📜

සමථක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා

2760. ඉදානි සමථවිනිච්ඡයං දස්සෙතුං යෙසු අධිකරණෙසු සන්තෙසු සමථෙහි භවිතබ්බං, තානි තාව දස්සෙන්තො ආහ ‘‘විවාදාධාරතා’’තිආදි. විවාදාධාරතාති විවාදාධිකරණං. ආපත්තාධාරතාති එත්ථාපි එසෙව නයො. ආධාරතාති අධිකරණපරියායො. ආධාරීයති අභිභුය්යති වූපසම්මති සමථෙහීති ආධාරො, විවාදො ච සො ආධාරො චාති විවාදාධාරො, සො එව විවාදාධාරතා. එවමාධාරාධිකරණ-සද්දානං විවාදාදිසද්දෙහි සහ කම්මධාරයසමාසො දට්ඨබ්බො. අධිකරීයති අභිභුය්යති වූපසම්මති සමථෙහීති අධිකරණන්ති විවාදාදිචතුබ්බිධමෙව පාළියං දස්සිතං. අයමත්ථො ‘‘එතෙසං තු චතුන්නම්පි, සමත්තා සමථා මතා’’ති වක්ඛමානෙන විඤ්ඤායති.

2761. එතානි චත්තාරි අධිකරණානි ච ‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ විවදන්ති ‘ධම්මො’ති වා ‘අධම්මො’ති වා’’ති (චූළව. 215) අට්ඨාරස භෙදකාරකවත්ථූනි ච මහෙසිනා වුත්තානි. තත්ථ තෙසු චතූසු අධිකරණෙසු විවාදො අධිකරණසඞ්ඛාතො එතානි අට්ඨාරස භෙදකරවත්ථූනි නිස්සිතො නිස්සාය පවත්තොති යොජනා.

2762. විපත්තියො චතස්සොවාති ‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ භික්ඛුං අනුවදන්ති සීලවිපත්තියා වා ආචාරවිපත්තියා වා දිට්ඨිවිපත්තියා වා ආජීවවිපත්තියා වා’’ති (චූළව. 215) වුත්තා චතස්සො විපත්තියො. දිට්ඨාදීනං අනුගන්ත්වා සීලවිපත්තිආදීහි වදනං චොදනා අනුවාදො. උපාගතොති නිස්සිතො, අනුවාදො චතස්සො විපත්තියො නිස්සාය පවත්තොති අත්ථො. ‘‘තත්ථා’’ති පඨමමෙව නිද්ධාරණස්ස වුත්තත්තා ඉධ පුනවචනෙ පයොජනං න දිස්සති, ‘‘සම්භවා’’ති වචනස්සාපි න කොචි අත්ථවිසෙසො දිස්සති. තස්මා ‘‘ආපත්තාධාරතා තත්ථ, සත්තආපත්තිසම්භවා’’ති පාඨො න යුජ්ජති, ‘‘ආපත්තාධාරතා නාම, සත්ත ආපත්තියො මතා’’ති පාඨො යුත්තතරො, ආපත්තාධාරතා නාම ආපත්තාධිකරණං නාම සත්ත ආපත්තියො මතා සත්ත ආපත්තියොව අධිප්පෙතාති අත්ථො.

2763. සඞ්ඝකිච්චානි නිස්සායාති අපලොකනකම්මාදීනි චත්තාරි සඞ්ඝකම්මානි උපාදාය කිච්චාධිකරණාභිධානං සියා, කිච්චාධිකරණං නාම චත්තාරි සඞ්ඝකම්මානීති අත්ථො. එතෙසං තු චතුන්නම්පීති එතෙසං පන චතුන්නම්පි අධිකරණානං. සමත්තාති වූපසමහෙතුත්තා. සමථා මතාති සම්මුඛාවිනයාදයො සත්ත අධිකරණසමථාති අධිප්පෙතා. අධිකරණානි සමෙන්ති, සම්මන්ති වා එතෙහීති ‘‘සමථා’’ති වුච්චන්තීති ‘‘සමත්තා සමථා මතා’’ති ඉමිනා සමථ-සද්දස්ස අන්වත්ථං දීපෙති.

2764-5. තෙ සරූපතො දස්සෙතුමාහ ‘‘සම්මුඛා’’තිආදි. ‘‘විනයො’’ති ඉදං සම්මුඛාදිපදෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං ‘‘සම්මුඛාවිනයො සතිවිනයො අමූළ්හවිනයො’’ති. ‘‘පටිඤ්ඤාවිනයො’’ති ච පටිඤ්ඤාතකරණං වුත්තං. සත්තමො විනයොති සමථො අධිප්පෙතො. තිණවත්ථාරකොති ඉමෙ සත්ත සමථා බුද්ධෙනාදිච්චබන්ධුනා වුත්තාති යොජනා.

2766. චතූසු අධිකරණෙසු යං අධිකරණං යත්තකෙහි සමථෙහි සම්මති, තෙ සඞ්ගහෙත්වා දස්සෙන්තො ආහ ‘‘විවාදො’’තිආදි.

2767-9. ‘‘විවාදො’’තිආදිනා උද්දිට්ඨමත්ථං නිද්දිසන්තො ආහ ‘‘ඡට්ඨෙනා’’තිආදි. එත්ථ එතෙසු චතූසු අධිකරණෙසු, සමථෙසු ච කිං කෙන සම්මතීති චෙ? විවාදො විවාදාධිකරණං ඡට්ඨෙන යෙභුය්යසිකාය, පඨමෙන සමථෙන සම්මුඛාවිනයෙන චාති ද්වීහි සමථෙහි සම්මති. යස්සා කිරියාය ධම්මවාදිනො බහුතරා, එසා යෙභුය්යසිකා. ‘‘සඞ්ඝසම්මුඛතා, ධම්මසම්මුඛතා, විනයසම්මුඛතා, පුග්ගලසම්මුඛතා’’ති (චූළව. 229, 234, 236, 237, 242) වුත්තානං සඞ්ඝාදීනං චතුන්නං සන්නිධානෙන වා ගණපුග්ගලෙහි සමියමානං විවාදාධිකරණං සඞ්ඝසම්මුඛතං විනා ඉතරෙහි තීහි වා සම්මතීති වුත්තං හොති.

එත්ථ ච කාරකසඞ්ඝස්ස සඞ්ඝසාමග්ගිවසෙන සම්මුඛීභාවො සඞ්ඝසම්මුඛතා, සමෙතබ්බස්ස වත්ථුනො භූතතා ධම්මසම්මුඛතා, යථා තං සමෙතබ්බං, තථෙවස්ස සමනං විනයසම්මුඛතා, යො ච විවදති, යෙන ච විවදති, තෙසං උභින්නං අත්ථපච්චත්ථිකානං සම්මුඛීභාවො පුග්ගලසම්මුඛතා.

‘‘අනුවාදො චතූහිපී’’ති උද්දිට්ඨං නිද්දිසන්තො ආහ ‘‘සම්මුඛා’’තිආදි. අනුපුබ්බෙනාති අනුපටිපාටියා. සම්මුඛාවිනයාදීහි තීහිපීති සම්මුඛාවිනයසතිවිනයඅමූළ්හවිනයෙහි තීහිපි. තථෙවාති යථා තීහි, තථා පඤ්චමෙන තස්සපාපියසිකාසමථෙනාපි අනුවාදො සම්මති, පගෙව චතූහීති අත්ථො.

යො පාපුස්සන්නතාය පාපියො පුග්ගලො, තස්ස කත්තබ්බතො ‘‘තස්සපාපියසිකා’’ති කම්මං වුච්චති. ආයස්මතො දබ්බස්ස මල්ලපුත්තස්ස විය සතිවෙපුල්ලප්පත්තස්ස ඛීණාසවස්ස කතා අමූලිකා සීලවිපත්තිචොදනා සම්මුඛාවිනයෙන, ඤත්තිචතුත්ථාය කම්මවාචාය දින්නෙන සතිවිනයෙන ච සම්මති. උම්මත්තකස්ස භික්ඛුනො කතා ආපත්තිචොදනා සම්මුඛාවිනයෙන ච තථෙව දින්නෙන අමූළ්හවිනයෙන ච සම්මති. සඞ්ඝමජ්ඣෙ ආපත්තියා චොදියමානස්ස අවජානිත්වා පටිජානනාදිං කරොන්තස්ස පාපභික්ඛුනො බහුලාපත්තිචොදනා සම්මුඛාවිනයෙන චෙව තථෙව පකතෙන තස්සපාපියසිකාකම්මෙන ච වූපසම්මතීති වුත්තං හොති.

‘‘ආපත්ති පන තීහෙවා’’ති උද්දෙසස්ස නිද්දෙසමාහ ‘‘සම්මුඛෙනා’’තිආදි. සම්මුඛෙන සම්මුඛාවිනයෙන, පටිඤ්ඤාය පටිඤ්ඤාතකරණෙන, තිණවත්ථාරකෙන වා ඉමෙහි තීහි එව සමථෙහි සා ආපත්ති ආපත්තාධිකරණං උපසමං යාතීති යොජනා. එත්ථ පටිඤ්ඤාතකරණං නාම ආපත්තිං පටිග්ගණ්හන්තෙන ‘‘පස්සසී’’ති වුත්තෙ ආපත්තිං දෙසෙන්තෙන ‘‘ආම පස්සාමී’’ති සම්පටිච්ඡනං. තිණවත්ථාරකං පන සයමෙව වක්ඛති.

තීහෙව සමථෙහීති එත්ථ ගරුකාපත්ති සම්මුඛාවිනයෙන, පටිඤ්ඤාතකරණෙන චාති ද්වීහි, ලහුකාපත්තිං ආපජ්ජිත්වා සඞ්ඝෙ වා ගණෙ වා පුග්ගලෙ වා දෙසනාය සම්මුඛාවිනයෙන චෙව පටිඤ්ඤාතකරණෙන ච, කොසම්බකානං විග්ගහසදිසං මහාවිග්ගහං කරොන්තෙහි ආපන්නා අනෙකවිධා ආපත්තියො සචෙ හොන්ති, තාසු වක්ඛමානසරූපං ථුල්ලවජ්ජාදිං ඨපෙත්වා අවසෙසා සබ්බා ආපත්තියො සම්මුඛාවිනයෙන, තිණවත්ථාරකෙන ච සම්මන්තීති අත්ථො.

කිච්චං කිච්චාධිකරණං එකෙන සම්මුඛාවිනයෙනෙව සම්මතීති යොජනා.

2770. යෙභුය්යසිකකම්මෙති එත්ථ නිමිත්තත්ථෙ භුම්මං. සලාකං ගාහයෙති විනිච්ඡයකාරකෙ සඞ්ඝෙ ධම්මවාදීනං බහුත්තං වා අප්පතරත්තං වා ජානිතුං වක්ඛමානෙන නයෙන සලාකං ගාහාපෙය්ය. බුධොති ‘‘න ඡන්දාගතිං ගච්ඡති…පෙ… ගහිතාගහිතඤ්ච ජානාතී’’ති වුත්තං පඤ්චහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතං පුග්ගලං දස්සෙති. ‘‘ගූළ්හෙනා’’තිආදිනා සලාකග්ගාහප්පකාරො දස්සිතො. කණ්ණජප්පෙනාති එත්ථ කණ්ණෙ ජප්පො යස්මිං සලාකග්ගාහපයොගෙති විග්ගහො. එත්ථ ගූළ්හසලාකග්ගාහො නාම ධම්මවාදිසලාකා ච අධම්මවාදිසලාකා ච විසුං විසුං චීවරකණ්ණෙ පක්ඛිපිත්වා පුග්ගලානං සන්තිකං විසුං විසුං උපසඞ්කමිත්වා සලාකා විසුං විසුං දස්සෙත්වා ‘‘ඉතො තව රුච්චනකං ගණ්හාහී’’ති රහො ඨත්වා ගාහාපනං. විවටකං නාම ධම්මවාදීනං බහුභාවං ඤත්වා සබ්බෙසු ජානන්තෙසු පුග්ගලානං සන්තිකං ගාහාපනං. කණ්ණජප්පනං නාම එවමෙව කණ්ණමූලෙ රහො ඨත්වා ගාහාපනං.

2771. අලජ්ජුස්සදෙති එත්ථ ‘‘සඞ්ඝෙ’’ති සෙසො. ලජ්ජිසු බාලෙසූති එත්ථාපි ‘‘උස්සදෙසූ’’ති වත්තබ්බං.

2772. සකෙන කම්මුනායෙවාති අත්තනො යං කිච්චං, තෙනෙවාති.

2773-5. ‘‘ආපජ්ජතී’’තිආදි ‘‘අලජ්ජී, ලජ්ජී, බාලො’’ති ජානනස්ස හෙතුභූතකම්මදස්සනං. දුච්චින්තිතොති අභිජ්ඣාදිතිවිධමනොදුච්චරිතවසෙන දුට්ඨු චින්තෙන්තො. දුබ්භාසීති මුසාවාදාදිචතුබ්බිධවචීදුච්චරිතවසෙන වචීද්වාරෙ පඤ්ඤත්තානං සික්ඛාපදානං වීතික්කමවසෙන දුට්ඨු භාසනසීලො. දුක්කටකාරිකොති පාණාතිපාතාදිතිවිධකායදුච්චරිතවසෙන කායද්වාරෙ පඤ්ඤත්තසික්ඛාපදානං වීතික්කමවසෙන කුච්ඡිතකම්මස්ස කරණසීලො. ඉති ලක්ඛණෙනෙවාති යථාවුත්තං අලජ්ජීලජ්ජීබාලලක්ඛණං නිගමෙති.

2776. ‘‘යෙභුය්යසිකා’’තිආදිගාථාහි නිද්දිට්ඨමෙව අත්ථං නිගමෙතුමාහ ‘‘තිධා’’තිආදි. තිධාසලාකගාහෙනාති තිවිධස්ස සලාකගාහස්ස අඤ්ඤතරෙන. බහුකා ධම්මවාදිනො යදි සියුන්ති යොජනා. කාතබ්බන්ති එත්ථ ‘‘විවාදාධිකරණවූපසමන’’න්ති සෙසො.

2777. යො පුග්ගලො අලජ්ජී ච හොති සානුවාදො ච කම්මතො කායකම්මතො, වචීකම්මතො ච අසුචි ච සම්බුද්ධජිගුච්ඡනීයොති අත්ථො. සො එවංවිධො පාපපුග්ගලො තස්ස පාපියසිකකම්මස්ස යොගො හොතීති සම්බන්ධො. සානුවාදොති එත්ථ අනුවාදො නාම චොදනා, සහ අනුවාදෙන වත්තතීති සානුවාදො, පාපගරහිතපුග්ගලෙහි කාතබ්බචොදනාය අනුරූපොති අත්ථො.

2778-9. භණ්ඩනෙති කලහස්ස පුබ්බභාගෙ. කලහෙති කායවචීද්වාරප්පවත්තෙ හත්ථපරාමසාදිකෙ කලහෙ ච. විවාදම්හි අනප්පකෙති බහුවිධෙ විවාදෙ ජාතෙ. බහුඅස්සාමණෙ චිණ්ණෙති සමණානං අනනුච්ඡවිකෙ නානප්පකාරෙ කායිකවාචසිකවීතික්කමෙ ච කතෙ. අනග්ගෙති අනන්තෙ. භස්සකෙති කුච්ඡිතෙ අමනාපවචනෙ චිණ්ණෙති යොජනා, භාසිතෙති අත්ථො. ගවෙසන්තන්ති ගවෙසියමානං, ආපත්තාධිකරණන්ති සෙසො. වාළන්ති චණ්ඩං. කක්ඛළන්ති ආසජ්ජං. කාතබ්බන්ති වූපසමෙතබ්බං.

2780-2. යථා ච වූපසම්මති, තථා තිණවත්ථාරකෙ සුද්ධො හොතීති සම්බන්ධො.

ථුල්ලවජ්ජන්ති පාරාජිකඤ්චෙව සඞ්ඝාදිසෙසඤ්ච. ගිහීහි පටිසංයුතන්ති ගිහීනං ජාතිආදීහි පාළියා ආගතෙහි දසහි අක්කොසවත්ථූහි, අට්ඨකථාගතෙහි ච තදඤ්ඤෙහි අක්කොසවත්ථූහි ඛුංසනවම්භනපච්චයා ච ධම්මිකපටිස්සවස්ස අසච්චාපනපච්චයා ච ආපන්නාපත්තිං. එසා එව හි ආපත්ති ගිහිපටිසංයුත්තා නාම පරිවාරෙ ‘‘අත්ථි ගිහිපටිසංයුත්තා, අත්ථි නගිහිපටිසංයුත්තා’’ති දුකං නික්ඛිපිත්වා ‘‘ගිහිපටිසංයුත්තාති සුධම්මත්ථෙරස්ස ආපත්ති, යා ච ධම්මිකස්ස පටිස්සවස්ස අසච්චාපනෙ ආපත්ති. අවසෙසා නගිහිපටිසංයුත්තා’’ති (පරි. අට්ඨ. 321) වචනතො.

සුධම්මත්ථෙරස්ස ආපත්තීති ච තෙන චිත්තස්ස ගහපතිනො ජාතිං පටිච්ච ඛුංසනවම්භනපච්චයා ආපන්නා ඔමසවාදසික්ඛාපදවිභාගගතා දුක්කටාපත්ති ගහෙතබ්බා. ඉදඤ්ච උපලක්ඛණමත්තං, තස්මා ඉතරෙහිපි අක්කොසවත්ථූහි ගිහිං ඛුංසෙන්තානං වම්භෙන්තානං ඉතරෙසං භික්ඛූනං සා ආපත්ති ගිහිපටිසංයුත්තාවාති වෙදිතබ්බං. තථා ආපන්නං ආපත්තිං දෙසාපෙන්තෙන දස්සනූපචාරං අවිජහාපෙත්වා සවනූපචාරං ජහාපෙත්වා එකංසෙ උත්තරාසඞ්ගං කාරාපෙත්වා උක්කුටිකං නිසීදාපෙත්වා අඤ්ජලිං පග්ගණ්හාපෙත්වා සා ආපත්ති දෙසාපෙතබ්බා.

දිට්ඨාවිකම්මිකන්ති දිට්ඨාවිකම්මෙ නියුත්තො දිට්ඨාවිකම්මිකො, තං, අට්ඨකථායං ‘‘යෙ පන ‘න මෙතං ඛමතී’ති අඤ්ඤමඤ්ඤං දිට්ඨාවිකම්මං කරොන්තී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 214) යෙ පුග්ගලා දස්සිතා, තෙසමඤ්ඤතරස්සෙව ගහණං.

යොති භණ්ඩනකාරකෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං මහන්තං විග්ගහං කත්වා සම්බහුලා ආපත්තියො ආපන්නො යො භික්ඛු. තත්ථාති තස්මිං තිණවත්ථාරකසමථකාරකෙ භික්ඛුසමූහෙ. න හොතීති ඡන්දං දත්වා තං භික්ඛුපරිසං අනාගතත්තා න සංවිජ්ජති. තඤ්ච ඨපෙත්වාති යොජනා.

තිණවත්ථාරකෙ කතෙ සති යාව උපසම්පදමාළතො පභුති ආපන්නාය සෙසාය ආපත්තියා නිරාපත්ති හුත්වා සුද්ධො හොති සඞ්ඝොති යොජනා.

සමථක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා.