📜
නිස්සග්ගියකථාවණ්ණනා
2094-5. එවං සත්තරසසඞ්ඝාදිසෙසෙ දස්සෙත්වා ඉදානි තදනන්තරානි නිස්සග්ගියානි දස්සෙතුමාහ ‘‘අධිට්ඨානුපගං පත්ත’’න්තිආදි. ‘‘අධිට්ඨානුපගං පත්ත’’න්ති ඉමිනා පදෙන කෙනචි කාරණෙන අනධිට්ඨානුපගෙ පත්තෙ අනාපත්තිභාවං දීපෙති. ‘‘තස්සා’’ති ත-සද්දාපෙක්ඛාය භික්ඛුනීති එත්ථ ‘‘යා’’ති ලබ්භති. පත්තසන්නිධිකාරණාති අනධිට්ඨාය, අවිකප්පෙත්වා එකරත්තම්පි පත්තස්ස නික්ඛිත්තකාරණා.
2096. ඉධ ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ සෙසො සබ්බො විනිච්ඡයො කථාමග්ගොති යොජනා, අවසෙසසබ්බවිනිච්ඡයකථාමග්ගොති අත්ථො. පත්තසික්ඛාපදෙති මහාවිභඞ්ගපඨමපත්තසික්ඛාපදෙ.
පඨමං.
2098. අකාලෙති ‘‘අනත්ථතකථිනෙ විහාරෙ එකාදස මාසා, අත්ථතකථිනෙ විහාරෙ සත්ත මාසා’’ති (පාචි. 740 අත්ථතො සමානං) එවං ¶ වුත්තෙ අකාලෙ. විකප්පන්තරං දස්සෙතුමාහ ‘‘දින්නං කාලෙපි කෙනචී’’තිආදි. වුත්තවිපරියායෙන කාලනියමො වෙදිතබ්බො. කෙනචි අකාලෙ යං චීවරං දින්නං, කාලෙපි යං චීවරං ආදිස්ස දින්නං, තං අකාලචීවරං නාමාති යොජනා. ආදිස්ස දානප්පකාරං දස්සෙතුමාහ ‘‘සම්පත්තා භාජෙන්තූ’’ති. නියාමිතන්ති ‘‘සම්පත්තා භාජෙන්තූ’’ති එවං වත්වා දින්නඤ්ච ‘‘ඉදං ගණස්ස, ඉදං තුය්හං දම්මී’’ති වත්වා වා දාතුකාමතාය පාදමූලෙ ඨපෙත්වා වා දින්නඤ්ච ආදිස්ස දින්නං නාමාති අත්ථො. යථාහ ‘‘සම්පත්තා භාජෙන්තූ’ති වත්වා වා ‘ඉදං ¶ ගණස්ස, ඉදං තුම්හාකං දම්මී’ති වත්වා වා දාතුකම්යතාය පාදමූලෙ ඨපෙත්වා වා දින්නම්පි ආදිස්ස දින්නං නාම හොතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 740).
2099. අකාලචීවරන්ති වුත්තප්පකාරං අකාලචීවරං.
2100. අත්තනා පටිලද්ධන්ති තතො යං චීවරං අත්තනා වස්සග්ගෙන පටිලද්ධං. නිස්සජ්ජිත්වා පටිලද්ධකාලෙ කත්තබ්බවිධිං දස්සෙතුමාහ ‘‘ලභිත්වා…පෙ… නියොජයෙ’’ති. යථාදානෙ නියොජයෙති යථා දායකෙන දින්නං, තථා උපනෙතබ්බං, අකාලචීවරපක්ඛෙයෙව ඨපෙතබ්බන්ති වුත්තං හොති.
2101. තස්සාති ‘‘යථාදානෙ නියොජයෙ’’ති වචනස්ස. විනයකම්මං කත්වා පටිලද්ධම්පි තං පුන සෙවිතුං න ච වට්ටතීති අයමධිප්පායොති යොජනා.
2102. කාලචීවරෙ අකාලවත්ථසඤ්ඤාය දුක්කටන්ති යොජනා. උභයත්ථපීති අකාලචීවරෙපි කාලචීවරෙපි. වෙමතිකාය තථා දුක්කටන්ති යොජනා.
2103. උභයත්ථපි ¶ චීවරෙ කාලචීවරෙ ච අකාලචීවරෙ චාති උභයචීවරෙපි කාලචීවරසඤ්ඤාය භාජාපෙන්තියා නදොසොති යොජනා. සචිත්තකසමුට්ඨානත්තයං සන්ධායාහ ‘‘තිසමුට්ඨානතා’’ති.
දුතියං.
2104. සචෙ සයං අච්ඡින්දති අඤ්ඤාය භික්ඛුනියා සද්ධිං චීවරං පරිවත්තෙත්වා පච්ඡා ‘‘තුය්හං චීවරං ත්වමෙව ගණ්හ, මය්හං චීවරං දෙහී’’ති එවං යදි සයං අච්ඡින්දති. එත්ථ ‘‘සකසඤ්ඤායා’’ති සෙසො. සකසඤ්ඤාය ගහිතත්තා පාචිත්තියං, දුක්කටඤ්ච වුත්තං, ඉතරථා භණ්ඩග්ඝෙන කාරෙතබ්බො.
2105. ඉතරෙසූති අබන්ධනඤ්ච ආණත්තිබහුත්තඤ්ච සඞ්ගණ්හාති. තෙනාහ ‘‘වත්ථූනං පයොගස්ස වසා සියා’’ති.
2106. ‘‘තිකපාචිත්තී’’ති ¶ ඉදමපෙක්ඛිත්වා ‘‘උද්දිට්ඨා’’ති සම්බන්ධනීයං, උපසම්පන්නාය උපසම්පන්නසඤ්ඤා, වෙමතිකා, අනුපසම්පන්නසඤ්ඤාති එතාසං වසෙන තිකපාචිත්ති වුත්තාති අත්ථො. අඤ්ඤස්මිං පරික්ඛාරෙති උපසම්පන්නානුපසම්පන්නානං අඤ්ඤස්මිං පරික්ඛාරෙ. ඉතරිස්සාති අනුපසම්පන්නාය. තිකදුක්කටන්ති අනුපසම්පන්නාය උපසම්පන්නසඤ්ඤාවෙමතිකාඅනුපසම්පන්නසඤ්ඤානං වසෙන තිකදුක්කටං උද්දිට්ඨං.
2107. තාය වා දීයමානං තාය අඤ්ඤාය භික්ඛුනියා දුට්ඨාය වා තුට්ඨාය වා දීයමානං ගණ්හන්තියා, තස්සා විස්සාසමෙව වා ගණ්හන්තියා අනාපත්තීති යොජනා. ‘‘තිසමුට්ඨානතා මතා’’ති ඉදං වුත්තත්ථමෙව.
තතියං.
2108. යා ¶ පන භික්ඛුනී ‘‘කිං තෙ, අය්යෙ, අඵාසු, කිං ආහරීයතූ’’ති වුත්තා අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙත්වා තං ආහටං පටික්ඛිපිත්වා තඤ්ච අඤ්ඤඤ්ච ගණ්හිතුකාමා සචෙ අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙති, තස්සා විඤ්ඤත්තිදුක්කටං, ලාභා නිස්සග්ගියං සියාති සාධිප්පායයොජනා. විඤ්ඤත්තියා දුක්කටං විඤ්ඤත්තිදුක්කටං.
2109-11. තිකපාචිත්තියං වුත්තන්ති ‘‘අඤ්ඤෙ අඤ්ඤසඤ්ඤා, අඤ්ඤෙ වෙමතිකා, අඤ්ඤෙ අනඤ්ඤසඤ්ඤා අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙත්වා අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 751) තිකපාචිත්තියං වුත්තං. අනඤ්ඤෙ ද්විකදුක්කටන්ති අනඤ්ඤෙ අඤ්ඤසඤ්ඤාය, වෙමතිකාය ච වසෙන ද්විකදුක්කටං. ‘‘අනඤ්ඤෙනඤ්ඤසඤ්ඤායා’’තිආදිනා අනාපත්තිවිසයො දස්සිතො. ‘‘අනඤ්ඤෙ අනඤ්ඤසඤ්ඤායා’’ති පදච්ඡෙදො. අනඤ්ඤෙ අනඤ්ඤසඤ්ඤාය විඤ්ඤාපෙන්තියා අනාපත්ති. තස්මිං පඨමවිඤ්ඤාපිතෙ අප්පහොන්තෙ වා තඤ්ඤෙව වා විඤ්ඤාපෙන්තියා අනාපත්ති. අඤ්ඤෙනපි අත්ථෙ සති තෙන සද්ධිං අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙන්තියා අනාපත්ති. ඉදං වුත්තං හොති – සචෙ පඨමං සප්පි විඤ්ඤත්තං, ‘‘ආමකමංසං පචිතබ්බ’’න්ති ච වෙජ්ජෙන වුත්තත්තා තෙලෙන අත්ථො හොති, තතො ‘‘තෙලෙනාපි මෙ අත්ථො’’ති එවං අඤ්ඤඤ්ච විඤ්ඤාපෙතීති. ආනිසංසඤ්ච දස්සෙත්වා තතො අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙන්තියාපි අනාපත්තීති ඤාතබ්බන්ති යොජනා. ඉදං වුත්තං හොති – සචෙ කහාපණස්ස ¶ සප්පි ආභතං හොති, ඉමිනා මූලෙන දිගුණං තෙලං ලබ්භති, තෙලෙනාපි ච ඉදං කිච්චං නිප්පජ්ජති, තස්මා තෙලමාහරාති එවං ආනිසංසං දස්සෙත්වා විඤ්ඤාපෙතීති.
චතුත්ථං.
2112-3. පුබ්බං ¶ අඤ්ඤං චෙතාපෙත්වාති යොජනා, අත්තනො කප්පියභණ්ඩෙන ‘‘ඉදං නාම ආහරා’’ති පුබ්බං අඤ්ඤං පරිවත්තාපෙත්වාති අත්ථො. එවන්ති එත්ථ ‘‘වුත්තෙ’’ති සෙසො. ධනෙන නිබ්බත්තං ධඤ්ඤං, අත්තනො ධනෙන නිප්ඵාදිතත්තා තෙලාදි ඉධ ‘‘ධඤ්ඤ’’න්ති අධිප්පෙතං, න වීහාදි. එවං වුත්තෙ මය්හං අඤ්ඤං ධඤ්ඤං ආනෙත්වා දෙති ඉති සඤ්ඤාය පච්ඡා අඤ්ඤං චෙතාපෙය්යාති යොජනා, න මෙ ඉමිනා අත්ථො, අඤ්ඤං ආහරාති වුත්තෙ ඉදඤ්ච දත්වා අඤ්ඤඤ්ච ආහරිත්වා දෙතීති සඤ්ඤාය ‘‘න මෙ ඉදං රුච්චති, අඤ්ඤං ආහරා’’ති පච්ඡා අඤ්ඤං පරිවත්තාපෙය්යාති අත්ථො. චෙතාපනපයොගෙනාති ආණත්තාය චෙතාපනවසෙන. මූලට්ඨායාති ආණාපිකාය. තෙන ච අඤ්ඤෙන වා මූලෙන ආභතං හොතු, තස්ස ලාභෙ නිස්සග්ගියං හොතීති යොජනා.
2114. සෙසන්ති තිකපාචිත්තියාදිකං විනිච්ඡයවිසෙසං.
පඤ්චමං.
2115-6. අඤ්ඤදත්ථාය දින්නෙනාති උපාසකෙහි ‘‘එවරූපං ගහෙත්වා භාජෙත්වා පරිභුඤ්ජථා’’ති අඤ්ඤස්සත්ථාය දින්නෙන. ‘‘සඞ්ඝිකෙන පරික්ඛාරෙනා’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. පරික්ඛාරෙනාති කප්පියභණ්ඩෙන. සඞ්ඝිකෙනාති සඞ්ඝස්ස පරිච්චත්තෙන. ඉධාති ඉමස්මිං සාසනෙ. තස්සාති යාය චෙතාපිතං. නිස්සග්ගියං සියාති එත්ථ නිස්සට්ඨපටිලද්ධං යථාදානෙ උපනෙතබ්බන්ති වත්තබ්බං. යථාහ ‘‘නිස්සට්ඨං පටිලභිත්වා යථාදානෙ උපනෙතබ්බ’’න්ති (පාචි. 761). ඉදං හෙට්ඨා වුත්තත්ථාධිප්පායමෙව. එත්ථාති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ. ‘‘අනඤ්ඤදත්ථිකෙ අඤ්ඤදත්ථිකසඤ්ඤා, ආපත්ති දුක්කටස්ස. අනඤ්ඤදත්ථිකෙ වෙමතිකා, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වුත්තත්තා ආහ ‘‘අනඤ්ඤදත්ථිකෙ නිද්දිට්ඨං ¶ ද්විකදුක්කට’’න්ති. ඉමිනා ච ‘‘අඤ්ඤදත්ථිකෙ තිකපාචිත්තිය’’න්ති ඉදං වුත්තමෙව. ‘‘අඤ්ඤදත්ථිකෙ අඤ්ඤදත්ථිකසඤ්ඤා, වෙමතිකා, අනඤ්ඤදත්ථිකසඤ්ඤා අඤ්ඤං චෙතාපෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 761) හි වුත්තං.
2117. සෙසකන්ති ¶ යදත්ථාය දින්නං, තං චෙතාපෙත්වා ආහරිත්වා අතිරිත්තං මූලං අඤ්ඤදත්ථාය උපනෙන්තියා අනාපත්තීති යොජෙතබ්බං. සාමිකෙ පුච්ඡිත්වාති ‘‘තුම්හෙහි චීවරත්ථාය දින්නං, අම්හාකඤ්ච චීවරං සංවිජ්ජති, තෙලාදීහි පන අත්ථො’’ති එවං සාමිකෙ පුච්ඡිත්වා. තන්ති තං චෙතාපන්නං. ආපදාසූති භික්ඛුනීහි විහාරං පහාය ගමනාරහමුපද්දවො ගහිතො. යථාහ ‘‘ආපදාසූති තථාරූපෙසු උපද්දවෙසු භික්ඛුනියො විහාරං ඡඩ්ඩෙත්වා පක්කමන්ති, එවරූපාසු ආපදාසු යං වා තං වා චෙතාපෙතුං වට්ටතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 762).
2118. සයං යාචිතකං විනාති ‘‘සංයාචිතක’’න්ති පදං විනා, එත්තකමෙව විසදිසන්ති වුත්තං හොති.
ඡට්ඨසත්තමානි.
2119. අධිකවචනං දස්සෙතුමාහ ‘‘මහාජනිකසඤ්ඤාචිකෙනා’’ති. පදතාධිකාති පදමෙව පදතා. මහාජනිකෙනාති ගණස්ස පරිච්චත්තෙන. සඤ්ඤාචිකෙනාති සයං යාචිතකෙන.
2120. අනන්තරසමා මතාති ඉධ ‘‘පුග්ගලිකෙනා’’ති පදං විනා සමුට්ඨානාදිනා සද්ධිං සබ්බෙ විනිච්ඡයා අනන්තරසික්ඛාපදසදිසා මතාති අත්ථො. ‘‘යා පන භික්ඛුනී අඤ්ඤදත්ථිකෙන පරික්ඛාරෙන අඤ්ඤුද්දිසිකෙන පුග්ගලිකෙනා’’ති හි ¶ සික්ඛාපදං. පුග්ගලිකෙනාති එකභික්ඛුනියා පරිච්චත්තෙන. ‘‘කිඤ්චිපී’’ති ලිඛන්ති. ‘‘කොචිපී’’ති පාඨො සුන්දරො ‘‘විසෙසො’’ති ඉමිනා තුල්යාධිකරණත්තා.
අට්ඨමනවමදසමානි.
පඨමො වග්ගො.
2121-2. චත්තාරි කංසානි සමාහටානි, චතුන්නං කංසානං සමාහාරො වා චතුක්කංසං, චතුක්කංසතො අතිරෙකං අතිරෙකචතුක්කංසං, තෙන අතිරෙකචතුක්කංසග්ඝනකං පාවුරණමාහ, උපචාරෙන ‘‘අතිරෙකචතුක්කංස’’න්ති වුත්තං. කංසපරිමාණං පනෙත්ථ සයමෙව වක්ඛති ‘‘කහාපණචතුක්කං තු, කංසො නාම පවුච්චතී’’ති. තස්මා අතිරෙකසොළසකහාපණග්ඝනකන්ති අත්ථො. ගරුපාවුරණන්ති සීතකාලෙ පාරුපිතබ්බපාවුරණං. චෙතාපෙය්යාති විඤ්ඤාපෙය්ය. චත්තාරි සච්චානි ¶ සමාහටානි, චතුන්නං වා සච්චානං සමාහාරො චතුසච්චං, තං පකාසෙති සීලෙනාති චතුසච්චප්පකාසී, තෙන, චතුන්නං අරියසච්චානං නිද්දිසකෙන සම්මාසම්බුද්ධෙන. පයොගෙති ‘‘දෙහී’’ති එවං විඤ්ඤාපනපයොගෙ. ලාභෙති පටිලාභෙ.
චතුන්නං සමූහො චතුක්කං, කහාපණානං චතුක්කං කහාපණචතුක්කං. කහාපණො චෙත්ථ තංතංකාලෙ, තංතංපදෙසෙ ච වොහාරූපගො ගහෙතබ්බො. ඉමා වුත්තප්පකාරා නිස්සග්ගියාවසානාපත්තියො ‘‘ඤාතකානඤ්ච සන්තකෙ’’ති අනාපත්තිවිසයෙ වක්ඛමානත්තා ‘‘යදා යෙන අත්ථො, තදා තං වදෙය්යාථා’’ති එවං නිච්චපවාරණං අකත්වා තස්මිං කාලෙ කිස්මිඤ්චි ගුණෙ පසීදිත්වා ‘‘වදෙය්යාථ යෙන අත්ථො’’ති එවං පවාරිතට්ඨානෙ සම්භවන්තීති දට්ඨබ්බා.
2123-5. ඌනකචතුක්කංසෙ ¶ අතිරෙකසඤ්ඤා, ආපත්ති දුක්කටස්ස. ඌනකචතුක්කංසෙ වෙමතිකා, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වුත්තත්තා ආහ ‘‘ඌනකෙ තු චතුක්කංසෙ, උද්දිට්ඨං ද්විකදුක්කට’’න්ති. ඉමිනා ‘‘අතිරෙකචතුක්කංසෙ අතිරෙකසඤ්ඤා, වෙමතිකා, ඌනකසඤ්ඤා චෙතාපෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති තිකපාචිත්තියඤ්ච දස්සිතං හොති.
ගරුකන්ති ගරුපාවුරණං. තදූනං වාති චතුක්කංසතො ඌනකං වා. ඤාතකානඤ්චාති එත්ථ ච-සද්දෙන පවාරිතානං සඞ්ගහො. යථාහ අනාපත්තිවාරෙ ‘‘ඤාතකානං, පවාරිතාන’’න්ති (පාචි. 787). එත්ථ ච ‘‘අතිරෙකචතුක්කංසම්පී’’ති වත්තබ්බං ‘‘තදූනං වා’’ති ඉමිනා චතුක්කංසූනස්ස වුත්තත්තා. ‘‘අප්පමෙව වා’’ති ඉමිනා අතිරෙකචතුක්කංසෙපි මහග්ඝතරං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.
එකාදසමං.
2126-7. ‘‘ලහුපාවුරණං පන භික්ඛුනියා චෙතාපෙන්තියා අඩ්ඪතෙය්යකංසපරමං චෙතාපෙතබ්බ’’න්ති (පාචි. 789) වචනතො ලහුපාවුරණන්ති එත්ථ ‘‘චෙතාපෙන්තියා භික්ඛුනියා’’ති ච අඩ්ඪතෙය්යකංසග්ඝනන්ති එත්ථ ‘‘චෙතාපෙතබ්බ’’න්ති ච සෙසො. ලහුපාවුරණන්ති උණ්හකාලෙ පාවුරණං. තිණ්ණං පූරණො තෙය්යො, අඩ්ඪො තෙය්යො අස්සාති අඩ්ඪතෙය්යො, අඩ්ඪතෙය්යො ච සො කංසො චාති අඩ්ඪතෙය්යකංසො, තං අග්ඝතීති අඩ්ඪතෙය්යකංසග්ඝනං, දසකහාපණග්ඝනකන්ති අත්ථො. තතොති අඩ්ඪතෙය්යකංසග්ඝනකතො. යං පන පාවුරණං අඩ්ඪතෙය්යකංසග්ඝනකං, තං ලහුපාවුරණං ¶ . තතො අඩ්ඪතෙය්යකංසග්ඝනකතො ලහුපාවුරණතො. උත්තරින්ති අතිරෙකං. අඩ්ඪතෙය්යකංසග්ඝනකං යං පාවුරණං යා භික්ඛුනී චෙතාපෙති ¶ , තස්ස පාවුරණස්ස පටිලාභෙ තස්සා භික්ඛුනියා නිස්සග්ගියපාචිත්තියා වුත්තාති යොජනා.
‘‘අනන්තරසමං සෙස’’න්ති ඉදං සමත්ථෙතුමාහ ‘‘නත්ථි කාචි විසෙසතා’’ති. විසෙසොයෙව විසෙසතා.
ද්වාදසමං.
2128. ඉදානි පාතිමොක්ඛුද්දෙසෙ ආගතෙසු සමතිංසනිස්සග්ගියෙසු කෙසඤ්චි අත්තනො අවචනෙ කාරණඤ්ච අවුත්තෙහි සද්ධිං වුත්තානං ගහණඤ්ච දස්සෙතුමාහ ‘‘සාධාරණානී’’තිආදි. හි යස්මා භික්ඛුනීනං භික්ඛූහි සාධාරණානි යානි සික්ඛාපදානි සෙසානි ඉධ වුත්තෙහි අඤ්ඤානි, තානි අට්ඨාරස සික්ඛාපදානි චෙව ඉධ වුත්තසරූපානි ද්වාදස සික්ඛාපදානි චෙති ඉච්චෙවං නිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදානි සමතිංසෙව හොන්තීති යොජනා.
ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය
නිස්සග්ගියකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.