📜

නිස්සග්ගියකණ්ඩං

1. චීවරවග්ගො

1. කථිනසික්ඛාපදවණ්ණනා

නිට්ඨිතචීවරස්මින්ති ¶ (පාරා. අට්ඨ. 2.462-463) ¶ නිට්ඨිතඤ්ච තං චීවරඤ්චාති නිට්ඨිතචීවරං, නිට්ඨිතෙ ආනිසංසමූලකෙ චීවරෙ, පච්චාසාචීවරෙ චාති අත්ථො. යස්මා පන තං චීවරං කරණෙනපි නිට්ඨිතං හොති නාසනාදීහිපි, තස්මා ‘‘සූචිකම්මපරියොසානෙන වා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ යං කිඤ්චි සූචියා කත්තබ්බං පාසකපට්ටගණ්ඨිකපට්ටපරියොසානකම්මං, තං සූචිකම්මපරියොසානං නාම, තෙන. නට්ඨන්ති චොරාදීහි හටං. එතම්පි හි කරණපලිබොධස්ස නිට්ඨිතත්තා ‘‘නිට්ඨිත’’න්ති වුච්චති. විනට්ඨන්ති උපචිකාදීහි ඛාදිතං. දඩ්ඪන්ති අග්ගිනා දඩ්ඪං. චීවරාසා වා උපච්ඡින්නාති ‘‘අසුකස්මිං නාම කුලෙ චීවරං ලභිස්සාමී’’ති යා චීවරාසා උප්පන්නා හොති, සා උපච්ඡින්නා. එතෙසම්පි කරණපලිබොධස්සෙව නිට්ඨිතත්තා නිට්ඨිතභාවො වෙදිතබ්බො. තෙනාහ ‘‘ඉමෙසු වා’’තිආදි. එතෙන චීවරපලිබොධාභාවො වුත්තො. තෙනාහ ‘‘චීවරස්ස කරණපලිබොධෙ උපච්ඡින්නෙති අත්ථො’’ති. කථමෙතං විඤ්ඤායතීති ආහ ‘‘අත්ථතකථිනස්ස හී’’තිආදි. පඤ්චානිසංසෙ අඤ්ඤත්ථ ගන්තුං අදත්වා සඞ්ගණ්හනට්ඨෙන කථිනං, ථිරන්ති අත්ථො, අත්ථතං කථිනං යෙන සො අත්ථතකථිනො, තස්ස අත්ථතකථිනස්ස. හීති කාරණත්ථෙ නිපාතො. තාව කථිනානිසංසං ලභතීති එත්ථ යො අත්ථතකථිනො භික්ඛූති අජ්ඣාහරිතබ්බං, තාව සො අත්ථතකථිනො භික්ඛූති වෙදිතබ්බො, අනාමන්තචාරාදිකං කථිනානිසංසං ලභතීති අත්ථො. ‘‘අත්ථතකථිනස්ස භික්ඛුනො’’ති ඉදං වා ‘‘අත්ථතකථිනො භික්ඛූ’’ති විභත්තිවිපරිණාමං කත්වා යොජෙතබ්බං. ඉදං වුත්තං හොති – චීවරපලිබොධො ආවාසපලිබොධොති ද්වෙ පලිබොධා. තෙසු එකපලිබොධෙපි සති යස්මා අනාමන්තචාරාදිකං ආනිසංසං ලභති, නාසති. කස්මා? ‘‘නිට්ඨිතචීවරස්මි’’න්ති එතස්ස චීවරස්ස කරණපලිබොධෙ උපච්ඡින්නෙති අයමත්ථො ¶ විඤ්ඤායතීති. සඞ්ඝස්සාති සඞ්ඝෙන. කත්තරි චෙතං සාමිවචනං. උබ්භතෙති අට්ඨන්නං මාතිකානමඤ්ඤතරෙන, අන්තරුබ්භාරෙන වා උද්ධටෙ.

තත්රාති ¶ තස්මිං කථිනෙ. උබ්භාරො උද්ධරණං. පුරිමවස්සංවුට්ඨෙ තිංසමත්තෙ පාවෙය්යකෙ භික්ඛූ උද්දිස්ස ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, වස්සංවුට්ඨානං භික්ඛූනං කථිනං අත්ථරිතු’’න්ති කථිනක්ඛන්ධකෙ (මහාව. 306) භගවතා කථිනස්ස අනුඤ්ඤාතත්තා ‘‘අයඤ්හි කථිනත්ථාරො නාම…පෙ… අනුඤ්ඤාතො’’ති වුත්තං. තත්ථ පුරිමවස්සංවුට්ඨානන්ති වස්සච්ඡෙදං අකත්වා පුරිමවස්සංවුට්ඨානන්ති අත්ථො. එතෙන වුට්ඨවස්සවසෙන තාව පුරිමිකාය වස්සං උපගතායෙව කථිනත්ථාරං ලභන්ති, න පච්ඡිමිකාය උපගතාති දස්සෙති. වුට්ඨවස්සවසෙන තාව එවං හොතු, ගණනවසෙන තං කිත්තකා ලභන්තීති ආහ ‘‘සො’’තිආදි. සොති කථිනත්ථාරො. සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙනාති ගණනවසෙන පච්ඡිමකොටියා. පඤ්චන්නං ජනානං වට්ටතීති පච්ඡිමකොටියා චත්තාරො කථිනදුස්සස්ස දායකා, එකො පටිග්ගාහකොති පඤ්චන්නං ජනානං වට්ටති. කෙචි පන ‘‘පඤ්චවග්ගකරණීයත්තා ‘පඤ්චන්නං ජනානං වට්ටතී’ති වුත්ත’’න්ති වදන්ති, තං තෙසං මතිමත්තං ‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, ය්වායං චතුවග්ගො භික්ඛුසඞ්ඝො ඨපෙත්වා තීණි කම්මානි උපසම්පදං පවාරණං අබ්භාන’’න්ති චම්පෙය්යක්ඛන්ධකෙ (මහාව. 388) වුත්තත්තා. තස්මාති යස්මා වුට්ඨවස්සවසෙන පුරිමවස්සංවුට්ඨානං අනඤ්ඤාතො, යස්මා ච සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන පඤ්චන්නං ජනානං වට්ටති, තස්මා. යත්ථාති යස්මිං විහාරෙ. ආනිසංසෙති අනාමන්තචාරාදිකෙ කථිනානිසංසෙ. අථ පන චත්තාරො භික්ඛූ වස්සං උපගතා, එකො පරිපුණ්ණවස්සො සාමණෙරො සචෙ පච්ඡිමිකාය උපසම්පජ්ජති, ගණපූරකො චෙව හොති, ආනිසංසඤ්ච ලභති. තයො භික්ඛූ, ද්වෙ සාමණෙරා, ද්වෙ භික්ඛූ, තයො සාමණෙරා, එකො භික්ඛු, චත්තාරො සාමණෙරාති එත්ථාපි එසෙව නයො.

ඛන්ධකෙ වුත්තාය ඤත්තිදුතියකම්මවාචායාති –

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, ඉදං සඞ්ඝස්ස කථිනදුස්සං උප්පන්නං. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො ඉමං කථිනදුස්සං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දදෙය්ය කථිනං අත්ථරිතුං, එසා ඤත්ති. සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, ඉදං සඞ්ඝස්ස කථිනදුස්සං උප්පන්නං, සඞ්ඝො ඉමං කථිනදුස්සං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දෙති කථිනං අත්ථරිතුං. යස්සායස්මතො ඛමති ඉමස්ස කථිනදුස්සස්ස ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දානං කථිනං අත්ථරිතුං, සො තුණ්හස්ස. යස්ස නක්ඛමති, සො භාසෙය්ය. දින්නං ඉදං සඞ්ඝෙන කථිනදුස්සං ඉත්ථන්නාමස්ස ¶ භික්ඛුනො කථිනං අත්ථරිතුං, ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති (මහාව. 307) –

එවං ¶ කථිනක්ඛන්ධකෙ වුත්තාය ඤත්තිදුතියකම්මවාචාය. කථිනත්ථාරාරහස්සාති කථිනං අත්ථරිතුං භබ්බස්ස. සො ච ඛො පුබ්බකරණජානනාදීහි අට්ඨහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතොති වෙදිතබ්බො. වුත්තඤ්හෙතං විනයවිනිච්ඡයෙ ‘‘අට්ඨධම්මකොවිදො භික්ඛු, කථිනත්ථාරමරහතී’’ති. පරිවාරෙපි (පරි. 409) වුත්තං –

‘‘අට්ඨහඞ්ගෙහි සමන්නාගතො පුග්ගලො භබ්බො කථිනං අත්ථරිතුං. කතමෙහි අට්ඨහඞ්ගෙහි සමන්නාගතො පුග්ගලො භබ්බො කථිනං අත්ථරිතුං? පුබ්බකරණං ජානාති, පච්චුද්ධාරං ජානාති, අධිට්ඨානං ජානාති, අත්ථාරං ජානාති, මාතිකං ජානාති, පලිබොධං ජානාති, උද්ධාරං ජානාති, ආනිසංසං ජානාති, ඉමෙහි අට්ඨහඞ්ගෙහි සමන්නාගතො පුග්ගලො භබ්බො කථිනං අත්ථරිතු’’න්ති.

එත්ථ ච පුබ්බකරණං නාම ධොවනවිචාරණච්ඡෙදනබන්ධනසිබ්බනරජනකප්පකරණං. පච්චුද්ධාරො නාම පුරාණසඞ්ඝාටිආදීනං පච්චුද්ධරණං. අධිට්ඨානං නාම කථිනචීවරාධිට්ඨානං. අත්ථාරො නාම කථිනත්ථාරො. මාතිකා නාම අට්ඨ මාතිකා. පලිබොධො නාම ආවාසපලිබොධො චීවරපලිබොධොති ද්වෙ පලිබොධා. උද්ධාරො නාම පක්කමනන්තිකාදයො. ආනිසංසො නාම පඤ්චානිසංසා.

යං පන සමන්තපාසාදිකායං (මහාව. අට්ඨ. 306) වුත්තං ‘‘කථිනං පන කෙන අත්ථරිතබ්බං? යස්ස සඞ්ඝො කථිනචීවරං දෙති, සඞ්ඝෙන පන කස්ස දාතබ්බං? යො ජිණ්ණචීවරො හොති, සචෙ බහූ ජිණ්ණචීවරා හොන්ති, වුඩ්ඪස්ස දාතබ්බං. වුඩ්ඪෙසුපි යො මහාපරිසො තදහෙව චීවරං කත්වා අත්ථරිතුං සක්කොති, තස්ස දාතබ්බං. සචෙ වුඩ්ඪො න සක්කොති, නවකතරො සක්කොති, තස්ස දාතබ්බං. අපිච සඞ්ඝෙන මහාථෙරස්ස සඞ්ගහං කාතුං වට්ටති, තස්මා ‘තුම්හෙ, භන්තෙ, ගණ්හථ, මයං කත්වා දස්සාමා’ති වත්තබ්බ’’න්ති, තම්පි කථිනත්ථාරාරහංයෙව ගහෙත්වාව දාතබ්බං. දෙන්තෙන පන තීසු චීවරෙසු යං යං ජිණ්ණං ¶ හොති, තං තදත්ථාය දාතබ්බං. පකතියා දුපට්ටචීවරස්ස දුපට්ටත්ථායෙව දාතබ්බං. සචෙපිස්ස එකපට්ටචීවරං ඝනං හොති, කථිනසාටකො ච පෙලවො, සාරුප්පත්ථාය දුපට්ටප්පහොනකමෙව දාතබ්බං. ‘‘අහං අලභන්තො එකපට්ටං පාරුපාමී’’ති වදන්තස්සාපි දුපට්ටං දාතුං වට්ටති. යො පන ලොභපකතිකො හොති, තස්ස න දාතබ්බං. තෙනාපි කථිනං අත්ථරිත්වා පච්ඡා සිබ්බෙත්වා ‘‘ද්වෙ චීවරානි කරිස්සාමී’’ති න ගහෙතබ්බං.

තෙනාති කථිනත්ථාරකෙන භික්ඛුනා. තදහෙවාති තස්මිංයෙව දිවසෙ. පඤ්ච වා අතිරෙකානි වා ¶ ඛණ්ඩානි ඡින්දිත්වාති යථා පඤ්චඛණ්ඩිකාදීනං සඞ්ඝාටිආදීනං තිණ්ණං චීවරානං අඤ්ඤතරප්පහොනකානි මහාමණ්ඩලඅඩ්ඪමණ්ඩලාදිවසෙන පඤ්ච ඛණ්ඩානි වා අතිරෙකානි වා සත්තාදිඛණ්ඩානි හොන්ති, එවං ඡින්දිත්වා. තස්මිඤ්ච කථිනචීවරෙ කරියමානෙ ‘‘අහං ථෙරො’’ති වා ‘‘බහුස්සුතො’’ති වා එකෙනාපි අකාතුං න ලබ්භති. අනාදරියෙන අකරොන්තස්ස දුක්කටං. තස්මා සබ්බෙහෙව සන්නිපතිත්වා ධොවනඡෙදනසිබ්බනරජනානි නිට්ඨාපෙතබ්බානි. තෙනාහ ‘‘සෙසභික්ඛූහිපි තස්ස සහායෙහි භවිතබ්බ’’න්ති. කතචීවරමෙවාති නිට්ඨිතපරිකම්මමෙව කථිනදුස්සං. සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන අන්තරවාසකොපි ඡින්දිත්වාව කාතබ්බො අඤ්ඤථා අත්ථාරවිපත්තිතො. යථාහ –

‘‘කථඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, අනත්ථතං හොති කථිනං? න උල්ලිඛිතමත්තෙන අත්ථතං හොති කථිනං…පෙ… න අඤ්ඤත්ර පඤ්චකෙන වා අතිරෙකපඤ්චකෙන වා තදහෙව සඤ්ඡින්නෙනා’’ති (මහාව. 308).

තෙනෙවාහ ‘‘අච්ඡින්නාසිබ්බිතං පන න වට්ටතී’’ති. තෙන භික්ඛුනාති අත්ථාරකෙන භික්ඛුනා. අත්ථරිතබ්බන්ති අත්ථරණං කාතබ්බං. තඤ්ච ඛො තථාවචීභෙදකරණමෙවාති දට්ඨබ්බං. යථාහ –

‘‘සචෙ සඞ්ඝාටියා කථිනං අත්ථරිතුකාමො හොති, පොරාණිකා සඞ්ඝාටි පච්චුද්ධරිතබ්බා, නවා සඞ්ඝාටි අධිට්ඨාතබ්බා, ‘ඉමාය සඞ්ඝාටියා කථිනං අත්ථරාමී’ති වාචා භින්දිතබ්බා’’ති (පරි. 413) –

විත්ථාරො. ‘‘භන්තෙ, ආවුසො’’ති ච ‘‘අනුමොදථ, අනුමොදාහී’’ති ච වචනභෙදං සන්ධාය ‘‘ථෙරානඤ්චා’’තිආදි වුත්තං.

එවං ¶ අත්ථාරකෙන පටිපජ්ජිතබ්බවිධිං දස්සෙත්වා ඉදානි අනුමොදකෙහි පටිපජ්ජිතබ්බවිධිං දස්සෙතුං ‘‘තෙහිපී’’තිආදි වුත්තං. ‘‘අනුමොදාමා’’ති අත්තනාව අත්තනි ගාරවවසෙන වුත්තං. කිඤ්චාපි එවං වුත්තං, තථාපි එකකෙන ‘‘අනුමොදාමා’’ති වත්තුං න වට්ටති, ‘‘අනුමොදාමි’’ච්චෙව වත්තබ්බන්ති වදන්ති, වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බං. ඉදානි කථිනානිසංසෙ දස්සෙතුං භූමිං විචාරයන්තො ‘‘පුරිමවස්සංවුට්ඨෙසුපී’’තිආදිමාහ. තත්ථ තෙසංයෙවාති අත්ථාරකඅනුමොදකානංයෙව. වුත්තඤ්හෙතං පරිවාරෙ ‘‘ද්වින්නං පුග්ගලානං අත්ථතං හොති කථිනං අත්ථාරකස්ස ¶ ච අනුමොදකස්ස චා’’ති (පරි. 403). තෙති අත්ථාරකඅනුමොදකා. තතො පට්ඨායාති අත්ථාරානුමොදනතො පට්ඨාය. යාව කථිනස්සුබ්භාරාති න කෙවලං චීවරමාසෙයෙව, අථ ඛො අට්ඨන්නං මාතිකානං අඤ්ඤතරෙන වා අන්තරුබ්භාරෙන වා යාව කථිනස්සුබ්භාරා පඤ්චානිසංසෙ ලභන්ති, උද්ධටෙ පන න ලභන්තීති අත්ථො.

ඉදානි තෙ පඤ්චානිසංසෙ සරූපතො දස්සෙතුං ‘‘අනාමන්තචාරො’’තිආදිමාහ. තත්ථ අනාමන්තචාරො නාම පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරෙන නිමන්තිතස්ස සන්තං භික්ඛුං අනාපුච්ඡා කුලෙසු චාරිත්තාපජ්ජනං. අසමාදානචාරො නාම නාමෙනාධිට්ඨිතස්ස චීවරස්ස අසමාදානචරණං, නාමෙනාධිට්ඨිතානං තිණ්ණං චීවරානමඤ්ඤතරං චීවරං යත්ථ කත්ථචි නික්ඛිපිත්වා අඤ්ඤත්ථ අරුණුට්ඨාපනන්ති අත්ථො, චීවරවිප්පවාසොති වුත්තං හොති. යාවදත්ථචීවරන්ති යාවතා චීවරෙන අත්ථො හොති, තාවතකං අනධිට්ඨිතං අවිකප්පිතං චීවරධාරණං, දසාහමතික්කමිත්වා චීවරස්ස ඨපනන්ති අත්ථො. ගණස්ස භොජනං ගණභොජනං. ගණොති චෙත්ථ චත්තාරො වා තතුත්තරි වා භික්ඛූ. තෙසං විඤ්ඤත්තිතො වා නිමන්තනතො වා ලද්ධස්ස ඔදනාදීනං පඤ්චන්නං අඤ්ඤතරභොජනස්ස සහ ගහණන්ති අත්ථො. යො ච තත්ථ චීවරුප්පාදොති තත්ථ කථිනත්ථතසීමාය මතකචීවරං වා හොතු, සඞ්ඝං උද්දිස්ස දින්නං වා සඞ්ඝිකෙන තත්රුප්පාදෙන ආභතං වා යෙන කෙනචි ආකාරෙන යං සඞ්ඝිකං චීවරං උප්පජ්ජති, තං තෙසං භවිස්සතීති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘තස්මිං ආවාසෙ සඞ්ඝස්ස උප්පන්නචීවරඤ්චා’’ති.

‘‘යං පන තත්ථ සඞ්ඝස්ස උප්පන්නං පත්තාදි වා අඤ්ඤං භණ්ඩං වා, තං සබ්බෙසං පාපුණාති. යං පන තත්රුප්පාදෙන තණ්ඩුලාදිනා වත්ථං චෙතාපිතං, අත්ථතකථිනානමෙව තානි වත්ථානි පාපුණන්ති. වත්ථෙහි පන තණ්ඩුලාදීසු චෙතාපිතෙසු ¶ සබ්බෙසං තානි පාපුණන්තී’’ති ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං, තම්පි චෙතාපිතකාලතො පට්ඨාය චීවරුප්පාදො න හොතීති සුවුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. අනත්ථතකථිනා පන ඉමෙසු පඤ්චසු ආනිසංසෙසු චීවරමාසෙ අසමාදානචාරං ඨපෙත්වා සෙසානිසංසෙ ලභන්ති. යදි අසමාදානචාරොපි ලබ්භෙය්ය, පාවෙය්යකා භික්ඛූ වස්සංවුට්ඨා ඔකපුණ්ණෙහි චීවරෙහි න භගවන්තං උපසඞ්කමෙය්යුං. යස්මා තං න ලබ්භති, තස්මා චීවරමාසෙපි චීවරං සමාදාය එව භගවන්තං උපසඞ්කමිංසු.

එවං කථිනත්ථාරං දස්සෙත්වා ඉදානි උබ්භාරං දස්සෙන්තො ‘‘තං පනෙතං කථින’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ මාතිකාති මාතරො, ජනෙත්තියොති අත්ථො. කථිනුබ්භාරඤ්හි එතා අට්ඨ ජනෙන්ති. තාසු පක්කමනං අන්තො එතිස්සාති පක්කමනන්තිකා. එවං සෙසාපි වෙදිතබ්බා. තත්ථ යො භික්ඛු අත්ථතකථිනො ¶ කථිනචීවරං ආදාය තස්මිං ආවාසෙ නිරපෙක්ඛො ‘‘න පච්චෙස්ස’’න්ති පක්කමති, තස්සෙවං පක්කමතො කථිනුද්ධාරො අතික්කන්තමත්තාය සීමාය හොතීති පක්කමනන්තිකො කථිනුද්ධාරොති වෙදිතබ්බො.

යො පන ආනිසංසචීවරං ආදාය පක්කමති, තස්ස බහිසීමාගතස්ස එවං හොති ‘‘ඉධෙවිමං කරිස්සාමි, න පුන තං විහාරං ගච්ඡිස්සාමී’’ති තස්මිං ආවාසෙ නිරපෙක්ඛො හුත්වා තං චීවරං කාරෙති, තස්ස භික්ඛුනො නිට්ඨානන්තිකො කථිනුද්ධාරො.

යදි පන ආනිසංසමූලචීවරං ආදාය බහිසීමාගතො ‘‘නෙවිමං චීවරං කරිස්සාමි, න ච තං ආවාසං ගච්ඡිස්සාමී’’ති සන්නිට්ඨානං කරොති, තදා සන්නිට්ඨානන්තිකො කථිනුද්ධාරො.

තදෙව ආනිසංසචීවරං ලද්ධා තං ආදාය බහිසීමං ගන්ත්වා ‘‘ඉධෙවිමං චීවරං කරිස්සාමි, න ගච්ඡිස්සාමී’’ති කරොන්තස්ස සචෙ තං චීවරං නස්සති විනස්සති ඩය්හති, නාසනන්තිකො කථිනුද්ධාරො හොති.

සචෙ පන ආනිසංසචීවරං ලද්ධා තස්මිං විහාරෙ සාපෙක්ඛොව බහිසීමාගතො ‘‘විහාරෙ භික්ඛූහි අන්තරුබ්භාරං කත’’න්ති සුණාති, තස්ස සවනන්තිකො කථිනුද්ධාරො හොති.

ආසාය අවච්ඡෙදො එතිස්සාති ආසාවච්ඡෙදිකා. යො පන යෙන කෙනචි ‘‘තුය්හං චීවරං දස්සාමී’’ති වුත්තො තස්මිං චීවරෙ ආසාය විහාරෙ අපෙක්ඛං පහාය බහිසීමාගතො පුන තෙන ‘‘න සක්කොමි දාතු’’න්ති ¶ වුත්තෙ ආසං ඡින්දති, තස්ස ආසාවච්ඡෙදිකො කථිනුද්ධාරො හොති.

යො පන වස්සංවුට්ඨවිහාරතො අඤ්ඤං විහාරං සාපෙක්ඛොව ගන්ත්වා ආගච්ඡන්තො අන්තරාමග්ගෙයෙව කථිනුද්ධාරං වීතිනාමෙති, තස්ස සීමාතික්කමනන්තිකො කථිනුද්ධාරො.

සහ උබ්භාරෙනාති සහුබ්භාරා. ආනිසංසචීවරං ආදාය සාපෙක්ඛොව බහි ගන්ත්වා කථිනුද්ධාරං සම්භුණන්තස්ස කථිනුද්ධාරො සහුබ්භාරොති වෙදිතබ්බො.

‘‘එතස්මිං පන පක්කමනන්තිකෙ කථිනුද්ධාරෙ පඨමං චීවරපලිබොධො ඡිජ්ජතී’’තිආදිනා චීවරපලිබොධුපච්ඡෙදාදිකස්ස විනිච්ඡයස්ස විත්ථාරතො සමන්තපාසාදිකායං (මහාව. අට්ඨ. 311) වුත්තත්තා ¶ 8 ‘‘තත්ථ විත්ථාරවිනිච්ඡයො’’තිආදිමාහ. අත්ථාරුබ්භාරානංයෙව වා විත්ථාරවිනිච්ඡයස්ස තත්ථාගතත්තා එවං වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. සෙසපලිබොධාභාවන්ති අවසෙසස්ස පලිබොධස්ස අභාවං, ආවාසපලිබොධාභාවන්ති අත්ථො.

අස්සාති කාලස්ස. දසාහපරමන්ති අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනන්ති ආහ ‘‘තං දසාහපරමං කාල’’න්ති. අතිරෙකන්ති අධිකං, සො ච අධිකභාවො අධිට්ඨිතවිකප්පිතචීවරතොති ආහ ‘‘අධිට්ඨිතවිකප්පිතෙසූ’’තිආදි. ඛොමන්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.636-638) ඛොමසුත්තෙහි වායිතං ඛොමපට්ටචීවරං. තථා සෙසානි. කම්බලං නාම මනුස්සලොමවාළලොමෙ ඨපෙත්වා සෙසලොමෙහි වායිත්වා කතවත්ථං. සාණං නාම සාණවාකෙහි කතවත්ථං. භඞ්ගං නාම ඛොමසුත්තාදීහි පඤ්චහි මිස්සෙත්වා කතවත්ථං. ‘‘පාටෙක්කං වාකමයමෙවා’’තිපි වදන්ති. තදනුලොමානං වාති දුකූලං පත්තුණ්ණං සොමාරපට්ටං චීනපට්ටං ඉද්ධිජං දෙවදින්නන්ති තෙසං ඛොමාදීනංයෙව අනුලොමානං ඡන්නං චීවරානං වා, තත්ථ දුකූලං සාණස්ස අනුලොමං වාකමයත්තා. පත්තුණ්ණදෙසෙ පාණකෙහි සඤ්ජාතවත්ථං පත්තුණ්ණං. සොමාරදෙසෙ ජාතං වත්ථං සොමාරපට්ටං. තථා චීනපට්ටං. ඉමානි තීණිපි කොසෙය්යස්ස අනුලොමානි පාණකෙහි කතසුත්තමයත්තා. ඉද්ධිජං එහිභික්ඛූනං පුඤ්ඤිද්ධියා නිබ්බත්තචීවරං. තං පන ඛොමාදීනමඤ්ඤතරං හොතීති තෙසංයෙව අනුලොමං. දෙවෙහි දින්නං චීවරං දෙවදින්නං, තං කප්පරුක්ඛෙ නිබ්බත්තං ජාලිනියා දෙවකඤ්ඤාය අනුරුද්ධත්ථෙරස්ස ¶ දින්නවත්ථසදිසං, තම්පි ඛොමාදීනංයෙව අනුලොමං හොති තෙසු අඤ්ඤතරභාවතො.

දීඝතො වඩ්ඪකිහත්ථප්පමාණං, විත්ථාරතො තතො උපඩ්ඪප්පමාණං විකප්පනුපගං පච්ඡිමං. අට්ඨඞ්ගුලං සුගතඞ්ගුලෙනාති එත්ථ සුගතඞ්ගුලං නාම ඉදානි මජ්ඣිමස්ස පුරිමස්ස තීණි අඞ්ගුලානි, තෙන සුගතඞ්ගුලෙන අට්ඨඞ්ගුලං වඩ්ඪකිහත්ථප්පමාණන්ති අත්ථො. චතුරඞ්ගුලවිත්ථතන්ති එත්ථාපි යථාවුත්තානුසාරෙනෙව අත්ථො වෙදිතබ්බො. යෙසං පන අධිට්ඨානවිකප්පනානං අභාවතො අධිට්ඨිතවිකප්පිතෙසු අපරියාපන්නත්තා ඉදං අතිරෙකචීවරං නාම හොති.

තං අධිට්ඨානවිකප්පනං කෙනාකාරෙන ජානිතබ්බන්ති අනුයොගං සන්ධාය තං දස්සෙතුං ‘‘යං පන වුත්ත’’න්තිආදි ආරද්ධං. තත්ථ යං පන වුත්තන්ති අතිරෙකචීවරං දස්සෙතුං ‘‘අධිට්ඨිතවිකප්පිතෙසු අපරියාපන්නත්තා’’ති අම්හෙහි යං වුත්තන්ති අත්ථො. තිචීවරං අධිට්ඨාතුන්ති නාමං වත්වා අධිට්ඨාතුං. න විකප්පෙතුන්ති සඞ්ඝාටිආදිනාමෙන විකප්පෙතුං න අනුජානාමීති අත්ථො. ‘‘ඉමං චීවරං විකප්පෙමී’’ති පන විකප්පෙතුං වට්ටතියෙව. සාමඤ්ඤවචනං පන තිචීවරස්ස කණ්ඩුපටිච්ඡාදිවස්සිකසාටිකානං විය කාලවසෙන විසෙසාභාවා චස්ස විකප්පෙතබ්බතාති දස්සනත්ථං ¶ , න පන සබ්බථා විකප්පනපටිසෙධනත්ථන්ති දට්ඨබ්බං. තථා හි පුරාණචීවරං පච්චුද්ධරිත්වා නවස්ස අධිට්ඨානවචනතො, ‘‘අනාපත්ති අධිට්ඨෙති විකප්පෙතී’’තිආදිවචනතො (පාරා. 469) ච තිචීවරස්සපි විකප්පනාය ඔකාසො දින්නො. එස නයො සබ්බත්ථ. තිචීවරාදීනි හි අධිට්ඨහන්තෙන ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’තිආදිනා තං තං නාමං වත්වා අධිට්ඨාතබ්බං. විකප්පෙන්තෙන පන ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටි’’න්තිආදිනා තස්ස තස්ස චීවරස්ස නාමං අග්ගහෙත්වා ‘‘ඉමං චීවරං තුය්හං විකප්පෙමී’’ති විකප්පෙතබ්බං. තිචීවරං වා හොතු, අඤ්ඤං වා, යදි තං තං නාමං ගහෙත්වා විකප්පෙති, අවිකප්පිතං හොති, අතිරෙකචීවරට්ඨානෙයෙව තිට්ඨති. තතො පරං විකප්පෙතුන්ති චතුමාසතො පරං ‘‘ඉමං චීවරං විකප්පෙමී’’ති විකප්පෙතුං. ඉදඤ්ච පරිභුඤ්ජිතුං අනුඤ්ඤාතං. කෙචි පන (සාරත්ථ. ටී. 2.469) ‘‘තතො පරං විකප්පෙත්වා යාව ආගාමිසංවච්ඡරෙ වස්සානං චතුමාසං, තාව ඨපෙතුං අනුඤ්ඤාත’’න්ති වදන්ති. තතො පරන්ති ආබාධතො පරං. ‘‘ඉමාසඤ්ච පන වස්සිකසාටිකකණ්ඩුපටිච්ඡාදීනං තතො පරං විකප්පෙත්වා පරිභොගස්ස අනුඤ්ඤාතත්තා තථාවිකප්පිතං ¶ අඤ්ඤනාමෙන අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බ’’න්ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. අධිට්ඨාතබ්බවිකප්පෙතබ්බතා ජානිතබ්බාති අධිට්ඨාතබ්බං විකප්පෙතබ්බන්ති එවං අධිට්ඨානවිකප්පනා ජානිතබ්බාති අත්ථො.

පඤ්චපරිමාණං අස්සාති පඤ්චකං, මුට්ඨිස්ස මුට්ඨිහත්ථස්ස සම්බන්ධං පඤ්චකං මුට්ඨිපඤ්චකං. එස න යො මුට්ඨිත්තිකන්ති එත්ථාපි. පාරුපනෙනපි සක්කා නාභිං පටිච්ඡාදෙතුන්ති ආහ ‘‘ද්විහත්ථොපි වට්ටතී’’ති. න කෙවලං අඩ්ඪතෙය්යොව වට්ටති, අථ ඛො ද්විහත්ථොපි වට්ටතීති පි-සද්දස්ස අත්ථො දට්ඨබ්බො. අතිරෙකඤ්චාති සුගතචීවරප්පමාණම්පි තතො අධිකම්පි. පච්චුද්ධරාමීති ඨපෙමි, පරිච්චජාමීති වා අත්ථො. ‘‘ඉමං චීවරං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’ති (සාරත්ථ. ටී. 2.469) එවම්පි වත්තුං වට්ටති. කායවිකාරං කරොන්තෙනාති හත්ථාදිනා චීවරං පරාමසන්තෙන, චාලෙන්තෙන වා. ඉදඤ්හි අධිට්ඨානං යෙන කෙනචි සරීරාවයවෙන අඵුසන්තස්ස න වට්ටති. දුවිධන්ති සම්මුඛාපරම්මුඛභෙදෙන දුවිධං. වාචා භින්දිතබ්බාති වචනං නිච්ඡාරෙතබ්බං. අන්තොගබ්භාදීසූති අන්තොගබ්භඋපරිපාසාදෙසු. සාමන්තවිහාරෙති යත්ථ තදහෙව ගන්ත්වා නිවත්තෙතුං සක්කා, එවරූපෙ සමීපවිහාරෙ. ඉදඤ්ච දෙසනාසීසමත්තං, තස්මා දූරෙ ඨිතම්පි අධිට්ඨාතබ්බන්ති වදන්ති. ‘‘ඨපිතට්ඨානං සල්ලක්ඛෙත්වා’’ති ඉමිනා චීවරසංලක්ඛණං වුත්තං. න හි ඨපිතට්ඨානමත්තසල්ලක්ඛණෙන කිඤ්චි පයොජනං අත්ථි.

අධිට්ඨහිත්වා ඨපිතවත්ථෙහීති පච්චත්ථරණමුඛපුඤ්ඡනචොළපරික්ඛාරචොළවසෙන අධිට්ඨහිත්වා ඨපිතවත්ථෙහි. අධිට්ඨානතො පුබ්බෙ සඞ්ඝාටිආදිවොහාරස්ස අභාවතො ‘‘ඉමං පච්චුද්ධරාමී’’ති පච්චත්ථරණාදීනං ¶ විසුං පච්චුද්ධරණවිධිං දස්සෙති. පච්චත්ථරණාදිනාමෙන පන අධිට්ඨාතබ්බත්තා ‘‘ඉමං පච්චත්ථරණං පච්චුද්ධරාමී’’තිආදිනා වුත්තෙපි නෙවත්ථි දොසො. පුන අධිට්ඨාතබ්බානීති සඞ්ඝාටිආදිනාමෙන අධිට්ඨාතබ්බානි. පරික්ඛාරචොළකස්ස පන පරික්ඛාරචොළවසෙන අධිට්ඨහිත්වා ඨපිතවත්ථෙහිපි සඞ්ඝාටිආදිම්හි කතෙ පච්චුද්ධරිත්වා පුන අධිට්ඨාතබ්බන්ති නත්ථි. පුබ්බෙ කතාධිට්ඨානමෙව අධිට්ඨානං. අධිට්ඨිතෙන පන තෙන සද්ධිං මහන්තතරමෙව දුතියං පට්ටං වා ඛණ්ඩං වා සංසිබ්බන්තෙන අධිට්ඨාතබ්බං, සමෙ වා ඛුද්දකෙ වා අධිට්ඨානකිච්චං නත්ථි. සුඛපරිභොගත්ථන්ති විප්පවාසදොසාභාවතො යත්ථ කත්ථචි ඨපෙත්වා ධම්මස්සවනාදිනා කිච්චෙන අඤ්ඤත්ථ අරුණං උට්ඨාපෙත්වා ආගන්ත්වා නිස්සජ්ජනං විනාව ¶ පරිභුඤ්ජිතුං සක්කුණෙය්යතාය සුඛපරිභොගත්ථං. පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨාතුන්ති පරික්ඛාරචොළං කත්වා අධිට්ඨාතුං.

අනතිරිත්තපමාණාති ‘‘දීඝසො ඡ විදත්ථියො සුගතවිදත්ථියා, තිරියං අඩ්ඪතෙය්යා’’ති (පාචි. 543) වුත්තප්පමාණතො අනධිකපමාණා. පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙතබ්බාති වස්සිකසාටිකභාවතො අපනෙත්වා විකප්පෙතබ්බා, හෙමන්තස්ස පඨමදිවසතො පට්ඨාය අන්තොදසාහෙ වස්සිකසාටිකාවස්සිකසාටිකභාවතො අපනෙත්වා ‘‘ඉමං චීවරං තුය්හං විකප්පෙමී’’තිආදිනා නයෙන විකප්පෙතබ්බාති වුත්තං හොති. අඤ්ඤථා හි ‘‘වස්සිකසාටිකා වස්සානමාසාතික්කමෙනාපි, කණ්ඩුපටිච්ඡාදි ආබාධවූපසමෙනාපි අධිට්ඨානං විජහතී’’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. කථිනසික්ඛාපදවණ්ණනා) වක්ඛමානත්තා වස්සානමාසතො පරං අසති අධිට්ඨානෙ කිං පච්චුද්ධරෙය්යාති ‘‘පච්චුද්ධරිත්වා’’ති වචනමෙව නොපපජ්ජෙය්ය.

කෙචි පන (සාරත්ථ. ටී. 2.469) ‘‘යථා කථිනමාසබ්භන්තරෙ උප්පන්නචීවරං කථිනමාසාතික්කමෙ නිස්සග්ගියං හොති, එවමයං වස්සිකසාටිකාපි වස්සානමාසාතික්කමෙ නිස්සග්ගියා හොති. තස්මා කත්තිකපුණ්ණමදිවසෙ පච්චුද්ධරිත්වා තතො පරං හෙමන්තස්ස පඨමදිවසෙ විකප්පෙතබ්බාති එවමත්ථො ගහෙතබ්බො, පච්චුද්ධරිත්වා තතො පරං විකප්පෙතබ්බාති පදයොජනා වෙදිතබ්බා’’ති ච වදන්ති, තං න යුත්තං. කථිනමාසෙ උප්පන්නඤ්හි චීවරං අතිරෙකචීවරට්ඨානෙ ඨිතත්තා අවසානදිවසෙ අනධිට්ඨිතං කථිනමාසාතික්කමෙ නිස්සග්ගියං හොති. අයං පන වස්සිකසාටිකා අධිට්ඨහිත්වා ඨපිතත්තා න තෙන සදිසාති වස්සානාතික්කමෙ කථං නිස්සග්ගියං හොති අනධිට්ඨිතඅවිකප්පිතමෙව හි තං කාලාතික්කමෙ නිස්සග්ගියං හොති, තස්මා හෙමන්තෙපි වස්සිකසාටිකා දසාහපරිහාරං ලභති. එවං කණ්ඩුපටිච්ඡාදිපි අධිට්ඨානවිජහනතො පරං දසාහපරිහාරං ලභති. දසාහං පන අනතික්කාමෙත්වා විකප්පෙතබ්බා. නහානත්ථාය අනුඤ්ඤාතත්තා වණ්ණභෙදමත්තරත්තාපි චෙසා වට්ටතීති වුත්තං. ‘‘ද්වෙ පන න වට්ටන්තී’’ති ද්වින්නං අධිට්ඨානාභාවතො වුත්තං ¶ . ‘‘සචෙ වස්සානෙ අපරා වස්සිකසාටිකා උප්පන්නා හොති, පුරිමවස්සිකසාටිකං පච්චුද්ධරිත්වා, විකප්පෙත්වා ච අධිට්ඨාතබ්බා’’ති වදන්ති.

පමාණයුත්තන්ති ‘‘දීඝසො සුගතවිදත්ථියා ද්වෙ විදත්ථියො, විත්ථාරතො දියඩ්ඪං දසා විදත්ථී’’ති (පාචි. 531 ආදයො) ඉමිනා පමාණෙන යුත්තං. පමාණිකාති ‘‘සුගතවිදත්ථියා ¶ දීඝසො චතස්සො විදත්ථියො, තිරියං ද්වෙ විදත්ථියො’’ති එවං වුත්තප්පමාණයුත්තා. පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙතබ්බාති එත්ථ යං වත්තබ්බං, තං හෙට්ඨා වුත්තමෙව. යස්මා භික්ඛූනං තිචීවරෙ පරිපුණ්ණෙ, අත්ථෙ ච සති පරිස්සාවනාදීහි ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පරික්ඛාරචොළක’’න්ති (මහාව. 357) බහූනං පත්තත්ථවිකපරිස්සාවනාදීනං සඞ්ගහවසෙන පරික්ඛාරචොළාධිට්ඨානමනුඤ්ඤාතං, තස්මා ‘‘පරික්ඛාරචොළෙ ගණනා නත්ථී’’තිආදි වුත්තං. භගවතා හි යං යං භික්ඛූ ලභන්ති, තං තං ඉමිනා විධානෙන අධිට්ඨහිත්වා පුන ‘‘යෙන යෙන පරිස්සාවනාදිනා අත්ථො හොති, තං තං කත්වා ගණ්හන්තූ’’ති අනුකම්පාය අනුඤ්ඤාතං. තෙනෙවාහ ‘‘ථවිකාපී’’තිආදි. ආදිසද්දෙන ‘‘එතානි චීවරානි පරික්ඛාරචොළානි අධිට්ඨාමී’’ති අසම්මුඛාධිට්ඨානං සඞ්ගණ්හාති. ‘‘සෙනාසනපරික්ඛාරත්ථාය දින්නපච්චත්ථරණෙ චා’’ති ඉමිනා අත්තනො සන්තකං පටික්ඛිපති. කෙචි පන (සාරත්ථ. ටී. 2.469) ‘‘අනිවාසෙත්වා, අපාරුපිත්වා ච කෙවලං පඤ්චපීඨෙසුයෙව අත්ථරිත්වා පරිභුඤ්ජියමානං පච්චත්ථරණං අත්තනො සන්තකම්පි අනධිට්ඨිතං වට්ටතී’’ති වදන්ති, තං අයුත්තං සෙනාසනපරික්ඛාරත්ථාය දින්න’’න්ති පච්චත්ථරණස්ස විසෙසිතත්තා. භිසිබිබ්බොහනපාවාරකොජවානම්පි සෙනාසනපරික්ඛාරතොයෙව අධිට්ඨානකිච්චං නත්ථීති වෙදිතබ්බං.

අධිට්ඨිතඤ්ච පනෙතං චීවරං පරිභුඤ්ජතො කථං අධිට්ඨානං විජහතීති ආහ ‘‘සබ්බඤ්ච පනෙත’’න්තිආදි. තත්ථ අච්ඡින්දිත්වා ගහණෙනාති චොරාදීහි අච්ඡින්දිත්වා ගහණෙන. හීනායාවත්තනෙනාති ගිහිභාවාය ආවත්තනෙන, විබ්භමෙනාති අත්ථො, ‘‘සීලවන්තොව හුත්වා ගිහී භවිස්සාමී’’ති සෙතවත්ථනිවාසනෙනාති වුත්තං හොති. ‘‘අන්තිමවත්ථුං අජ්ඣාපන්නස්ස සෙතවත්ථනිවාසො වා කාසායචජනං වා හීනායාවත්තන’’න්ති කෙචි. ‘‘‘හීනායාවත්තනෙනා’ති ඉමිනා භික්ඛුනියා එව අධිට්ඨානවිජහනං ගහිතං හොති. සා හි යදා විබ්භමති, තදා අස්සමණී හොති. භික්ඛු පන විබ්භමන්තොපි යාව සික්ඛං න පච්චක්ඛාති, තාව භික්ඛුයෙවාති අධිට්ඨානං න විජහතී’’ති අපරෙ. සික්ඛාපච්චක්ඛානෙනාති ලිඞ්ගෙ ඨිතස්සෙව සික්ඛාය පච්චක්ඛානෙන. යො හි භික්ඛුලිඞ්ගෙ ඨිතොව සික්ඛං පච්චක්ඛාති, තස්ස කායලග්ගම්පි චීවරං අධිට්ඨානං විජහතීති. කාලඞ්කිරියායාති මරණෙන. ලිඞ්ගපරිවත්තනෙනාති පුරිසලිඞ්ගස්ස ¶ , ඉත්ථිලිඞ්ගස්ස වා පරිවත්තනෙන, පුරිසස්ස ඉත්ථිලිඞ්ගපාතුභාවෙන, ඉත්ථියා වා පුරිසලිඞ්ගපාතුභාවෙනාති වුත්තං හොති.

කනිට්ඨඞ්ගුලිනඛපිට්ඨිප්පමාණෙනාති ¶ හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදං දස්සෙති. ඔරතොති අබ්භන්තරතො. යො පන දුබ්බලට්ඨානෙ පඨමං අග්ගළං දත්වා පච්ඡා දුබ්බලට්ඨානං ඡින්දිත්වා අපනෙති, අධිට්ඨානං න භිජ්ජති. මණ්ඩලපරිවත්තනෙපි එසෙව නයො. දුපට්ටස්ස පන එකස්මිං පටලෙ ඡිද්දෙ වා ජාතෙ, ගලිතෙ වා අධිට්ඨානං න භිජ්ජති. ඛුද්දකං චීවරං මහන්තං කරොති, මහන්තං වා ඛුද්දකං කරොති, අධිට්ඨානං න භිජ්ජති. උභො කොටියො මජ්ඣෙ කරොන්තො සචෙ පන පඨමං ඡින්දිත්වා පච්ඡා ඝටෙති, අධිට්ඨානං භිජ්ජති. අථ ඝටෙත්වා ඡින්දති, න භිජ්ජති. රජකෙහි ධොවාපෙත්වා සෙතං කරොන්තස්සාපි අධිට්ඨානං අධිට්ඨානමෙව. වස්සානමාසාතික්කමෙනාපීති එත්ථ පි-සද්දො සම්පිණ්ඩනත්ථො. තෙන න කෙවලං පුබ්බෙ වුත්තෙන දානාදිනා අට්ඨවිධෙනෙව කාරණෙන වස්සිකසාටිකා අධිට්ඨානං විජහති, අථ ඛො වස්සානමාසාතික්කමෙනපීති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. එස නයො ආබාධවූපසමෙනාපීති එත්ථාපි. විකප්පනසික්ඛාපදෙති (පාචි. 372 ආදයො) පාචිත්තියෙ සුරාපානවග්ගස්ස නවමසික්ඛාපදෙ.

තං අතික්කාමයතොති එත්ථ තන්ති චීවරං, කාලං වා පරාමසතීති ආහ ‘‘තං යථාවුත්තජාතිප්පමාණ’’න්තිආදි. අස්සාති භික්ඛුස්ස. තස්ස යො අරුණොති තස්ස චීවරුප්පාදදිවසස්ස යො අතික්කන්තො අරුණො. චීවරුප්පාදදිවසෙන සද්ධින්ති චීවරුප්පාදදිවසස්ස අරුණෙන සද්ධිං. දිවසසද්දෙන චෙත්ථ තංදිවසනිස්සිතො අරුණො වුත්තො. ඉදානි යස්ස ච නිස්සජ්ජිතබ්බං, යථා ච නිස්සජ්ජිතබ්බං, තං දස්සෙතුං ‘‘තං ගහෙත්වා’’තිආදි වුත්තං. තත්රායං නයොති තස්මිං නිස්සජ්ජනෙ අයං විධි. අඤ්ඤථාපීති භාසන්තරෙනාපි, යාය කායචි භාසායපීති අත්ථො. පටිබලෙනාති වත්තුං සමත්ථෙන. ආයතිං සංවරෙය්යාසීති උපරි සංවරමාපජ්ජෙය්යාසි, සංවුතකායවචීද්වාරො භවෙය්යාසීති අත්ථො. ඉමානි ච ‘‘පස්සසී’’තිආදීනි යථාක්කමං පටිග්ගාහකදෙසකෙහි වත්තබ්බවචනානි. තථා හි ‘‘පස්සසී’’ති පටිග්ගාහකෙන වත්තබ්බවචනං, ‘‘ආම පස්සාමී’’ති තදනුදෙසකෙන වත්තබ්බවචනං. ‘‘ආයතිං සංවරෙය්යාසී’’ති තදනුප්පටිග්ගාහකෙන වත්තබ්බවචනං, ‘‘සාධු සුට්ඨු සංවරිස්සාමී’’ති තදනුදෙසකෙන වත්තබ්බවචනං. ඉමිනා ච අත්තනො ආයතිං සංවරෙ පතිට්ඨිතභාවං දස්සෙති. ද්වීසු, පන සම්බහුලාසු වාති ද්වීසු වා සම්බහුලාසු වා ආපත්තීසු පුරිමනයෙනෙව වචනභෙදො කාතබ්බො. ඤත්තියං ආපත්තිං සරති විවරතීති එත්ථ ‘‘ද්වෙ ¶ ආපත්තියො’’ති වා ‘‘සම්බහුලා ආපත්තියො’’ති වා ¶ වචනභෙදො කාතබ්බො. ද්වීසු, බහූසු වා වචනභෙදො කාතබ්බොති ‘‘සඞ්ඝො ඉමානි චීවරානී’’ති වත්ථුවසෙන වචනභෙදො කාතබ්බො.

එවං සඞ්ඝස්ස නිස්සජ්ජනවිධිං දස්සෙත්වා ගණස්ස නිස්සජ්ජනවිධිං දස්සෙතුං ‘‘ගණස්ස පන නිස්සජ්ජන්තෙනා’’තිආදිමාහ. තත්ථ සෙසං පුරිමසදිසමෙවාති නිස්සජ්ජනාපත්තිප්පටිග්ගහණනිස්සට්ඨචීවරදානෙසු ‘‘ආයස්මන්තාන’’න්තිආදිනා වුත්තවචනභෙදං විනා අවසෙසං සඞ්ඝස්ස නිස්සජ්ජනාදීසු වුත්තසදිසමෙවාති අත්ථො.

ඉදානි පුග්ගලස්ස නිස්සජ්ජනවිධිං දස්සෙතුං ‘‘පුග්ගලස්ස පනා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ ද්වීසු, තීසු වාති ද්වීසු, තීසු වා ආපත්තීසු චෙව දාතබ්බචීවරෙසු ච. යථා ච ගණස්ස නිස්සජ්ජනෙ, එවං ද්වින්නං නිස්සජ්ජනෙපි පාළි වෙදිතබ්බා. යදි හි විසෙසො භවෙය්ය, යථෙව ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තිණ්ණං පාරිසුද්ධිඋපොසථං කාතුං, එවඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, කාතබ්බො – බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන තෙ භික්ඛූ ඤාපෙතබ්බා’’තිආදිනා (මහාව. 168) නයෙන තිණ්ණං පාරිසුද්ධිඋපොසථං වත්වා ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ද්වින්නං පාරිසුද්ධිඋපොසථං කාතුං, එවඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, කත්තබ්බො – ථෙරෙන භික්ඛුනා එකංසං උත්තරාසඞ්ග’’න්තිආදිනා නයෙන විසුංයෙව ද්වින්නං පාරිසුද්ධිඋපොසථො වුත්තො, එවං ඉධාපි විසුං පාළිං වදෙය්ය. යස්මා පන නත්ථි, තස්මා අවත්වාව ගතොති ගණස්ස වුත්තා පාළියෙවෙත්ථ පාළි. ආපත්තිප්පටිග්ගහණෙ පන අයං විසෙසො – යථා ගණස්ස නිස්සජ්ජිත්වා ආපත්තියා දෙසියමානාය ආපත්තිප්පටිග්ගාහකො භික්ඛු ඤත්තිං ඨපෙති, එවං අට්ඨපෙත්වා ද්වීසු අඤ්ඤතරෙන යථා එකපුග්ගලො පටිග්ගණ්හාති, එවං ආපත්ති පටිග්ගහෙතබ්බා. ද්වින්නඤ්හි ඤත්තිට්ඨපනං නාම නත්ථි. යදි සියා, ද්වින්නං පාරිසුද්ධිඋපොසථං විසුං න වදෙය්ය. නිස්සට්ඨචීවරදානෙපි යථා ‘‘ඉමං චීවරං ආයස්මතො දම්මී’’ති එකො වදති, එවං ‘‘මයං ඉමං චීවරං ආයස්මතො දෙමා’’ති වත්තුං වට්ටති. ඉතො ගරුකතරානිපි හි ඤත්තිදුතියකම්මානි අපලොකෙත්වා කාතබ්බානීති වුත්තානි අත්ථි, තෙසං එතං අනුලොමං. තෙනෙවාහ ‘‘ද්වින්නං පනා’’තිආදි. නිස්සට්ඨචීවරං පන දාතබ්බමෙව, අදාතුං න ලබ්භති. විනයකම්මමත්තමෙව හෙතං. න තං තෙන සඞ්ඝස්ස වා ගණස්ස වා පුග්ගලස්ස වා දින්නමෙව හොති. තෙනාහ ‘‘නිස්සට්ඨවත්ථු’’න්තිආදි.

අනිස්සජ්ජිත්වා ¶ පරිභුඤ්ජන්තස්ස දුක්කටන්ති සකිං නිවත්ථං වා සකිං පාරුතං වා කායතො අමොචෙත්වා දිවසම්පි චරති, එකමෙව දුක්කටං. මොචෙත්වා නිවාසෙති වා පාරුපති වා, පයොගෙ පයොගෙ දුක්කටං. දුන්නිවත්ථං වා දුප්පාරුතං වා සණ්ඨාපෙන්තස්ස අනාපත්ති. අඤ්ඤස්ස තං පරිභුඤ්ජතොපි ¶ අනාපත්ති. ‘‘අඤ්ඤෙන කතං පටිලභිත්වා පරිභුඤ්ජතී’’තිආදිවචනඤ්චෙත්ථ (පාරා. 570) සාධකං. දසාහං අනතික්කන්තෙපි අතික්කන්තසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස ච දුක්කටන්ති එත්ථාපි ‘‘පරිභුඤ්ජන්තස්සා’’ති ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. අතික්කන්තෙ අනතික්කන්තසඤ්ඤිනොපීති දසාහං අතික්කන්තෙ චීවරෙ ‘‘අනතික්කන්තං ඉද’’න්ති එවං සඤ්ඤිනො, දසාහෙ වා අතික්කන්තෙ ‘‘අනතික්කන්තො දසාහො’’ති එවං සඤ්ඤිනො.

ඉදානි ‘‘අනධිට්ඨිතෙ අධිට්ඨිතසඤ්ඤිනො නිස්සග්ගිය’’න්තිආදිආපත්තිවාරං සඞ්ගහෙත්වා දස්සෙන්තො ‘‘තථා’’තිආදිමාහ. තථාති යථා දසාහං අතික්කන්තෙ සඤ්ඤාභෙදෙන තිකපාචිත්තියං, තථා අනධිට්ඨිතාදීසු සත්තසු විකප්පෙසු අධිට්ඨිතාදිසඤ්ඤාභෙදතොති අත්ථො. තත්ථ අවිස්සජ්ජිතෙ විස්සජ්ජිතසඤ්ඤිනොති කස්සචි අදින්නෙ අපරිච්චත්තෙ ‘‘දින්නං පරිච්චත්තං මයා’’ති එවං සඤ්ඤිනො. අනට්ඨෙ නට්ඨසඤ්ඤිනොති අත්තනො චීවරෙන සද්ධිං බහූනි අඤ්ඤෙසං චීවරානි එකතො ඨපිතානි, තානි චෙ චොරා හරන්ති, තත්රෙස අත්තනො චීවරෙ අනට්ඨෙ නට්ඨසඤ්ඤී හොති, තස්ස නට්ඨසඤ්ඤිනො. එස නයො අවිනට්ඨාදීසුපි. අවිලුත්තෙති එත්ථ පන ගබ්භං භින්දිත්වා පසය්හාවහාරවසෙන අවිලුත්තෙති වෙදිතබ්බං.

විස්සජ්ජිතෙති (පාරා. අට්ඨ. 2.469) අඤ්ඤස්ස දින්නෙ. කථං පන දින්නං හොති, කථං ගහිතං? ‘‘ඉමං තුය්හං දෙමි, දදාමි, දජ්ජාමි, ඔණොජෙමි, පරිච්චජාමි, විස්සජ්ජාමි, නිස්සජ්ජාමී’’ති වා වදති, ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස දෙමි…පෙ… නිස්සජ්ජාමී’’ති වා වදති, සම්මුඛාපි පරම්මුඛාපි දින්නංයෙව හොති. ‘‘තුය්හං ගණ්හාහී’’ති වුත්තෙ ‘‘මය්හං ගණ්හාමී’’ති වදති, සුදින්නං, සුග්ගහිතඤ්ච. ‘‘තව සන්තකං කරොහි, තව සන්තකං හොතු, තව සන්තකං කරිස්සසී’’ති වුත්තෙ ‘‘මම සන්තකං කරොමි, මම සන්තකං හොතු, මම සන්තකං කරිස්සාමී’’ති වදති, දුද්දින්නං, දුග්ගහිතඤ්ච. නෙව දාතා දාතුං ජානාති, න ඉතරො ගහෙතුං. සචෙ පන ‘‘තව සන්තකං කරොහී’’ති වුත්තෙ ‘‘සාධු, භන්තෙ, මය්හං ගණ්හාමී’’ති ගණ්හාති, සුග්ගහිතං, සචෙ පන එකො ‘‘ගණ්හාහී’’ති වදති, ඉතරො ‘‘න ගණ්හාමී’’ති වදති, පුන සො ‘‘දින්නං මයා ¶ තුය්හං, ගණ්හාහී’’ති වදති, ඉතරොපි ‘‘න මය්හං ඉමිනා අත්ථො’’ති වදති. තතො පුරිමොපි ‘‘මයා දින්න’’න්ති දසාහං අතික්කාමෙති, පච්ඡිමොපි ‘‘මයා පටික්ඛිත්ත’’න්ති, කස්සාපත්තීති? න කස්සචි. යස්ස පන රුච්චති, තෙන අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං. යො පන අධිට්ඨානෙ වෙමතිකො, තෙන කිං කාතබ්බං? වෙමතිකභාවං ආරොචෙත්වා ‘‘සචෙ අනධිට්ඨිතං භවිස්සති, එවං මෙ කප්පියං හොතී’’ති වත්වා වුත්තනයෙනෙව නිස්සජ්ජිතබ්බං. න හි එවං ජානාපෙත්වා විනයකම්මං කරොන්තස්ස මුසාවාදො හොති.

යථා ¶ ච ඉදං, එවං ඉතො පරානිපීති යථා ඉදං අතිරෙකචීවරධාරණසික්ඛාපදං ආචාරවිපත්ති, එවං ඉතො පරානිපි සික්ඛාපදානි ආචාරවිපත්තියෙවාති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘උභතොපාතිමොක්ඛෙසූ’’තිආදි. ආජීවවිපත්තිපච්චයා පන ඨපෙත්වා දුබ්භාසිතං ඡ ආපත්තික්ඛන්ධා පඤ්ඤත්තාති –

‘‘ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා පාපිච්ඡො ඉච්ඡාපකතො අසන්තං අභූතං උත්තරිමනුස්සධම්මං උල්ලපති, ආපත්ති පාරාජිකස්ස. ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා සඤ්චරිත්තං සමාපජ්ජති, ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්ස. ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා ‘යො තෙ විහාරෙ වසති, සො භික්ඛු අරහා’ති භණති, පටිවිජානන්තස්ස ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්ස. ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා භික්ඛු පණීතභොජනානි අගිලානො අත්තනො අත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජති, ආපත්ති පාචිත්තියස්ස. ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා භික්ඛුනී පණීතභොජනානි අගිලානා අත්තනො අත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජති, ආපත්ති පාටිදෙසනීයස්ස. ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා භික්ඛු සූපං වා ඔදනං වා අගිලානො අත්තනො අත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පරි. 287) –

එවං පාරාජිකාදිවසෙන ඨපෙත්වා දුබ්භාසිතං ආජීවවිපත්තිපච්චයා ඡ ආපත්තික්ඛන්ධා පඤ්ඤත්තා. දිට්ඨිවිපත්තිපච්චයා පාචිත්තියදුක්කටවසෙන ද්වෙ ආපත්තික්ඛන්ධා පඤ්ඤත්තාති සමනුභාසනාය පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සජ්ජනෙ ඤත්තියා දුක්කටං, කම්මවාචාපරියොසානෙ පාචිත්තියන්ති එවං දිට්ඨිවිපත්තිපච්චයා ¶ පාචිත්තියදුක්කටවසෙන ද්වෙ ආපත්තික්ඛන්ධා පඤ්ඤත්තා. එත්ථාති විපත්තිකථාසු.

ගණනුපගතාති දිවසගණනං උපගතභාවො. අඤ්ඤෙහි ‘‘ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස දෙමා’’ති පරහත්ථෙ දින්නම්පි ‘‘න තාව තං ගණනුපගං, යාව න හත්ථං ගච්ඡතී’’ති (මහාව. 259) චම්මක්ඛන්ධකෙ වුත්තත්තා යාව ආහරිත්වා වා න දින්නං, ‘‘තුම්හාකං, භන්තෙ, චීවරං උප්පන්න’’න්ති පහිණිත්වා වා අනාරොචිතං, තාව දිවසගණනං න උපෙති, අනධිට්ඨිතං වට්ටති. යදා පන ආනෙත්වා දින්නං හොති, ‘‘උප්පන්න’’න්ති වා සුතං, තතො පට්ඨාය ගණනුපගං හොති, අන්තොදසාහෙ අධිට්ඨාතබ්බං. කථිනසඤ්ඤිතං සමුට්ඨානමස්සාති කථිනසමුට්ඨානං, තතියඡට්ඨසමුට්ඨානවසෙන ද්විසමුට්ඨානන්ති අත්ථො. කායවාචාහි කත්තබ්බඅධිට්ඨානවිකප්පනානං අකරණෙන කායවාචතො, චිත්තෙ පන සති කායවාචාචිත්තතො ච සමුට්ඨාතීති වුත්තං හොති. අනධිට්ඨානාවිකප්පනවසෙන ආපජ්ජනතො ¶ අකිරියං. අජානන්තොපි ආපජ්ජතීති නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං. කායද්වාරෙ ච වචීද්වාරෙ ච කත්තබ්බාකරණතො කායකම්මං වචීකම්මං.

කථිනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. උදොසිතසික්ඛාපදවණ්ණනා

භික්ඛුනාති භික්ඛුස්සාති අත්ථො, සාමිඅත්ථෙ චෙතං කරණවචනං. තෙනාහ ‘‘පුරිමසික්ඛාපදෙ වියා’’තිආදි. අථ කස්මා කරණවසෙනෙව කරණවචනස්ස අත්ථං අග්ගහෙත්වා සාමිවසෙන අත්ථො වෙදිතබ්බොති ආහ ‘‘කරණවසෙන හී’’තිආදි. හීති කාරණත්ථෙ නිපාතො. ඡින්නපලිබොධොති ඡින්නචීවරාවාසපලිබොධො. එකාව රත්ති එකරත්තං, සමාසන්තගතස්ස අත්ථං. තිණ්ණං චීවරානං සමාහාරොති තිචීවරං. තෙන තිචීවරෙන, තීහි චීවරෙහීති අත්ථො. එකෙන විප්පවුත්ථොපි (පාරා. අට්ඨ. 2.475-476) හි තිචීවරෙන විප්පවුත්ථො නාම හොති පටිසිද්ධපරියාපන්නෙන විප්පවුත්ථත්තා, අවයවෙපි වා සමුදායවොහාරතො. තෙනාහ ‘‘තිචීවරාධිට්ඨානනයෙනා’’තිආදි.

ඉදානි ¶ විප්පවාසලක්ඛණවවත්ථාපනත්ථං ‘‘ගාමො එකූපචාරො’’තිආදිමාහ. තත්ථ නිවෙසනන්ති උදොසිතාදීනං වසෙන අකතාය පතිස්සයවිකතියා අධිවචනං. උදොසිතොති (පාරා. අට්ඨ. 2.482-487) යානාදීනං භණ්ඩානං සාලා. යො ‘‘උදවසිතො’’තිපි වුච්චති. අට්ටොති පටිරාජාදිපටිබාහනත්ථං ඉට්ඨකාහි කතො බහලභිත්තිකො චතුපඤ්චභූමිකො පතිස්සයවිසෙසො. ‘‘අට්ටොති බහලභිත්තිකගෙහං, යස්ස ගොපානසියො අග්ගහෙත්වා ඉට්ඨකාහි එව ඡදනං හොතී’’ති අපරෙ. ‘‘අට්ටාකාරෙන කරීයතී’’තිපි වදන්ති. මාළොති එකකූටසඞ්ගහිතො චතුරස්සපාසාදො, එකකූටසඞ්ගහිතො වා අනෙකකොණවන්තො පතිස්සයවිසෙසො. ‘‘මාළොති වට්ටාකාරෙන කතසෙනාසන’’න්ති අපරෙ. පාසාදොති දීඝපාසාදො, අඩ්ඪයොගාදිභෙදො අට්ටමාළහම්මියවජ්ජිතො සබ්බො වා පාසාදො. හම්මියන්ති මුණ්ඩච්ඡදනපාසාදො. ‘‘චන්දියඞ්ගණයුත්ත’’න්ති අපරෙ. නාවාති ථලට්ඨඋදකට්ඨවසෙන ද්විධා නාවා. සත්ථොති ජඞ්ඝසත්ථො, සකටසත්ථො වා. ධඤ්ඤකරණන්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.491-494) ඛලං වුච්චති. ආරාමොති පුප්ඵාරාමො, ඵලාරාමො වා. විහාරොති සපරික්ඛිත්තො වා අපරික්ඛිත්තො වා සකලො ආවාසො. ‘‘ගෙහම්පී’’ති කෙචි. නිවෙසනාදීනි චෙත්ථ ගාමතො බහි නිවිට්ඨානි ගහිතානි. අන්තොගාමෙ ඨිතානං පන ගාමග්ගහණෙනෙව ගහිතත්තා ගාමපරිහාරොයෙවාති. ‘‘නිවෙසනාදයො හම්මියපරියොසානා ¶ ගාමපරික්ඛෙපතො බහි නිවිට්ඨා’’ති අපරෙ. හත්ථපාසාතික්කමෙති එත්ථ හත්ථපාසො නාම අඩ්ඪතෙය්යරතනප්පමාණො පදෙසො, තස්ස අතික්කමො හත්ථපාසාතික්කමො, තස්මිං හත්ථපාසාතික්කමෙ. හත්ථපාසබ්භන්තරෙ පන වත්ථුං වට්ටති. තං පමාණං අතික්කමිත්වා සචෙපි ඉද්ධිමා භික්ඛු ආකාසෙ අරුණං උට්ඨාපෙති, නිස්සග්ගියමෙව හොති.

අයං පනෙත්ථ විනිච්ඡයො – සචෙ (පාරා. අට්ඨ. 2.477-478) ගාමො එකස්ස රඤ්ඤො වා භොජකස්ස වා වසෙන එකකුලස්ස හොති, පාකාරාදිනා පරික්ඛිත්තත්තා එකූපචාරො ච, එවරූපෙ ගාමෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා තස්මිං ගාමබ්භන්තරෙ යථාරුචිතට්ඨානෙ වසිතබ්බං, සචෙ අපරික්ඛිත්තො, යස්මිං ඝරෙ චීවරං නික්ඛිත්තං හොති, තස්මිං ඝරෙ වසිතබ්බං, තස්ස ඝරස්ස සමන්තතො හත්ථපාසා වා න විජහිතබ්බං.

සචෙ ¶ ගාමො වෙසාලිකුසිනාරාදයො විය නානාරාජූනං වා භොජකානං වා හොති, වුත්තප්පකාරෙන පරික්ඛිත්තො ච, එවරූපෙ ගාමෙ යස්මිං ඝරෙ චීවරං නික්ඛිත්තං හොති, තස්මිං ඝරෙ වා වත්ථබ්බං, තස්ස ඝරස්ස හත්ථපාසා වා න විජහිතබ්බං. යස්සා වීථියා ඝරං හොති, තස්සා වීථියා තස්ස ඝරස්ස සම්මුඛාට්ඨානෙ සභායං වා ඝරද්වාරෙ වා වත්ථබ්බං, තෙසං සභාද්වාරානං හත්ථපාසා වා න විජහිතබ්බං.

සචෙ සො ගාමො අපරික්ඛිත්තො, යස්මිං ඝරෙ චීවරං නික්ඛිත්තං, තත්ථ වා තස්ස හත්ථපාසෙ වා වත්ථබ්බං. නිවෙසනෙ පන සචෙ එකකුලස්ස නිවෙසනං හොති, පරික්ඛිත්තඤ්ච, අන්තොනිවෙසනෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා අන්තොනිවෙසනෙ වත්ථබ්බං. අපරික්ඛිත්තං චෙ හොති, යස්මිං ගබ්භෙ චීවරං නික්ඛිත්තං, තස්මිං වත්ථබ්බං, තස්ස ගබ්භස්ස හත්ථපාසා වා න විජහිතබ්බං.

සචෙ නානාකුලස්ස නිවෙසනං හොති, පරික්ඛිත්තඤ්ච, යස්මිං ගබ්භෙ චීවරං නික්ඛිත්තං, තස්මිං ගබ්භෙ වත්ථබ්බං, සබ්බෙසං සාධාරණද්වාරමූලෙ වා තෙසං ගබ්භද්වාරමූලානං හත්ථපාසා වා න විජහිතබ්බං. අපරික්ඛිත්තං චෙ, යස්මිං ගබ්භෙ චීවරං නික්ඛිත්තං, තස්මිං ගබ්භෙ වත්ථබ්බං, තස්ස ගබ්භස්ස හත්ථපාසා වා න විජහිතබ්බං. එස නයො උදොසිතාදීසුපි.

සත්ථො පන ජඞ්ඝසත්ථො වා හොතු, සකටසත්ථො වා. සචෙ එකකුලස්ස සත්ථො හොති, සත්ථෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා පුරතො වා පච්ඡතො වා සත්තබ්භන්තරා න විජහිතබ්බා, පස්සතො අබ්භන්තරං න විජහිතබ්බං. සචෙ (පාරා. අට්ඨ. 2.489) සත්ථො ගච්ඡන්තො ගාමං වා නදිං වා පරියාදියිත්වා ¶ තිට්ඨති, අන්තොපවිට්ඨෙන සද්ධිං එකාබද්ධො හුත්වා ඔරඤ්ච පාරඤ්ච ඵරිත්වා ඨිතො හොති, සත්ථපරිහාරොව ලබ්භති. අථ ගාමෙ වා නදියා වා පරියාපන්නො හොති අන්තොපවිට්ඨො, ගාමපරිහාරො චෙව නදිපරිහාරො ච ලබ්භති. සචෙ විහාරසීමං අතික්කමිත්වා තිට්ඨති, අන්තොසීමාය ච චීවරං හොති, විහාරං ගන්ත්වා වසිතබ්බං. සචෙ බහිසීමාය චීවරං හොති, සත්ථසමීපෙයෙව වසිතබ්බං. සචෙ ගච්ඡන්තො සකටෙ වා භග්ගෙ, ගොණෙ වා නට්ඨෙ අන්තරා ඡිජ්ජති, යස්මිං කොට්ඨාසෙ චීවරං නික්ඛිත්තං, තත්ථ වසිතබ්බං.

ඛෙත්තෙපි (පාරා. අට්ඨ. 2.490) සචෙ එකකුලස්ස ඛෙත්තං හොති, පරික්ඛිත්තඤ්ච, අන්තොඛෙත්තෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා අන්තොඛෙත්තෙ වත්ථබ්බං. සචෙ අපරික්ඛිත්තං, හත්ථපාසා ¶ චීවරං න විජහිතබ්බං. සචෙ නානාකුලස්ස ඛෙත්තං හොති, පරික්ඛිත්තඤ්ච, අන්තොඛෙත්තෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා ඛෙත්තද්වාරමූලෙ වා වත්ථබ්බං, තස්ස හත්ථපාසා වා න විජහිතබ්බං. සචෙ අපරික්ඛිත්තං, චීවරං හත්ථපාසා න විජහිතබ්බං. එස නයො ධඤ්ඤකරණාරාමෙසු ද්වීසුපි. විහාරෙ පන නිවෙසනෙ වුත්තසදිසොව විනිච්ඡයො.

රුක්ඛමූලෙ පන යං මජ්ඣන්හිකෙ කාලෙ සමන්තා ඡායා ඵරති, තස්මිං ඨානෙ අවිරළෙ පදෙසෙ තස්ස ඡායාය ඵුට්ඨොකාසස්ස අන්තොයෙව නික්ඛිපිතබ්බං. සචෙ විරළසාඛස්ස රුක්ඛස්ස ආතපෙන ඵුට්ඨොකාසෙ ඨපෙති, අරුණුග්ගමනෙ ච සො භික්ඛු තස්ස හත්ථපාසෙ න හොති, අඤ්ඤස්මිං ඨානෙ තස්ස ඡායායපි හොති, නිස්සග්ගියං හොති. සචෙ නානාකුලස්ස රුක්ඛො හොති, චීවරස්ස හත්ථපාසා න විජහිතබ්බං.

අජ්ඣොකාසෙ පන විඤ්ඣාටවිආදීසු අරඤ්ඤෙසුපි සමුද්දමජ්ඣෙ මච්ඡබන්ධානං අගමනපථදීපකෙසුපි චීවරං ඨපෙත්වා තතො සමන්තා සත්තබ්භන්තරෙ පදෙසෙ යත්ථ කත්ථචි වසිතබ්බං, ඉතො අඤ්ඤත්ථ වසන්තො විප්පවුත්ථො නාම හොතීති දට්ඨබ්බං.

ඉමස්ස පන විත්ථාරස්ස ඉධ අවුත්තත්තා, සමන්තපාසාදිකායඤ්ච වුත්තත්තා ‘‘අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො’’තිආදි වුත්තං. එත්ථාති ‘‘තිචීවරෙන විප්පවසෙය්යා’’ති එතස්මිං පදෙ. සඞ්ඛෙපොති සඞ්ඛෙපවණ්ණනා. එත්ථ පන පාළියං (පාරා. 477) ‘‘ගාමො එකූපචාරො නානූපචාරො’’තිආදිනා අවිසෙසෙන මාතිකං නික්ඛිපිත්වාපි ගාමනිවෙසනඋදොසිතඛෙත්තධඤ්ඤකරණආරාමවිහාරානං එකූපචාරනානූපචාරතා ‘‘ගාමො එකූපචාරො නාම එකකුලස්ස ගාමො හොති පරික්ඛිත්තො ච අපරික්ඛිත්තො චා’’තිආදිනා (පාරා. 478) පරික්ඛිත්තාපරික්ඛිත්තවසෙන ¶ විභත්තා. අට්ටමාළපාසාදහම්මියනාවාසත්ථරුක්ඛමූලඅජ්ඣොකාසානං පන එවං අවත්වා ‘‘එකකුලස්ස අට්ටො හොති, නානාකුලස්ස අට්ටො හොතී’’තිආදිනා (පාරා. 484) නයෙන එකකුලනානාකුලවසෙන ච අන්තෙ ‘‘අජ්ඣොකාසො එකූපචාරො නාම අගාමකෙ අරඤ්ඤෙ සමන්තා සත්තබ්භන්තරා එකූපචාරො, තතො පරං නානූපචාරොති (පාරා. 494) ච එවං එකූපචාරනානූපචාරතා විභත්තා. තස්මා ගාමාදීසු පරික්ඛිත්තං එකූපචාරං, අපරික්ඛිත්තං ¶ නානූපචාරන්ති ච, අට්ටාදිසු යං එකකුලස්ස, තං එකූපචාරං, යං නානාකුලස්ස, තං නානූපචාරන්ති ච ගහෙතබ්බං. අජ්ඣොකාසෙ වුත්තනයෙන ගහෙතබ්බං. උපචාරොති හි ‘‘ගාමො එකූපචාරො නානූපචාරො’’තිආදීසු ද්වාරං, ‘‘අජ්ඣොකාසො එකූපචාරො’’ති එත්ථ සමන්තා සත්තබ්භන්තරසඞ්ඛාතං පමාණන්ති අපරෙ.

අඤ්ඤත්ර භික්ඛුසම්මුතියාති භික්ඛුනො සඞ්ඝෙන දින්නා සම්මුති භික්ඛුසම්මුති, තං විනාති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘යං සඞ්ඝො’’තිආදි. අවිප්පවාසසම්මුතිං දෙතීති අවිප්පවාසා සම්මුති, අවිප්පවාසාය වා සම්මුති අවිප්පවාසසම්මුති, තං ඤත්තිදුතියෙන කම්මෙන දෙතීති අත්ථො.

සන්තරුත්තරෙනාති ‘‘අන්තර’’න්ති අන්තරවාසකො වුච්චති, ‘‘උත්තර’’න්ති උත්තරාසඞ්ගො, සහ අන්තරෙන උත්තරං සන්තරුත්තරං, තෙන සන්තරුත්තරෙන, සහ අන්තරවාසකෙන උත්තරාසඞ්ගෙනාති අත්ථො. අන්තොඅරුණෙ පච්චුද්ධටෙති නිවත්තිත්වා සම්පාපුණිතුමසක්කොන්තෙන තත්ථෙව ඨත්වා අන්තො අරුණෙ පච්චුද්ධටෙ. පච්චාගන්තබ්බන්ති යථා රොගො න කුප්පති, තථා පුන චීවරස්ස ඨපිතට්ඨානං ආගන්තබ්බං. යතො පට්ඨාය හි සත්ථං වා පරියෙසති, ‘‘ගච්ඡාමී’’ති ආභොගං වා කරොති, තතො පට්ඨාය වට්ටති. ‘‘න දානි ගමිස්සාමී’’ති එවං පන ධුරනික්ඛෙපං කරොන්තෙන පච්චුද්ධරිතබ්බං ‘‘අතිරෙකචීවරට්ඨානෙ ඨස්සතී’’ති. තෙනාහ ‘‘තත්ථෙව වා ඨිතෙන පච්චුද්ධරිතබ්බ’’න්ති. සොති යස්ස සම්මුති දින්නා, සො රොගො. ලද්ධකප්පියමෙව පුන සම්මුතිදානකිච්චං නත්ථීති අධිප්පායො.

අධිට්ඨිතචීවරතාති තිචීවරාධිට්ඨානනයෙන අධිට්ඨිතචීවරතා. විප්පවාසො නාම යදි බද්ධසීමායං චීවරං හොති, තතො බහි අරුණුට්ඨාපනං. අථ අබද්ධසීමායං, යථාවුත්තගාමාදීනං බහි හත්ථපාසාතික්කමෙ අරුණුට්ඨාපනං. බද්ධසීමායං පන යත්ථ කත්ථචි චීවරං ඨපෙත්වා අන්තොසීමායමෙව යත්ථ කත්ථචි වසිතුං වට්ටති. ඉධ අපච්චුද්ධරණං අකිරියාති සම්බන්ධො.

උදොසිතසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. අකාලචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා

පුරිමසික්ඛාපදෙ ¶ ¶ විය එත්ථාපි භික්ඛුනාති සාමිඅත්ථෙ කරණවචනන්ති ආහ ‘‘නිට්ඨිතචීවරස්මිං භික්ඛුනා’’තිආදි. ‘‘අකාලචීවරං නාම අනත්ථතෙ කථිනෙ එකාදසමාසෙ උප්පන්නං, අත්ථතෙ කථිනෙ සත්තමාසෙ උප්පන්නං, කාලෙපි ආදිස්ස දින්නං, එතං අකාලචීවරං නාමා’’ති (පාරා. 500) පදභාජනියං වුත්තත්තා ‘‘ය්වායං අනත්ථතෙ කථිනෙ’’තිආදිමාහ. ය්වායං චීවරකාලො වුත්තොති සම්බන්ධො. වස්සානස්සාති වස්සානසඞ්ඛාතස්ස උතුනො. පච්ඡිමො මාසො නාම චීවරමාසො. තස්මිඤ්හි අනත්ථතෙපි කථිනෙ උප්පන්නං චීවරං අනධිට්ඨිතං, අවිකප්පිතං ඨපෙතුං වට්ටති. පඤ්ච මාසාති පච්ඡිමකත්තිකමාසො, හෙමන්තිකා චත්තාරො චාති පඤ්ච මාසා. අඤ්ඤදාති අනත්ථතෙ කථිනෙ එකාදසමාසෙ, අත්ථතෙ කථිනෙ සත්තමාසෙ. කාලෙපීති ‘‘අනත්ථතෙ කථිනෙ චීවරමාසො, අත්ථතෙ කථිනෙ පඤ්ච මාසා’’ති යථාවුත්තචීවරකාලෙපි. ‘‘ආදිනා නයෙනා’’ති ඉමිනා ‘‘දදාමි දජ්ජාමී’’තිආදීනං (පාරා. අට්ඨ. 2.469) සඞ්ගහො. කිඤ්චාපි චෙතානි සබ්බානි ‘‘අකාලචීවර’’න්ති වුත්තානි, තථාපි පිට්ඨිසමයෙයෙව උප්පන්නානි ‘‘අකාලචීවර’’න්ති ඉධාධිප්පෙතානි.

‘‘කාලෙ සඞ්ඝස්ස ඉදං අකාලචීවර’’න්ති දින්නං පන අකාලචීවරසාමඤ්ඤතො අත්ථුද්ධාරවසෙන වුත්තං. යථා පිට්ඨිසමයෙ උප්පන්නං චීවරං වුට්ඨවස්සෙහි, සෙසෙහි ච සම්මුඛීභූතෙහි භාජෙතුං ලබ්භතීති අකාලචීවරං නාම ජාතං, තථෙවිදම්පීති තදිදං අකාලචීවරසාමඤ්ඤං. යදි එවං ‘‘පුග්ගලස්ස වා ඉදං තුය්හං ‘දම්මී’තිආදිනා නයෙන දින්න’’න්ති කස්මා වුත්තං, න හි පුග්ගලස්ස ආදිස්ස දින්නං කෙනචි භාජනීයං හොතීති? නායං විරොධො, ආදිස්ස දානසාමඤ්ඤතො ලබ්භමානමත්ථං දස්සෙතුං තථා වුත්තන්ති. අත්තනො වා ධනෙනාති අත්තනො කප්පාසසුත්තාදිනා ධනෙන. ඉමස්ස ‘‘උප්පජ්ජෙය්යා’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො වෙදිතබ්බො. ‘‘සීමාය දෙතී’’තිආදි පුග්ගලාධිට්ඨානනයෙන වුත්තං. එත්ථ පන සීමාය දානං එකා මාතිකා, කතිකාය දානං දුතියා…පෙ… පුග්ගලස්ස දානං අට්ඨමා.

‘‘පරික්ඛෙපාරහට්ඨානෙනා’’ති ඉමිනා අපරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස ධුවසන්නිපාතට්ඨානාදිතො පඨමලෙඩ්ඩුපාතස්ස අන්තො උපචාරසීමාති දස්සෙති. ඉදානි ¶ දුතියලෙඩ්ඩුපාතස්සපි අන්තො උපචාරසීමායෙවාති දස්සෙතුං ‘‘අපිචා’’තිආදි ආරද්ධං. ධුවසන්නිපාතට්ඨානම්පි සීමාපරියන්තගතමෙව වෙදිතබ්බං. ආවාසෙ වඩ්ඪන්තෙ වඩ්ඪතීති සචෙ උපචාරතො අබහිභූතො හුත්වා ආවාසො වඩ්ඪතීති අධිප්පායො. මහාපච්චරියං පන ‘‘භික්ඛූසුපි වඩ්ඪන්තෙසු වඩ්ඪතී’’ති වුත්තං. ‘‘සචෙ ¶ විහාරෙ සන්නිපතිතභික්ඛූහි සද්ධිං එකාබද්ධා හුත්වා යොජනසතම්පි පූරෙත්වා නිසීදන්ති, යොජනසතම්පි උපචාරසීමාව හොති, සබ්බෙසං ලාභො පාපුණාතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 379) සමන්තපාසාදිකායං වුත්තං. භික්ඛුනීනං ආරාමපවෙසනසෙනාසනාපුච්ඡනානීති ආගන්තුකගමිකානං භික්ඛුනීනං ආරාමපවෙසනාපුච්ඡනං, සෙනාසනාපුච්ඡනඤ්චාති අත්ථො. තථා හි ආගන්තුකාය භික්ඛුනියා ආරාමපවෙසනං ආපුච්ඡිතබ්බං, ගමිකාය සඞ්ඝිකං දසවිධං සෙනාසනං. එත්ථ ච කිඤ්චාපි ‘‘භික්ඛුනීන’’න්ති වුත්තං, ගමිකස්ස පන භික්ඛුස්සාපි ඉමිස්සායෙව සීමාය වසෙන සෙනාසනාපුච්ඡනං වෙදිතබ්බං.

පරිවාසමානත්තාරොචනන්ති පාරිවාසිකමානත්තචාරීනං පරිවාසාරොචනං, මානත්තාරොචනඤ්ච. වස්සච්ඡෙදනිස්සයසෙනාසනග්ගාහාදිවිධානන්ති වස්සච්ඡෙදවිධානං, නිස්සයග්ගාහවිධානං, සෙනාසනග්ගාහවිධානන්ති අත්ථො. ආදිසද්දෙන නිස්සයපටිප්පස්සද්ධි, ලාභග්ගාහො ආගන්තුකවත්තං පූරෙත්වා ආරාමපවෙසනන්ති එවමාදිකං සඞ්ගණ්හාති. ඉමිස්සාව සීමාය වසෙනාති උපචාරසීමායෙවාති යථාසම්භවං අන්තො, බහි ච ඉමස්ස සබ්බස්ස ලබ්භනතො වුත්තං.

ලාභත්ථාය ඨපිතා සීමා ලාභසීමා (මහාව. 379), සා ච ඛො නෙව සම්මාසම්බුද්ධෙන අනුඤ්ඤාතා, න ධම්මසඞ්ගාහකත්ථෙරෙහි ඨපිතා, අපිච ඛො ලාභදායකෙහි. තෙනාහ ‘‘යං රාජරාජමහාමත්තාදයො’’තිආදි. සමන්තාති විහාරස්ස සමන්තා. යන්ති සුඞ්කසස්සාදි. ‘‘සීමං ඨපෙන්තී’’ති පාඨසෙසො. එකස්ස රඤ්ඤො ආණාපවත්තිට්ඨානන්ති චොළභොගො කෙරළභොගොති එවං එකෙකස්ස රඤ්ඤො ආණාපවත්තිට්ඨානං. ද්විධා ආපො ගතො එත්ථාති දීපො, ඔඝෙන අනජ්ඣොත්ථතො භූමිභාගො, සොව සීමා දීපසීමා. තෙනාහ සමුද්දන්තෙනා’’තිආදි. චක්කවාළසීමා චක්කවාළපබ්බතෙනෙව පරිච්ඡින්නාති ආහ ‘‘එකචක්කවාළපබ්බතපරික්ඛෙපබ්භන්තරං චක්කවාළසීමා’’ති.

සෙසාති ¶ ඛණ්ඩසීමාදයො. ඛණ්ඩසීමාය දෙමාති දින්නන්ති ඛණ්ඩසීමාය කෙනචි කම්මෙන සන්නිපතිතං සඞ්ඝං දිස්වා ‘‘ඛණ්ඩසීමායං සඞ්ඝස්ස දෙමා’’ති දින්නං. ඛණ්ඩසීමාය ඨිතෙ රුක්ඛෙ වා පබ්බතෙ වා ඨිතොපි හෙට්ඨා වා පථවිවෙමජ්ඣගතොපි ඛණ්ඩසීමායෙව ඨිතොති වෙදිතබ්බො. සමානසංවාසසීමාය දින්නන්ති ‘‘සමානසංවාසසීමාය දම්මී’’ති දින්නං. එස නයො සෙසෙසුපි. ඛණ්ඩසීමා සීමන්තරිකට්ඨානං න පාපුණාති තත්ථ සමානසංවාසසීමාය අභාවතොති අධිප්පායො. සමානසංවාසඅවිප්පවාසසීමාසු දින්නස්ස ඉදං නානාත්තං – ‘‘අවිප්පවාසසීමාය දම්මී’’ති දින්නං ගාමට්ඨානං න පාපුණාති. කස්මා? ‘‘ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්චා’’ති (මහාව. 144) වුත්තත්තා ¶ . ‘‘සමානසංවාසසීමාය දම්මී’’ති දින්නං පන ගාමෙ ඨිතානම්පි පාපුණාතීති. අබ්භන්තරසීමාඋදකුක්ඛෙපසීමාසු දින්නන්ති තත්ථ උපොසථාදිඅත්ථාය සන්නිපතිතෙ දිස්වා ‘‘ඉමිස්සා අබ්භන්තරසීමාය දෙමා’’තිආදිනා දින්නං. ජනපදරට්ඨරජ්ජදීපචක්කවාළසීමාසුපි ගාමසීමාදීසු වුත්තසදිසොව විනිච්ඡයොති ආහ ‘‘ජනපදසීමාදීසූ’’තිආදි. එකොපි ගන්ත්වා සබ්බෙසං සඞ්ගණ්හිතුං ලභතීති එකොපි ගන්ත්වා ඉධ වස්සග්ගෙන භාජෙත්වා ගහෙත්වා ආගන්තුං ලභතීති අත්ථො. එකොති සභාගො එකො භික්ඛු, අයම්පි භාගමෙව ගහෙතුං ලභති. තෙනාහ ‘‘සභාගානං භාගං ගණ්හාතී’’ති.

එවං තාව යො සීමං පරාමසිත්වා දෙති, තස්ස දානෙ විනිච්ඡයං වත්වා ඉදානි යො ‘‘අසුකසීමායා’’ති වත්තුං න ජානාති, කෙවලං ‘‘සීමා’’ති වචනමත්තමෙව ජානන්තො විහාරං ආගන්ත්වා ‘‘සීමාය දම්මී’’ති වා ‘‘සීමට්ඨකසඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති වා භණති, තත්ථ විනිච්ඡයං දස්සෙතුං ‘‘යො පන විහාරං පවිසිත්වා’’තිආදිමාහ. කතරන්ති කතරසීමං. අහමෙතං භෙදං න ජානාමීති අහං ‘‘අසුකා සීමා’’ති එතං විභාගං න ජානාමි. උපචාරසීමට්ඨෙහි භාජෙතබ්බං ලාභස්ස උපචාරසීමාය පරිච්ඡින්නත්තාති අධිප්පායො. සාති සමානලාභකතිකා.

යත්ථ මය්හං ධුවකාරා කරීයන්තීති (මහාව. අට්ඨ. 379) එත්ථ යස්මිං විහාරෙ තස්ස චීවරදායකස්ස සන්තකං සඞ්ඝස්ස පාකවත්තං වා වත්තති. යස්මිං විහාරෙ භික්ඛූ අත්තනො භාරං කත්වා සදා ගෙහෙ භොජෙති, යත්ථ වා අනෙන ආවාසො වා කාරිතො, සලාකභත්තාදීනි වා නිබද්ධානි, ඉමෙ ධුවකාරා ¶ නාම. යෙන පන සකලොපි විහාරො පතිට්ඨාපිතො, තත්ථ වත්තබ්බමෙව නත්ථි. තෙනාහ ‘‘යත්ථ තස්ස පාකවත්තං වා වත්තතී’’තිආදි. තත්ථ පාකවත්තන්ති දානවත්තං. වත්තතීති පවත්තති. යතොති යස්මා විහාරා. යත්ථාති යස්මිං විහාරෙ. සබ්බත්ථාති සබ්බෙසු විහාරෙසු. මාතිකං ආරොපෙත්වාති එකස්මිං විහාරෙ භික්ඛූ බහුතරා, එකස්මිං ථොකතරා, එකඤ්ච වත්ථං, ධුවකාරට්ඨානඤ්ච බහුකං, කත්ථ දෙමාති පුච්ඡිත්වා, යදි පන මඤ්චො වා පීඨං වා එකමෙව හොති, තං පුච්ඡිත්වා යස්ස වා විහාරස්ස, එකවිහාරෙපි වා යස්ස සෙනාසනස්ස සො විචාරෙති, තත්ථ දාතබ්බං. සචෙපි ‘‘අසුකභික්ඛු ගණ්හතූ’’ති වදති, වට්ටති. අථ ‘‘මය්හං ධුවකාරෙ දෙථා’’ති වත්වා අවිචාරෙත්වාව ගච්ඡති, සඞ්ඝස්සපි විචාරෙතුං වට්ටති. එවං පන විචාරෙතබ්බං – ‘‘සඞ්ඝත්ථෙරස්ස වසනට්ඨානෙ දෙථා’’ති වත්තබ්බං. සචෙ තත්ථ සෙනාසනං පරිපුණ්ණං හොති, යත්ථ නප්පහොති, තත්ථ දාතබ්බං. සචෙ එකො භික්ඛු ‘‘මය්හං වසනට්ඨානෙ සෙනාසනපරිභොගභණ්ඩං නත්ථී’’ති වදති, තත්ථ දාතබ්බං.

සඞ්ඝස්ස ¶ දම්මීති දින්නන්ති ‘‘ඉමානි චීවරානි සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති එවං දින්නං. තතො බහිද්ධාපීති උපචාරසීමාතො බහිද්ධාපි. තෙහි සද්ධින්ති උපචාරසීමාගතෙහි සද්ධිං. එකාබද්ධානඤ්ච පාපුණාති පරිසාවසෙන වඩ්ඪිතා සීමා හොතීති කත්වාති අධිප්පායො. තස්මාති යස්මා උපචාරසීමාගතානං පාපුණාති, යස්මා ච තතො බහිද්ධාපි උපචාරසීමොක්කන්තෙහි එකාබද්ධානං පාපුණාති, තස්මා. තෙසන්ති උපචාරසීමාගතානං, තතො බහිද්ධා තෙහි සද්ධිං එකාබද්ධානඤ්ච. ගාහතෙ සතීති අන්තෙවාසිකාදිකෙ ගණ්හන්තෙ සති. අසම්පත්තානම්පීති උපචාරසීමායං ඨිතෙහි ඝණ්ටිං පහරිත්වා කාලං ඝොසෙත්වා ලාභභාජනට්ඨානං අසම්පත්තානම්පි උපචාරසීමාය පවිට්ඨානං, තෙහි වා සද්ධිං එකාබද්ධානං හුත්වා අත්තනො විහාරද්වාරෙ වා අන්තොවිහාරෙයෙව වා ඨිතානඤ්චාති අත්ථො. භාගො දාතබ්බොති සඞ්ඝනවකස්ස දින්නෙපීති අධිප්පායො. දුතියභාගෙ පන ථෙරාසනං ආරුළ්හෙ ආගතානං පඨමභාගො න පාපුණාති. දුතියභාගතො වස්සග්ගෙන දාතබ්බං.

සචෙ පන ‘‘බහිඋපචාරසීමායං ඨිතානං දෙථා’’ති වදන්ති, න දාතබ්බං. යදි පන විහාරො මහා හොති, ථෙරාසනතො පට්ඨාය වත්ථෙසු දීයමානෙසු ¶ අලසජාතිකා මහාථෙරා පච්ඡා ආගච්ඡන්ති, ‘‘භන්තෙ, වීසතිවස්සානං දීයති, තුම්හාකං ඨිතිකා අතික්කන්තා’’ති න වත්තබ්බා. ඨිතිකං ඨපෙත්වා තෙසං දත්වා පච්ඡා ඨිතිකාය දාතබ්බං.

‘‘අසුකවිහාරෙ කිර බහුචීවරං උප්පන්න’’න්ති සුත්වා යොජනන්තරිකවිහාරතොපි භික්ඛූ ආගච්ඡන්ති, සම්පත්තසම්පත්තානං ඨිතට්ඨානතො පට්ඨාය දාතබ්බං, අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො. විත්ථාරො පන සමන්තපාසාදිකාය චීවරක්ඛන්ධකවණ්ණනායං (මහාව. අට්ඨ. 379) වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බො.

එවං විහාරං පවිසිත්වා ‘‘ඉමානි චීවරානි සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති දින්නෙසු විනිච්ඡයං වත්වා ඉදානි බහිඋපචාරසීමායං භික්ඛුං දිස්වා ‘‘සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති දින්නෙසු විනිච්ඡයං දස්සෙතුං ‘‘යං පනා’’තිආදි වුත්තං. එකාබද්ධපරිසාය පාපුණාතීති සචෙ යොජනං ඵරිත්වා පරිසා ඨිතා හොති, එකාබද්ධා චෙ, සබ්බෙසං පාපුණාතීති අත්ථො. එකාබද්ධතා චෙත්ථ ද්වාදසහත්ථබ්භන්තරතො පරිච්ඡින්දිතබ්බා. තෙනාහ ‘‘යෙ පනා’’තිආදි.

උභතොසඞ්ඝස්ස දින්නන්ති (මහාව. අට්ඨ. 379) ‘‘උභතොසඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති දින්නං. ‘‘ද්වෙධාසඞ්ඝස්ස දම්මි, ද්වින්නං සඞ්ඝානං දම්මි, භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච භික්ඛුනිසඞ්ඝස්ස ච දම්මී’’ති වුත්තෙපි උභතොසඞ්ඝස්ස දින්නමෙව හොති. උපඩ්ඪං භික්ඛූනං, උපඩ්ඪං භික්ඛුනීනං දාතබ්බන්ති ද්වෙ භාගෙ සමෙ ¶ කත්වා එකො භාගො භික්ඛූනං, එකො භාගො භික්ඛුනීනං දාතබ්බො. ගහෙතුං ලභති උභතොසඞ්ඝග්ගහණෙන ගහිතත්තාති අධිප්පායො. චෙතියස්සාති ථූපාදිනො. තඤ්හි ධාතායතනාදිභාවෙන චිතත්තා, ලොකස්ස චිත්තීකාරට්ඨානතාය ච ‘‘චෙතිය’’න්ති වුච්චති. න කොචි විසෙසොති ආහ ‘‘ඉධ පන චෙතියස්සා’’තිආදි.

‘‘උභතොසඞ්ඝස්ස ච තුය්හඤ්ච චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙ පන ද්වාවීසතිකොට්ඨාසෙ කත්වා දස භික්ඛූනං, දස භික්ඛුනීනං, එකො පුග්ගලස්ස, එකො චෙතියස්ස දාතබ්බො. තත්ථ පුග්ගලො සඞ්ඝතොපි අත්තනො වස්සග්ගෙන පුන ගහෙතුං ලභති, චෙතියස්ස එකොයෙව. අයං පන වාරො යථාවුත්තෙනෙව නයෙන ඤායතීති කත්වා ඉධ න වුත්තො. සමන්තපාසාදිකායං (මහාව. අට්ඨ. 379) පන වුත්තොයෙව.

න ¶ මජ්ඣෙ භින්දිත්වා දාතබ්බං ‘‘භික්ඛුනීන’’න්ති පුග්ගලිකවසෙන වුත්තත්තා. පුග්ගලො විසුං න ලභතීති පුබ්බෙ විය විසුං පුග්ගලිකකොට්ඨාසං න ලභති. පාපුණනට්ඨානතො එකමෙව ලභතීති අත්තනො වස්සග්ගෙන පත්තබ්බට්ඨානතො එකමෙව කොට්ඨාසං ලභති. කස්මා? භික්ඛුසඞ්ඝග්ගහණෙන ගහිතත්තා. ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච භික්ඛුනීනඤ්ච තුය්හඤ්ච චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙපි චෙතියස්ස එකපුග්ගලපටිවීසො ලබ්භති, පුග්ගලස්ස විසුං න ලබ්භති. තස්මා එකං චෙතියස්ස දත්වා අවසෙසං භික්ඛූ ච භික්ඛුනියො ච ගණෙත්වා භාජෙතබ්බං. තෙනාහ ‘‘චෙතියස්ස චාති වුත්තෙ පනා’’තිආදි.

තෙහි සද්ධිං පුග්ගලචෙතියපරාමසනං අනන්තරනයසදිසමෙවාති තෙහි භික්ඛූහි භික්ඛුනීහි සද්ධිං පුග්ගලස්ස ච චෙතියස්ස ච ගහණං අනන්තරනයසදිසමෙවාති අත්ථො. ‘‘භික්ඛූනඤ්ච භික්ඛුනීනඤ්ච තුය්හඤ්ච, භික්ඛූනඤ්ච භික්ඛුනීනඤ්ච චෙතියස්ස ච, භික්ඛූනඤ්ච භික්ඛුනීනඤ්ච තුය්හඤ්ච චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙපි චෙතියස්ස එකපටිවීසො ලබ්භති, පුග්ගලස්ස විසුං නත්ථි, භික්ඛූ ච භික්ඛුනියො ච ගණෙත්වාව භාජෙතබ්බන්ති වුත්තං හොති. පුග්ගලස්ස විසුං න ලබ්භතීති පුග්ගලස්ස විසුං පටිවීසො න ලබ්භති, වස්සග්ගෙන එකොව ලබ්භතීති අත්ථො. ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙ පන චෙතියස්ස විසුං පටිවීසො ලබ්භතීති ආහ ‘‘චෙතියස්ස පන ලබ්භතී’’ති. ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච තුය්හඤ්ච චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙපි චෙතියස්සෙව විසුං ලබ්භති, න පුග්ගලස්ස. චෙතියස්ස පන ලබ්භතියෙවාති ‘‘භික්ඛූනඤ්ච චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙ පන චෙතියස්ස විසුං පටිවීසො ලබ්භතීති ¶ අත්ථො. ‘‘භික්ඛූනඤ්ච තුය්හඤ්ච චෙතියස්ස චා’’ති වුත්තෙපි චෙතියස්සෙව විසුං ලබ්භති, න පුග්ගලස්ස. භික්ඛුනිසඞ්ඝං ආදිං කත්වාපි එවමෙව යොජෙතබ්බං.

එත්ථාහ – යං පනෙතරහි (මහාව. අට්ඨ. 379) පණ්ඩිතමනුස්සා සධාතුකං පටිමං වා චෙතියං වා ඨපෙත්වා බුද්ධප්පමුඛස්ස උභතොසඞ්ඝස්ස දානං දෙන්ති, පටිමාය වා චෙතියස්ස වා පුරතො ආධාරකෙ පත්තං ඨපෙත්වා දක්ඛිණොදකං දත්වා ‘‘බුද්ධානං දෙමා’’ති, තත්ථ යං පඨමං ඛාදනීයං භොජනීයං දෙන්ති, විහාරං වා ආහරිත්වා ‘‘ඉදං චෙතියස්ස දෙමා’’ති පිණ්ඩපාතඤ්ච මාලාගන්ධාදීනි ච දෙන්ති, තත්ථ කථං පටිපජ්ජිතබ්බන්ති? වුච්චතෙ – මාලාගන්ධාදීනි තාව චෙතියෙ ආරොපෙතබ්බානි, වත්ථෙහි පටාකා, තෙලෙන ¶ පදීපා කාතබ්බා, පිණ්ඩපාතමධුඵාණිතාදීනි පන යො නිබද්ධචෙතියජග්ගකො හොති පබ්බජිතො වා ගහට්ඨො වා, තස්ස දාතබ්බානි. නිබද්ධජග්ගකෙ අසති ආහටභත්තං ඨපෙත්වා වත්තං කත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. උපකට්ඨෙ කාලෙ භුඤ්ජිත්වා පච්ඡාපි වත්තං කාතුං වට්ටතියෙව.

මාලාගන්ධාදීසු ච යං කිඤ්චි ‘‘ඉදං හරිත්වා චෙතියපූජං කරොථා’’ති වුත්තෙ දූරම්පි හරිත්වා පූජෙතබ්බං. ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස හරා’’ති වුත්තෙපි හරිතබ්බං. සචෙ පන ‘‘අහං පිණ්ඩාය චරාමි, ආසනසාලායං භික්ඛූ අත්ථි, තෙ හරිස්සන්තී’’ති වුත්තෙ ‘‘භන්තෙ, තුය්හංයෙව දම්මී’’ති වදති, භුඤ්ජිතුං වට්ටති. අථ පන ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස දස්සාමී’’ති හරන්තස්ස ගච්ඡතො අන්තරාව කාලො උපකට්ඨො හොති, අත්තනො පාපෙත්වා භුඤ්ජිතුං වට්ටති.

වස්සංවුට්ඨසඞ්ඝස්ස දම්මීති වදතීති (මහාව. අට්ඨ. 379) ‘‘වස්සංවුට්ඨසඞ්ඝස්ස ඉමානි චීවරානි දම්මී’’ති වදති. තෙසං බහිසීමට්ඨානම්පි පාපුණාතීති අත්ථතෙ කථිනෙ බහිසීමට්ඨානම්පි යාව කථිනස්ස උබ්භාරා පාපුණාති, තස්මා දිසාපක්කන්තස්සාපි සති පටිග්ගාහකෙ දාතබ්බං. අනත්ථතෙ පන කථිනෙ අන්තොහෙමන්තෙ, එවඤ්ච පන වත්වා දින්නං පච්ඡිමවස්සංවුට්ඨානම්පි පාපුණාති. යත්ථ කත්ථචීති යෙසු කෙසුචි විහාරෙසු. එවං වදතීති ‘‘වස්සංවුට්ඨසඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති වදති. තත්ර සම්මුඛීභූතානං සබ්බෙසං පාපුණාති පිට්ඨිසමයෙ උප්පන්නත්තා. සචෙ පන ‘‘වස්සං වසන්තානං දම්මී’’ති වදති, අන්තොවස්සෙයෙව වස්සං වසන්තාව ලභන්ති, ඡින්නවස්සා න ලභන්ති. චීවරමාසෙ පන ‘‘වස්සං වසන්තානං දම්මී’’ති වුත්තෙ පච්ඡිමිකාය වස්සූපගතානංයෙව පාපුණාති, පුරිමිකාය වස්සූපගතානඤ්ච ඡින්නවස්සානඤ්ච න පාපුණාති.

චීවරමාසතො පට්ඨාය යාව හෙමන්තස්ස පච්ඡිමො දිවසො, තාව ‘‘වස්සාවාසිකං දෙමා’’ති වුත්තෙ ¶ කථිනං අත්ථතං වා හොතු, අනත්ථතං වා, අතීතවස්සංවුට්ඨානංයෙව පාපුණාති. ගිම්හානං පඨමදිවසතො පට්ඨාය වුත්තෙ පන මාතිකා ආරොපෙතබ්බා ‘‘අතීතවස්සාවාසස්ස පඤ්ච මාසා අතික්කන්තා, අනාගතො චතුමාසච්චයෙන භවිස්සති, කතරවස්සාවාසස්ස දෙසී’’ති. සචෙ ‘‘අතීතවස්සංවුට්ඨානං දම්මී’’ති වදති, තංඅන්තොවස්සංවුට්ඨානමෙව පාපුණාති, දිසා පක්කන්තානම්පි සභාගා ගණ්හිතුං ලභන්ති.

සචෙ ¶ ‘‘අනාගතෙ වස්සාවාසිකං දම්මී’’ති වදති, තං ඨපෙත්වා වස්සූපනායිකදිවසෙ ගහෙතබ්බං. අථ ‘‘අගුත්තො විහාරො, චොරභයං අත්ථි, න සක්කා ඨපෙතුං, ගණ්හිත්වා වා ආහිණ්ඩිතු’’න්ති වුත්තෙ ‘‘සම්පත්තානං දම්මී’’ති වදති, භාජෙත්වා ගහෙතබ්බං. සචෙ වදති ‘‘ඉතො මෙ, භන්තෙ, තතියෙ වස්සෙ වස්සාවාසිකං න දින්නං, තං දම්මී’’ති, තස්මිං අන්තොවස්සෙ වුට්ඨභික්ඛූනං පාපුණාති. සචෙ තෙ දිසා පක්කන්තා, අඤ්ඤො විස්සාසිකො ගණ්හාති, දාතබ්බං. අථ එකොයෙව අවසිට්ඨො, සෙසා කාලඞ්කතා, සබ්බං එකස්සෙව පාපුණාති. සචෙ එකොපි නත්ථි, සඞ්ඝිකං හොති, සම්මුඛීභූතෙහි භාජිතබ්බං.

යෙහි නිමන්තිතෙහි යාගු පීතාති (මහාව. අට්ඨ. 379) නිමන්තිතෙහි යෙහි භික්ඛූහි යාගු පීතා, යෙහි පන භික්ඛාචාරවත්තෙන ඝරද්වාරෙන ගච්ඡන්තෙහි වා ඝරං පවිට්ඨෙහි වා යාගු ලද්ධා, යෙසං වා ආසනසාලතො පත්තං ආහරිත්වා මනුස්සෙහි නීතා, යෙසං වා ථෙරෙහි පෙසිතා, තෙසං න පාපුණාති. සචෙ පන නිමන්තිතභික්ඛූහි සද්ධිං අඤ්ඤෙපි බහූ ආගන්ත්වා අන්තොගෙහඤ්ච බහිගෙහඤ්ච පූරෙත්වා නිසින්නා, දායකො ච එවං වදති ‘‘නිමන්තිතා වා හොන්තු, අනිමන්තිතා වා, යෙසං මයා යාගු දින්නා, සබ්බෙසං ඉමානි වත්ථානි හොන්තූ’’ති, සබ්බෙසං පාපුණාති. යෙහි පන ථෙරානං හත්ථතො යාගු ලද්ධා, තෙසං න පාපුණාති. අථ සො ‘‘යෙහි මය්හං යාගු පීතා, සබ්බෙසං හොතූ’’ති වදති, සබ්බෙසං පාපුණාති. භත්තඛජ්ජකාදීහීති එත්ථ ආදිසද්දෙනපි චීවරසෙනාසනභෙසජ්ජානං ගහණං.

පුග්ගලස්සාති (මහාව. අට්ඨ. 379) සම්මුඛාසම්මුඛභූතස්ස පුග්ගලස්ස. තෙනාහ ‘‘ඉදං චීවර’’න්තිආදි. සචෙ පන ‘‘ඉදං තුම්හාකඤ්චෙව තුම්හාකං අන්තෙවාසිකානඤ්ච දම්මී’’ති එවං වදති, ථෙරස්ස ච අන්තෙවාසිකානඤ්ච පාපුණාති. උද්දෙසං ගහෙතුං ආගතො, ගහෙත්වා ගච්ඡන්තො ච අත්ථි, තස්සාපි පාපුණාති. තුම්හෙහි සද්ධිං නිබද්ධචාරිකභික්ඛූනං දම්මී’’ති වුත්තෙ උද්දෙසන්තෙවාසිකානං වත්තං කත්වා උද්දෙසපරිපුච්ඡාදීනි ගහෙත්වා විචරන්තානං සබ්බෙසං පාපුණාති. එත්ථාති අට්ඨසු මාතිකාසු. යදි පන අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපකථා, විත්ථාරො පන කථං ඤාතබ්බොති ආහ ¶ ‘‘සමන්තපාසාදිකායං වුත්තො’’ති. සමන්තපාසාදිකායං චීවරක්ඛන්ධකවණ්ණනායං (මහාව. අට්ඨ. 379) වුත්තොති අත්ථො.

‘‘ඤාතකෙහි ¶ වා මෙ චීවරත්ථාය පෙසිතං, මිත්තෙහි වා පෙසිතං, තෙ ආභතෙ චීවරෙ දස්සන්තී’’ති එවං ඤාතිතො වා මිත්තතො වා පච්චාසා හොතීති වෙදිතබ්බං. කප්පියභණ්ඩෙනාති කප්පාසසුත්තාදිනා අත්තනො ධනෙන. සණ්හන්ති සුඛුමං. අඤ්ඤං පච්චාසාචීවරං ලභිත්වා එව කාලබ්භන්තරෙ කාරෙතබ්බන්ති අඤ්ඤං මූලචීවරසදිසං පච්චාසාචීවරං ලභිත්වායෙව මාසබ්භන්තරෙ කාරෙතබ්බං. තඤ්ච ඛො සතියායෙව පච්චාසාය, අසතියා පන පච්චාසාය මූලචීවරං දසාහං චෙ සම්පත්තං, තදහෙව අධිට්ඨාතබ්බං. තෙනාහ ‘‘සචෙ න ලභතී’’තිආදි. පච්චාසාචීවරම්පි පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨාතබ්බන්ති පඨමතරං උප්පන්නං ථූලපච්චාසාචීවරම්පි සන්ධාය වුත්තං. පි-සද්දෙන න කෙවලං මූලචීවරමෙවාති දස්සෙති.

අකාලචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. පුරාණචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා

‘‘අම්හාකමෙව ඤාතී’’ති ඤායතීති ඤාති, සාව ඤාතිකා, න ඤාතිකා අඤ්ඤාතිකා, තාය අඤ්ඤාතිකාය. තෙනාහ ‘‘න ඤාතිකායා’’ති. මාතිතො වා පිතිතො වාති මාතිපක්ඛතො වා පිතිපක්ඛතො වා. යාව සත්තමං යුගන්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.503-505) යාව සත්තමස්ස පුරිසස්ස, සත්තමාය වා ඉත්ථියා ආයුප්පමාණං, යාව පිතාමහයුගං පිතාමහියුගං මාතාමහයුගං මාතාමහියුගන්ති වුත්තං හොති. අථ වා යාව සත්තමං යුගන්ති යාව සත්තමද්වන්දන්ති අත්ථො. යුගසද්දො චෙත්ථ එකසෙසනයෙන දට්ඨබ්බො ‘‘යුගො ච යුගො ච යුගා’’ති. එවඤ්හි තත්ථ තත්ථ ද්වන්දං ගහිතං හොති. කෙනචි ආකාරෙන අසම්බද්ධායාති භාතුභගිනිභාගිනෙය්යපුත්තපපුත්තාදීසු යෙන කෙනචි ආකාරෙන අසම්බද්ධාය. පිතා, පිතුපිතා, තස්ස පිතා, තස්සාපි පිතාති එවං යාව සත්තමා යුගා, පිතා, පිතුමාතා, තස්සා පිතා ච මාතා ච භාතා ච භගිනී ච, පුත්තා ච, ධීතරො චාති එවම්පි උද්ධඤ්ච අධො ච යාව සත්තමා යුගා, පිතා, පිතුභාතා, පිතුභගිනී, පිතුපුත්තා, පිතුධීතරො, තෙසම්පි පුත්තධීතුපරම්පරාති එවම්පි යාව සත්තමා යුගා, මාතා, මාතුමාතා, තස්සා මාතා, තස්සාපි මාතාති එවං යාව සත්තමා යුගා, මාතා, මාතුපිතා, තස්ස පිතා ච මාතා ච භාතා ච භගිනී ච පුත්තා ච ධීතරො චාති එවම්පි උද්ධඤ්ච අධො ¶ ච යාව සත්තමා යුගා, මාතා, මාතුභාතා, මාතුභගිනී, මාතුපුත්තා, මාතුධීතරො ¶ , තෙසම්පි පුත්තධීතුපරම්පරාති එවම්පි යාව සත්තමා යුගා, තාව නෙව මාතුසම්බන්ධෙන, න පිතුසම්බන්ධෙන යා සම්බද්ධා, සා ‘‘අඤ්ඤාතිකා නාමා’’ති වුත්තං හොති.

සාකියානියො වියාති පඤ්චසතමත්තා සාකියානියො විය. නිදස්සනමත්තඤ්චෙතං, තස්මා භික්ඛුභාවෙ ඨත්වා පරිවත්තලිඞ්ගා භික්ඛුනියොපි ඉධ සුද්ධභික්ඛුසඞ්ඝෙ ‘‘උපසම්පන්නා’’ ඉච්චෙව වෙදිතබ්බා. උභතොසඞ්ඝෙ වාති භික්ඛුනිසඞ්ඝෙ ඤත්තිචතුත්ථෙන, භික්ඛුසඞ්ඝෙ ඤත්තිචතුත්ථෙනාති එවං උභතොසඞ්ඝෙ වා. පුරාණචීවරන්ති එත්ථ චීවරන්ති නිවාසනපාරුපනුපගමෙව අධිප්පෙතන්ති ආහ ‘‘රජිත්වා’’තිආදි. කප්පං කත්වාති කප්පබින්දුං දත්වා. ‘‘ඉමිනා අදින්නකප්පං පාචිත්තියවත්ථු න හොතීති දස්සෙතී’’ති (සාරත්ථ. ටී. 2.505) වදන්ති. පරිභොගසීසෙනාති කායෙන ඵුසිත්වා පරිභොගසීසෙන. අංසෙති ජත්තුම්හි. මත්ථකෙති සීසමත්ථකෙ. සචෙ පන පච්චත්ථරණස්ස හෙට්ඨා කත්වා නිපජ්ජති, හත්ථෙහි වා උක්ඛිපිත්වා ආකාසෙ විතානං කත්වා සීසෙන අසම්ඵුසන්තො ගච්ඡති, අයං පරිභොගො නාම න හොති.

කායවිකාරං වා කරොතීති යථා සා ‘‘ධොවාපෙතුකාමො අය’’න්ති ජානාති, එවං කායවිකාරං කරොති. ‘‘අන්තොද්වාදසහත්ථෙ ඔකාසෙ ඨත්වා උපරි වා ඛිපතී’’ති ඉමිනා උපචාරං මුඤ්චිත්වා ඔරතො ඛිපන්තස්ස අනාපත්තීති දස්සෙති. අඤ්ඤස්ස වා හත්ථෙ පෙසෙතීති අන්තොද්වාදසහත්ථෙ ඔකාසෙ ඨත්වා සික්ඛමානසාමණෙරසාමණෙරිඋපාසකඉත්ථියාදීසු යස්ස කස්සචි අඤ්ඤස්ස හත්ථෙ වා පෙසෙති. සොති උපාසකො ච සාමණෙරො ච. උපසම්පජ්ජිත්වා ධොවතීති එත්ථ උපාසකො ලිඞ්ගෙ පරිවත්තෙ භික්ඛුනීසු පබ්බජිත්වා උපසම්පජ්ජිත්වා ධොවති, සාමණෙරො ලිඞ්ගෙ පරිවත්තෙ භික්ඛුනීසු උපසම්පජ්ජිත්වා ධොවතීති යථායොගං අත්ථො ගහෙතබ්බො. සචෙ පන භික්ඛුනියා හත්ථෙ දින්නං හොති, සචෙ ලිඞ්ගෙ පරිවත්තෙ ධොවති, වට්ටති.

එත්ථ ච එකස්ස තික්ඛත්තුං නිස්සජ්ජනාභාවතො තීණිපි කාරෙන්තස්ස එකෙන නිස්සග්ගියං, ද්වීහි ද්වෙ දුක්කටානි. ද්වෙ කාරෙන්තස්ස එකෙන නිස්සග්ගියං, දුතියෙන දුක්කටං. තෙනාහ ‘‘ධොවනාදීනි තීණී’’තිආදි. ‘‘එකෙන වත්ථුනා’’ති ¶ පඨමං කත්වා නිට්ඨාපිතං සන්ධාය වුත්තං. සචෙ පන ‘‘ඉමං චීවරං රජිත්වා ධොවිත්වා ආනෙහී’’ති වුත්තෙ සා භික්ඛුනී පඨමං ධොවිත්වා පච්ඡා රජති, නිස්සග්ගියෙන දුක්කටමෙව, එවං සබ්බෙසු විපරීතවචනෙසු නයො නෙතබ්බො. සචෙ පන ‘‘ධොවිත්වා ආනෙහී’’ති වුත්තා ධොවති චෙව රජති ච, ධොවාපනපච්චයා එව ආපත්ති, රජනෙ අනාපත්ති. එවං සබ්බත්ථ. තෙනාහ ‘‘සචෙ පන‘ධොවා’ති වුත්තා’’තිආදි. භික්ඛූනං වසෙන එකතො උපසම්පන්නාය ධොවාපෙන්තස්ස යථාවත්ථුකමෙවාති ආහ ‘‘භික්ඛුනිසඞ්ඝවසෙනා’’තිආදි.

අඤ්ඤස්ස ¶ වා සන්තකන්ති අඤ්ඤස්ස සන්තකං පුරාණචීවරං ධොවාපෙන්තස්සාති අත්ථො. නිසීදනපච්චත්ථරණන්ති අඤ්ඤස්ස වා අත්තනො වා සන්තකං නිසීදනඤ්චෙව පච්චත්ථරණඤ්ච. නිවාසනපාරුපනුපගස්සෙව ච ඉධ ‘‘පුරාණචීවර’’න්ති අධිප්පෙතත්තා අත්තනො සන්තකම්පි නිසීදනපච්චත්ථරණං ධොවාපෙන්තස්ස දුක්කටමෙව හොති, න නිස්සග්ගියං. අවුත්තා වා ධොවතීති උද්දෙසාය වා ඔවාදාය වා ආගතා කිලිට්ඨචීවරං දිස්වා ඨපිතට්ඨානතො වා ගහෙත්වා, ‘‘දෙථ අය්ය, ධොවිස්සාමී’’ති ආහරාපෙත්වා වා ධොවති චෙව රජති ච ආකොටෙති ච, අයං අවුත්තා ධොවති නාම. යාපි ‘‘ඉමං චීවරං ධොවා’’ති දහරං වා සාමණෙරං වා ආණාපෙන්තස්ස භික්ඛුනො වචනං සුත්වා ‘‘ආහරථය්ය, අහං ධොවිස්සාමී’’ති ධොවති, තාවකාලිකං වා ගහෙත්වා ධොවිත්වා රජිත්වා දෙති, අයම්පි අවුත්තා ධොවති නාම.

අඤ්ඤං වා පරික්ඛාරන්ති උපාහනත්ථවිකපත්තත්ථවිකඅංසබද්ධකකායබන්ධනමඤ්චපීඨතට්ටිකාදිං යං කිඤ්චි. ‘‘උපචාරෙ ඨත්වා’’ති වචනතො පෙසිත්වා ධොවනෙපි අනාපත්ති. උපචාරෙති අන්තොද්වාදසහත්ථෙ ඔකාසෙ.

පුරාණචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. චීවරප්පටිග්ගහණසික්ඛාපදවණ්ණනා

ඡන්නන්ති ඛොමාදීනං ඡන්නං චීවරානං මජ්ඣෙ. උපචාරං මුඤ්චිත්වාති ද්වාදසහත්ථූපචාරං මුඤ්චිත්වා. පි-සද්දෙන ධම්මකථං කථෙන්තස්ස චතස්සො පරිසා චීවරානි ච නානාවිරාගවත්ථානි ච ආහරිත්වා පාදමූලෙ ඨපෙන්ති, උපචාරෙ වා ඨත්වා උපරි ඛිපන්ති, ‘‘සචෙ සාදියති, පටිග්ගහිතමෙවා’’ති එත්ථ වත්තබ්බමෙව ¶ නත්ථීති දස්සෙති. ඛිපතූති දිවා වා රත්තිභාගෙ වා ඛිපතු. පටිග්ගහිතමෙව හොතීති කිඤ්චාපි ‘‘ඉදං භික්ඛුනියා, ඉදං අඤ්ඤෙස’’න්ති ඤාතුං න සක්කා, තථාපි අචිත්තකභාවෙන ගහිතමෙව හොති. යස්ස කස්සචි පන අනුපසම්පන්නස්සාති සික්ඛමානසාමණෙරසාමණෙරිඋපාසකඋපාසිකාදීසු යස්ස කස්සචි අනුපසම්පන්නස්ස. ඨපිතන්ති භික්ඛුනියා ඨපිතං. පංසුකූලං අධිට්ඨහිත්වාති ‘‘අස්සාමිකං ඉද’’න්ති සඤ්ඤං උප්පාදෙත්වා. අස්සාමිකඤ්හි ‘‘පංසුකූල’’න්ති වුච්චති. ඉමිනා ‘‘අම්හාකමත්ථාය ඨපිත’’න්තිආදිකාය සඤ්ඤාය ගහෙතුං න වට්ටතීති දස්සෙති. අඤ්ඤත්ර පාරිවත්තකාති පරිවත්තෙතබ්බං පරිවත්තං, පරිවත්තමෙව පාරිවත්තකං, පරිවත්තෙත්වා දිය්යමානං, තං විනාති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘යං අන්තමසො හරීටකක්ඛණ්ඩම්පී’’තිආදි. ¶ ආභොගං කත්වාති චිත්තෙන සමන්නාහරිත්වා. සචෙ භික්ඛුනී වස්සාවාසිකම්පි දෙති, තම්පි යථාවුත්තවිධානං අකත්වා ගහෙතුං න වට්ටතීති වෙදිතබ්බං.

පටිලාභෙනාති ගහණෙන. තිකපාචිත්තියන්ති තීණි පරිමාණානි අස්සාති තිකං,තිකඤ්ච තං පාචිත්තියඤ්චාති තිකපාචිත්තියං, අඤ්ඤාතිකාය ඤාතිකසඤ්ඤිවෙමතිකඅඤ්ඤාතිකසඤ්ඤීනං වසෙන තීණි පාචිත්තියානීති අත්ථො. එකතොඋපසම්පන්නායාති භික්ඛුනීනං සන්තිකෙ උපසම්පන්නාය. තාය හි හත්ථතො අඤ්ඤත්ර පාරිවත්තකා චීවරං පටිග්ගණ්හන්තස්ස දුක්කටං, භික්ඛූනං සන්තිකෙ උපසම්පන්නාය පන පාචිත්තියමෙව. ‘‘පත්තත්ථවිකාදිම්හි ච අනධිට්ඨාතබ්බපරික්ඛාරෙ’’ති ඉමිනා භිසිච්ඡවිම්පි සඞ්ගණ්හාති. සා හි මහන්තාපි සෙනාසනසඞ්ගහිතත්තා චීවරසඞ්ඛං න ගච්ඡතීති නෙව අධිට්ඨානුපගා, න විකප්පනුපගා ච. වුත්තඤ්හි සමන්තපාසාදිකායං ‘‘සචෙපි මඤ්චප්පමාණා භිසිච්ඡවි හොති, වට්ටතියෙවා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.514). ‘‘හත්ථතො චීවරං පටිග්ගණ්හාතී’’ති වචනතො පන අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා පෙසිතග්ගහණෙපි අනාපත්ති. පටිග්ගහණතො, පරිවත්තනාකරණතො ච කිරියාකිරියං.

චීවරප්පටිග්ගහණසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා

ගෙහස්ස ¶ පති ජෙට්ඨොති ගහපති, තං ගහපතිං, ඉධ පන අපබ්බජිතො යො කොචි මනුස්සො අධිප්පෙතො. තෙනාහ ‘‘භික්ඛූසු අපබ්බජිතමනුස්ස’’න්ති. එසෙව නයො ගහපතානින්ති එත්ථාපි. ‘‘විඤ්ඤාපෙය්යා’’ති ඉදං සුද්ධකත්තුඅත්ථෙ ච හෙතුකත්තුඅත්ථෙ ච වත්තතීති ආහ ‘‘යාචෙය්ය වා යාචාපෙය්ය වා’’ති. යාචාපනඤ්චෙත්ථ අත්තනො අත්ථායෙවාති දට්ඨබ්බං. එවඤ්ච පන කත්වා ‘‘අනාණත්තික’’න්ති ඉදං සමත්ථිතං හොති. අඤ්ඤත්ර සමයාති සමෙති එත්ථ, එතෙන වා සංගච්ඡති සත්තො, සභාවධම්මො වා සහජාතාදීහි, උප්පාදාදීහි වාති සමයො, කාලො, ධම්මප්පවත්තිමත්තතාය අත්ථතො අභූතොපි හි කාලො ධම්මප්පවත්තියා අධිකරණං, කරණං විය ච කප්පනාමත්තසිද්ධෙන රූපෙන වොහරීයති, තං සමයං ඨපෙත්වාති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘යො අච්ඡින්නචීවරො වා හොතී’’තිආදි. තත්ථ රාජාදීසු යෙහි කෙහිචි අච්ඡින්නං චීවරං එතස්සාති අච්ඡින්නචීවරො. යථාහ ‘‘අච්ඡින්නචීවරො නාම භික්ඛුස්ස චීවරං අච්ඡින්නං හොති, රාජූහි වා චොරෙහි වා ධුත්තෙහි වා යෙහි කෙහිචි වා අච්ඡින්නං හොතී’’ති. අග්ගිආදීසු යෙන කෙනචි නට්ඨං චීවරමෙතස්සාති නට්ඨචීවරො. යථාහ ‘‘නට්ඨචීවරො නාම භික්ඛුස්ස චීවරං අග්ගිනා වා දඩ්ඪං හොති, උදකෙන වා වූළ්හං හොති, උන්දූරෙහි වා උපචිකාහි වා ඛායිතං හොති ¶ , පරිභොගජිණ්ණං වා හොතී’’ති (පාරා. 519). සමයාති අඤ්ඤත්රසද්දාපෙක්ඛාය උපයොගත්ථෙ නිස්සක්කවචනන්ති ආහ ‘‘තං සමය’’න්ති. අඤ්ඤස්මින්ති අඤ්ඤස්මිං සමයෙ.

තිකපාචිත්තියන්ති අඤ්ඤාතකෙ අඤ්ඤාතකසඤ්ඤිවෙමතිකඤ්ඤාතකසඤ්ඤීනං වසෙන තීණි පාචිත්තියානි. සමයෙති යථාවුත්තෙ අච්ඡින්නචීවරකාලෙ ච නට්ඨචීවරකාලෙ ච. ඤාතකප්පවාරිතෙ වා විඤ්ඤාපෙන්තස්සාති ඤාතකෙ, පවාරිතෙ ච ‘‘තුම්හාකං සන්ථතං දෙථා’’ති යාචන්තස්ස. එත්ථ (පාරා. අට්ඨ. 2.521) ච සඞ්ඝවසෙන පවාරිතෙ පමාණමෙව යාචිතුං වට්ටති, පුග්ගලිකවසෙන පවාරිතෙ පන යං යං පවාරෙන්ති, තං තමෙව විඤ්ඤාපෙතබ්බං. යො හි චතූහි පච්චයෙහි පවාරෙත්වා සයමෙව සල්ලක්ඛෙත්වා කාලානුකාලං චීවරාදීනි දිවසෙ දිවසෙ යාගුභත්තාදීනි දෙති, එවං යෙන යෙන අත්ථො, තං තං දෙති, තස්ස විඤ්ඤාපනකිච්චං නත්ථි. යො පන පවාරෙත්වා බාලතාය ¶ වා සතිසම්මොසෙන වා න දෙති, සො විඤ්ඤාපෙතබ්බො. යො ‘‘මය්හං ගෙහං පවාරෙමී’’ති වදති, තස්ස ගෙහං ගන්ත්වා යථාසුඛං නිසීදිතබ්බං නිපජ්ජිතබ්බං, න කිඤ්චි ගහෙතබ්බං. යො පන ‘‘යං මය්හං ගෙහෙ අත්ථි, තං පවාරෙමී’’ති වදති, යං තත්ථ කප්පියං, තං විඤ්ඤාපෙතබ්බං. ගෙහෙ පන නිසීදිතුං වා නිපජ්ජිතුං වා න ලබ්භති. තස්සෙවත්ථායාති ‘‘අඤ්ඤස්සා’’ති ලද්ධවොහාරස්ස තස්සෙව බුද්ධරක්ඛිතස්ස වා ධම්මරක්ඛිතස්ස වා අත්ථාය. අත්තනො ධනෙන ගණ්හන්තස්සාති අත්තනො කප්පියභණ්ඩෙන කප්පියවොහාරෙනෙව ගණ්හන්තස්ස චෙතාපෙන්තස්ස, පරිවත්තාපෙන්තස්සාති අත්ථො.

අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. තතුත්තරිසික්ඛාපදවණ්ණනා

තං-සද්දො චෙත්ථ පකතත්ථවචනො. චෙති නිපාතමත්තං. චෙති වා යදීති අත්ථො, තස්ස ‘‘පවාරෙය්යා’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො වෙදිතබ්බො. පවාරෙය්ය චෙති යදි පවාරෙය්යාති අත්ථො. ‘‘අභීති උපසග්ගො’’ති (සාරත්ථ. ටී. 2.523-524) ඉමිනා තස්ස අත්ථවිසෙසාභාවං දස්සෙති. තෙනාහ ‘‘හරිතුන්ති අත්ථො’’ති. පවාරසද්දස්ස ඉච්ඡායං වත්තමානත්තා ‘‘ඉච්ඡාපෙය්යා’’ති වුත්තං. ඉච්ඡං උප්පාදෙය්යාති පච්චයෙ ඉච්ඡං උප්පාදෙය්ය. උපනිමන්තනායෙතං අධිවචනං. තෙනාහ ‘‘යාවත්තක’’න්තිආදි. නෙක්ඛම්මන්ති පබ්බජ්ජං. දට්ඨූති දට්ඨුං. ඡන්දානුරක්ඛණත්ථඤ්හෙත්ථ අනුනාසිකලොපො. ඛෙමතොති නිබ්භයතො. කායෙන වා වාචාය වා අභිහරිත්වා නිමන්තෙය්යාති සම්බන්ධො. යථා ච කායෙන අභිහරෙය්ය, වාචාය ච, තං විධිං දස්සෙතුං ‘‘උපනෙත්වා’’තිආදි ¶ වුත්තං සඅන්තරන්ති අන්තරවාසකසහිතං. උත්තරන්ති උත්තරාසඞ්ගං. පරමන්ති අවසානං. අස්ස චීවරස්සාති අස්ස සමුදායභූතස්ස හරිතබ්බස්ස චීවරස්ස. තග්ගුණසංවිඤ්ඤාණො හි අයං බාහිරත්ථසමාසො යථා ‘‘ලම්බකණ්ණො’’ති දට්ඨබ්බං. තෙනාහ ‘‘නිවාසනෙනා’’තිආදි. උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදෙන හි සබ්බෙ තංපරමංයෙව ගහෙතුං ලභන්ති.

යස්මා ¶ අච්ඡින්නසබ්බචීවරෙන තිචීවරමත්තකෙනෙව භික්ඛුනා එවං පටිපජ්ජිතබ්බං, අඤ්ඤෙන පන අඤ්ඤථාපි, තස්මා තං විභාගං දස්සෙතුං ‘‘තත්රායං විනිච්ඡයො’’තිආදි වුත්තං. අධිට්ඨිතචීවරස්සාති තිචීවරාධිට්ඨානනයෙන වා පරික්ඛාරචොළවසෙන වා යෙන කෙනචි අධිට්ඨිතචීවරස්ස, ඉදඤ්ච යෙභුය්යෙන අධිට්ඨහිත්වා චීවරං පරිභුඤ්ජතො වුත්තං, න පන අනධිට්ඨිතචීවරස්ස චීවරෙ අච්ඡින්නෙ අයං විධි න සම්භවතීති. යස්ස වා තිචීවරතො අධිකම්පි චීවරං අඤ්ඤත්ථ අත්ථි, තත්ථ නත්ථි, තෙනාපි තදා තත්ථ අභාවතො ද්වෙ සාදිතුං වට්ටති. පකතියාව සන්තරුත්තරෙන චරතීති (සාරත්ථ. ටී. 2.523-524) අත්ථතකථිනත්තා වා සාසඞ්කසික්ඛාපදවසෙන වා අවිප්පවාසසම්මුතිවසෙන වා තතියස්ස අලාභෙන වා චරති. ‘‘ද්වෙ නට්ඨානී’’ති අධිකාරත්තා වුත්තං ‘‘ද්වෙ සාදිතබ්බානී’’ති. එකං සාදියන්තෙනෙව සමො භවිස්සතීති තිණ්ණං චීවරානං ද්වීසු නට්ඨෙන එකං සාදියන්තෙන සමො භවිස්සති උභින්නම්පි සන්තරුත්තරපරමතාය අවට්ඨානතො. යස්ස එකංයෙව හොති අඤ්ඤෙන කෙනචි කාරණෙන විනට්ඨසෙසචීවරත්තා.

පඤ්චසු නට්ඨෙසූති තිචීවරං උදකසාටිකා සංකච්චිකාති ඉමෙසු පඤ්චසු චීවරෙසු නට්ඨෙසු. ‘‘එකස්මිං වා නට්ඨෙ’’ති වචනවිපරිණාමං කත්වා යොජෙතබ්බං. තතො උත්තරීති සන්තරුත්තරපරමතො උත්තරි.

සෙසකං ආහරිස්සාමීති ද්වෙ චීවරානි කත්වා ‘‘සෙසකං පුන ආහරිස්සාමී’’ති අත්ථො. සෙසකං තුය්හංයෙව හොතූති වුත්තස්සාති දානසමයෙ එවං වුත්තස්ස. සචෙ පන ‘‘සෙසකං ආහරිස්සාමී’’ති වත්වා ගහෙත්වා ගමනසමයෙපි ‘‘සෙසකං තුය්හංයෙව හොතූ’’ති වදන්ති, ලද්ධකප්පියමෙව. න අච්ඡින්නනට්ඨකාරණා දින්නන්ති බාහුසච්චාදිගුණවසෙන දින්නං. වුත්තනයෙනාති ‘‘ඤාතකප්පවාරිතෙ වා විඤ්ඤාපෙන්තස්ස, සමයෙ ච අඤ්ඤස්ස වා ඤාතකප්පවාරිතෙ තස්සෙවත්ථාය විඤ්ඤාපෙන්තස්ස’’ති වුත්තනයෙන.

තතුත්තරිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. පඨමඋපක්ඛටසික්ඛාපදවණ්ණනා

භික්ඛුං ¶ ¶ පනෙව උද්දිස්සාති එත්ථ පනාති නිපාතමත්තං, තථා එව-සද්දොපි. තෙනාහ ‘‘ඉත්ථන්නාමස්සා’’තිආදි. අපදිසිත්වාති කථෙත්වා, ආරබ්භාති වා අත්ථො. අඤ්ඤාතකස්ස ගහපතිස්සාති අඤ්ඤාතකගහපතිනාති අත්ථො. කරණත්ථෙ හි ඉදං සාමිවචනං. අට්ඨකථායං පන ඉදං සුවිඤ්ඤෙය්යන්ති න විචාරිතං. චීවරං චෙතාපෙන්ති පරිවත්තෙන්ති එතෙනාති චීවරචෙතාපන්නං (සාරත්ථ. ටී. 2.528-529), චීවරමූලං, න-කාරො පනෙත්ථ ආගමො, ‘‘චීවරචෙතාපන’’න්තිපි පඨන්ති. තං පන යස්මා හිරඤ්ඤාදීසු අඤ්ඤතරං හොති, තස්මා ‘‘හිරඤ්ඤාදික’’න්ති වුත්තං. තත්ථ හිරඤ්ඤන්ති කහාපණො වුච්චති. ආදිසද්දෙන සුවණ්ණාදීනං ගහණං. උපක්ඛටන්ති උපට්ඨාපිතං. තං උපක්ඛරණං තෙසං තථා සජ්ජිතන්ති ආහ ‘‘උපක්ඛටං හොතීති සජ්ජිතං හොතී’’ති. සංහරිත්වා ඨපිතන්ති රාසිං කත්වා ඨපිතං. පරිවත්තනඤ්ච අකතස්ස කාරාපනං, කතස්ස කිණනන්ති ආහ ‘‘කාරෙත්වා වා කිණිත්වා වාති අත්ථො’’ති. අච්ඡාදෙස්සාමීති පාරුපෙස්සාමීති වුත්තං හොති. තෙනාහ ‘‘වොහාරවචනමෙත’’න්ති. වොහාරවචනන්ති ච උපචාරවචනන්ති අත්ථො.

‘‘තත්ර චෙ සො භික්ඛූ’’තිආදීසු කො පදසම්බන්ධොති ආහ ‘‘යත්ර සො ගහපති වා’’තිආදි. පුබ්බෙ අප්පවාරිතොති ‘‘දස්සාමි, කීදිසෙන තෙ, භන්තෙ, චීවරෙන අත්ථො, කීදිසං තෙ චීවරං චෙතාපෙමී’’ති පුබ්බෙ අවුත්තො. උපසඞ්කමිත්වාති ගන්ත්වා. පදභාජනෙ පචුරවොහාරවසෙන ‘‘ඝරං ගන්ත්වා’’ති (පාරා. 529) වුත්තං. එත්ථ ච පචුරවොහාරවසෙනාති යෙභුය්යවොහාරවසෙන. යෙභුය්යෙන හි ඝරසාමිකං දට්ඨුකාමා තස්ස ඝරං ගච්ඡන්තීති තථෙව බහුලවොහාරො. විකප්පන්ති විසිට්ඨො කප්පො විකප්පො, වි-සද්දො චෙත්ථ විසිට්ඨත්ථො. තෙනාහ ‘‘විසිට්ඨකප්ප’’න්ති. ඉමිනා වචනත්ථමාහ. ‘‘අධිකවිධාන’’න්ති ඉමිනා පන අධිප්පායත්ථං. යථා පන තමාපජ්ජතීති යෙනාකාරෙන තං විකප්පං ආපජ්ජති. තං දස්සෙතුන්ති තං ආකාරං දස්සෙතුං.

‘‘සාධූ’’ති අයං සද්දො සම්පටිච්ඡනසම්පහංසනසුන්දරායාචනාදීසු දිස්සති. තථා හෙස ‘‘සාධු, භන්තෙති ඛො සො භික්ඛු භගවතො භාසිතං ¶ අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා’’තිආදීසු (ම. නි. 3.86) සම්පටිච්ඡනෙ දිස්සති, ‘‘සාධු සාධු සාරිපුත්තා’’තිආදීසු (දී. නි. 3.349; ම. නි. 1.340) සම්පහංසනෙ.

‘‘සාධු ¶ ධම්මරුචි රාජා, සාධු පඤ්ඤාණවා නරො;

සාධු මිත්තානමද්දුබ්භො, පාපස්සාකරණං සුඛ’’න්තිආදීසු. (ජා. 2.18.101) –

සුන්දරෙ, ‘‘සාධු මෙ, භන්තෙ භගවා, සංඛිත්තෙන ධම්මං දෙසෙතූ’’තිආදීසු (සං. නි. 3.64-68) ආයාචනෙ, ඉධාපි ආයාචනෙයෙව දට්ඨබ්බොති (දී. නි. අට්ඨ. 1.189; ම. නි. අට්ඨ. 1.1 මූලපරියායසුත්තවණ්ණනා; සු. නි. අට්ඨ. 1.115 අග්ගිකභාරද්වාජසුත්තවණ්ණනා; බු. වං. අට්ඨ. 1.49) ආහ ‘‘සාධූතිආයාචනෙ නිපාතො’’ති. තත්ථ ආයාචනෙති අභිමුඛං යාචනෙ, අභිපත්ථනායන්ති අත්ථො. පරිවිතක්කෙ නිපාතොති සම්බන්ධො. ආලපතීති ආමන්තෙති. ආයතාදීසූති එත්ථ ආදිසද්දෙන විත්ථතඅප්පිතසණ්හානං ගහණං. යස්මා පන න ඉමස්ස ආපජ්ජනමත්තෙනෙව ආපත්ති සීසං එති, තස්මා ‘‘තස්ස වචනෙනා’’තිආදි වුත්තං. පයොගෙති සුත්තපරියෙසනාදිපයොගෙ.

මහග්ඝං චෙතාපෙතුකාමං අප්පග්ඝන්ති වීසතිඅග්ඝනකං චීවරං චෙතාපෙතුකාමං ‘‘අලං මය්හං තෙන, දසඅග්ඝනකං වා අට්ඨග්ඝනකං වා දෙහී’’ති වදන්තස්සාති අත්ථො. එවරූපන්ති එවං සමභාගං, ඉමිනා සමකන්ති වුත්තං හොති. තඤ්ච ඛො අග්ඝවසෙනෙව, න පමාණවසෙන. අග්ඝවඩ්ඪනකඤ්හි ඉදං සික්ඛාපදං.

පඨමඋපක්ඛටසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. දුතියඋපක්ඛටසික්ඛාපදවණ්ණනා

කස්මා ඉමිනා නයෙන අත්ථො වෙදිතබ්බොති ආහ ‘‘ඉදඤ්හී’’තිආදි. හීති කාරණත්ථෙ නිපාතො. න කොචි විසෙසොති ආහ ‘‘කෙවල’’න්තිආදි.

දුතියඋපක්ඛටසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. රාජසික්ඛාපදවණ්ණනා

රාජතො ¶ භොග්ගන්ති රාජතො ලද්ධභොග්ගං. රාජභොග්ගොති රාජාමත්තො. රාජතො භොගොති රඤ්ඤා ¶ දින්නං ඉස්සරියං. ඉමිනාතිආදීති ‘‘ඉමිනා චීවරචෙතාපන්නෙන චීවරං චෙතාපෙත්වා ඉත්ථන්නාමං භික්ඛුං චීවරෙන අච්ඡාදෙහී’’ති ඉදං. ආගමනසුද්ධින්ති මූලසුද්ධිං. යදි හි ඉමිනා කප්පියනීහාරෙන අපෙසෙත්වා ‘‘ඉදං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දෙහී’’ති පෙසෙය්ය, සොපි දූතො තං භික්ඛුං උපසඞ්කමිත්වා එවං වදෙය්ය ‘‘ඉදං ඛො, භන්තෙ, ආයස්මන්තං උද්දිස්ස චීවරචෙතාපන්නං ආභතං, පටිග්ගණ්හාතු ආයස්මා චීවරචෙතාපන්න’’න්ති (පාරා. 538), තදා පටික්ඛිපිත්වාපි කප්පියකාරකං පුට්ඨෙන තං නිද්දිසිතුං න වට්ටති. තෙනාහ ‘‘සචෙ හී’’තිආදි. අකප්පියවත්ථුං ආරබ්භාති හිරඤ්ඤාදිං ආරබ්භ. ඊදිසෙන දූතවචනෙනාති ‘‘පටිග්ගණ්හාතු ආයස්මා චීවරචෙතාපන්න’’න්ති එවරූපෙන දූතවචනෙන. තස්මාති යස්මා සම්පටිච්ඡිතුං අකප්පියං හොති, තස්මා. සුවණ්ණන්ති ජාතරූපං. රජතන්ති රූපියං. කහාපණෙනාති සුවණ්ණමයො වා රූපියමයො වා පාකතිකො වා කහාපණො. මාසකොති ලොහමාසකො වා හොතු, දාරුමාසකො වා හොතු, ජතුමාසකො වා හොතු, යො යො යත්ථ යත්ථ ජනපදෙ යදා යදා වොහාරං ගච්ඡති, අන්තමසො අට්ඨිමයොපි චම්මමයොපි රුක්ඛඵලබීජමයොපි සමුට්ඨාපිතරූපොපි අසමුට්ඨාපිතරූපොපි සබ්බො ඉධ මාසකොති වෙදිතබ්බො. එත්ථ ච යං වත්තබ්බං, තං රූපියසික්ඛාපදෙ වක්ඛාම.

මුත්තාති හත්ථිකුම්භජාදිකා අට්ඨවිධා මුත්තා. තථා හි හත්ථිකුම්භං වරාහදාඨං, භුජඞ්ගසීසං, වලාහකං, වෙළු, මච්ඡසිරො, සඞ්ඛො, සිප්පීති අට්ඨ මුත්තායොනියො. තත්ථ යා මච්ඡසඞ්ඛසිප්පිජාතා, සා සාමුද්දිකා, භුජඞ්ගජාපි කාචි සාමුද්දිකා හොති. ඉතරා අසාමුද්දිකා. යස්මා පන බහුලං සාමුද්දිකාව මුත්තා ලොකෙ දිස්සන්ති, තත්ථාපි සිප්පිජාව, ඉතරා කදාචි. තස්මා සම්මොහවිනොදනියං ‘‘මුත්තාති සාමුද්දිකමුත්තා’’ති (විභ. අට්ඨ. 172) වුත්තං. මණීති ඨපෙත්වා වෙළුරියාදිකෙ අන්තමසො ජාතිඵලිකං උපාදාය සබ්බොපි නීලපීතාදිවණ්ණභෙදො මණීති වෙදිතබ්බො, පචිත්වා කතො පන කාචමණියෙවෙකො පත්තාදිභණ්ඩමූලත්ථං සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. වෙළුරියො නාම වංසවණ්ණමණි. සඞ්ඛොති ධමනසඞ්ඛො ධොතවිද්ධො රතනමිස්සො, පානීයසඞ්ඛො ¶ පන රතනාමිස්සකතො, සො ච අඤ්ජනාදිභෙසජ්ජත්ථාය, භණ්ඩමූලත්ථාය ච සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. සිලාති ධොතවිද්ධා රතනසංයුත්තා මුග්ගවණ්ණා සිලා. රතනෙන පන අමිස්සා සත්ථකනිසානාදිඅත්ථාය පටිග්ගණ්හිතුං වට්ටති. එත්ථ ච ‘‘රතනසංයුත්තාති සුවණ්ණෙන සද්ධිං යොජෙත්වා පචිත්වා කතා’’ති වදන්ති. පවාළන්ති ධොතම්පි අධොතම්පි සබ්බං පවාළං. ලොහිතඞ්කොති රත්තමණි. මසාරගල්ලන්ති කබරමණි. යං ‘‘මරකත’’න්තිපි වුච්චති.

සත්ත ධඤ්ඤානීති සානුලොමානි සාලිආදීනි සත්ත ධඤ්ඤානි. නීවාරාදිඋපධඤ්ඤස්ස පන සාලිආදිමූලධඤ්ඤන්තොගධත්තා ‘‘සත්ත ධඤ්ඤානී’’ති වුත්තං. දාසිදාසඛෙත්තවත්ථුපුප්ඵාරාමඵලාරාමාදයොති ¶ එත්ථ දාසී නාම අන්තොජාතධනක්කීතකරමරානීතප්පභෙදා. තථා දාසො. ඛෙත්තං නාම යස්මිං පුබ්බණ්ණං රුහති. වත්ථු නාම යස්මිං අපරණ්ණං රුහති. යත්ථ වා උභයම්පි රුහති, තං ඛෙත්තං. තදත්ථාය අකතභූමිභාගො වත්ථු. ඛෙත්තවත්ථුසීසෙන චෙත්ථ වාපිතළාකාදීනිපි සඞ්ගහිතානෙව. වස්සිකාදීනං පුප්ඵනකො පුප්ඵාරාමො. අම්බඵලාදීනං ඵලනකො ඵලාරාමො. න කෙවලඤ්ච අත්තනොයෙවත්ථාය සම්පටිච්ඡිතුං න වට්ටති, සචෙපි කොචි ජාතරූපරජතං ආනෙත්වා ‘‘ඉදං සඞ්ඝස්ස දම්මි, ආරාමං වා කරොථ, චෙතියං වා භොජනසාලාදීනං වා අඤ්ඤතර’’න්ති වදති, ඉදම්පි සම්පටිච්ඡිතුං න වට්ටති. ‘‘යස්ස කස්සචි හි අඤ්ඤස්ස අත්ථාය සම්පටිච්ඡන්තස්ස දුක්කටං හොතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.538-539) මහාපච්චරියං වුත්තං. තෙනාහ ‘‘චෙතියසඞ්ඝගණපුග්ගලානං වා අත්ථාය සම්පටිච්ඡිතුං න වට්ටන්තී’’ති.

සචෙ පන සඞ්ඝං වා ගණං වා පුග්ගලං වා අනාමසිත්වා ‘‘ඉදං හිරඤ්ඤසුවණ්ණං චෙතියස්ස දෙම, විහාරස්ස දෙම, නවකම්මස්ස දෙමා’’ති වදන්ති, පටික්ඛිපිතුං න වට්ටති. ‘‘ඉමෙ ඉදං භණන්තී’’ති කප්පියකාරකානං ආචික්ඛිතබ්බං. ‘‘චෙතියාදීනං අත්ථාය තුම්හෙ ගහෙත්වා ඨපෙථා’’ති වුත්තෙ පන ‘‘අම්හාකං ගහෙතුං න වට්ටතී’’ති පටික්ඛිපිතබ්බං.

වෙය්යාවච්චකරොති කිච්චකරො. ඉධ පන සබ්බො කිච්චකරොව ‘‘වෙය්යාවච්චකරො’’ති අධිප්පෙතොති ආහ ‘‘කප්පියකාරකො’’ති. එසො ඛොති ‘‘අසුකවීථියං අසුකඝරෙ අසුකනාමො’’ති පරම්මුඛං වදති. ඉතරම්පීති පරම්මුඛානිද්දිට්ඨම්පි. ‘‘අත්ථො මෙ, ආවුසො, චීවරෙනා’’ති එතං චොදනාලක්ඛණනිදස්සනන්ති සම්බන්ධො. තත්ථ චොදනාලක්ඛණනිදස්සනන්ති වාචාය ¶ චොදනාලක්ඛණනිදස්සනං. තෙනාහ ‘‘සචෙ හී’’තිආදි. ඉදං වා වචනං වත්තබ්බන්ති සම්බන්ධො. එතස්ස වා අත්ථො යාය කායචි භාසාය වත්තබ්බොති සම්බන්ධො. ‘‘දෙහි මෙ චීවරං, ආහර මෙ චීවරං, පරිවත්තෙහි මෙ චීවරං, චෙතාපෙහි මෙ චීවර’’න්ති එතානි පන වචනානි එතෙසං වා අත්ථො යාය කායචි භාසාය න වත්තබ්බො. තෙනාහ ‘‘දෙහි මෙ’’තිආදි. සාධෙය්යාති නිප්ඵාදෙය්ය. ඉච්චෙතං කුසලන්ති එවං යාවතතියං චොදනෙන තස්ස චීවරස්ස යදෙතං අභිනිප්ඵාදනං, එතං කුසලං සාධු සුට්ඨූති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘එතං සුන්දර’’න්ති.

ඡක්ඛත්තුං පරමො පරිච්ඡෙදො අස්සාති ඡක්ඛත්තුපරමං. ඉදඤ්හි ‘‘ඨාතබ්බ’’න්ති ඉමිස්සා කිරියාය විසෙසනං, ඡක්ඛත්තුපරමං ඨානං කාතබ්බන්ති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘භාවනපුංසකවචනමෙත’’න්ති, එතං භාවෙ ඨාතබ්බන්ති වුත්තධාත්වත්ථමත්තෙ සාධෙතබ්බෙ නපුංසකලිඞ්ගවචනන්ති අත්ථො. න නිසීදිතබ්බන්ති ‘‘ඉධ, භන්තෙ, නිසීදථා’’ති වුත්තෙපි න නිසීදිතබ්බං ¶ . න ආමිසං පටිග්ගහෙතබ්බන්ති යාගුඛජ්ජකාදිභෙදං කිඤ්චි ආමිසං ‘‘ගණ්හථ, භන්තෙ’’ති යාචියමානෙනාපි න ගණ්හිතබ්බං. න ධම්මො භාසිතබ්බොති (පාරා. අට්ඨ. 2.538-539) ‘‘මඞ්ගලං වා අනුමොදනං වා භාසථා’’ති යාචියමානෙනාපි න කිඤ්චි භාසිතබ්බං. ඨානං භඤ්ජතීති ඨිතිං විනාසෙති. ඨත්වා චීවරං ගහෙතුං ආගතෙන හි තං උද්දිස්ස තුණ්හීභූතෙන ඨාතබ්බමෙව, න නිසජ්ජාදිකං කාතබ්බං. ඉමිනා පන තං කතන්ති ඨානං විනාසිතං හොති. තෙනාහ ‘‘ආගතකාරණං විනාසෙතී’’ති. ‘‘ආගතකාරණං නාම ඨානමෙව, තස්මා ‘න කාතබ්බ’න්ති වාරිතස්ස කතත්තා නිසජ්ජාදීසු කතෙසු ඡසු ඨානෙසු එකං ඨානං භඤ්ජතී’’ති (සාරත්ථ. ටී. 2.537-539) අයමෙත්ථ අධිප්පායො. ඡක්ඛත්තුපරමං තුණ්හීභූතෙන උද්දිස්ස ඨාතබ්බං. ‘‘න අඤ්ඤං කිඤ්චි කාතබ්බ’’න්ති හි ඉදං ඨානලක්ඛණං. තෙනෙවාහ ‘‘ඉද’’න්තිආදි. තත්ථ ඉදන්ති ‘‘චතුක්ඛත්තුං පඤ්චක්ඛත්තුං, ඡක්ඛත්තුපරමං තුණ්හීභූතෙන උද්දිස්ස ඨාතබ්බ’’න්ති වචනං. එත්ථ ච ‘‘නිසීදනාදිම්හි කතෙ පුන චීවරං ගහෙතුං න ලභතී’’ති කෙචි. ‘‘ද්වෙ ඨානානි පරිහායන්තී’’ති අඤ්ඤෙ. ‘‘එකං ඨානං පරිහායතී’’ති අපරෙ. උභයං කරොතීති චොදෙතිපි තිට්ඨතිපි.

‘‘තත්ර තත්ර ඨානෙ තිට්ඨතී’’ති ඉදං චොදකස්ස ඨිතට්ඨිතට්ඨානතො අපක්කම්ම තත්ර තත්ර චීවරං උද්දිස්ස ඨානංයෙව සන්ධාය වුත්තං. එත්ථාති එතෙසු ද්වීසු චොදනාට්ඨානෙසු.

කිං ¶ පන සබ්බකප්පියකාරකෙසු (පාරා. අට්ඨ. 2.538-539; වි. සඞ්ග. අට්ඨ. 65) එවං පටිපජ්ජිතබ්බන්ති? න පටිපජ්ජිතබ්බං. අයඤ්හි කප්පියකාරකො නාම සඞ්ඛෙපතො දුවිධො නිද්දිට්ඨො ච අනිද්දිට්ඨො ච. තත්ථ ච නිද්දිට්ඨො දුවිධො භික්ඛුනා නිද්දිට්ඨො, දූතෙන නිද්දිට්ඨොති. අනිද්දිට්ඨොපි දුවිධො මුඛවෙවටිකකප්පියකාරකො, පරම්මුඛකප්පියකාරකොති. තෙසු භික්ඛුනා නිද්දිට්ඨො සම්මුඛාසම්මුඛවසෙන චතුබ්බිධො හොති, තථා දූතෙන නිද්දිට්ඨොපි.

කථං? ඉධෙකච්චො භික්ඛුස්ස චීවරත්ථාය දූතෙන අකප්පියවත්ථුං පහිණති, දූතො ච තං භික්ඛුං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘ඉදං, භන්තෙ, ඉත්ථන්නාමෙන තුම්හාකං චීවරත්ථාය පහිතං, ගණ්හථ න’’න්ති වදති. භික්ඛු ‘‘ඉදං න කප්පතී’’ති පටික්ඛිපති. දූතො ‘‘අත්ථි පන තෙ, භන්තෙ, වෙය්යාවච්චකරො’’ති පුච්ඡති, පුඤ්ඤත්ථිකෙහි ච උපාසකෙහි ‘‘භික්ඛූනං වෙය්යාවච්චං කරොථා’’ති ආණත්තා වා භික්ඛූනං වා සන්දිට්ඨා සම්භත්තා කෙචි වෙය්යාවච්චකරා හොන්ති, තෙසං අඤ්ඤතරො තස්මිං ඛණෙ භික්ඛුස්ස සන්තිකෙ නිසින්නො හොති, භික්ඛු තං නිද්දිසති ‘‘අයං භික්ඛූනං වෙය්යාවච්චකරො’’ති ¶ . දූතො තස්ස හත්ථෙ අකප්පියවත්ථුං දත්වා ‘‘ථෙරස්ස චීවරං කිණිත්වා දෙහී’’ති ගච්ඡති, අයං භික්ඛුනා සම්මුඛානිද්දිට්ඨො.

නො චෙ භික්ඛුස්ස (පාරා. අට්ඨ. 2.537; වි. සඞ්ග. අට්ඨ. 65) සන්තිකෙ නිසින්නො හොති, අපිච ඛො භික්ඛු නිද්දිසති ‘‘අසුකස්මිං නාම ගාමෙ ඉත්ථන්නාමො භික්ඛූනං වෙය්යාවච්චකරො’’ති. සො ගන්ත්වා තස්ස හත්ථෙ අකප්පියවත්ථුං දත්වා ‘‘ථෙරස්ස චීවරං කිණිත්වා දදෙය්යාසී’’ති ආගන්ත්වා භික්ඛුස්ස ආරොචෙත්වා ගච්ඡති, අයමෙකො භික්ඛුනා අසම්මුඛානිද්දිට්ඨො.

න හෙව ඛො සො දූතො අත්තනා ආගන්ත්වා ආරොචෙති, අපිච ඛො අඤ්ඤං පහිණති ‘‘දින්නං මයා, භන්තෙ, තස්ස හත්ථෙ චීවරචෙතාපන්නං, චීවරං ගණ්හෙය්යාථා’’ති, අයං දුතියො භික්ඛුනා අසම්මුඛානිද්දිට්ඨො.

න හෙව ඛො අඤ්ඤං පහිණති, අපිච ඛො ගච්ඡන්තොව භික්ඛුං වදති ‘‘අහං තස්ස හත්ථෙ චීවරචෙතාපන්නං දස්සාමි, තුම්හෙ චීවරං ගණ්හෙය්යාථා’’ති, අයං තතියො භික්ඛුනා අසම්මුඛානිද්දිට්ඨොති එවං එකො සම්මුඛානිද්දිට්ඨො තයො අසම්මුඛානිද්දිට්ඨාති ඉමෙ චත්තාරො භික්ඛුනා නිද්දිට්ඨවෙය්යාවච්චකරා නාම. එතෙසු ඉමස්මිං රාජසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව පටිපජ්ජිතබ්බං.

අපරො ¶ භික්ඛු පුරිමනයෙනෙව දූතෙන පුච්ඡිතො නත්ථිතාය වා අවිචාරෙතුකාමතාය වා ‘‘නත්ථම්හාකං කප්පියකාරකො’’ති වදති, තස්මිඤ්ච ඛණෙ කොචි මනුස්සො ආගච්ඡති, දූතො තස්ස හත්ථෙ අකප්පියවත්ථුං දත්වා ‘‘ඉමස්ස හත්ථතො චීවරං ගණ්හෙය්යාථා’’ති වත්වා ගච්ඡති, අයං දූතෙන සම්මුඛානිද්දිට්ඨො.

අපරො දූතො ගාමං පවිසිත්වා අත්තනා අභිරුචිතස්ස කස්සචි හත්ථෙ අකප්පියවත්ථුං දත්වා පුරිමනයෙනෙව ආගන්ත්වා වා ආරොචෙති, අඤ්ඤං වා පහිණති, ‘‘අහං අසුකස්ස නාම හත්ථෙ චීවරචෙතාපන්නං දස්සාමි, තුම්හෙ චීවරං ගණ්හෙය්යාථා’’ති වත්වා වා ගච්ඡති, අයං තතියො දූතෙන අසම්මුඛානිද්දිට්ඨොති එවං එකො සම්මුඛානිද්දිට්ඨො, තයො අසම්මුඛානිද්දිට්ඨාති ඉමෙ චත්තාරො දූතෙන නිද්දිට්ඨවෙය්යාවච්චකරා නාම. එතෙසු මෙණ්ඩකසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව පටිපජ්ජිතබ්බං.

වුත්තඤ්හෙතං ¶ –

‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, මනුස්සා සද්ධා පසන්නා, තෙ කප්පියකාරකානං හත්ථෙ හිරඤ්ඤං උපනික්ඛිපන්ති ‘ඉමිනා අය්යස්ස යං කප්පියං, තං දෙථා’ති. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යං තතො කප්පියං, තං සාදිතුං, න ත්වෙවාහං, භික්ඛවෙ, කෙනචි පරියායෙන ජාතරූපරජතං සාදිතබ්බං පරියෙසිතබ්බන්ති වදාමී’’ති (මහාව. 299).

එත්ථ ච චොදනාය පරිමාණං නත්ථි. මූලං අසාදියන්තෙන සහස්සක්ඛත්තුම්පි චොදනාය වා ඨානෙන වා කප්පියභණ්ඩං සාදිතුං වට්ටති. නො චෙ දෙති, අඤ්ඤං කප්පියකාරකං ඨපෙත්වාපි ආහරාපෙතබ්බං. සචෙ ඉච්ඡති, මූලසාමිකානම්පි කථෙතබ්බං. නො චෙ ඉච්ඡති, න කථෙතබ්බං.

අපරො භික්ඛු පුරිමනයෙනෙව දූතෙන පුච්ඡිතො ‘‘නත්ථම්හාකං කප්පියකාරකො’’ති වදති, තදඤ්ඤො සමීපෙ ඨිතො සුත්වා ‘‘ආහර, භො, අහං අය්යස්ස චීවරං චෙතාපෙත්වා දස්සාමී’’ති වදති. දූතො ‘‘හන්ද, භො, දදෙය්යාසී’’ති තස්ස හත්ථෙ දත්වා භික්ඛුස්ස අනාරොචෙත්වාව ගච්ඡති, අයං මුඛවෙවටිකකප්පියකාරකො.

අපරො (පාරා. අට්ඨ. 2.538-539; වි. සඞ්ග. අට්ඨ. 65) භික්ඛුනො උපට්ඨාකස්ස වා අඤ්ඤස්ස වා හත්ථෙ අකප්පියවත්ථුං දත්වා ‘‘ථෙරස්ස චීවරං දදෙය්යාසී’’ති එත්තොව පක්කමති, අයං පරම්මුඛකප්පියකාරකොති ¶ ඉමෙ ද්වෙ අනිද්දිට්ඨකප්පියකාරකා නාම. එතෙසු අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙසු විය පටිපජ්ජිතබ්බං.

සචෙ සයමෙව චීවරං ආනෙත්වා දෙන්ති, ගහෙතබ්බං. නො චෙ, න කිඤ්චි වත්තබ්බා. තෙනාහ ‘‘සචෙ’’තිආදි. කප්පියකාරකෙති සම්මුඛාසම්මුඛවසෙන චත්තාරො කප්පියකාරකෙති අත්ථො. ‘‘දායකො සයමෙවා’’ති ඉමිනා භික්ඛුං පටික්ඛිපති, න දූතං. තස්මා දූතෙන නිද්දිට්ඨොපි යථාරුචි චොදෙතුං වට්ටති. මුඛං විවරිත්වා සයමෙව කප්පියකාරකත්තං උපගතොති මුඛවෙවටිකකප්පියකාරකො. එවන්ති ‘‘එසො ඛො’’තිආදිනා යථාවුත්තෙන ආකාරෙන. දස්සිතා හොන්ති සඞ්ඛෙපතොති අධිප්පායො.

වුත්තචොදනාට්ඨානපරිමාණතොති වුත්තචොදනාපරිමාණතො ච වුත්තට්ඨානපරිමාණතො ච. සන්තිකන්ති සමීපං. තත්ථාති එත්ථ කථමයමත්ථො ලබ්භතීති ආහ ‘‘සමීපත්ථෙ හි ඉදං භුම්මවචන’’න්ති ¶ . ඉදං වුත්තං හොති – ‘‘ගඞ්ගායං ගොයූථානි චරන්ති, කූපෙ ගග්ගකූල’’න්තිආදීසු විය යස්මා සමීපාධාරෙ ඉදං සත්තමීවිභත්තිවචනං, තස්මා අයමත්ථො ලබ්භතීති. එවං අකරොන්තොති සාමං වා අගච්ඡන්තො, දූතං වා අපාහෙන්තො.

අජ්ජණ්හො, භන්තෙ, ආගමෙහීති, භන්තෙ, අජ්ජ එකදිවසං අම්හාකං තිට්ඨ, අධිවාසෙහීති අත්ථො. තිකපාචිත්තියන්ති අතිරෙකෙසු චොදනාට්ඨානෙසු අතිරෙකසඤ්ඤිවෙමතිකඌනකසඤ්ඤීනං වසෙන තීණි පාචිත්තියානි. තික්ඛත්තුං චොදනාය ඡක්ඛත්තුං ඨානෙන, ඌනකතික්ඛත්තුං චොදනාය ඌනකච්ඡක්ඛත්තුං ඨානෙන ලද්ධෙපි අනාපත්ති. අප්පිතතාති පතිට්ඨාපිතතා, ‘‘සඤ්ඤත්තො සො මයා’’තිආදිනා (පාරා. 538) කථිතතාති වුත්තං හොති.

රාජසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

චීවරවග්ගො පඨමො.

2. එළකලොමවග්ගො

1. කොසියසික්ඛාපදවණ්ණනා

කොසියමිස්සකන්ති ¶ ‘‘කොසකාරකා’’ති ලද්ධවොහාරානං පාණකානං කොසතො නිබ්බත්තං අංසු කොසියං, තෙන මිස්සං කොසියමිස්සකං. තෙන පන කොසියෙන අප්පකෙනාපි මිස්සිතං කොසියමිස්සකමෙව, න ඉදං අබ්බොහාරිකන්ති වත්තුං ලබ්භා. තෙනාහ ‘‘එකෙනාපී’’තිආදි. කොසියංසුනාති කිමිකොසසම්භවෙන අංසුනා. ‘‘අන්තමසො’’තිආදිකං පන ඉමස්ස සික්ඛාපදස්ස අචිත්තකත්තා වුත්තං. සන්ථතං නාම සන්ථරිත්වා කතං අවායිමං. තෙනාහ ‘‘සමෙ භූමිභාගෙ’’තිආදි. ඉමස්සෙව වචනස්ස අනුසාරෙනාති ඉමස්සෙව පඨමසන්ථතස්ස නිස්සජ්ජනවිධානවචනානුසාරෙන. සබ්බසන්ථතන්ති සබ්බසන්ථතනිස්සජ්ජනවිධානං.

අඤ්ඤස්සත්ථාය කාරාපනෙ දුක්කටත්තා අත්තනො අත්ථාය කාරාපනවසෙන ‘‘සාණත්තික’’න්ති වුත්තං. අත්තනා විප්පකතපරියොසාපනනයෙනාති ‘‘අත්තනා විප්පකතං අත්තනා පරියොසාපෙති, නිස්සග්ගියං ¶ පාචිත්තියං. අත්තනා විප්පකතං පරෙහි පරියොසාපෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. පරෙහි විප්පකතං අත්තනා පරියොසාපෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. පරෙහි විප්පකතං පරෙහි පරියොසාපෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති (පාරා. 545) ඉමිනා නයෙන. විතානාදිකරණෙති විතානභූමත්ථරණසාණිපාකාරභිසිබිබ්බොහනකරණෙ. යථා ච විතානාදිකරණෙ, එවං තෙනාකාරෙන පරිභොගෙපි අනාපත්ති. ‘‘අවායිම’’න්ති (පාරා. 544) වුත්තත්තා වායිත්වා කරොන්තස්සාපි අනාපත්ති.

කොසියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. සුද්ධකාළකසික්ඛාපදවණ්ණනා

කාළකානන්ති සභාවෙන වා රජනෙන වා කාළකානං. යථාහ ‘‘කාළකං නාම ද්වෙ කාළකානි ජාතියා කාළකං වා රජනකාළකං වා’’ති. අඤ්ඤෙහි අමිස්සිතානන්ති අඤ්ඤෙහි අමිස්සිතකාළකානන්ති අත්ථො. ‘‘යථා පඨමෙ ‘එකෙනාපි කොසියංසුනා’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. කොසියසික්ඛාපදවණ්ණනා) වුත්තං, තථා ඉධාපි ¶ ‘එකෙනාපි අඤ්ඤෙන අමිස්සෙත්වා’ති අවුත්තත්තා අඤ්ඤෙන පන මිස්සකභොගෙපි අපඤ්ඤායමානරූපකං චෙ ‘සුද්ධකාළක’මිච්චෙව වුච්චතී’’ති (වජිර. ටී. පාරාජික 547) වදන්ති.

එත්ථ ච ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, සුද්ධකාළකානං එළකලොමානං සන්ථත’’න්තිආදිනා (පාරා. 549) නිස්සජ්ජනවිධානං වෙදිතබ්බං. සෙසන්ති පුබ්බපයොගදුක්කටචතුක්කපාචිත්තියාදිකං. අඞ්ගෙසු පන ‘‘සුද්ධකාළකභාවො’’ති අයං විසෙසො.

සුද්ධකාළකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. ද්වෙභාගසික්ඛාපදවණ්ණනා

ගහෙතබ්බාති යථා කාළකා අධිකා න හොන්ති, තථා ගහෙතබ්බා. ඨපෙත්වා චෙත්ථ කාළකඔදාතෙ අවසෙසා ගොචරියෙසුයෙව සඞ්ගහං ගච්ඡන්තීති (සාරත්ථ. ටී. 2.552) දට්ඨබ්බං. එත්ථ ච ද්වෙ භාගාති උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදො කාළකානං අධිකග්ගහණස්ස පටික්ඛෙපවසෙන සික්ඛාපදස්ස පඤ්ඤත්තත්තා. තස්මා කාළකානං භාගද්වයතො අධිකං න වට්ටති, ඌනකං වට්ටති. තෙනාහ ¶ ‘‘එකස්සාපී’’තිආදි. එකස්සාපි කාළකලොමස්ස අතිරෙකභාවෙති තුලාය ධාරයිත්වා ඨපිතෙසු අන්තමසො වාතවෙගෙනපි පහිතස්ස එකස්සාපි කාළකලොමස්ස අධිකභාවෙ සතීති අත්ථො. ‘‘තතියං ඔදාතානං, චතුත්ථං ගොචරියාන’’න්ති ඉදං පන හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදො තෙසං අධිකග්ගහණෙ පටික්ඛෙපාභාවතො. තස්මා තෙසං වුත්තප්පමාණතො අධිකම්පි වට්ටති.

එත්ථ ච ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, සන්ථතං අනාදියිත්වා ද්වෙ තුලෙ සුද්ධකාළකානං එළකලොමානං, තුලං ඔදාතානං, තුලං ගොචරියානං සන්ථතං කාරාපිතං නිස්සග්ගිය’’න්ති (පාරා. 554) ඉමිනා නයෙන නිස්සජ්ජනවිධානං වෙදිතබ්බං. ආදාය ච වුත්තපරිච්ඡෙදෙන අනාදාය ච කරණතො කිරියාකිරියං. සෙසන්ති පුබ්බපයොගදුක්කටචතුක්කපාචිත්තියාදිකං. අයං පන විසෙසො – තුලං ඔදාතානං තුලං ගොචරියානං ආදියිත්වා කරණෙ, බහුතරං ඔදාතානං බහුතරං ගොචරියානං ආදියිත්වා කරණෙ ¶ , සුද්ධං ඔදාතානං සුද්ධං ගොචරියානං ආදියිත්වා කරණෙ ච අනාපත්තීති.

අඞ්ගෙසු පන පඨමඞ්ගං කාළකානං ද්වෙභාගතො අතිරෙකභාවොති දට්ඨබ්බං. ඉමානි තීණි න කෙවලං අනිස්සට්ඨානෙව පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටන්තීති ආහ ‘‘ඉමානි පනා’’තිආදි. ‘‘පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටන්තී’’ති ඉමිනා යදි පරිභුඤ්ජති, දුක්කටන්ති දස්සෙති.

ද්වෙභාගසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. ඡබ්බස්සසික්ඛාපදවණ්ණනා

යං සන්ථතසම්මුතිං දෙතීති සම්බන්ධො. ගිලානස්ස භික්ඛුනොති යස්ස විනා සන්ථතා න ඵාසු හොති, න සක්කොති ච සන්ථතං ආදාය පක්කමිතුං, එවංභූතස්ස ගිලානස්ස භික්ඛුනො. සන්ථතසම්මුතිං දෙතීති ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, අයං ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු ගිලානො න සක්කොති සන්ථතං ආදාය පක්කමිතු’’න්තිආදිනා (පාරා. 560) පදභාජනෙ වුත්තාය ඤත්තිදුතියකම්මවාචාය සන්ථතසම්මුතිං දෙති.

සාති සන්ථතසම්මුති. වූපසන්තො වා පුන කුප්පතීති වූපසන්තො වා සො ආබාධො පුන කුප්පති, අනුවස්සම්පි කාතුං වට්ටති, පුන සම්මුතිදානකිච්චං නත්ථීති අධිප්පායො. න කෙවලං තස්මිංයෙව රොගෙ කුප්පිතෙ, අථ ඛො අඤ්ඤස්මිං රොගෙ කුප්පිතෙපි ගතගතට්ඨානෙ අනුවස්සං කාතුං ලභති. තෙනෙව හි සමන්තපාසාදිකායං ‘‘සචෙ අරොගො හුත්වා පුන මූලබ්යාධිනාව ගිලානො හොති ¶ , සොයෙව පරිහාරො, නත්ථඤ්ඤං ‘සම්මුතිකිච්ච’න්ති ඵුස්සදෙවත්ථෙරො ආහ. උපතිස්සත්ථෙරො පන සො වා බ්යාධි පටිකුප්පතු, අඤ්ඤො වා, සකිං ‘ගිලානො’ති නාමං ලද්ධං ලද්ධමෙව, පුන ‘සම්මුතිකිච්චං නත්ථී’ති ආහා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.557) උපතිස්සත්ථෙරවාදො පච්ඡා වුත්තො.

එත්ථ ච ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, සන්ථතං ඌනකඡබ්බස්සානි කාරාපිතං අඤ්ඤත්ර භික්ඛුසම්මුතියා නිස්සග්ගිය’’න්ති (පාරා. 562) ඉමිනා නයෙන නිස්සජ්ජනවිධානං වෙදිතබ්බං. ‘‘සෙසං පඨමසදිසමෙවා’’ති ඉමිනා ‘‘අත්තනා කතං පරෙහි පරියොසාපෙතී’’තිආදිකං අතිදිට්ඨං. අයං පන විසෙසො – පරිපුණ්ණෙ ඡබ්බස්සෙ වා අතිරෙකඡබ්බස්සෙ ¶ වා අනාපත්ති. අඞ්ගෙසු ච ඡබ්බස්සානං අන්තොභාවො නානාත්තං.

ඡබ්බස්සසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. නිසීදනසික්ඛාපදවණ්ණනා

නිසීදනසන්ථතන්ති ‘‘නිසීදනං නාම සදසං වුච්චතී’’ති එත්ථ පදභාජනියං (පාරා. 568) වුත්තත්තා සදසං සන්ථතං, එත්ථ ච නිසීදනග්ගහණං සන්ථතෙ චීවරසඤ්ඤානිවාරණත්ථං, යතො තෙ භික්ඛූ කම්බලචීවරසඤ්ඤාය සන්ථතං ඡඩ්ඩෙත්වා ධුතඞ්ගානි සමාදියිංසු. සයනාසනප්පයොජනත්තා සන්ථතස්ස ‘‘පුරාණසන්ථතං නාමා’’තිආදි වුත්තං. යත්ථාති යස්මිං සන්ථතෙ. විදත්ථිමත්තන්ති සුගතවිදත්ථිමත්තං. උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදො චායං ‘‘අනාපත්ති අලභන්තො ථොකතරං ආදියිත්වා කරොතී’’ති (පාරා. 570) පදභාජනෙ වුත්තත්තා. එකදෙසෙති ඉදානි කත්තබ්බනවසන්ථතස්ස එකප්පදෙසෙ. විජටෙත්වාති විද්ධංසෙත්වා. අනාදාති ය-කාරලොපෙනායං නිද්දෙසොති ආහ ‘‘සති පුරාණසන්ථතෙ අග්ගහෙත්වා’’ති.

එත්ථ ච ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, නිසීදනසන්ථතං අනාදියිත්වා පුරාණසන්ථතස්ස සාමන්තා සුගතවිදත්ථිං කාරාපිතං නිස්සග්ගිය’’න්ති (පාරා. 568) ඉමිනා නයෙන නිස්සජ්ජනවිධානං වෙදිතබ්බං. සන්ථතවිස්සජ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තන්ති භගවතා සන්ථතානි විප්පකිණ්ණානි දිස්වා ‘‘සද්ධාදෙය්යවිනිපාතනෙ කාරණං නත්ථි, පරිභොගුපායං නෙසං දස්සෙස්සාමී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.566) සන්ථතවිස්සජ්ජනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං. කිරියාකිරියත්තා ඉමස්ස සික්ඛාපදස්ස ‘‘සෙසං තතියසදිසමෙවා’’ති වුත්තං, ද්වෙභාගසික්ඛාපදසදිසමෙවාති අත්ථො. අයං පන විසෙසො – පුරාණසන්ථතස්ස ¶ සාමන්තා සුගතවිදත්ථියා ආදාය කරණෙ, අලභන්තස්ස ථොකතරං ආදාය කරණෙ, සබ්බථා අලභන්තස්ස අනාදාය කරණෙ ච අනාපත්තීති. අඞ්ගෙසු පනෙත්ථ පඨමඞ්ගපුරාණසන්ථතස්ස සාමන්තා සුගතවිදත්ථිඅනාදියනාති දට්ඨබ්බං.

නිසීදනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. එළකලොමසික්ඛාපදවණ්ණනා

අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නස්සාති ¶ අද්ධානමෙව මග්ගො අද්ධානමග්ගො, තං පටිපන්නස්සාති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘අද්ධානසඞ්ඛාත’’න්තිආදි. අද්ධානසද්දෙන විසෙසිතත්තා පන ‘‘දීඝමග්ග’’න්ති වුත්තං. අද්ධානගමනසමයස්ස විභඞ්ගෙ ‘‘අද්ධයොජනං ගච්ඡිස්සාමීති භුඤ්ජිතබ්බ’’න්තිආදිවචනතො (පාචි. 218) අද්ධයොජනම්පි අද්ධානමග්ගො හොති. එළකලොමානි චෙතානි අද්ධානමග්ගතො අඤ්ඤත්ථ උප්පන්නානි පටිග්ගහෙතුං න වට්ටන්ති, යතො ‘‘අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නස්සා’’තිආදිකං වුත්තන්ති අනුයොගං සන්ධායාහ ‘‘සබ්බඤ්චෙත’’න්තිආදි. තත්ථ සබ්බඤ්චෙතන්ති ‘‘භික්ඛුනො පනෙව අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නස්ස එළකලොමානි උප්පජ්ජෙය්යු’’න්තිආදිකං එතං සබ්බං. වත්ථුමත්තදීපනමෙවාති ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන අඤ්ඤතරස්ස භික්ඛුනො කොසලෙසු ජනපදෙ සාවත්ථිං ගච්ඡන්තස්ස අන්තරාමග්ගෙ එළකලොමානි උප්පජ්ජිංසූ’’තිආදිකස්ස (පාරා. 571) වත්ථුමත්තස්ස දීපනමෙව. යත්ථ කත්ථචීති අද්ධානතො අඤ්ඤත්ථාපි යත්ථ කත්ථචි ඨානෙසු. සහත්ථාති කරණත්ථෙ නිස්සක්කවචනන්ති ආහ ‘‘සහත්ථෙනා’’ති. ලක්ඛණවචනඤ්චෙතං, තස්මා යෙන කෙනචි සරීරාවයවෙනාති අත්ථො දට්ඨබ්බො. තෙනාහ ‘‘අත්තනා හරිතබ්බානීති අත්ථො’’ති. අසන්තෙ හාරකෙති එත්ථ පදානං අන්තොගධාවධාරණතො අවධාරණත්ථො ලබ්භතීති ආහ ‘‘අසන්තෙයෙවා’’තිආදි.

එත්ථ ච ‘‘ඉමානි මෙ, භන්තෙ, එළකලොමානි තියොජනං අතික්කාමිතානි නිස්සග්ගියානී’’තිආදිනා (පාරා. 573) නිස්සජ්ජනවිධානං වෙදිතබ්බං. තිකපාචිත්තියන්ති අතිරෙකතියොජනෙ අතිරෙකතියොජනසඤ්ඤිවෙමතිකඌනකසඤ්ඤීනං වසෙන තීණි පාචිත්තියානි. වාසාධිප්පායෙන ගන්ත්වා තතො පරං හරණෙති යත්ථ ගතො, තත්ථ උද්දෙසපරිපුච්ඡාදීනං වා පච්චයාදීනං වා අලාභෙන තතො පරං අඤ්ඤත්ථ හරණෙ, තතොපි අඤ්ඤත්ථාති එවං යොජනසතම්පි හරණෙ අනාපත්ති. අච්ඡින්නං වා නිස්සට්ඨං වාති චොරෙහි අච්ඡින්නං වා විනයකම්මකතං වා. කතභණ්ඩන්ති කතං භණ්ඩං කම්බලකොජවසන්ථතාදි යං කිඤ්චි අන්තමසො සුත්තකෙන බද්ධමත්තම්පි. තෙනාහ ‘‘අන්තමසො’’තිආදි. යො පන තනුකපත්තත්ථවිකන්තරෙ (පාරා. අට්ඨ. 2.575) වා ආයොගඅංසබද්ධකකායබන්ධනාදීනං ¶ අන්තරෙසු වා පිප්ඵලිකාදීනං මලරක්ඛණත්ථං සිපාටිකායං වා අන්තමසො වාතාබාධිකො කණ්ණච්ඡිද්දෙපි ලොමානි පක්ඛිපිත්වා ගච්ඡති ¶ , ආපත්තියෙව. සුත්තකෙන පන බන්ධිත්වා පක්ඛිත්තං කතභණ්ඩට්ඨානෙ තිට්ඨති, වෙණිං කත්වා හරති, ඉදං නිධානමුඛං නාම, ආපත්තියෙව.

පඨමප්පටිලාභොති අත්තනො අත්ථාය එළකලොමානං පඨමුප්පත්ති. එතෙන අච්ඡින්නනිස්සට්ඨප්පටිලද්ධානං පටික්ඛෙපො. අඤ්ඤස්ස අජානන්තස්ස යානෙ පක්ඛිපිත්වාති (පාරා. අට්ඨ. 2.572) ගච්ඡන්තෙ රථාදිකෙ වා හත්ථිපිට්ඨිආදීසු වා සාමිකස්ස අජානන්තස්සෙව ‘‘හරිස්සතී’’ති පක්ඛිපිත්වා. අගච්ඡන්තෙපි එසෙව නයො. සචෙ පන අගච්ඡන්තෙ රථාදිම්හි වා හත්ථිපිට්ඨිආදීසු වා ඨපෙත්වා ආරොහිත්වා සාරෙති, හෙට්ඨා වා ගච්ඡන්තො චොදෙති, පක්කොසන්තො වා අනුබන්ධාපෙති, ‘‘අඤ්ඤං හරාපෙතී’’ති (පාරා. 575) වචනතො අනාපත්ති. එත්ථ ච ‘‘අජානන්තස්ස යානෙ’’ති ඉමිනා ජානන්තස්ස චෙ යානෙ පක්ඛිපති, අඤ්ඤං හරාපෙති නාමාති දස්සෙති. අහරණපච්චාහරණන්ති හරණපච්චාහරණානමභාවො.

එළකලොමසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. එළකලොමධොවාපනසික්ඛාපදවණ්ණනා

සක්කෙසූති ‘‘සක්යා වත, භො කුමාරා’’ති (දී. නි. 1.267) උදානං පටිච්ච ‘‘සක්යා’’ති ලද්ධනාමානං නිවාසො එකොපි ජනපදො රුළ්හිසද්දෙන ‘‘සක්කා’’ති වුච්චති, තස්මිං සක්කෙසු ජනපදෙ. ඡබ්බග්ගියා නාම පණ්ඩුකලොහිතකාදයො ඡමූලකා, තෙසං සිස්සා ච.

එළකලොමධොවාපනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. ජාතරූපසික්ඛාපදවණ්ණනා

රජතන්ති න කෙවලං රූපියමෙව ඉධාධිප්පෙතං, අථ ඛො යං කිඤ්චි වොහාරගමනීයං කහාපණාදි ච එතං අධිප්පෙතන්ති ආහ ‘‘අපිචා’’තිආදි. තත්ථ කහාපණොති (පාරා. අට්ඨ. 2.583-584) සුවණ්ණමයො වා රූපියමයො වා පාකතිකො වා. ලොහමාසකො නාම තම්බලොහාදීහි කතමාසකො. දාරුමාසකො නාම සාරදාරුනා වා වෙළුපෙසිකාය වා ¶ අන්තමසො තාලපණ්ණෙනපි ¶ රූපං ඡින්දිත්වා කතමාසකො. ජතුමාසකො නාම ලාඛාය වා නිය්යාසෙන වා රූපං සමුට්ඨාපෙත්වා කතමාසකො. ‘‘යෙ වොහාරං ගච්ඡන්තී’’ති ඉමිනා පන පදෙන යො යො යත්ථ යත්ථ ජනපදෙ යදා යදා වොහාරං ගච්ඡති, අන්තමසො අට්ඨිමයොපි චම්මමයොපි රුක්ඛඵලබීජමයොපි සමුට්ඨාපිතරූපොපි අසමුට්ඨාපිතරූපොපි සබ්බො සඞ්ගහිතො. තදෙවාති ජාතරූපරජතමෙව. හිරඤ්ඤං නාම කහාපණො.

‘‘සාදියතී’’ති වුත්තමෙවත්ථං විභාවෙති ‘‘ගණ්හිතුකාමො හොතී’’ති. න කෙවලං කායවාචාහි පටික්ඛිත්තමෙව පටික්ඛිත්තං හොති, අථ ඛො මනසාපි පටික්ඛිත්තං පටික්ඛිත්තමෙව හොතීති ආහ ‘‘කායවාචාහී’’තිආදි. සචෙ පන කායවාචාහි අප්පටික්ඛිපිත්වා චිත්තෙන අධිවාසෙති, කායවාචාහි කත්තබ්බස්ස පටික්ඛෙපස්ස අකරණතො අකිරියසමුට්ඨානං කායවචීද්වාරෙ ආපත්තිං ආපජ්ජති. මනොද්වාරෙ පන ආපත්ති නාම නත්ථි.

එකො සතං (පාරා. අට්ඨ. 2.583-584) වා සහස්සං වා පාදමූලෙ ඨපෙති ‘‘තුය්හිදං හොතූ’’ති, භික්ඛු ‘‘නයිදං කප්පතී’’ති පටික්ඛිපති. උපාසකො ‘‘පරිච්චත්තං මයා තුම්හාක’’න්ති ගතො, අඤ්ඤො තත්ථ ආගන්ත්වා පුච්ඡති ‘‘කිං, භන්තෙ, ඉද’’න්ති. යං තෙන ච අත්තනා ච වුත්තං, තං ආචික්ඛිතබ්බං. සො චෙ වදති ‘‘ගොපෙස්සාමි, භන්තෙ, ගුත්තට්ඨානං දස්සෙථා’’ති, සත්තභූමිකම්පි පාසාදං අභිරුහිත්වා ‘‘ඉදං ගුත්තට්ඨාන’’න්ති ආචික්ඛිතබ්බං, ‘‘ඉධ නික්ඛිපාහී’’ති න වත්තබ්බං. එත්තාවතා කප්පියඤ්ච අකප්පියඤ්ච නිස්සාය ඨිතං හොති, ද්වාරං පිදහිත්වා රක්ඛන්තෙන වසිතබ්බං. සචෙ කිඤ්චි වික්කායිකභණ්ඩං පත්තං වා චීවරං වා ආගච්ඡති, ‘‘ඉදං ගහෙස්සථ, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘උපාසක, අත්ථි අම්හාකං ඉමිනා අත්ථො, වත්ථු ච එවරූපං නාම සංවිජ්ජති, කප්පියකාරකො නත්ථී’’ති වත්තබ්බං. සචෙ සො වදති ‘‘අහං කප්පියකාරකො භවිස්සාමි, ද්වාරං විවරිත්වා දෙථා’’ති, ද්වාරං විවරිත්වා ‘‘ඉමස්මිං ඔකාසෙ ඨපිත’’න්ති වත්තබ්බං, ‘‘ඉමං ගණ්හා’’ති න වත්තබ්බං. එවඤ්ච කප්පියඤ්ච අකප්පියඤ්ච නිස්සාය ඨිතමෙව හොති. සො චෙතං ගහෙත්වා තස්ස කප්පියභණ්ඩං දෙති, වට්ටති. සචෙ අධිකං ගණ්හාති, ‘‘න මයං තව භණ්ඩං ගණ්හාම, නික්ඛමාහී’’ති වත්තබ්බො.

සඞ්ඝමජ්ඣෙයෙව ¶ නිස්සජ්ජිතබ්බන්ති එත්ථ යස්මා රූපියං නාම අකප්පියං, තස්මා ‘‘නිස්සජ්ජිතබ්බං සඞ්ඝස්ස වා ගණස්ස වා පුග්ගලස්ස වා’’ති න වුත්තං. යස්මා පන තං පටිග්ගහිතමත්තමෙව, න තෙන කිඤ්චි කප්පියභණ්ඩං චෙතාපිතං, තස්මා උපායෙන පරිභොගදස්සනත්ථං ‘‘සඞ්ඝමජ්ඣෙයෙව නිස්සජ්ජිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. ආදි-සද්දෙන තෙලාදීනං ගහණං. සොති යො ගහට්ඨො ‘‘සප්පි ¶ වා තෙලං වා වට්ටති උපාසකා’’තිආදිනා නයෙන වුත්තො, සො. අඤ්ඤෙන ලභිත්වාති භික්ඛුනා වා ආරාමිකෙන වා අත්තනො වස්සග්ගෙන ලභිත්වා. තතො නිබ්බත්තරුක්ඛච්ඡායාපීති නිස්සග්ගියවත්ථුනා ආහටබීජතො නිබ්බත්තරුක්ඛපරිච්ඡෙදෙන ඨිතච්ඡායාපි, පරිච්ඡෙදාතික්කන්තා පන ආගන්තුකත්තා වට්ටති. නො චෙ ඡඩ්ඩෙතීති අථ නෙව ගහෙත්වා ගච්ඡති, න ඡඩ්ඩෙති, ‘‘කිං මය්හං ඉමිනා බ්යාපාරෙනා’’ති යෙනකාමං පක්කමති. පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතො ‘‘යො න ඡන්දාගතිං ගච්ඡෙය්ය, න දොසාගතිං ගච්ඡෙය්ය, න මොහාගතිං ගච්ඡෙය්ය, න භයාගතිං ගච්ඡෙය්ය, ඡඩ්ඩිතාඡඩ්ඩිතඤ්ච ජානෙය්යා’’ති (පාරා. 584) එවං වුත්තපඤ්චඞ්ගෙහි සමන්නාගතො. සම්මන්නිතබ්බොති ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො ඉත්ථන්නාමං භික්ඛුං රූපියඡඩ්ඩකං සම්මන්නෙය්යා’’තිආදිනා පදභාජනෙ වුත්තාය ඤත්තිදුතියකම්මවාචාය සම්මන්නිතබ්බො.

අනිමිත්තං කත්වා ගූථං විය ඡඩ්ඩෙතබ්බන්ති පතිතට්ඨානං සල්ලක්ඛණවසෙන නිමිත්තං අකත්වා ගූථං විය ඡඩ්ඩෙතබ්බං, අක්ඛීනි නිමීලෙත්වාව නදියා වා පපාතෙ වා වනගහනෙ වා ගූථං විය අනපෙක්ඛෙන පතිතොකාසං අසමන්නාහරන්තෙන පාතෙතබ්බන්ති වුත්තං හොති. තෙනාහ ‘‘ගූථං විය ඡඩ්ඩෙතබ්බ’’න්ති. තිකපාචිත්තියන්ති රූපියසඤ්ඤිවෙමතිකඅරූපියසඤ්ඤීනං වසෙන තීණි පාචිත්තියානි. අරූපියෙ රූපියසඤ්ඤිනොති ඛරපත්තාදීසු සුවණ්ණාදිසඤ්ඤිනො. රතනසික්ඛාපදනයෙනාති ‘‘අජ්ඣාරාමෙ වා අජ්ඣාවසථෙ වා’’ති (පාචි. 505) එත්ථ වුත්තවිධිනා.

ජාතරූපසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. රූපියසංවොහාරසික්ඛාපදවණ්ණනා

කතාදිවසෙනාති ¶ කතඅකතකතාකතවසෙන. සුවණ්ණාදිචතුබ්බිධම්පි නිස්සග්ගියවත්ථු ඉධ රූපියග්ගහණෙන ගහිතන්ති ආහ ‘‘ජාතරූපරජතපරිවත්තන’’න්ති. ඉදඤ්ච උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදෙන වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. තෙනාහ ‘‘පුරිමසික්ඛාපදෙන හී’’තිආදි. පරිවත්තනන්ති සාදිතරූපියස්ස පරිවත්තනං. පුරිමනයානුසාරෙනාති ‘‘අහං, භන්තෙ, නානප්පකාරකං රූපියසංවොහාරං සමාපජ්ජිං, ඉදං මෙ නිස්සග්ගිය’’න්තිආදිනා (පාරා. 589).

රූපියසංවොහාරවත්ථුස්මින්ති පටිග්ගහණස්සෙව පටික්ඛිත්තත්තා පටිග්ගහිතපරිවත්තනෙ දොසං අදිස්වා රූපියපරිවත්තනෙ. තස්ස වාති පරිවත්තිතස්ස වා. ධනස්ස වාති අත්තනො මූලධනස්ස වා ¶ . අත්තනො වා හි අරූපියෙන පරස්ස රූපියං චෙතාපෙය්ය, අත්තනො වා රූපියෙන පරස්ස අරූපියං, උභයථාපි රූපියසංවොහාරො කතොව හොතීති.

රූපියසංවොහාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. කයවික්කයසික්ඛාපදවණ්ණනා

රූපියසංවොහාරස්ස පන හෙට්ඨාසික්ඛාපදෙන ගහිතත්තා කප්පියභණ්ඩානමෙවෙත්ථ ගහණන්ති ආහ ‘‘චීවරාදීන’’න්තිආදි. තත්ථ චීවරාදීනං කප්පියභණ්ඩානන්ති අන්තමසො දසිකසුත්තං උපාදාය චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයානං යෙසං කෙසඤ්චි කප්පියභණ්ඩානං. කයං නාම පරභණ්ඩස්ස ගහණං. වික්කයං නාම අත්තනො භණ්ඩස්ස දානං. තෙනාහ ‘‘ඉමිනා ඉමං දෙහී’’තිආදි. පරස්සාති ඨපෙත්වා පඤ්ච සහධම්මිකෙ අඤ්ඤස්ස. එත්ථ ච ‘‘අහං, භන්තෙ, නානප්පකාරකං කයවික්කයං සමාපජ්ජිං, ඉදං මෙ නිස්සග්ගියං, ඉමාහං සඞ්ඝස්ස නිස්සජ්ජාමී’’තිආදිනා (පාරා. 595) නයෙන නිස්සජ්ජිතබ්බං. තෙනාහ ‘‘වුත්තලක්ඛණවසෙනා’’තිආදි. නනු චෙත්ථ චීවරධොවනෙ වා කෙසච්ඡෙදනෙ වා භූමිසොධනාදිනවකම්මෙ වා පරභණ්ඩං අත්තනො හත්ථගතං නිස්සජ්ජිතබ්බං නාම නත්ථි, තත්ථ කිං කාතබ්බන්ති ආහ ‘‘අසන්තෙ පාචිත්තියං දෙසෙතබ්බමෙවා’’ති. යථා නිස්සග්ගියවත්ථුම්හි පරිභුත්තෙ වා නට්ඨෙ වා පාචිත්තියං දෙසෙති, එවං ඉධාපි දෙසෙතබ්බමෙවාති අධිප්පායො.

ඉදං ¶ අම්හාකං අත්ථීති ඉදං පටිග්ගහිතං තෙලං වා සප්පි වා අම්හාකං සංවිජ්ජති. අම්හාකඤ්ච ඉමිනා ච ඉමිනා ච අත්ථොති අම්හාකඤ්ච තදඤ්ඤෙන ඉමිනා ච ඉමිනා ච අප්පටිග්ගහිතකෙන අත්ථො. ‘‘රූපියසංවොහාරෙ වුත්තනයමෙවා’’ති ඉමිනා ‘‘තිකපාචිත්තියං අකයවික්කයෙ කයවික්කයසඤ්ඤිනො ච වෙමතිකස්ස ච දුක්කට’’න්ති ඉමං නයමතිදිසති.

කයවික්කයසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

එළකලොමවග්ගො දුතියො.

3. පත්තවග්ගො

1. පත්තසික්ඛාපදවණ්ණනා

අවිකප්පිතොති ¶ ‘‘ඉමං පත්තං තුය්හං විකප්පෙමී’’තිආදිනා නයෙන අවිකප්පිතො. අඩ්ඪාළ්හකොදනං ගණ්හාතීති මගධනාළියා ද්වින්නං තණ්ඩුලනාළීනං ඔදනං ගණ්හාති. ‘‘මගධනාළි නාම අඩ්ඪතෙරසපලා හොතී’’ති අන්ධකට්ඨකථායං වුත්තං. ‘‘සීහළදීපෙ පකතිනාළි මහන්තා, දමිළනාළි ඛුද්දකා, මගධනාළි පමාණයුත්තා, තාය මගධනාළියා දියඩ්ඪනාළි එකා සීහළනාළි හොතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.602) මහාඅට්ඨකථායං වුත්තං. අනුත්තණ්ඩුලන්ති පාකතො උක්කන්තං තණ්ඩුලං උත්තණ්ඩුලං, න උත්තණ්ඩුලං අනුත්තණ්ඩුලං. සබ්බසම්භාරසඞ්ඛතොති ජීරකාදිසබ්බසම්භාරෙහි සඞ්ඛතො. ආලොපස්ස චතුත්ථභාගප්පමාණං බ්යඤ්ජනං ආලොපස්ස අනුරූපබ්යඤ්ජනං.

එවං උක්කට්ඨපත්තං දස්සෙත්වා ඉදානි මජ්ඣිමොමකානි දස්සෙතුං ‘‘උක්කට්ඨතො’’තිආදිමාහ. තත්රායං නයො – සචෙ නාළිකොදනාදි සබ්බම්පි පක්ඛිත්තං වුත්තනයෙනෙව හෙට්ඨිමරාජිසමං තිට්ඨති, අයං මජ්ඣිමො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං අතික්කම්ම ථූපීකතං තිට්ඨති, අයං මජ්ඣිමොමකො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං න සම්පාපුණාති, අන්තොගධමෙව හොති, අයං මජ්ඣිමුක්කට්ඨො නාම පත්තො. සචෙ පත්තොදනාදි සබ්බම්පි පක්ඛිත්තං හෙට්ඨිමරාජිසමං තිට්ඨති, අයං ඔමකො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං අතික්කම්ම ථූපීකතං තිට්ඨති, අයං ඔමකොමකො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං ¶ න සම්පාපුණාති, අන්තොගධමෙව හොති, අයං ඔමකුක්කට්ඨො නාම පත්තොති. තෙනාහ ‘‘තෙසම්පි වුත්තනයෙනෙව භෙදො වෙදිතබ්බො’’ති.

ඉදානි තෙසු අධිට්ඨානවිකප්පනානධිට්ඨානාවිකප්පනුපගෙ දස්සෙතුං ‘‘ඉච්චෙතෙසූ’’තිආදිමාහ. තත්ථ උක්කට්ඨුක්කට්ඨොති උක්කට්ඨතො උක්කට්ඨො. තතො හි සො ‘‘අපත්තො’’ති වුත්තො. ඔමකොමකොති ඔමකතො ඔමකො. තතො හි සො ‘‘අපත්තො’’ති වුත්තො. එතෙ පන භාජනපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බා, න අධිට්ඨානුපගා න විකප්පනුපගා, ඉතරෙ පන සත්ත අධිට්ඨහිත්වා වා විකප්පෙත්වා වා පරිභුඤ්ජිතබ්බා. තෙනාහ ‘‘සෙසා සත්ත පත්තා පමාණයුත්තා නාමා’’ති.

තස්මාති ¶ යස්මා සත්ත පත්තා පමාණයුත්තා, තස්මා. සමණසාරුප්පෙන පක්කන්ති එත්ථ අයොපත්තො පඤ්චහි පාකෙහි (පාරා. අට්ඨ. 2.608) පක්කො සමණසාරුප්පෙන පක්කො හොති, මත්තිකාපත්තො ද්වීහි පාකෙහි. සචෙ එකො පාකො ඌනො හොති, න අධිට්ඨානුපගො. යථා ච සමණසාරුප්පෙන පක්කොයෙව අධිට්ඨානුපගො, තථා උභොපි යං මූලං දාතබ්බං, තස්මිං දින්නෙයෙව අධිට්ඨානුපගා. යදි පන අප්පකම්පි අදින්නං හොති, න අධිට්ඨානුපගා. තෙනාහ ‘‘සචෙ පනා’’තිආදි. ‘‘කාකණිකමත්තං නාම දියඩ්ඪවීහී’’ති වදන්ති. සචෙපි පත්තසාමිකො වදති ‘‘යදා තුම්හාකං මූලං භවිස්සති, තදා දස්සථ, අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජථා’’ති, නෙව අධිට්ඨානුපගො හොති. පාකස්ස හි ඌනත්තා පත්තසඞ්ඛං න ගච්ඡති. මූලස්ස සකලස්ස වා එකදෙසස්ස වා අදින්නත්තා සකභාවං න උපෙති, අඤ්ඤස්සෙව සන්තකො හොති. තස්මා පාකෙ ච මූලෙ ච නිට්ඨිතෙයෙව අධිට්ඨානුපගො හොති. යො අධිට්ඨානුපගො, ස්වෙව විකප්පනුපගො ච. තෙනාහ ‘‘අපච්චුද්ධරන්තෙනා’’තිආදි. අපච්චුද්ධරන්තෙන විකප්පෙතබ්බොති පුරාණපත්තං අපච්චුද්ධරන්තෙන නවො පත්තො විකප්පෙතබ්බොති අත්ථො, ඨපෙතබ්බොති අධිප්පායො. කඞ්ගුසිත්ථන්ති සත්තන්නං ධඤ්ඤානං ලාමකධඤ්ඤසිත්ථන්ති ආහ ‘‘කඞ්ගුසිත්ථනික්ඛමනමත්තෙන ඡිද්දෙනා’’ති.

පත්තසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. ඌනපඤ්චබන්ධනසික්ඛාපදවණ්ණනා

අස්සාති ¶ ඉමස්ස පත්තස්ස. තෙන ඌනපඤ්චබන්ධනෙනාති තෙන ඌනපඤ්චබන්ධනෙන පත්තෙන උපලක්ඛිතො හුත්වාති අත්ථො. ඌනපඤ්චබන්ධනො හි පත්තො එත්ථ ලක්ඛණභාවෙන ගහිතො. තෙනෙවාහ ‘‘ඉත්ථම්භූතස්ස ලක්ඛණෙ කරණවචන’’න්ති. තත්ථ ඉත්ථම්භූතස්සාති කඤ්චි පකාරං පත්තස්ස. ලක්ඛීයතෙ අනෙනාති ලක්ඛණං, තස්මිං කරණවචනං, තතියාවිභත්තීති අත්ථො. ‘‘පකාරො’’ති ච සාමඤ්ඤස්ස භෙදකො විසෙසො වුච්චති. තථා හි ඌනපඤ්චබන්ධනෙන පත්තෙනාති එත්ථ භික්ඛුභාවසාමඤ්ඤස්ස ඌනපඤ්චබන්ධනපත්තභාවො පකාරො, තං භික්ඛු ආපන්නො, තස්ස පත්තො ලක්ඛණං. යදි අපරිපුණ්ණපඤ්චබන්ධනො පත්තො ඌනපඤ්චබන්ධනො නාම හොති, අථ කස්මා ඉමස්ස පදභාජනියං අබන්ධනොපි වුත්තොති ආහ ‘‘තත්ථා’’තිආදි. තත්ථ තත්ථාති වාක්යොපඤ්ඤාසෙ. බන්ධනොකාසෙ සති වා අසති වා බන්ධනවිරහිතො පත්තො අබන්ධනො, පඤ්චබන්ධනානං ඔකාසො අස්සාති පඤ්චබන්ධනොකාසො. අපත්තොති පත්තො නාම න හොතීති අත්ථො, පාකතිකං කාතුං අසමත්ථොති වුත්තං හොති. ඉදඤ්ච අඤ්ඤස්ස විඤ්ඤාපනෙ කාරණවචනං. තෙනාහ ‘‘තස්මා අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙතුං වට්ටතී’’ති.

බන්ධනඤ්ච ¶ නාමෙතං යස්මා බන්ධනොකාසෙ සති හොති, අසති න හොති, තස්මා තස්ස ලක්ඛණං, බන්ධනවිධිඤ්ච දස්සෙතුං ‘‘යස්මිං පනා’’තිආදි වුත්තං. මුඛවට්ටිසමීපෙ පන පත්තවෙධකෙන විජ්ඣියමානෙ කපාලස්ස බහලත්තා භිජ්ජති, තස්මා හෙට්ඨා විජ්ඣිතබ්බො. තෙනාහ ‘‘හෙට්ඨිමපරියන්තෙ’’තිආදි. සුඛුමං වා ඡිද්දං කත්වා බන්ධිතබ්බොති සුඛුමෙ ඡිද්දෙ තිපුපට්ටාදීහි පයොජනං නත්ථි, සුත්තං පක්ඛිපිත්වාව අධිට්ඨාතබ්බොති අධිප්පායො. න කෙවලං තිපුසුත්තකාදිනාව බන්ධිතබ්බොති ආහ ‘‘ඵාණිත’’න්තිආදි. ඵාණිතං ඣාපෙත්වා පාසාණචුණ්ණෙනාති පාසාණචුණ්ණෙන සද්ධිං ඵාණිතං පචිත්වා තථාපක්කෙන පාසාණචුණ්ණෙනාති අත්ථො. නිස්සජ්ජිතබ්බොති ‘‘අයං මෙ, භන්තෙ, පත්තො ඌනපඤ්චබන්ධනෙන පත්තෙන චෙතාපිතො නිස්සග්ගියො, ඉමාහං සඞ්ඝස්ස නිස්සජ්ජාමී’’ති (පාරා. 613) නිස්සජ්ජිතබ්බො. තෙනාහ ‘‘නිස්සජ්ජන්තෙනා’’තිආදි. සම්මතෙනාති –

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො ඉත්ථන්නාමං භික්ඛුං පත්තග්ගාහාපකං සම්මන්නෙය්ය, එසා ඤත්ති ¶ . සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො, සඞ්ඝො ඉත්ථන්නාමං භික්ඛුං පත්තග්ගාහාපකං සම්මන්නති, යස්සායස්මතො ඛමති ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො පත්තග්ගාහාපකස්ස සම්මුති, සො තුණ්හස්ස. යස්ස නක්ඛමති, සො භාසෙය්ය. සම්මතො සඞ්ඝෙන ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු පත්තග්ගාහාපකො, ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති (පාරා. 614) –

එවං පදභාජනෙ වුත්තාය ඤත්තිදුතියකම්මවාචාය සම්මතෙන. පත්තස්ස විජ්ජමානගුණං වත්වාති ‘‘අයං, භන්තෙ, පත්තො පමාණයුත්තො සුන්දරො ථෙරානුරූපො’’තිආදිනා (පාරා. අට්ඨ. 2.615) විජ්ජමානානිසංසං වත්වා. පත්තපරියන්තොති පරියන්තෙ ඨිතපත්තො. අදෙසෙති මඤ්චපීඨච්ඡත්තනාගදන්තකාදිකෙ අදෙසෙ. පත්තස්ස හි නික්ඛිපනදෙසො ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආධාරක’’න්තිආදිනා නයෙන ඛන්ධකෙ වුත්තොයෙව. අපරිභොගෙනාති යාගුරන්ධනරජනපචනාදිනා අයුත්තපරිභොගෙන. අන්තරාමග්ගෙ පන බ්යාධිම්හි උප්පන්නෙ අඤ්ඤස්මිං භාජනෙ අසති මත්තිකාය ලිම්පිත්වා යාගුං පචිතුං, උදකං වා තාපෙතුං වට්ටති. විස්සජ්ජෙතීති අඤ්ඤස්ස දෙති. සචෙ පන සද්ධිවිහාරිකො වා අන්තෙවාසිකො වා අඤ්ඤං වරපත්තං ඨපෙත්වා ‘‘අයං මය්හං සාරුප්පො, අයං ථෙරස්සා’’ති ගණ්හාති, වට්ටති. අඤ්ඤො වා තං ගහෙත්වා අත්තනො පත්තං දෙති, වට්ටති. ‘‘මය්හමෙව පත්තං ආහරා’’ති වත්තබ්බකිච්චං නත්ථි.

ඤාතකප්පවාරිතෙති එත්ථ සඞ්ඝවසෙන පවාරිතට්ඨානෙ පඤ්චබන්ධනෙනෙව වට්ටති, පුග්ගලවසෙන පන පවාරිතට්ඨානෙ ¶ ඌනපඤ්චබන්ධනෙනාපි. අකතවිඤ්ඤත්ති නාම ‘‘වද, භන්තෙ, පච්චයෙනා’’ති එවං අකතට්ඨානෙ විඤ්ඤත්ති.

ඌනපඤ්චබන්ධනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. භෙසජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා

උග්ගහෙත්වාති උග්ගහිතකං කත්වා, අප්පටිග්ගහිතං සයමෙව ගහෙත්වාති අත්ථො. සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්තිකතා චෙත්ථ අනජ්ඣොහරණීයතං ආපන්නත්තාති වෙදිතබ්බං. කස්මා එතෙන ඉදං දස්සිතං හොතීති ආහ ‘‘තානි හී’’තිආදි. භිසක්කස්ස ඉමානි තෙන අනුඤ්ඤාතත්තාති භෙසජ්ජානි, යෙසං ¶ කෙසඤ්චි සප්පායානමෙතං අධිවචනං. තෙනාහ ‘‘භෙසජ්ජකිච්චං කරොන්තු වා, මා වා, එවං ලද්ධවොහාරානී’’ති. ඉදානි සත්තාහකාලිකං නිස්සග්ගියවත්ථුභූතං සප්පිනවනීතං දස්සෙතුං ‘‘සප්පි නාම ගවාදීන’’න්තිආදි වුත්තං. ආදිසද්දෙන අජිකාදීනං ගහණං. ‘‘යෙසං මංසං කප්පතී’’ති ඉමිනා පාකටෙහි ගොඅජිකාදීහි අඤ්ඤානිපි මිගරොහිතාදීනි සඞ්ගණ්හාති. යෙසඤ්හි ඛීරං අත්ථි, සප්පිපි තෙසං අත්ථියෙව. තං පන සුලභං වා හොතු, දුල්ලභං වා, අසංමොහත්ථං වුත්තං. මක්ඛිකාමධුමෙවාති ඛුද්දකභමරමධුකරීහි තීහි මක්ඛිකාහි කතං මධුමෙව. උච්ඡුරසන්ති සුද්ධොදකසම්භින්නානං වසෙන දුවිධම්පි උච්ඡුරසං. ‘‘අගිලානස්ස ගුළොදක’’න්ති (මහාව. 284) පන උද්දිස්ස අනුඤ්ඤාතත්තා උදකසම්භින්නො අගිලානස්ස වට්ටති. ‘‘අවත්ථුකපක්කා වා’’ති ඉමිනා සවත්ථුකපක්කා න වට්ටතීති දස්සෙති. මහාපච්චරියං පන ‘‘එතං සවත්ථුකපක්කං වට්ටති, නො වට්ටතීති පුච්ඡං කත්වා උච්ඡුඵාණිතං පච්ඡාභත්තං නොවට්ටනකං නාම නත්ථී’’ති වුත්තං, තං යුත්තන්ති සමන්තපාසාදිකායං (පාරා. අට්ඨ. 2.623) වුත්තං. උච්ඡුවිකතීති උච්ඡුම්හා නිබ්බත්තා රසලසිකාදිකා. පකතත්තානං පටිනිද්දෙසත්තා තං-සද්දස්ස තෙන පකතානං භෙසජ්ජානං එව ගහණං, න තෙසං වත්ථූනන්ති ආහ ‘‘තානි භෙසජ්ජානී’’තිආදි. න තෙසං වත්ථූනීති තෙසං සප්පිආදීනං කාරණානි ඛීරාදීනි අප්පටිග්ගහෙත්වාති අත්ථො.

වසාතෙලන්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.623) ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, වසානි භෙසජ්ජානි අච්ඡවසං මච්ඡවසං සුසුකාවසං සූකරවසං ගද්රභවස’’න්ති (මහාව. 262) එවං අනුඤ්ඤාතවසානං තෙලං. යානීති යානි භෙසජ්ජානි. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, වසානි භෙසජ්ජානි අච්ඡවසං මච්ඡවසං සුසුකාවසං සූකරවසං ගද්රභවසං කාලෙ පටිග්ගහිතං කාලෙ නිප්පක්කං ¶ කාලෙ සංසට්ඨං තෙලපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති එවං තෙලත්ථං වසාපටිග්ගහණස්ස අනුඤ්ඤාතත්තා ‘‘වසාතෙලං පනා’’තිආදි වුත්තං. කාලෙති පුරෙභත්තං. සංසට්ඨන්ති පරිස්සාවිතං. තස්මාති යස්මා අනුඤ්ඤාතං, තස්මා. ‘‘අච්ඡවස’’න්ති වචනෙන ඨපෙත්වා මනුස්සවසං සබ්බෙසං අකප්පියමංසානං වසාය අනුඤ්ඤාතත්තා ‘‘ඨපෙත්වා මනුස්සවස’’න්ති වුත්තං.

සාමං පචිත්වාති කාලෙයෙව සාමං පචිත්වා. නිබ්බත්තිතතෙලම්පීති කාලෙයෙව අත්තනා විවෙචිතතෙලම්පි. තිවිධම්පි චෙතං කාලෙයෙව වට්ටති. වුත්තම්පි චෙතං ‘‘කාලෙ චෙ, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහිතං කාලෙ නිප්පක්කං කාලෙ ¶ සංසට්ඨං, තං චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, අනාපත්තී’’ති. පච්ඡාභත්තං පන පටිග්ගහෙතුං වා කාතුං වා න වට්ටතියෙව. වුත්තම්පි චෙතං ‘‘විකාලෙ චෙ, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහිතං විකාලෙ නිප්පක්කං විකාලෙ සංසට්ඨං, තං චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති තිණ්ණං දුක්කටානං. කාලෙ චෙ, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහිතං විකාලෙ නිප්පක්කං විකාලෙ සංසට්ඨං, තං චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති ද්වින්නං දුක්කටානං. කාලෙ චෙ, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහිතං කාලෙ නිප්පක්කං විකාලෙ සංසට්ඨං, තං චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 262). ‘‘සත්තාහං නිරාමිසපරිභොගෙන වට්ටතී’’ති ඉමිනා පන ‘‘කාලෙ පටිග්ගහිතං කාලෙ නිප්පක්කං කාලෙ සංසට්ඨං තෙලපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති ඉදං නිරාමිසපරිභොගං සන්ධාය වුත්තන්ති දස්සෙති.

යං පනෙත්ථ (පාරා. අට්ඨ. 2.623) සුඛුමරජසදිසං මංසං වා න්හාරු වා අට්ඨි වා ලොහිතං වා හොති, තං අබ්බොහාරිකං. සචෙ පන අනුපසම්පන්නො තාය පටිග්ගහිතවසාය තෙලං කත්වා දෙති, තං කථන්ති ආහ ‘‘අනුපසම්පන්නෙනා’’තිආදි. තදහූති යස්මිං අහනි පටිග්ගහිතං, තදහු. පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය පන සත්තාහං නිරාමිසමෙව වට්ටති. තත්රාපි අබ්බොහාරිකං අබ්බොහාරිකමෙව. යාවකාලිකවත්ථූනං අඤ්ඤෙසං වත්ථුං පචිතුං න වට්ටතීති සම්බන්ධො. තත්ථ යාවකාලිකවත්ථූනන්ති යාවකාලිකං වත්ථු එතෙසන්ති යාවකාලිකවත්ථූනි, තෙසං, යාවකාලිකවත්ථුමන්තානන්ති අත්ථො. අඤ්ඤෙසන්ති වසාතෙලතො අඤ්ඤෙසං සප්පිආදීනං. වත්ථුන්ති ඛීරාදිකං යාවකාලිකභූතං වත්ථුං, පචිතුං න වට්ටතියෙව, සාමංපාකත්තාති අධිප්පායො.

නිබ්බත්තිතසප්පිං වාති යාවකාලිකවත්ථුතො විවෙචිතසප්පිං වා. යථා තත්ථ දධිගතං වා තක්කගතං වා ඛයං ගමිස්සති, එවං ඣාපිතං වාති අත්ථො. නවනීතං වාති තක්කබින්දූනිපි දධිගුළිකායොපි අපනෙත්වා සුධොතනවනීතං පචිතුං වට්ටති සාමංපක්කාභාවතොති අධිප්පායො. යදි සයංපචිතසත්තාහකාලිකෙන සද්ධිං ආමිසං භුඤ්ජති, තං ආමිසං සයංපචිතසත්තාහකාලිකෙන මිස්සිතං අත්තනො යාවකාලිකභාවං සත්තාහකාලිකෙන ගණ්හාපෙති. තථා ¶ ච යාවකාලිකං අපක්කම්පි සයංපක්කභාවං උපගච්ඡතීති ‘‘තං පන තදහුපුරෙභත්තම්පි සාමිසං පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටතී’’ති වුත්තං. යථා සයංපක්කසත්තාහකාලිකං වසාතෙලං, සයංභජ්ජිතසාසපාදියාවජීවිකවත්ථූනං තෙලඤ්ච සාමිසං තදහුපුරෙභත්තම්පි න වට්ටති, තථා නවනීතසප්පීති වෙදිතබ්බං. වුත්තඤ්ච –

‘‘යාවකාලිකආදීනි ¶ , සංසට්ඨානි සහත්තනා;

ගාහාපයන්ති සබ්භාව’’න්ති ච;

‘‘තෙහෙව භික්ඛුනා පත්තං, කප්පතෙ යාවජීවිකං;

නිරාමිසංව සත්තාහං, සාමිසෙ සාමපාකතා’’ති ච.

ඛීරාදිතොති එත්ථ ආදිසද්දෙන තිලාදීනං ගහණං. සාමිසානිපීති න කෙවලං නිරාමිසානෙවාති අත්ථො. පච්ඡාභත්තතො පන පට්ඨාය න වට්ටන්තියෙව. සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති සවත්ථුකානං පටිග්ගහිතත්තා. ‘‘තානි පටිග්ගහෙත්වා’’ති (පාරා. 622) හි වුත්තං. තෙනාහ ‘‘පච්ඡාභත්තතො පට්ඨායා’’තිආදි. පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතකෙහි කතං පන අබ්භඤ්ජනාදීසු උපනෙතබ්බං, පුරෙභත්තම්පි ච උග්ගහිතකෙහි කතං. උභයෙසම්පි සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති. අන්තොසත්තාහෙති සත්තාහබ්භන්තරෙ. අබ්භඤ්ජනාදීනන්ති එත්ථ ආදිසද්දෙන මුද්ධනිතෙලඅරුමක්ඛනඝරධූපනාදීනං ගහණං. අධිට්ඨහිත්වාති ‘‘ඉදානි න මය්හං අජ්ඣොහරණත්ථාය භවිස්සති, ඉදං සප්පි ච තෙලඤ්ච වසා ච මුද්ධනිතෙලත්ථං වා අබ්භඤ්ජනත්ථං වා භවිස්සති, මධු අරුමක්ඛනත්ථං වා ඵාණිතං ඝරධූපනත්ථං වා භවිස්සතී’’ති එවං චිත්තං උප්පාදෙත්වා.

කො පනෙත්ථ යාවකාලිකයාවජීවිකවත්ථූසු විසෙසොති ආහ ‘‘යාවජීවිකානී’’තිආදි. යාව අරුණස්ස උග්ගමනා තිට්ඨතීති සත්තමදිවසෙ කතතෙලං සචෙ යාව අරුණුග්ගමනා තිට්ඨතීති අත්ථො. පාළියං අනාගතසප්පිආදීනන්ති එත්ථ තාව මිගරොහිතාදීනං සප්පි පාළියං අනාගතසප්පි, තථා නවනීතං, නාළිකෙරනිම්බකොසම්බකරමන්දසාසපආදීනං තෙලං පන පාළියං අනාගතතෙලං, තථා මධුකපුප්ඵඵාණිතං පාළියං අනාගතඵාණිතන්ති වෙදිතබ්බං. න සබ්බං මධුකපුප්ඵඵාණිතං ඵාණිතගතිකන්ති ආහ ‘‘සීතුදකෙනා’’තිආදි. සීතුදකෙන කතන්ති මධුකපුප්ඵානි සීතුදකෙ පක්ඛිපිත්වා අමද්දිත්වා පුප්ඵරසෙ උදකගතෙ සති තං උදකං ගහෙත්වා පචිත්වා කතං. ‘‘ඵාණිතගතිකමෙවා’’ති ඉමිනා සත්තාහකාලිකන්ති දස්සෙති, න පන නිස්සග්ගියවත්ථුන්ති. තස්මා සත්තාහං අතික්කාමයතො දුක්කටන්ති වෙදිතබ්බං. වුත්තම්පි චෙතං සමන්තපාසාදිකායං සීතුදකෙන කතං මධුකපුප්ඵඵාණිතං පුරෙභත්තං සාමිසං වට්ටති ¶ , පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය ¶ සත්තාහං නිරාමිසමෙව, සත්තාහාතික්කමෙ වත්ථුගණනාය දුක්කට’’න්ති. සචෙ පන ඛීරං පක්ඛිපිත්වා කතං, යාවකාලිකං. ඛණ්ඩසක්ඛරං පන ඛීරජල්ලිකං අපනෙත්වා සොධෙන්ති, තස්මා වට්ටති, අම්බජම්බුපනසකදලිඛජ්ජුරිචිඤ්චාදීනං සබ්බෙසං යාවකාලිකඵලානං ඵාණිතං යාවකාලිකමෙවාති ආහ ‘‘අම්බඵාණිතාදීනි යාවකාලිකානී’’ති.

කායිකපරිභොගං වට්ටතීති කායස්ස වා කායෙ අරුනො වා මක්ඛනං වට්ටති, අජ්ඣොහරිතුං පන න වට්ටති. යන්ති සත්තාහාතික්කන්තං භෙසජ්ජං. නිරපෙක්ඛො පරිච්චජිත්වාති අනපෙක්ඛො සාමණෙරස්ස දත්වා. තන්ති එවං පරිච්චජිත්වා පුන ලද්ධභෙසජ්ජං. එවඤ්හි දින්නං භෙසජ්ජං සචෙ සො සාමණෙරො අභිසඞ්ඛරිත්වා වා අනභිසඞ්ඛරිත්වා වා තස්ස භික්ඛුනො දදෙය්ය, ගහෙත්වා නත්ථුකම්මං වා කාතබ්බං, අඤ්ඤං වා කඤ්චි පරිභොගං. තෙනාහ ‘‘අජ්ඣොහරිතුම්පි වට්ටතී’’ති. සචෙ සො බාලො හොති, දාතුං න ජානාති, අඤ්ඤෙන භික්ඛුනා වත්තබ්බො ‘‘අත්ථි තෙ, සාමණෙර, භෙසජ්ජ’’න්ති, ‘‘ආම, භන්තෙ, අත්ථී’’ති. ‘‘ආහර, ථෙරස්ස භෙසජ්ජං කරිස්සාමා’’ති, එවම්පි වට්ටති. වත්ථුගණනායාති සප්පිආදිවත්ථුගණනාය චෙව සප්පිපිණ්ඩාදිවත්ථුගණනාය ච. මිස්සිතෙසු පන එකං නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. එත්ථ ච ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, භෙසජ්ජං සත්තාහාතික්කන්තං නිස්සග්ගියං, ඉමාහං සඞ්ඝස්ස නිස්සජ්ජාමී’’ති (පාරා. 623) නිස්සජ්ජනවිධානං වෙදිතබ්බං.

සාධාරණපඤ්ඤත්ති. සත්තාහං අනතික්කන්තෙපි අතික්කන්තසඤ්ඤිනො චෙව වෙමතිකස්ස ච දුක්කටං. අතික්කන්තෙ අනතික්කන්තසඤ්ඤිනොපි වෙමතිකස්සපි නිස්සග්ගියං පාචිත්තියමෙව, තථා අනධිට්ඨිතාවිස්සජ්ජිතානට්ඨාවිනට්ඨාදඩ්ඪාවිලුත්තෙසු අධිට්ඨිතාදිසඤ්ඤිනො. අන්තොසත්තාහං අධිට්ඨිතෙ, විස්සජ්ජිතෙ, නට්ඨෙ, විනට්ඨෙ, දඩ්ඪෙ, අච්ඡින්නෙ, විස්සාසෙන ගහිතෙ උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්ති. ආචාරවිපත්ති. සප්පිආදීනං අත්තනො සන්තකතා, ගණනුපගතා, සත්තාහාතික්කමොති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි. කථිනසමුට්ඨානං, අකිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනං. තෙනාහ ‘‘සෙසං චීවරවග්ගස්ස පඨමසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බ’’න්ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. කථිනසික්ඛාපදවණ්ණනා).

භෙසජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. වස්සිකසාටිකසික්ඛාපදවණ්ණනා

පච්ඡිමමාසස්ස ¶ ¶ පඨමදිවසතො පට්ඨායාති ජෙට්ඨමූලපුණ්ණමාසියා පච්ඡිමපාටිපදදිවසතො පට්ඨාය. තාවාති තාව පරිමාණෙ කාලෙ. ජෙට්ඨමූලපුණ්ණමාසියා පච්ඡිමපාටිපදදිවසතො පට්ඨාය යාව කත්තිකපුණ්ණමා, ඉමස්මිං පඤ්චමාසෙති අත්ථො. කාලො වස්සිකසාටිකායාතිආදිනාති එත්ථ ආදිසද්දෙන ‘‘සමයො වස්සිකසාටිකාය, අඤ්ඤෙපි මනුස්සා වස්සිකසාටිකචීවරං දෙන්තී’’ති (පාරා. 628) ඉමෙසං ගහණං. දෙථ මෙ වස්සිකසාටිකචීවරන්තිආදිකායාති එත්ථ ආදිසද්දෙන පන ‘‘ආහරථ මෙ වස්සිකසාටිකචීවරං, පරිවත්තෙථ මෙ වස්සිකසාටිකචීවරං, චෙතාපෙථ මෙ වස්සිකසාටිකචීවර’’න්ති ඉමෙසං ගහණං. අත්තනො අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙසු තදුභයං කරොන්තස්ස කිං හොතීති ආහ ‘‘අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතට්ඨානෙ’’තිආදි. ‘‘වත්තභෙදෙ දුක්කට’’න්ති ඉදං වස්සිකසාටිකං පුබ්බෙ අදෙන්තෙ සන්ධාය වුත්තං. යෙ පන පුබ්බෙපි දෙන්ති, තෙසු වත්තභෙදො නත්ථි. වුත්තඤ්හි සමන්තපාසාදිකායං ‘‘යෙ මනුස්සා පුබ්බෙපි වස්සිකසාටිකචීවරං දෙන්ති, ඉමෙ පන සචෙපි අත්තනො අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතා හොන්ති, වත්තභෙදො නත්ථි තෙසු සතුප්පාදකරණස්ස අනුඤ්ඤාතත්තා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.628). අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදෙන නිස්සග්ගියං පාචිත්තියන්ති ‘‘යො පන භික්ඛු අඤ්ඤාතකං ගහපතිං වා ගහපතානිං වා චීවරං විඤ්ඤාපෙය්ය අඤ්ඤත්ර සමයා, නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති (පාරා. 518) ඉමිනා සික්ඛාපදෙන නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. ඉදං පන පකතියා වස්සිකසාටිකදායකෙසුපි හොතියෙව.

ගිම්හානං පච්ඡිමද්ධමාසස්ස පඨමදිවසතො පට්ඨායාති එත්ථ ජෙට්ඨමූලකාළපක්ඛූපොසථස්ස පච්ඡිමපාටිපදදිවසතො පට්ඨාය යාව ආසාළ්හිපුණ්ණමා, අයමද්ධමාසො ගිම්හානං පච්ඡිමද්ධමාසො නාම, තස්ස පඨමදිවසතො පට්ඨායාති අත්ථො, අද්ධමාසස්ස පඨමපාටිපදදිවසතො පට්ඨායාති වුත්තං හොති. කත්තිකමාසස්ස පච්ඡිමදිවසො නාම පච්ඡිමකත්තිකමාසස්ස පුණ්ණමා. එත්තාවතාති ‘‘මාසො සෙසො ගිම්හානන්ති භික්ඛුනා වස්සිකසාටිකචීවරං පරියෙසිතබ්බං, අද්ධමාසො සෙසො ගිම්හානන්ති කත්වා නිවාසෙතබ්බ’’න්ති එත්තකෙන ගණනෙන. පරියෙසනක්ඛෙත්තන්ති පරියෙසනස්ස ඛෙත්තං. එතස්මිඤ්හි මාසෙ වස්සිකසාටිකං අලද්ධං පරියෙසිතුං වට්ටති. කරණනිවාසනක්ඛෙත්තම්පීති කරණක්ඛෙත්තඤ්චෙව නිවාසනක්ඛෙත්තඤ්ච. පි-සද්දෙන පරියෙසනක්ඛෙත්තං ¶ සම්පිණ්ඩෙති. එතස්මිඤ්හි අද්ධමාසෙ පරියෙසිතුං, කාතුං, නිවාසෙතුඤ්ච වට්ටති, අධිට්ඨාතුංයෙව න වට්ටති. යං පන සමන්තපාසාදිකායං කත්ථචි පොත්ථකෙ ‘‘ජෙට්ඨමූලපුණ්ණමාසියා පච්ඡිමපාටිපදදිවසතො පට්ඨාය යාව කාලපක්ඛුපොසථො, අයමෙකො අද්ධමාසො පරියෙසනක්ඛෙත්තඤ්චෙව කරණක්ඛෙත්තඤ්ච. එතස්මිඤ්හි අන්තරෙ වස්සිකසාටිකං අලද්ධං පරියෙසිතුං ¶ , ලද්ධං කාතුඤ්ච වට්ටති, නිවාසෙතුං, අධිට්ඨාතුඤ්ච න වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.628) වචනං දිස්සති, තං පමාදලිඛිතං මාතිකාය විරොධතොති දට්ඨබ්බං. ‘‘අද්ධමාසො සෙසො ගිම්හානන්ති කත්වා නිවාසෙතබ්බ’’න්ති (පාරා. 627) හි පාළි. සබ්බම්පීති පරියෙසනං, කරණං, නිවාසනං, අධිට්ඨානඤ්චාති සබ්බම්පි. ඉමිනා ඉමෙ චත්තාරො මාසා පරියෙසනකරණනිවාසනාධිට්ඨානානං චතුන්නම්පි ඛෙත්තන්ති දස්සෙති. එතෙසු හි චතූසු මාසෙසු අලද්ධං පරියෙසිතුං, ලද්ධං කාතුං, නිවාසෙතුං, අධිට්ඨාතුඤ්ච වට්ටති.

වස්සං උක්කඩ්ඪීයතීති සංවච්ඡරං උද්ධං කඩ්ඪීයති වඩ්ඪීයති, ආරුය්හතීති අත්ථො, වස්සානස්ස පඨමමාසං උක්කඩ්ඪිත්වා ගිම්හානං පච්ඡිමමාසමෙව කරොන්තීති වුත්තං හොති. වස්සූපනායිකදිවසෙ අධිට්ඨාතබ්බාති වස්සානතො පුබ්බෙයෙව දසාහස්ස අතික්කන්තත්තා වස්සූපනායිකදිවසෙයෙව අධිට්ඨාතබ්බා. තඤ්හි දිවසං අතික්කාමෙතුං න වට්ටති. අන්තොවස්සෙ පන ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා ච තස්මිංයෙව අන්තොවස්සෙ ලද්ධදිවසතො පට්ඨාය දසාහං නාතික්කාමෙතබ්බා, දසාහාතික්කමෙ නිට්ඨිතා පන තදහෙව අධිට්ඨාතබ්බා. දසාහෙ අප්පහොන්තෙ චීවරකාලං නාතික්කාමෙතබ්බා. අයං තාව කතාය පරිහාරො. අකතාය පන කො පරිහාරොති ආහ ‘‘සචෙ’’තිආදි. එකාහම්පි න ලභති ඉතො අඤ්ඤස්ස පරිහාරස්සාභාවතොති අධිප්පායො.

සො කුතො හොතීති ආහ ‘‘යාව හෙමන්තස්ස පඨමදිවසො’’ති, ජෙට්ඨමූලපුණ්ණමාසිතො පට්ඨාය යාව කත්තිකපුණ්ණමාසියා පච්ඡිමපාටිපදදිවසො, තාවාති අත්ථො. එතෙසු සත්තසු පිට්ඨිසමයමාසෙසූති පටිලොමක්කමෙන වුත්තෙසු කත්තිකපුණ්ණමාසියා පච්ඡිමපාටිපදාදීසු ජෙට්ඨමූලපුණ්ණමාසාවසානෙසු එතෙසු සත්තසු පිට්ඨිසමයනාමකෙසු මාසෙසු. සතුප්පාදකරණෙනාති ‘‘කාලො වස්සිකසාටිකායා’’තිආදිනා නයෙන සතුප්පාදකරණෙන. විඤ්ඤාපෙන්තස්සාති ‘‘දෙථ ¶ මෙ වස්සිකසාටිකචීවර’’න්තිආදිනා (පාරා. 628) නයෙන විඤ්ඤත්තිං කරොන්තස්ස. තෙන සික්ඛාපදෙන අනාපත්තීති අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදෙන අනාපත්ති, ඉමිනා පන සික්ඛාපදෙන ආපත්තියෙව අසමයත්තා. වුත්තඤ්හෙතං භදන්තබුද්ධදත්තාචරියෙන –

‘‘කත්වා පන සතුප්පාදං, වස්සසාටිකචීවරං;

නිප්ඵාදෙන්තස්ස භික්ඛුස්ස, සමයෙ පිට්ඨිසම්මතෙ.

‘‘හොති ¶ නිස්සග්ගියාපත්ති, ඤාතකාඤ්ඤාතකාදිනො;

තෙසුයෙව ච විඤ්ඤත්තිං, කත්වා නිප්ඵාදනෙ තථා’’ති.

එත්ථ ච ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, වස්සිකසාටිකචීවරං අතිරෙකමාසෙ සෙසෙ ගිම්හානෙ පරියිට්ඨං අතිරෙකද්ධමාසෙ සෙසෙ ගිම්හානෙ කත්වා පරිදහිතං නිස්සග්ගිය’’න්ති ඉමිනා (පාරා. 628) නයෙන නිස්සජ්ජනවිධානං වෙදිතබ්බං.

වස්සිකසාටිකපරියෙසනවත්ථුස්මින්ති පටිකච්චෙව වස්සිකසාටිකපරියෙසනවත්ථුස්මිං. තිකපාචිත්තියන්ති අතිරෙකමාසද්ධමාසෙසු අතිරෙකසඤ්ඤිවෙමතිකඌනකසඤ්ඤීනං පරියෙසනනිවාසනවසෙන තීණි පාචිත්තියානි, එකසෙසනිද්දෙසො චායං, සාමඤ්ඤනිද්දෙසො වා. ඌනකමාසද්ධමාසෙසූති ඌනකමාසෙ චෙව ඌනකද්ධමාසෙ ච. අතිරෙකසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස වා දුක්කටන්ති එත්ථ ‘‘පරියෙසනනිවාසනං කරොන්තස්සා’’ති පාඨසෙසො. ඉදං වුත්තං හොති – ‘‘ඌනකමාසෙ සෙසෙ ගිම්හානෙ අතිරෙකසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස වා පරියෙසන්තස්ස දුක්කටං, ඌනකද්ධමාසෙ සෙසෙ ගිම්හානෙ ච අතිරෙකසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස වා නිවාසෙන්තස්ස දුක්කට’’න්ති. ‘‘තථා’’ති ඉමිනා දුක්කටං අතිදිසති, තඤ්ච දුක්කටං උදකඵුසිතගණනාය අකත්වා න්හානපරියොසානවසෙන පයොගෙ පයොගෙ කාරෙතබ්බං, තඤ්ච ඛො විවටඞ්ගණෙ ආකාසතො පතිතඋදකෙනෙව න්හායන්තස්ස, න න්හානකොට්ඨකවාපිආදීසු ඝටෙහි ආසිත්තූදකෙන න්හායන්තස්ස. තෙනෙවාහ ‘‘සතියා වස්සිකසාටිකායා’’තිආදි. පොක්ඛරණියාදීසු පන නග්ගස්ස න්හායන්තස්ස අනාපත්තීති සම්බන්ධො, පොක්ඛරණියාදීසු පන සතියාපි වස්සිකසාටිකාය නග්ගස්ස න්හායන්තස්ස නත්ථි දුක්කටාපත්තීති අත්ථො.

එවං ¶ අන්තරාපත්තියා අනාපත්තිං දස්සෙත්වා ඉදානි නිස්සග්ගියෙන අනාපත්තිං දස්සෙතුං ‘‘අච්ඡින්නචීවරස්සා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ අච්ඡින්නචීවරස්සාති අච්ඡින්නසෙසචීවරස්ස. තස්සාපි අසමයෙ නිවාසතො අනාපත්ති. එස නයො නට්ඨචීවරස්ස වාති එත්ථාපි. යථා චෙත්ථ නිවාසෙන්තානං තෙසං අනාපත්ති, එවං තත්ථ පරියෙසන්තානම්පීති දට්ඨබ්බං. එත්ථ පන මහග්ඝවස්සිකසාටිකං ඨපෙත්වා න්හායන්තස්ස චොරූපද්දවො ආපදා නාමාති ආහ ‘‘අනිවත්ථ’’න්තිආදි. ආපදාසු වා නිවාසයතොති ආපදාසු විජ්ජමානාසු අසමයෙ නිවාසෙන්තස්ස. යං පන සමන්තපාසාදිකායං ‘‘අච්ඡින්නචීවරස්සාති එතං වස්සිකසාටිකංයෙව සන්ධාය වුත්තං. තෙසඤ්හි නග්ගානං කායොවස්සාපනෙ අනාපත්ති. එත්ථ ච මහග්ඝවස්සිකසාටිකං නිවාසෙත්වා න්හායන්තස්ස චොරූපද්දවො ආපදා නාමා’’ති අච්ඡින්නචීවරාදිනො නිස්සග්ගියෙන අනාපත්තිං ¶ අදස්සෙත්වා නග්ගස්ස න්හායතො දුක්කටෙනෙව අනාපත්තිදස්සනං, තං යුත්තං විය න දිස්සති. සබ්බසික්ඛාපදෙසු හි මූලාපත්තියා එව ආපත්තිප්පසඞ්ගෙ අනාපත්තිදස්සනත්ථං අනාපත්තිවාරො ආරභීයති, න අන්තරාපත්තියාති, තස්මා උපපරික්ඛිතබ්බං. සචීවරතාති අන්තරවාසකඋත්තරාසඞ්ගෙහි සචීවරතා.

වස්සිකසාටිකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. චීවරඅච්ඡින්දනසික්ඛාපදවණ්ණනා

‘‘දත්වා’’ති යං කිඤ්චි පච්චාසීසමානස්සෙව දානමිහ අධිප්පෙතං, න නිස්සට්ඨදානන්ති ආහ ‘‘වෙය්යාවච්චාදීනී’’තිආදි. සකසඤ්ඤායාති ‘‘සක’’න්ති සඤ්ඤාය. ඉමිනා පාරාජිකාභාවං දස්සෙති. චජිත්වා දින්නම්පි හි සකසඤ්ඤාය ගණ්හතො නත්ථි පාරාජිකං. අච්ඡින්දන්තස්සාති එකතො අබද්ධානි, විසුං ඨපිතානි ච බහූනි අච්ඡින්දතො, ‘‘සඞ්ඝාටිං ආහර, උත්තරාසඞ්ගං ආහරා’’ති එවං ආහරාපයතො ච. තෙනාහ ‘‘වත්ථුගණනාය ආපත්තියො’’ති. ‘‘මයා දින්නානි සබ්බානි ආහරා’’ති වදතොපි එකවචනෙනෙව සම්බහුලා ආපත්තියො. එකං චීවරං පන එකාබද්ධානි ච බහූනි අච්ඡින්දතො එකා ආපත්ති. ‘‘අච්ඡින්දා’’ති ආණත්තියා දුක්කටන්ති ‘‘මයා දින්නානි සබ්බානි ගණ්හා’’ති ආණත්තියා එකං දුක්කටං, අච්ඡින්නෙසු පන ¶ එකවචනෙනෙව සම්බහුලා පාචිත්තියො. තෙනාහ ‘‘අච්ඡින්නෙසු වත්ථුගණනාය ආපත්තියො’’ති. අච්ඡින්නෙසූති තෙනාණත්තෙන අච්ඡින්නෙසු චීවරෙසු. යත්ථ පන පොත්ථකෙසු ‘‘අච්ඡින්නෙසු යත්තකානි ආණත්තානි, තෙසං ගණනාය ආපත්තියො’’ති පාඨො, තත්ථ යත්තකානි ආණත්තානීති යත්තකානි චීවරානි ගණ්හිතුං ආණත්තානීති අත්ථො. යං පන සමන්තපාසාදිකායං ‘‘චීවරං ‘ගණ්හා’ති ආණාපෙති, එකං දුක්කටං. ආණත්තො බහූනි ගණ්හාති, එකං පාචිත්තිය’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.633) වුත්තං, තං එකාබද්ධං සන්ධාය. එවඤ්ච කත්වා සමන්තපාසාදිකාය සද්ධිං ඉමාය අට්ඨකථාය න කොචි විරොධො. සචෙ පන ‘‘සඞ්ඝාටිං ගණ්හ, උත්තරාසඞ්ගං ගණ්හා’’ති ආණාපෙති, වාචාය වාචාය දුක්කටං. අච්ඡින්නෙසු වත්ථුගණනාය ආපත්තියො. එත්ථ ච ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, චීවරං භික්ඛුස්ස සාමං දත්වා අච්ඡින්නං නිස්සග්ගිය’’න්ති (පාරා. 633) ඉමිනා නයෙන නිස්සජ්ජනවිධානං වෙදිතබ්බං.

තිකපාචිත්තියන්ති උපසම්පන්නෙ උපසම්පන්නසඤ්ඤිවෙමතිකඅනුපසම්පන්නසඤ්ඤීනං වසෙන තීණි පාචිත්තියානි. අඤ්ඤං පරික්ඛාරන්ති පත්තාදිං අඤ්ඤං පරික්ඛාරං, අන්තමසො සූචිම්පීති අත්ථො. න ¶ කෙවලං අනුපසම්පන්නස්ස චීවරංයෙව අච්ඡින්දතො දුක්කටන්ති ආහ ‘‘අනුපසම්පන්නස්ස චා’’තිආදි. තත්ථ යං කිඤ්චීති චීවරං වා හොතු, පත්තාදි, යං කිඤ්චි පරික්ඛාරං වා. තස්ස විස්සාසං ගණ්හන්තස්සාති යස්ස දින්නං, තස්ස විස්සාසෙන ගණ්හන්තස්ස, තතියත්ථෙ චෙතං උපයොගවචනං. උපසම්පන්නතාති අච්ඡින්දනසමයෙ උපසම්පන්නභාවො. කිඤ්චාපි උපසම්පන්නභාවො පාළියං, මාතිකට්ඨකථායඤ්ච දානග්ගහණෙසු දිස්සති, තථාපි අනුපසම්පන්නකාලෙ චීවරං දත්වා උපසම්පන්නකාලෙ අච්ඡින්දන්තස්ස ආපත්තිතො අච්ඡින්දනකාලෙයෙව උපසම්පන්නතා අඞ්ගන්ති වෙදිතබ්බං.

චීවරඅච්ඡින්දනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. සුත්තවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා

ඡබ්බිධං ඛොමසුත්තාදින්ති ‘‘සුත්තං නාම ඡ සුත්තානි ඛොමං කප්පාසිකං කොසෙය්යං කම්බලං සාණං භඞ්ග’’න්ති (පාරා. 638) එවං වුත්තං ඡබ්බිධං ඛොමසුත්තාදිං. තත්ථ ¶ ඛොමන්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.636-38) ඛොමවාකෙහි කතසුත්තං. කප්පාසිකන්ති කප්පාසතො නිබ්බත්තං. කොසෙය්යන්ති කොසියංසූහි කන්තිත්වා කතසුත්තං. කම්බලන්ති එළකලොමසුත්තං. සාණන්ති සාණවාකෙන කතසුත්තං. භඞ්ගන්ති පාටෙක්කං වාකසුත්තමෙවාති එකෙ. පඤ්චහිපි මිස්සෙත්වා කතසුත්තං පන ‘‘භඞ්ග’’න්ති වෙදිතබ්බං. තෙසං අනුලොමන්ති තෙසං ඛොමාදීනං අනුලොමං දුකූලං පත්තුණ්ණං සොමාරපට්ටං චීනපට්ටං ඉද්ධිජං දෙවදින්නන්ති ඡබ්බිධං සුත්තං.

තුරීති වායනූපකරණො එකො දණ්ඩො, වීතවීතට්ඨානං යත්ථ සංහරිත්වා ඨපෙන්ති. වෙමන්ති වායනූපකරණො එකො දණ්ඩො, සුත්තං පවෙසෙත්වා යෙන ආකොටෙන්තො ඝනභාවං සම්පාදෙන්ති. තස්ස සබ්බප්පයොගෙසු දුක්කටන්ති තන්තවායස්ස යෙ තෙ තුරිවෙමසජ්ජනාදිකා පයොගා, තෙසු සබ්බෙසු පයොගෙසු භික්ඛුස්ස දුක්කටං, තස්ස තන්තවායස්ස පයොගෙ පයොගෙ භික්ඛුස්ස දුක්කටන්ති වුත්තං හොති. තුරිආදීනං අභාවෙ තෙසං කරණත්ථං වාසිඵරසුආදීනං මග්ගනනිසානරුක්ඛච්ඡෙදනාදිසබ්බප්පයොගෙපි එසෙව නයො. තන්තූනං අත්තනො සන්තකත්තා වීතවීතට්ඨානං පටිලද්ධමෙව හොතීති ආහ ‘‘පටිලාභෙන නිස්සග්ගියං හොතී’’ති, විකප්පනුපගපච්ඡිමචීවරප්පමාණෙ වීතෙ නිස්සග්ගියං හොතීති වුත්තං හොති. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘දීඝතො විදත්ථිමත්තෙ, තිරියඤ්ච හත්ථමත්තෙ වීතෙ නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති. එත්ථ ච ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, චීවරං සාමං සුත්තං විඤ්ඤාපෙත්වා තන්තවායෙහි වායාපිතං නිස්සග්ගිය’’න්ති ඉමිනා නයෙන නිස්සජ්ජනවිධානං වෙදිතබ්බං.

තෙනෙවාති ¶ විඤ්ඤාපිතතන්තවායෙනෙව. එවං ඉධ දුක්කටන්ති ඉධාපි තන්තවායෙනෙව දීඝතො විදත්ථිමත්තෙ, තිරියං හත්ථමත්තෙ වීතෙ දුක්කටන්ති අත්ථො. අකප්පියසුත්තමයෙති විඤ්ඤාපිතසුත්තමයෙ. ඉතරස්මින්ති අවිඤ්ඤත්තිසුත්තමයෙ පරිච්ඡෙදෙ. තතො චෙ ඌනතරාති වුත්තප්පමාණතො චෙ ඌනතරා, අන්තමසො (පාරා. අට්ඨ. 2.636-638) අච්ඡිමණ්ඩලප්පමාණාපීති අධිප්පායො. කප්පියතන්තවායෙනපි අකප්පියසුත්තං වායාපෙන්තස්ස යථා පුබ්බෙ නිස්සග්ගියං, එවමිධ දුක්කටං. තෙනෙව කප්පියඤ්ච අකප්පියඤ්ච සුත්තං වායාපෙන්තස්ස සචෙ පච්ඡිමචීවරප්පමාණා වා ඌනකා වා අකප්පියසුත්තපරිච්ඡෙදා හොන්ති, තෙසු පරිච්ඡෙදගණනාය දුක්කටං. කප්පියසුත්තපරිච්ඡෙදෙසු අනාපත්ති. අථ එකන්තරිකෙන වා සුත්තෙන, දීඝතො වා කප්පියං තිරියං අකප්පියං කත්වා වීතං හොති, පමාණයුත්තෙ පරිච්ඡෙදෙ පරිච්ඡෙදෙ දුක්කටං.

යදි ¶ පන (පාරා. අට්ඨ. 2.636-638) ද්වෙ තන්තවායා හොන්ති එකො කප්පියො එකො අකප්පියො, සුත්තඤ්ච අකප්පියං, තෙ චෙ වාරෙන විනන්ති, අකප්පියතන්තවායෙන වීතෙ පමාණයුත්තෙ පරිච්ඡෙදෙ පරිච්ඡෙදෙ පාචිත්තියං, ඌනතරෙ දුක්කටං. ඉතරෙන වීතෙ උභයත්ථ දුක්කටං. සචෙ ද්වෙපි වෙමං ගහෙත්වා එකතො විනන්ති, පමාණයුත්තෙ පරිච්ඡෙදෙ පරිච්ඡෙදෙ පාචිත්තියං. අථ සුත්තං කප්පියං, චීවරඤ්ච කෙදාරබද්ධාදීහි සපරිච්ඡෙදං, අකප්පියතන්තවායෙන වීතෙ පරිච්ඡෙදෙ පරිච්ඡෙදෙ දුක්කටං, ඉතරෙන වීතෙ අනාපත්ති. සචෙ ද්වෙපි එකතො විනන්ති, පමාණයුත්තෙ පරිච්ඡෙදෙ පරිච්ඡෙදෙ දුක්කටං. අථ සුත්තම්පි කප්පියඤ්ච අකප්පියඤ්ච, තෙ චෙ වාරෙන විනන්ති, අකප්පියතන්තවායෙන අකප්පියසුත්තමයෙසු පච්ඡිමචීවරප්පමාණෙසු පරිච්ඡෙදෙසු වීතෙසු පරිච්ඡෙදගණනාය පාචිත්තියං, ඌනතරෙසු කප්පියසුත්තමයෙසු ච දුක්කටං. කප්පියතන්තවායෙන අකප්පියසුත්තමයෙසු පමාණයුත්තෙසු වා ඌනකෙසු වා දුක්කටමෙව, කප්පියසුත්තමයෙසු අනාපත්ති.

අථ එකන්තරිකෙන වා සුත්තෙන, දීඝතො වා අකප්පියං තිරියං අකප්පියං කත්වා විනන්ති, උභොපි වා තෙ වෙමං ගහෙත්වා එකතො විනන්ති, අපරිච්ඡෙදෙ චීවරෙ පමාණයුත්තෙ පරිච්ඡෙදෙ පරිච්ඡෙදෙ දුක්කටං, සපරිච්ඡෙදෙ පරිච්ඡෙදවසෙන දුක්කටානි. තෙනාහ ‘‘එතෙනෙව උපායෙනා’’තිආදි.

එත්ථ ච තන්තවායො තාව අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතතො විඤ්ඤත්තියා ලද්ධො අකප්පියො, සෙසො කප්පියො. සුත්තම්පි සාමං විඤ්ඤාපිතං අකප්පියං, සෙසං, ඤාතකාදිවසෙන උප්පන්නඤ්ච කප්පියන්ති වෙදිතබ්බං. තිකපාචිත්තියන්ති වායාපිතෙ වායාපිතසඤ්ඤිවෙමතිකඅවායාපිතසඤ්ඤීනං වසෙන තීණි පාචිත්තියානි. චීවරත්ථාය විඤ්ඤාපිතසුත්තන්ති සාමං වා අඤ්ඤෙන වා චීවරත්ථාය විඤ්ඤාපිතසුත්තං ¶ . කිඤ්චාපි පාළියං ‘‘සාමං සුත්තං විඤ්ඤාපෙත්වා’’ති වුත්තං, තථාපි ඉධ ‘‘චීවරත්ථාය සාමං විඤ්ඤාපිතසුත්ත’’න්ති අවත්වා කෙවලං ‘‘චීවරත්ථාය විඤ්ඤාපිතසුත්ත’’න්ති අඞ්ගෙසු වුත්තත්තා අඤ්ඤෙන චීවරත්ථාය විඤ්ඤාපිතසුත්තම්පි සඞ්ගහං ගච්ඡතීති වෙදිතබ්බං. අකප්පියවිඤ්ඤත්තියාති ‘‘චීවරං මෙ, ආවුසො, වායථා’’ති එවංභූතාය අකප්පියවිඤ්ඤත්තියා.

සුත්තවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. මහාපෙසකාරසික්ඛාපදවණ්ණනා

චීවරසාමිකෙහි ¶ පුබ්බෙ අප්පවාරිතො හුත්වාති ‘‘කීදිසෙන තෙ, භන්තෙ, චීවරෙන අත්ථො, කීදිසං තෙ චීවරං වායාපෙමි, වද, භන්තෙ, යදිච්ඡසී’’ති චීවරසාමිකෙහි පුබ්බෙ අවුත්තො හුත්වා. එත්ථ ච ආයතාදීහි තීහි සුත්තවඩ්ඪනාකාරෙන සහ වායනාකාරං දස්සෙති, සුවීතාදීහි චතූහි වායනාකාරමෙව. ‘‘කිඤ්චිමත්තං අනුපදජ්ජෙය්යාමා’’තිආදි තස්ස කත්තබ්බාකාරමත්තදස්සනං, න පන අඞ්ගදස්සනං සුත්තවඩ්ඪනවසෙනෙව ආපජ්ජිතබ්බත්තාති ආහ ‘‘න භික්ඛුනො පිණ්ඩපාතදානමත්තෙනා’’තිආදි. එත්ථ ච ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, චීවරං පුබ්බෙ අප්පවාරිතෙන අඤ්ඤාතකස්ස ගහපතිකස්ස තන්තවායෙ උපසඞ්කමිත්වා චීවරෙ විකප්පං ආපන්නං නිස්සග්ගිය’’න්ති (පාරා. 643) ඉමිනා නයෙන නිස්සජ්ජනවිධානං වෙදිතබ්බං. තිකපාචිත්තියන්ති අඤ්ඤාතකෙ අඤ්ඤාතකසඤ්ඤිවෙමතිකඤාතකසඤ්ඤීනං වසෙන තීණි පාචිත්තියානි.

මහාපෙසකාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. අච්චෙකචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා

පඨමපදස්සාති ‘‘දසාහානාගත’’න්ති පදස්ස. පුරිමනයෙනෙවාති අච්චන්තසංයොගවසෙනෙව. තානි දිවසානීති තෙසු දිවසෙසු. අච්චන්තමෙවාති නිරන්තරමෙව, තෙසු දසාහෙසු යත්ථ කත්ථචි දිවසෙති වුත්තං හොති. පවාරණාමාසස්සාති පුබ්බකත්තිකමාසස්ස. සො හි ඉධ පඨමපවාරණායොගතො ‘‘පවාරණාමාසො’’ති වුත්තො. ජුණ්හපක්ඛපඤ්චමිතො පට්ඨායාති සුක්කපක්ඛපඤ්චමිං ආදිං කත්වා. පවාරණාමාසස්ස ජුණ්හපක්ඛපඤ්චමිතොති වා පවාරණාමාසස්ස පකාසනතො පුරිමස්ස ජුණ්හපක්ඛස්ස පඤ්චමිතො පට්ඨායාති අත්ථො. යො පනෙත්ථ ‘‘කාමඤ්චෙස (සාරත්ථ. ටී. 2.650) ‘දසාහපරමං අතිරෙකචීවරං ධාරෙතබ්බ’න්ති (පාරා. 463) ඉමිනාව ¶ සිද්ධො, අට්ඨුප්පත්තිවසෙන පන අපුබ්බං විය අත්ථං දස්සෙත්වා සික්ඛාපදං ඨපිත’’න්ති පාඨො දිස්සති, සො පමාදපාඨො ‘‘දසාහානාගත’’න්ති ඉමිනා විරොධතොති දට්ඨබ්බං. කිඤ්ච ‘‘ජුණ්හපක්ඛපඤ්චමිතො පට්ඨායා’’ති වුත්තත්තා අට්ඨකථායෙව පුබ්බාපරවිරොධොපි සියා.

අච්චෙකචීවරන්ති ¶ අච්චායිකචීවරං වුච්චති, සො ච අච්චායිකභාවො දායකස්ස ගමිකාදිභාවෙනාති දස්සෙතුං ‘‘ගමිකගිලානගබ්භිනිඅභිනවුප්පන්නසද්ධානං පුග්ගලාන’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථ ගමිකො නාම ‘‘සෙනාය වා ගන්තුකාමො හොති, පවාසං වා ගන්තුකාමො හොතී’’ති (පාරා. 649) වුත්තො. අඤ්ඤතරෙන ‘‘වස්සාවාසිකං දස්සාමී’’ති එවං ආරොචෙත්වා දින්නන්ති ගමිකාදීනං අඤ්ඤතරෙන ගමනාදීහි කාරණෙහි දාතුකාමෙන දූතං වා පෙසෙත්වා, සයං වා ආගන්ත්වා ‘‘වස්සාවාසිකං දස්සාමී’’ති එවං ආරොචෙත්වා දින්නං චීවරං. එත්ථ ච ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, අච්චෙකචීවරං චීවරකාලසමයං අතික්කාමිතං නිස්සග්ගිය’’න්ති (පාරා. 649) ඉමිනා නයෙන නිස්සජ්ජනවිධානං වෙදිතබ්බං.

සෙසන්ති ‘‘සාධාරණපඤ්ඤත්තී’’තිආදිකං. අයං පන විසෙසො – තත්ථ අතිරෙකචීවරෙ අතිරෙකචීවරසඤ්ඤිආදිනො දසාහාතික්කමො, ඉධ අච්චෙකචීවරෙ අච්චෙකචීවරසඤ්ඤිආදිනො චීවරකාලාතික්කමො. තථා අනච්චෙකචීවරෙ අච්චෙකචීවරසඤ්ඤිනො, වෙමතිකස්ස ච දුක්කටං. ජාතිප්පමාණසම්පන්නස්ස අච්චෙකචීවරස්ස අත්තනො සන්තකතා, දසාහානාගතාය කත්තිකතෙමාසිකපුණ්ණමාය උප්පන්නභාවො, අනධිට්ඨිතඅවිකප්පිතතා, චීවරකාලාතික්කමොති චතුරඞ්ගභාවොව එත්ථ විසෙසො.

අච්චෙකචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. සාසඞ්කසික්ඛාපදවණ්ණනා

උපසම්පජ්ජන්තිආදීසු වියාති ‘‘පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරතී’’ති (විභ. 508) ඉමස්ස විභඞ්ගෙ ‘‘උපසම්පජ්ජා’’ති උද්ධරිතබ්බෙ ‘‘උපසම්පජ්ජ’’න්ති උද්ධටං. තදිහ නිදස්සනං කතං. ආදිසද්දෙන පන ‘‘අනාපුච්ඡං වා ගච්ඡෙය්යා’’තිආදීනං (පාචි. 111, 115) සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. උපගන්ත්වාති උපසද්දස්සත්ථමාහ. වසිත්වාති අක්ඛණ්ඩං වසිත්වා. ‘‘යෙන යස්ස හි සම්බන්ධො, දූරට්ඨම්පි ච තස්ස ත’’න්ති වචනතො ‘‘ඉමස්ස…පෙ… ඉමිනා සම්බන්ධො’’ති වුත්තං. තත්ථ ඉමස්සාති ‘‘උපවස්ස’’න්ති පදස්ස. විනයපරියායෙන අරඤ්ඤලක්ඛණං අදින්නාදානපාරාජිකෙ ¶ ආගතං. තත්ථ හි ‘‘ගාමා වා අරඤ්ඤා වා’’ති අනවසෙසතො අවහාරට්ඨානපරිග්ගහෙන ¶ තදුභයං අසඞ්කරතො දස්සෙතුං ‘‘ඨපෙත්වා ගාමඤ්චා’’තිආදි වුත්තං. ගාමූපචාරො හි ලොකෙ ගාමසඞ්ඛමෙව ගච්ඡතීති. ඉධ පන සුත්තන්තපරියායෙන ‘‘පඤ්චධනුසතිකං පච්ඡිම’’න්ති (පාරා. 654) ආගතං ආරඤ්ඤකං භික්ඛුං සන්ධාය. න හි සො විනයපරියායිකෙ අරඤ්ඤෙ වසන්තො ‘‘ආරඤ්ඤකො පන්ථසෙනාසනො’’ති (ම. නි. 1.61) සුත්තෙ වුත්තො, තස්මා තත්ථ ආගතමෙව ලක්ඛණං ගහෙතබ්බන්ති දස්සෙන්තො ‘‘සබ්බපච්ඡිමානි ආරොපිතෙන ආචරියධනුනා’’තිආදිමාහ. තත්ථ ‘‘ආචරියධනු නාම පකතිහත්ථෙන නවවිදත්ථිපමාණං. ජියාය පන ආරොපිතාය චතුහත්ථපමාණ’’න්ති වදන්ති. ගාමස්සාති පරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස. ඉන්දඛීලතොති උම්මාරතො. පරික්ඛෙපාරහට්ඨානතොති පරියන්තෙ ඨිතඝරස්ස උපචාරෙ ඨිතස්ස මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස පඨමලෙඩ්ඩුපාතතො. කිත්තකෙන මග්ගෙන මිනිතබ්බන්ති ආහ ‘‘සචෙ’’තිආදි. මජ්ඣිමට්ඨකථායං පන ‘‘විහාරස්සාපි ගාමස්සෙව උපචාරං නීහරිත්වා උභින්නං ලෙඩ්ඩුපාතානං අන්තරා මිනිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. චොරානං නිවිට්ඨොකාසාදිදස්සනෙනාති ආරාමෙ, ආරාමූපචාරෙ ච චොරානං නිවිට්ඨොකාසාදිදස්සනෙන කාරණෙන. ආදිසද්දෙන භුත්තොකාසට්ඨිතොකාසනිසින්නොකාසනිපන්නොකාසානං ගහණං. චොරෙහි මනුස්සානං හතවිලුත්තාකොටිතභාවදස්සනතොති ආරාමෙ, ආරාමූපචාරෙ ච හතවිලුත්තාකොටිතභාවදස්සනතො.

අන්තරඝරෙ නික්ඛිපෙය්යාති අන්තරෙ අන්තරෙ ඝරානි එත්ථ, එතස්සාති වා අන්තරඝරං, ගාමො, තස්මිං ඨපෙය්යාති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘ආරඤ්ඤකස්සා’’තිආදි. තඤ්චාති නික්ඛිපනඤ්ච. ‘‘මහාපවාරණාය පවාරිතො හොතී’’ති ඉදං වස්සච්ඡෙදං අකත්වා වුට්ඨභාවං දස්සෙතුං වුත්තං, න පන පවාරණාය අඞ්ගභාවං. තෙනෙව හි බ්යතිරෙකං දස්සෙන්තෙන සමන්තපාසාදිකායං (පාරා. අට්ඨ. 2.653-654) වුත්තං ‘‘සචෙ පච්ඡිමිකාය වා උපගතො හොති ඡින්නවස්සො වා, නික්ඛිපිතුං න ලභතී’’ති. කත්තිකමාසො නාම පුබ්බකත්තිකමාසස්ස කාළපක්ඛපාටිපදතො පට්ඨාය යාව අපරකත්තිකපුණ්ණමා, තාව එකූනත්තිංස රත්තින්දිවා. එව-සද්දෙන කත්තිකමාසතො පරං න ලභතීති දස්සෙති. ඌනප්පමාණෙ තාව අරඤ්ඤලක්ඛණායොගතො න ලභතු, කස්මා ගාවුතතො අතිරෙකප්පමාණෙ න ලභතීති ආහ ‘‘යත්ර ¶ හී’’තිආදි. නිමන්තිතො පන අද්ධයොජනම්පි යොජනම්පි ගන්ත්වා වසිතුං පච්චෙති, ඉදමප්පමාණං. සාසඞ්කසප්පටිභයමෙව හොතීති සාසඞ්කඤ්චෙව සප්පටිභයඤ්ච හොති. එව-සද්දෙන අනාසඞ්කඅප්පටිභයෙහි අඞ්ගයුත්තෙපි සෙනාසනෙ වසන්තො නික්ඛිපිතුං න ලභතීති දස්සෙති. එත්තාවතා පුරිමිකාය උපගන්ත්වා අක්ඛණ්ඩං කත්වා වුට්ඨවස්සො යං ගාමං ගොචරගාමං කත්වා පඤ්චධනුසතිකපච්ඡිමෙ ආරඤ්ඤකසෙනාසනෙ විහරති, තස්මිං ගාමෙ චීවරං ඨපෙත්වා සකලකත්තිකමාසං තස්මිංයෙව සෙනාසනෙ තෙන චීවරෙන විනා වත්ථුං අනුජානිත්වා ¶ ඉදානි විහාරතො අඤ්ඤත්ථ වසන්තස්ස ඡාරත්තං විප්පවාසං අනුජානන්තො ‘‘සියා ච තස්ස භික්ඛුනො’’තිආදිමාහ. අසමාදානචාරඤ්හි අත්ථතකථිනා එව ලභන්ති, නෙතරෙති එත්ථ ඉදම්පි කාරණං දට්ඨබ්බං. තත්ථ ඡාරත්තපරමං තෙන භික්ඛුනා තෙන චීවරෙන විප්පවසිතබ්බන්ති යො භික්ඛු විහාරෙ වසන්තො තතො අඤ්ඤත්ථ ගමනකිච්චෙ සති අන්තරඝරෙ චීවරං නික්ඛිපති, තෙන භික්ඛුනා තෙන චීවරෙන ඡාරත්තපරමං විප්පවසිතබ්බං, ඡ රත්තියො තම්හා විහාරා අඤ්ඤත්ථ වසිතබ්බාති වුත්තං හොති. වුත්තඤ්හි භදන්තෙන බුද්ධදත්තාචරියෙන –

‘‘යං ගාමං ගොචරං කත්වා, භික්ඛු ආරඤ්ඤකෙ වසෙ;

තස්මිං ගාමෙ ඨපෙතුං තං, මාසමෙකං තු වට්ටති.

‘‘අඤ්ඤත්ථෙව වසන්තස්ස, ඡාරත්තපරමං මතං;

අයමස්ස අධිප්පායො, පටිච්ඡන්නො පකාසිතො’’ති.

තෙනෙවාහ ‘‘තතො චෙ උත්තරි විප්පවසෙය්යාති ඡාරත්තතො උත්තරි තස්මිං සෙනාසනෙ සත්තමං අරුණං උට්ඨාපෙය්යා’’තිආදි. තථා අසක්කොන්තෙනාති ගතට්ඨානස්ස දූරතාය සෙනාසනං ආගන්ත්වා සත්තමං අරුණං උට්ඨාපෙතුං අසක්කොන්තෙන. එවම්පි අසක්කොන්තෙන තත්රෙව ඨිතෙන පච්චුද්ධරිතබ්බං ‘‘අතිරෙකචීවරට්ඨානෙ ඨස්සතී’’ති. වසිත්වාති අරුණං උට්ඨාපෙත්වා. භික්ඛුසම්මුති උදොසිතසික්ඛාපදෙ වුත්තාව.

සෙසන්ති ‘‘අඤ්ඤත්ර භික්ඛුසම්මුතියාති අයමෙත්ථ අනුපඤ්ඤත්තී’’තිආදිකං. තත්ථ හි අඞ්ගෙසු යං රත්තිවිප්පවාසො චතුත්ථමඞ්ගං, තං ඉධ ඡාරත්තතො උත්තරි විප්පවාසො හොතීති අයමෙව විසෙසො.

සාසඞ්කසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. පරිණතසික්ඛාපදවණ්ණනා

නනු ¶ චායං සඞ්ඝස්ස පරිණතො, න පරිච්චත්තො, අථ කථං සඞ්ඝසන්තකො හොතීති ආහ ‘‘සො හී’’තිආදි. තත්ථ සොති ලාභො. එකෙන පරියායෙනාති පරිණතභාවසඞ්ඛාතෙන එකෙන පරියායෙන. ‘‘ලභිතබ්බ’’න්ති ඉමිනා ලාභසද්දස්ස කම්මසාධනමාහ. චීවරාදිවත්ථුන්ති චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං ¶ අන්තමසො චුණ්ණපිණ්ඩම්පි දන්තකට්ඨම්පි දසිකසුත්තම්පි. පරිණතන්ති සඞ්ඝස්ස නින්නං සඞ්ඝස්ස පොණං සඞ්ඝස්ස පබ්භාරං හුත්වා ඨිතන්ති අත්ථො. යෙන පන කාරණෙන සො පරිණතො හොති, තං දස්සෙත්වා තස්ස අත්ථං දස්සෙතුං ‘‘දස්සාම කරිස්සාමා’’තිආදි වුත්තං. අත්තනො පරිණාමෙන්තස්සාති ‘‘ඉදං මය්හං දෙහී’’ති සඞ්ඝස්ස පරිණතභාවං ඤත්වා අත්තනො පරිණාමෙත්වා ගණ්හන්තස්ස. පයොගෙති පරිණාමනප්පයොගෙ. එත්ථ ච ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, ජානං සඞ්ඝිකං ලාභං පරිණතං අත්තනො පරිණාමිකං නිස්සග්ගිය’’න්ති ඉමිනා නයෙන නිස්සජ්ජනවිධානං වෙදිතබ්බං.

සඞ්ඝචෙතියපුග්ගලෙසූති එත්ථ ච අන්තමසො සුනඛං උපාදාය යො කොචි සත්තො ‘‘පුග්ගලො’’ති වෙදිතබ්බො. අඤ්ඤසඞ්ඝාදීනන්ති අඤ්ඤසඞ්ඝචෙතියපුග්ගලානං. ඉදං වුත්තං හොති – ‘‘සඞ්ඝස්ස පරිණතං අඤ්ඤස්ස සඞ්ඝස්ස වා චෙතියස්ස වා පුග්ගලස්ස වා, චෙතියස්ස පරිණතං අඤ්ඤස්ස චෙතියස්ස වා සඞ්ඝස්ස වා පුග්ගලස්ස වා, පුග්ගලස්ස පරිණතං අඤ්ඤස්ස පුග්ගලස්ස වා සඞ්ඝස්ස වා චෙතියස්ස වා පරිණාමෙන්තස්ස දුක්කට’’න්ති.

ඉදානි අනාපත්තිං දස්සෙතුං ‘‘අපරිණතසඤ්ඤිනො’’තිආදිමාහ. පරිණතෙ, අපරිණතෙ ච අපරිණතසඤ්ඤිනො චාති සම්බන්ධො, පරිණතෙ, අපරිණතෙ චාති උභයත්ථාපි අනාපත්තීති අත්ථො. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘පරිණතෙ අපරිණතසඤ්ඤී අත්තනො පරිණාමෙති, අනාපත්ති. අපරිණතෙ අපරිණතසඤ්ඤී අනාපත්තී’’ති (පාරා. 660). දෙය්යධම්මොති චත්තාරො පච්චයා. ආදිසද්දෙන ‘‘පටිසඞ්ඛාරං වා ලභෙය්ය, චිරට්ඨිතිකො වා අස්ස, යත්ථ වා පන තුම්හාකං චිත්තං පසීදති, තත්ථ දෙථා’’ති (පාරා. 661) වචනානං ගහණං. සචෙ පන දායකා ‘‘මයං ¶ සඞ්ඝභත්තං කත්තුකාමා, චෙතියපූජං කත්තුකාමා, එකස්ස භික්ඛුනො පරික්ඛාරං දාතුකාමා, තුම්හාකං රුචියා දස්සාම. භණථ, කත්ථ දෙමා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.660) වදන්ති, එවං වුත්තෙ තෙන භික්ඛුනා ‘‘යත්ථ ඉච්ඡථ, තත්ථ දෙථා’’ති වත්තබ්බා.

පරිණතසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පත්තවග්ගො තතියො.

ඉති කඞ්ඛාවිතරණියා පාතිමොක්ඛවණ්ණනාය

විනයත්ථමඤ්ජූසායං ලීනත්ථප්පකාසනියං

නිස්සග්ගියවණ්ණනා නිට්ඨිතා.