📜
ඛුද්දකවත්ථුක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා
2783. කුට්ටෙති ඉට්ඨකාසිලාදාරුකුට්ටානං අඤ්ඤතරස්මිං. අට්ටානෙති එත්ථ අට්ටානං නාම රුක්ඛෙ ඵලකං විය තච්ඡෙත්වා අට්ඨපදාකාරෙන රාජියො ඡින්දිත්වා නහානතිත්ථෙ නිඛණන්ති, තත්ථ චුණ්ණානි ආකිරිත්වා මනුස්සා කායං ඝංසන්ති.
2784. ගන්ධබ්බහත්ථෙනාති නහානතිත්ථෙ ඨපිතෙන දාරුමයහත්ථෙන. තෙන කිර චුණ්ණානි ගහෙත්වා මනුස්සා සරීරං ඝංසන්ති. කුරුවින්දකසුත්තියාති කුරුවින්දකපාසාණචුණ්ණානි ලාඛාය බන්ධිත්වා කතගුළිකකලාපකො වුච්චති, තං උභොසු අන්තෙසු ගහෙත්වා සරීරං ඝංසන්ති. මල්ලකෙනාති මකරදන්තකං ඡින්දිත්වා මල්ලකමූලසණ්ඨානෙන කතෙන මල්ලකෙන, ඉදං ගිලානස්සාපි න වට්ටති. අඤ්ඤමඤ්ඤඤ්ච කායතොති අඤ්ඤමඤ්ඤං සරීරෙන ඝංසෙය්ය.
2785. අකතං මල්ලකං නාම මකරදන්තෙ අච්ඡින්දිත්වා කතං, ඉදං අගිලානස්ස න වට්ටති.
2786. කපාලිට්ඨකඛණ්ඩානීති කපාලඛණ්ඩඉට්ඨකඛණ්ඩානි. සබ්බස්සාති ගිලානාගිලානස්ස ¶ සරීරෙ ඝංසිත්වා උබ්බට්ටෙතුං වට්ටති. ‘‘පුථුපාණික’’න්ති හත්ථපරිකම්මං වුච්චති, තස්මා සබ්බස්ස හත්ථෙන පිට්ඨිපරිකම්මං කාතුං වට්ටති. ‘‘වත්ථවට්ටී’’ති ඉදං පාළියං වුත්තඋක්කාසිකස්ස ¶ පරියායං, තස්මා නහායන්තස්ස යස්ස කස්සචි නහානසාටකවට්ටියාපි ඝංසිතුං වට්ටති.
2787. ඵෙණකං නාම සමුද්දඵෙණං. කථලන්ති කපාලඛණ්ඩං. පාදඝංසනෙ වුත්තා අනුඤ්ඤාතා. කතකං නාම පදුමකණ්ණිකාකාරං පාදඝංසනත්ථං කණ්ටකෙ උට්ඨාපෙත්වා කතං, එතං නෙව පටිග්ගහෙතුං, න පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති.
2788. යං කිඤ්චිපි අලඞ්කාරන්ති හත්ථූපගාදිඅලඞ්කාරෙසු යං කිඤ්චි අලඞ්කාරං.
2789. ඔසණ්ඨෙය්යාති අලඞ්කාරත්ථං සඞ්ඛරොන්තො නමෙය්ය. හත්ථඵණකෙනාති හත්ථෙනෙව ඵණකිච්චං කරොන්තා අඞ්ගුලීහි ඔසණ්ඨෙන්ති. ඵණකෙනාති දන්තමයාදීසු යෙන කෙනචි. කොච්ඡෙනාති උසිරමයෙන වා මුඤ්ජපබ්බජමයෙන වා කොච්ඡෙන.
2790. සිත්ථතෙලොදතෙලෙහීති සිත්ථතෙලඤ්ච උදකතෙලඤ්චාති විග්ගහො, තෙහි. තත්ථ සිත්ථතෙලං නාම මධුසිත්ථකනිය්යාසාදි යං කිඤ්චි චික්කණං. චික්කණං නාම නිය්යාසං. උදකතෙලං නාම උදකමිස්සකං තෙලං. කත්ථචි පොත්ථකෙසු ‘‘සිට්ඨා’’ති පාඨො, සොයෙවත්ථො. අනුලොමනිපාතත්ථන්ති නලාටාභිමුඛං අනුලොමෙන පාතනත්ථං. උද්ධලොමෙනාති උද්ධග්ගං හුත්වා ඨිතලොමෙන.
2791. හත්ථං තෙලෙන තෙමෙත්වාති කරතලං තෙලෙන මක්ඛෙත්වා. සිරොරුහා කෙසා. උණ්හාභිතත්තස්සාති උණ්හාභිතත්තරජසිරස්ස. අල්ලහත්ථෙන සිරොරුහෙ පුඤ්ඡිතුං වට්ටතීති යොජනා.
2792. ආදාසෙ ¶ උදපත්තෙ වාති එත්ථ කංසපත්තාදීනිපි, යෙසු මුඛනිමිත්තං පඤ්ඤායති, සබ්බානි ආදාසසඞ්ඛමෙව ගච්ඡන්ති, කඤ්ජියාදීනිපි ච උදපත්තසඞ්ඛමෙව, තස්මා යත්ථ කත්ථචි ඔලොකෙන්තස්ස දුක්කටං.
2793. යෙන ¶ හෙතුනා මුඛං ඔලොකෙන්තස්ස අනාපත්ති, තං දස්සෙතුමාහ ‘‘සඤ්ඡවි’’න්තිආදි. ආබාධපච්චයා ‘‘මෙ මුඛෙ වණො සඤ්ඡවි නු ඛො, උදාහු න සඤ්ඡවී’’ති මුඛං දට්ඨුඤ්ච ‘‘අහං ජිණ්ණො නු ඛො, උදාහු නො’’ති අත්තනො ආයුසඞ්ඛාරජානනත්ථඤ්ච මුඛං දට්ඨුං වට්ටතීති යොජනා.
2794. නච්චං වාති යං කිඤ්චි නච්චං අන්තමසො මොරනච්චම්පි. ගීතන්ති යං කිඤ්චි නටගීතං වා සාධුගීතං වා අන්තමසො දන්තගීතම්පි, යං ‘‘ගායිස්සාමා’’ති පුබ්බභාගෙ ඔකූජන්තා කරොන්ති, එතම්පි න වට්ටති. වාදිතන්ති යං කිඤ්චි වාදිතං. දට්ඨුං වා පන සොතුං වාති නච්චං දට්ඨුං වා ගීතං වාදිතං සොතුං වා.
2795. සයං නච්චන්තස්ස වා නච්චාපෙන්තස්ස වා ගායන්තස්ස වා ගායාපෙන්තස්ස වා වාදෙන්තස්ස වා වාදාපෙන්තස්ස වා දුක්කටමෙව අට්ඨකථාය (චූළව. අට්ඨ. 248) වුත්තන්ති තදෙකදෙසං දස්සෙතුමාහ ‘‘දට්ඨුමන්තමසො’’තිආදි.
2796. සුණාතීති ගීතං වා වාදිතං වා. පස්සතීති නච්චං පස්සති.
2797. පස්සිස්සාමීති එත්ථ ‘‘සුණිස්සාමී’’ති සෙසො. ‘‘නච්චං පස්සිස්සාමි, ගීතං, වාදිතං වා සුණිස්සාමී’’ති විහාරතො විහාරං ගච්ඡතො වාපි දුක්කටං හොතීති යොජනා.
2798. උට්ඨහිත්වාන ගච්ඡතොති ‘‘නච්චං පස්සිස්සාමී’’ති, ‘‘ගීතං, වාදිතං වා සුණිස්සාමී’’ති නිසින්නට්ඨානතො උට්ඨහිත්වා අන්තොවිහාරෙපි ¶ තං තං දිසං ගච්ඡතො ආපත්ති හොතීති යොජනා. වීථියං ඨත්වා ගීවං පසාරෙත්වා පස්සතොපි ච ආපත්තීති යොජනා.
2799. දීඝාති ද්වඞ්ගුලතො දීඝා. න ධාරෙය්යාති න ධාරෙතබ්බා. ද්වඞ්ගුලං වා දුමාසං වාති එත්ථ ද්වෙ අඞ්ගුලානි පරිමාණං එතස්සාති ද්වඞ්ගුලො, කෙසො. ද්වෙ මාසා උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදො අස්සාති දුමාසො. කෙසං ධාරෙන්තො ද්වඞ්ගුලං වා ධාරෙය්ය දුමාසං වා. තතො උද්ධං න වට්ටතීති තතො ද්වඞ්ගුලතො වා දුමාසතො වා කෙසතො උද්ධං කෙසං ධාරෙතුං න වට්ටති.
අථ ¶ වා ද්වෙ අඞ්ගුලානි සමාහටානි ද්වඞ්ගුලං, ද්වෙ මාසා සමාහටා දුමාසං, උභයත්ථ අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. කෙසෙ ධාරෙන්තො ද්වඞ්ගුලමත්තං වා ධාරෙය්ය දුමාසමත්තං වා, තතො කාලපරිමාණතො උද්ධං කෙසෙ ධාරෙතුං න වට්ටතීති අත්ථො. සචෙ කෙසෙ අන්තොද්වෙමාසෙ ද්වඞ්ගුලෙ පාපුණන්ති, අන්තොද්වෙමාසෙයෙව ඡින්දිතබ්බා. ද්වඞ්ගුලෙ හි අතික්කමෙතුං න වට්ටති. සචෙපි න දීඝා, ද්වෙමාසතො එකදිවසම්පි අතික්කමෙතුං න ලභතියෙව. එවමයං උභයෙනපි උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදෙනෙව වුත්තො, තතො ඔරං පන නවට්ටනභාවො නාම නත්ථි.
2800. දීඝෙ නඛෙ, දීඝානි නාසිකලොමානි ච න ධාරයෙති යොජනා, න ධාරෙය්ය, ඡින්දෙය්යාති අත්ථො. වීසතිමට්ඨන්ති වීසතියා නඛානං මට්ඨං ලිඛිතමට්ඨභාවං කාතුං භික්ඛුනො න වට්ටතීති යොජනා. සත්ථකෙන තච්ඡෙත්වා චුණ්ණකෙන පමජ්ජිත්වා ඵලිකමණීනං විය උජ්ජලකරණං ලිඛිතමට්ඨං නාම. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, මලමත්තං අපකඩ්ඪිතු’’න්ති (චූළව. 274) අනුඤ්ඤාතත්තා මුග්ගඵලතචාදීහි නඛමලං අපනෙතුං වට්ටති.
2801. කප්පාපෙය්ය ¶ විසුං මස්සුන්ති යො කෙසච්ඡින්නො විසුං මස්සුං කප්පාපෙය්ය. දාඨිකං ඨපෙය්යාති කෙසෙ ඡින්දාපෙත්වා මස්සුං අකප්පාපෙත්වා විසුං ඨපෙය්ය. සම්බාධෙති උපකච්ඡකමුත්තකරණසඞ්ඛාතෙ සම්බාධට්ඨානෙ. ලොමං සංහරාපෙය්යවාති සත්ථෙන වා සණ්ඩාසෙන වා අඤ්ඤෙන යෙන කෙනචි පරෙන ඡින්දාපෙය්ය, සයං වා ඡින්දෙය්ය. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආබාධපච්චයා සම්බාධෙ ලොමං සංහරාපෙතු’’න්ති (චූළව. 275) අනුඤ්ඤාතත්තා යථාවුත්තසම්බාධෙ ගණ්ඩපිළකවණාදිකෙ ආබාධෙ සති ලොමං සංහරාපෙතුං වට්ටති.
2802. අගිලානස්ස ඡින්දතො දුක්කටං වුත්තං. අඤ්ඤෙන වා පුග්ගලෙන තථා කත්තරියා ඡින්දාපෙන්තස්ස දුක්කටං වුත්තන්ති සම්බන්ධො.
2803. සෙසඞ්ගඡෙදනෙති අඞ්ගුලියාදිඅවසෙසසරීරාවයවානං ඡෙදනෙ. අත්තවධෙති අත්තුපක්කමෙන වා ආණත්තියා උපක්කමෙන වා අත්තනො ජීවිතනාසෙ.
2804. අඞ්ගන්ති අඞ්ගජාතතො අවසෙසං සරීරාවයවං. අහිකීටාදිදට්ඨස්ස තප්පටිකාරවසෙන ¶ අඞ්ගං ඡින්දතො න දොසො. තාදිසාබාධපච්චයා තප්පටිකාරවසෙන අඞ්ගං ඡින්දතො න දොසො. ලොහිතං මොචෙන්තස්සාපි න දොසොති යොජනා.
2805. අපරිස්සාවනො භික්ඛු සචෙ මග්ගං ගච්ඡති, දුක්කටං. මග්ගෙ අද්ධානෙ තං පරිස්සාවනං යාචමානස්ස යො න දදාති, තස්ස අදදතො අදෙන්තස්සාපි තථෙව දුක්කටමෙවාති යොජනා. යො පන අත්තනො හත්ථෙ පරිස්සාවනෙ විජ්ජමානෙපි යාචති, තස්ස න අකාමා දාතබ්බං.
2806. ‘‘නග්ගො’’ති ¶ පදං ‘‘න භුඤ්ජෙ’’තිආදි කිරියාපදෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. න භුඤ්ජෙති භත්තාදිං භුඤ්ජිතබ්බං න භුඤ්ජෙය්ය. න පිවෙති යාගුආදිං පාතබ්බං න පිවෙය්ය. න ච ඛාදෙති මූලඛාදනීයාදිකං ඛාදනීයං න ඛාදෙය්ය. න සායයෙති ඵාණිතාදිකං සායිතබ්බඤ්ච න සායෙය්ය න ලිහෙය්ය. න දදෙති අඤ්ඤස්ස භත්තාදිං කිඤ්චි න දදෙය්ය. න ගණ්හෙය්යාති තථා සයං නග්ගො හුත්වා න පටිග්ගණ්හෙය්ය. අඤ්ජසං මග්ගං.
2807. පරිකම්මං න කාතබ්බන්ති පිට්ඨිපරිකම්මාදිපරිකම්මං න කාතබ්බං. කාරයෙති සයං නග්ගො හුත්වා අඤ්ඤෙන පිට්ඨිපරිකම්මාදිපරිකම්මං න කාරාපෙය්යාති අත්ථො.
2808. පිට්ඨිකම්මාදිකෙ පරිකම්මෙ ජන්තාඝරාදිකා තිස්සො පටිච්ඡාදී වුත්තා ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තිස්සො පටිච්ඡාදියො ජන්තාඝරපටිච්ඡාදිං උදකපටිච්ඡාදිං වත්ථපටිච්ඡාදි’’න්ති (චූළව. 261) අනුඤ්ඤාතාති යොජනා. පටිච්ඡාදෙති හිරිකොපිනන්ති පටිච්ඡාදි, ජන්තාඝරමෙව පටිච්ඡාදි ජන්තාඝරපටිච්ඡාදි. උදකමෙව පටිච්ඡාදි උදකපටිච්ඡාදි. වත්ථමෙව පටිච්ඡාදි වත්ථපටිච්ඡාදි. ‘‘සබ්බත්ථ පන වට්ටතී’’ති ඉමිනා ඉතරපටිච්ඡාදිද්වයං පරිකම්මෙයෙව වට්ටතීති දීපෙති. සබ්බත්ථාති භොජනාදිසබ්බකිච්චෙසු.
2809. යත්ථ කත්ථචි පෙළායන්ති තම්බලොහවට්ටලොහකංසලොහකාළලොහසුවණ්ණරජතාදීහි කතාය වා දාරුමයාය වා යාය කායචි පෙළාය ආසිත්තකූපධානෙ. භුඤ්ජිතුං න ච වට්ටතීති භාජනං ඨපෙත්වා භුඤ්ජිතුං න වට්ටති. යථාහ – ‘‘ආසිත්තකූපධානං නාම තම්බලොහෙන වා රජතෙන වා කතාය පෙළාය එතං අධිවචනං, ‘න භික්ඛවෙ ආසිත්තකූපධානෙ භුඤ්ජිතබ්බ’න්ති සාමඤ්ඤෙන පටික්ඛිත්තත්තා ¶ පන ¶ දාරුමයාපි න වට්ටතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 264). ‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ මළොරික’’න්ති (චූළව. 264) අනුඤ්ඤාතත්තා මළොරිකාය ඨපෙත්වා භුඤ්ජිතුං වට්ටති. ‘‘මළොරිකා’’ති ච දණ්ඩාධාරකො වුච්චති, යං තයො, චත්තාරො, බහූ වා දණ්ඩකෙ උපරි ච හෙට්ඨා ච විත්ථතං මජ්ඣෙ සඞ්කුචිතං කත්වා බන්ධිත්වා ආධාරකං කරොන්ති. යට්ඨිආධාරකපණ්ණාධාරකපච්ඡිකපිට්ඨඝටකකවාටකාදිභාජනමුඛඋදුක්ඛලාදීනිපි එත්ථෙව සඞ්ගහං ගච්ඡන්ති. යට්ඨිආධාරකොති යට්ඨිංයෙව උජුකං ඨපෙත්වා බන්ධීකතආධාරකො.
එකභාජනෙ විසුං විසුං භොජනස්සාපි සම්භවතො ‘‘භුඤ්ජතො එකභාජනෙ’’ති එත්තකෙයෙව වුත්තෙ තස්සාපි පසඞ්ගො සියාති තන්නිවත්තනත්ථමාහ ‘‘එකතො’’ති. ‘‘භුඤ්ජතො’’ති ඉදං උපලක්ඛණං. එකතො එකභාජනෙ යාගුආදිපානම්පි න වට්ටති. යථාහ – ‘‘න, භික්ඛවෙ, එකථාලකෙ පාතබ්බ’’න්ති (චූළව. 264). අථ වා භුඤ්ජතොති අජ්ඣොහාරසාමඤ්ඤෙන පානම්පි සඞ්ගහිතන්ති වෙදිතබ්බං. අයමෙත්ථ විනිච්ඡයො – සචෙ එකො භික්ඛු භාජනතො ඵලං වා පූවං වා ගහෙත්වා ගච්ඡති, තස්මිං අපගතෙ ඉතරස්ස සෙසකං භුඤ්ජිතුං වට්ටති. ඉතරස්සාපි තස්මිං ඛණෙ පුන ගහෙතුං වට්ටතීති.
2810. යෙ ද්වෙ වා තයො වා භික්ඛූ එකපාවුරණා වා එකත්ථරණා වා එකත්ථරණපාවුරණා වා නිපජ්ජන්ති, තෙසඤ්ච, යෙ එකමඤ්චෙපි එකතො නිපජ්ජන්ති, තෙසඤ්ච ආපත්ති දුක්කටං හොතීති යොජනා.
2811. සඞ්ඝාටිපල්ලත්ථිකමුපාගතොති එත්ථ සඞ්ඝාටීති සඞ්ඝාටිනාමෙන අධිට්ඨිතචීවරමාහ. සඞ්ඝාටිපල්ලත්ථිකං උපගතෙන යුත්තො හුත්වාති අත්ථො. න නිසීදෙය්යාති විහාරෙ ¶ වා අන්තරඝරෙ වා යත්ථ කත්ථචි න නිසීදෙය්ය. ‘‘සඞ්ඝාටීති නාමෙන අධිට්ඨිතචීවරවොහාරප්පත්තමධිට්ඨිතචීවරං ‘සඞ්ඝාටී’ති වුත්ත’’න්ති නිස්සන්දෙහෙ, ඛුද්දසික්ඛාවණ්ණනායම්පි ‘‘සඞ්ඝාටියා න පල්ලත්ථෙති අධිට්ඨිතචීවරෙන විහාරෙ වා අන්තරඝරෙ වා පල්ලත්ථිකො න කාතබ්බො’’ති වුත්තං. අට්ඨකථායං පන ‘‘අන්තොගාමෙ වාසත්ථාය උපගතෙන අධිට්ඨිතං සඞ්ඝාටිං විනා සෙසචීවරෙහි පල්ලත්ථිකාය නිසීදිතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං.
කිඤ්චි ¶ කීළං න කීළෙය්යාති ජුතකීළාදිකං යං කිඤ්චි කායිකවාචසිකකීළිකං න කීළෙය්ය. න ච ගාහයෙති න ච ගාහාපෙය්ය, න හරාපෙය්යාති අත්ථො.
2812. දාඨිකායපීති මස්සුම්හි. උග්ගතන්ති එත්ථ ‘‘බීභච්ඡ’’න්ති සෙසො. අඤ්ඤන්ති අපලිතං. තාදිසන්ති බීභච්ඡං.
2813. ‘‘අගිලානො’’ති ඉමිනා ගිලානස්ස අනාපත්තිභාවං දීපෙති. ‘‘ධාරෙය්යා’’ති ඉමිනා සුද්ධකත්තුනිද්දෙසෙන අගිලානස්සපි පරං ධාරාපනෙ, පරස්ස ධාරණසාදියනෙ ච අනාපත්තීති විඤ්ඤායතීති. අත්තනො ගුත්තත්ථං, චීවරාදීනං ගුත්තත්ථඤ්ච වට්ටතීති යොජනා. තත්රායං විනිච්ඡයො (චූළව. අට්ඨ. 270) – යස්ස කායදාහො වා පිත්තකොපො වා හොති, චක්ඛු වා දුබ්බලං, අඤ්ඤො වා කොචි ආබාධො විනා ඡත්තෙන උප්පජ්ජති, තස්ස ගාමෙ වා අරඤ්ඤෙ වා ඡත්තං වට්ටති. වාළමිගචොරභයෙසු අත්තගුත්තත්ථං, වස්සෙ පන චීවරගුත්තත්ථම්පි වට්ටති. එකපණ්ණච්ඡත්තං පන සබ්බත්ථෙව වට්ටති. ‘‘එකපණ්ණච්ඡත්තං නාම තාලපත්ත’’න්ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තන්ති.
2814. හත්ථිසොණ්ඩාකාරො අභෙදොපචාරෙන ‘‘හත්ථිසොණ්ඩ’’න්ති වුත්තො. එවමුපරිපි. චීවරස්ස නාමධෙය්යං ‘‘වසන’’න්ති ¶ ඉදං. ‘‘නිවාසෙන්තස්ස දුක්කට’’න්ති පදද්වයඤ්ච ‘‘හත්ථිසොණ්ඩ’’න්තිආදීහි සබ්බපදෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. වෙල්ලියන්ති එත්ථ ගාථාබන්ධවසෙන සං-සද්දලොපො, සංවෙල්ලියන්ති අත්ථො.
එත්ථ හත්ථිසොණ්ඩං (චූළව. අට්ඨ. 280) නාම නාභිමූලතො හත්ථිසොණ්ඩසණ්ඨානං ඔලම්බකං කත්වා නිවත්ථං චොළිකිත්ථීනං නිවාසනං විය. චතුක්කණ්ණං නාම උපරිතො ද්වෙ, හෙට්ඨතො ද්වෙති එවං චත්තාරො කණ්ණෙ දස්සෙත්වා නිවත්ථං. මච්ඡවාළකං නාම එකතො දසන්තං එකතො පාසන්තං ඔලම්බෙත්වා නිවත්ථං. සංවෙල්ලියන්ති මල්ලකම්මකාරාදයො විය කච්ඡං බන්ධිත්වා නිවාසනං. තාලවණ්ටකං නාම තාලවණ්ටාකාරෙන සාටකං ඔලම්බෙත්වා නිවාසනං. ච-සද්දෙන සතවලිකං සඞ්ගණ්හාති. සතවලිකං නාම දීඝසාටකං අනෙකක්ඛත්තුං ඔභඤ්ජිත්වා ඔවට්ටිකං කරොන්තෙන නිවත්ථං, වාමදක්ඛිණපස්සෙසු වා නිරන්තරං වලියො දස්සෙත්වා නිවත්ථං. සචෙ පන ජාණුතො පට්ඨාය එකා වා ද්වෙ වා වලියො පඤ්ඤායන්ති, වට්ටති. එවං නිවාසෙතුං ගිලානස්සපි මග්ගපටිපන්නස්සපි න වට්ටති.
යම්පි ¶ මග්ගං ගච්ඡන්තා එකං වා ද්වෙ වා කොණෙ උක්ඛිපිත්වා අන්තරවාසකස්ස උපරි ලග්ගෙන්ති, අන්තො වා එකං කාසාවං තථා නිවාසෙත්වා බහි අපරං නිවාසෙන්ති, සබ්බං න වට්ටති. ගිලානො පන අන්තොකාසාවස්ස ඔවට්ටිකං දස්සෙත්වා අපරං උපරි නිවාසෙතුං ලභති. අගිලානෙන ද්වෙ නිවාසෙන්තෙන සගුණං කත්වා නිවාසෙතබ්බානි. ඉති යඤ්ච ඉධ පටික්ඛිත්තං, යඤ්ච සෙඛියවණ්ණනායං, තං සබ්බං වජ්ජෙත්වා නිබ්බිකාරං තිමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙන්තෙන පරිමණ්ඩලං නිවාසෙතබ්බං. යං කිඤ්චි විකාරං කරොන්තො දුක්කටා න මුච්චති.
2815. ගිහිපාරුපනන්ති ¶ ‘‘සෙතපටපාරුතං (චූළව. අට්ඨ. 280) පරිබ්බාජකපාරුතං එකසාටකපාරුතං සොණ්ඩපාරුතං අන්තෙපුරිකපාරුතං මහාජෙට්ඨකපාරුතං කුටිපවෙසකපාරුතං බ්රාහ්මණපාරුතං පාළිකාරකපාරුත’’න්ති එවමාදිපරිමණ්ඩලලක්ඛණතො අඤ්ඤථා පාරුතං, සබ්බමෙතං ගිහිපාරුතං නාම. තස්මා යථා සෙතපටා අඩ්ඪපාලකනිගණ්ඨා පාරුපන්ති, යථා ච එකච්චෙ පරිබ්බාජකා උරං විවරිත්වා ද්වීසු අංසකූටෙසු පාවුරණං ඨපෙන්ති, යථා ච එකසාටකා මනුස්සා නිවත්ථසාටකස්ස එකෙනන්තෙන පිට්ඨිං පාරුපිත්වා උභො කණ්ණෙ උභොසු අංසකූටෙසු ඨපෙන්ති, යථා ච සුරාසොණ්ඩාදයො සාටකෙන ගීවං පරික්ඛිපන්තා උභො අන්තෙ උදරෙ වා ඔලම්බෙන්ති, පිට්ඨියං වා ඛිපන්ති, යථා ච අන්තෙපුරිකායො අක්ඛිතාරකමත්තං දස්සෙත්වා ඔගුණ්ඨිකං පාරුපන්ති, යථා ච මහාජෙට්ඨා දීඝසාටකං නිවාසෙත්වා තස්සෙව එකෙනන්තෙන සකලසරීරං පාරුපන්ති, යථා ච කස්සකා ඛෙත්තකුටිං පවිසන්තා සාටකං පලිවෙඨෙත්වා උපකච්ඡකෙ පක්ඛිපිත්වා තස්සෙව එකෙනන්තෙන සරීරං පාරුපන්ති, යථා ච බ්රාහ්මණා උභින්නං උපකච්ඡකානං අන්තරෙන සාටකං පවෙසෙත්වා අංසකූටෙසු පක්ඛිපන්ති, යථා ච පාළිකාරකො භික්ඛු එකංසපාරුපනෙන පාරුතං වාමබාහං විවරිත්වා චීවරං අංසකූටං ආරොපෙති, එවං අපාරුපිත්වා සබ්බෙපි එතෙ, අඤ්ඤෙ ච එවරූපෙ පාරුපනදොසෙ වජ්ජෙත්වා නිබ්බිකාරං පරිමණ්ඩලං පාරුපිතබ්බං. තථා අපාරුපිත්වා ආරාමෙ වා අන්තරඝරෙ වා අනාදරෙන යං කිඤ්චි විකාරං කරොන්තස්ස දුක්කටං. පරිමණ්ඩලතො විමුත්තලක්ඛණනිවාසනපාරුපනදොසෙ වජ්ජෙත්වා පරිමණ්ඩලභාවොයෙව වුත්තලක්ඛණො අධිප්පෙතොති අත්ථො.
2816. ලොකායතං න වාචෙය්යාති ‘‘සබ්බං උච්ඡිට්ඨං, සබ්බං අනුච්ඡිට්ඨං, සෙතො කාකො, කාළො බකො ඉමිනා ච ඉමිනා ච කාරණෙනා’’ති එවමාදිනිරත්ථකකාරණපටිසංයුත්තං තිත්ථියසත්ථං ¶ අඤ්ඤෙසං න වාචෙය්ය. න ච තං පරියාපුණෙති තං ලොකායතං න ච පරියාපුණෙය්ය න ¶ උග්ගණ්හෙය්ය. තිරච්ඡානවිජ්ජාති හත්ථිසිප්පඅස්සසිප්පධනුසිප්පාදිකා පරොපඝාතකරා විජ්ජා ච. භික්ඛුනා න පරියාපුණිතබ්බා, න වාචෙතබ්බාති යොජනා.
2817. සබ්බාචාමරිබීජනීති සෙතාදිවණ්ණෙහි සබ්බෙහි චමරවාලෙහි කතා බීජනී. න චාලිම්පෙය්ය දායං වාති දවඩාහාදිඋපද්දවනිවාරණාය අනුඤ්ඤාතං පටග්ගිදානකාරණං විනා අරඤ්ඤං අග්ගිනා න ආලිම්පෙය්ය. දවඩාහෙ පන ආගච්ඡන්තෙ අනුපසම්පන්නෙ අසති පටග්ගිං දාතුං, අප්පහරිතකරණෙන වා පරිඛාඛණනෙන වා පරිත්තාණං කාතුං, සෙනාසනං පත්තං වා අප්පත්තං වා අග්ගිං අල්ලසාඛං භඤ්ජිත්වා නිබ්බාපෙතුඤ්ච ලභති. උදකෙන පන කප්පියෙනෙව ලභති, නෙතරෙන. අනුපසම්පන්නෙ පන සති තෙනෙව කප්පියවොහාරෙන කාරාපෙතබ්බං. මුඛං න ච ලඤ්ජෙති මනොසිලාදිනා මුඛං න ලිම්පෙය්ය, තිලකෙන අඞ්ගං න කරෙය්යාති අත්ථො.
2818. උභතොකාජන්ති උභතොකොටියා භාරවහනකොටිකාජං. අන්තරකාජකන්ති උභයකොටියා ඨිතවාහකෙහි වහිතබ්බං මජ්ඣෙභාරයුත්තකාජං. සීසක්ඛන්ධකටිභාරාදයො හෙට්ඨා වුත්තලක්ඛණාව.
2819. යො භික්ඛු වඩ්ඪකිඅඞ්ගුලෙන අට්ඨඞ්ගුලාධිකං වා තෙනෙව අඞ්ගුලෙන චතුරඞ්ගුලපච්ඡිමං වා දන්තකට්ඨං ඛාදති, එවං ඛාදතො තස්ස ආපත්ති දුක්කටං හොතීති යොජනා.
2820. කිච්චෙ සතිපීති සුක්ඛකට්ඨාදිග්ගහණකිච්චෙ පන සති. පොරිසන්ති පුරිසප්පමාණං, බ්යාමමත්තන්ති වුත්තං හොති. ආපදාසූති වාළමිගාදයො වා දිස්වා මග්ගමූළ්හො වා දිසා ඔලොකෙතුකාමො හුත්වා දවඩාහං වා උදකොඝං වා ආගච්ඡන්තං ¶ දිස්වා වා එවරූපාසු ආපදාසු. වට්ටතෙවාභිරූහිතුන්ති අතිඋච්චම්පි රුක්ඛං ආරොහිතුං වට්ටති එව.
2821. සචෙ අකල්ලකො ගිලානො න සියා, ලසුණං මාගධං ආමකං භණ්ඩිකලසුණං න ච ඛාදෙය්ය නෙව පරිභුඤ්ජෙය්යාති යොජනා. භණ්ඩිකලසුණං නාම චතුමිඤ්ජතො පට්ඨාය බහුමිඤ්ජං. පලණ්ඩුකභඤ්ජනකාදිලසුණෙ මගධෙසු ජාතත්තෙපි න දොසො. ලසුණවිභාගො හෙට්ඨා දස්සිතොයෙව. ගිලානස්ස පන ලසුණං ඛාදිතුං වට්ටති. යථාහ – ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආබාධපච්චයා ලසුණං ඛාදිතු’’න්ති (චූළව. 289). ආබාධපච්චයාති යස්ස ආබාධස්ස ලසුණං ¶ භෙසජ්ජං හොති, තප්පච්චයාති අත්ථො. බුද්ධවචනන්ති සඞ්ගීතිත්තයාරුළ්හා පිටකත්තයපාළි. අඤ්ඤථාති සක්කටාදිඛලිතවචනමයං වාචනාමග්ගං න රොපෙතබ්බං, තථා න ඨපෙතබ්බන්ති වුත්තං හොති.
2822. ඛිපිතෙති යෙන කෙනචි ඛිපිතෙ. ‘‘ජීවා’’ති න වත්තබ්බන්ති යොජනා. භික්ඛුනා ඛිපිතෙ ගිහිනා ‘‘ජීවථා’’ති වුත්තෙන පුන ‘‘චිරං ජීවා’’ති වත්තුං වට්ටතීති යොජනා. ‘‘චිර’’න්ති පදෙ සතිපි වට්ටති.
2823. ආකොටෙන්තස්සාති කායෙන වා කායපටිබද්ධාදීහි වා පහරන්තස්ස. පුප්ඵසංකිණ්ණෙති පුප්ඵසන්ථතෙ.
2824. න්හාපිතා පුබ්බකා එතස්සාති න්හාපිතපුබ්බකො, න්හාපිතජාතිකොති අත්ථො. ඛුරභණ්ඩන්ති න්හාපිතපරික්ඛාරං. න ගණ්හෙය්යාති න පරිහරෙය්ය. සචෙ යො න්හාපිතජාතිකො හොති, සො ඛුරභණ්ඩං ගහෙත්වා න හරෙය්යාති අත්ථො. අඤ්ඤස්ස හත්ථතො ගහෙත්වා කෙසච්ඡෙදාදි කාතුං වට්ටති. උණ්ණීති කෙසකම්බලං විනා උණ්ණමයා පාවුරණජාති. ‘‘ගොනකං ¶ කුත්තකං චිත්තක’’මිච්චාදිනා වුත්තභෙදවන්තතාය ආහ ‘‘සබ්බා’’ති. උණ්ණමයං අන්තොකරිත්වා පාරුපිතුං වට්ටතීති ආහ ‘‘බාහිරලොමිකා’’ති. යථාහ – ‘‘න, භික්ඛවෙ, බාහිරලොමී උණ්ණීධාරෙතබ්බා’’ති (චූළව. 249). සික්ඛාපදට්ඨකථායං ‘‘උණ්ණලොමානි බහි කත්වා උණ්ණපාවාරං පාරුපන්ති, තථා ධාරෙන්තස්ස දුක්කටං. ලොමානි අන්තො කත්වා පාරුපිතුං වට්ටතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 249).
2825. අඞ්ගරාගං නාම කුඞ්කුමාදි. කරොන්තස්සාති අබ්භඤ්ජන්තස්ස. අකායබන්ධනස්ස ගාමං පවිසතොපි දුක්කටං සමුදීරිතන්ති යොජනා. එත්ථ ච අසතියා අබන්ධිත්වා නික්ඛන්තෙන යත්ථ සරති, තත්ථ බන්ධිතබ්බං. ‘‘ආසනසාලාය බන්ධිස්සාමී’’ති ගන්තුං වට්ටති. සරිත්වා යාව න බන්ධති, න තාව පිණ්ඩාය චරිතබ්බං.
2826. සබ්බං ආයුධං විනා සබ්බං ලොහජං ලොහමයභණ්ඩඤ්ච පත්තං, සඞ්කමනීයපාදුකං, යථාවුත්තලක්ඛණං පල්ලඞ්කං, ආසන්දිඤ්ච විනා සබ්බං දාරුජං දාරුමයභණ්ඩඤ්ච වුත්තලක්ඛණමෙව කතකං ¶ , කුම්භකාරිකං ධනියස්සෙව සබ්බමත්තිකාමයං කුටිඤ්ච විනා සබ්බං මත්තිකාමයං භණ්ඩඤ්ච කප්පියන්ති යොජනා.
ඛුද්දකවත්ථුක්ඛන්ධකකථාවණ්ණනා.