තීකා > විනයපිටක (ටීකා) > කඞ්ඛාවිතරණීපුරාණ-ටීකා

භණ්ඩිකලසුණන්ති පොට්ටලිකලසුණමෙව, සම්පුණ්ණමිඤ්ජානමෙතං අධිවචනං. තෙනාහ ‘‘න එකද්විතිමිඤ්ජක’’න්ති. අජ්ඣොහාරෙ අජ්ඣොහාරෙති (පාචි. අට්ඨ. 795) එත්ථ සචෙ ද්වෙ තයො භණ්ඩිකෙ එකතොයෙව සඞ්ඛාදිත්වා අජ්ඣොහරති, එකං පාචිත්තියං. භඤ්ජිත්වා එකෙකමිඤ්ජකං ඛාදන්තියා පන පයොගගණනාය පාචිත්තියානි.

පලණ්ඩුකාදීනං වණ්ණෙන වා මිඤ්ජාය වා නානාත්තං වෙදිතබ්බං – වණ්ණෙන තාව පලණ්ඩුකො නාම පණ්ඩුවණ්ණො හොති, භඤ්ජනකො ලොහිතවණ්ණො, හරිතකො හරිතපණ්ණවණ්ණො. මිඤ්ජාය පන පලණ්ඩුකස්ස එකා මිඤ්ජා හොති, භඤ්ජනකස්ස ද්වෙ, හරිතකස්ස තිස්සො. චාපලසුණො අමිඤ්ජකො. අඞ්කුරමත්තමෙව හි තස්ස හොති. මහාපච්චරියාදීසු පන ‘‘පලණ්ඩුකස්ස තීණි මිඤ්ජානි, භඤ්ජනකස්ස ද්වෙ, හරිතකස්ස එක’’න්ති (පාචි. අට්ඨ. 797) වුත්තං. එතෙ පලණ්ඩුකාදයො සභාවෙනෙව වට්ටන්ති. සූපසම්පාකාදීසු පන මාගධකම්පි වට්ටති. තඤ්හි පච්චමානෙසු මුග්ගසූපාදීසු වා මච්ඡමංසවිකතියා වා තෙලෙ වා බදරසාළවාදීසු වා අම්බිලසාකාදීසු වා උත්තරිභඞ්ගෙසු වා යත්ථ කත්ථචි අන්තමසො යාගුභත්තෙපි පක්ඛිත්තං වට්ටති. බදරසාළවං (සාරත්ථ. ටී. පාචිත්තිය 3.793-797) නාම බදරඵලානි සුක්ඛාපෙත්වා චුණ්ණෙත්වා කත්තබ්බා ඛාදනීයවිකති.

ලසුණසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

‘‘පටිච්ඡන්නොකාසෙ’’ති ¶ ¶ එතස්ස විභාගදස්සනත්ථං ‘‘උපකච්ඡකෙසු ච මුත්තකරණෙ චාති අත්ථො’’ති වුත්තං.

ආබාධපච්චයාති කණ්ඩුකච්ඡුආදිආබාධපච්චයා සංහරාපෙන්තියා අනාපත්ති. ‘‘භික්ඛුස්ස එත්ථ ච ලසුණෙ ච දුක්කට’’න්ති (වජිර. ටී. පාචිත්තිය 800) පොරාණා.

සම්බාධලොමසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

තලඝාතකෙති මත්ථකෙ පහාරදානෙ, තඤ්ච ඛො තලං ‘‘මුත්තකරණෙ පහාරං දෙතී’’ති (පාචි. 804) පදභාජනියංවුත්තත්තා ‘‘මුත්තකරණස්සා’’ති විඤ්ඤායතීති ආහ ‘‘මුත්තකරණස්ස තලඝාතනෙ’’ති. පුරිමනයෙනෙව සාණත්තිකන්ති අත්තනො අත්ථාය අඤ්ඤං ආණාපෙන්තියා සාණත්තිකං.

තලඝාතකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

වත්ථුවසෙනෙතං වුත්තන්ති ‘‘ජතුමට්ඨකෙ’’ති එතං නිදානවසෙන උප්පන්නස්ස වත්ථුනො වසෙනෙව වුත්තං. යං කිඤ්චි පන දණ්ඩකං පවෙසෙන්තියා ආපත්තියෙව. තෙනාහ ‘‘කාමරාගෙන පනා’’තිආදි.

ජතුමට්ඨකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ආදාතබ්බන්ති පවෙසෙතබ්බං. අග්ගපබ්බන්ති කෙසග්ගමත්තම්පි අග්ගපබ්බං. තතියං පබ්බං පවෙසෙතීති කෙසග්ගමත්තම්පි තතියං පබ්බං පවෙසෙති. වුත්තඤ්හෙතං සමන්තපාසාදිකායං (පාචි. අට්ඨ. 812) ‘‘ගම්භීරතො ද්වින්නං පබ්බානං උපරි කෙසග්ගමත්තම්පි පවෙසෙන්තියා පාචිත්තිය’’න්ති.

අතිගම්භීරං ¶ ¶ උදකසුද්ධිකං ආදියනවත්ථුස්මින්ති අතිඅන්තො පවෙසෙත්වා උදකධොවනකරණවත්ථුස්මිං. උදකසුද්ධිපච්චයෙන (සාරත්ථ. ටී. පාචිත්තිය 3.812) පන සතිපි ඵස්සස්සාදියනෙ යථාවුත්තපරිච්ඡෙදෙ අනාපත්ති.

උදකසුද්ධිකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

තක්කාදීසු වා අඤ්ඤතරෙනාති තක්කදධිමත්ථුරසඛීරාදීසු අඤ්ඤතරෙන. යාය කායචි බීජනියාති අන්තමසො චීවරකණ්ණං උපාදාය යාය කායචි බීජනියා.

ඉමං පිවථාති ඉමං පානීයං වා සූපාදිං වා පිවථ. ඉමිනා බීජථාති ඉමිනා තාලවණ්ටෙන බීජථ. දාපෙන්තියාති අඤ්ඤෙන උභයම්පි දාපෙන්තියා.

උපතිට්ඨනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

තස්මාති යස්මා විඤ්ඤත්ති චෙව භොජනඤ්ච පමාණං, තස්මා. න කෙවලඤ්චෙත්ථ පටිග්ගහණෙයෙව දුක්කටං හොති, පටිග්ගණ්හිත්වා පන අරඤ්ඤතො ආහරණෙපි සුක්ඛාපනෙපි වද්දලිදිවසෙ භජ්ජනත්ථාය උද්ධනසජ්ජනෙපි කපල්ලසජ්ජනෙපි දබ්බිසජ්ජනෙපි දාරූනි ආදාය අග්ගිකරණෙපි කපල්ලම්හි ධඤ්ඤපක්ඛිපනෙපි දබ්බියා සඞ්ඝට්ටනෙසුපි කොට්ටනත්ථං උදුක්ඛලමුසලාදිසජ්ජනෙසුපි කොට්ටනපප්ඵොටනධොවනාදීසුපි යාව මුඛෙ ඨපෙත්වා අජ්ඣොහරණත්ථං දන්තෙහි සඞ්ඛාදති, තාව සබ්බප්පයොගෙසු දුක්කටානීති ආහ ‘‘පටිග්ගහණතො පට්ඨාය යාව දන්තෙහි සංඛාදනං, තාව පුබ්බප්පයොගෙසු දුක්කටානී’’ති.

ආමකධඤ්ඤසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. පඨමඋච්චාරඡඩ්ඩනසික්ඛාපදවණ්ණනා

තිරොකුට්ටෙති ¶ ¶ ඝරකුට්ටස්ස පරභාගෙ. තිරොපාකාරෙති පරික්ඛෙපපාකාරස්ස තිරොභාගෙ, තෙ ච ඛො කුට්ටපාකාරා ඉට්ඨකසිලදාරූනං වසෙන තිප්පකාරාති ආහ ‘‘යස්ස කස්සචි කුට්ටස්ස වා පාකාරස්ස වා පරතො’’ති. සබ්බානිපෙතානි එකතො ඡඩ්ඩෙන්තියාති එතානි චත්තාරිපි වත්ථූනි එකතො ඡඩ්ඩෙන්තියා. පාටෙක්කං පන ඡඩ්ඩෙන්තියා වත්ථුගණනාය ආපත්තියො. ආණත්තියම්පි එසෙව නයො.

භික්ඛුස්ස දුක්කටන්ති භික්ඛුස්ස සබ්බත්ථ දුක්කටං.

පඨමඋච්චාරඡඩ්ඩනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. දුතියඋච්චාරඡඩ්ඩනසික්ඛාපදවණ්ණනා

භික්ඛුනියාපීති පි-සද්දෙන භික්ඛුං සමුච්චිනොති. අනික්ඛිත්තබීජෙසු (පාචි. අට්ඨ. 830) පන ඛෙත්තෙසු කොණාදීසු වා අසඤ්ජාතරොපිමෙසු ඛෙත්තමරියාදාදීසු වා ඡඩ්ඩෙතුං වට්ටති. මනුස්සානං කචවරඡඩ්ඩනට්ඨානෙපි වට්ටතියෙව. ඡඩ්ඩිතඛෙත්තෙති මනුස්සෙසු සස්සං උද්ධරිත්වා ගතෙසු ඡඩ්ඩිතඛෙත්තං නාම හොති, තත්ථ වට්ටති. යත්ථ පන ‘‘ලායිතම්පි පුබ්බණ්ණාදි පුන උට්ඨහිස්සතී’’ති රක්ඛන්ති, තත්ථ යථාවත්ථුකමෙව. සාමිකෙ අපලොකෙත්වාති එත්ථ ඛෙත්තපාලකා, ආරාමාදිගොපකා ච සාමිකාව. ඉමිනා ච සඞ්ඝසන්තකෙ භික්ඛුස්ස ඡඩ්ඩෙතුං වට්ටති සඞ්ඝපරියාපන්නත්තා, න භික්ඛුනීනං. භික්ඛුනීනං පන අත්තනො සන්තකෙ භික්ඛුසන්තකෙ වුත්තනයෙනෙව වට්ටතීති දස්සෙති, එවං සන්තෙපි සාරුප්පවසෙන කාතබ්බං.

දුතියඋච්චාරඡඩ්ඩනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නච්චන්ති නටාදයො වා නච්චන්තු, සොණ්ඩා වා අන්තමසො මොරසුවමක්කටාදයොපි, සබ්බමෙතං නච්චමෙව. තෙනාහ ‘‘නච්චන්ති අන්තමසො මොරනච්චම්පී’’ති ¶ . ගීතන්ති නටාදීනං වා ගීතං හොතු, අරියානං පරිනිබ්බානකාලෙ රතනත්තයගුණූපසංහිතං සාධුකීළිතගීතං වා, අන්තමසො ‘‘දන්තගීතම්පි ¶ ගායිස්සාමා’’ති පුබ්බභාගෙ ඔකූජන්තා කරොන්ති, සබ්බමෙතං ගීතමෙව. තෙනාහ ‘‘ගීතන්ති අන්තමසො ධම්මභාණකගීතම්පී’’ති. තත්ථ ධම්මභාණකගීතං නාම අසඤ්ඤතභික්ඛූනං තං තං වත්තං භින්දිත්වා අතිදීඝං කත්වා ගීතස්සරෙන ධම්මභණනං, තම්පි නෙව භික්ඛුනො, න භික්ඛුනීනං වට්ටති. තථා හි වුත්තං පරමත්ථජොතිකාය ඛුද්දකට්ඨකථාය (ඛු. පා. අට්ඨ. 2.පච්ඡිමපඤ්චසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘ධම්මූපසංහිතං ගීතං වට්ටති, ගීතූපසංහිතො පන ධම්මො න වට්ටතී’’ති. තස්මා ධම්මං භණන්තෙන ජාතකවත්තාදිං තං තං වත්තං අවිනාසෙත්වා චතුරස්සෙන (චූළව. අට්ඨ. 249) වත්තෙන පරිමණ්ඩලානි පදබ්යඤ්ජනානි දස්සෙතබ්බානි. වාදිතන්ති තන්තිබද්ධාදිවාදනීයභණ්ඩවාදිතං වා හොතු, කුටභෙරිවාදිතං වා අන්තමසො උදකභෙරිවාදිතම්පි, සබ්බමෙවෙතං වාදිතමෙව. තෙනාහ ‘‘වාදිතන්ති අන්තමසො උදකභෙරිවාදිත’’න්ති. යං පන නිට්ඨුභන්තී වා සාසඞ්කෙ වා ඨිතා අච්ඡරිකං වා ඵොටෙති, පාණිං වා පහරති, තත්ථ අනාපත්ති. දස්සනෙන චෙත්ථ සවනම්පි සඞ්ගහිතං විරූපෙකසෙසනයෙන. ආලොචනසභාවතාය වා පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං සවනකිරියායපි දස්සනසඞ්ඛෙපසබ්භාවතො ‘‘දස්සනාය’’ඉච්චෙව වුත්තන්ති ආහ ‘‘එතෙසු යං කිඤ්චි දස්සනාය ගච්ඡන්තියා’’ති. යත්ථ ඨිතාති එවං ගන්ත්වා යස්මිං පදෙසෙ ඨිතා.

නනු ච සයංනච්චනාදීසු පාචිත්තියං පාළියං න වුත්තං, අථ කථං ගහෙතබ්බන්ති ආහ ‘‘සබ්බඅට්ඨකථාසු වුත්ත’’න්ති, ඉමිනා පාළියං අවුත්තෙපි අට්ඨකථාපමාණෙන ගහෙතබ්බන්ති දස්සෙති. සමුට්ඨානාදීනි එළකලොමසදිසානීති පන මාතිකාගතපාචිත්තියස්සෙව වසෙන වුත්තං, සබ්බෙසං වසෙන පන ඡසමුට්ඨානන්ති ගහෙතබ්බං. ‘‘ආරාමෙ ඨත්වා’’ති ඉදං නිදස්සනමත්තං සෙසඉරියාපථෙහි යුත්තාය පස්සන්තියා අනාපත්තියා ඉච්ඡිතබ්බත්තා. ඉතරථා හි නිසින්නාපි පස්සිතුං න ලභෙය්ය. ‘‘පස්සිස්සාමී’’ති විහාරතො විහාරං ගච්ඡන්තියා ආපත්තියෙව. ආසනසාලාය නිසින්නා පස්සති, අනාපත්ති, ‘‘පස්සිස්සාමී’’ති උට්ඨහිත්වා ගච්ඡන්තියා ආපත්ති. වීථියං ඨත්වා ගීවං පරිවත්තෙත්වා පස්සන්තියාපි ආපත්තියෙව. භික්ඛුස්සාපි එසෙව නයො, ආපත්තිභෙදොව නානං.

නච්චගීතසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අරහොපෙක්ඛායාති ¶ ¶ නරහොඅස්සාදාපෙක්ඛාය. අඤ්ඤවිහිතායාති රහොඅස්සාදතො අඤ්ඤවිහිතාව හුත්වා ඤාතිං වා පුච්ඡන්තියා, දානෙ වා පූජාය වා මන්තෙන්තියා.

රත්තන්ධකාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2-3. පටිච්ඡන්නොකාසඅජ්ඣොකාසසල්ලපනසික්ඛාපදවණ්ණනා

පටිච්ඡන්නොකාසඅජ්ඣොකාසසල්ලපනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. දුතියිකඋය්යොජනසික්ඛාපදවණ්ණනා

‘‘පුරිමනයෙනෙවා’’ති ඉමිනා ‘‘සන්තිට්ඨෙය්ය වාති හත්ථපාසෙ ඨිතමත්තාය පාචිත්තියං, සල්ලපෙය්ය වාති තත්ථ ඨත්වා ගෙහසිකකථං කථෙන්තියාපි පාචිත්තියමෙව, නිකණ්ණිකං වා ජප්පෙය්යාති කණ්ණමූලෙ ජප්පෙන්තියාපි පාචිත්තියමෙවා’’ති ඉමං නයං දස්සෙති.

දුතියිකඋය්යොජනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. අනාපුච්ඡාපක්කමනසික්ඛාපදවණ්ණනා

ආසීදන්ති එත්ථාති ආසනන්ති ආහ ‘‘පල්ලඞ්කස්සොකාසභූතෙ’’ති, ඌරුබද්ධාසනස්ස ඔකාසෙති අත්ථො. අනොවස්සකන්ති නිබ්බකොකාසං. අජ්ඣොකාසෙ උපචාරන්ති අජ්ඣොකාසෙ නිසීදිත්වා ද්වාදසහත්ථප්පමාණං පදෙසං. ගිලානායාති යා තාදිසෙන ගෙලඤ්ඤෙන ආපුච්ඡිතුං න සක්කොති ¶ . ආපදාසූති ඝරෙ අග්ගි වා උට්ඨිතො හොති, චොරො වා, එවරූපෙ උපද්දවෙ අනාපුච්ඡා පක්කමති, අනාපත්ති.

අනාපුච්ඡාපක්කමනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. අනාපුච්ඡාඅභිනිසීදනසික්ඛාපදවණ්ණනා

ධුවපඤ්ඤත්තෙති ¶ භික්ඛුනීනං අත්ථාය නිච්චපඤ්ඤත්තෙ.

අනාපුච්ඡාඅභිනිසීදනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. අනාපුච්ඡාසන්ථරණසික්ඛාපදවණ්ණනා

අනාපුච්ඡාසන්ථරණසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පරඋජ්ඣාපනකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

මනුස්සදොභග්ගෙන වාති ‘‘කාණා හොමි, කුණී හොමි, ඉතරා වා ඊදිසා හොතූ’’තිආදිනා මනුස්සවිරූපභාවෙන. අත්ථධම්මඅනුසාසනිපුරෙක්ඛාරානන්ති එත්ථ අත්ථපුරෙක්ඛාරායාති අට්ඨකථං කථෙන්තියා. ධම්මපුරෙක්ඛාරායාති පාළිං වාචෙන්තියා. අනුසාසනිපුරෙක්ඛාරායාති ‘‘ඉදානිපි ත්වං එදිසා, සාධු විරමස්සු, නො චෙ විරමසි, අද්ධා පුන ¶ එවරූපානි කම්මානි කත්වා නිරයෙ උප්පජ්ජිස්සසි, තිරච්ඡානයොනියා උප්පජ්ජිස්සසී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 878) එවං අනුසාසනියං ඨත්වා වදන්තියා.

පරඅභිසපනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

රොදනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නග්ගාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

විසිබ්බෙත්වාති විජටෙත්වා. ධුරං නික්ඛිත්තමත්තෙති ධුරෙ නික්ඛිත්තමත්තෙ, ධුරං නික්ඛිපිත්වා සචෙපි පච්ඡා සිබ්බති, ආපත්තියෙවාති අත්ථො.

චීවරසිබ්බනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

‘‘ඉදං ¶ මෙ චීවරං මහග්ඝං ඊදිසෙ චොරභයෙ න සක්කා ධාරෙතුන්ති එවරූපාසු ආපදාසූ’’ති එත්ථ පාඨො. සො පන කාකපදසඤ්ජනිතමොහෙහි ලෙඛකෙහි උපරිසික්ඛාපදෙ ලිඛිතො. කිඤ්චාපි තත්ථ ලිඛිතො, එත්ථෙව පන දට්ඨබ්බො.

සඞ්ඝාටිචාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. චීවරසඞ්කමනීයසික්ඛාපදවණ්ණනා

ආපදාසු වා ධාරෙතීති සචෙ අපාරුතං වා අනිවත්ථං වා චොරා හරන්ති, එවරූපාසූ ආපදාසු ධාරෙති, අනාපත්ති.

චීවරසඞ්කමනීයසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අඤ්ඤස්මිං පරික්ඛාරෙති යත්ථ කත්ථචි ථාලකාදීනං වා සප්පිතෙලාදීනං වා අඤ්ඤතරස්මිං. ‘‘සමග්ඝකාලෙ දස්සථා’’ති එවං ආනිසංසං දස්සෙත්වා නිවාරෙන්තියාති ¶ ‘‘කිත්තකං අග්ඝනකං දාතුකාමත්ථා’’ති පුච්ඡිත්වා (පාචි. අට්ඨ. 909) ‘‘එත්තකං නාමා’’ති වුත්තෙ ‘‘ආගමෙථ තාව, ඉදානි වත්ථං මහග්ඝං, කතිපාහෙන කප්පාසෙ ආහටෙ සමග්ඝං භවිස්සති, තස්මිං කාලෙ දස්සථා’’ති එවං ආනිසංසං දස්සෙත්වා නිවාරෙන්තියා.

ගණචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ආනිසංසං දස්සෙත්වා පටිබාහන්තියාති ‘‘එකිස්සා එකං සාටකං නප්පහොති, ආගමෙථ තාව, කතිපාහෙන උප්පජ්ජිස්සති, තතො භාජෙස්සාමා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 915) එවං ආනිසංසං දස්සෙත්වා පටිබාහන්තියා අනාපත්ති.

සෙසන්ති ‘‘ධම්මිකෙ වෙමතිකායා’’තිආදිකං අවසෙසං. තත්ථ ආනිසංසං දස්සෙත්වා පටිබාහන්තියාති ‘‘භික්ඛුනිසඞ්ඝො ජිණ්ණචීවරො, කථිනානිසංසමූලකො මහාලාභො’’ති (පාචි. අට්ඨ. 931) එවරූපං ආනිසංසං දස්සෙත්වා පටිබාහන්තියා අනාපත්ති.

පටිබාහනාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

1-3. එකමඤ්චතුවට්ටනාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා

වවත්ථානං දස්සෙත්වාති (පාචි. අට්ඨ. 940) මජ්ඣෙ කාසායං වා කත්තරයට්ඨිං වා අන්තමසො කායබන්ධනම්පි ඨපෙත්වා නිපජ්ජන්තීනං අනාපත්තීති අත්ථො.

එකමඤ්චතුවට්ටනාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4-9. නඋපට්ඨාපනාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා

පරියෙසිත්වා ¶ අලභන්තියාති අඤ්ඤං උපට්ඨායිකං අලභන්තියා. ගිලානායාති සයං ගිලානාය. ආපදාසූති තථාරූපෙ උපද්දවෙ සති.

පඤ්චමඡට්ඨසත්තම ¶ අට්ඨමනවමානි උත්තානත්ථානෙව.

නඋපට්ඨාපනාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. චාරිකනපක්කමනසික්ඛාපදවණ්ණනා

ධුරෙ නික්ඛිත්තමත්තෙති සචෙ ධුරං නික්ඛිපිත්වා පච්ඡා පක්කමති, ආපත්තියෙවාති අත්ථො. අන්තරායෙ සතීති දසවිධෙසු අන්තරායෙසු අඤ්ඤතරස්මිං සති. ‘‘ගච්ඡිස්සාමී’’ති නික්ඛන්තා, නදී වා පූරා, වනදාහො වා ආගතො, චොරා වා මග්ගෙ හොන්ති, මෙඝො වා උට්ඨහති, නිවත්තිතුං වට්ටති.

චාරිකනපක්කමනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

කීළනචිත්තසාලන්ති න රඤ්ඤොව කීළනචිත්තසාලං, අථ ඛො යෙසං කෙසඤ්චි මනුස්සානං කීළනත්ථං යත්ථ කත්ථචි කතසාලං. එස නයො ‘‘කීළනඋපවන’’න්තිආදීසුපි. යථාහ ‘‘රාජාගාරං නාම යත්ථ කත්ථචි රඤ්ඤො කීළිතුං රමිතුං කතං හොතී’’තිආදිකො (පාචි. 979) විත්ථාරො. තත්ථ කීළනඋපවනන්ති කීළනත්ථං අන්තොනගරෙ කතං ආරාමං. කීළනුය්යානන්ති තථෙව බහිනගරෙ කතං උය්යානං.

රාජාගාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. ආසන්දිපරිභුඤ්ජනසික්ඛාපදවණ්ණනා

අතික්කන්තප්පමාණාති ¶ ¶ අට්ඨඞ්ගුලතො අතික්කන්තප්පමාණපාදකා. වුත්තොති පදභාජනියං වුත්තො. ‘‘අකප්පියරූපාකුලො අකප්පියමඤ්චො පල්ලඞ්කො’’ති (සාරත්ථ. ටී. මහාවග්ග 3.254) සාරසමාසාචරියො.

ආසන්දිපරිභුඤ්ජනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

උජ්ජවුජ්ජවෙති උග්ගිරිත්වා උග්ගිරිත්වා වෙඨනෙ. කන්තිතසුත්තං කන්තන්තියාති දසිකසුත්තාදිං සඞ්ඝාටෙත්වා කන්තන්තියා, දුක්කන්තිතං වා පටිකන්තන්තියා.

සුත්තකන්තනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. ගිහිවෙය්යාවච්චසික්ඛාපදවණ්ණනා

අත්තනො වෙය්යාවච්චකරස්ස චාති සචෙපි මාතාපිතරො ආගච්ඡන්ති, යං කිඤ්චි බීජනිං වා සම්මුඤ්ජනිදණ්ඩකං වා කාරාපෙත්වා වෙය්යාවච්චකරට්ඨානෙ ඨපෙත්වා යං කිඤ්චි වා පචිතුං වට්ටති.

ගිහිවෙය්යාවච්චසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අනන්තරායිකිනීති දසවිධෙසු අන්තරායෙසු එකෙනාපි අනන්තරායිකිනී. ධුරං නික්ඛිපිත්වා පච්ඡා විනිච්ඡිනන්තී ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වාව විනිච්ඡිනාති.

අධිකරණාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ආපදාසූති ¶ ¶ මහග්ඝචීවරං සරීරතො මොචෙත්වා සුප්පටිසාමිතම්පි චොරා හරන්ති, එවරූපාසු ආපදාසු අනිස්සජ්ජිත්වා නිවාසෙන්තියා අනාපත්ති.

ආවසථචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

කවාටබද්ධවිහාරන්ති ද්වාරබද්ධවිහාරං. ගිලානායාති වචීභෙදං කාතුං අසමත්ථාය. ආපදාසූති රට්ඨෙ භිජ්ජන්තෙ ආවාසෙ ඡඩ්ඩෙත්වා ගච්ඡන්ති, එවරූපාසු ආපදාසු.

ආවසථවිහාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. තිරච්ඡානවිජ්ජාපරියාපුණනසික්ඛාපදවණ්ණනා

හත්ථිආදීසුපි (සාරත්ථ. ටී. පාචිත්තිය 3.1015) සිප්පසද්දො පච්චෙකං යොජෙතබ්බො, තථා ආථබ්බණාදීසු මන්තසද්දො. තත්ථ ථරූති ඛග්ගමුට්ඨි. ආථබ්බණමන්තො නාම ආථබ්බණවෙදවිහිතො පරූපඝාතකරො මන්තො. ඛිලනමන්තො නාම දාරුසාරඛිලං මන්තෙත්වා පථවියං පවෙසෙත්වා මාරණමන්තො. අගදප්පයොගො නාම විසයොජනං.

තිරච්ඡානවිජ්ජාපරියාපුණනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. තිරච්ඡානවිජ්ජාවාචනසික්ඛාපදවණ්ණනා

ලෙඛෙති ලිඛසිප්පෙ. ධාරණාය වාති ධාරණසත්ථෙ, යස්මිං වුත්තනයෙන පටිපජ්ජන්තා බහූනිපි ගන්ථානි ධාරෙන්ති. නාගමණ්ඩලාදිකෙති එත්ථ නාගමණ්ඩලං නාම සප්පානං පවෙසනිවාරණත්ථං මණ්ඩලබද්ධමන්තො.

තිරච්ඡානවිජ්ජාවාචනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

1-2. ආරාමපවිසනාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා

සීසානුලොකිකායාති ¶ ¶ සීසං අනුලොකෙන්තියා. යත්ථ වා භික්ඛුනියො සන්නිපතිතාති යත්ථ භික්ඛුනියො පඨමතරං සජ්ඣායනචෙතියවන්දනාදිඅත්ථං සන්නිපතිතා. ආපදාසූති කෙනචි උපද්දුතා හොති, එවරූපාසු ආපදාසු පවිසිතුං වට්ටති.

ආරාමපවිසනාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3-4. ගණපරිභාසනාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා

සෙසන්ති ‘‘අත්ථධම්මඅනුසාසනිපුරෙක්ඛාරායා’’තිආදිකං අවසෙසං. තත්ථ අනුසාසනිපුරෙක්ඛාරායාති ‘‘ඉදානිපි ත්වං බාලා අබ්යත්තා’’තිආදිනා (පාචි. අට්ඨ. 1036) නයෙන අනුසාසනිපක්ඛෙ ඨත්වා වදන්තියා අනාපත්ති.

ගණපරිභාසනාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

කුලෙ මච්ඡරො කුලමච්ඡරොති පුරිමස්මිං පක්ඛෙ සකත්ථෙ ඉනීපච්චයො, තං කුලං අස්සද්ධං අප්පසන්නන්ති කුලස්ස අගුණං, අයසං වා භාසන්තියාති අත්ථො. භික්ඛුනීනං අවණ්ණං භාසන්තියාති ‘‘භික්ඛුනියො දුස්සීලා පාපධම්මා’’ති (පාචි. අට්ඨ. 1043) භික්ඛුනීනං අගුණං, අයසං වා භාසන්තියා.

සන්තංයෙව ¶ ආදීනවන්ති කුලස්ස වා භික්ඛුනීනං වා සන්තංයෙව අගුණං.

කුලමච්ඡරිනීසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6-8. අභික්ඛුකාවාසාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා

සමන්තපාසාදිකායං ¶ වුත්තොති සමන්තපාසාදිකාය ඔවාදවග්ගස්ස පඨමසික්ඛාපදෙ (පාචි. අට්ඨ. 144) වුත්තො.

අභික්ඛුකාවාසාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9-10. ඔවාදූපසඞ්කමනාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා

උපොසථස්ස පුච්ඡනං උපොසථපුච්ඡා, සාවකපච්චයං, රස්සත්තඤ්ච කත්වා ‘‘උපොසථපුච්ඡක’’න්ති වුත්තාති ආහ ‘‘උපොසථපුච්ඡන’’න්ති. ඔවාදත්ථායාති ඔවාදයාචනත්ථාය.

ඔවාදූපසඞ්කමනාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ථනෙ භවං ථඤ්ඤං, ඛීරං. යං පායෙතීති යං දාරකං පායෙති.

ගබ්භිනීආදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පදභාජනෙ වුත්තනයෙනාති ‘‘පාණාතිපාතා වෙරමණිං ද්වෙ වස්සානි අවීතික්කම්ම සමාදානං සමාදියාමි…පෙ… විකාලභොජනා වෙරමණිං ද්වෙ වස්සානි ¶ අවීතික්කම්ම සමාදානං සමාදියාමී’’ති (පාචි. 1079) පදභාජනසමීපෙ අට්ඨුප්පත්තියං වුත්තනයෙන. ඉමා පන ඡ සික්ඛායො සට්ඨිවස්සායපි පබ්බජිතාය දාතබ්බායෙව, න එතාසු අසික්ඛිතා උපසම්පාදෙතබ්බා.

පඨමසික්ඛමානසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4-5. දුතියසික්ඛමානාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා

පදභාජනෙ වුත්තා උපසම්පදාසම්මුති න දින්නා හොතීති පදභාජනසමීපෙ අට්ඨුප්පත්තියං වුත්තා උපසම්පදාසම්මුති ඤත්තිදුතියාය කම්මවාචාය න දින්නා හොති.

දුතියසික්ඛමානාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6-10. දුතියගිහිගතාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා

දසවස්සාය ¶ ගිහිගතාය සික්ඛාසම්මුතිං දත්වා පරිපුණ්ණද්වාදසවස්සං උපසම්පාදෙතුං වට්ටති.

සත්තමඅට්ඨමනවමදසමානි උත්තානත්ථානෙව.

දුතියගිහිගතාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

1-5. පඨමකුමාරිභූතාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා

සබ්බපඨමා ද්වෙ මහාසික්ඛමානාති ගබ්භිනිවග්ගෙ වුත්තා ද්වෙ සික්ඛමානා. ‘‘සික්ඛමානා’’ඉච්චෙව වත්තබ්බාති සම්මුතිකම්මාදීසු එවං වත්තබ්බා. ‘‘ගිහිගතා’’ති ¶ වා ‘‘කුමාරිභූතා’’ති වා න වත්තබ්බාති සචෙ වදන්ති, කම්මං කුප්පතීති අධිප්පායො.

චතුත්ථපඤ්චමානි උත්තානත්ථානෙව.

පඨමකුමාරිභූතාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6-8. ඛීයනධම්මාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා

වුට්ඨාපනසම්මුතියා යාචිතායාති උපසම්පදාසම්මුතියා යාචිතාය.

ඛීයනධම්මාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සොකාවාසසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

තෙසං අත්ථිභාවං අජානන්තියාති (පාචි. අට්ඨ. 1163) තෙසං මාතාදීනං අත්ථිභාවං අජානන්තියා. අනනුඤ්ඤාතසමුට්ඨානන්ති යං වාචතො, කායවාචතො, වාචාචිත්තතො, කායවාචාචිත්තතො ච සමුට්ඨාති, තං අනනුඤ්ඤාතසමුට්ඨානං. කථං? අබ්භානකම්මාදීසු කෙනචිදෙව කරණීයෙන ඛණ්ඩසීමායං නිසින්නා ‘‘පක්කොසථ සික්ඛමානං, ඉධෙව නං උපසම්පාදෙස්සාමා’’ති උපසම්පාදෙති, එවං වාචතො සමුට්ඨාති. ‘‘උපස්සයතො උට්ඨාය උපසම්පාදෙස්සාමී’’ති වත්වා ඛණ්ඩසීමං ගච්ඡන්තියා කායවාචතො සමුට්ඨාති. ද්වීසු ඨානෙසු පණ්ණත්තිං ජානිත්වා වීතික්කමං කරොන්තියා වාචාචිත්තතො, කායවාචාචිත්තතො ච සමුට්ඨාති. අනනුජානාපෙත්වා උපසම්පාදනතො කිරියාකිරියං.

අනනුඤ්ඤාතසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දාරුණන්ති ¶ පාපං. පතිමානෙන්තන්ති ඔලොකෙන්තං.

පාරිවාසිකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

එකන්තරිකන්ති එකෙන වස්සෙන අන්තරිකං කත්වා.

අනුවස්සසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

මාතිකායං ¶ එකං වස්සං ද්වෙති එකන්තරිකෙ එකෙකස්මිං සංවච්ඡරෙ ද්වෙ. එකන්තරිකං වුට්ඨාපෙන්තියාති ඉමස්මිං වස්සෙ එකං, පුන එකන්තරිකං එකන්ති ද්වෙ වුට්ඨාපෙන්තියා අනාපත්ති.

එකවස්සසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

1-2. ඡත්තුපාහනාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා

වුත්තලක්ඛණං ඡත්තන්ති ‘‘ඡත්තං නාම තීණි ඡත්තානි – සෙතච්ඡත්තං, කිලඤ්ජච්ඡත්තං, පණ්ණච්ඡත්තං මණ්ඩලබද්ධං, සලාකබද්ධ’’න්ති (පාචි. 1181) එවං පදභාජනෙ වුත්තලක්ඛණං ඡත්තං. තාදිසං ඨානං පත්වාති ගච්ඡකද්දමාදීසු තං තං ඨානං පත්වා.

ඡත්තස්සෙවාති කද්දමාදීනි පත්වා උපාහනා ඔමුඤ්චිත්වා ඡත්තස්සෙව ධාරණං. උපාහනානංයෙව වාති ගච්ඡාදීනි දිස්වා ඡත්තං අපනාමෙත්වා උපාහනානංයෙව ධාරණං.

ඡත්තුපාහනාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සඞ්ඝාණින්ති ¶ කටියං අනුභවිතබ්බං ආභරණං. තෙනාහ ‘‘යං කිඤ්චි කටූපග’’න්ති.

චතුත්ථපඤ්චමානි ¶ උත්තානත්ථානෙව.

සඞ්ඝාණිආදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ගන්ධවාසිතකෙනාති ගන්ධපරිභාවිතෙන.

වාසිතකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7-10. භික්ඛුනිඋම්මද්දාපනාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා

ගිලානායාති (පාචි. අට්ඨ. 1208) අන්තමසො මග්ගගමනපරිස්සමෙනාපි ආබාධිකාය. ආපදාසූති චොරභයාදිනා සරීරකම්පනාදීසු.

අට්ඨමනවමදසමෙසු කිඤ්චි වත්තබ්බං නත්ථි.

භික්ඛුනිඋම්මද්දාපනාදිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

උපචාරං සන්ධායාති සමන්තා ද්වාදසහත්ථූපචාරං සන්ධාය.

අනාපුච්ඡාසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අනොදිස්සාති ‘‘අමුකස්මිං නාම ඨානෙ පුච්ඡාමී’’ති එවං අනියමෙත්වා කෙවලං ‘‘පුච්ඡිතබ්බං අත්ථි, පුච්ඡාමි, අය්යා’’ති එවං වත්වා.

පඤ්හාපුච්ඡනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පරික්ඛිත්තස්ස ¶ ¶ ගාමස්ස පරික්ඛෙපං, අපරික්ඛිත්තස්ස උපචාරං අතික්කමන්තියා වා ඔක්කමන්තියා වාති එත්ථ පරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස පරික්ඛෙපං අතික්කමන්තියා වා අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස උපචාරං ඔක්කමන්තියා වාති යථාක්කමං සම්බන්ධො වෙදිතබ්බො. ආපදාසූති මහග්ඝං සංකච්චිකං පාරුපිත්වා ගච්ඡන්තියා උපද්දවො උප්පජ්ජති, එවරූපාසු ආපදාසු.

අසංකච්චිකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඉති කඞ්ඛාවිතරණියා පාතිමොක්ඛවණ්ණනාය

විනයත්ථමඤ්ජූසායං ලීනත්ථප්පකාසනියං

භික්ඛුනිපාතිමොක්ඛෙ පාචිත්තියවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අචිත්තකානීති (සාරත්ථ. ටී. පාචිත්තිය 3.1214) ‘‘නච්ච’’න්තිආදිනා අජානිත්වා දස්සනාදිං කරොන්තියා ආපත්තිසම්භවතො වත්ථුඅජානනචිත්තෙන අචිත්තකානි. ලොකවජ්ජානීති ‘‘නච්ච’’න්තිආදිනා ජානිත්වා දස්සනාදිං කරොන්තියා අකුසලෙනෙව ආපජ්ජනතො ලොකවජ්ජානි. තෙනාහ ‘‘අයං පනෙත්ථ අධිප්පායො’’තිආදි සචිත්තකානීති ‘‘චොරී’’තිආදිනා වත්ථුං ජානිත්වා කරණෙයෙව ආපත්තිසම්භවතො සචිත්තකානි. උපසම්පදාදීනං එකන්තාකුසලචිත්තෙනෙව අකත්තබ්බත්තා පණ්ණත්තිවජ්ජානි. ‘‘ඉධ සචිත්තකාචිත්තකතා පණ්ණත්තිජානනාජානනතාය අග්ගහෙට්ඨා වත්ථුජානනාජානනතාය ගහෙතබ්බ’’න්ති වදන්ති.

අසාධාරණසමුට්ඨානවණ්ණනා නිට්ඨිතා.