණ්හ, අහම්පි එකපස්සං ගණ්හාමී’ති සංවිදහිත්වා උභයෙසං පයොගෙන ඨානාචාවනෙ කතෙ කායවාචාචිත්තෙහි සමුට්ඨාති. අඤ්ඤථා සාහත්ථිකං වා ආණත්තිකස්ස අඞ්ගං න හොති ¶ , ආණත්තිකං වා සාහත්ථිකස්සාති වුත්තලක්ඛණෙන විරුජ්ඣතී’’ති විනයගණ්ඨිපදෙ ලිඛිතං. පි-සද්දො පනෙත්ථ තත්ථෙව ලිඛිතො.

කායවාචාසමුට්ඨානං, යස්සා ආපත්තියා සියා;

තත්ර වාචඞ්ගං චිත්තංව, කම්මං නස්සා විධීයති.

කිරියාකිරියාදිකං ¶ යඤ්චෙ, යම්පි කම්මත්තයං භවෙ;

න යුත්තං තං විරුද්ධත්තා, කම්මමෙකංව යුජ්ජතීති. (වජිර. ටී. පාරාජික 131 පකිණ්ණකකථාවණ්ණනා);

දුතියපාරාජිකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. තතියපාරාජිකවණ්ණනා

යථා ඤාතපරිඤ්ඤා ධම්මානං සභාවජානනමෙව ‘‘ඉදං රූපං, අයං වෙදනා’’ති, තීරණපරිඤ්ඤා පන ධම්මසභාවෙන සද්ධිං අනිච්චාදිවසෙන පවත්තමානං ‘‘රූපං අනිච්චන්ති වා’’තිආදි, එවමිධ සද්ධිං චෙතෙත්වා එකත්තෙනාපි පාණාතිපාතාභාවා ‘‘ජීවිතා වොරොපෙය්යා’’ති වුත්තං. ‘‘මනුස්සවිග්ගහ’’න්ති වුත්තත්තා ගබ්භසෙය්යකානං වසෙන සබ්බසුඛුමඅත්තභාවතො පට්ඨාය දස්සෙතුං ‘‘කලලතො පට්ඨායා’’ති ආහ. එත්ථ ජීවිතා වොරොපෙන්තො පච්චුප්පන්නතො වියොජෙති. තත්ථ ඛණපච්චුප්පන්නං න සක්කා වොරොපෙතුං, සන්තතිපච්චුප්පන්නං වා අද්ධාපච්චුප්පන්නං වා සක්කා. කථං? තස්මිඤ්හි උපක්කමෙ කතෙ ලද්ධූපක්කමං ජීවිතදසකං නිරුජ්ඣමානං දුබ්බලස්ස පරිහීනවෙගස්ස පච්චයො හොති. සන්තතිපච්චුප්පන්නං යථා ද්වෙ තයො ජවනවාරෙ ජවිත්වා නිරුජ්ඣති, අද්ධාපච්චුප්පන්නඤ්ච තදනුරූපං කත්වා නිරුජ්ඣති, තථා පච්චයො හොති. තතො සන්තතිපච්චුප්පන්නං වා අද්ධාපච්චුප්පන්නං වා යථාපරිච්ඡින්නකාලං අපත්වා අන්තරාව නිරුජ්ඣති. එවං තදුභයම්පි වොරොපෙතුං සක්කා. තස්මා පච්චුප්පන්නං වියොජෙති.

‘‘ඉමස්ස පනත්ථස්සා’’ති වොහාරවසෙන වුත්තමත්ථං පරමත්ථවසෙන ආවිභාවත්ථං ‘‘පාණො වෙදිතබ්බො’’තිආදි වුත්තං. කායවිඤ්ඤත්තිසහිතාය චෙතනාය පයුජ්ජතීති පයොගො, කො සො? සරීරෙ සත්ථාදීනං ගමනං පහරණන්ති කායවචීවිඤ්ඤත්තිසහිතාය චෙතනාය පරසරීරෙ සත්ථපාතනං. දූරෙ ඨිතන්ති දූරෙ වා තිට්ඨතු, සමීපෙ වා. හත්ථතො ¶ මුත්තෙන පහාරො නිස්සග්ගියො. තත්ථාති නිස්සග්ගියප්පයොගෙ. යො කොචි මරතූති එත්ථ මහාජනසමූහෙ න සක්කා. යස්සූපරි සරො පතති, තස්සෙව ජීවිතමරණං කාතුං, න යස්ස කස්සචි ජීවිතමරණං. ආණාපනන්ති වචීවිඤ්ඤත්තිසහිතාය චෙතනාය අධිප්පෙතත්ථසාධනං. තෙනෙව ‘‘සාවෙතුකාමො න සාවෙතී’’ති (පාරා. 54) වුත්තං. ආණත්තිනියාමකාති ආණත්තිකප්පයොගසාධිකා. එතෙසු හි අවිරජ්ඣිතෙසු එව ආණත්තිපයොගො හොති, න අඤ්ඤථා.

රූපූපහාරොති ¶ එත්ථ –

‘‘මමාලාභෙන එසිත්ථී, මරතූ’’ති සමීපගො;

දුට්ඨචිත්තො සචෙ යාති, හොති සො ඉත්ථිමාරකො.

භික්ඛත්ථාය සචෙ යාති, ජානන්තොපි න මාරකො;

අනත්ථිකො හි සො තස්සා, මරණෙන උපෙක්ඛකො.

වියොගෙන ච මෙ ජායා, ජනනී ච න ජීවති;

ඉති ජානං වියුඤ්ජන්තො, තදත්ථිකො හොති මාරකො.

පබ්බජ්ජාදිනිමිත්තඤ්චෙ, යාති ජානං න මාරකො;

අනත්ථිකො හි සො තස්සා, මරණෙන උපෙක්ඛකො.

හාරකසද්දස්ස භෙදතො අත්ථං විත්ථාරෙත්වා උභයම්පි එකමෙවාති දස්සෙතුං ‘‘සත්ථඤ්ච තං හාරකඤ්චා’’තිආදි වුත්තං. එතෙන ථාවරප්පයොගං දස්සෙති සාහත්ථිකාදීසු පයොගෙසු. ‘‘ඉති චිත්තමනො’’ති උද්ධරිත්වාපි ඉතිසද්දස්ස අත්ථො න තාව වුත්තො. කිඤ්චාපි න වුත්තො, අධිකාරවසෙන පන ආගතං ඉතිසද්දං යොජෙත්වා ඉති චිත්තසඞ්කප්පොති එත්ථ ‘‘මරණසඤ්ඤී මරණචෙතනො මරණාධිප්පායො’’ති වුත්තත්තා මරණංයෙව වක්ඛතීති වෙදිතබ්බො. වුත්තනයෙනාති ඡප්පයොගවසෙන. සාහත්ථිකනිස්සග්ගියප්පයොගෙසු සන්නිට්ඨාපකචෙතනාය සත්තමාය සහ උප්පන්නකායවිඤ්ඤත්තියා සාහත්ථිකතා වෙදිතබ්බා. ආණත්තිකෙ පන සත්තහිපි චෙතනාහි සහ වචීවිඤ්ඤත්තිසම්භවතො සත්ත සත්ත සද්දා එකතො හුත්වා එකෙකක්ඛරභාවං ගන්ත්වා යත්තකෙහි අක්ඛරෙහි ¶ අත්තනො අධිප්පායං විඤ්ඤාපෙන්ති, තදවසානක්ඛරසමුට්ඨාපිකාය සත්තමචෙතනාය සහජාතවචීවිඤ්ඤත්තියා ආණත්තිකතා වෙදිතබ්බා.

තතියපාරාජිකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. චතුත්ථපාරාජිකවණ්ණනා

ඉධෙව සඞ්ගහන්ති ‘‘ඉති ජානාමි, ඉති පස්සාමී’’ති පදෙ කථන්ති චෙ, ‘‘ඉති ජානාමී’’තිආදිමාහ ¶ . කෙවලං ‘‘පාපිච්ඡතායා’’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. චතුත්ථපාරාජිකවණ්ණනා) වචනතො මන්දත්තා මොමූහත්තා සමුදාචරන්තස්ස අනාපත්තීති දීපිතං. ‘‘අතීතකාලෙ සොතාපන්නොම්හී’’ති වදන්තො පරියායෙන වදති, ‘‘යො තෙ විහාරෙ වසති, සො භික්ඛු අරහා’’තිආදීසු (පරි. 165) විය සික්ඛාපදෙපි ‘‘ඉති ජානාමී’’ති (පාරා. 195, 197) පච්චුප්පන්නමෙව වුත්තං.

චතුත්ථපාරාජිකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

මාතුඝාතකපිතුඝාතකඅරහන්තඝාතකා තතියපාරාජිකං ආපන්නා, භික්ඛුනිදූසකො, ලම්බීආදයො ච චත්තාරො පඨමපාරාජිකං ආපන්නා එවාති කත්වා කුතො චතුවීසතීති චෙ? න, අධිප්පායාජානනතො. මාතුඝාතකාදයො හි චත්තාරො ඉධානුපසම්පන්නා එව අධිප්පෙතා, ලම්බීආදයො චත්තාරො කිඤ්චාපි පඨමපාරාජිකෙන සඞ්ගහිතා, යස්මා පන එකෙන පරියායෙන මෙථුනධම්මං පටිසෙවිනො හොන්ති, තස්මා විසුං වුත්තා. න ලභති භික්ඛූහීති එත්ථ ‘‘උපොසථාදිභෙදං සංවාස’’න්ති එත්තකං වුත්තං. විනයට්ඨකථායං ‘‘උපොසථප්පවාරණාපාතිමොක්ඛුද්දෙසසඞ්ඝකම්මප්පභෙද’’න්ති වුත්තං. පාළියං ‘‘සංවාසො නාම එකකම්මං එකුද්දෙසො සමසික්ඛතා’’ති (පාරා. 55, 92, 172, 198) වුත්තං. තිවිධෙනාපි සඞ්ඝකම්මං කාතුං න වට්ටතීති පටික්ඛිත්තං. ‘‘න, භික්ඛවෙ, ගහට්ඨෙන නිසින්නපරිසාය පාතිමොක්ඛං උද්දිසිතබ්බ’’න්තිආදි (මහාව. 154) පාතිමොක්ඛප්පවාරණාසු එව ආගතං, අඤ්ඤෙසු ච එවරූපෙසු ඨානෙසු සෙසං කම්මං කාතුං නත්ථි පටික්ඛෙපො. ආචරියාපි ‘‘සෙසං කම්මං කාතුං වට්ටති, නත්ථි ආපත්තී’’ති වදන්ති. ‘‘අන්තිමවත්ථු අජ්ඣාපන්නං අමූලකෙන පාරාජිකෙන චොදෙන්තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසො, සඞ්ඝාදිසෙසෙන ¶ චොදෙන්තස්ස පාචිත්තියන්ති භික්ඛුනො විය වුත්තං, න අනුපසම්පන්නස්ස විය දුක්කටං. තස්මා තෙන සහසෙය්යා, තස්ස පටිග්ගහණඤ්ච භික්ඛුස්ස වට්ටතීති ආචරියා වදන්තී’’ති ලිඛිතං. ‘‘යථා පුරෙ තථා පච්ඡාති ‘එකකම්මං එකුද්දෙසො සමසික්ඛතා’ති එවං වුත්තසංවාසස්ස අභබ්බතාමත්තං සන්ධාය වුත්ත’’න්ති වදන්ති, වීමංසිතබ්බං.

ඉදානි චතුන්නම්පි සාධාරණං පකිණ්ණකං – මෙථුනධම්මං පටිසෙවන්තො අත්ථි කොචි පාරාජිකො හොති අසංවාසො, අත්ථි කොචි න පාරාජිකො හොති අසංවාසො, අත්ථි කොචි න පාරාජිකො සංවාසො දුක්කටවත්ථුස්මිං වා ථුල්ලච්චයවත්ථුස්මිං වා පටිසෙවන්තො, අත්ථි කොචි න පාරාජිකො පක්ඛපණ්ඩකො අපණ්ඩකපක්ඛෙ උපසම්පන්නො පණ්ඩකපක්ඛෙ මෙථුනධම්මං පටිසෙවන්තො. සො ආපත්තිං නාපජ්ජතීති න පාරාජිකො නාම. න හි අභික්ඛුස්ස ආපත්ති නාම අත්ථි. සො ¶ අනාපත්තිකත්තා අපණ්ඩකපක්ඛෙ ආගතො කිං අසංවාසො හොති, න හොතීති? හොති. ‘‘අභබ්බො තෙන සරීරබන්ධනෙනා’’ති (මහාව. 129) හි වුත්තං. ‘‘යො පන භික්ඛු භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො…පෙ… අසංවාසො’’ති (පාරා. 44) වුත්තත්තා යො භික්ඛුභාවෙන මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවති, සො එව අභබ්බො. නායං අපාරාජිකත්තාති චෙ? න, ‘‘බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන සඞ්ඝො ඤාපෙතබ්බො’’ති (මහාව. 126) වුත්තට්ඨානෙ යථා අභික්ඛුනා කම්මවාචාය සාවිතායපි කම්මං රුහති කම්මවිපත්තියා අසම්භවතො, එවංසම්පදමිදං දට්ඨබ්බං. තත්රායං විසෙසො – උපසම්පන්නපුබ්බො එවං චෙ කම්මවාචං සාවෙති, සඞ්ඝො ච තස්මිං උපසම්පන්නසඤ්ඤී එව චෙ, කම්මං රුහති, නාඤ්ඤථාති නො ඛන්තීති ආචරියො.

ගහට්ඨො වා තිත්ථියො වා පණ්ඩකො වා කම්මවාචං සාවෙති, සඞ්ඝෙන කම්මවාචා න වුත්තා හොති. ‘‘සඞ්ඝො උපසම්පාදෙය්ය සඞ්ඝො උපසම්පාදෙති, උපසම්පන්නො සඞ්ඝෙනා’’ති (මහාව. 127) හි වචනතො සඞ්ඝෙන කම්මවාචාය වත්තබ්බතාය සඞ්ඝපරියාපන්නෙන, සඞ්ඝපරියාපන්නසඤ්ඤිතෙන වා එකෙන වුත්තාය සඞ්ඝෙන වුත්තා හොතීති වෙදිතබ්බො, න ගහට්ඨතිත්ථියපණ්ඩකාදීසු අඤ්ඤතරෙන. අයමෙව සබ්බකම්මෙසු යුත්ති දට්ඨබ්බා.

තථා අත්ථි මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තො කොචි නාසෙතබ්බො, ‘‘යො භික්ඛුනිදූසකො, අයං නාසෙතබ්බො’’ති (මහාව. 114-115 අත්ථතො සමානං) වුත්තත්තා තෙන එව සො අනුපසම්පන්නොව ¶ සහසෙය්යාපත්තිං වා අඤ්ඤං වා තාදිසං ජනෙති, තස්ස ඔමසනෙ ච දුක්කටං හොති. අභික්ඛුනියා මෙථුනධම්මං පටිසෙවන්තො න නාසෙතබ්බො, ‘‘අන්තිමවත්ථුං අජ්ඣාපන්නො, භික්ඛවෙ, අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො’’ති පාළියා අභාවතො, තෙනෙව සො උපසම්පන්නසඞ්ඛං ගච්ඡති, සහසෙය්යාපත්තිආදිං න ජනෙති, කෙවලං අසංවාසොති කත්වා ගණපූරකො න හොති. එකකම්මඑකුද්දෙසො හි සංවාසොති වුත්තො, සමසික්ඛතාපි සංවාසොති කත්වා සො තෙන සද්ධිං නත්ථීති. පදසොධම්මාපත්තිං පන ජනෙතීති කාරණච්ඡායා දිස්සතීති. යථා භික්ඛුනියා සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝස්ස එකකම්මාදිනො සංවාසස්ස අභාවා භික්ඛුනී අසංවාසා භික්ඛුස්ස, තථා භික්ඛු ච භික්ඛුනියා, පදසොධම්මාපත්තිං පන න ජනෙති. තථා අන්තිමවත්ථුං අජ්ඣාපන්නොපි එකෙච්චො ‘‘යො නාසෙතබ්බොති වුත්තො’’ති ඉමිනා නිදස්සනෙන සකාරණච්ඡායා අජ්ඣුපෙක්ඛිතා හොතීති න ගහණං ගච්ඡති. අපිච ‘‘උභො නාසෙතබ්බා, දූසකො නාසෙතබ්බො’’ති (පාරා. 66) වචනතො, ‘‘මෙත්තියං භික්ඛුනිං නාසෙථා’’ති (පාරා. 384) වචනතො ච යො සඞ්ඝමජ්ඣං පවිසිත්වා අනුවිජ්ජකෙන අනුවිජ්ජියමානො පරාජිතො, සොපි අනුපසම්පන්නොව, න ඔමසවාදපාචිත්තියං ජනෙතීති වෙදිතබ්බො.

අපිචෙත්ථ ¶ සික්ඛාපච්චක්ඛාතකචතුක්කං වෙදිතබ්බං. අත්ථි හි පුග්ගලො සික්ඛාපච්චක්ඛාතකො න සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො, අත්ථි පුග්ගලො න සික්ඛාපච්චක්ඛාතකො සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො, අත්ථි පුග්ගලො සික්ඛාපච්චක්ඛාතකො චෙව සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො ච, අත්ථි පුග්ගලො නෙව සික්ඛාපච්චක්ඛාතකො න සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො. තත්ථ තතියො භික්ඛුනී සික්ඛාපච්චක්ඛාතකා වෙදිතබ්බා. සා හි යාව න ලිඞ්ගං පරිච්චජති, කාසාවෙසු සඋස්සාහාව සමානා සාමඤ්ඤා චවිතුකාමා සික්ඛං පච්චක්ඛන්තීපි භික්ඛුනී එව සික්ඛාසාජීවසමාපන්නාව. වුත්තඤ්හි භගවතා ‘‘නත්ථි, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනියා සික්ඛාපච්චක්ඛාන’’න්ති. කදා පන සා අභික්ඛුනී හොතීති? යදා සා විබ්භන්තාති සඞ්ඛං ගච්ඡති. වුත්තඤ්හි භගවතා ‘‘යදෙව සා විබ්භන්තා, තදෙව සා අභික්ඛුනී’’ති (චූළව. 434). කිත්තාවතා පන විබ්භන්තා හොතීති? සාමඤ්ඤා චවිතුකාමා කාසාවෙසු අනාලයා කාසාවං වා අපනෙති, නග්ගා වා ගච්ඡති, තිණපණ්ණාදිනා වා පටිච්ඡාදෙත්වා ගච්ඡති, කාසාවංයෙව ¶ වා ගිහිනිවාසනාකාරෙන නිවාසෙති, ඔදාතං වා වත්ථං නිවාසෙති, ලිඞ්ගෙනෙව වා සද්ධිං තිත්ථියෙසු පවිසිත්වා කෙසලුඤ්චනාදිවතං සමාදියති, තිත්ථියලිඞ්ගං වා සමාදියති, තදා විබ්භන්තා නාම හොති. තත්ථ යා සලිඞ්ගෙ ඨිතාව තිත්ථියවතං සමාදියති, සා තිත්ථියපක්කන්තභික්ඛු විය පච්ඡා පබ්බජ්ජම්පි න ලභති. සෙසා පබ්බජ්ජමෙව ලභති, න උපසම්පදං. පාළියං කිඤ්චාපි ‘‘යා, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනී සකාවාසා තිත්ථායතනං සඞ්කන්තා, සා ආගතා න උපසම්පාදෙතබ්බා’’ති (චූළව. 434) වචනතො යා පඨමං විබ්භමිත්වා පච්ඡා තිත්ථායතනං සඞ්කන්තා, සා ආගතා උපසම්පාදෙතබ්බාති අනුඤ්ඤාතං විය දිස්සති. සඞ්ගීතිආචරියෙහි පන ‘‘චතුවීසති පාරාජිකානී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.233) වුත්තත්තා න පුන සා උපසම්පාදෙතබ්බා. තස්මා එව සික්ඛාපච්චක්ඛානං නානුඤ්ඤාතං භගවතා. අන්තිමවත්ථුං අජ්ඣාපන්නා පන භික්ඛුනී එව. පක්ඛපණ්ඩකීපි භික්ඛුනී එව. ඉමං නයං චතූසුපි යොජෙත්වා යථාරහං කථෙතබ්බං.

පාරාජිකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.