📜

පබ්බජ්ජාකථාවණ්ණනා

2444. ඉච්චෙවං නාතිසඞ්ඛෙපවිත්ථාරවසෙන විභඞ්ගද්වයෙ, තදට්ඨකථාය ච ආගතං විනිච්ඡයං දස්සෙත්වා ඉදානි ඛන්ධකාගතං විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාරභන්තො ආහ ‘‘සීලක්ඛන්ධාදී’’තිආදි. තත්ථ සීලක්ඛන්ධාදියුත්තෙනාති සීලසමාධිපඤ්ඤාවිමුත්තිවිමුත්තිඤාණදස්සනසඞ්ඛාතෙහි පඤ්චහි ඛන්ධෙහි ගුණරාසීහි යුත්තෙන සමන්නාගතෙන. සුභක්ඛන්ධෙනාති සුවණ්ණාලිඞ්ගසදිසවට්ටක්ඛන්ධතාය සුභො සුන්දරො ඛන්ධො එතස්සාති සුභක්ඛන්ධො, භගවා, තෙන. ඉමිනා බාත්තිංසලක්ඛණානමෙකදෙසභූතස්ස සමවට්ටක්ඛන්ධතාලක්ඛණස්ස පරිදීපකෙන වචනෙන ලක්ඛණාහාරනයෙන බාත්තිංසලක්ඛණාදිකා සබ්බාපි රූපකායසිරී සන්දස්සිතාති වෙදිතබ්බා.

ඛන්ධකෙති ඛන්ධානං සමූහො ඛන්ධකො, ඛන්ධානං වා කායනතො දීපනතො ඛන්ධකො. ‘‘ඛන්ධා’’ති චෙත්ථ පබ්බජ්ජූපසම්පදාදිවිනයකම්මසඞ්ඛාතා, චාරිත්තවාරිත්තසික්ඛාපදසඞ්ඛාතා ච පඤ්ඤත්තියො අධිප්පෙතා. පබ්බජ්ජාදීනි හි භගවතා පඤ්ඤත්තත්තා ‘‘පඤ්ඤත්තියො’’ති වුච්චන්ති. පඤ්ඤත්තියඤ්ච ඛන්ධ-සද්දො දිස්සති ‘‘දාරුක්ඛන්ධො (සං. නි. 4.241) අග්ගික්ඛන්ධො (පටි. ම. 1.116) උදකක්ඛන්ධො’’තිආදීසු (අ. නි. 6.37) විය. අපිච භාගරාසත්ථතා චෙත්ථ යුජ්ජතියෙව තාසං පඤ්ඤත්තීනං භාගසො, රාසිතො ච විභත්තත්තා. තස්මිං ඛන්ධකෙ. පි-සද්දො වුත්තාපෙක්ඛාය පඤ්චසතිකසත්තසතිකක්ඛන්ධකෙ ද්වෙ වජ්ජෙත්වා පබ්බජ්ජක්ඛන්ධකාදිකෙ භික්ඛුනිඛන්ධකපරියොසානෙ වීසතිවිධෙ ඛන්ධකෙ වුත්තවිනිච්ඡයස්ස ඉධ වක්ඛමානත්තා. තදෙව සන්ධායාහ ‘‘ඛන්ධකෙපි පවක්ඛාමි, සමාසෙන විනිච්ඡය’’න්ති.

2445. ‘‘මාතරා පිතරා’’ති ඉමිනා ජනකායෙව අධිප්පෙතා. ‘‘භණ්ඩුකම්මං, සමණකරණං, පබ්බාජනන්ති ච පරියාය-සද්දා’’ති ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝං අපලොකෙතුං භණ්ඩුකම්මායා’’ති (මහාව. 98) ඉමිස්සා පාළියා අට්ඨකථාය (මහාව. අට්ඨ. 98) වුත්තං. ආපුච්ඡිත්වාති එත්ථ ‘‘සඞ්ඝ’’න්ති සෙසො.

2446. වාවටොති පසුතො, යුත්තපයුත්තොති අත්ථො. ‘‘පබ්බාජෙත්වා ආනය ඉති චා’’ති පදච්ඡෙදො. එත්ථ ච තිධා පබ්බාජනං වෙදිතබ්බං කෙසච්ඡෙදනං, කාසායඅච්ඡාදනං, සරණදානන්ති, ඉමානි තීණි කරොන්තො ‘‘පබ්බාජෙතී’’ති වුච්චති. තෙසු එකං, ද්වෙ වාපි කරොන්තො තථා වොහරීයතියෙව. තස්මා ‘‘පබ්බාජෙත්වානයා’’ති ඉමිනා කෙසෙ ඡින්දිත්වා කාසායානි අච්ඡාදෙත්වා ආනෙහීති අයමත්ථො දීපිතොති දට්ඨබ්බො.

2447. අවුත්තොති උපජ්ඣායෙන අනුය්යොජිතො. සො දහරො සචෙ තං සයමෙව කෙසච්ඡෙදනකාසායච්ඡාදනෙහි පබ්බාජෙති, වට්ටතීති යොජනා.

2448. තත්ථාති අත්තනො සමීපෙ. ඛණ්ඩසීමං නෙත්වාති භණ්ඩුකම්මාරොචනපරිහාරත්ථං වුත්තං. තෙන සභික්ඛුකෙ විහාරෙ අඤ්ඤම්පි භික්ඛුං ‘‘එතස්ස කෙසෙ ඡින්දා’’ති වත්තුං න වට්ටති. පබ්බාජෙත්වාති කෙසච්ඡෙදනං සන්ධාය වදති.

2450. ‘‘පුරිසංභික්ඛුතො අඤ්ඤො, පබ්බාජෙති න වට්ටතී’’ති ඉදං සරණදානං සන්ධාය වුත්තං. තෙනෙවාහ ‘‘සාමණෙරො’’තිආදි.

2451. උභින්නම්පි ථෙරථෙරීනං ‘‘ඉමෙහි චීවරෙහි ඉමං අච්ඡාදෙහී’’ති ආණත්තියා සාමණෙරොපි වා හොතු, තථා සාමණෙරී වා හොතු, තෙ උභො සාමණෙරසාමණෙරී කාසායානි දාතුං ලභන්තීති යොජනා.

2452-4. පබ්බාජෙන්තෙන භික්ඛුනාති එත්ථ ‘‘තචපඤ්චකකම්මට්ඨානං දත්වා’’ති වත්තබ්බං එවඤ්හි කත්වා කෙසාපනයනස්ස අට්ඨකථායං වුත්තත්තා. වුත්තඤ්හි තත්ථ ‘‘ආවුසො, සුට්ඨු උපධාරෙහි, සතිං උපට්ඨාපෙහීති වත්වා තචපඤ්චකකම්මට්ඨානං ආචික්ඛිතබ්බං. ආචික්ඛන්තෙන ච වණ්ණසණ්ඨානගන්ධාසයොකාසවසෙන අසුචිජෙගුච්ඡපටික්කූලභාවං, නිජ්ජීවනිස්සත්තභාවං වා පාකටං කරොන්තෙන ආචික්ඛිතබ්බ’’න්තිආදි. කිමත්ථමෙවං කරීයතීති චෙ? සචෙ උපනිස්සයසම්පන්නො හොති, තස්ස ඛුරග්ගෙයෙව අරහත්තපාපුණනත්ථං. වුත්තඤ්චෙතං අට්ඨකථායං –

‘‘යෙ හි කෙචි ඛුරග්ගෙ අරහත්තං පත්තා, සබ්බෙ තෙ එවරූපං සවනං ලභිත්වා කල්යාණමිත්තෙන ආචරියෙන දින්නනයං නිස්සාය, නො අනිස්සාය, තස්මාස්ස ආදිතොව එවරූපී කථා කථෙතබ්බා’’ති (මහාව. අට්ඨ. 34).

එතෙනෙව බ්යතිරෙකතො ඉතො අඤ්ඤා අනිය්යානිකකථා න කථෙතබ්බාති දීපිතං හොති. ගොමයාදිනාති ගොමයචුණ්ණාදිනා. ආදි-සද්දෙන මත්තිකාදීනං ගහණං. පීළකා වාති ථුල්ලපීළකා වා. කච්ඡු වාති සුඛුමකච්ඡු වා. නියංපුත්තන්ති අත්තනො පුත්තං. ‘‘භික්ඛුනා’’ති ඉමස්ස පදස්ස දූරත්තා ‘‘යතිනා’’ති ආහ.

2455-6. කස්මා පන එවං නහාපෙතබ්බොති ආහ ‘‘එත්තකෙනාපී’’තිආදි. සොති පබ්බජ්ජාපෙක්ඛො. උපජ්ඣායකාදිසූති එත්ථ ආදි-සද්දෙන ආචරියසමානුපජ්ඣායකාදීනං ගහණං. පාපුණන්ති හීති එත්ථ හි-සද්දො යස්මා-පදත්ථෙ වත්තති. යස්මා එත්තකෙනාපි උපජ්ඣායාදීසු සගාරවො හොති, යස්මා ච එවරූපං උපකාරං ලභිත්වා කුලපුත්තා උප්පන්නං අනභිරතිං පටිවිනොදෙත්වා සික්ඛායො පරිපූරෙත්වා නිබ්බානං පාපුණිස්සන්ති, තස්මා එවරූපො උපකාරො කාතබ්බොති අත්ථො.

2458. එකතොති සබ්බානි චීවරානි එකතො කත්වා.

2459. අථාති අධිකාරන්තරාරම්භෙ නිපාතො. තස්ස හත්ථෙ අදත්වාපි උපජ්ඣායො වා ආචරියො වාපි සයමෙව තං පබ්බජ්ජාපෙක්ඛං අච්ඡාදෙති, වට්ටතීති යොජනා.

2460. අදින්නචීවරස්ස අග්ගහෙතබ්බත්තා ආහ ‘‘අපනෙත්වා තතො සබ්බං, පුන දාතබ්බමෙව ත’’න්ති. තතොති තස්ස සරීරතො. තන්ති චීවරං.

2461-2. එතදෙව ආහ ‘‘භික්ඛුනා’’තිආදිනා. අදින්නං න වට්ටතීති එත්ථ පබ්බජ්ජා න රුහතීති වදන්ති. තස්සෙව සන්තකං වාපි චීවරං අදින්නං න වට්ටති අත්තසන්තකෙ ආචරියුපජ්ඣායානං අත්තනො සන්තකෙ චීවරෙ කා කථා වත්තබ්බමෙව නත්ථීති අත්ථො. භික්ඛූති යෙ තත්ථ සන්නිපතිතා. කාරාපෙත්වාන උක්කුටින්ති එත්ථ සබ්බධාත්වත්ථානුගතො කරොති-සද්දො ගහිතොති උක්කුටිකං නිසීදාපෙත්වාති අත්ථො ගහෙතබ්බො, ‘‘උක්කුටික’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 34) අට්ඨකථාපාඨො ගාථාබන්ධසුඛත්ථං ඉධ ක-කාරලොපෙන නිද්දිට්ඨො.

2464. එකපදංවාපීති බුද්ධමිච්චාදිකං එකම්පි වා පදං. එකක්ඛරම්පි වාති බුකාරාදිඅක්ඛරෙසු එකම්පි වා අක්ඛරං. පටිපාටින්ති ‘‘බුද්ධ’’මිච්චාදිකං පදපන්තිං.

2465. අකත්තබ්බප්පකාරන්තරං දස්සෙතුමාහ ‘‘තික්ඛත්තුං යදි වා’’තිආදි. තථා සෙසෙසූති යදි වා ‘‘ධම්මං සරණ’’න්ති තික්ඛත්තුං දෙති, ‘‘සඞ්ඝං සරණ’’න්ති යදි වා තික්ඛත්තුං දෙති, එවම්පි තීණි සරණානි අදින්නානෙව හොන්ති.

2466. අනුනාසිකන්තානි කත්වා දාතබ්බානීති සම්බන්ධො. අනුනාසිකන්තං කත්වා දානකාලෙ අන්තරාවිච්ඡෙදං අකත්වා දාතබ්බානීති දස්සෙතුං ‘‘එකාබද්ධානි වා පනා’’ති වුත්තං. විච්ඡින්දිත්වා පදපටිපාටිතො ම-කාරන්තං කත්වා දානසමයෙ විච්ඡෙදං කත්වා. මන්තානීති ‘‘බුද්ධං සරණං ඉච්චාදිනා ම-කාරන්තානි. ‘‘බුද්ධං සරණං ගච්ඡාමී’’තිආදිනා නයෙන නිග්ගහිතන්තමෙව කත්වා න දාතබ්බන්ති ‘‘අථා’’ති ආහ.

2467. සුද්ධි නාම ආචරියස්ස ඤත්තියා, කම්මවාචාය ච උච්චාරණවිසුද්ධි. පබ්බජ්ජාති සාමණෙරසාමණෙරිපබ්බජ්ජා. උභතොසුද්ධියා විනාති උභතොසුද්ධිං විනා ආචරියන්තෙවාසීනං උභින්නං තීසු සරණත්තයදානග්ගහණෙසු උච්චාරණසුද්ධිං විනා, එකස්සාපි අක්ඛරස්ස විපත්තිසබ්භාවෙ න හොතීති අත්ථො.

2468-9. ‘‘පබ්බජ්ජාගුණමිච්ඡතා’’ති ඉදං ‘‘ආචරියෙන, අන්තෙවාසිකෙනා’’ති පදද්වයස්ස විසෙසනං දට්ඨබ්බං, අන්තෙවාසිකස්ස පබ්බජ්ජාගුණං ඉච්ඡන්තෙන ආචරියෙන, අත්තනො පබ්බජ්ජාගුණං ඉච්ඡන්තෙන අන්තෙවාසිකෙන ච බු-ද්ධ-කාරාදයො වණ්ණා බු-කාර ධ-කාරාදයො වණ්ණා අක්ඛරා ඨානකරණසම්පදං කණ්ඨතාලුමුද්ධදන්තඔට්ඨනාසිකාභෙදං ඨානසම්පදඤ්ච අක්ඛරුප්පත්තිසාධකතමජිව්හාමජ්ඣාදිකරණසම්පදඤ්ච අහාපෙන්තෙන අපරිහාපෙන්තෙන වත්තබ්බාති යොජනා. කස්මා ඉදමෙව දළ්හං කත්වා වුත්තන්ති ආහ ‘‘එකවණ්ණවිනාසෙනා’’තිආදි. හි-සද්දො යස්මා-පදත්ථෙ, යස්මා එකස්සාපි වණ්ණස්ස විනාසෙන අනුච්චාරණෙන වා දුරුච්චාරණෙන වා පබ්බජ්ජා න රුහති, තස්මා එවං වුත්තන්ති අධිප්පායො.

2470. යදි සිද්ධාති සාසඞ්කවචනෙන උභතොඋච්චාරණසුද්ධියා දුක්කරත්තං දීපෙත්වා ‘‘අප්පමත්තෙහි භවිතබ්බ’’න්ති උභින්නං ආචරියන්තෙවාසිකානං අනුසිට්ඨි දින්නා හොති. සරණගමනතොවාති අවධාරණෙන සාමණෙරපබ්බජ්ජා උපසම්පදා විය ඤත්තිචතුත්ථෙන කම්මෙන න හොති, ඉදානිපි සරණගමනෙනෙව සිජ්ඣතීති දීපෙති. හි-සද්දො පසිද්ධියං. යථාහ –

‘‘යස්මා සරණගමනෙන උපසම්පදා පරතො පටික්ඛිත්තා, තස්මා සා එතරහි සරණගමනමත්තෙනෙව න රුහති. සාමණෙරස්ස පබ්බජ්ජා පන යස්මා පරතොපි ‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ඉමෙහි තීහි සරණගමනෙහි සාමණෙරපබ්බජ්ජ’න්ති (මහාව. 105) අනුඤ්ඤාතා එව, තස්මා සා එතරහිපි සරණගමනමත්තෙනෙව රුහතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 34).

සරණගමනතො එව පබ්බජ්ජා යදිපි කිඤ්චාපි සිද්ධා නිප්ඵන්නා, තථාපි අස්ස සාමණෙරස්ස ‘‘ඉදඤ්චිදඤ්ච මයා පූරෙතබ්බං සීල’’න්ති ඤත්වා පරිපූරණත්ථාය භික්ඛුනා දස සීලානි දාතබ්බානීති යොජනා. යථාහ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සාමණෙරානං දස සික්ඛාපදානි, තෙසු ච සාමණෙරෙහි සික්ඛිතුං. පාණාතිපාතා වෙරමණී’’තිආදි (මහාව. 106).

පබ්බජ්ජාකථාවණ්ණනා.

2471. උපජ්ඣායන්ති වජ්ජාවජ්ජෙ උපනිජ්ඣායතීති උපජ්ඣායො, තං, භගවතා වුත්තෙහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතො පරිපුණ්ණදසවස්සො පුග්ගලො. නිවාසෙත්වා ච පාරුපිත්වා ච සිරසි අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා අත්තනො අභිමුඛෙ උක්කුටිකං නිසීදිත්වා ‘‘උපජ්ඣායො මෙ, භන්තෙ, හොහී’’ති තික්ඛත්තුං වත්වා ආයාචනාය කතාය ‘‘සාහු, ලහු, ඔපායිකං, පටිරූපං, පාසාදිකෙන සම්පාදෙහී’’ති ඉමෙසු පඤ්චසු පදෙසු අඤ්ඤතරං කායෙන වා වාචාය වා උභයෙන වා විඤ්ඤාපෙත්වා තස්මිං සම්පටිච්ඡිතෙ පිතුට්ඨානෙ ඨත්වා අත්රජමිව තං ගහෙත්වා වජ්ජාවජ්ජං උපපරික්ඛිත්වා දොසෙන නිග්ගණ්හිත්වා සද්ධිවිහාරිකෙ සික්ඛාපෙන්තො උපජ්ඣායො නාම.

විජ්ජාසිප්පං, ආචාරසමාචාරං වා සික්ඛිතුකාමෙහි ආදරෙන චරිතබ්බො උපට්ඨාතබ්බොති ආචරියො, තං, උපජ්ඣායෙ වුත්තලක්ඛණසමන්නාගතොයෙව පුග්ගලො. වුත්තනයෙනෙව නිසීදිත්වා ‘‘ආචරියො මෙ, භන්තෙ, හොහි, ආයස්මතො නිස්සාය වච්ඡාමී’’ති තික්ඛත්තුං වත්වා ආයාචනාය කතාය ‘‘සාහූ’’තිආදීසු පඤ්චසු අඤ්ඤතරං වත්වා තස්මිං සම්පටිච්ඡිතෙ පිතුට්ඨානෙ ඨත්වා පුත්තට්ඨානියං අන්තෙවාසිං සික්ඛාපෙන්තො ආචරියො නාම.

එත්ථ ච සාහූති සාධු. ලහූති අගරු, මම තුය්හං උපජ්ඣායභාවෙ භාරියං නත්ථීති අත්ථො. ඔපායිකන්ති උපායපටිසංයුත්තං, තං උපජ්ඣායග්ගහණං ඉමිනා උපායෙන ත්වං මෙ ඉතො පට්ඨාය භාරො ජාතොසීති වුත්තං හොති. පටිරූපන්ති අනුරූපං තෙ උපජ්ඣායග්ගහණන්ති අත්ථො. පාසාදිකෙනාති පසාදාවහෙන කායවචීපයොගෙන. සම්පාදෙහීති තිවිධං සික්ඛං නිප්ඵාදෙහීති අත්ථො. කායෙන වාති හත්ථමුද්දාදිං දස්සෙන්තො කායෙන වා. නාමවිසෙසං විනා පූරෙතබ්බවත්තානං සමතාය උභොපි එකතො වුත්තා.

එතානි වත්තානි උපජ්ඣායස්ස සද්ධිවිහාරිකෙන, ආචරියස්ස අන්තෙවාසිකෙනාපි එවමෙව කාතබ්බානෙවාති. වසතාති වසන්තෙන. පියසීලෙනාති පියං සීලමෙතස්සාති පියසීලො, තෙන, සීලං පරිපූරිතුකාමෙනාති වුත්තං හොති.

2472-3. ආසනං පඤ්ඤපෙතබ්බන්ති එත්ථ ‘‘කාලස්සෙව වුට්ඨාය උපාහනා ඔමුඤ්චිත්වා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා’’ති (මහාව. 66) වුත්තා පුබ්බකිරියා වත්තබ්බා. ආසනං පඤ්ඤපෙතබ්බන්ති දන්තකට්ඨඛාදනට්ඨානං සම්මජ්ජිත්වා නිසීදනත්ථාය ආසනං පඤ්ඤපෙතබ්බං. ඉමිනා ච යාගුපානට්ඨානාදීසුපි ආසනානි පඤ්ඤපෙතබ්බානෙවාති දස්සිතං හොති.

දන්තකට්ඨං දාතබ්බන්ති මහන්තං, මජ්ඣිමං, ඛුද්දකන්ති තීණි දන්තකට්ඨානි උපනෙත්වා තතො යං තීණි දිවසානි ගණ්හාති, චතුත්ථදිවසතො පට්ඨාය තාදිසමෙව දාතබ්බං. සචෙ අනියමං කත්වා යං වා තං වා ගණ්හාති, අථ යාදිසං ලභති, තාදිසං දාතබ්බං.

මුඛොදකං දාතබ්බන්ති මුඛධොවනොදකං මුඛොදකන්ති මජ්ඣෙපදලොපීසමාසො, තං දෙන්තෙන සීතඤ්ච උණ්හඤ්ච උදකං උපනෙත්වා තතො යං තීණි දිවසානි වළඤ්ජෙති, චතුත්ථදිවසතො පට්ඨාය තාදිසමෙව මුඛධොවනොදකං දාතබ්බං. සචෙ අනියමං කත්වා යං වා තං වා ගණ්හාති, අථ යාදිසං ලභති, තාදිසං දාතබ්බං. සචෙ දුවිධම්පි වළඤ්ජෙති, දුවිධම්පි උපනෙතබ්බං. ‘‘මුඛොදකං මුඛධොවනට්ඨානෙ ඨපෙත්වා අවසෙසට්ඨානානි සම්මජ්ජිතබ්බානි. සම්මජ්ජන්තෙන ච වච්චකුටිතො පට්ඨාය සම්මජ්ජිතබ්බං. ථෙරෙ වච්චකුටිං ගතෙ පරිවෙණං සම්මජ්ජිතබ්බං, එවං පරිවෙණං අසුඤ්ඤං හොතී’’ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 64 අත්ථතො සමානං) වුත්තනයෙනෙව සම්මජ්ජිතබ්බං.

තතො උත්තරිං කත්තබ්බං දස්සෙතුමාහ ‘‘තස්ස කාලෙනා’’තිආදි. තස්සාති උපජ්ඣායස්ස වා ආචරියස්ස වා. කාලෙනාති යාගුපානකාලෙ. ඉධාපි ‘‘ආසනං පඤ්ඤපෙතබ්බ’’න්ති සෙසො. යථාහ ‘‘ථෙරෙ වච්චකුටිතො අනික්ඛන්තෙයෙව ආසනං පඤ්ඤපෙතබ්බං. සරීරකිච්චං කත්වා ආගන්ත්වා තස්මිං නිසින්නස්ස ‘සචෙ යාගු හොතී’තිආදිනා නයෙන වුත්තං වත්තං කාතබ්බ’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 64).

යාගු තස්සුපනෙතබ්බාති එත්ථ ‘‘භාජනං ධොවිත්වා’’ති සෙසො. යථාහ – ‘‘භාජනං ධොවිත්වා යාගු උපනාමෙතබ්බා’’ති (මහාව. 66). සඞ්ඝතො වාති සලාකාදිවසෙන සඞ්ඝතො ලබ්භමානා වා. කුලතොපි වාති උපාසකාදිකුලතො වා.

‘‘පත්තෙ වත්තඤ්ච කාතබ්බ’’න්ති ඉදං ‘‘යාගුං පීතස්ස උදකං දත්වා භාජනං පටිග්ගහෙත්වා නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන ධොවිත්වා පටිසාමෙතබ්බං, උපජ්ඣායම්හි වුට්ඨිතෙ ආසනං උද්ධරිතබ්බං . සචෙ සො දෙසො උක්ලාපො හොති, සො දෙසො සම්මජ්ජිතබ්බො’’ති (මහාව. 66) ආගතවත්තං සන්ධායාහ. දිවා භුත්තපත්තෙපි කාතබ්බං එතෙනෙව දස්සිතං හොති.

වත්තං ‘‘ගාමප්පවෙසනෙ’’ති ඉදං ‘‘සචෙ උපජ්ඣායො ගාමං පවිසිතුකාමො හොති, නිවාසනං දාතබ්බං, පටිනිවාසනං පටිග්ගහෙතබ්බ’’න්තිආදිනයප්පවත්තං (මහාව. 66) වත්තං සන්ධායාහ. ‘‘කාතබ්බ’’න්ති ඉදං සබ්බපදෙහි යොජෙතබ්බං.

2474. චීවරෙ යානි වත්තානීති ගාමං පවිසිතුකාමස්ස චීවරදානෙ, පටිනිවත්තස්ස චීවරග්ගහණසඞ්ඝරණපටිසාමනෙසු මහෙසිනා යානි වත්තානි වුත්තානි, තානි ච කාතබ්බානි. සෙනාසනෙ තථාති ‘‘යස්මිං විහාරෙ උපජ්ඣායො විහරතී’’තිආදිනා (මහාව. 66) වුත්තනයෙන ‘‘සෙනාසනෙ කත්තබ්බ’’න්ති දස්සිතං සෙනාසනවත්තඤ්ච.

පාදපීඨකථලිකාදීසු තථාති යොජනා. උපජ්ඣායෙ ගාමතො පටිනිවත්තෙ ච ජන්තාඝරෙ ච ‘‘පාදොදකං පාදපීඨං පාදකථලිකං උපනික්ඛිපිතබ්බ’’න්ති (මහාව. 66) එවමාගතං වත්තඤ්ච කාතබ්බං. ආදි-සද්දෙන ‘‘උපජ්ඣායො පානීයෙන පුච්ඡිතබ්බො’’තිආදිවත්තං (මහාව. 66) සඞ්ගණ්හාති.

2475. එවං සබ්බත්ථ වත්තෙසු පාටියෙක්කං දස්සියමානෙසු පපඤ්චොති ඛන්ධකං ඔලොකෙත්වා සුඛග්ගහණත්ථාය ගණනං දස්සෙතුකාමො ආහ ‘‘එවමාදීනී’’තිආදි. රොගතො වුට්ඨානාගමනන්තානීති ආචරියුපජ්ඣායානං රොගතො වුට්ඨානාගමනපරියොසානානි. සත්තතිංසසතං සියුන්ති සත්තතිංසාධිකසතවත්තානීති අත්ථො.

තානි පන වත්තානි ඛන්ධකපාළියා (මහාව. 66) ආගතක්කමෙන එවං යථාවුත්තගණනාය සමානෙතබ්බානි – දන්තකට්ඨදානං, මුඛොදකදානං, ආසනපඤ්ඤාපනං, සචෙ යාගු හොති, භාජනං ධොවිත්වා යාගුයා උපනාමනං, යාගුං පීතස්ස උදකං දත්වා භාජනං පටිග්ගහෙත්වා නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන ධොවිත්වා පටිසාමනං, උපජ්ඣායම්හි වුට්ඨිතෙ ආසනස්ස උද්ධරණං, සචෙ සො දෙසො උක්ලාපො හොති, තස්ස සම්මජ්ජනං, සචෙ උපජ්ඣායො ගාමං පවිසිතුකාමො හොති, තස්ස නිවාසනදානං, පටිනිවාසනපටිග්ගහණං, කායබන්ධනදානං, සගුණං කත්වා සඞ්ඝාටිදානං, ධොවිත්වා සොදකපත්තස්ස දානං, සචෙ උපජ්ඣායො පච්ඡාසමණං ආකඞ්ඛති, තිමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙන්තෙන පරිමණ්ඩලං නිවාසෙත්වා කායබන්ධනං බන්ධිත්වා සගුණං කත්වා සඞ්ඝාටියො පාරුපිත්වා ගණ්ඨිකං පරිමුඤ්චිත්වා ධොවිත්වා පත්තං ගහෙත්වා උපජ්ඣායස්ස පච්ඡාසමණෙන ගමනං, නාතිදූරනච්චාසන්නෙ ගමනං, පත්තපරියාපන්නස්ස පටිග්ගහණං, න උපජ්ඣායස්ස භණමානස්ස අන්තරන්තරා කථාඔපාතනං, උපජ්ඣායස්ස ආපත්තිසාමන්තා භණමානස්ස ච නිවාරණං, නිවත්තන්තෙන පඨමතරං ආගන්ත්වා ආසනපඤ්ඤාපනං, පාදොදකපාදපීඨපාදකථලිකානං උපනික්ඛිපනං, පච්චුග්ගන්ත්වා පත්තචීවරපටිග්ගහණං, පටිනිවාසනදානං, නිවාසනපටිග්ගහණං, සචෙ චීවරං සින්නං හොති, මුහුත්තං උණ්හෙ ඔතාපනං, නෙව උණ්හෙ චීවරස්ස නිදහනං, මජ්ඣෙ යථා භඞ්ගො න හොති, එවං චතුරඞ්ගුලං කණ්ණං උස්සාරෙත්වා චීවරස්ස සඞ්ඝරණං, ඔභොගෙ කායබන්ධනස්ස කරණං, සචෙ පිණ්ඩපාතො හොති, උපජ්ඣායො ච භුඤ්ජිතුකාමො හොති, උදකං දත්වා පිණ්ඩපාතස්ස උපනාමනං, උපජ්ඣායස්ස පානීයෙන පුච්ඡනං, භුත්තාවිස්ස උදකං දත්වා පත්තං පටිග්ගහෙත්වා නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන ධොවිත්වා වොදකං කත්වා මුහුත්තං උණ්හෙ ඔතාපනං, න ච උණ්හෙ පත්තස්ස නිදහනං, පත්තචීවරං නික්ඛිපිතබ්බං –

පත්තං නික්ඛිපන්තෙන එකෙන හත්ථෙන පත්තං ගහෙත්වා එකෙන හත්ථෙන හෙට්ඨාමඤ්චං වා හෙට්ඨාපීඨං වා පරාමසිත්වා පත්තස්ස නික්ඛිපනං, න ච අනන්තරහිතාය භූමියා පත්තස්ස නික්ඛිපනං, චීවරං නික්ඛිපන්තෙන එකෙන හත්ථෙන චීවරං ගහෙත්වා එකෙන හත්ථෙන චීවරවංසං වා චීවරරජ්ජුං වා පමජ්ජිත්වා පාරතො අන්තං ඔරතො භොගං කත්වා චීවරස්ස නික්ඛිපනං, උපජ්ඣායම්හි වුට්ඨිතෙ ආසනස්ස උද්ධරණං, පාදොදකපාදපීඨපාදකථලිකානං පටිසාමනං, සචෙ සො දෙසො උක්ලාපො හොති, තස්ස සම්මජ්ජනං, සචෙ උපජ්ඣායො න්හායිතුකාමො හොති, න්හානස්ස පටියාදනං, සචෙ සීතෙන අත්ථො හොති, සීතස්ස සචෙ උණ්හෙන අත්ථො හොති, උණ්හස්ස පටියාදනං, සචෙ උපජ්ඣායො ජන්තාඝරං පවිසිතුකාමො හොති, චුණ්ණස්ස සන්නයනං, මත්තිකාතෙමනං, ජන්තාඝරපීඨං ආදාය උපජ්ඣායස්ස පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො ගන්ත්වා ජන්තාඝරපීඨං දත්වා චීවරං පටිග්ගහෙත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, චුණ්ණදානං, මත්තිකාදානං, සචෙ උස්සහති, ජන්තාඝරං පවිසිතබ්බං –

ජන්තාඝරං පවිසන්තෙන මත්තිකාය මුඛං මක්ඛෙත්වා පුරතො ච පච්ඡතො ච පටිච්ඡාදෙත්වා ජන්තාඝරප්පවෙසො, න ථෙරානං භික්ඛූනං අනුපඛජ්ජ නිසීදනං, න නවානං භික්ඛූනං ආසනෙන පටිබාහනං, ජන්තාඝරෙ උපජ්ඣායස්ස පරිකම්මස්ස කරණං, ජන්තාඝරා නික්ඛමන්තෙන ජන්තාඝරපීඨං ආදාය පුරතො ච පච්ඡතො ච පටිච්ඡාදෙත්වා ජන්තාඝරා නික්ඛමනං, උදකෙපි උපජ්ඣායස්ස පරිකම්මකරණං, න්හාතෙන පඨමතරං උත්තරිත්වා අත්තනො ගත්තං වොදකං කත්වා නිවාසෙත්වා උපජ්ඣායස්ස ගත්තතො උදකස්ස පමජ්ජනං, නිවාසනදානං, සඞ්ඝාටිදානං, ජන්තාඝරපීඨං ආදාය පඨමතරං ආගන්ත්වා ආසනස්ස පඤ්ඤාපනං, පාදොදකපාදපීඨපාදකථලිකානං උපනික්ඛිපනං, උපජ්ඣායස්ස පානීයෙන පුච්ඡනං, සචෙ උද්දිසාපෙතුකාමො හොති, උද්දිසාපනං, සචෙ පරිපුච්ඡිතුකාමො හොති, පරිපුච්ඡනං, යස්මිං විහාරෙ උපජ්ඣායො විහරති, සචෙ සො විහාරො උක්ලාපො හොති, සචෙ උස්සහති, තස්ස සොධනං, විහාරං සොධෙන්තෙන පඨමං පත්තචීවරස්ස නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, නිසීදනපච්චත්ථරණස්ස නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, භිසිබිබ්බොහනස්ස නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, මඤ්චස්ස නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන අසඞ්ඝට්ටෙන්තෙන කවාටපීඨං නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, පීඨස්ස නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන අසඞ්ඝට්ටෙන්තෙන කවාටපීඨං නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, මඤ්චපටිපාදකානං නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, ඛෙළමල්ලකස්ස නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, අපස්සෙනඵලකස්ස නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං, භූමත්ථරණස්ස යථාපඤ්ඤත්තස්ස සල්ලක්ඛෙත්වා නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපනං , සචෙ විහාරෙ සන්තානකං හොති, උල්ලොකා පඨමං ඔහාරණං, ආලොකසන්ධිකණ්ණභාගානං පමජ්ජනං, සචෙ ගෙරුකපරිකම්මකතා භිත්ති කණ්ණකිතා හොති, චොළකං තෙමෙත්වා පීළෙත්වා පමජ්ජනං, සචෙ කාළවණ්ණකතා භූමි කණ්ණකිතා හොති, චොළකං තෙමෙත්වා පීළෙත්වා පමජ්ජනං, සචෙ අකතා හොති භූමි, උදකෙන පරිප්ඵොසිත්වා පමජ්ජනං ‘‘මා විහාරො රජෙන උහඤ්ඤී’’ති, සඞ්කාරං විචිනිත්වා එකමන්තං ඡඩ්ඩනං, භූමත්ථරණස්ස ඔතාපෙත්වා සොධෙත්වා පප්ඵොටෙත්වා අතිහරිත්වා යථාපඤ්ඤත්තං පඤ්ඤාපනං, මඤ්චපටිපාදකානං ඔතාපෙත්වා පමජ්ජිත්වා අතිහරිත්වා යථාට්ඨානෙ ඨපනං, මඤ්චස්ස ඔතාපෙත්වා සොධෙත්වා පප්ඵොටෙත්වා නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන අසඞ්ඝට්ටෙන්තෙන කවාටපීඨං අතිහරිත්වා යථාපඤ්ඤත්තං පඤ්ඤාපනං, පීඨස්ස ඔතාපෙත්වා සොධෙත්වා පප්ඵොටෙත්වා නීචං කත්වා සාධුකං අප්පටිඝංසන්තෙන අසඞ්ඝට්ටෙන්තෙන කවාටපීඨං අතිහරිත්වා යථාපඤ්ඤත්තං පඤ්ඤාපනං, භිසිබිබ්බොහනස්ස ඔතාපෙත්වා සොධෙත්වා පප්ඵොටෙත්වා අතිහරිත්වා යථාපඤ්ඤත්තං පඤ්ඤාපනං, නිසීදනපච්චත්ථරණස්ස ඔතාපෙත්වා සොධෙත්වා පප්ඵොටෙත්වා අතිහරිත්වා යථාපඤ්ඤත්තං පඤ්ඤාපනං, ඛෙළමල්ලකස්ස ඔතාපෙත්වා පමජ්ජිත්වා අතිහරිත්වා යථාට්ඨානෙ ඨපනං, අපස්සෙනඵලකස්ස ඔතාපෙත්වා පමජ්ජිත්වා අතිහරිත්වා යථාට්ඨානෙ ඨපනං, පත්තචීවරං නික්ඛිපිතබ්බං –

පත්තං නික්ඛිපන්තෙන එකෙන හත්ථෙන පත්තං ගහෙත්වා එකෙන හත්ථෙන හෙට්ඨාමඤ්චං වා හෙට්ඨාපීඨං වා පරාමසිත්වා පත්තස්ස නික්ඛිපනං, න ච අනන්තරහිතාය භූමියා පත්තස්ස නික්ඛිපනං, චීවරං නික්ඛිපන්තෙන එකෙන හත්ථෙන චීවරං ගහෙත්වා එකෙන හත්ථෙන චීවරවංසං වා චීවරරජ්ජුං වා පමජ්ජිත්වා පාරතො අන්තං ඔරතො භොගං කත්වා චීවරස්ස නික්ඛිපනං, සචෙ පුරත්ථිමාය සරජා වාතා වායන්ති, පුරත්ථිමානං වාතපානානං ථකනං, තථා පච්ඡිමානං, තථා උත්තරානං, තථා දක්ඛිණානං වාතපානානං ථකනං, සචෙ සීතකාලො හොති, දිවා වාතපානානං විවරණං, රත්තිං ථකනං, සචෙ උණ්හකාලො හොති, දිවා වාතපානානං ථකනං, රත්තිං විවරණං, සචෙ පරිවෙණං උක්ලාපං හොති, පරිවෙණස්ස සම්මජ්ජනං, සචෙ කොට්ඨකො උක්ලාපො හොති, කොට්ඨකස්ස සම්මජ්ජනං, සචෙ උපට්ඨානසාලා උක්ලාපා හොති, තස්සා සම්මජ්ජනං, සචෙ අග්ගිසාලා උක්ලාපා හොති, තස්සා සම්මජ්ජනං, සචෙ වච්චකුටි උක්ලාපා හොති, තස්සා සම්මජ්ජනං, සචෙ පානීයං න හොති, පානීයස්ස උපට්ඨාපනං, සචෙ පරිභොජනීයං න හොති, පරිභොජනීයස්ස උපට්ඨාපනං, සචෙ ආචමනකුම්භියා උදකං න හොති, ආචමනකුම්භියා උදකස්ස ආසිඤ්චනං, සචෙ උපජ්ඣායස්ස අනභිරති උප්පන්නා හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන වූපකාසනං වූපකාසාපනං වා, ධම්මකථාය වා තස්ස කරණං, සචෙ උපජ්ඣායස්ස කුක්කුච්චං උප්පන්නං හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන විනොදනං විනොදාපනං වා, ධම්මකථාය වා තස්ස කරණං, සචෙ උපජ්ඣායස්ස දිට්ඨිගතං උප්පන්නං හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන විවෙචනං විවෙචාපනං වා, ධම්මකථාය වා තස්ස කරණං, සචෙ උපජ්ඣායො ගරුධම්මං අජ්ඣාපන්නො හොති පරිවාසාරහො, සද්ධිවිහාරිකෙන උස්සුක්කකරණං ‘‘කින්ති නු ඛො සඞ්ඝො උපජ්ඣායස්ස පරිවාසං දදෙය්යා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායො මූලායපටිකස්සනාරහො හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන උස්සුක්කකරණං ‘‘කින්ති නු ඛො සඞ්ඝො උපජ්ඣායං මූලාය පටිකස්සෙය්යා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායො මානත්තාරහො හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන උස්සුක්කකරණං ‘‘කින්ති නු ඛො සඞ්ඝො උපජ්ඣායස්ස මානත්තං දදෙය්යා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායො අබ්භානාරහො හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන උස්සුක්කකරණං ‘‘කින්ති නු ඛො සඞ්ඝො උපජ්ඣායං අබ්භෙය්යා’’ති, සචෙ සඞ්ඝො උපජ්ඣායස්ස කම්මං කත්තුකාමො හොති තජ්ජනීයං වා නියස්සං වා පබ්බාජනීයං වා පටිසාරණීයං වා උක්ඛෙපනීයං වා, සද්ධිවිහාරිකෙන උස්සුක්කකරණං ‘‘කින්ති නු ඛො සඞ්ඝො උපජ්ඣායස්ස කම්මං න කරෙය්ය, ලහුකාය වා පරිණාමෙය්යා’’ති, කතං වා පනස්ස හොති සඞ්ඝෙන කම්මං තජ්ජනීයං වා නියස්සං වා පබ්බාජනීයං වා පටිසාරණීයං වා උක්ඛෙපනීයං වා, සද්ධිවිහාරිකෙන උස්සුක්කකරණං ‘‘කින්ති නු ඛො උපජ්ඣායො සම්මා වත්තෙය්ය, ලොමං පාතෙය්ය, නෙත්ථාරං වත්තෙය්ය, සඞ්ඝො තං කම්මං පටිප්පස්සම්භෙය්යා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායස්ස චීවරං ධොවිතබ්බං හොති , සද්ධිවිහාරිකෙන ධොවනං උස්සුක්කකරණං වා ‘‘කින්ති නු ඛො උපජ්ඣායස්ස චීවරං ධොවියෙථා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායස්ස චීවරං කාතබ්බං හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන කරණං උස්සුක්කකරණං වා ‘‘කින්ති නු ඛො උපජ්ඣායස්ස චීවරං කරියෙථා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායස්ස රජනං පචිතබ්බං හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන පචනං උස්සුක්කකරණං වා ‘‘කින්ති නු ඛො උපජ්ඣායස්ස රජනං පචියෙථා’’ති, සචෙ උපජ්ඣායස්ස චීවරං රජෙතබ්බං හොති, සද්ධිවිහාරිකෙන රජනං උස්සුක්කකරණං වා ‘‘කින්ති නු ඛො උපජ්ඣායස්ස චීවරං රජියෙථා’’ති, චීවරං රජන්තෙන සාධුකං සම්පරිවත්තකං සම්පරිවත්තකං රජනං, න ච අච්ඡින්නෙ ථෙවෙ පක්කමනං, උපජ්ඣායං අනාපුච්ඡා න එකච්චස්ස පත්තදානං, න එකච්චස්ස පත්තපටිග්ගහණං, න එකච්චස්ස චීවරදානං, න එකච්චස්ස චීවරපටිග්ගහණං, න එකච්චස්ස පරික්ඛාරදානං, න එකච්චස්ස පරික්ඛාරපටිග්ගහණං, න එකච්චස්ස කෙසච්ඡෙදනං, න එකච්චෙන කෙසානං ඡෙදාපනං, න එකච්චස්ස පරිකම්මකරණං, න එකච්චෙන පරිකම්මස්ස කාරාපනං, න එකච්චස්ස වෙය්යාවච්චකරණං, න එකච්චෙන වෙය්යාවච්චස්ස කාරාපනං, න එකච්චස්ස පච්ඡාසමණෙන ගමනං, න එකච්චස්ස පච්ඡාසමණස්ස ආදානං, න එකච්චස්ස පිණ්ඩපාතස්ස නීහරණං, න එකච්චෙන පිණ්ඩපාතනීහරාපනං, න උපජ්ඣායං අනාපුච්ඡා ගාමප්පවෙසනං, න සුසානගමනං, න දිසාපක්කමනං, සචෙ උපජ්ඣායො ගිලානො හොති, යාවජීවං උපට්ඨානං, වුට්ඨානමස්ස ආගමනන්ති තෙසු කානිචි වත්තානි සවිභත්තිකානි, කානිචි අවිභත්තිකානි, තෙසු අවිභත්තිකානං විභාගෙ වුච්චමානෙ යථාවුත්තගණනාය අතිරෙකතරානි හොන්ති, තං පන විභාගං අනාමසිත්වා පිණ්ඩවසෙන ගහෙත්වා යථා අයං ගණනා දස්සිතාති වෙදිතබ්බා.

2476. අකරොන්තස්සාති එත්ථ ‘‘වත්ත’’න්ති සෙසො. අනාදරවසෙනෙව වත්තං අකරොන්තස්ස භික්ඛුනො තෙන වත්තභෙදෙන වත්තාකරණෙන සබ්බත්ථ සත්තතිංසාධිකසතප්පභෙදට්ඨානෙ තත්තකංයෙව දුක්කටං පකාසිතන්ති යොජනා.

උපජ්ඣායාචරියවත්තකථාවණ්ණනා.

2477. එවං උපජ්ඣායාචරියවත්තානි සඞ්ඛෙපෙන දස්සෙත්වා උපජ්ඣායාචරියෙහි සද්ධිවිහාරිකන්තෙවාසීනං කාතබ්බවත්තානි දස්සෙතුමාහ ‘‘උපජ්ඣායස්ස වත්තානී’’තිආදි. උපජ්ඣායස්ස වත්තානීති උපජ්ඣායෙන සද්ධිවිහාරිකස්ස යුත්තපත්තකාලෙ කත්තබ්බත්තා උපජ්ඣායායත්තවත්තානීති අත්ථො. තථා සද්ධිවිහාරිකෙති යථා සද්ධිවිහාරිකෙන උපජ්ඣායස්ස කාතබ්බානි, තථා උපජ්ඣායෙන සද්ධිවිහාරිකෙ කාතබ්බානි.

උපජ්ඣායාචරියවත්තෙසු ගාමප්පවෙසෙ පච්ඡාසමණෙන හුත්වා නාතිදූරනච්චාසන්නගමනං, න අන්තරන්තරා කථාඔපාතනං, ආපත්තිසාමන්තා භණමානස්ස නිවාරණං, පත්තපරියාපන්නපටිග්ගහණන්ති චත්තාරි වත්තානි, න එකච්චස්ස පත්තදානාදිඅනාපුච්ඡාදිසාපක්කමනාවසානානි වීසති පටික්ඛෙපා චෙති එතානි චතුවීසති වත්තානි ඨපෙත්වා අවසෙසානි තෙරසාධිකසතවත්තානි සන්ධායාහ ‘‘සතං තෙරස හොන්තෙවා’’ති, තෙරසාධිකසතවත්තානි හොන්තීති අත්ථො. ආචරියෙන අන්තෙවාසිකෙපි ච කාතබ්බවත්තානි තථා තත්තකානෙවාති අත්ථො.

සද්ධිවිහාරිකන්තෙවාසිකවත්තකථාවණ්ණනා.

2478. උපජ්ඣායාචරියෙහි සද්ධිවිහාරිකන්තෙවාසිකානං නිස්සයපටිප්පස්සද්ධිප්පකාරං දස්සෙතුමාහ ‘‘පක්කන්තෙ වාපී’’තිආදි. පක්කන්තෙ වාපි විබ්භන්තෙ වාපි පක්ඛසඞ්කන්තෙ වාපි මතෙ වාපි ආණත්තියා වාපි එවං පඤ්චධා උපජ්ඣායා සද්ධිවිහාරිකෙන ගහිතො නිස්සයො පටිප්පස්සම්භතීති යොජනා. පක්කන්තෙති තදහු අපච්චාගන්තුකාමතාය දිසං ගතෙ. විබ්භන්තෙති ගිහිභාවං පත්තෙ. පක්ඛසඞ්කන්තකෙති තිත්ථියායතනං ගතෙ. මතෙති කාලකතෙ. ආණත්තියාති නිස්සයපණාමනෙන.

2479-80. ආචරියම්හාපි අන්තෙවාසිකෙන ගහිතනිස්සයස්ස භෙදනං ඡධා ඡප්පකාරෙන හොතීති යොජනා. කථන්ති ආහ ‘‘පක්කන්තෙ චා’’තිආදි. තං උපජ්ඣායතො නිස්සයභෙදෙ වුත්තනයමෙව. විසෙසං පන සයමෙව වක්ඛති ‘‘ආණත්තිය’’න්තිආදිනා. ආණත්තියන්ති එත්ථ විසෙසත්ථජොතකො පන-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො. උභින්නම්පි ධුරනික්ඛෙපනෙපි චාති ආචරියස්ස නිස්සයපණාමනෙ පන උභින්නං ආචරියන්තෙවාසිකානංයෙව අඤ්ඤමඤ්ඤනිරාලයභාවෙ සති නිස්සයභෙදො හොති, න එකස්සාති අත්ථො. තමෙවත්ථං බ්යතිරෙකතො දළ්හීකරොති ‘‘එකෙකස්සා’’තිආදිනා. එකෙකස්ස වා උභින්නං වා ආලයෙ සති න භිජ්ජතීති යොජනා. යථාහ –

‘‘ආණත්තියං පන සචෙපි ආචරියො මුඤ්චිතුකාමොව හුත්වා නිස්සයපණාමනාය පණාමෙති, අන්තෙවාසිකො ච ‘කිඤ්චාපි මං ආචරියො පණාමෙති, අථ ඛො හදයෙන මුදුකො’ති සාලයොව හොති, නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භතියෙව. සචෙපි ආචරියො සාලයො, අන්තෙවාසිකො නිරාලයො ‘න දානි ඉමං නිස්සාය වසිස්සාමී’ති ධුරං නික්ඛිපති, එවම්පි න පටිප්පස්සම්භති. උභින්නං සාලයභාවෙ පන න පටිප්පස්සම්භතියෙව. උභින්නං ධුරනික්ඛෙපෙන පටිප්පස්සම්භතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 83).

අයං පන විසෙසො ආචරියාණත්තියා නිස්සයභෙදෙයෙව දස්සිතො, න උපජ්ඣායාණත්තියා. සාරත්ථදීපනියං පන ‘‘සචෙපි ආචරියො මුඤ්චිතුකාමොව හුත්වා නිස්සයපණාමනාය පණාමෙතීතිආදි සබ්බං උපජ්ඣායස්ස ආණත්තියම්පි වෙදිතබ්බ’’න්ති වුත්තං.

2481. එවං පඤ්ච සාධාරණඞ්ගානි දස්සෙත්වා අසාධාරණඞ්ගං දස්සෙතුමාහ ‘‘උපජ්ඣායසමොධාන-ගතස්සාපි ච භිජ්ජතී’’ති. තත්ථ සමොධානගමනං සරූපතො, පභෙදතො ච දස්සෙතුමාහ ‘‘දස්සනං සවනඤ්චාති, සමොධානං ද්විධා මත’’න්ති. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන සමන්තපාසාදිකායං (මහාව. අට්ඨ. 83) ගහෙතබ්බො. ගන්ථවිත්ථාරභීරූනං අනුග්ගහාය පන ඉධ න විත්ථාරිතො.

2482-3. සභාගෙ දායකෙ අසන්තෙ අද්ධිකස්ස ච ගිලානස්ස ච ‘‘ගිලානෙන මං උපට්ඨහා’’ති යාචිතස්ස ගිලානුපට්ඨාකස්ස ච නිස්සයං විනා වසිතුං දොසො නත්ථීති යොජනා . ‘‘ගිලානුපට්ඨාකස්සා’’ති වත්තබ්බෙ ගාථාබන්ධවසෙන රස්සත්තං. ඉමිනා සභාගෙ නිස්සයදායකෙ සන්තෙ එකදිවසම්පි පරිහාරො න ලබ්භතීති දීපෙති. අත්තනො වනෙ ඵාසුවිහාරතං ජානතාති අත්තනො සමථවිපස්සනාපටිලාභස්ස වනෙ ඵාසුවිහාරං ජානන්තෙනපි. ‘‘සභාගෙ දායකෙ අසන්තෙ’’ති පදච්ඡෙදො. සබ්බමෙතං විධානං අන්තොවස්සතො අඤ්ඤස්මිං කාලෙ වෙදිතබ්බං. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන සමන්තපාසාදිකාය ගහෙතබ්බො.

නිස්සයපටිප්පස්සම්භනකථාවණ්ණනා.

2484. කුට්ඨමස්ස අත්ථීති කුට්ඨී, තං. ‘‘ගණ්ඩි’’න්තිආදීසුපි එසෙව නයො. රත්තසෙතාදිභෙදෙන යෙන කෙනචි කුට්ඨෙන වෙවණ්ණියං පත්තසරීරන්ති අත්ථො. යථාහ –

‘‘රත්තකුට්ඨං වා හොතු කාළකුට්ඨං වා, යං කිඤ්චි කිටිභදද්දුකච්ඡුආදිප්පභෙදම්පි සබ්බං කුට්ඨමෙවාති වුත්තං. තඤ්චෙ නඛපිට්ඨිප්පමාණම්පි වඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතං හොති, න පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙ පන නිවාසනපාරුපනෙහි පකතිපටිච්ඡන්නට්ඨානෙ නඛපිට්ඨිප්පමාණං අවඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතං හොති, වට්ටති. මුඛෙ, පන හත්ථපාදපිට්ඨෙසු වා සචෙපි අවඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතං නඛපිට්ඨිතො ඛුද්දකපමාණම්පි න වට්ටතියෙවාති කුරුන්දියං වුත්තං. තං තිකිච්ඡාපෙත්වා පබ්බාජෙන්තෙනාපි පකතිවණ්ණෙ ජාතෙයෙව පබ්බාජෙතබ්බො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 88).

නඛපිට්ඨිප්පමාණන්ති එත්ථ ‘‘කනිට්ඨඞ්ගුලිනඛපිට්ඨි අධිප්පෙතා’’ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං.

ගණ්ඩින්ති මෙදගණ්ඩාදිගණ්ඩභෙදවන්තං. යථාහ ‘‘මෙදගණ්ඩො වා හොතු අඤ්ඤො වා, යො කොචි කොලට්ඨිමත්තකොපි චෙ වඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතො ගණ්ඩො හොති, න පබ්බාජෙතබ්බො’’තිආදි (මහාව. අට්ඨ. 88). කොලට්ඨීති බදරට්ඨි. කිලාසින්ති කිලාසවන්තං. යථාහ – ‘‘කිලාසොති නභිජ්ජනකං නපග්ඝරණකං පදුමපුණ්ඩරීකපත්තවණ්ණං කුට්ඨං, යෙන ගුන්නං විය සබලං සරීරං හොතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 88). ච-සද්දො සබ්බෙහි උපයොගවන්තෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බො. සොසින්ති ඛයරොගවන්තං. යථාහ – ‘‘සොසොති සොසබ්යාධි. තස්මිං සති න පබ්බාජෙතබ්බො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 88). අපමාරිකන්ති අපමාරවන්තං. යථාහ – ‘‘අපමාරොති පිත්තුම්මාරො වා යක්ඛුම්මාරො වා. තත්ථ පුබ්බවෙරිකෙන අමනුස්සෙන ගහිතො දුත්තිකිච්ඡො හොති, අප්පමත්තකෙපි පන අපමාරෙ සති න පබ්බාජෙතබ්බො’’ති.

රාජභටන්ති රඤ්ඤො භත්තවෙතනභටං වා ඨානන්තරං පත්තං වා අප්පත්තං වා රාජපුරිසං. යථාහ – ‘‘අමච්චො වා හොතු මහාමත්තො වා සෙවකො වා කිඤ්චි ඨානන්තරං පත්තො වා අප්පත්තො වා, යො කොචි රඤ්ඤො භත්තවෙතනභටො. සබ්බො ‘රාජභටො’ති සඞ්ඛ්යං ගච්ඡතී’’ති. චොරන්ති මනුස්සෙහි අප්පමාදනං ගාමඝාතපන්ථඝාතාදිකම්මෙන පාකටං චොරඤ්ච. ලිඛිතකන්ති යං කඤ්චි චොරිකං වා අඤ්ඤං වා ගරුං රාජාපරාධං කත්වා පලාතං, රාජා ච නං පණ්ණෙ වා පොත්ථකෙ වා ‘‘ඉත්ථන්නාමො යත්ථ දිස්සති, තත්ථ ගහෙත්වා මාරෙතබ්බො’’ති වා ‘‘හත්ථපාදාදීනිස්ස ඡින්දිතබ්බානී’’ති වා ‘‘එත්තකං නාම දණ්ඩං හරාපෙතබ්බො’’ති වා ලිඛාපෙති, එවරූපං ලිඛිතකං.

‘‘කාරභෙදක’’න්ති ගාථාබන්ධවසෙන රස්සො කතො. කාරභෙදකන්ති දාතබ්බකරස්ස වා කතචොරකම්මස්ස වා කාරණා කාරාඝරෙ පක්ඛිත්තො වා නිගළබන්ධනාදීහි බද්ධො වා, තතො සො මුච්චිත්වා පලායති, එවරූපං කාරාභෙදකඤ්ච. යථාහ – ‘‘කාරා වුච්චති බන්ධනාගාරං, ඉධ පන අන්දුබන්ධනං වා හොතු සඞ්ඛලිකබන්ධනං වා රජ්ජුබන්ධනං වා ගාමබන්ධනං වා නිගමබන්ධනං වා නගරබන්ධනං වා පුරිසගුත්ති වා ජනපදබන්ධනං වා දීපබන්ධනං වා, යො එතෙසු යං කිඤ්චි බන්ධනං ඡින්දිත්වා භින්දිත්වා මුඤ්චිත්වා විවරිත්වා වා පස්සමානානං වා අපස්සමානානං වා පලායති, සො ‘කාරාභෙදකො’ති සඞ්ඛ්යං ගච්ඡතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 92).

2485. කසාහතන්ති ඉණං ගහෙත්වා දාතුං අසමත්ථත්තා ‘‘අයමෙව තෙ දණ්ඩො හොතූ’’ති කසාදිනා දින්නප්පහාරං අවූපසන්තවණං. යථාහ –

‘‘යො වචනපෙසනාදීනි අකරොන්තො හඤ්ඤති, න සො කතදණ්ඩකම්මො. යො පන කෙණියා වා අඤ්ඤථා වා කිඤ්චි ගහෙත්වා ඛාදිත්වා පුන දාතුං අසක්කොන්තො ‘අයමෙව තෙ දණ්ඩො හොතූ’ති කසාහි හඤ්ඤති, අයං කසාහතො කතදණ්ඩකම්මො. යො ච කසාහි වා හතො හොතු අද්ධදණ්ඩකාදීනං වා අඤ්ඤතරෙන, යාව අල්ලවණො හොති, තාව න පබ්බාජෙතබ්බො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 94).

ලක්ඛණාහතන්ති එකංසං කත්වා පාරුතෙන උත්තරාසඞ්ගෙන අප්පටිච්ඡාදනීයට්ඨානෙ තත්තෙන ලොහෙන ආහතං අසච්ඡවිභූතලක්ඛණෙන සමන්නාගතං. යථාහ –

‘‘යස්ස පන නලාටෙ වා උරාදීසු වා තත්තෙන ලොහෙන ලක්ඛණං ආහතං හොති, සො සචෙ භුජිස්සො, යාව අල්ලවණො හොති, තාව න පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙපිස්ස වණා රුළ්හා හොන්ති ඡවියා සමපරිච්ඡෙදා, ලක්ඛණං පන පඤ්ඤායති, තිමණ්ඩලං නිවත්ථස්ස උත්තරාසඞ්ගෙ කතෙ පටිච්ඡන්නොකාසෙ චෙ හොති, පබ්බාජෙතුං වට්ටති. අප්පටිච්ඡන්නොකාසෙ චෙ, න වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 95).

ඉණායිකඤ්චාති මාතාපිතුපිතාමහාදීහි වා අත්තනා වා ගහිතඉණං. යථාහ –

‘‘ඉණායිකො නාම යස්ස පිතිපිතාමහෙහි වා ඉණං ගහිතං හොති, සයං වා ඉණං ගහිතං හොති, යං වා ආඨපෙත්වා මාතාපිතූහි කිඤ්චි ගහිතං හොති, සො තං ඉණං පරෙසං ධාරෙතීති ඉණායිකො. යං පන අඤ්ඤෙ ඤාතකා ආඨපෙත්වා කිඤ්චි ගණ්හන්ති, සො න ඉණායිකො. න හි තෙ තං ආඨපෙතුං ඉස්සරා. තස්මා තං පබ්බාජෙතුං වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 96).

දාසන්ති අන්තොජාතො, ධනක්කීතො, කරමරානීතො, සයං වා දාසබ්යං උපගතොති චතුන්නං දාසානං අඤ්ඤතරං. දාසවිනිච්ඡයො පනෙත්ථ සමන්තපාසාදිකාය (මහාව. අට්ඨ. 97) විත්ථාරතො ගහෙතබ්බො. පබ්බාජෙන්තස්ස දුක්කටන්ති ‘‘කුට්ඨි’’න්තිආදීහි උපයොගවන්තපදෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං.

2486. හත්ථච්ඡින්නන්ති හත්ථතලෙ වා මණිබන්ධෙ වා කප්පරෙ වා යත්ථ කත්ථචි ඡින්නහත්ථං. අට්ඨච්ඡින්නන්ති යථා නඛං න පඤ්ඤායති, එවං චතූසු අඞ්ගුට්ඨකෙසු අඤ්ඤතරං වා සබ්බෙ වා යස්ස ඡින්නා හොන්ති, එවරූපං. පාදච්ඡින්නන්ති යස්ස අග්ගපාදෙසු වා ගොප්ඵකෙසු වා ජඞ්ඝාය වා යත්ථ කත්ථචි එකො වා ද්වෙ වා පාදා ඡින්නා හොන්ති. හත්ථපාදඡින්නස්සාපි පාළියං (මහාව. 119) ආගතත්තා සොපි ඉධ වත්තබ්බො, යථාවුත්තනයෙනෙව තස්ස දුක්කටවත්ථුතා පඤ්ඤායතීති න වුත්තොති දට්ඨබ්බං.

කණ්ණනාසඞ්ගුලිච්ඡින්නන්ති එත්ථ ‘‘කණ්ණච්ඡින්නං නාසච්ඡින්නං කණ්ණනාසච්ඡින්නං අඞ්ගුලිච්ඡින්න’’න්ති යොජනා. කණ්ණච්ඡින්නන්ති යස්ස කණ්ණමූලෙ වා කණ්ණසක්ඛලිකාය වා එකො වා ද්වෙ වා කණ්ණා ඡින්නා හොන්ති. යස්ස පන කණ්ණාවට්ටෙ ඡින්නා හොන්ති, සක්කා ච හොන්ති සඞ්ඝාටෙතුං, සො කණ්ණං සඞ්ඝාටෙත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. නාසච්ඡින්නන්ති යස්ස අජපදකෙ වා අග්ගෙ වා එකපුටෙ වා යත්ථ කත්ථචි නාසා ඡින්නා හොති. යස්ස පන නාසිකා සක්කා හොති සන්ධෙතුං, සො තං ඵාසුකං කත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. කණ්ණනාසච්ඡින්නන්ති තදුභයච්ඡින්නං. අඞ්ගුලිච්ඡින්නන්ති යස්ස නඛසෙසං අදස්සෙත්වා එකා වා බහූ වා අඞ්ගුලියො ඡින්නා හොන්ති. යස්ස පන සුත්තතන්තුමත්තම්පි නඛසෙසං පඤ්ඤායති, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. කණ්ඩරච්ඡින්නමෙව චාති යස්ස කණ්ඩරනාමකා මහාන්හාරූ පුරතො වා පච්ඡතො වා ඡින්නා හොන්ති, යෙසු එකස්සාපි ඡින්නත්තා අග්ගපාදෙන වා චඞ්කමති, මූලෙන වා චඞ්කමති, න වා පාදං පතිට්ඨාපෙතුං සක්කොති.

2487. කාණන්ති පසන්නන්ධො වා හොතු පුප්ඵාදීහි වා උපහතපසාදො, යො ද්වීහි වා එකෙන වා අක්ඛිනා න පස්සති, තං කාණං. කුණින්ති හත්ථකුණී වා පාදකුණී වා අඞ්ගුලිකුණී වා, යස්ස එතෙසු හත්ථාදීසු යං කිඤ්චි වඞ්කං පඤ්ඤායති, සො කුණී. ඛුජ්ජඤ්චාති යො උරස්ස වා පිට්ඨියා වා පස්සස්ස වා නික්ඛන්තත්තා ඛුජ්ජසරීරො, තං ඛුජ්ජං. යස්ස පන කිඤ්චි කිඤ්චි අඞ්ගපච්චඞ්ගං ඊසකං වඞ්කං, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. මහාපුරිසො එව හි බ්රහ්මුජුගත්තො, අවසෙසො සත්තො අඛුජ්ජො නාම නත්ථි.

වාමනන්ති යො ජඞ්ඝවාමනො වා කටිවාමනො වා උභයවාමනො වා, තං. තත්ථ ජඞ්ඝවාමනස්ස කටිතො පට්ඨාය හෙට්ඨිමකායො රස්සො හොති, උපරිමකායො පරිපුණ්ණො. කටිවාමනස්ස කටිතො පට්ඨාය උපරිමකායො රස්සො හොති, හෙට්ඨිමකායො පරිපුණ්ණො හොති. උභයවාමනස්ස උභොපි කායා රස්සා හොන්ති. යෙසං කායරස්සත්තා භූතානං විය පරිවටුමො මහාකුච්ඡිඝටසදිසො අත්තභාවො හොති. තං තිවිධම්පි පබ්බාජෙතුං න වට්ටති.

ඵණහත්ථකන්ති යස්ස වග්ගුලිපක්ඛකා විය අඞ්ගුලියො සම්බද්ධා හොන්ති, තං. එතං පබ්බාජෙතුකාමෙන අඞ්ගුලන්තරිකායො ඵාලෙත්වා සබ්බං අන්තරචම්මං අපනෙත්වා ඵාසුකං කත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. යස්සාපි ඡ අඞ්ගුලියො හොන්ති, තං පබ්බාජෙතුකාමෙන අධිකං අඞ්ගුලිං ඡින්දිත්වා ඵාසුකං කත්වා පබ්බාජෙතබ්බො.

ඛඤ්ජන්ති යො නතජාණුකො වා භින්නජඞ්ඝො වා මජ්ඣෙ සංකුටිතපාදත්තා කුණ්ඩපාදකො වා පිට්ඨිපාදමජ්ඣෙන චඞ්කමන්තො අග්ගෙ සංකුටිතපාදත්තා කුණ්ඩපාදකො වා පිට්ඨිපාදග්ගෙන චඞ්කමන්තො අග්ගපාදෙනෙව චඞ්කමනඛඤ්ජො වා පණ්හිකාය චඞ්කමනඛඤ්ජො වා පාදස්ස බාහිරන්තෙන චඞ්කමනඛඤ්ජො වා පාදස්ස අබ්භන්තරන්තෙන චඞ්කමනඛඤ්ජො වා ගොප්ඵකානං උපරි භග්ගත්තා සකලෙන පිට්ඨිපාදෙන චඞ්කමනඛඤ්ජො වා, තං පබ්බාජෙතුං න වට්ටති. එත්ථ නතජාණුකොති අන්තොපවිට්ඨආනතපාදො. පක්ඛහතන්ති යස්ස එකො හත්ථො වා පාදො වා අඩ්ඪසරීරං වා සුඛං න වහති.

සීපදින්ති භාරපාදං. යස්ස පාදො ථූලො හොති සඤ්ජාතපීළකො ඛරො, සො න පබ්බාජෙතබ්බො. යස්ස පන න තාව ඛරභාවං ගණ්හාති, සක්කා හොති උපනාහං බන්ධිත්වා උදකආවාටෙ පවෙසෙත්වා උදකවාලිකාය පූරෙත්වා යථා සිරා පඤ්ඤායන්ති, ජඞ්ඝා ච තෙලනාළිකා විය හොන්ති, එවං මිලාපෙතුං සක්කා, තස්ස පාදං ඊදිසං කත්වා තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. සචෙ පුන වඩ්ඪති, උපසම්පාදෙන්තෙනාපි තථා කත්වාව උපසම්පාදෙතබ්බො. පාපරොගිනන්ති යො අරිසභගන්දරපිත්තසෙම්හකාසසොසාදීසු යෙන කෙනචි රොගෙන නිච්චාතුරො අතෙකිච්ඡරොගො ජෙගුච්ඡො අමනාපො, තං.

2488. ජරාය දුබ්බලන්ති යො ජිණ්ණභාවෙන දුබ්බලො අත්තනො චීවරරජනාදිකම්මම්පි කාතුං අසමත්ථො, තං. යො පන මහල්ලකොපි බලවා හොති අත්තානං පටිජග්ගිතුං සක්කොති, සො පබ්බාජෙතබ්බො. අන්ධන්ති ජච්චන්ධං. පධිරඤ්චෙවාති යො සබ්බෙන සබ්බං න සුණාති, තං. යො පන මහාසද්දං සුණාති, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. මම්මනන්ති යස්ස වචීභෙදො වත්තති, සරණගමනං පරිපුණ්ණං භාසිතුං න සක්කොති, තාදිසං මම්මනම්පි පබ්බාජෙතුං න වට්ටති. යො පන සරණගමනමත්තං පරිපුණ්ණං භාසිතුං සක්කොති, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. අථ වා මම්මනන්ති ඛලිතවචනං, යො එකමෙව අක්ඛරං චතුපඤ්චක්ඛත්තුං වදති, තස්සෙතමධිවචනං. පීඨසප්පින්ති ඡින්නිරියාපථං. මූගන්ති යස්ස වචීභෙදො නප්පවත්තති.

2489. අත්තනො විරූපභාවෙන පරිසං දූසෙන්තෙන පරිසදූසකෙ (මහාව. අට්ඨ. 119) දස්සෙතුමාහ ‘‘අතිදීඝො’’තිආදි. අතිදීඝොති අඤ්ඤෙසං සීසප්පමාණනාභිප්පදෙසො. අතිරස්සොති වුත්තප්පකාරො උභයවාමනො විය අතිරස්සො. අතිකාළො වාති ඣාපිතඛෙත්තෙ ඛාණුකො විය අතිකාළවණ්ණො. මට්ඨතම්බලොහනිදස්සනො අච්චොදාතොපි වාති සම්බන්ධො, දධිතක්කාදීහි මජ්ජිතමට්ඨතම්බලොහවණ්ණො අතීව ඔදාතසරීරොති අත්ථො.

2490. අතිථූලොවාති භාරියමංසො මහොදරො මහාභූතසදිසො. අතිකිසොති මන්දමංසලොහිතො අට්ඨිසිරාචම්මසරීරො විය. අතිමහාසීසො වාති යොජනා. අතිමහාසීසො වාති පච්ඡිං සීසෙ කත්වා ඨිතො විය. ‘‘අතිඛුද්දකසීසෙන අසහිතෙනා’’ති පදච්ඡෙදො. අසහිතෙනාති සරීරස්ස අනනුරූපෙන. ‘‘අතිඛුද්දකසීසෙනා’’ති එතස්ස විසෙසනං. අසහිතෙන අතිඛුද්දකසීසෙන සමන්නාගතොති යොජනා. යථාහ – ‘‘අතිඛුද්දකසීසො වා සරීරස්ස අනනුරූපෙන අතිඛුද්දකෙන සීසෙන සමන්නාගතො’’ති.

2491. කුටකුටකසීසොති තාලඵලපිණ්ඩිසදිසෙන සීසෙන සමන්නාගතො. සිඛරසීසකොති උද්ධං අනුපුබ්බතනුකෙන සීසෙන සමන්නාගතො, මත්ථකතො සංකුටිකො මූලතො විත්ථතො හුත්වා ඨිතපබ්බතසිඛරසදිසසීසොති අත්ථො. වෙළුනාළිසමානෙනාති මහාවෙළුපබ්බසදිසෙන. සීසෙනාති දීඝසීසෙන. යථාහ – ‘‘නාළිසීසො වා මහාවෙළුපබ්බසදිසෙන සීසෙන සමන්නාගතො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 119).

2492. කප්පසීසොපීති මජ්ඣෙ දිස්සමානආවාටෙන හත්ථිකුම්භසදිසෙන ද්විධාභූතසීසෙන සමන්නාගතො. පබ්භාරසීසො වාති චතූසු පස්සෙසු යෙන කෙනචි පස්සෙන ඔණතෙන සීසෙන සමන්නාගතො. වණසීසකොති වණෙහි සමන්නාගතසීසො. කණ්ණිකකෙසො වාති පාණකෙහි ඛායිතකෙදාරෙ සස්සසදිසෙහි තහිං තහිං උට්ඨිතෙහි කෙසෙහි සමන්නාගතො. ථූලකෙසොපි වාති තාලහීරසදිසෙහි කෙසෙහි සමන්නාගතො.

2493. පූතිසීසොති දුග්ගන්ධසීසො. නිල්ලොමසීසො වාති ලොමරහිතසීසො. ජාතිපණ්ඩරකෙසකොති ජාතිඵලිතෙහි පණ්ඩරකෙසො වා. ජාතියා තම්බකෙසො වාති ආදිත්තෙහි විය තම්බවණ්ණෙහි කෙසෙහි සමන්නාගතො. ආවට්ටසීසකොති ගුන්නං සරීරෙ ආවට්ටසදිසෙහි උද්ධග්ගෙහි කෙසාවට්ටෙහි සමන්නාගතො.

2494. සීසලොමෙකබද්ධෙහි භමුකෙහි යුතොපීති සීසලොමෙහි සද්ධිං එකාබද්ධලොමෙහි භමුකෙහි සමන්නාගතො. සම්බද්ධභමුකො වාති එකාබද්ධඋභයභමුකො, මජ්ඣෙ සඤ්ජාතලොමෙහි භමුකෙහි සමන්නාගතොති අත්ථො. නිල්ලොමභමුකොපි වාති භමුලොමරහිතො. නිල්ලොමභමුකොපි වාති පි-සද්දෙන අවුත්තසමුච්චයත්ථෙන මක්කටභමුකො සඞ්ගහිතො.

2495. මහන්තඛුද්දනෙත්තොවාති එත්ථ නෙත්ත-සද්දො මහන්තඛුද්ද-සද්දෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බො, මහන්තනෙත්තො වා ඛුද්දකනෙත්තො වාති අත්ථො. මහන්තනෙත්තො වාති අතිමහන්තෙහි නෙත්තෙහි සමන්නාගතො. ඛුද්දකනෙත්තො වාති මහිංසචම්මෙ වාසිකොණෙන පහරිත්වා කතඡිද්දසදිසෙහි අතිඛුද්දකක්ඛීහි සමන්නාගතො. විසමලොචනොති එකෙන මහන්තෙන, එකෙන ඛුද්දකෙන අක්ඛිනා සමන්නාගතො. කෙකරො වාපීති තිරියං පස්සන්තො. එත්ථ අපි-සද්දෙන නික්ඛන්තක්ඛිං සම්පිණ්ඩෙති, යස්ස කක්කටකස්සෙව අක්ඛිතාරකා නික්ඛන්තා හොන්ති. ගම්භීරනෙත්තොති යස්ස ගම්භීරෙ උදපානෙ උදකතාරකා විය අක්ඛිතාරකා පඤ්ඤායන්ති. එත්ථ ච උදකතාරකා නාම උදකපුබ්බුළං. අක්ඛිතාරකාති අක්ඛිගෙණ්ඩකා. විසමචක්කලොති එකෙන උද්ධං, එකෙන අධොති එවං විසමජාතෙහි අක්ඛිචක්කෙහි සමන්නාගතො.

2496. ජතුකණ්ණොවාති අතිඛුද්දිකාහි කණ්ණසක්ඛලීහි සමන්නාගතො. මූසිකකණ්ණො වාති මූසිකානං කණ්ණසදිසෙහි කණ්ණෙහි සමන්නාගතො. හත්ථිකණ්ණොපි වාති අනනුරූපාහි මහන්තාහි හත්ථිකණ්ණසදිසාහි කණ්ණසක්ඛලීහි සමන්නාගතො. ඡිද්දමත්තකකණ්ණො වාති යස්ස විනා කණ්ණසක්ඛලීහි කණ්ණච්ඡිද්දමෙව හොති. අවිද්ධකණ්ණකොති කණ්ණබන්ධත්ථාය අවිද්ධෙන කණ්ණෙන සමන්නාගතො.

2497. ටඞ්කිතකණ්ණො වාති ගොභත්තනාළිකාය අග්ගසදිසෙහි කණ්ණෙහි සමන්නාගතො, ගොහනුකොටිසණ්ඨානෙහි කණ්ණෙහි සමන්නාගතොති අත්ථො. පූතිකණ්ණොපි වාති සදා පග්ඝරිතපුබ්බෙන කණ්ණෙන සමන්නාගතො. පූතිකණ්ණොපීති අපි-සද්දෙන කණ්ණභගන්දරිකො ගහිතො. කණ්ණභගන්දරිකොති නිච්චපූතිනා කණ්ණෙන සමන්නාගතො. අවිද්ධකණ්ණො පරිසදූසකො වුත්තො, කථං යොනකජාතීනං පබ්බජ්ජාති ආහ ‘‘යොනකාදිප්පභෙදොපි, නායං පරිසදූසකො’’ති, කණ්ණාවෙධනං යොනකානං සභාවො, අයං යොනකාදිප්පභෙදො පරිසදූසකො න හොතීති වුත්තං හොති.

2498. අතිපිඞ්ගලනෙත්තොති අතිසයෙන පිඞ්ගලෙහි නෙත්තෙහි සමන්නාගතො. මධුපිඞ්ගලං පන පබ්බාජෙතුං වට්ටති. නිප්පඛුමක්ඛි වාති අක්ඛිදලරොමෙහි විරහිතඅක්ඛිකො. පඛුම-සද්දො හි ලොකෙ අක්ඛිදලරොමෙසු නිරුළ්හො. අස්සුපග්ඝරනෙත්තො වාති පග්ඝරණස්සූහි නෙත්තෙහි සමන්නාගතො. පක්කපුප්ඵිතලොචනොති පක්කලොචනො පුප්ඵිතලොචනොති යොජනා. පරිපක්කනෙත්තො සඤ්ජාතපුප්ඵනෙත්තොති අත්ථො.

2499. මහානාසොති සරීරස්ස අනනුරූපාය මහතියා නාසාය සමන්නාගතො. අතිඛුද්දකනාසිකොති තථා අතිඛුද්දිකාය නාසාය සමන්නාගතො. චිපිටනාසො වාති චිපිටාය අන්තො පවිට්ඨාය විය අල්ලිනාසාය සමන්නාගතො. චිපිටනාසො වාති අවුත්තවිකප්පත්ථෙන වා-සද්දෙන දීඝනාසිකො සඞ්ගය්හති. සො ච සුකතුණ්ඩසදිසාය ජිව්හාය ලෙහිතුං සක්කුණෙය්යාය නාසිකාය සමන්නාගතො. කුටිලනාසිකොති මුඛමජ්ඣෙ අප්පතිට්ඨහිත්වා එකපස්සෙ ඨිතනාසිකො.

2500. නිච්චවිස්සවනාසො වාති නිච්චපග්ඝරිතසිඞ්ඝාණිකනාසො වා. මහාමුඛොති යස්ස පටඞ්ගමණ්ඩුකස්සෙව මුඛනිමිත්තංයෙව මහන්තං හොති, මුඛං පන ලාබුසදිසං අතිඛුද්දකං. පටඞ්ගමණ්ඩුකො නාම මහාමුඛමණ්ඩුකො. වඞ්කභින්නමුඛො වාපීති එත්ථ ‘‘වඞ්කමුඛො වා භින්නමුඛො වාපී’’ති යොජනා. වඞ්කමුඛොති භමුකස්ස, නලාතස්ස වා එකපස්සෙ නින්නතාය වඞ්කමුඛො. භින්නමුඛො වාති මක්කටස්සෙව භින්නමුඛො. මහාඔට්ඨොපි වාති උක්ඛලිමුඛවට්ටිසදිසෙහි ඔට්ඨෙහි සමන්නාගතො.

2501. තනුකඔට්ඨො වාති භෙරිචම්මසදිසෙහි දන්තෙ පිදහිතුං අසමත්ථෙහි ඔට්ඨෙහි සමන්නාගතො. භෙරිචම්මසදිසෙහීති භෙරිමුඛචම්මසදිසෙහි. තනුකඔට්ඨො වාති එත්ථ වා-සද්දෙන මහාධරොට්ඨො වා තනුකඋත්තරොට්ඨො වා තනුකඅධරොට්ඨො වාති තයො විකප්පා සඞ්ගහිතා. විපුලුත්තරඔට්ඨකොති මහාඋත්තරොට්ඨො. ඔට්ඨඡින්නොති යස්ස එකො වා ද්වෙ වා ඔට්ඨා ඡින්නා හොන්ති. උප්පක්කමුඛොති පක්කමුඛො. එළමුඛොපි වාති නිච්චපග්ඝරණමුඛො.

2502-3. සඞ්ඛතුණ්ඩොපීති බහි සෙතෙහි අන්තො අතිරත්තෙහි ඔට්ඨෙහි සමන්නාගතො. දුග්ගන්ධමුඛොති දුග්ගන්ධකුණපමුඛො. මහාදන්තොපීති අට්ඨකදන්තසදිසෙහි සමන්නාගතො . අච්චන්තන්ති අතිසයෙන. ‘‘හෙට්ඨා උපරිතො වාපි, බහි නික්ඛන්තදන්තකො’’ති ඉදං ‘‘අසුරදන්තකො’’ති එතස්ස අත්ථපදං. අසුරොති දානවො. ‘‘සිප්පිදන්තො වා ඔට්ඨදන්තො වා’’ති ගණ්ඨිපදෙ ලිඛිතො. යස්ස පන සක්කා හොන්ති ඔට්ඨෙහි පිදහිතුං, කථෙන්තස්සෙව පඤ්ඤායති, නො අකථෙන්තස්ස, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. අදන්තොති දන්තරහිතො. පූතිදන්තොති පූතිභූතෙහි දන්තෙහි සමන්නාගතො.

2504. ‘‘අතිඛුද්දකදන්තකො’’ති ඉමස්ස ‘‘යස්සා’’තිආදි අපවාදො. යස්ස දන්තන්තරෙ කාළකදන්තසන්නිභො කලන්දකදන්තසදිසො දන්තො සුඛුමොව ඨිතො චෙ, තං තු පබ්බාජෙතුං වට්ටතීති යොජනා. පබ්බාජෙතුම්පීති එත්ථ පි-සද්දො තු-සද්දත්ථො.

2505. යො පොසොති සම්බන්ධො. මහාහනුකොති ගොහනුසදිසෙන හනුනා සමන්නාගතො. ‘‘රස්සෙන හනුනා යුතො’’ති ඉදං ‘‘චිපිටහනුකො වා’’ති ඉමස්ස අත්ථපදං. යථාහ – ‘‘චිපිටහනුකො වා අන්තොපවිට්ඨෙන විය අතිරස්සෙන හනුකෙන සමන්නාගතො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 119). චිපිටහනුකො වාපීති එත්ථ පි-සද්දෙන ‘‘භින්නහනුකො වා වඞ්කහනුකො වා’’ති විකප්පද්වයං සඞ්ගණ්හාති.

2506. නිම්මස්සුදාඨිකො වාපීති භික්ඛුනිසදිසමුඛො. අතිදීඝගලොපි වාති බකගලසදිසෙන ගලෙන සමන්නාගතො. අතිරස්සගලොපි වාති අන්තොපවිට්ඨෙන විය ගලෙන සමන්නාගතො. භින්නගලො වා ගණ්ඩගලොපි වාති යොජනා, භින්නගලට්ඨිකො වා ගණ්ඩෙන සමන්නාගතගලොපි වාති අත්ථො.

2507. භට්ඨංසකූටොවාති මාතුගාමස්ස විය භට්ඨෙන අංසකූටෙන සමන්නාගතො. භින්නපිට්ඨි වා භින්නඋරොපි වාති යොජනා, සුදීඝහත්ථො වා සුරස්සහත්ථො වාති යොජනා, අතිදීඝහත්ථො වා අතිරස්සහත්ථො වාති අත්ථො. වා-සද්දෙන අහත්ථඑකහත්ථානං ගහණං. කච්ඡුසමායුතො වා කණ්ඩුසමායුතො වාති යොජනා. වා-සද්දෙන ‘‘දද්දුගත්තො වා ගොධාගත්තො වා’’ති ඉමෙ ද්වෙ සඞ්ගණ්හාති. තත්ථ ගොධාගත්තො වාති යස්ස ගොධාය විය ගත්තතො චුණ්ණානි පතන්ති.

2508. මහානිසදමංසොති ඉමස්ස අත්ථපදං ‘‘උද්ධනග්ගුපමායුතො’’ති. යථාහ – ‘‘මහාආනිසදො වා උද්ධනකූටසදිසෙහි ආනිසදමංසෙහි අච්චුග්ගතෙහි සමන්නාගතො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 119). මහානිසදමංසො වාති එත්ථ වා-සද්දෙන භට්ඨකටිකො සඞ්ගහිතො. වාතණ්ඩිකොති අණ්ඩකොසෙසු වුද්ධිරොගෙන සමන්නාගතො. මහාඌරූති සරීරස්ස අනනුරූපෙහි මහන්තෙහි සත්තීහි සමන්නාගතො. සඞ්ඝට්ටනකජාණුකොති අඤ්ඤමඤ්ඤං සඞ්ඝට්ටෙහි ජාණූහි සමන්නාගතො.

2509. භින්නජාණූති යස්ස එකො වා ද්වෙ වා ජාණූ භින්නා හොන්ති. මහාජාණූති මහන්තෙන ජාණුනා සමන්නාගතො. දීඝජඞ්ඝොති යට්ඨිසදිසජඞ්ඝො. විකටො වාති තිරියං ගමනපාදෙහි සමන්නාගතො, යස්ස චඞ්කමතො ජාණුකා බහි නිග්ගච්ඡන්ති. පණ්හො වාති පච්ඡතො පරිවත්තපාදෙහි සමන්නාගතො, යස්ස චඞ්කමතො ජාණුකා අන්තො පවිසන්ති. ‘‘පන්තො’’ති ච ‘‘සණ්හො’’ති ච එතස්සෙව වෙවචනානි. උබ්බද්ධපිණ්ඩිකොති හෙට්ඨා ඔරුළ්හාහි වා උපරි ආරුළ්හාහි වා මහතීහි ජඞ්ඝපිණ්ඩිකාහි සමන්නාගතො.

2510. යට්ඨිජඞ්ඝොති යට්ඨිසදිසාය ජඞ්ඝාය සමන්නාගතො. මහාජඞ්ඝොති සරීරස්ස අනනුරූපාය මහතියා ජඞ්ඝාය සමන්නාගතො. මහාපාදොපි වාති සරීරස්ස අනනුරූපෙහි මහන්තෙහි පාදෙහි සමන්නාගතො. අපි-සද්දෙන ථූලජඞ්ඝපිණ්ඩිකො සඞ්ගහිතො, භත්තපුටසදිසාය ථූලාය ජඞ්ඝපිණ්ඩියා සමන්නාගතොති අත්ථො. පිට්ඨිකපාදො වාති පාදවෙමජ්ඣතො උට්ඨිතජඞ්ඝො. මහාපණ්හිපි වාති අනනුරූපෙහි අතිමහන්තෙහි පණ්හීහි සමන්නාගතො.

2511. වඞ්කපාදොති අන්තො වා බහි වා පරිවත්තපාදවසෙන දුවිධො වඞ්කපාදො. ගණ්ඨිකඞ්ගුලිකොති සිඞ්ගිවෙරඵණසදිසාහි අඞ්ගුලීහි සමන්නාගතො. ‘‘අන්ධනඛො වාපී’’ති එතස්ස අත්ථපදං ‘‘කාළපූතිනඛොපි චා’’ති. යථාහ – ‘‘අන්ධනඛො වා කාළවණ්ණෙහි පූතිනඛෙහි සමන්නාගතො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 119).

2512. ඉච්චෙවන්ති යථාවුත්තවචනීයනිදස්සනත්ථොයං නිපාතසමුදායො. අඞ්ගවෙකල්ලතාය බහුවිධත්තා අනවසෙසං වෙකල්ලප්පකාරං සඞ්ගණ්හිතුමාහ ‘‘ඉච්චෙවමාදික’’න්ති.

පරිසදූසකකථාවණ්ණනා.

2514. පත්තචීවරන්ති එත්ථ ‘‘සාමණෙරස්සා’’ති අධිකාරතො ලබ්භති. අන්තො නික්ඛිපතොති ඔවරකාදීනං අන්තො නික්ඛිපන්තස්ස. සබ්බපයොගෙසූති පත්තචීවරස්ස ආමසනාදිසබ්බපයොගෙසු.

2515-6. දණ්ඩකම්මං කත්වාති දණ්ඩකම්මං යොජෙත්වා. දණ්ඩෙන්ති විනෙන්ති එතෙනාති දණ්ඩො, සොයෙව කත්තබ්බත්තා කම්මන්ති දණ්ඩකම්මං, ආවරණාදි. අනාචාරස්ස දුබ්බචසාමණෙරස්ස කෙවලං හිතකාමෙන භික්ඛුනා දණ්ඩකම්මං කත්වා දණ්ඩකම්මං යොජෙත්වා යාගුං වා භත්තං වා වා-සද්දෙන පත්තං වා චීවරං වා දස්සෙත්වා ‘‘දණ්ඩකම්මෙ ආහටෙ ත්වං ඉදං ලච්ඡසි’’ ඉති භාසිතුං වට්ටතීති යොජනා. කිරාති පදපූරණත්ථෙ නිපාතො.

2517. ධම්මසඞ්ගාහකත්ථෙරෙහි ඨපිතදණ්ඩකම්මං දස්සෙතුමාහ ‘‘අපරාධානුරූපෙනා’’තිආදි. තං අපරාධානුරූපදණ්ඩකම්මං නාම වාලිකාසලිලාදීනං ආහරාපනමෙවාති යොජෙතබ්බං. ආදි-සද්දෙන දාරුආදීනං ආහරාපනං ගණ්හාති. තඤ්ච ඛො ‘‘ඔරමිස්සතී’’ති අනුකම්පාය, න ‘‘නස්සිස්සති විබ්භමිස්සතී’’තිආදිනයප්පවත්තෙන පාපජ්ඣාසයෙන.

2518-9. අකත්තබ්බං දණ්ඩකම්මං දස්සෙතුමාහ ‘‘සීසෙ වා’’තිආදි. සීසෙ වාති එත්ථ ‘‘සාමණෙරස්සා’’ති අධිකාරතො ලබ්භති. පාසාණාදීනීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන ඉට්ඨකාදීනං ගහණං. සාමණෙරං උණ්හෙ පාසාණෙ නිපජ්ජාපෙතුං වා උණ්හාය භූමියා නිපජ්ජාපෙතුං වා උදකං පවෙසෙතුං වා භික්ඛුනො න වට්ටතීති යොජනා.

භගවතා අනුඤ්ඤාතදණ්ඩකම්මං දස්සෙතුමාහ ‘‘ඉධා’’තිආදි. ඉධාති ඉමස්මිං දණ්ඩකම්මාධිකාරෙ. ආවරණමත්තන්ති ‘‘මා ඉධ පාවිසී’’ති නිවාරණමත්තං. පකාසිතන්ති ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යත්ථ වා වසති, යත්ථ වා පටික්කමති, තත්ථ ආවරණං කාතු’’න්ති (මහාව. 107) භාසිතං.

‘‘යත්ථ වා වසති, යත්ථ වා පටික්කමතීති යත්ථ වසති වා පවිසති වා, උභයෙනාපි අත්තනො පරිවෙණඤ්ච වස්සග්ගෙන පත්තසෙනාසනඤ්ච වුත්ත’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 107) අට්ඨකථාය වුත්තත්තා යාව යොජිතං දණ්ඩකම්මං කරොන්ති, තාව අත්තනො පුග්ගලිකපරිවෙණං වා වස්සග්ගෙන පත්තසෙනාසනං වා පවිසිතුං අදත්වා නිවාරණං ආවරණං නාම. අට්ඨකථායං ‘‘අත්තනො’’ති වචනං යෙ ආවරණං කරොන්ති, තෙ ආචරියුපජ්ඣායෙ සන්ධාය වුත්තන්ති විඤ්ඤායති. කෙචි පනෙත්ථ ‘‘අත්තනො’’ති ඉදං යස්ස ආවරණං කරොන්ති, තං සන්ධාය වුත්තන්ති ගහෙත්වා තත්ථ විනිච්ඡයං වදන්ති. කෙචි උභයථාපි අත්ථං ගහෙත්වා උභයත්ථාපි ආවරණං කාතබ්බන්ති වදන්ති. වීමංසිත්වා යමෙත්ථ යුත්තතරං, තං ගහෙතබ්බං.

නිවාරණකථාවණ්ණනා.

2520. පක්ඛො ච ඔපක්කමිකො ච ආසිත්තො චාති විග්ගහො. එත්ථ ච ‘‘අනුපොසථෙ උපොසථං කරොතී’’තිආදීසු යථා උපොසථදිනෙ කත්තබ්බකම්මං ‘‘උපොසථො’’ති වුච්චති, තථා මාසස්ස පක්ඛෙ පණ්ඩකභාවමාපජ්ජන්තො ‘‘පක්ඛො’’ති වුත්තො. අථ වා පක්ඛපණ්ඩකො පක්ඛො උත්තරපදලොපෙන යථා ‘‘භීමසෙනො භීමො’’ති. ඉදඤ්ච පාපානුභාවෙන කණ්හපක්ඛෙයෙව පණ්ඩකභාවමාපජ්ජන්තස්ස අධිවචනං. යථාහ ‘‘අකුසලවිපාකානුභාවෙන කාළපක්ඛෙ කාළපක්ඛෙ පණ්ඩකො හොති, ජුණ්හපක්ඛෙ පනස්ස පරිළාහො වූපසම්මති, අයං පක්ඛපණ්ඩකො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 109).

යස්ස උපක්කමෙන බීජානි අපනීතානි, අයං ඔපක්කමිකපණ්ඩකො. යස්ස පරෙසං අඞ්ගජාතං මුඛෙන ගහෙත්වා අසුචිනා ආසිත්තස්ස පරිළාහො වූපසම්මති, අයං ආසිත්තපණ්ඩකො. උසූයකොති යස්ස පරෙසං අජ්ඣාචාරං පස්සතො උසූයාය උප්පන්නාය පරිළාහො වූපසම්මති, අයං උසූයපණ්ඩකො. යො පටිසන්ධියංයෙව අභාවකො උප්පන්නො, අයං නපුංසකපණ්ඩකො.

2521. තෙසූති තෙසු පඤ්චසු පණ්ඩකෙසු. ‘‘පක්ඛපණ්ඩකස්ස යස්මිංපක්ඛෙ පණ්ඩකො හොති, තස්මිංයෙවස්ස පක්ඛෙ පබ්බජ්ජා වාරිතා’’ති (මහාව. අට්ඨ. 109) කුරුන්දියං වුත්තත්තා ‘‘තිණ්ණං නිවාරිතා’’ති ඉදං තස්ස පණ්ඩකස්ස පණ්ඩකපක්ඛං සන්ධාය වුත්තන්ති ගහෙතබ්බං.

2522. ‘‘නාසෙතබ්බො’’ති ඉදං ලිඞ්ගනාසනං සන්ධාය වුත්තං. යථාහ ‘‘සොපි ලිඞ්ගනාසනෙනෙව නාසෙතබ්බො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 109). එස නයො උපරිපි ඊදිසෙසු ඨානෙසු.

පණ්ඩකකථාවණ්ණනා.

2523. ථෙනෙතීති ථෙනො, ලිඞ්ගස්ස පබ්බජිතවෙසස්ස ථෙනො ලිඞ්ගථෙනො. සංවාසස්ස භික්ඛුවස්සගණනාදිකස්ස ථෙනො සංවාසථෙනො. තදුභයස්ස චාති තස්ස ලිඞ්ගස්ස, සංවාසස්ස ච උභයස්ස ථෙනොති සම්බන්ධො. එස තිවිධොපි ථෙය්යසංවාසකො නාම පවුච්චතීති යොජනා.

2524-6. තත්ථ තෙසු තීසු ථෙය්යසංවාසකෙසු යො සයමෙව පබ්බජිත්වා භික්ඛුවස්සානි න ගණ්හති, යථාවුඩ්ඪං වන්දනම්පි නෙව ගණ්හති, අපි-සද්දෙන ආසනෙන නෙව පටිබාහති උපොසථපවාරණාදීසු නෙව සන්දිස්සතීති සඞ්ගණ්හනතො තදුභයම්පි න කරොති, අයං ලිඞ්ගමත්තස්ස පබ්බජිතවෙසමත්තස්ස ථෙනතො චොරිකාය ගහණතො ලිඞ්ගත්ථෙනො සියාති යොජනා.

යො ච පබ්බජිතො හුත්වා භික්ඛුවස්සානි ගණ්හති, සො යථාවුඩ්ඪවන්දනාදිකං සංවාසං සාදියන්තොව සංවාසත්ථෙනකො මතොති යොජනා. යථාහ – ‘‘භික්ඛුවස්සගණනාදිකො හි සබ්බොපි කිරියභෙදො ඉමස්මිං අත්ථෙ ‘සංවාසො’ති වෙදිතබ්බො’’ති (මහාව. අට්ඨ. 110).

වුත්තනයොයෙවාති උභින්නං පච්චෙකං වුත්තලක්ඛණමෙව එතස්ස ලක්ඛණන්ති කත්වා වුත්තං. අයං තිවිධොපි ථෙය්යසංවාසකො අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො, පුන පබ්බජ්ජං යාචන්තොපි න පබ්බාජෙතබ්බො. බ්යතිරෙකමුඛෙන ථෙය්යසංවාසලක්ඛණං නියමෙතුං අට්ඨකථාය (මහාව. අට්ඨ. 110) වුත්තගාථාද්වයං උදාහරන්තො ආහ ‘‘යථාහ චා’’ති. යථා අට්ඨකථාචරියො රාජදුබ්භික්ඛාදිගාථාද්වයමාහ, තථායමත්ථො බ්යතිරෙකතො වෙදිතබ්බොති අධිප්පායො.

2527-8. රාජදුබ්භික්ඛකන්තාර-රොගවෙරිභයෙහි වාති එත්ථ භය-සද්දො පච්චෙකං යොජෙතබ්බො ‘‘රාජභයෙන දුබ්භික්ඛභයෙනා’’තිආදිනා. චීවරාහරණත්ථං වාති අත්තනා පරිච්චත්තචීවරං පුන විහාරං ආහරණත්ථාය. ඉධ ඉමස්මිං සාසනෙ. සංවාසං නාධිවාසෙති, යාව සො සුද්ධමානසොති රාජභයාදීහි ගහිතලිඞ්ගතාය සො සුද්ධමානසො යාව සංවාසං නාධිවාසෙතීති අත්ථො.

යො හි රාජභයාදීහි විනා කෙවලං භික්ඛූ වඤ්චෙත්වා තෙහි සද්ධිං වසිතුකාමතාය ලිඞ්ගං ගණ්හාති, සො අසුද්ධචිත්තතාය ලිඞ්ගග්ගහණෙනෙව ථෙය්යසංවාසකො නාම හොති. අයං පන තාදිසෙන අසුද්ධචිත්තෙන භික්ඛූ වඤ්චෙතුකාමතාය අභාවතො යාව සංවාසං නාධිවාසෙති, තාව ථෙය්යසංවාසකො නාම න හොති. තෙනෙව ‘‘රාජභයාදීහි ගහිතලිඞ්ගානං ‘ගිහී මං සමණොති ජානන්තූ’ති වඤ්චනාචිත්තෙ සතිපි භික්ඛූනං වඤ්චෙතුකාමතාය අභාවා දොසො න ජාතො’’ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං.

කෙචි පන ‘‘වූපසන්තභයතා ඉධ සුද්ධචිත්තතා’’ති වදන්ති, එවඤ්ච සති සො වූපසන්තභයො යාව සංවාසං නාධිවාසෙති, තාව ථෙය්යසංවාසකො නාම න හොතීති අයමත්ථො විඤ්ඤායති. ඉමස්මිඤ්ච අත්ථෙ විඤ්ඤායමානෙ අවූපසන්තභයස්ස සංවාසසාදියනෙපි ථෙය්යසංවාසකතා න හොතීති ආපජ්ජෙය්ය, න ච අට්ඨකථායං අවූපසන්තභයස්ස සංවාසසාදියනෙ අථෙය්යසංවාසකතා දස්සිතා. ‘‘සබ්බපාසණ්ඩියභත්තානි භුඤ්ජන්තො’’ති ච ඉමිනා අවූපසන්තභයෙනාපි සංවාසං අසාදියන්තෙනෙව වසිතබ්බන්ති දීපෙති. තෙනෙව තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං ‘‘යස්මා විහාරං ආගන්ත්වා සඞ්ඝිකං ගණ්හන්තස්ස සංවාසං පරිහරිතුං දුක්කරං, තස්මා ‘සබ්බපාසණ්ඩියභත්තානි භුඤ්ජන්තො’ති ඉදං වුත්ත’’න්ති. තස්මා රාජභයාදීහි ගහිතලිඞ්ගතා චෙත්ථ සුද්ධචිත්තතාති ගහෙතබ්බං.

තාව එස ථෙය්යසංවාසකො නාම න වුච්චතීති යොජනා. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන ‘‘තත්රායං විත්ථාරනයො’’ති අට්ඨකථායං (මහාව. අට්ඨ. 110) ආගතනයෙන වෙදිතබ්බො.

ථෙය්යසංවාසකකථාවණ්ණනා.

2529-30. යො උපසම්පන්නො භික්ඛු ‘‘අහං තිත්ථියො භවිස්ස’’න්ති සලිඞ්ගෙනෙව අත්තනො භික්ඛුවෙසෙනෙව තිත්ථියානං උපස්සයං යාති චෙති සම්බන්ධො. තිත්ථියෙසු පක්කන්තකො පවිට්ඨො තිත්ථියපක්කන්තකො. තෙසං ලිඞ්ගෙ නිස්සිතෙති තෙසං තිත්ථියානං වෙසෙ ගහිතෙ.

2531. ‘‘අහං තිත්ථියො භවිස්ස’’න්ති කුසචීරාදිකං යො සයමෙව නිවාසෙති, සොපි පක්කන්තකො තිත්ථියපක්කන්තකො සියාති යොජනා.

2532-4. නග්ගො තෙසං ආජීවකාදීනං උපස්සයං ගන්ත්වාති යොජනා. කෙසෙ ලුඤ්චාපෙතීති අත්තනො කෙසෙ ලුඤ්චාපෙති. තෙසං වතානි ආදියති වාති යොජනා. වතානි ආදියතීති උක්කුටිකප්පධානාදීනි වා වතානි ආදියති. තෙසං තිත්ථියානං මොරපිඤ්ඡාදිකං ලිඞ්ගං සඤ්ඤාණං සචෙ ගණ්හාති වා තෙසං පබ්බජ්ජං, ලද්ධිමෙව වා සාරතො වා එති උපගච්ඡති වාති යොජනා. ‘‘අයං පබ්බජ්ජා සෙට්ඨාති සෙට්ඨභාවං වා උපගච්ඡතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 110 තිත්ථියපක්කන්තකකථා) අට්ඨකථායං වුත්තං. එස තිත්ථියපක්කන්තකො හොති එව, න පන විමුච්චති තිත්ථියපක්කන්තභාවතො. නග්ගස්ස ගච්ඡතොති ‘‘ආජීවකො භවිස්ස’’න්ති කාසායාදීනි අනාදාය නග්ගස්ස ආජීවකානං උපසංගච්ඡතො.

2535. ථෙය්යසංවාසකොඅනුපසම්පන්නවසෙන වුත්තො, නො උපසම්පන්නවසෙන. ඉමිනා ‘‘උපසම්පන්නො භික්ඛු කූටවස්සං ගණ්හන්තොපි අස්සමණො න හොති. ලිඞ්ගෙ සඋස්සාහො පාරාජිකං ආපජ්ජිත්වා භික්ඛුවස්සාදීනි ගණෙන්තොපි ථෙය්යසංවාසකො න හොතී’’ති අට්ඨකථාගතවිනිච්ඡයං දීපෙති. තථා වුත්තොති යොජනා. ‘‘උපසම්පන්නභික්ඛුනා’’ති ඉමිනා අනුපසම්පන්නං නිවත්තෙති. තෙන ච ‘‘සාමණෙරො සලිඞ්ගෙන තිත්ථායතනං ගතොපි පුන පබ්බජ්ජඤ්ච උපසම්පදඤ්ච ලභතී’’ති කුරුන්දට්ඨකථාගතවිනිච්ඡයං දස්සෙති.

තිත්ථියපක්කන්තකස්ස කිං කාතබ්බන්ති? න පබ්බාජෙතබ්බො, පබ්බාජිතොපි න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පාදිතො ච කාසායානි අපනෙත්වා සෙතකානි දත්වා ගිහිභාවං උපනෙතබ්බො. අයමත්ථො ච ‘‘තිත්ථියපක්කන්තකො භික්ඛවෙ අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො’’ති (මහාව. 110) පාළිතො ච ‘‘සො න කෙවලං න උපසම්පාදෙතබ්බො, අථ ඛො න පබ්බාජෙතබ්බොපී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 110 තිත්ථියපක්කන්තකකථා) අට්ඨකථාවචනතො ච වෙදිතබ්බො.

තිත්ථියපක්කන්තකකථාවණ්ණනා.

2536. ඉධාති ඉමස්මිං පබ්බජ්ජූපසම්පදාධිකාරෙ. මනුස්සජාතිකතො අඤ්ඤස්ස තිරච්ඡානගතෙයෙව අන්තොගධත්තං දස්සෙතුමාහ ‘‘යක්ඛො සක්කොපි වා’’ති. තිරච්ඡානගතො වුත්තොති එත්ථ ඉති-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො. ‘‘තිරච්ඡානගතො, භික්ඛවෙ, අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො’’ති (මහාව. 111) වචනතො පබ්බජ්ජාපි උපලක්ඛණතො නිවාරිතායෙවාති කත්වා වුත්තං ‘‘පබ්බාජෙතුං න වට්ටතී’’ති. තෙන තිරච්ඡානගතො ච භගවතො අධිප්පායඤ්ඤූහි අට්ඨකථාචරියෙහි න පබ්බාජෙතබ්බොති (මහාව. අට්ඨ. 111) වුත්තං.

තිරච්ඡානකථාවණ්ණනා.

2537. පඤ්චානන්තරිකෙ පොසෙති මාතුඝාතකො, පිතුඝාතකො, අරහන්තඝාතකො, ලොහිතුප්පාදකො, සඞ්ඝභෙදකොති ආනන්තරියකම්මෙහි සමන්නාගතෙ පඤ්ච පුග්ගලෙ.

තත්ථ මාතුඝාතකො (මහාව. අට්ඨ. 112) නාම යෙන මනුස්සිත්ථිභූතා ජනිකා මාතා සයම්පි මනුස්සජාතිකෙනෙව සතා සඤ්චිච්ච ජීවිතා වොරොපිතා, අයං ආනන්තරියෙන මාතුඝාතකකම්මෙන මාතුඝාතකො, එතස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච පටික්ඛිත්තා. යෙන පන මනුස්සිත්ථිභූතාපි අජනිකා පොසාවනිකමාතා වා චූළමාතා වා මහාමාතා වා ජනිකාපි වා නමනුස්සිත්ථිභූතා මාතාඝාතිතා, තස්ස පබ්බජ්ජා න වාරිතා, න ච ආනන්තරියො හොති. යෙන සයං තිරච්ඡානභූතෙන මනුස්සිත්ථිභූතා මාතා ඝාතිතා, සොපි ආනන්තරියො න හොති, තිරච්ඡානගතත්තා පනස්ස පබ්බජ්ජා පටික්ඛිත්තාව. පිතුඝාතකෙපි එසෙව නයො. සචෙපි හි වෙසියා පුත්තො හොති, ‘‘අයං මෙ පිතා’’ති න ජානාති, යස්ස සම්භවෙන නිබ්බත්තො, සො චෙ අනෙන ඝාතිතො, ‘‘පිතුඝාතකො’’ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති, ආනන්තරියඤ්ච ඵුසති.

අරහන්තඝාතකොපි මනුස්සඅරහන්තවසෙනෙව වෙදිතබ්බො. මනුස්සජාතියඤ්හි අන්තමසො අපබ්බජිතම්පි ඛීණාසවං දාරකං වා දාරිකං වා සඤ්චිච්ච ජීවිතා වොරොපෙන්තො අරහන්තඝාතකොව හොති, ආනන්තරියඤ්ච ඵුසති, පබ්බජ්ජා චස්ස වාරිතා. අමනුස්සජාතිකං පන අරහන්තං, මනුස්සජාතිකං වා අවසෙසං අරියපුග්ගලං ඝාතෙත්වා ආනන්තරියො න හොති, පබ්බජ්ජාපිස්ස න වාරිතා, කම්මං පන බලවං හොති. තිරච්ඡානො මනුස්සඅරහන්තම්පි ඝාතෙත්වා ආනන්තරියො න හොති, කම්මං පන භාරියං.

යො දෙවදත්තො විය දුට්ඨචිත්තෙන වධකචිත්තෙන තථාගතස්ස ජීවමානකසරීරෙ ඛුද්දකමක්ඛිකාය පිවනකමත්තම්පි ලොහිතං උප්පාදෙති, අයං ලොහිතුප්පාදකො නාම, එතස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච වාරිතා. යො පන රොගවූපසමනත්ථං ජීවකො විය සත්ථෙන ඵාලෙත්වා පූතිමංසඤ්ච ලොහිතඤ්ච නීහරිත්වා ඵාසුං කරොති, බහුං සො පුඤ්ඤං පසවති.

යො දෙවදත්තො විය සාසනං උද්ධම්මං උබ්බිනයං කත්වා චතුන්නං කම්මානං අඤ්ඤතරවසෙන සඞ්ඝං භින්දති, අයං සඞ්ඝභෙදකො නාම, එතස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච වාරිතා. ‘‘මාතුඝාතකො, භික්ඛවෙ, අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො’’තිආදිකාය (මහාව. 112) පාළියා උපසම්පදාපටික්ඛෙපො පබ්බජ්ජාපටික්ඛෙපස්ස උපලක්ඛණන්ති ආහ ‘‘පබ්බාජෙන්තස්ස දුක්කට’’න්ති.

උභතොබ්යඤ්ජනඤ්චෙව භික්ඛුනිදූසකඤ්ච තථා පබ්බාජෙන්තස්ස දුක්කටන්ති සම්බන්ධො. උභතොබ්යඤ්ජනන්ති ක-කාරලොපෙන නිද්දෙසො. ඉත්ථිනිමිත්තුප්පාදනකම්මතො ච පුරිසනිමිත්තුප්පාදනකම්මතො ච උභතො බ්යඤ්ජනමස්ස අත්ථීති උභතොබ්යඤ්ජනකො. සො දුවිධො හොති ඉත්ථිඋභතොබ්යඤ්ජනකො, පුරිසඋභතොබ්යඤ්ජනකොති.

තත්ථ ඉත්ථිඋභතොබ්යඤ්ජනකස්ස (මහාව. අට්ඨ. 116) ඉත්ථිනිමිත්තං පාකටං හොති, පුරිසනිමිත්තං පටිච්ඡන්නං. පුරිසඋභතොබ්යඤ්ජනකස්ස පුරිසනිමිත්තං පාකටං හොති, ඉත්ථිනිමිත්තං පටිච්ඡන්නං. ඉත්ථිඋභතොබ්යඤ්ජනකස්ස ඉත්ථීසු පුරිසත්තං කරොන්තස්ස ඉත්ථිනිමිත්තං පටිච්ඡන්නං හොති, පුරිසනිමිත්තං පාකටං හොති. පුරිසඋභතොබ්යඤ්ජනකස්ස පුරිසානං ඉත්ථිභාවං උපගච්ඡන්තස්ස පුරිසනිමිත්තං පටිච්ඡන්නං හොති, ඉත්ථිනිමිත්තං පාකටං හොති. ඉත්ථිඋභතොබ්යඤ්ජනකො සයඤ්ච ගබ්භං ගණ්හාති, පරඤ්ච ගබ්භං ගණ්හාපෙති. පුරිසඋභතොබ්යඤ්ජනකො සයං න ගණ්හාති, පරං ගණ්හාපෙතීති ඉදමෙතෙසං නානාකරණං. ඉමස්ස පන දුවිධස්සාපි උභතොබ්යඤ්ජනකස්සනෙව පබ්බජ්ජා අත්ථි, න උපසම්පදාති ඉදමිධ සන්නිට්ඨානං වෙදිතබ්බං.

යො පකතත්තං භික්ඛුනිං (මහාව. අට්ඨ. 115) තිණ්ණං මග්ගානං අඤ්ඤතරස්මිං දූසෙති, අයං භික්ඛුනිදූසකො නාම, එතස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච වාරිතා. යො පන කායසංසග්ගෙන සීලවිනාසං පාපෙති, තස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච න වාරිතා. බලක්කාරෙන පන ඔදාතවත්ථවසනං කත්වා අනිච්ඡමානංයෙව දූසෙන්තොපි භික්ඛුනිදූසකොයෙව. බලක්කාරෙන පන ඔදාතවත්ථවසනං කත්වා ඉච්ඡමානං දූසෙන්තො භික්ඛුනිදූසකො න හොති. කස්මා? යස්මා ගිහිභාවෙ සම්පටිච්ඡිතමත්තෙයෙව සා අභික්ඛුනී හොති. සකිං සීලවිපන්නං පන පච්ඡා දූසෙන්තො නෙව භික්ඛුනිදූසකො හොති, පබ්බජ්ජම්පි උපසම්පදම්පි ලභති.

2538. පාළිඅට්ඨකථාවිමුත්තං ආචරියපරම්පරාභතවිනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘එකතො’’තිආදි. ‘‘එකතො’’ති ඉමිනා භික්ඛුසඞ්ඝස්සාපි ගහණං භවෙය්යාති තං පරිවජ්ජෙතුං ‘‘භික්ඛුනීනං තු සන්තිකෙ’’ති වුත්තං. එතෙන තංදූසකස්ස භබ්බතං දීපෙති. සො නෙව භික්ඛුනිදූසකො සියා, ‘‘උපසම්පදං ලභතෙව ච පබ්බජ්ජං, සා ච නෙව පරාජිතා’’ති ඉදං දුතියගාථාය ඉධානෙත්වා යොජෙතබ්බං. කෙවලං භික්ඛුනිසඞ්ඝෙ උපසම්පන්නා නාම න හොතීති අධිප්පායෙනෙව වුත්තං. ‘‘සා ච නෙව පරාජිතා’’ති ඉමිනා තස්සා ච පුන පබ්බජ්ජූපසම්පදාය භබ්බතං දීපෙති. අයමත්ථො අට්ඨකථාගණ්ඨිපදෙපි වුත්තොයෙව ‘‘භික්ඛුනීනං වසෙන එකතොඋපසම්පන්නං දූසෙත්වා භික්ඛුනිදූසකො න හොති, පබ්බජ්ජාදීනි ලභති, සා ච පාරාජිකා න හොතීති විනිච්ඡයො’’ති.

2539. ‘‘සික්ඛමානාසාමණෙරීසු ච විප්පටිපජ්ජන්තො නෙව භික්ඛුනිදූසකො හොති, පබ්බජ්ජම්පි උපසම්පදම්පි ලභතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 115) අට්ඨකථාගතවිනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘සචෙ අනුපසම්පන්නදූසකො’’ති. ‘‘උපසම්පදං ලභතෙව ච පබ්බජ්ජ’’න්ති ඉදං යථාඨානෙපි යොජෙතබ්බං. සා ච නෙව පරාජිතාති ඉදං පන අට්ඨකථාය අනාගතත්තා ච අනුපසම්පන්නාය උපසම්පන්නවිකප්පාභාවා ච න යොජෙතබ්බං. අසති හි උපසම්පන්නවිකප්පෙ පරාජිතවිකප්පාසඞ්ගහො පටිසෙධො නිරත්ථකොති සා පබ්බජ්ජූපසම්පදානං භබ්බායෙවාති දට්ඨබ්බා. ඉමෙ පන පණ්ඩකාදයො එකාදස පුග්ගලා ‘‘පණ්ඩකො, භික්ඛවෙ, අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො’’තිආදිවචනතො (මහාව. 109) අභබ්බායෙව, නෙසං පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච න රුහති, තස්මා න පබ්බාජෙතබ්බා. ජානිත්වා පබ්බාජෙන්තො, උපසම්පාදෙන්තො ච දුක්කටං ආපජ්ජති. අජානිත්වාපි පබ්බාජිතා, උපසම්පාදිතා ච ජානිත්වා ලිඞ්ගනාසනාය නාසෙතබ්බා.

එකාදසඅභබ්බපුග්ගලකථාවණ්ණනා.

2540. නූපසම්පාදනීයොවාති න උපසම්පාදෙතබ්බොව. අනුපජ්ඣායකොති අසන්නිහිතඋපජ්ඣායො වා අග්ගහිතඋපජ්ඣායග්ගහණො වා. කරොතොති අනුපජ්ඣායකං උපසම්පාදයතො. දුක්කටං හොතීති ආචරියස්ස ච ගණස්ස ච දුක්කටාපත්ති හොති. න කුප්පති සචෙ කතන්ති සචෙ අනුපජ්ඣායකස්ස උපසම්පදාකම්මං කතං භවෙය්ය, තං න කුප්පති සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන අකුප්පෙන ඨානාරහෙන කතත්තා.

2541. එකෙති අභයගිරිවාසිනො. ‘‘න ගහෙතබ්බමෙවා’’ති අට්ඨකථාය දළ්හං වුත්තත්තා වුත්තං. තං වචනං. එත්ථ ච උපජ්ඣායෙ අසන්නිහිතෙපි උපජ්ඣායග්ගහණෙ අකතෙපි කම්මවාචායං පන උපජ්ඣායකිත්තනං කතංයෙවාති දට්ඨබ්බං. අඤ්ඤථා ‘‘පුග්ගලං න පරාමසතී’’ති වුත්තාය කම්මවිපත්තියා සම්භවතො කම්මං කුප්පෙය්ය. තෙනෙව ‘‘උපජ්ඣායං අකිත්තෙත්වා’’ති අවත්වා ‘‘උපජ්ඣං අග්ගාහාපෙත්වා’’ති (මහාව. අට්ඨ. 117) අට්ඨකථායං වුත්තං. යථා ච අපරිපුණ්ණපත්තචීවරස්ස උපසම්පදාකාලෙ කම්මවාචායං ‘‘පරිපුණ්ණස්ස පත්තචීවර’’න්ති අසන්තං වත්ථුං කිත්තෙත්වා කම්මවාචාය කතායපි උපසම්පදා රුහති, එවං ‘‘අයං බුද්ධරක්ඛිතො ආයස්මතො ධම්මරක්ඛිතස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති අසන්තං පුග්ගලං කිත්තෙත්වා කෙවලං සන්තපදනීහාරෙන කම්මවාචාය කතාය උපසම්පදා රුහතියෙවාති දට්ඨබ්බං. තෙනෙවාහ ‘‘න කුප්පති සචෙ කත’’න්ති. ‘‘න, භික්ඛවෙ, අනුපජ්ඣායකො උපසම්පාදෙතබ්බො, යො උපසම්පාදෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 117) එත්තකමෙව වත්වා ‘‘සො ච පුග්ගලො අනුපසම්පන්නො’’ති අවුත්තත්තා, කම්මවිපත්තිලක්ඛණස්ස ච අසම්භවතො ‘‘න ගහෙතබ්බමෙව ත’’න්ති වුත්තං.

සෙසෙසු සබ්බත්ථපීති සඞ්ඝගණපණ්ඩකථෙය්යසංවාසකතිත්ථියපක්කන්තකතිරච්ඡානගතමාතුපිතුඅරහන්තඝාතකභික්ඛුනිදූසකසඞ්ඝභෙදකලොහිතුප්පාදකඋභතොබ්යඤ්ජනකසඞ්ඛාතෙහි උපජ්ඣායෙහි උපසම්පාදිතෙසු සබ්බෙසු තෙරසසු විකප්පෙසු. වුත්තඤ්හි භගවතා ‘‘න, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝෙන උපජ්ඣායෙන උපසම්පාදෙතබ්බො, යො උපසම්පාදෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’තිආදි. න කෙවලං එතෙසුයෙව තෙරසසු, අථ ‘‘අපත්තකඅචීවරකඅචීවරපත්තකයාචිතකපත්තයාචිතකචීවරයාචිතකපත්තචීවරකා’’ති එතෙසු ඡසු විකප්පෙසු අයං නයො යොජෙතබ්බොති. සෙස-ග්ගහණෙන එතෙසම්පි සඞ්ගහො. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා ‘‘න, භික්ඛවෙ, අපත්තකො උපසම්පාදෙතබ්බො, යො උපසම්පාදෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’තිආදි (මහාව. 118). අයං නයොති ‘‘න කුප්පති සචෙ කත’’න්ති වුත්තනයො.

2542. පඤ්චවීසතීති චතුවීසති පාරාජිකා, ඌනවීසතිවස්සො චාති පඤ්චවීසති. වුත්තඤ්හි ‘‘න, භික්ඛවෙ, ජානං ඌනවීසතිවස්සො පුග්ගලො උපසම්පාදෙතබ්බො. යො උපසම්පාදෙය්ය, යථාධම්මො කාරෙතබ්බො’’ති (මහාව. 99). ඔසාරොති උපසම්පදාසඞ්ඛාතො ඔසාරො. තෙනෙව චම්පෙය්යක්ඛන්ධකෙ ‘‘තඤ්චෙ සඞ්ඝො ඔසාරෙති, එකච්චො සොසාරිතො’’තිආදිපාඨස්ස (මහාව. 396) අට්ඨකථායං ‘‘ඔසාරෙතීති උපසම්පදාකම්මවසෙන පවෙසෙතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 396) වුත්තං. ‘‘නාසනාරහො’’ති ඉමිනා ‘‘පණ්ඩකො, භික්ඛවෙ, අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො’’තිආදිවචනතො (මහාව. 109) උපසම්පාදිතස්සාපි සෙතකානි දත්වා ගිහිභාවං පාපෙතබ්බතං දීපෙති.

2543. හත්ථච්ඡින්නාදිබාත්තිංසාති චම්පෙය්යක්ඛන්ධකෙ –

‘‘හත්ථච්ඡින්නො, භික්ඛවෙ, අප්පත්තො ඔසාරණං, තඤ්චෙ සඞ්ඝො ඔසාරෙති, සොසාරිතො. පාදච්ඡින්නො…පෙ… හත්ථපාදච්ඡින්නො… කණ්ණච්ඡින්නො… නාසච්ඡින්නො… කණ්ණනාසච්ඡින්නො… අඞ්ගුලිච්ඡින්නො… අළච්ඡින්නො… කණ්ඩරච්ඡින්නො… ඵණහත්ථකො… ඛුජ්ජො… වාමනො… ගලගණ්ඩී… ලක්ඛණාහතො… කසාහතො… ලිඛිතකො… සීපදිකො… පාපරොගී… පරිසදූසකො… කාණො… කුණී… ඛඤ්ජො… පක්ඛහතො… ඡින්නිරියාපථො… ජරාදුබ්බලො… අන්ධො… මූගො… පධිරො… අන්ධමූගො… අන්ධපධිරො… මූගපධිරො… අන්ධමූගපධිරො, භික්ඛවෙ, අප්පත්තො ඔසාරණං, තඤ්චෙ සඞ්ඝො ඔසාරෙති, සොසාරිතො’’ති (මහාව. 396) බාත්තිංස.

කුට්ඨිආදි ච තෙරසාති මහාඛන්ධකෙ ආගතා –

‘‘කුට්ඨිං ගණ්ඩිං කිලාසිඤ්ච, සොසිඤ්ච අපමාරිකං;

තථා රාජභටං චොරං, ලිඛිතං කාරභෙදකං.

‘‘කසාහතං නරඤ්චෙව, පුරිසං ලක්ඛණාහතං;

ඉණායිකඤ්ච දාසඤ්ච, පබ්බාජෙන්තස්ස දුක්කට’’න්ති. –

යථාවුත්තා තෙරස.

එවමෙතෙ පඤ්චචත්තාලීස වුත්තා. තෙසු කසාහතලක්ඛණාහතලිඛිතකානං තිණ්ණං උභයත්ථ ආගතත්තා අග්ගහිතග්ගහණෙන ද්වාචත්තාලීසෙව දට්ඨබ්බා.

‘‘හත්ථච්ඡින්නාදිබාත්තිංස , කුට්ඨිආදි ච තෙරසා’’ති යෙ පුග්ගලා වුත්තා, තෙසං. ඔසාරො අප්පත්තොති උපසම්පදාඅනනුරූපාති අත්ථො. කතො චෙති අකත්තබ්බභාවමසල්ලක්ඛන්තෙහි භික්ඛූහි යදි උපසම්පදාසඞ්ඛාතො ඔසාරො කතො භවෙය්ය. රූහතීති සිජ්ඣති, තෙ පුග්ගලා උපසම්පන්නායෙවාති අධිප්පායො. ආචරියාදයො පන ආපත්තිං ආපජ්ජන්ති. යථාහ චම්පෙය්යක්ඛන්ධකට්ඨකථායං – ‘‘හත්ථච්ඡින්නාදයො පන ද්වත්තිංස සුඔසාරිතා, උපසම්පාදිතා උපසම්පන්නාව හොන්ති, න තෙ ලබ්භා කිඤ්චි වත්තුං. ආචරියුපජ්ඣායා, පන කාරකසඞ්ඝො ච සාතිසාරා, න කොචි ආපත්තිතො මුච්චතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 396).

2544-5. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ද්වෙ තයො එකානුස්සාවනෙ කාතුං, තඤ්ච ඛො එකෙන උපජ්ඣායෙනා’’ති (මහාව. 123) වචනතො සචෙ තයො ආචරියා එකසීමායං නිසින්නා එකස්ස උපජ්ඣායස්ස නාමං ගහෙත්වා තිණ්ණං උපසම්පදාපෙක්ඛානං විසුං විසුංයෙව කම්මවාචං එකක්ඛණෙ වත්වා තයො උපසම්පාදෙන්ති, වට්ටතීති දස්සෙතුමාහ ‘‘එකූපජ්ඣායකො හොතී’’තිආදි.

‘‘තයො’’ති ඉදං අට්ඨුප්පත්තියං ‘‘සම්බහුලානං ථෙරාන’’න්ති (මහාව. 123) ආගතත්තා වුත්තං. එකතොති එකක්ඛණෙ. අනුසාවනන්ති කම්මවාචං. ඔසාරෙත්වාති වත්වා. කම්මන්ති උපසම්පදාකම්මං. න ච කුප්පතීති න විපජ්ජති. කප්පතීති අවිපජ්ජනතො එවං කාතුං වට්ටති.

2546-7. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ද්වෙ තයො එකානුස්සාවනෙ කාතු’’න්ති (මහාව. 123) වචනතො සචෙ එකො ආචරියො ‘‘බුද්ධරක්ඛිතො ච ධම්මරක්ඛිතො ච සඞ්ඝරක්ඛිතො ච ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති උපසම්පදාපෙක්ඛානං පච්චෙකං නාමං ගහෙත්වා කම්මවාචං වත්වා ද්වෙ තයොපි උපසම්පාදෙති, වට්ටතීති දස්සෙතුමාහ ‘‘එකූපජ්ඣායකො හොතී’’තිආදි.

උපසම්පදං අපෙක්ඛන්තීති ‘‘උපසම්පදාපෙක්ඛා’’ති උපසම්පජ්ජනකා වුච්චන්ති. තෙසං නාමන්ති තෙසං උපසම්පජ්ජන්තානඤ්චෙව උපජ්ඣායානඤ්ච නාමං. අනුපුබ්බෙන සාවෙත්වාති යොජනා, ‘‘බුද්ධරක්ඛිතො’’තිආදිනා යථාවුත්තනයෙන කම්මවාචායං සකට්ඨානෙ වත්වා සාවෙත්වාති වුත්තං හොති. තෙනාති එකෙන ආචරියෙන. එකතොති ද්වෙ තයො ජනෙ එකතො කත්වා. අනුසාවෙත්වාති කම්මවාචං වත්වා. කතං උපසම්පදාකම්මං.

2548. අඤ්ඤමඤ්ඤානුසාවෙත්වාති අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස නාමං අනුසාවෙත්වා, ගහෙත්වාති අත්ථො, අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස නාමං ගහෙත්වා කම්මවාචං වත්වාති වුත්තං හොති.

2549. තං විධිං දස්සෙතුමාහ ‘‘සුමනො’’තිආදි. සුමනොති ආචරියො. තිස්සථෙරස්ස උපජ්ඣායස්ස. සිස්සකං සද්ධිවිහාරිකං. අනුසාවෙතීති කම්මවාචං සාවෙති. තිස්සොති පඨමං උපජ්ඣායභූතස්ස ගහණං. සුමනථෙරස්සාති පඨමං ආචරියත්ථෙරමාහ. ඉමෙ ද්වෙ එකසීමායං නිසීදිත්වා එකක්ඛණෙ අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස සද්ධිවිහාරිකානං කම්මවාචං වදන්තා අත්තනො අත්තනො සද්ධිවිහාරිකං පටිච්ච උපජ්ඣායාපි හොන්ති, අන්තෙවාසිකෙ පටිච්ච ආචරියාපි හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගණපූරකා ච හොන්තීති වුත්තං හොති. යථාහ –

‘‘සචෙ පන නානාචරියා නානාඋපජ්ඣායා හොන්ති, තිස්සත්ථෙරො සුමනත්ථෙරස්ස සද්ධිවිහාරිකං, සුමනත්ථෙරො තිස්සත්ථෙරස්ස සද්ධිවිහාරිකං අනුස්සාවෙති , අඤ්ඤමඤ්ඤඤ්ච ගණපූරකා හොන්ති, වට්ටතී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 123).

2550. ඉධාති ඉමස්මිං උපසම්පදාධිකාරෙ. පටික්ඛිත්තාති ‘‘න ත්වෙව නානුපජ්ඣායෙනා’’ති (මහාව. 123) පටිසිද්ධා. ලොකියෙහි ආදිච්චපුත්තො මනූති යො පඨමකප්පිකො මනුස්සානං ආදිරාජා වුච්චති, තස්ස වංසෙ ජාතත්තා ආදිච්චො බන්ධු එතස්සාති ආදිච්චබන්ධු, භගවා, තෙන.

මහාඛන්ධකකථාවණ්ණනා.