📜

සඞ්ඝාදිසෙසකථාවණ්ණනා

325. එවං ¶ නානානයපටිමණ්ඩිතස්ස පාරාජිකකණ්ඩස්ස විනිච්ඡයං දස්සෙත්වා ඉදානි තදනන්තරමුද්දිට්ඨස්ස තෙරසකණ්ඩස්ස විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘මොචෙතුකාමතා’’තිආදි. මොචෙතුං කාමෙතීති මොචෙතුකාමො, තස්ස භාවො මොචෙතුකාමතා, තාය සම්පයුත්තං චිත්තං මොචෙතුකාමතාචිත්තං. එත්ථ ‘‘මොචෙතුකාමතා’’ති ඉමිනා එකාදසසු රාගෙසු ‘‘මොචනස්සාදො’’ති වුත්තං ඉමස්ස සඞ්ඝාදිසෙසස්ස මූලකාරණං සුක්කමොචනවිසයං රාගමාහ.

එකාදස ¶ රාගා නාම ‘‘මොචනස්සාදො, මුච්චනස්සාදො, මුත්තස්සාදො, මෙථුනස්සාදො, ඵස්සස්සාදො, කණ්ඩුවනස්සාදො, දස්සනස්සාදො, නිසජ්ජස්සාදො, වාචස්සාදො, ගෙහස්සිතපෙමං, වනභඞ්ගිය’’න්ති එවමාගතා. ඉධ මොචනං නාම සම්භවධාතුමොචනං, තදත්ථාය තබ්බිසයරාගසම්පයුත්තවෙදනා මොචනස්සාදො නාම. තෙනාහ අට්ඨකථායං ‘‘මොචෙතුං අස්සාදො මොචනස්සාදො’’ති. මුච්චමානෙ අස්සාදො මුච්චනස්සාදො, සම්භවධාතුම්හි මුච්චමානෙ තංරාගසම්පයුත්තා වෙදනා මුච්චනස්සාදො නාම. එතෙනෙව නයෙන මුත්තස්සාදාදිවාචස්සාදාවසානෙසු පදෙසු අත්ථක්කමො වෙදිතබ්බො. ඉමෙහි නවහි පදෙහි අස්සාදසීසෙන කුන්තයට්ඨිඤායෙන තංසහචරිතො රාගො දස්සිතො. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘නවහි පදෙහි සම්පයුත්තඅස්සාදසීසෙන රාගො වුත්තො’’ති.

ගෙහස්සිතපෙමන්ති එත්ථ ගෙහට්ඨා මාතුආදයො ආධෙය්යආධාරවොහාරෙන ‘‘ගෙහා’’ති වුච්චන්ති. ‘‘මඤ්චා උක්කුට්ඨිං කරොන්තී’’තිආදීසු විය තන්නිස්සිතො සිනෙහපරියායො රාගො ‘‘ගෙහස්සිතපෙම’’න්ති වුත්තො. ඉමිනා පදෙන රාගස්ස සභාවො සන්දස්සිතො. වනතො භඤ්ජිත්වා ආභතං යං කිඤ්චි ඵලපුප්ඵාදි වනභඞ්ගියං නාම. ඉධ පන රාගවසෙන පටිබද්ධචිත්තං මාතුගාමෙහි විරහදුක්ඛාපනයනත්ථං (පාරා. අට්ඨ. 2.240) තෙසං ඨානෙ ඨපෙත්වා දස්සනඵුසනවසෙන වින්දිතුං රාගීහි ගහෙතබ්බතො තෙහි පිළන්ධිතමාලසහිතං තම්බූලන්ති එවමාදි ‘‘වනභඞ්ගිය’’න්ති අධිප්පෙතං. ඉමිනා පත්ථිතවිසයගොචරො රාගො තදායත්තවත්ථුවසෙන සන්දස්සිතො. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘එකෙන පදෙන සරූපෙනෙව රාගො, එකෙන ¶ පදෙන වත්ථුනා වුත්තො. වනභඞ්ගො හි රාගස්ස වත්ථු, න රාගොයෙවා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.240).

‘‘මොචෙතුකාමතා’’ති ¶ ඉදමෙව අවත්වා ‘‘චිත්ත’’න්ති වචනෙන වීතික්කමසාධිකාය කායවිඤ්ඤත්තියා සමුට්ඨාපකං රාගසම්පයුත්තං චිත්තවිසෙසං දස්සෙති. තෙන චිත්තෙන සමුට්ඨාපියමානං විඤ්ඤත්තිසඞ්ඛාතං වීතික්කමං ‘‘වායාමො’’ති ඉමිනා දස්සෙති. වායාමො නාම තංචිත්තසම්පයුත්තවීරියං. එත්ථ පන ‘‘සෙම්හො ගුළො’’තිආදීසු විය ඵලෙ හෙතූපචාරඤායෙන වීතික්කමස්ස විසෙසහෙතුභූතවීරියවාචකෙන ච පදෙන වීතික්කමොව වුත්තොති දට්ඨබ්බං. අජ්ඣත්තබාහිරවත්ථුඝට්ටනං, ආකාසෙ කටිකම්පනන්ති සුක්කමොචනත්ථො වායාමොති අත්ථො. සුක්කස්ස මොචනං සුක්කමොචනං.

එත්ථ ච සුක්කස්සාති ‘‘සුක්කන්ති දස සුක්කානි නීලං පීතකං ලොහිතකං ඔදාතං තක්කවණ්ණං දකවණ්ණං තෙලවණ්ණං ඛීරවණ්ණං දධිවණ්ණං සප්පිවණ්ණ’’න්ති (පාරා. 237) පදභාජනෙ වුත්තානි සත්තානං පිත්තාදිආසයභෙදෙන, පථවිධාතුආදීනං චතුන්නං වා රසසොණිතමංසමෙදඅට්ඨිඅට්ඨිමිඤ්ජානං ඡන්නං දෙහධාතූනං වා භෙදෙන අනෙකධා භින්නෙ දසවිධෙ සුක්කෙ අඤ්ඤතරස්ස සුක්කස්සාති අත්ථො. මොචනං විස්සට්ඨීති පරියායං, පකතියා ඨිතසකට්ඨානතො මොචනන්ති අත්ථො. යථාහ පදභාජනෙ ‘‘විස්සට්ඨීති ඨානතො චාවනා වුච්චතී’’ති (පාරා. 237). ඉහ ‘‘ඨානං නාම වත්ථිසීසසඞ්ඛාතං මුත්තකරණමූල’’න්ති කෙචි. ‘‘කටී’’ති අපරෙ. ‘‘සකලකායො’’ති අඤ්ඤෙ. ඉමෙසං තිණ්ණං වචනෙසු ‘‘තතියස්ස භාසිතං සුභාසිත’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.237) අට්ඨකථායං තතියවාදස්ස කතපාසංසත්තා කෙසලොමනඛදන්තානං මංසවිනිමුත්තට්ඨානඤ්ච මුත්තකරීසඛෙළසිඞ්ඝාණිකාථද්ධසුක්ඛචම්මඤ්ච වජ්ජෙත්වා අවසෙසං සකලසරීරං කායප්පසාදභාවජීවිතින්ද්රියඅබද්ධපිත්තානං ¶ විය සම්භවධාතුයා ච ඨානන්ති වෙදිතබ්බං.

‘‘සුක්කමොචන’’න්ති ඉමිනාකිං වුත්තං හොතීති? ‘‘ආරොග්යත්ථාය, සුඛත්ථාය, භෙසජ්ජත්ථාය, දානත්ථාය, පුඤ්ඤත්ථාය, යඤ්ඤත්ථාය, සග්ගත්ථාය, බීජත්ථාය, වීමංසත්ථාය, දවත්ථාය මොචෙතී’’ති (පාරා. 237) වුත්තදසවිධඅධිප්පායන්තොගධඅඤ්ඤතරඅධිප්පායො හුත්වා ‘‘රාගූපත්ථම්භෙ, වච්චූපත්ථම්භෙ, පස්සාවූපත්ථම්භෙ, වාතූපත්ථම්භෙ, උච්චාලිඞ්ගපාණකදට්ඨූපත්ථම්භෙ මොචෙතී’’ති (පාරා. 237) වුත්තපඤ්චවිධකාලානමඤ්ඤතරකාලෙ ‘‘අජ්ඣත්තරූපෙ, බහිද්ධාරූපෙ, අජ්ඣත්තබහිද්ධාරූපෙ, ආකාසෙ කටිං කම්පෙන්තො මොචෙතී’’ති (පාරා. 237) වුත්තචතුරුපායානමඤ්ඤතරෙන උපායෙන යථාවුත්තරාගපිසාචවසෙන විවසො හුත්වා යථාවුත්තනීලාදිදසවිධසම්භවධාතූනමඤ්ඤතරං යථාවුත්තට්ඨානතො ඛුද්දකමක්ඛිකාය පිවනමත්තම්පි සචෙ මොචෙතීති සඞ්ඛෙපතො ¶ ගහෙතබ්බං. එත්ථ ච උච්චාලිඞ්ගපාණකා නාම ලොමසපාණා, යෙසං ලොමෙ අල්ලිනෙ අඞ්ගජාතං කම්මනියං හොති.

අඤ්ඤත්ර සුපිනන්තෙනාති සුපිනො එව සුපිනන්තො, නිස්සක්කවචනප්පසඞ්ගෙ කරණවචනතො සුපිනන්තාති අත්ථො. සුපිනා නාම ‘‘වාතාදිධාතුක්ඛොභවසෙන වා පුබ්බානුභූතඉත්ථිරූපාදිවිසයවසෙන වා ඉට්ඨානිට්ඨදෙවතානුභාවෙන වා පුඤ්ඤෙන පටිලභිතබ්බඅත්ථස්ස, අපුඤ්ඤෙන පත්තබ්බානත්ථස්ස ච පුබ්බනිමිත්තවසෙන වා හොතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.237) වුත්තෙසු චතූසු කාරණෙසු එකෙන කාරණෙන කපිනිද්දාය සුපිනෙ දිස්සමානාරම්මණතො යං සුක්කමොචනං හොති, තං අවිසයං සුක්කමොචනං විනාති වුත්තං හොති.

සඞ්ඝාදිසෙසොව සඞ්ඝාදිසෙසතා. සඞ්ඝාදිසෙසං ආපජ්ජිත්වා තතො වුට්ඨාතුකාමස්ස කුලපුත්තස්ස ආදිම්හි පරිවාසදානත්ථං ¶ , මජ්ඣෙ ච මූලායපටිකස්සනෙන විනා වා සහ වා මානත්තදානත්ථං, අවසානෙ අබ්භානත්ථඤ්ච සඞ්ඝො එසිතබ්බොති ‘‘සඞ්ඝො ආදිම්හි චෙව සෙසෙ ච ඉච්ඡිතබ්බො අස්සාති සඞ්ඝාදිසෙසො’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.237; කඞ්ඛා. අට්ඨ. සුක්කවිස්සට්ඨිසික්ඛාපදවණ්ණනා) වුත්තත්තා සඞ්ඝාදිසෙසා නාම, සුක්කවිස්සට්ඨිසඞ්ඝාදිසෙසාපත්ති හොතීති අත්ථො. යථාහ පදභාජනෙ ‘‘සඞ්ඝොව තස්සා ආපත්තියා පරිවාසං දෙති, මූලාය පටිකස්සති, මානත්තං දෙති, අබ්භෙති, න සම්බහුලා, න එකපුග්ගලො, තෙන වුච්චති ‘සඞ්ඝාදිසෙසො’ති. තස්සෙව ආපත්තිනිකායස්ස නාමං නාමකම්මං අධිවචනං, තෙනපි වුච්චති ‘සඞ්ඝාදිසෙසො’’ති (පාරා. 237). එත්ථ ච පරිවාසාදිකථා සඞ්ඝාදිසෙසාවසානෙ ආගතට්ඨානෙයෙව ආවි භවිස්සති.

326. එත්තාවතා මූලසික්ඛාපදාගතං අත්තූපක්කමමූලකං ආපත්තිං දස්සෙත්වා ඉදානි ඉමිස්සා සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තියා පරූපක්කමෙනපි ආපජ්ජනං දස්සෙතුමාහ ‘‘පරෙනා’’තිආදි. උපක්කමාපෙත්වාති අඞ්ගජාතස්ස ගහණං වා ඝට්ටනං වා කාරෙත්වා.

327. සඤ්චිච්චාති ‘‘උපක්කමාමි මොචෙස්සාමී’’ති චෙතෙත්වා පකප්පෙත්වා. උපක්කමන්තස්සාති අජ්ඣත්තරූපාදීසු තීසු යත්ථ කත්ථචි ඝට්ටෙන්තස්ස. සමුද්දිට්ඨන්ති ‘‘චෙතෙති උපක්කමති න මුච්චති, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්සා’’ති (පාරා. 262) පදභාජනෙ භගවතා වුත්තන්ති අධිප්පායො.

328. ඉමිස්සං ¶ ගාථායං ‘‘අත්තනො අඞ්ගජාතං උපක්කමන්තස්සා’’ති ඉමිනා අජ්ඣත්තරූපෙ වා බහිද්ධාරූපෙ වා අජ්ඣත්තබහිද්ධාරූපෙ වා අත්තනො අඞ්ගජාතං ඝට්ටෙන්තස්සාති ඉමස්ස අත්ථස්ස වුත්තත්තා ¶ අඞ්ගජාතඝට්ටනෙන විනාභාවතො ඉමිනා අසඞ්ගය්හමානස්සාපි ආකාසෙ කටිකම්පනෙන සුක්කමොචනෙ සඞ්ඝාදිසෙසස්ස පඨමගාථායං ‘‘වායාමො’’ති සාමඤ්ඤවචනෙන සඞ්ගහිතත්තා තං ඨපෙත්වා ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන අඤ්ඤතරස්ස භික්ඛුනො මොචනාධිප්පායස්ස ආකාසෙ කටිං කම්පෙන්තස්ස අසුචි මුච්චි…පෙ… අසුචි න මුච්චි. තස්ස කුක්කුච්චං අහොසි…පෙ… අනාපත්ති භික්ඛු සඞ්ඝාදිසෙසස්ස, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්සා’’ති ආකාසෙකටිකම්පනවත්ථුම්හි වුත්තත්තා අමුත්තෙ ථුල්ලච්චයං සඞ්ගහෙතුමාහ ‘‘සඤ්චිච්චා’’තිආදි.

තත්ථ සඤ්චිච්චාති ‘‘උපක්කමාමි මොචෙස්සාමී’’ති ජානිත්වා සඤ්ජානිත්වාති අත්ථො. ‘‘උපක්කමන්තස්සා’’ති සාමඤ්ඤතො තං විසෙසෙතුං ‘‘ආකාසෙ කම්පනෙනපී’’ති ආහ, කටිකම්පනෙනාති ගහෙතබ්බං. කථමිදං ලබ්භතීති චෙ? ඉමාය කථාය සඞ්ගහෙතබ්බවත්ථුම්හි ‘‘ආකාසෙ කටිං කම්පෙන්තස්සා’’ති (පාරා. 266) පාඨෙ ‘‘කටිං කම්පෙන්තස්සා’’ති වචනසහචරස්ස ‘‘ආකාසෙ’’ති වචනස්ස සන්නිධානබලෙන ලබ්භති අත්ථප්පකරණසද්දන්තරසන්නිධානා සද්දානං විසෙසත්ථදීපනතො.

329. වත්ථින්ති මුත්තවත්ථිං, මුත්තකරණස්ස වත්ථින්ති අත්ථො. කීළාය පූරෙත්වාති ගාමදාරකො විය කීළිතුකාමතාය මුත්තවත්ථිං දළ්හං ගහෙත්වා පූරෙත්වාති අත්ථො. යථාහ වත්ථිවත්ථුම්හි අට්ඨකථායං ‘‘තෙ භික්ඛූ වත්ථිං දළ්හං ගහෙත්වා පූරෙත්වා පූරෙත්වා විස්සජ්ජෙන්තා ගාමදාරකාවිය පස්සාවමකංසූ’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.264). ‘‘න වට්ටතී’’ති සාමඤ්ඤෙන කස්මා වුත්තන්ති? තස්මිං වත්ථුස්මිං වුත්තනයෙන මොචනාධිප්පායෙන දළ්හං ගහෙත්වා පූරෙත්වා පූරෙත්වා විස්සජ්ජෙන්තස්ස සුක්කෙ මුත්තෙ මොචනාධිප්පායො චෙතෙති, උපක්කමති, මුච්චතීති අඞ්ගානං සම්පන්නත්තා සඞ්ඝාදිසෙසස්ස ¶ , අමුත්තෙ ථුල්ලච්චයස්ස සම්භවතො උභයසඞ්ගහත්ථමාහ.

330. උපනිජ්ඣායනවත්ථුම්හි ‘‘න ච භික්ඛවෙ සාරත්තෙන මාතුගාමස්ස අඞ්ගජාතං උපනිජ්ඣායිතබ්බං, යො උපනිජ්ඣායෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාරා. 266) පාළියං ‘‘මාතුගාමස්සා’’ති සාමඤ්ඤෙන වුත්තත්තා ‘‘තිස්සන්න’’න්ති වදති. තිස්සන්නං පන ඉත්ථීනන්ති මනුස්සාමනුස්සතිරච්ඡානගතවසෙන තිස්සන්නං ඉත්ථීනං. ‘‘අඞ්ගජාත’’න්ති විසෙසෙත්වා වුත්තත්තා ‘‘නිමිත්ත’’න්ති ¶ මුත්තකරණමෙව වුච්චති, පටසතෙනාපි පටිච්ඡාදිතං වා අප්පටිච්ඡාදිතං වා යොනිමග්ගන්ති අත්ථො. තෙනාහ අට්ඨකථායං ‘‘සචෙපි පටසතං නිවත්ථා හොති, පුරතො වා පච්ඡතො වා ඨත්වා ‘ඉමස්මිං නාම ඔකාසෙ නිමිත්ත’න්ති උපනිජ්ඣායන්තස්ස දුක්කටමෙව. අනිවත්ථානං ගාමදාරිකානං නිමිත්තං උපනිජ්ඣායන්තස්ස පන කිමෙව වත්තබ්බ’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.266). පුරතො වාති එත්ථ ‘‘ඨත්වා’’ති පාඨසෙසො.

331. එකෙන…පෙ… පස්සතො එකං දුක්කටන්ති සම්බන්ධො. ‘‘එකෙන පයොගෙන එකං දුක්කට’’න්ති වචනතො අනෙකෙහි පයොගෙහි අනෙකානි දුක්කටානීති බ්යතිරෙකතො ලබ්භති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘ඉතො චිතො ච විලොකෙත්වා පුනප්පුනං උපනිජ්ඣායන්තස්ස පයොගෙ පයොගෙ දුක්කට’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.266). ඉමිස්සා අට්ඨකථාය ‘‘ඉතො චිතො චා’’ති වුත්තත්තා උම්මීලනනිමීලනන්ති එත්ථ ‘‘විවිධා තං අනොලොකෙත්වා තමෙව ඔලොකෙන්තස්සා’’ති ලබ්භති.

332. අමොචනාධිප්පායස්ස මුත්තස්මිං අනාපත්ති පකාසිතාති යොජනා. මොචනාධිප්පායං විනා භෙසජ්ජකරණත්ථං සුද්ධචිත්තෙන අඞ්ගජාතෙ භෙසජ්ජලෙපං කරොන්තස්ස වා සුද්ධචිත්තෙනෙව උච්චාරපස්සාවාදිං කරොන්තස්ස වා මුත්තෙපි අනාපත්තීති ¶ ඉදං ‘‘අනාපත්ති සුපිනන්තෙන නමොචනාධිප්පායස්සා’’තිආදිනා (පාරා. 263) නයෙන අනාපත්තිවාරෙ වුත්තමෙවාති අත්ථො.

ඉමස්මිං පාඨෙ ‘‘අනුපක්කමන්තස්සා’’ති අවුත්තෙපි ඉමස්ස පාඨස්ස පුරතො ‘‘චෙතෙති න උපක්කමති මුච්චති, අනාපත්තී’’ති (පාරා. 262) ච ‘‘න චෙතෙති න උපක්කමති මුච්චති, අනාපත්තී’’ති (පාරා. 262) ච වචනතො තං සඞ්ගහෙතුමාහ ‘‘අනුපක්කමතොපි ච මුත්තස්මිං අනාපත්ති පකාසිතා’’ති. මොචනස්සාදරාගෙන පීළිතො හුත්වා ‘‘අහො වත මෙ මුච්චෙය්යා’’ති චින්තෙත්වා වා එවරූපමොචනස්සාදරාගපීළාපුබ්බඞ්ගමචිත්තෙ අසතිපි කෙවලං කාමවිතක්කමත්තෙන උපහතො හුත්වා තාදිසඅජ්ඣත්තිකබාහිරවත්ථූසු ඝට්ටනවසෙන වා ආකාසෙ කටිකම්පනවසෙන වා උපක්කමං අකරොන්තස්ස තාදිසචින්තාබලෙන වා කාමවිතක්කබලෙන වා සුක්කෙ මුත්තෙපි අනාපත්තීති ඉදං යථාවුත්තපාඨවසෙන පකාසිතන්ති අත්ථො.

සුපිනන්තෙන මුත්තස්මිං, අනාපත්ති පකාසිතාති එත්ථ අන්තසද්දත්ථාභාවතො සුපිනෙති අත්ථො. සුපිනෙ මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තස්ස වා මාතුගාමෙහි කායසංසග්ගං ආපජ්ජන්තස්ස වා සුක්කෙ මුත්තෙපි ¶ අවිසයත්තා අනාපත්ති පාළියං ‘‘අනාපත්ති භික්ඛු සුපිනන්තෙනා’’ති (පාරා. 263) ඉමිනා පකාසිතාති අත්ථො.

එත්ථ ඨත්වා අට්ඨකථායං ‘‘සුපිනෙ පන උප්පන්නාය අස්සාදචෙතනාය සචස්ස විසයො හොති, නිච්චලෙන භවිතබ්බං. න හත්ථෙන නිමිත්තං කීළාපෙතබ්බං. කාසාවපච්චත්ථරණරක්ඛනත්ථං පන හත්ථපුටෙන ගහෙත්වා ජග්ගනත්ථාය උදකට්ඨානං ගන්තුං වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.262) වුත්තත්තා අණ්ඩපාලිකා කිකීසකුණා විය, වාලපාලිකා චමරී විය, එකනෙත්තපාලකො පුරිසො විය ච කායජීවිතෙපි අපෙක්ඛං පහාය සීලං ¶ රක්ඛිතුකාමෙන සික්ඛාකාමෙන නිබ්බානගාමිනිපටිපත්තිං පූරෙතුකාමෙන කුලපුත්තෙන ‘‘අඤ්ඤත්ර සුපිනන්තා’’ති (පාරා. 237) වදතො තථාගතස්ස අධිප්පායානුකූලං අට්ඨකථාතො ඤත්වා අප්පමත්තෙන පටිපජ්ජිතබ්බන්ති අයමත්රානුසාසනී.

සුක්කවිස්සට්ඨිකථාවණ්ණනා.

333. මනුස්සිත්ථින්ති මනුස්සජාතිකං ඉත්ථිං, ‘‘මාතුගාමො නාම මනුස්සිත්ථී, න යක්ඛී, න පෙතී, න තිරච්ඡානගතා, අන්තමසො තදහුජාතාපි දාරිකා, පගෙව මහත්තරී’’ති (පාරා. 271) පදභාජනෙ වුත්තත්තා තදහුජාතකුමාරිකාභාවෙනපි ඨිතං ජීවමානකමනුස්සමාතුගාමන්ති වුත්තං හොති. ‘‘මනුස්සිත්ථි’’න්ති සාමඤ්ඤවචනෙන ජීවමානකමනුස්සිත්ථින්ති අයං විසෙසො කුතො ලබ්භතීති? විනීතවත්ථුම්හි (පාරා. 281 ආදයො) මතිත්ථියා කායං ඵුසන්තස්ස ථුල්ලච්චයවචනතො පාරිසෙසතො ලබ්භති. ආමසන්තොති ‘‘හත්ථග්ගාහං වා වෙණිග්ගාහං වා අඤ්ඤතරස්ස වා අඤ්ඤතරස්ස වා අඞ්ගස්ස පරාමසන’’න්ති (පාරා. 270) වුත්තත්තා හත්ථාදිඅඞ්ගපච්චඞ්ගඵුසනාදිනානප්පකාරානං අඤ්ඤතරෙන පකාරෙන ආමසන්තොති අත්ථො. අත්තනො කායෙන ඉත්ථියා කායස්ස සංසග්ගෙ මිස්සීභාවෙ රාගො කායසංසග්ගරාගො. සඞ්ඝාදිසෙසො එතස්ස අත්ථීති සඞ්ඝාදිසෙසිකො, කායසංසග්ගසඞ්ඝාදිසෙසො ආපන්නො හොතීති වුත්තං හොති.

334. කායසංසග්ගරාගෙන ඉත්ථියා අන්තමසො ලොමම්පි අත්තනො සරීරෙ ලොමෙන ඵුසන්තස්ස භික්ඛුනො සඞ්ඝාදිසෙසාපත්ති හොතීති යොජනා. එත්ථ (පාරා. අට්ඨ. 2.274) ‘‘ලොමගණනාය සඞ්ඝාදිසෙසා හොන්තී’’ති කුරුන්දට්ඨකථාමතස්ස අට්ඨිතත්තා ¶ , ‘‘කොට්ඨාසගණනාය න හොති, ඉත්ථිගණනාය හොතී’’ති මහාඅට්ඨකථාමතස්ස ඨිතත්තා සඞ්ඝසන්තකෙ මඤ්චපීඨෙ පච්චත්ථරණාදිනා කෙනචි ¶ අප්පටිච්ඡාදිතෙ ඵුසන්තස්ස විය ලොමගණනාය අහුත්වා ඵුට්ඨලොමානං බහුත්තෙපි එකස්මිං පයොගෙ එකා එව ආපත්ති, බහූසු පයොගෙසු පයොගගණනාය ආපත්තියො හොන්තීති සන්නිට්ඨානං.

335. ඉත්ථියාති මනුස්සිත්ථියා. සම්ඵුට්ඨොති හත්ථාදිසරීරාවයවෙ සංසග්ගං සමාපන්නො. සෙවනචෙතනො වායමිත්වා කායසංසග්ගරාගෙන අත්තනො කායං චාලෙත්වාති අත්ථො. සඞ්ඝාදිසෙසතාති එත්ථ සකත්ථෙ තද්ධිතප්පච්චයො. ‘‘සඞ්ඝාදිසෙසිතා’’ති පන පාඨො සුන්දරො, සඞ්ඝාදිසෙසස්ස අත්ථිතා විජ්ජමානභාවොති අත්ථො. සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තියා සබ්භාවසඞ්ඛාතා අත්ථිතා ඊපච්චයත්ථෙ පුග්ගලෙ සඞ්ඝාදිසෙසීසද්දපවත්තිනිමිත්තං හොතීති භාවපච්චයො තංඅත්ථවසෙන ලබ්භති. යථාහු ‘‘යස්ස ගුණස්ස හි භාවා දබ්බෙ සද්දසන්නිවෙසො, තදභිධානෙ ත්තතාදයො’’ති.

336. එකෙන හත්ථෙන ගහෙත්වාති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. කායසංසග්ගසික්ඛාපදවණ්ණනා) එත්ථ ‘‘කායසංසග්ගරාගෙනා’’ති ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. ‘‘මනුස්සිත්ථි’’න්ති අජ්ඣාහාරො. තං මනුස්සිත්ථිං. තත්ථ තත්ථාති ඉත්ථියා තස්මිං තස්මිං සරීරාවයවෙ. ‘‘එකාවාපත්තී’’ති පඨමං ගහිතහත්ථස්ස අනපනීතත්තා වුත්තං. ගහිතහත්ථං පන මොචෙත්වා පුනප්පුනං ඵුසන්තස්ස පයොගගණනාය ආපත්ති හොතීති බ්යතිරෙකතො ලබ්භති.

337. එකෙන හත්ථෙන අග්ගහෙත්වා සීසතො යාව පාදං, පාදතො යාව සීසඤ්ච කායා හත්ථං අමොචෙත්වා දිවසම්පි තං ඉත්ථිං ඵුසන්තස්ස එකාවාපත්තීති යොජනා. එත්ථාපි ‘‘අමොචෙත්වා’’ති ¶ බ්යතිරෙකතො මොචෙත්වා ඵුසන්තස්ස පයොගගණනාය අනෙකාපත්තියොති ලබ්භති.

338. එකතො ගහිතපඤ්චඞ්ගුලීනං ගණනාය සචෙ ආපත්ති සියා, එකස්ස මාතුගාමස්ස සරීරං රාගචිත්තෙන ඵුසන්තස්ස ද්වත්තිංසකලාපකොට්ඨාසතො බ්යතිරෙකස්ස සරීරස්සාභාවා ද්වත්තිංසකලාපකොට්ඨාසගණනාය ආපත්තියා භවිතබ්බං, තථා අභාවතො ඉදම්පි න හොතීති දස්සනත්ථං ‘‘න හි කොට්ඨාසතො සියා’’ති ආහ.

340-1. ඉත්ථියා විමතිස්සාපි අත්තනො කායෙන ඉත්ථියා කායං ඵුසතො තස්ස ථුල්ලච්චයං සියා, ඉත්ථියා පණ්ඩකාදිසඤ්ඤිනොපි අත්තනොපි කායෙන ¶ ඉත්ථියා කායං ඵුසතො තස්ස ථුල්ලච්චයං සියා. ආදි-සද්දෙන පුරිසතිරච්ඡානගතානං සඞ්ගහො. ඉත්ථියා ඉත්ථිසඤ්ඤිනො අත්තනො කායෙන ඉත්ථියා කායසම්බද්ධං ඵුසතො තස්ස ථුල්ලච්චයං සියා. පණ්ඩකෙ පණ්ඩකසඤ්ඤිනො අත්තනො කායෙන පණ්ඩකස්ස කායං ඵුසතො තස්ස ථුල්ලච්චයං සියා. යක්ඛිපෙතීසු යක්ඛිපෙතිසඤ්ඤිනො අත්තනො කායෙන තාසං කායං ඵුසතො තස්ස ථුල්ලච්චයං සියාති යොජනා. එත්ථ ‘‘පණ්ඩකග්ගහණෙන උභතොබ්යඤ්ජනකොපි ගය්හතී’’ති වජිරබුද්ධිටීකායං වුත්තං. ‘‘ඉත්ථියා වෙමතිකස්සාපි පණ්ඩකාදිසඤ්ඤිනොපි අත්තනො කායෙන ඉත්ථියා කායසම්බද්ධං ඵුසතො තස්ස ථුල්ලච්චයං සියා’’ති න යොජෙතබ්බං. කස්මා? තථා යොජනායං පාළියං දුක්කටං වුත්තං, න ථුල්ලච්චයන්ති අනිට්ඨප්පසඞ්ගතො.

‘‘දුක්කටං කායසංසග්ගෙ, තිරච්ඡානගතිත්ථියා’’ති ඉමිනා විනීතවත්ථුම්හි ආගතනයෙ සඞ්ගහිතෙපි තෙනෙව නයෙන පණ්ඩකෙ ¶ විමතිඉත්ථිසඤ්ඤිතාදිඅඤ්ඤමතිපක්ඛෙ ච පුරිසතිරච්ඡානගතෙසු පුරිසතිරච්ඡානගතසඤ්ඤිවිමතිපණ්ඩකාදිඅඤ්ඤමතිපක්ඛෙ ච ඉති ඉමෙසං තිණ්ණං කායපටිබද්ධාමසනාදීසු ච පදභාජනෙ වුත්තසබ්බදුක්කටාපත්තියො උපලක්ඛිතාති දට්ඨබ්බං.

342. අත්තනො කායෙන පටිබද්ධෙන ඉත්ථියා කායෙන පටිබද්ධං ඵුසන්තස්ස භික්ඛුනො පන දුක්කටන්ති යොජනා. එත්ථ පි-සද්දො වුත්තදුක්කටානං සමුච්චයත්ථො. ච-සද්දෙන පන අවුත්තසමුච්චයත්ථෙන ‘‘නිස්සග්ගියෙන කායං ආමසති. නිස්සග්ගියෙන කායපටිබද්ධං ආමසති. නිස්සග්ගියෙන නිස්සග්ගියං ආමසති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාරා. 276) පාළියං ආගතදුක්කටානං සඞ්ගහො වෙදිතබ්බො.

343-4. න කෙවලං පදභාජනාගතඉත්ථිසරීරාදිකමෙව අනාමාසං, විනීතවත්ථූසු දාරුධීතලිකවත්ථුඅනුලොමතො පොත්ථලිකාදිඉත්ථිරූපකඤ්ච නිස්සග්ගියවාරානුලොමතො අසරීරට්ඨං මාතුගාමෙහි පරිභුත්තවත්ථාභරණාදිඤ්ච විභඞ්ගක්ඛන්ධකාදීසු වුත්තනයානුසාරෙන අට්ඨකථාගතං අවසෙසං අනාමාසවත්ථුඤ්ච ආමසන්තස්ස ආපත්තිං සඞ්ගහෙතුමාහ ‘‘ඉත්ථීන’’න්තිආදි.

‘‘ඉත්ථීනං ඉත්ථිරූපඤ්චා’’ති ඉදං ‘‘ඉත්ථිකාය ඉත්ථිධනං (පාරා. 34), සද්ධානං සද්ධාපරායන’’න්තිආදීසු විය ලොකවොහාරවසෙන වුත්තං. ඉත්ථීනං දාරුලොහමයාදිකං ඉත්ථිරූපඤ්චාති යොජනා. ආදි-සද්දෙන හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදතො මත්තිකාය, පිට්ඨෙන වා කතං මාතුගාමරූපං සඞ්ගණ්හාති. මාතුගාමරූපං යෙන කෙනචි දින්නං සබ්බරතනමයං විනා අවසෙසං සාදියිත්වා ¶ භින්දිත්වා ¶ සමණසාරුප්පපරික්ඛාරං කාරාපෙතුං, අඵුසිත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බෙ වා යොජෙතුං වට්ටති.

‘‘වත්ථ’’න්ති ඉමිනා නිවාසනපාරුපනද්වයම්පි සාමඤ්ඤෙන ගහිතං. ඉදඤ්ච මාතුගාමෙන පරිභුඤ්ජිතුං ඨපිතම්පි අනාමාසමෙව, චීවරත්ථාය දින්නං සම්පටිච්ඡිත්වා ගණ්හිතුං වට්ටති. හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙන තිණචුම්බටකං, අඞ්ගුලියා පණ්ණමුද්දිකං උපාදාය අලඞ්කාරමෙව. එත්ථ ච වාලකෙසවට්ටකෙසෙසු පවෙසනකදන්තසූචිආදි කප්පියභණ්ඩං දිය්යමානං සමණසාරුප්පපරික්ඛාරත්ථාය ගහෙතබ්බං.

තත්ථජාතඵලං ඛජ්ජන්ති රුක්ඛෙ ඨිතං ඛාදිතබ්බං පනසනාළිකෙරාදිඵලඤ්ච මනුස්සෙහි රාසිකතං පරිභුඤ්ජිතබ්බඵලඤ්ච ‘‘මනුස්සෙහි රාසිකතෙසුපි එසෙව නයො’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.281) අට්ඨකථායං වුත්තත්තා අනාමාසන්ති උපලක්ඛණතො ඉමිනාව ගහෙතබ්බං. අරඤ්ඤෙ රුක්ඛතො පතිතං ඵලං ‘‘අනුපසම්පන්නස්ස දස්සාමී’’ති ගහෙතුං වට්ටති. ‘‘මුග්ගාදිං තත්ථජාතක’’න්ති උපලක්ඛණපදත්තා ගච්ඡතො වියුත්තම්පි ගහෙතබ්බං. මුග්ගාදින්ති එත්ථ ‘‘අපරණ්ණ’’න්ති පාඨසෙසො.

සබ්බානි ධඤ්ඤානීති ‘‘සාලි වීහි යවො කඞ්ගු, කුද්රූසවරකගොධුමා’’ති වුත්තානි සත්ත ධඤ්ඤානි. ඛෙත්තමග්ගෙන ගච්ඡතා සාලිසීසෙ හත්ථෙන අඵුසන්තෙන ගන්තබ්බං. සචෙ මග්ගො සම්බාධො හොති, සරීරෙ ධඤ්ඤං ඵුසන්තෙපි මග්ගත්තා න දොසො. වීථියං, ගෙහඞ්ගණෙ වා ධඤ්ඤෙසු පසාරිතෙසු අපසක්කිත්වා චෙ ගන්තුං න සක්කා, ‘‘මග්ගං අධිට්ඨාය ගන්තබ්බ’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.281) අට්ඨකථාවචනතො ‘‘ඉමං මග්ගං ගමිස්සාමී’’ති ගන්තුං වට්ටති. ‘‘කුලගෙහෙ ධඤ්ඤමත්ථකෙ චෙ ආසනං පඤ්ඤාපෙත්වා දින්නං හොති, නිසීදිතුං වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.281 අත්ථතො සමානං) අට්ඨකථායං වුත්තං. ‘‘ආසනසාලායං ධඤ්ඤෙ විප්පකිණ්ණෙ අනුක්කමිත්වා එකමන්තෙ පීඨකං පඤ්ඤාපෙත්වා ¶ නිසීදිතබ්බං. සචෙ මනුස්සා තස්මිං ධඤ්ඤමත්ථකෙ ආසනං පඤ්ඤාපෙත්වා දෙන්ති, නිසීදිතුං වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.281 අත්ථතො සමානං) අට්ඨකථායං වුත්තත්තා අත්තනා තත්ථ ආසනං පඤ්ඤාපෙත්වා නිසීදිතුං න වට්ටති.

345. ධමනසඞ්ඛාදිං සබ්බං පඤ්චඞ්ගතුරියම්පි චාති සම්බන්ධො. ධමනසඞ්ඛො නාම සද්දකරණසඞ්ඛො ¶ . ආදි-සද්දෙන වංසසිඞ්ගතාළාදීනං සඞ්ගහො. පඤ්චඞ්ගතුරියන්ති ආතතං, විතතං, ආතතවිතතං, ඝනං, සුසිරන්ති පඤ්චඞ්ගසඞ්ඛාතං තුරියං. තත්ථ ආතතං නාම චම්මපරියොනද්ධෙසු භෙරිආදීසු එකතො ආකඩ්ඪිත්වා ඔනද්ධං එකතලතුරියං. විතතං නාම උභතො ආකඩ්ඪිත්වා ඔනද්ධං උභයතලතුරියං. ආතතවිතතං නාම උභයතො ච මජ්ඣතො ච සබ්බතො පරියොනන්ධිතං. ඝනං සම්මාදි. සම්මන්ති තාළං, ඝණ්ටාකිඞ්කණිආදීනම්පි එත්ථෙව සඞ්ගහො. සුසිරන්ති වංසාදි.

ඉධ (පාරා. අට්ඨ. 2.281) කුරුන්දට්ඨකථායං වුත්තනයෙන භෙරිපොක්ඛරඤ්ච භෙරිතලචම්මඤ්ච වීණා ච වීණාපොක්ඛරචම්මඤ්ච දණ්ඩො ච අනාමාසං. ‘‘පූජං කත්වා චෙතියඞ්ගණාදීසු ඨපිතභෙරියො අචාලෙන්තෙන අවසෙසට්ඨානං සම්මජ්ජිතබ්බං. කචවරඡඩ්ඩනකාලෙ කචවරං විය ගහෙත්වා එකස්මිං ඨානෙ ඨපෙතබ්බ’’න්ති මහාපච්චරියං වුත්තං. තුරියභණ්ඩෙසු යං කිඤ්චි අත්තනො දීයමානං තං පරිවත්තෙත්වා කප්පියපරික්ඛාරං ගහෙතුං අධිවාසෙතබ්බං. දොණි වා පොක්ඛරං වා දන්තකට්ඨනික්ඛිපනත්ථාය, චම්මඤ්ච සත්ථකොසකරණත්ථාය ගහෙතබ්බං.

රතනානි ච සබ්බානීති මුත්තා මණි වෙළුරියො සඞ්ඛො සිලා පවාළං රජතං ජාතරූපං ලොහිතඞ්කො මසාරගල්ලන්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.281) වුත්තානි සබ්බානි රතනානි ච. එත්ථ ච විද්ධා, අවිද්ධා වා සාමුද්දිකාදී සබ්බාපි මුත්තා අනාමාසා. භණ්ඩමූලත්ථඤ්ච ගණ්හිතුං ¶ න වට්ටති. අන්තමසො ජාතිඵලිකං උපාදාය නීලපීතාදිභෙදො සබ්බොපි මණි ධොතවිද්ධො අනාමාසො. ආහතාකාරෙනෙව ඨිතො අවිද්ධාධොතො මණි පත්තාදි භණ්ඩමූලත්ථං අධිවාසෙතුං වට්ටතීති වුත්තං. මහාපච්චරියං පන පටික්ඛිත්තං. පචිත්වා කතො කාචමණියෙවෙකො වට්ටති. වෙළුරියෙ ච මණිසදිසොයෙව විනිච්ඡයො.

ධමනසඞ්ඛො ‘‘සබ්බං ධමනසඞ්ඛාදි’’න්තිආදිගාථාය තුරියෙසු ගහිතො. රතනඛචිතො සඞ්ඛො අනාමාසො. පානීයසඞ්ඛො ධොතොපි අධොතොපි ආමාසො. අවසෙසසඞ්ඛො පන අඤ්ජනාදිභෙසජ්ජත්ථං, පත්තාදිභණ්ඩමූලභාවෙන ච අධිවාසෙතුං වට්ටති. සුවණ්ණෙන එකතො විලියාපෙත්වා කතා මුග්ගවණ්ණා සිලා අනාමාසා. සෙසා සිලා ඛුද්දකනිසානාදිකම්මත්ථං අධිවාසෙතුං වට්ටති. ‘‘පවාළං ධොතමධොතඤ්ච විද්ධමවිද්ධඤ්ච සබ්බථා අනාමාසං, නාපි අධිවාසෙතබ්බ’’න්ති මහාපච්චරියං වුත්තත්තා පවාළපටිමාචෙතියානි චෙව පොත්ථකෙසු පවෙසෙතබ්බආණියා ¶ මූලෙ, අග්ගෙච පවෙසෙතබ්බං පදුමාදිආකාරෙන කතං වට්ටඤ්ච න ගහෙතබ්බං න ඵුසිතබ්බං.

බීජතො පට්ඨාය රජතං, ජාතරූපඤ්ච කතං වා හොතු අකතං වා, සබ්බසො අනාමාසං, න ච සාදිතබ්බං. ඉමිනා කතං පටිමාදිකඤ්ච ආරකූටලොහඤ්ච අනාමාසන්ති වක්ඛති. කතාකතසුවණ්ණරජතානං අසාදියිතබ්බතාය ඉධ අට්ඨකථාය ආගතත්තා උත්තරෙන රාජපුත්තෙන කාරෙත්වා ආහටං සුවණ්ණචෙතියං න වට්ටතීති මහාපදුමත්ථෙරෙන පටික්ඛිත්තන්ති සුවණ්ණපටිමාචෙතියපොත්ථකාවච්ඡාදකමණිපදුමවට්ටාදි යං කිඤ්චි න සාදිතබ්බමෙව, න ච ආමසිතබ්බං. එතෙන කතං සෙනාසනොපකරණං පන පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. ධම්මමණ්ඩපෙ කතම්පි ¶ පටිජග්ගිතුං වට්ටති. ලොහිතවණ්ණො මණි, මසාරගල්ලමණි ච සබ්බථා අනාමාසො, න ච අධිවාසෙතබ්බොති මහාපච්චරියං වුත්තං.

346. සබ්බමාවුධභණ්ඩන්ති ඛග්ගාදි සබ්බං ආවුධොපකරණං පත්තාදිකප්පියපරික්ඛාරමූලත්ථාය දීයමානං සත්ථවාණිජාය අකාතබ්බත්තා න ගහෙතබ්බං, ‘‘ඉමං ගණ්හථා’’ති දින්නං භින්දිත්වා ඛණ්ඩාඛණ්ඩිකං කත්වා ‘‘ඛුරාදිකප්පියපරික්ඛාරං කාරෙස්සාමී’’ති සාදිතුං වට්ටති. සඞ්ගාමභූමියං මග්ගෙ පතිතඛග්ගාදිං දිස්වා පාසාණෙන භින්දිත්වා ‘‘ඛුරාදිකප්පියභණ්ඩානි කාරෙස්සාමී’’ති ගණ්හිතුං වට්ටති. උසුසත්තිආදිකං ඵලතො දණ්ඩං අපනෙත්වා කප්පියපරික්ඛාරකාරාපනත්ථාය ගහෙතබ්බං.

ජියාති ධනුගුණො. ච-කාරෙන ඉමිස්සා ගාථාය අවුත්තං අඞ්කුසතොමරාදිං පරහිං සොපකරණං සඞ්ගණ්හාති. ධනුදණ්ඩකොති ජියාවිරහිතො ධනුදණ්ඩකො. ඉදං පරහිංසොපකරණභණ්ඩාදිකං විහාරෙ සම්මජ්ජිතබ්බට්ඨානෙ ඨපිතං චෙ, සාමිකානං වත්වා තෙහි අග්ගහිතං චෙ, අචාලෙන්තෙන සම්මජ්ජිතබ්බං.

ජාලඤ්චාති මච්ඡජාලපක්ඛිජාලාදිජාලඤ්ච. ජාලං දීයමානං ඡත්තවෙඨනත්ථං, ආසනචෙතියාදිමත්ථකෙ බන්ධනාදිපයොජනෙ සති තදත්ථඤ්ච ගහෙතබ්බං. සරවාරණං නාම ඵලකාදිකං අඤ්ඤෙහි අත්තනො විජ්ඣනත්ථාය විස්සට්ඨසරනිවාරණං විනාසනොපරොධකාරණං හොතීති භණ්ඩමූලත්ථං සාදිතුං ¶ වට්ටති. ‘‘දන්තකට්ඨාධාරඵලකාදි යදිච්ඡිතං කරොමී’’ති මුට්ඨිං අපනෙත්වා ගහෙතුං වට්ටති.

347. චෙතියන්ති එත්ථ ‘‘සුවණ්ණචෙතිය’’න්ති ඉදං ‘‘සුවණ්ණපටිබිම්බාදී’’ති අනන්තරං වුත්තත්තා ලබ්භති. සුවණ්ණග්ගහණඤ්චුපලක්ඛණන්ති රජතමයඤ්ච ගහෙතබ්බං. ආරකූටකන්ති සුවණ්ණවණ්ණං ලොහවිසෙසමාහ ¶ . ‘‘අනාමාස’’න්ති ඉදං ‘‘අසම්පටිච්ඡියං වා’’ති එතස්ස උපලක්ඛණං.

348. සබ්බං වාදිතමිති සම්බන්ධො. ඔනහිතුන්ති චම්මවරත්තතන්තීහි බන්ධිතුං. ඔනහාපෙතුන්ති තථෙව අඤ්ඤෙහි කාරාපෙතුං. වාදාපෙතුන්ති අඤ්ඤෙහි වාදාපෙතුං. වාදෙතුන්ති අත්තනා වාදෙතුං. වාදිතන්ති වාදනීයං යථා ‘‘කරණීයං කාරිත’’න්ති, වාදනාරහං තුරියභණ්ඩන්ති අත්ථො. ඉදඤ්ච ඔනහනාදිකිරියාය කම්මං.

349. උපහාරං කරිස්සාමාති පූජං කරිස්සාම. ඉති අනුමතිග්ගහණත්ථාය. වත්තබ්බාති තෙ වත්තාරො වත්තබ්බාති යොජනා.

350-1. ධුත්තියා ඉත්ථියාති විපන්නාචාරාය ලොළිත්ථියා. සයං ඵුසියමානස්සාති භික්ඛුනො පයොගං විනා ඉත්ථියා අත්තනාව ඵුසියමානස්ස. කායෙන අවායමිත්වාති තස්සා සරීරසම්ඵස්සානුභවනත්ථං අත්තනො කායං අචාලෙත්වා. ඵස්සං පටිවිජානතොති ඵස්සං අනුභවන්තස්ස.

අසඤ්චිච්චාති එත්ථ ‘‘ඵුසනෙ’’ති පාඨසෙසො, ‘‘ඉමිනා උපායෙන ඉමං ඵුසාමී’’ති අචෙතෙත්වා. කිං වුත්තං හොති? ‘‘ඉමිනා පත්තපටිග්ගහණාදිනා උපායෙන එතිස්සා සරීරසම්ඵස්සං අනුභවිස්සාමී’’ති අචින්තෙත්වා පත්තථාලකතට්ටකපණ්ණපුටභෙසජ්ජාදිං පටිග්ගණ්හාපෙන්තියා හත්ථෙ අත්තනො හත්ථෙන ඵුසනාදීසු අනාපත්තීති වුත්තං හොති. ‘‘අස්සතියා’’ති ඉදං පන ඉමිනාව සඞ්ගහිතත්තා ඉධ විසුං න වුත්තං, මාතුගාමස්ස සරීරෙ ඵුසනභාවං අජානිත්වා අඤ්ඤවිහිතො හුත්වා සතිං අනුපට්ඨපෙත්වා හත්ථපාදපසාරණාදීසු ඵුසන්තස්සාති අත්ථො.

අජානන්තස්සාති ¶ දාරකාකාරං දාරිකං ‘‘මාතුගාමො’’ති අජානිත්වා කෙනචි කරණීයෙන ඵුසන්තස්ස ¶ . මොක්ඛාධිප්පායිනො චාති ‘‘මොක්ඛාධිප්පායො කායෙන වායමති, ඵස්සං පටිවිජානාති, අනාපත්ති. මොක්ඛාධිප්පායො කායෙන වායමති, න ච ඵස්සං පටිවිජානාති, අනාපත්ති. මොක්ඛාධිප්පායො න ච කායෙන වායමති, ඵස්සං පටිවිජානාති, අනාපත්ති. මොක්ඛාධිප්පායො න ච කායෙන වායමති, න ච ඵස්සං පටිවිජානාති, අනාපත්තී’’ති (පාරා. 279) වුත්තමොක්ඛාධිප්පායවතො චතුබ්බිධස්ස පුග්ගලස්සාති වුත්තං හොති. ‘‘අනාපත්තී’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො.

ඉමෙසු යො මාතුගාමෙන ආලිඞ්ගනාදිපයොගෙන අජ්ඣොත්ථරයමානො තං අත්තනො සරීරතො අපනෙත්වා මුඤ්චිතුකාමො හත්ථචාලෙන, මුට්ඨිආදීහි වා පටිපණාමනං, පහරණාදිකඤ්ච පයොගං කරොති, අයං පඨමො පුග්ගලො. අත්තානමජ්ඣොත්ථරිතුං ආගච්ඡන්තිං ඉත්ථිං දිස්වා පහරණාකාරාදිසබ්බපයොගං දස්සෙත්වා තාසෙත්වා අත්තනො සරීරං ඵුසිතුං අදෙන්තො දුතියො. ඉත්ථියා අජ්ඣොත්ථරිත්වා ආලිඞ්ගිතො චොපනරහිතං මං ‘‘අනත්ථිකො’’ති මන්ත්වා ‘‘සයමෙව පලායිස්සතී’’ති, ‘‘අචොපනමෙව මොක්ඛොපායො’’ති ඤත්වා නිච්චලොව හුත්වා ඵස්සං පටිවිජානන්තො තතියො. අත්තානං අජ්ඣොත්ථරිතුමාගච්ඡන්තිං ඉත්ථිං දිස්වා දුතියො විය තාසෙතුං කායප්පයොගං අකත්වා ‘‘අගතෙ පාතෙස්සාමි, පහරිත්වා තාසෙස්සාමී’’ති වා චින්තෙත්වා නිච්චලොව හුත්වා තිට්ඨන්තො චතුත්ථොති වෙදිතබ්බො.

352. පඨමෙනාති එත්ථ ‘‘පාරාජිකෙනා’’ති පාඨසෙසො, කායචිත්තසමුට්ඨානන්ති වුත්තං හොති. ඉධ චිත්තං නාම ¶ කායසංසග්ගරාගසම්පයුත්තං චිත්තං, සුක්කවිස්සට්ඨිම්හි මොචෙතුකාමතාය සම්පයුත්තං චිත්තං.

කායසංසග්ගකථාවණ්ණනා.

353-4. දුට්ඨුල්ලවාචස්සාදෙනාති දුට්ඨු කුච්ඡිතභාවං උලති ගච්ඡතීති දුට්ඨුල්ලා, දුට්ඨුල්ලා ච සා වාචා චාති දුට්ඨුල්ලවාචා, වච්චමග්ගපස්සාවමග්ගෙ මෙථුනධම්මපටිසංයුත්තා වාචා, යථාහ ‘‘දුට්ඨුල්ලා නාම වාචා වච්චමග්ගපස්සාවමග්ගමෙථුනධම්මපටිසංයුත්තා වාචා’’ති (පාරා. 285), දුට්ඨුල්ලවාචාය අස්සාදො දුට්ඨුල්ලවාචස්සාදො, තථාපවත්තවචීවිඤ්ඤත්තිසමුට්ඨාපකචිත්තසම්පයුත්තා චෙතනා, තෙන සම්පයුත්තො රාගො ඉධ සහචරියෙන ‘‘දුට්ඨුල්ලවාචස්සාදො’’ති වුත්තො, තෙන, දුට්ඨුල්ලවාචස්සාදසම්පයුත්තෙන ¶ රාගෙනාති අත්ථො. ඉමිනා ‘‘ඔභාසන්තස්සා’’ති වක්ඛමානඔභාසනස්ස හෙතු දස්සිතො.

ඉත්ථියා ඉත්ථිසඤ්ඤිනො භික්ඛුනොති යොජනා. ඉත්ථියා ඉත්ථිසඤ්ඤිනොති ‘‘මාතුගාමො නාම මනුස්සිත්ථී, න යක්ඛී, න පෙතී, න තිරච්ඡානගතා, විඤ්ඤූ පටිබලා සුභාසිතදුබ්භාසිතං දුට්ඨුල්ලාදුට්ඨුල්ලං ආජානිතු’’න්ති පදභාජනෙ නිද්දිට්ඨසරූපාය සුභාසිතදුබ්භාසිතං ජානන්තියා මනුස්සිත්ථියා ඉත්ථිසඤ්ඤිනො භික්ඛුනොති අත්ථො. ‘‘ද්වින්නං මග්ගාන’’න්ති එතස්ස සම්බන්ධීවසෙන ‘‘ඉත්ථියා’’ති ඉදං සාමිවසෙන යොජෙතබ්බං, යථාවුත්තසරූපස්ස මාතුගාමස්ස වච්චමග්ගපස්සාවමග්ගන්ති අත්ථො. වණ්ණාවණ්ණවසෙන චාති ‘‘වණ්ණං භණති නාම ද්වෙ මග්ගෙ ථොමෙති වණ්ණෙති පසංසති. අවණ්ණං භණති නාම ද්වෙ මග්ගෙ ඛුංසෙති වම්භෙති ගරහතී’’ති නිද්දෙසෙ වුත්තනයෙන උභො මග්ගෙ උද්දිස්ස ථොමනගරහණවසෙනාති වුත්තං හොති.

මෙථුනස්ස ¶ යාචනාදයො මෙථුනයාචනාදයො, තෙහි මෙථුනයාචනාදීහි, ‘‘යාචතිපි ආයාචතිපි පුච්ඡතිපි පටිපුච්ඡතිපි ආචික්ඛතිපි අනුසාසතිපි අක්කොසතිපී’’ති (පාරා. 285) උද්දෙසෙ වුත්තමෙථුනයාචනාදිවසෙනාති වුත්තං හොති. ඉමෙහි ද්වීහි ‘‘ඔභාසන්තස්සා’’ති වුත්තඔභාසනා දස්සිතා. ඔභාසන්තස්සාති උද්දෙසයන්තස්ස, පකාසෙන්තස්සාති අත්ථො. ‘‘විඤ්ඤු’’න්ති ඉමිනා ඔභාසනකිරියාය කම්මමාහ, ඉමිනා විසෙසිතබ්බං ‘‘මනුස්සිත්ථි’’න්ති ඉදං පකරණතො ලබ්භති, යථාදස්සිතපදභාජනාගතසරූපං විඤ්ඤුං පටිබලං මනුස්සිත්ථින්ති වුත්තං හොති. අන්තමසො හත්ථමුද්දායපීති ඔභාසනෙ අන්තිමපරිච්ඡෙදදස්සනං. දුට්ඨුල්ලවචනස්සාදභාවෙ සති යො වච්චමග්ගපස්සාවමග්ගපටිබද්ධං ගුණදොසං වා මෙථුනධම්මයාචනාදිවසෙන වා දුට්ඨුල්ලාදුට්ඨුල්ලං ජානන්තිං මනුස්සිත්ථිං හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙන හත්ථමුද්දායපි වදෙය්යාති අත්ථො.

ඉමස්මිං ගාථාද්වයෙ දුට්ඨුල්ලවාචස්සාදෙන ඉත්ථියා ඉත්ථිසඤ්ඤිනො විඤ්ඤුං තං ඉත්ථිං ද්වින්නං මග්ගානං වණ්ණවසෙන අන්තමසො හත්ථමුද්දායපි ඔභාසන්තස්ස භික්ඛුනො ගරුකං සියාති එකං වාක්යං, තථා ‘‘ද්වින්නං මග්ගානං අවණ්ණවසෙනා’’ති ඉමිනා ච ‘‘මෙථුනයාචනාදීහී’’ති ඉමිනා ච යොජනාය වාක්යද්වයන්ති එවං යොජනාවසෙන තීණි වාක්යානි හොන්ති.

තත්ථ ¶ පඨමවාක්යෙ වණ්ණවචනෙන සඞ්ගහිතං ථොමනාදිකථං කථෙන්තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසො හොති. ‘‘ඉත්ථිලක්ඛණෙන සුභලක්ඛණෙන සමන්නාගතාසී’’ති එත්තකමෙව ථොමනත්ථං වදතො සඞ්ඝාදිසෙසො න හොති, ‘‘තව වච්චමග්ගො ච පස්සාවමග්ගො ච ඊදිසො සුභො සුසණ්ඨානො, තෙන නාම ¶ ඊදිසෙන ඉත්ථිලක්ඛණෙන සුභලක්ඛණෙන සමන්නාගතාසී’’ති වදන්තස්ස හොති. ‘‘වණ්ණෙති, පසංසතී’’ති පදද්වයඤ්ච ‘‘ථොමෙතී’’ති පදස්ස පරියායො.

දුතියවාක්යෙ අවණ්ණපදසඞ්ගහිතං ඛුංසනාදිත්තයෙ ඛුංසනං නාම පතොදොපමෙහි ඵරුසවචනෙහි තුදනං. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘ඛුංසෙතීති වාචාපතොදෙන ඝට්ටෙතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.285). පතුජ්ජතෙනෙනාති ‘‘පතොදො’’තිඅගච්ඡන්තෙ අස්සාදයො පවත්තෙතුං විජ්ඣනකපාචනදණ්ඩො වුච්චති. වම්භනං නාම අපසාදනං. අපසාදනං නාම ගුණතො පරිහාපනං. යථාහ ‘‘වම්භෙතීති අපසාදෙතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.285). ගරහා නාම දොසාරොපනං. යථාහ ‘‘ගරහතීති දොසං දෙතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.285). ඉමං ඛුංසනාදිපටිසංයුත්තවචනං වක්ඛමානෙසු ‘‘සිඛරණීසි, සම්භින්නාසි, උභතොබ්යඤ්ජනාසී’’ති ඉමෙසු තීසු පදෙසු අඤ්ඤතරෙන යොජෙත්වා කථෙන්තස්සෙව සඞ්ඝාදිසෙසො, න ඉතරස්ස.

තතියවාක්යෙ මෙථුනයාචනාදිවචනෙහි සඞ්ගහිතං ආයාචනාදිං කරොන්තස්සාපි සඞ්ඝාදිසෙසො. ‘‘යාචති නාම දෙහි මෙ අරහසි මෙ දාතු’’න්තිආදිනා (පාරා. 285) නයෙන එකෙකං පදං ‘‘දෙහි මෙ මෙථුනං ධම්ම’’න්තිආදිවසෙන මෙථුනධම්මපදෙන සහ ඝටෙත්වා මෙථුනධම්මං යාචන්තස්සෙව හොති.

‘‘කදා තෙ මාතා පසීදිස්සති, කදා තෙ පිතා පසීදිස්සති, කදා තෙ දෙවතායො පසීදිස්සන්ති, කදා තෙ සුඛණො සුලයො සුමුහුත්තො භවිස්සතී’’තිආදිආයාචනපදනිද්දෙසෙ එකෙකං පදං තත්ථෙව ඔසානෙ වුත්තෙන ‘‘කදා තෙ මෙථුනං ධම්මං ලභිස්සාමී’’ති පදෙන ඝටෙත්වා මෙථුනං යාචන්තස්සෙව හොති.

‘‘කථං ¶ ත්වං සාමිකස්ස දෙසි, කථං ජාරස්ස දෙසී’’ති (පාරා. 285) පුච්ඡානිද්දෙසවචනෙසු ච අඤ්ඤතරං මෙථුනධම්මපදෙන ඝටෙත්වා පුච්ඡන්තස්සෙව හොති.

‘‘එවං ¶ කිර ත්වං සාමිකස්ස දෙසි, එවං ජාරස්ස දෙසී’’ති (පාරා. 285) පටිපුච්ඡානිද්දෙසවචනෙසු අඤ්ඤතරං මෙථුනධම්මපදෙන ඝටෙත්වා විසෙසෙත්වා පටිපුච්ඡන්තස්සෙව හොති.

‘‘කථං දදමානා සාමිකස්ස පියා හොතී’’ති පුච්ඡතො මාතුගාමස්ස ‘‘එවං දෙහි, එවං දෙන්තී සාමිකස්ස පියා භවිස්සති මනාපා චා’’ති ආණත්තිවචනෙ, අනුසාසනිවචනෙ ච එසෙව නයො.

355. අක්කොසනිද්දෙසාගතෙසු ‘‘අනිමිත්තාසි නිමිත්තමත්තාසි අලොහිතාසි ධුවලොහිතාසි ධුවචොළාසි පග්ඝරන්තීසි සිඛරණීසි ඉත්ථිපණ්ඩකාසි වෙපුරිසිකාසි සම්භින්නාසි උභතොබ්යඤ්ජනාසී’’ති එකාදසසු පදෙසු ‘‘සිඛරණීසි සම්භින්නාසි උභතොබ්යඤ්ජනාසී’’ති පදත්තයං පච්චෙකං ආපත්තිකරං, ඉමිනා පදත්තයෙන සහ පුබ්බෙ වුත්තානි වච්චමග්ගපස්සාවමග්ගමෙථුනධම්මපදානි තීණි චාති ඡප්පදානං පච්චෙකං ආපත්තිකරත්තා ඉතො පරානි අනිමිත්තාදීනි අට්ඨ පදානි ‘‘අනිමිත්තාසි මෙථුනධම්මං දෙහී’’තිආදිනා නයෙන මෙථුනධම්මපදෙන සහ ඝටෙත්වා වුත්තානෙව ආපත්තිකරානීති වෙදිතබ්බානි, ‘‘මෙථුනයාචනාදීහී’’ති එත්ථ ආදි-සද්දසඞ්ගහිතෙසු ‘‘අනිමිත්තාසී’’තිආදීසු එකාදසසු අක්කොසපදෙසු අන්තොගධත්තෙපි කෙවලං ආපත්තිකරත්තා ගරුතරං පදත්තයං විසුං සඞ්ගහෙතබ්බන්ති ඤාපෙතුමාහ ‘‘සිඛරණීසී’’තිආදි.

සිඛරණීසීති එත්ථ ‘‘සිඛරණී අසී’’ති පදච්ඡෙදො. ‘‘අසී’’ති පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. තු-සද්දො කෙවලයුත්තම්පි ආපත්තිකරං ¶ හොතීති විසෙසං ජොතෙති. කෙවලෙනාපි අක්කොසවචනෙනාති යොජනා. සිඛරණීසීති බහි නික්ඛන්තආණිමංසා භවසි. සම්භින්නාසීති මිස්සීභූතවච්චමග්ගපස්සාවමග්ගා. උභතොබ්යඤ්ජනාසීති ඉත්ථිනිමිත්තෙන, පුරිසනිමිත්තෙන චාති උභතොබ්යඤ්ජනෙහි සමන්නාගතා. ‘‘අයං ඉත්ථී, අයං පුරිසො’’ති බ්යඤ්ජයතීති බ්යඤ්ජනං, මුත්තකරණානි. සුණන්තියාති එත්ථ ‘‘විඤ්ඤුමනුස්සිත්ථියා’’ති අධිකාරතො ලබ්භති, ඉමිනා අක්කොසිතබ්බවත්ථු දස්සිතං හොති. භාසිතං සුණන්තියා සුභාසිතදුබ්භාසිතං ජානන්තියා මනුස්සිත්ථියා විසයෙ පවත්තඅක්කොසවචනෙන සඞ්ඝාදිසෙසො හොතීති අත්ථො.

356. පුනප්පුනං ඔභාසන්තස්ස වාචානං ගණනාය ගරුකා සියුන්ති යොජනා. එත්ථ ‘‘එකං ¶ ඉත්ථි’’න්ති අජ්ඣාහරිතබ්බං. එකවාචාය බහූ ඔභාසන්තස්ස ච ඉත්ථීනං ගණනාය ගරුකා සියුන්ති යොජනා. එත්ථාපි ‘‘ඉත්ථියොපී’’ති ලබ්භති.

357. සා චෙ නප්පටිජානාතීති එත්ථ ‘‘යං සුණන්තිං මනුස්සිත්ථිං ද්වින්නං මග්ගානං වණ්ණාවණ්ණවසෙන ඔභාසති, සා චෙ න පටිජානාතී’’ති සාමත්ථියා ලබ්භමානං ආදාය යොජෙතබ්බං. අත්තනො භාසිතං දුට්ඨුල්ලං වුත්තසමනන්තරමෙව අත්ථවසෙන සචෙ න ජානාතීති අත්ථො. තස්සාති තස්ස දුට්ඨුල්ලභාසිතභික්ඛුස්ස. උබ්භජාණුං, අධක්ඛකං වා ආදිස්ස භණනෙ චාපි තස්ස ථුල්ලච්චයං සියාති යොජනා. භණනෙති ද්වින්නං මග්ගානං වණ්ණාදිකථනෙ, ‘‘භණතො’’තිපි ලිඛන්ති, භණන්තස්ස, භණනහෙතූති අත්ථො. හෙතුම්හි අයමන්තපච්චයො ‘‘අසම්බුධ’’න්තිආදීසු (පාරා. අට්ඨ. 1.ගන්ථාරම්භකථා) විය. උබ්භජාණුන්ති ජාණුතො උද්ධං. අක්ඛෙකන්ති අක්ඛකතො හෙට්ඨා.

358. උබ්භක්ඛකන්ති ¶ අක්ඛකතො උද්ධං. අධොජාණුමණ්ඩලන්ති ජාණුමණ්ඩලතො අධො. උද්දිසන්ති උද්දිස්ස. ‘‘උද්දිස්සුබ්භක්ඛං වා තථා, අධොජාණුමණ්ඩල’’න්ති ච ලිඛන්ති, සො පාඨො සුන්දරො. වණ්ණාදිභණනෙ දුක්කටන්ති සම්බන්ධො. ‘‘විඤ්ඤුමනුස්සිත්ථියා’’ති අධිකාරතො ලබ්භති. කායපටිබද්ධෙ වණ්ණාදිභණනෙ දුක්කටන්ති එත්ථාපි එසෙව නයො. වච්චමග්ගපස්සාවමග්ගා සඞ්ඝාදිසෙසක්ඛෙත්තං, අධක්ඛකං උබ්භජාණුමණ්ඩලං ථුල්ලච්චයක්ඛෙත්තං, උද්ධක්ඛකං අධොජාණුමණ්ඩලං දුක්කටක්ඛෙත්තන්ති ඉමෙසු තීසු ඛෙත්තෙසු අක්ඛකඤ්චෙව ජාණුමණ්ඩලඤ්ච ථුල්ලච්චයදුක්කටානං ද්වින්නං අවධිභූතං කත්ථ සඞ්ගය්හතීති? දුක්කටක්ඛෙත්තෙයෙව සඞ්ගය්හති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘අක්ඛකං, පන ජාණුමණ්ඩලඤ්ච එත්ථෙව දුක්කටක්ඛෙත්තෙ සඞ්ගහං ගච්ඡතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.286).

359. පණ්ඩකෙ යක්ඛිපෙතීසු ද්වින්නං මග්ගානං වණ්ණාදිභණනෙ තස්ස භණන්තස්ස ථුල්ලච්චයං භවෙති අධිකාරවසෙන ආගතපදෙහි සහ යොජෙතබ්බං. පණ්ඩකාදීසූති ආදි-සද්දෙන යක්ඛිපෙතීනං ගහණං.

360. උබ්භක්ඛක…පෙ… අයං නයොති ‘‘පණ්ඩකාදීසූ’’ති ඉමිනා යොජෙතබ්බං. අයං නයොති ‘‘දුක්කටමෙව හොතී’’ති වුත්තො නයො. සබ්බත්ථාති සඞ්ඝාදිසෙසථුල්ලච්චයදුක්කටක්ඛෙත්තවසෙන සබ්බෙසු ඛෙත්තෙසු.

361. අත්ථපුරෙක්ඛාරො ¶ හුත්වා ඔභාසතොපි අනාපත්තීති යොජනා. මාතුගාමානං ‘‘අනිමිත්තාසී’’තිආදීසු පදෙසු අත්ථකථනං පුරෙක්ඛත්වා ‘‘අනිමිත්තාසී’’තිආදිපදං භණන්තස්ස වා මාතුගාමෙහි සහ අට්ඨකථං සජ්ඣායන්තානං වා අනාපත්තීති අත්ථො. ධම්මපුරෙක්ඛාරො හුත්වා ඔභාසතො අනාපත්තීති යොජනා. පාළිධම්මං වාචෙන්තස්ස වා තාසං ¶ සුණන්තීනං සජ්ඣායනං වා පුරෙක්ඛත්වා ‘‘අනිමිත්තාසී’’තිආදීසු පදෙසු යං කිඤ්චි පබ්බජිතස්ස වා ඉතරස්ස වා මාතුගාමස්ස කථෙන්තස්ස අනාපත්තීති. පුරෙක්ඛත්වානුසාසනින්ති ‘‘ඉදානි අනිමිත්තාසි…පෙ… උභතොබ්යඤ්ජනාසි, අප්පමාදං දානි කරෙය්යාසි, යථා ආයතිම්පි එවරූපා නාහොසී’’ති අනුසාසනිං පුරෙක්ඛත්වා.

362. උම්මත්තකාදීනන්ති පිත්තුම්මත්තකයක්ඛුම්මත්තකවසෙන ද්වින්නං උම්මත්තකානඤ්ච ආදි-සද්දසඞ්ගහිතස්ස ඉමස්මිං ආදිකම්මිකස්ස උදායිත්ථෙරස්ස ච අනාපත්තීති වුත්තං හොති. ‘‘ඉදං සික්ඛාපදං තිසමුට්ඨානං කායචිත්තතො ච වාචාචිත්තතො ච කායවාචාචිත්තතො ච සමුට්ඨාති. කිරියං, සඤ්ඤාවිමොක්ඛං, සචිත්තකං, ලොකවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, අකුසලචිත්ත’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.287) අට්ඨකථායං වුත්තපකිණ්ණකවිනිච්ඡයං දස්සෙති ‘‘සමුට්ඨානාදයො…පෙ… තුල්යාවා’’ති. වෙදනාය අදින්නාදානෙන අසමත්තා ‘‘වෙදනෙත්ථ ද්විධා මතා’’ති ආහ, සුඛොපෙක්ඛාවෙදනාවසෙන ද්විධා මතාති අත්ථො.

දුට්ඨුල්ලවාචාකථාවණ්ණනා.

363. කාමපාරිචරියායාති මෙථුනධම්මසඞ්ඛාතෙන කාමෙන පාරිචරියාය, මෙථුනධම්මෙන පාරිචරියායාති අත්ථො. අථ වා කාමිතා පත්ථිතාති කාමා, මෙථුනරාගවසෙන පත්ථිතාති අත්ථො, කාමා ච සා පාරිචරියා චාති කාමපාරිචරියා, තස්සා කාමපාරිචරියායාතිපි ගහෙතබ්බං, මෙථුනරාගචිත්තෙන අභිපත්ථිතපාරිචරියායාතිඅත්ථො. ‘‘වණ්ණං භාසතො’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො, ‘‘එතදග්ගං භගිනි පාරිචරියානං යා මාදිසං සීලවන්තං කල්යාණධම්මං බ්රහ්මචාරිං එතෙන ධම්මෙන පරිචරෙය්යා’’ති අත්තනො මෙථුනධම්මෙන පාරිචරියාය ¶ ගුණං ආනිසංසං කථෙන්තස්සාති වුත්තං හොති. තස්මිංයෙව ඛණෙති තස්මිං භණිතක්ඛණෙයෙව. සා චෙ ජානාතීති යං උද්දිස්ස අභාසි, සචෙ සා වචනසමනන්තරමෙව ජානාති.

364. සා ¶ මනුස්සිත්ථී නො ජානාති චෙ, තස්ස ථුල්ලච්චයන්ති සම්බන්ධො. යක්ඛිපෙතිදෙවීසු ජානන්තීසු, පණ්ඩකෙ ච ජානන්තෙ අත්තකාමපාරිචරියාය වණ්ණං භාසතො තස්ස භික්ඛුනො ථුල්ලච්චයං හොතීති යොජනා. සෙසෙති පුරිසතිරච්ඡානගතවිසයෙ, යක්ඛිආදීනං අජානනවිසයෙ ච අත්තකාමපාරිචරියාය වණ්ණං භාසතො තස්ස ආපත්ති දුක්කටං හොතීති යොජනා.

365. චීවරාදීහීති චීවරපිණ්ඩපාතාදීහි. වත්ථුකාමෙහීති තණ්හාය වත්ථුභාවෙන වත්ථූ ච කාමිතත්තා කාමාති ච සඞ්ඛාතෙහි පච්චයෙහි.

366. රාගො එව රාගතා. ‘‘රාගිතා’’ති වා පාඨො, රාගො අස්ස අත්ථීති රාගී, තස්ස භාවො රාගිතා, අත්තකාමපාරිචරියාය රාගොති අත්ථො. ඔභාසොති අත්තකාමපාරිචරියාය ගුණභණනං. තෙන රාගෙනාති කාමපාරිචරියාය රාගෙන. ඛණෙ තස්මින්ති භණිතක්ඛණෙ. විජානනන්ති යං මනුස්සිත්ථිං උද්දිස්ස අත්තකාමපාරිචරියාය වණ්ණං භණති, තාය තස්ස වචනත්ථස්ස විජානනන්ති වුත්තං හොති.

367. පඤ්චඞ්ගානීති මනුස්සිත්ථිතා, තංසඤ්ඤිතා, පාරිචරියාය රාගිතා, තෙන රාගෙන ඔභාසනං, ඛණෙ තස්මිං විජානනන්ති ඉමානි එත්ථ අත්තකාමපාරිචරියසික්ඛාපදෙ පඤ්ච අඞ්ගානි ¶ , පඤ්ච ආපත්තිකාරණානීති අත්ථො. අස්සාති අත්තකාමපාරිචරියසික්ඛාපදස්ස.

අත්තකාමපාරිචරියකථාවණ්ණනා.

368. ‘‘පටිග්ගණ්හාතී’’තිආදිකිරියාත්තයොපාදානසාමත්ථියෙන තික්ඛත්තුං පටිපාදනකං ‘‘යො භික්ඛූ’’ති ච ‘‘ගරු හොතී’’ති පදසාමත්ථියෙන ‘‘තස්සා’’ති ච ලබ්භමානත්තා තිවිධෙහි සහ ‘‘යො භික්ඛු පුරිසස්ස සන්දෙසං පටිග්ගණ්හාති, වීමංසති පච්චාහරති චෙ, තස්ස ගරු හොතී’’ති එකං වාක්යං හොති. එවං ‘‘ඉත්ථියාපි වා’’ති ඉමිනා යොජනායපි එකං වාක්යං හොතීති ඉමිස්සා ගාථාය වාක්යද්වයං යුජ්ජති.

ඉධ සන්දෙසක්කමඤ්ච යොජනාක්කමඤ්ච ජානනත්ථං පඨමං තාව ඉත්ථීනඤ්ච භරියානඤ්ච පභෙදො ච සරූපඤ්ච විභාවීයති – තෙසු ඉත්ථියො දසවිධා හොන්ති. යථාහ පදභාජනෙ ‘‘දස ඉත්ථියො ¶ මාතුරක්ඛිතා පිතුරක්ඛිතා මාතාපිතුරක්ඛිතා භාතුරක්ඛිතා භගිනිරක්ඛිතා ඤාතිරක්ඛිතා ගොත්තරක්ඛිතා ධම්මරක්ඛිතා සාරක්ඛා සපරිදණ්ඩා’’ති. භරියා ච දසවිධා හොන්ති. යථාහ පදභාජනෙ ‘‘දස භරියායො ධනක්කීතා ඡන්දවාසිනී භොගවාසිනී ඔදපත්තකිනී ඔභටචුම්බටා දාසී ච භරියා ච කම්මකාරී ච භරියා ච ධජාහටා මුහුත්තිකා’’ති (පාරා. 303). ඉමාසං පභෙදො ච සරූපානි ච සඞ්ඛෙපතො එවං වෙදිතබ්බානි –

පුරිසෙහි සහ යථා සංවාසං න කරොති, එවං මාතරා රක්ඛිතා මාතුරක්ඛිතා. යථාහ ‘‘මාතුරක්ඛිතා නාම මාතා රක්ඛති ගොපෙති ඉස්සරියං කාරෙති වසං වත්තෙතී’’ති. පිතුරක්ඛිතාදීසුපි එසෙව නයො. තත්ථ යස්මිං කොණ්ඩඤ්ඤාදිගොත්තෙ ජාතා, තස්මිංයෙව ගොත්තෙ ජාතෙහි ¶ රක්ඛිතා ගොත්තරක්ඛිතා. යථාහ ‘‘ගොත්තරක්ඛිතා නාම සගොත්තා රක්ඛන්තී’’තිආදි. එකං සත්ථාරං උද්දිස්ස පබ්බජිතෙහි වා එකගණපරියාපන්නෙහි වා රක්ඛිතා ධම්මරක්ඛිතා නාම. යථාහ ‘‘ධම්මරක්ඛිතා නාම සහධම්මිකා රක්ඛන්තී’’තිආදි (පාරා. 304). සාරක්ඛා නාම ‘‘ගබ්භෙපි පරිග්ගහිතා හොති ‘මය්හං එසා’ති අන්තමසො මාලාගුළපරික්ඛිත්තාපී’’ති පාළියං වුත්තසරූපා. සපරිදණ්ඩා නාම ‘‘කෙහිචි දණ්ඩො ඨපිතො හොති ‘යො ඉත්ථන්නාමං ඉත්ථිං ගච්ඡති, තස්ස එත්තකො දණ්ඩො’’ති වුත්තසරූපාති අයං දසන්නං ඉත්ථීනං සරූපසඞ්ඛෙපො. ඉමාසු දසසු සාරක්ඛසපරිදණ්ඩානං ද්වින්නං පරපුරිසසෙවායං මිච්ඡාචාරො හොති, ඉතරාසං න හොති. ඉමා දසපි පඤ්චසීලං රක්ඛන්තෙහි අගමනීයා.

දසසු භරියාසු ‘‘ධනක්කීතා නාම ධනෙන කිණිත්වා වාසෙතී’’ති වුත්තත්තා භරියභාවාය අප්පකං වා බහුං වා ධනං දත්වා ගහිතා ධනක්කීතා නාම. ‘‘ඡන්දවාසිනී නාම පියො පියං වාසෙතී’’ති වුත්තත්තා අත්තරුචියා සංවසිතෙන පුරිසෙන සම්පටිච්ඡිතා ඡන්දවාසිනී නාම. ‘‘භොගවාසිනී නාම භොගං දත්වා වාසෙතී’’ති වුත්තත්තා උදුක්ඛලමුසලාදිගෙහොපකරණං ලභිත්වා භරියභාවං ගච්ඡන්තී ජනපදිත්ථී භොගවාසිනී නාම. ‘‘පටවාසිනී නාම පටං දත්වා වාසෙතී’’ති වුත්තත්තා නිවාසනමත්තං වා පාරුපනමත්තං වා ලද්ධා භරියභාවං ගච්ඡන්තී දලිද්දිත්ථී පටවාසිනී නාම. ඔදපත්තකිනී නාම ‘‘උදකපත්තං ආමසිත්වා වාසෙතී’’ති (පාරා. 304) වුත්තත්තා ‘‘ඉදං උදකං විය සංසට්ඨා අභෙජ්ජා හොථා’’ති වත්වා එකස්මිං උදකපත්තෙ පුරිසෙන සද්ධිං හත්ථං ඔතාරෙත්වා භරියභාවං නීතො මාතුගාමො වුච්චති. ‘‘ඔභටචුම්බටා නාම චුම්බටං ඔරොපෙත්වා ¶ වාසෙතී’’ති (පාරා. 304) වුත්තත්තා සීසතො චුම්බටං ඔරොපෙත්වා භරියභාවමුපනීතා කට්ඨහාරිකාදිඉත්ථී ඔභටචුම්බටා නාම. දාසී ¶ ච භරියා ච නාම ‘‘දාසී චෙව හොති භරියා චා’’ති (පාරා. 304) වුත්තත්තා භරියං කත්වා වාසිතා ‘‘තස්සෙව දාසී ච භරියා චා’’ති වුත්තා. කම්මකාරී ච භරියා ච නාම ‘‘කම්මකාරී චෙව හොති භරියා චා’’ති (පාරා. 304) වුත්තත්තා පධානිත්ථිනිරපෙක්ඛෙන කුටුම්බකිච්චං කාරෙත්වා භරියභාවං නීතා භරියා කතකම්මා ‘‘කම්මකාරී ච භරියා චා’’ති වුත්තා. ‘‘ධජාහටා නාම කරමරානීතා වුච්චතී’’ති (පාරා. 304) වුත්තත්තා ධජං උස්සාපෙත්වා ගච්ඡන්තියා මහාසෙනාය සද්ධිං ගන්ත්වා පරවිසයං විලුම්පන්තෙන පච්ඡින්දිත්වා ආනෙත්වා භරියභාවමුපනීතා ඉත්ථී ධජාහටා නාම. ‘‘මුහුත්තිකා නාම තඞ්ඛණිකා වුච්චතී’’ති (පාරා. 304) වුත්තත්තා අචිරකාලං සංවාසත්ථාය ගහිතා ඉත්ථී මුහුත්තිකා නාමාති අයං දසන්නං භරියානං සරූපසඞ්ඛෙපො. යථාවුත්තාසු දසසු ඉත්ථීසු අඤ්ඤතරං දසන්නං භරියානං අඤ්ඤතරට්ඨානෙ ඨපනත්ථමධිප්පෙතභාවං වත්තුං පුරිසෙන ‘‘ගච්ඡ භන්තෙ ඉත්ථන්නාමං මාතුරක්ඛිතං බ්රූහි ‘හොහි කිර ඉත්ථන්නාමස්ස භරියා ධනක්කීතා’ති’’ආදිනා නයෙන දින්නසන්දෙසං ‘‘සාධු උපාසකා’’තිආදිනා නයෙන වචීභෙදං කත්වා වා සීසකම්පනාදිවසෙන වා පටිග්ගණ්හාතීති ආහ ‘‘පටිග්ගණ්හාති සන්දෙසං පුරිසස්සා’’ති.

එත්ථ පුරිසස්සාති උපලක්ඛණත්තා ‘‘පුරිසස්ස මාතා භික්ඛුං පහිණතී’’තිආදිනා (පාරා. 321) නයෙන පාළියං වුත්තපුරිසස්ස මාතාපිතුආදයො ච ගහෙතබ්බා. වීමංසතීති එවං පටිග්ගහිතසාසනං තස්සායෙව එකංසෙන අවිරාධෙත්වා වදන්තස්ස මාතාපිතුආදීනමඤ්ඤතරස්ස වා ආරොචෙතීති අත්ථො. එත්ථාපි වීමංසතීති උපලක්ඛණත්තා ‘‘පටිග්ගණ්හාති අන්තෙවාසිං වීමංසාපෙත්වා අත්තනා පච්චාහරති, ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්සා’’ති (පාරා. 338) වුත්තත්තා වීමංසාපෙතීතිපි ගහෙතබ්බං. පච්චාහරතීති තථා ආහටං සාසනං සුත්වා තස්සා ඉත්ථියා ¶ සම්පටිච්ඡිතෙ ච අසම්පටිච්ඡිතෙ ච ලජ්ජාය තුණ්හීභූතාය ච තං පවත්තිං පච්චාහරිත්වා ආචික්ඛතීති වුත්තං හොති. ඉධාපි පච්චාහරතීති උපලක්ඛණත්තා ‘‘පටිග්ගණ්හාති වීමංසති අන්තෙවාසිං පච්චාහරාපෙති, ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්සා’’ති (පාරා. 338) වුත්තත්තා පච්චාහරාපෙතීති ච ගහෙතබ්බං.

‘‘ඉත්ථියාපි වා’’ති ඉමිනා යොජෙත්වා ගහිතදුතියවාක්යෙ ච එවමෙව අත්ථො වත්තබ්බො. තත්ථ සන්දෙසක්කමො පන ‘‘මාතුරක්ඛිතා භික්ඛුං පහිණති ‘ගච්ඡ භන්තෙ ඉත්ථන්නාමං බ්රූහි ‘හොමි ඉත්ථන්නාමස්ස ¶ භරියා ධනක්කීතා’ති’’ආදිපාළිනයෙන (පාරා. 330) දට්ඨබ්බො. එත්ථාපි ‘‘වීමංසාපෙති පච්චාහරාපෙතී’’ති ඉදඤ්ච වුත්තනයෙනෙව ගහෙතබ්බං. ඉමිනා නියාමෙන දසන්නං ඉත්ථීනං නාමං විසුං විසුං වත්වා දසන්නං භරියානං අඤ්ඤතරත්ථාය දීයමානසන්දෙසක්කමො යොජෙතබ්බො. ඉධාපි ඉත්ථියාපි වාති උපලක්ඛණත්තා ‘‘මාතුරක්ඛිතාය මාතා භික්ඛුං පහිණති ‘ගච්ඡ භන්තෙ ඉත්ථන්නාමං බ්රූහි ‘හොතු ඉත්ථන්නාමස්ස භරියා ධනක්කීතා’’තිආදිපාළිවසෙන (පාරා. 324) ඉත්ථියා මාතුපිතුආදීනඤ්ච සන්දෙසක්කමො යොජෙතබ්බො.

370. තං පවත්තිං. සඤ්චරිත්තා සඤ්චරණහෙතු. න මුච්චතීති ඉත්ථිපුරිසානං අන්තරෙ සාසනං පටිග්ගහෙත්වා සඤ්චරණහෙතු ආපජ්ජිතබ්බසඞ්ඝාදිසෙසතො න මුච්චතීති අත්ථො.

371. අඤ්ඤං වාති මාතාපිතුරක්ඛිතාදීසු අඤ්ඤතරං වා. ‘‘භාසතො’’ති ලිඛන්ති. ‘‘පෙසිතො’’ති ඉමිනා විරුද්ධත්තා තං පහාය ‘‘භාසතී’’ති පාඨො ගහෙතබ්බො. පාඨසෙසො වා කාතබ්බො. ‘‘යො අඤ්ඤං භාසති චෙ, තස්ස භාසතොති යොජනා’’ති නිස්සන්දෙහෙ වුත්තං. ‘‘මාතරා රක්ඛිතං ඉත්ථිං ‘ගච්ඡ බ්රූහී’ති යො පෙසිතො හොති, තස්ස පිතුරක්ඛිතං ¶ වා අඤ්ඤං වා භාසතො විසඞ්කෙතොවා’’ති, ‘‘මාතරා…පෙ… බ්රූහී’ති පෙසිතො හුත්වා පිතුරක්ඛිතං වා අඤ්ඤං වා භාසතො විසඞ්කෙතොවා’’ති යොජනා යුත්තතරාති අම්හාකං ඛන්ති.

372. පටිග්ගණ්හනතාදීහීති පටිග්ගණ්හනමෙව පටිග්ගණ්හනතා. ආදි-සද්දෙන වීමංසනපච්චාහරණානි ගහිතානි. සඤ්චරිත්තෙති සඤ්චරණෙ. සමාපන්නෙති ගතෙ සති. ගරුකාපත්තිමාදිසෙති එත්ථ ‘‘තස්සා’’ති සෙසො. ආදිසෙති කථෙය්ය.

373. ද්වීහි ථුල්ලච්චයං වුත්තන්ති එත්ථ ද්වීහි ද්වීහි අඞ්ගෙහි සඤ්චරිත්තෙ සමාපන්නෙ ථුල්ලච්චයං වුත්තන්ති ගහෙතබ්බං. ‘‘පටිග්ගණ්හාති වීමංසති න පච්චාහරති, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්ස. පටිග්ගණ්හාති න වීමංසති පච්චාහරති, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්ස. න පටිග්ගණ්හාති වීමංසති පච්චාහරති, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්සා’’ති (පාරා. 338) ද්වීහි ද්වීහි අඞ්ගෙහි ථුල්ලච්චයං වුත්තන්ති අත්ථො. පණ්ඩකාදීසූති පණ්ඩකයක්ඛිපෙතීසු. තීහිපි අඞ්ගෙහි සඤ්චරිත්තෙ සමාපන්නෙ ථුල්ලච්චයං වුත්තන්ති යොජනා.

එකෙනෙවාති ¶ එකෙනෙව අඞ්ගෙන. සබ්බත්ථාති මාතුරක්ඛිතාදීසු සබ්බමාතුගාමෙසු ච විනීතවත්ථුම්හි ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන අඤ්ඤතරො පුරිසො අඤ්ඤතරං භික්ඛුං ආණාපෙසි ‘ගච්ඡ භන්තෙ ඉත්ථන්නාමං ඉත්ථිං වීමංසා’ති. සො ගන්ත්වා මනුස්සෙ පුච්ඡි ‘කහං ඉත්ථන්නාමා’ති. සුත්තා භන්තෙති…පෙ… මතා භන්තෙති. නික්ඛන්තා භන්තෙති. අනිත්ථී භන්තෙති. ඉත්ථිපණ්ඩකා භන්තෙති. තස්ස කුක්කුච්චං අහොසි. අනාපත්ති භික්ඛු සඞ්ඝාදිසෙසස්ස, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාරා. 341) ආගතාසු සුත්තාදීසු පඤ්චසු ච.

374. අනාපත්ති පකාසිතාති චෙතියාදීසු කත්තබ්බං නිස්සාය ඉත්ථියා පුරිසස්ස, පුරිසෙන ච ඉත්ථියා දින්නසාසනං පටිග්ගහෙත්වා ¶ වීමංසිත්වා පච්චාහරිත්වා ආරොචෙන්තස්ස අනාපත්තිභාවො ‘‘අනාපත්ති සඞ්ඝස්ස වා චෙතියස්ස වා ගිලානස්ස වා කරණීයෙන ගච්ඡති, උම්මත්තකස්ස ආදිකම්මිකස්සා’’ති (පාරා. 340) පාළියං වුත්තාති අත්ථො.

375. තථා තස්සාති මනුස්සජාතිකාය තස්සා. නනාලංවචනීයතාති ‘‘මමාය’’න්ති වා නිග්ගහපග්ගහෙ වා නිරාසඞ්කං වත්තුං නාහරතීති අලංවචනීයා, අස්සාමිකා, සා හි කෙනචි ‘‘මය්හං එසා’’ති වත්තුං වා නිරාසඞ්කෙන නිග්ගහපග්ගහවචනං වා වත්තුං අසක්කුණෙය්යා, අලංවචනීයා න භවතීති නාලංවචනීයා, සස්සාමිකා, සා හි සාමිකෙන තථා කාතුං සක්කුණෙය්යාති නාලංවචනීයා, නාලංවචනීයා න භවතීති නනාලංවචනීයා, අලංවචනීයපදෙන වුත්තා අස්සාමිකා එව, පටිසෙධා ද්වෙ පකතිමත්ථං ගමයන්තීති, නනාලංවචනීයාය භාවො නනාලංවචනීයතා, නිරාසඞ්කෙන අවචනීයතා අස්සාමිකභාවොති වුත්තං හොති. සඤ්චරිත්තවසෙන භික්ඛුනා වචනීයා න හොතීති වා ‘‘අලංවචනීයා’’තිපි ගහෙතබ්බමෙව. පටිග්ගණ්හනතාදීනං වසාති එත්ථ චකාරො ලුත්තනිද්දිට්ඨො. තතො පටිග්ගණ්හනවීමංසනපච්චාහරණසඞ්ඛාතානං තිණ්ණං අඞ්ගානං වසෙන ච පුබ්බෙ වුත්තමනුස්සිත්ථිතා නනාලංවචනීයතාති වුත්තානං ද්වින්නං අඞ්ගානං වසෙන ච ඉදං සික්ඛාපදං ආපත්තිකාරණෙහි පඤ්චහි අඞ්ගෙහි යුත්තන්ති අත්ථො.

376. ඉදං සඤ්චරිත්තසික්ඛාපදං. අථ වා ලිඞ්ගවිපල්ලාසෙන ච අයං සඞ්ඝාදිසෙසොති ගහෙතබ්බො. කායතො, වාචතො, කායවාචතො, කායචිත්තතො, වාචාචිත්තතො, කායවාචාචිත්තතො වා උප්පජ්ජනතො ඡසමුට්ඨානං. තතො එව අචිත්තකමුදීරිතං. මිස්සකසමුට්ඨානඤ්හි අචිත්තකං. අවසෙසචිත්තෙසුපි ¶ යස්මිං චිත්තෙ අසති අචිත්තකං නාම හොති, තං දස්සෙතුමාහ ‘‘අලංවචනියත්තං ¶ වා’’තිආදි. ගාථාබන්ධවසෙන රස්සො, ‘‘අලංවචනීයත්ත’’න්ති ගහෙතබ්බං. යො සන්දෙසං පෙසෙති, තස්මිං පටිබද්ධභාවන්ති අත්ථො. පණ්ණත්තිං වාති සඤ්චරිත්තසික්ඛාපදසඞ්ඛාතං පණ්ණත්තිං වා අජානතො අචිත්තකමුදීරිතන්ති සම්බන්ධො.

377. සාසනන්ති මාතුගාමස්ස, පුරිසස්ස වා සාසනං. කායවිකාරෙනාති සීසකම්පනාදිනා කායවිකාරෙන. ගහෙත්වාති පටිග්ගහෙත්වා. තං උපගම්මාති පටිග්ගහිතසාසනං යස්ස වත්තබ්බං හොති, තං මාතුගාමං, පුරිසං වා උපගම්ම. වීමංසිත්වාති තං කිච්චං තීරෙත්වා. හරන්තස්සාති පච්චාහරන්තස්ස. කායතො සියාති වචීභෙදං විනා පටිග්ගහණාදීනං කායෙනෙව කතත්තා කායසමුට්ඨානතොව සඞ්ඝාදිසෙසො හොතීති අත්ථො.

378. ඉත්ථියා වචනං සුත්වාති යොජනා. යථා නිසින්නොවාති පකතියා නිසින්නට්ඨානෙයෙව නිසින්නො. තං වචනං. තත්ථෙවාගතස්සෙවාති යත්ථ නිසින්නො ඉත්ථියා සාසනං පටිග්ගණ්හි, තමෙව ආසනං අවිජහිත්වා අත්තනා නිසින්නට්ඨානමෙව ආගතස්ස සන්නිසිතබ්බපුරිසස්සෙව, එත්ථ ‘‘ආරොචෙත්වා’’ති පාඨසෙසො. පුන ‘‘ආරොචෙන්තස්සා’’ති ඉදං තත්ථෙවාගතාය තස්සා එව ඉත්ථියා එවං යොජෙතබ්බං. සාසනං දත්වා ගන්ත්වා පුන තත්ථෙව ආගතස්ස මාතුගාමස්සෙව ඤාතමනන්තරං කායිකකිරියං විනා වචනෙනෙව ආරොචෙන්තස්සාති අත්ථො. ඉදං ඉත්ථියා සාසනං පටිග්ගහණාදිවසෙන වුත්තං.

අථ වා පුරිසස්ස වචනං සුත්වා යථානිසින්නොව තං වචනං ඉත්ථියා ආරොචෙත්වා පුන තත්ථෙවාගතස්සෙව පුරිසස්ස ¶ ආරොචෙන්තස්සාති එවං පුරිසසන්දෙසං පටිග්ගහණාදිවසෙනාපි යොජනා කාතබ්බා. එත්ථ ච තත්ථෙවාගතස්සාති උපලක්ඛණං. සාසනවචනමත්තෙනෙව පටිග්ගහෙත්වා, කිච්චන්තරෙන ගන්ත්වා වා යදිච්ඡාවසෙන දිට්ඨට්ඨානෙ වා වත්වා පුනපි තත්ථෙව දිට්ඨට්ඨානෙ පුන ආරොචෙන්තස්ස ච වචනෙනෙව සමුට්ඨානභාවො වෙදිතබ්බො.

379. ‘‘අලං…පෙ… අජානතො’’ති අචිත්තකත්තකාරණං වුත්තමෙව, කස්මා පුන ‘‘අජානන්තස්ස පණ්ණත්ති’’න්ති වුත්තන්ති චෙ? තදුභයස්සාපි විසුං කාරණාභාවං විඤ්ඤාපෙතුං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. නං විධින්ති සාසනං පටිග්ගහෙත්වා ආහරිත්වා ආරොචෙත්වා පච්චාහරිත්වා ආරොචනසඞ්ඛාතං ¶ විධානං. අරහතොපීති ඛීණාසවස්සපි, සෙඛපුථුජ්ජනානං පගෙවාති අයමත්ථො සම්භාවනත්ථෙන අපි-සද්දෙන ජොතිතො.

380. ජානිත්වාති අලංවචනීයභාවං වා පණ්ණත්තිං වා උභයමෙව වා ජානිත්වා. තථාති කායවාචතො කරොන්තස්සාති ඉමිනා යොජෙතබ්බං. සචිත්තකෙහීති යථාවුත්තචිත්තෙන සචිත්තකෙහි. තෙහෙවාති කායාදීහි තෙහි එව, ‘‘තීහෙවා’’තිපි පාඨො.

සඤ්චරිත්තකථාවණ්ණනා.

381-2. සයංයාචිතකෙහෙවාති එත්ථ ‘‘උපකරණෙහී’’ති පාඨසෙසො, ‘‘පුරිසං දෙථා’’තිආදිනා නයෙන අත්තනාව යාචිත්වා ගහිතෙහි උපකරණෙහෙවාති අත්ථො. යථාහ ‘‘සඤ්ඤාචිකා නාම සයං යාචිත්වා පුරිසම්පි පුරිසත්තකරම්පි ගොණම්පි සකටම්පි වාසිම්පි පරසුම්පි කුඨාරිම්පි කුදාලම්පි නිඛාදනම්පී’’ති ¶ . එත්ථ එව-කාරෙන අයාචිතං නිවත්තෙති. තෙන අස්සාමිකන්ති දීපිතං හොති. ‘‘කුටික’’න්ති ඉමිනා ‘‘කුටි නාම උල්ලිත්තා වා හොති අවලිත්තා වා උල්ලිත්තාවලිත්තා වා’’ති (පාරා. 349) වුත්තත්තා භූමිතො පට්ඨාය භිත්තිච්ඡදනානි පටිච්ඡාදෙත්වා මත්තිකාය වා සුධාය වා ද්වාරවාතපානාදිඅලෙපොකාසං ඨපෙත්වා අන්තො ලිත්තභාවෙන උල්ලිත්තානාමකං වා තථා බහි ලිත්තභාවෙන අවලිත්තානාමකං වා අන්තො ච බහි ච ලිත්තභාවෙන උල්ලිත්තාවලිත්තානාමකං වා කුටින්ති වුත්තං හොති.

අප්පමාණිකන්ති ‘‘තත්රිදං පමාණං, දීඝසො ද්වාදසවිදත්ථියො සුගතවිදත්ථියා, තිරියං සත්තන්තරා’’ති (පාරා. 348) දීඝපුථුලානං වුත්තප්පමාණෙන අතිරෙකත්තා අප්පමාණිකන්ති අත්ථො.

එත්ථ ච තිලක්ඛණං පටිවිජ්ඣිත්වා තීණි කිලෙසමූලානි උප්පාටෙත්වා කාලත්තයවත්ත සබ්බධම්මෙ පටිවිජ්ඣිත්වා තිභුවනෙකපටිසරණභූතස්ස භගවතො ධම්මරාජස්ස අඞ්ගුලං පමාණමජ්ඣිමපුරිසස්ස අඞ්ගුලතො තිවඞ්ගුලං හොති, එකා විදත්ථි තිස්සො විදත්ථියො හොන්ති, එකං රතනං තීණි රතනානි හොන්තීති එවං නියමිතා සුගතවිදත්ථි ච වඩ්ඪකිරතනෙන දියඩ්ඪරතනප්පමාණා හොති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘සුගතවිදත්ථි නාම ඉදානි මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස තිස්සො විදත්ථියො වඩ්ඪකිහත්ථෙන දියඩ්ඪො හත්ථො හොතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.348-349). තස්මා ¶ සුගතවිදත්ථියා ද්වාදස වඩ්ඪකිහත්ථෙන අට්ඨාරස හත්ථා හොන්ති. ‘‘දීඝසො ද්වාදස විදත්ථියො සුගතවිදත්ථියාති බාහිරිමෙන මානෙනා’’ති (පාරා. 349) පදභාජනෙ වුත්තත්තා අන්තිමං සුධාලෙපං අග්ගහෙත්වා ථුසමත්තිකපරියන්තෙන වා මහාමත්තිකපරියන්තෙන වා බාහිරන්තතො අට්ඨාරසහත්ථප්පමාණං, ‘‘තිරියං සත්තන්තරාති අබ්භන්තරිමෙන මානෙනා’’ති (පාරා. 349) ¶ පදභාජනෙ වුත්තත්තා අබ්භන්තරිමෙන පුථුලතො ද්වාදසඞ්ගුලාධිකදසහත්ථප්පමාණඤ්ච කුටියා පමාණන්ති ගහෙතබ්බං. එවං ඨිතපමාණතො දීඝතො පුථුලතො වා උභතො වා කෙසග්ගමත්තාධිකාපි කුටි ආපත්තියා අඞ්ගං හොතීති දස්සෙතුං ‘‘අප්පමාණික’’න්ති ආහාති සඞ්ඛෙපතො වෙදිතබ්බං.

අත්තුද්දෙසන්ති උද්දිසිතබ්බොති උද්දෙසො, අත්තා උද්දෙසො එතිස්සාති අත්තුද්දෙසා, කුටි, තං අත්තුද්දෙසං. ‘‘අත්තුද්දෙසන්ති අත්තනො අත්ථායා’’ති පදභාජනෙ වුත්තත්තා ‘‘මය්හං එසා වාසත්ථාය භවිස්සතී’’ති අත්තානං උද්දිසිත්වාති අත්ථො. ‘‘කරොන්තස්සා’’ති ඉදං ‘‘කාරයමානෙනාති කරොන්තො වා කාරාපෙන්තො වා’’ති පදභාජනෙ වුත්තනයෙන පයොජකකත්තුනො ච ගහෙතබ්බත්තා උපලක්ඛණන්ති ගහෙතබ්බං. තථාති තෙනෙව පකාරෙන, යෙහි අස්සාමිකතාදීහි පකාරෙහි යුත්තං පමාණාතික්කන්තං කුටිං කරොන්තස්ස ආපත්ති, තෙහෙව පකාරෙහි යුත්තං අදෙසිතවත්ථුකම්පි කුටිං කරොන්තස්සාති. ඉමිනා අප්පමාණිකං විය අදෙසිතවත්ථුකම්පි විසුංයෙව ආපත්තියා පධානඞ්ගන්ති. වසති එත්ථාති වත්ථු, භූමි, සා අදෙසිතා එතිස්සාති අදෙසිතවත්ථුකා, කුටි, තං අදෙසිතවත්ථුකං.

කිං වුත්තං හොති? තෙන කුටිකාරෙන භික්ඛුනා කුටිවත්ථුං සොධෙත්වා සමතලං කාරෙත්වා සඞ්ඝං උපසඞ්කමිත්වා වුඩ්ඪානං භික්ඛූනං පාදෙ වන්දිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා ‘‘අහං භන්තෙ සඤ්ඤාචිකාය කුටිං කත්තුකාමො අස්සාමිකං අත්තුද්දෙසං, සොහං භන්තෙ සඞ්ඝං කුටිවත්ථුඔලොකනං යාචාමී’’ති තික්ඛත්තුං වත්වා යාචිතෙන සඞ්ඝෙන වා සඞ්ඝෙන ඤත්තිදුතියාය කම්මවාචාය සම්මතෙහි බ්යත්තෙහි ¶ පටිබලෙහි ද්වීහි භික්ඛූහි වා තෙන සද්ධිං ගන්ත්වා කුටිවත්ථුං ඔලොකෙත්වා සාරම්භභාවං වා අපරික්කමනභාවං වා උභයමෙව වා පස්සන්තෙහි ‘‘මායිධ කරී’’ති නිවාරෙත්වා අනාරම්භං චෙ හොති සපරික්කමනං, ආගන්ත්වා සඞ්ඝස්ස ආරොචිතෙ කුටිකාරකෙනෙව භික්ඛුනා පුබ්බෙ වුත්තනයෙන සඞ්ඝං උපසඞ්කමිත්වා වුඩ්ඪානං භික්ඛූනං පාදෙ වන්දිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා ‘‘අහං භන්තෙ සඤ්ඤාචිකාය කුටිං කත්තුකාමො අස්සාමිකං අත්තුද්දෙසං, සොහං භන්තෙ සඞ්ඝං කුටිවත්ථුදෙසනං යාචාමී’’ති තික්ඛත්තුං වත්වා යාචිතෙ වුඩ්ඪානුමතෙන බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන ඤත්තිදුතියාය කම්මවාචාය දෙසෙත්වා නිය්යාදිතකුටිවත්ථුස්ස ¶ අභාවා අදෙසිතවත්ථුකං, තෙනෙව අස්සාමිකතාදිපකාරෙන යුත්තං යථාවුත්තප්පකාරං කුටිකං අත්තනා යාචිතෙහි උපකරණෙහි කරොන්තස්ස, කාරාපෙන්තස්ස චාති වුත්තං හොති.

ද්වෙ සඞ්ඝාදිසෙසා හොන්තීති ‘‘භික්ඛූ වා අනභිනෙය්ය වත්ථුදෙසනාය, පමාණං වා අතික්කාමෙය්ය, සඞ්ඝාදිසෙසො’’ති (පාරා. 348) තුල්යබලතාසූචකෙන වා-සද්දෙන සම්පිණ්ඩිත්වා වුත්තඅඞ්ගද්වයසහිතත්තා ද්වෙ සඞ්ඝාදිසෙසා හොන්තීති අත්ථො. යථාහ ‘‘භික්ඛු කුටිං කරොති අදෙසිතවත්ථුකං පමාණාතික්කන්තං අනාරම්භං සපරික්කමනං, ආපත්ති ද්වින්නං සඞ්ඝාදිසෙසාන’’න්ති (පාරා. 355) ච ‘‘භික්ඛුකුටිං කරොති අදෙසිතවත්ථුකං අනාරම්භං සපරික්කමනං, ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්සා’’ති (පාරා. 354) ච ‘‘භික්ඛු කුටිං කරොති පමාණාතික්කන්තං අනාරම්භං සපරික්කමනං, ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්සා’’ති (පාරා. 355) ච වුත්තත්තා ද්වීසු අඞ්ගෙසු එකං චෙ, එකොව සඞ්ඝාදිසෙසො ¶ හොතීති. තං පන ‘‘සචෙ එකවිපන්නා සා, ගරුකං එකකං සියා’’ති වක්ඛති.

සාරම්භාදීසූති එත්ථ සාරම්භ-සද්දො සොපද්දවපරියායො. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘සාරම්භං අනාරම්භන්ති සඋපද්දවං අනුපද්දව’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.348-349). එත්ථ ‘‘සෙතං ඡාගමාරභෙථ යජමානො’’ති පයොගෙ විය ආ-පුබ්බස්ස රභස්ස හිංසත්ථෙපි දිස්සමානත්තා කත්තුසාධනො ආරම්භ-සද්දො හිංසකානං කිපිල්ලිකාදිසත්තානං වාචකො භවතීති තංසහිතට්ඨානං සාරම්භං නාම හොති. තෙනෙව පදභාජනෙපි වුත්තං ‘‘සාරම්භං නාම කිපිල්ලිකානං වා ආසයො හොති, උපචිකානං වා, උන්දූරානං වා, අහීනං වා, විච්ඡිකානං වා, සතපදීනං වා, හත්ථීනං වා, අස්සානං වා, සීහානං වා, බ්යග්ඝානං වා…පෙ… ආසයො හොතී’’ති (පාරා. 353).

ආදි-සද්දෙන අපරික්කමනං සඞ්ගණ්හාති. ‘‘සපරික්කමනං නාම සක්කා හොති යථායුත්තෙන සකටෙන අනුපරිගන්තුං, සමන්තා නිස්සෙණියා අනුපරිගන්තුං, එතං සපරික්කමනං නාමා’’ති (පාරා. 353) වුත්තලක්ඛණවිපරියායතො නිබ්බකොසස්ස උදකපාතට්ඨානෙ එකං චක්කං ඨපෙත්වා ඉතරං චක්කං බහි ඨපෙත්වා කුටිං පරික්ඛිපිත්වා ආවජ්ජියමානස්ස ගොයුත්තසකටස්ස වා නිස්සෙණියං ඨත්වා කුටිං ඡාදයමානානං නිස්සෙණියා වා පරතො ගමිතුමසක්කුණෙය්යත්තා අපරික්කමනන්ති වෙදිතබ්බං.

එවං ¶ වුත්තසාරම්භඅපරික්කමනසඞ්ඛාතඅඞ්ගද්වයෙන යුත්තං චෙ, ද්වෙ දුක්කටානි හොන්ති. යථාහ ‘‘භික්ඛු කුටිං කරොති දෙසිතවත්ථුකං පමාණිකං සාරම්භං අපරික්කමනං, ආපත්ති ද්වින්නං දුක්කටාන’’න්ති (පාරා. 355). එකං චෙ, එකමෙව හොති. යථාහ ‘‘භික්ඛු කුටිං කරොති දෙසිතවත්ථුකං පමාණිකං සාරම්භං සපරික්කමනං, ආපත්ති ¶ දුක්කටස්ස. භික්ඛු කුටිං කරොති දෙසිතවත්ථුකං පමාණිකං අනාරම්භං අපරික්කමනං, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාරා. 355) එතං තයම්පි ‘‘සාරම්භාදීසු දුක්කට’’න්ති සාමඤ්ඤෙන සඞ්ගහිතන්ති දට්ඨබ්බං.

එකං අඞ්ගං පමාණිකත්තං වා දෙසිතවත්ථුකත්තං වා විපන්නං එතිස්සාති එකවිපන්නා. පුබ්බෙ වුත්තත්ථානං සඞ්ඝාදිසෙසාදිපදානමත්ථො වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො. සාති යථාවුත්තලක්ඛණකුටි.

383. ඉදානි ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ අට්ඨුප්පත්තියං ‘‘තෙ යාචනබහුලා විඤ්ඤත්තිබහුලා විහරන්ති ‘පුරිසං දෙථ පුරිසත්තකරං දෙථා’’තිආදිපාළියා (පාරා. 342) අට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 2.342) ආගතං කප්පියාකප්පියවිනිච්ඡයං සඞ්ඛෙපතො දස්සෙතුමාහ ‘‘පුරිස’’න්තිආදි. කම්මසහායත්ථායාති කිස්මිඤ්චි කම්මෙ සහායභාවාය, කම්මකරණත්ථායාති වුත්තං හොති. ‘‘ඉත්ථන්නාමං කම්මං කාතුං පුරිසං ලද්ධුං වට්ටතී’’ති යාචිතුං වට්ටතීති අත්ථො. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘කම්මකරණත්ථාය ‘පුරිසං දෙථා’ති යාචිතුං වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.342). මූලච්ඡෙජ්ජවසෙනාති සාමිකානං ආයත්තභාවසඞ්ඛාතමූලස්ස ඡින්දනවසෙන, අත්තනො ආයත්තභාවකරණවසෙනාති වුත්තං හොති.

384. අවජ්ජන්ති වජ්ජරහිතං, නිද්දොසන්ති අත්ථො. මිගලුද්දකමච්ඡබන්ධකාදීනං සකකම්මං වජ්ජකම්මං නාම. තස්මා මිගලුද්දකාදයො හත්ථකම්මං යාචන්තෙන පන ‘‘තුම්හාකං හත්ථකම්මං දෙථා’’ති, ‘‘හත්ථකම්මං දාතබ්බ’’න්ති සාමඤ්ඤෙන අවත්වා ‘‘ඉත්ථන්නාමං කම්මං දාතබ්බ’’න්ති විසෙසෙත්වායෙව යාචිතබ්බං. ලුද්දකෙ වා ඉතරෙ වා නික්කම්මෙ අයාචිත්වාපි යථාරුචි කම්මං කාරාපෙතුං වට්ටති. හත්ථකම්මයාචනාය සබ්බථාපි කප්පියභාවං දීපෙතුං තංතංසිප්පිකෙ යාචිත්වා මහන්තම්පි පාසාදං කාරාපෙන්තෙන ¶ හත්ථකම්මෙ යාචිතෙ අත්තනො අනොකාසභාවං ඤත්වා අඤ්ඤෙසං කරොන්තානං දාතබ්බං මූලං දිය්යමානං අධිවාසෙතුං වට්ටතීති විත්ථාරතො අට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 2.342 අත්ථතොසමානං) වුත්තත්තා කුසලානං අත්ථං අපරිහාපෙන්තෙන කප්පියෙන සාරුප්පෙන පයොගෙන යාචිතබ්බං. යාචිතකම්මං කාතුං අසමත්ථෙහි කරොන්තානං දිය්යමානං හත්ථකම්මමූලං කම්මං කාරාපෙත්වා ¶ කම්මකාරකෙ දස්සෙත්වා දාපෙතබ්බං. එවං යාචනාය අනවජ්ජභාවෙ අට්ඨකථාගතං කාරණං දස්සෙතුමාහ ‘‘හත්ථකම්මම්පී’’තිආදි. පි-සද්දො අවධාරණෙ, පදපූරණෙ වා. හි-සද්දො හෙතුම්හි. යස්මා ඉදං හත්ථකම්මං කිඤ්චි වත්ථු න හොති, තස්මා අනවජ්ජමෙව හත්ථකම්මං යාචිතුං පන වට්ටතීති.

385. ඤාතකාදිකෙති ඤාතකපවාරිතෙ. ඨපෙත්වාති වජ්ජෙත්වා. ගොණමායාචමානස්සාති අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙ තාවකාලිකං විනා කෙවලං කම්මකරණත්ථාය ගොණං යාචන්තස්ස. තෙසුපීති ඤාතකාදීසුපි මූලච්ඡෙජ්ජෙන ගොණමායාචනස්ස දුක්කටන්ති යොජනා. ‘‘තාවකාලිකනයෙන සබ්බත්ථ වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.342) අට්ඨකථාවචනතො යාව කම්මකරණකාලං, තාව නියමෙත්වා ඤාතකඅඤ්ඤාතකපවාරිතඅප්පවාරිතෙ සබ්බෙපි යාචිතුං වට්ටති. තථා යාචිත්වා වා අයාචිත්වා වා ගහිතො චෙ, රක්ඛිත්වා පටිජග්ගිත්වා සාමිකානං නිය්යාදෙතබ්බො, ගොණෙ වා නට්ඨෙ විසාණෙ වා භින්නෙ සාමිකෙසු අසම්පටිච්ඡන්තෙසු භණ්ඩදෙය්යං.

386. දෙමාති එත්ථ ‘‘තුම්හාක’’න්ති පාඨසෙසො. ‘‘විහාරස්ස දෙමා’ති වුත්තෙ පන ‘ආරාමිකානං ආචික්ඛථ පටිජග්ගනත්ථායා’ති වත්තබ්බ’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.342) අට්ඨකථායං වුත්තං. සකටවිනිච්ඡයස්සාපි ¶ ගොණවිනිච්ඡයෙන සමානත්තා තං අවත්වා විසෙසමත්තමෙව දස්සෙතුමාහ ‘‘සකටං…පෙ… වට්ටතී’’ති. ‘‘තුම්හාකං දෙමාති වුත්තෙ’’ති ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘තුම්හාකමෙව දෙමාති වුත්තෙ දාරුභණ්ඩං නාම සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.342).

387. කුඨාරාදීසූති එත්ථ ආදි-සද්දෙන නිඛාදනං සඞ්ගණ්හාති. අයං නයො වෙදිතබ්බොති පාඨසෙසො. ‘‘සකටං ගොණො විය තාවකාලිකං අකත්වා අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙ න යාචිතබ්බං, මූලච්ඡෙජ්ජවසෙන අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙ න යාචිතබ්බං, තාවකාලිකං යාචිතබ්බ’’න්ති විනිච්ඡයො ච ‘‘සකටං…පෙ… වට්ටතී’’ති විසෙසවිනිච්ඡයො චාති අයං නයො වාසිආදීසු ච වෙදිතබ්බොති අත්ථො. අනජ්ඣාවුත්ථකන්ති කෙනචි ‘‘මමෙත’’න්ති අපරිග්ගහිතං, ‘‘රක්ඛිතගොපිතට්ඨානෙයෙව හි විඤ්ඤත්ති නාම වුච්චතී’’ති අට්ඨකථාවචනතො අරක්ඛිතාගොපිතකන්ති වුත්තං හොති. අට්ඨකථාය වල්ලිආදිවිනිච්ඡයම්පි වත්වා ‘‘අනජ්ඣාවුත්ථකං පන යං කිඤ්චි ආහරාපෙතුං වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.342) වුත්තත්තා සබ්බන්ති ¶ ඉධ වුත්තගොණාදිකඤ්ච වක්ඛමානවල්ලිආදිකඤ්ච ගහෙතබ්බං. ඉමිනා පුබ්බෙ වුත්තවිනිච්ඡයස්ස රක්ඛිතගොපිතවිසයත්තං දීපිතං හොති. හරාපෙතුම්පි වට්ටතීති එත්ථ අපි-සද්දෙන පගෙව කෙනචි හරිත්වා දින්නන්ති දීපෙති.

388. වල්ලිආදිම්හීති ආදි-සද්දෙන වෙත්තමුඤ්ජතිණමත්තිකා සඞ්ගණ්හාති. එත්ථ මුඤ්ජපබ්බජතිණං විනා ගෙහච්ඡාදනතිණං තිණං නාම. ගරුභණ්ඩප්පහොනකෙති ‘‘වල්ලි අඩ්ඪබාහුමත්තාපී’’තිආදිනා නයෙන වුත්තලක්ඛණෙ ගරුභණ්ඩප්පහොනකෙ. පරෙසං සන්තකෙයෙවාති අවධාරණෙන න අනජ්ඣාවුත්ථකෙ දුක්කටන්ති බ්යතිරෙකතො දීපෙති.

389. පච්චයෙසූති ¶ චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනසඞ්ඛාතෙසු තීසු පච්චයෙසු. එව-කාරෙන ගිලානපච්චයසඞ්ඛාතෙ චතුත්ථපච්චයෙ විඤ්ඤත්ති වට්ටතීති දීපෙති. විඤ්ඤත්ති නාම ‘‘ආහර, දෙහී’’ති ඉච්ඡිතපච්චයෙ නාමං වත්වා යාචනා. අට්ඨකථායං වුත්තං ‘‘සබ්බෙන සබ්බං න වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.342) සාවධාරණත්ථං දස්සෙතුං ‘‘න ච වට්ටතී’’ති වුත්තත්තා නෙව වට්ටතීති අත්ථො ගහෙතබ්බො.

විඤ්ඤත්තියා අලබ්භමානභාවෙන සමත්තා පච්චයෙසු තීසු අනන්තරං සහනිද්දිට්ඨපච්චයත්තයතො තතියපච්චයෙයෙව ලබ්භමානවිසෙසං දස්සෙතුං ‘‘තතියෙ පරිකථොභාසනිමිත්තානි ච ලබ්භරෙ’’ති වුත්තත්තා අවසිට්ඨද්වයෙ පන පරිකථාදයො න ලබ්භන්තීති වුත්තං හොති. අවුත්තෙ චතුත්ථපච්චයෙපි සමුච්චයත්ථෙන ච-කාරෙන පරිකථාදිත්තයං ලබ්භතීති සිද්ධත්තා ‘‘තීස්වෙවා’’ති එව-කාරෙන බ්යතිරෙකමුඛෙන විඤ්ඤත්තියා ච අනුඤ්ඤාතත්තා චතුත්ථෙ ගිලානපච්චයෙ පරිකථොභාසනිමිත්තකම්මවිඤ්ඤත්තියො වට්ටන්තීති සිද්ධං. එත්තාවතා චතුත්ථෙ පච්චයෙ පරිකථාදයො චත්තාරොපි වට්ටන්ති, තතියපච්චයෙ විඤ්ඤත්තිං විනා සෙසත්තයං වට්ටති, පුරිමපච්චයද්වයෙ සබ්බම්පි න වට්ටතීති වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං.

සෙනාසනපච්චයෙ පරිකථාදිකන්ති උපොසථාගාරාදිකරණාරහට්ඨානං ඔලොකෙත්වා උපාසකානං සුණන්තානං ‘‘ඉමස්මිං වත ඔකාසෙ එවරූපං සෙනාසනං කාතුං වට්ටතී’’ති වා ‘‘යුත්ත’’න්ති වා ‘‘අනුරූප’’න්ති වා පවත්තා කථා පරිකථා නාම. ‘‘උපාසකා තුම්හෙ කත්ථ වසථා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘පාසාදෙ භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘භික්ඛූනං පන උපාසකා පාසාදො න වට්ටතී’’තිආදිනා නයෙන පවත්තා ¶ කථා ඔභාසො නාම. උපාසකෙසු පස්සමානෙසු භූමියං රජ්ජුං පසාරෙත්වා භූමිං භාජෙත්වා ඛාණුකෙ ආකොටෙත්වා ‘‘කිමිදං භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ¶ ‘‘එත්ථ ආවාසං කරොම උපාසකා’’තිආදිකා කථා නිමිත්තකථා නාම. ගිලානපච්චයෙ ච ඉමිනා නයෙන යථාරහං වෙදිතබ්බං. සබ්බමෙතං අට්ඨකථාය (පාරා. අට්ඨ. 2.342) වුත්තං.

390-3. ඉදානි කුටිකාරස්ස භික්ඛුනො ආපත්තිදස්සනත්ථමාහ ‘‘අදෙසිතෙ’’තිආදි. තං උත්තානත්ථමෙව. නිසෙන්තස්සාති පාසාණෙ ඝංසිත්වා තිඛිණං කරොන්තස්ස. පාචිත්තියා සහාති ‘‘භූතගාමපාතබ්යතාය පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 90) වුත්තපාචිත්තියෙන සද්ධිං.

ආපත්තින්ති පාචිත්තියට්ඨානෙ පාචිත්තියඤ්චෙව දුක්කටඤ්ච ඉතරත්ර සුද්ධපයොගදුක්කටඤ්චාති ආපත්තිං.

යා පනාති යා කුටි. පඨමෙ දුතියෙති එත්ථ ‘‘පිණ්ඩෙහී’’ති කරණබහුවචනං විභත්තිවචනවිපරිණාමවසෙන ‘‘පිණ්ඩෙ’’ති භුම්මෙකවචනන්තං කත්වා යොජෙතබ්බං, ‘‘නික්ඛිත්තෙ’’ති අජ්ඣාහරිතබ්බං, භාවලක්ඛණෙ භුම්මං, නික්ඛිත්තෙ සතීති අත්ථො.

394. ‘‘සචෙ අඤ්ඤස්සා’’ති පදච්ඡෙදො. විප්පකතන්ති ආරද්ධමනිට්ඨිතං. ‘‘අනාපත්තී’’ති ඉදං නිට්ඨිතෙ ආපජ්ජිතබ්බසඞ්ඝාදිසෙසාභාවං සන්ධායාහ. පුබ්බපයොගමත්තෙන හි පාචිත්තියදුක්කටානිපි හොන්ති, තානි පන දෙසෙතබ්බානි. ‘‘තථා’’ති ඉමිනා ‘‘අනාපත්තී’’ති ආකඩ්ඪති, තෙන සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තියා අභාවතො පුබ්බභාගෙ ආපන්නානං පාචිත්තියදුක්කටානං දෙසෙතබ්බතා ච දීපිතා හොති. තං කුටින්ති තං විප්පකතකුටිං.

395. අඤ්ඤං භොජනසාලාදිං. තථාති අනාපත්තිමාහ.

396. ‘‘කරොතො’’ති ¶ ඉමිනා ‘‘කාරාපයතො’’තිපි ලබ්භති. උභයෙනාපි ‘‘ක්රියතො’’ති ඉමස්ස කාරණං දස්සෙති. ‘‘අප්පමාණික’’න්ති ඉමිනා සඞ්ඝාදිසෙසස්ස අඞ්ගං දස්සෙති.

397. තන්ති ¶ ‘‘අප්පමාණික’’න්ති එවං පච්චාමසති. ‘‘ක්රියාක්රියතො’’ති ඉදං කුටියා කරණඤ්ච වත්ථුදෙසනාය අකරණඤ්ච උපාදාය වුත්තං.

කුටිකාරසික්ඛාපදවණ්ණනා.

398. වත්ථුං අදෙසෙත්වාති සම්බන්ධො, ‘‘තෙන විහාරකාරකෙන භික්ඛුනා විහාරවත්ථුං සොධෙත්වා සඞ්ඝං උපසඞ්කමිත්වා’’තිආදිනා (පාරා. 367) පදභාජනෙ ආගතනයෙන විහාරං කාරාපෙන්තෙන භික්ඛුනා විහාරවත්ථුං සොධෙත්වා සමතලං කාරෙත්වා සඞ්ඝං උපසඞ්කම්ම වුඩ්ඪානං භික්ඛූනං පාදෙ වන්දිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා ‘‘අහං භන්තෙ මහල්ලකං විහාරං කත්තුකාමො සස්සාමිකං අත්තුද්දෙසං, සොහං භන්තෙ සඞ්ඝං විහාරවත්ථුඔලොකනං යාචාමී’’ති තික්ඛත්තුං යාචිත්වා ලද්ධෙ වුඩ්ඪෙ වා භික්ඛූ ඤත්තිදුතියාය කම්මවාචාය සඞ්ඝෙන සම්මතෙ වා භික්ඛූ නෙත්වා කතපරිකම්මං විහාරවත්ථුං දස්සෙත්වා කුටිවත්ථුඔලොකනෙ විය ගතභික්ඛූහි ඔලොකෙත්වා සාරම්භාදිභාවං උපපරික්ඛිත්වා අනාරම්භසපරික්කමනභාවං ඤත්වා ආගන්ත්වා සඞ්ඝස්ස ආරොචිතෙ පුන තෙන සඞ්ඝං උපසඞ්කමිත්වා වුඩ්ඪානං භික්ඛූනං පාදෙ වන්දිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා ‘‘අහං භන්තෙ මහල්ලකං විහාරං කත්තුකාමො සස්සාමිකං අත්තුද්දෙසං, සොහං භන්තෙ සඞ්ඝං විහාරවත්ථුදෙසනං යාචාමී’’ති තික්ඛත්තුං යාචිත්වා සඞ්ඝෙන ඤත්තිදුතියාය කම්මවාචාය විහාරවත්ථු දෙසෙතබ්බං ¶ , තථා අකත්වාති වුත්තං හොති. ඉහ සාරම්භාදි පඨමසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

මහල්ලකන්ති ‘‘සස්සාමිකභාවෙන සඤ්ඤාචිකකුටිතො මහන්තභාවො එතස්ස අත්ථීති මහල්ලකො. යස්මා වා වත්ථුං දෙසාපෙත්වා පමාණාතික්කමෙනාපි කාතුං වට්ටති, තස්මා පමාණමහන්තතායපි මහල්ලකො’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.366) අට්ඨකථායං වුත්තනයෙන මහන්තභාවෙන යුත්තන්ති අත්ථො. විහාරන්ති ‘‘විහාරො නාම උල්ලිත්තො වා හොති අවලිත්තො වා උල්ලිත්තාවලිත්තො වා’’ති (පාරා. 371) පදභාජනෙ වුත්තප්පකාරං සෙනාසනන්ති අත්ථො. විහරන්ති අස්මින්ති විග්ගහො. උල්ලිත්තාදිසරූපං පුරිමසික්ඛාපදෙ වුත්තනයමෙව. තං විහාරං යො කරෙය්යාති යොජනා. කරෙය්ය වා කාරාපෙය්ය වාති පුබ්බෙ වුත්තනයමෙව. අත්තවාසත්ථන්ති අත්තනො වාසං පටිච්ච, ඉමිනා පරස්ස වාසත්ථාය කරොති, අනාපත්තීති බ්යතිරෙකතො විඤ්ඤායති. ‘‘ගරුක’’න්ති එත්ථ වත්ථුදෙසනාය අකාරාපනෙන ‘‘එකොව සඞ්ඝාදිසෙසො හොතී’’ති පුබ්බෙ වුත්තවිකප්පත්තයං ¶ න ගහෙතබ්බං. ඉදඤ්ච වක්ඛති ‘‘පමාණා…පෙ… සඞ්ඝාදිසෙසතා’’ති (වි. වි. 399 ආදයො).

399. ක්රියාසමුට්ඨානාභාවන්ති පමාණාතික්කමෙපි ආපත්තියා අසම්භවතො කිරියාසමුට්ඨානස්ස ඉධ අභාවො ඤාතබ්බො. ක්රිය…පෙ… ලක්ඛයෙති එත්ථ බ්යතිරෙකතො අදෙසිතවත්ථුකතාය අකිරියාසමුට්ඨානතා අනුඤ්ඤාතා.

මහල්ලකවිහාරකථාවණ්ණනා.

401-3. තෙසූති චතුවීසතියා පාරාජිකෙසු. භික්ඛුනො අනුරූපානි එකූනවීසතීති භික්ඛුනීනං පටිනියතා උබ්භජාණුමණ්ඩලිකාදයො ¶ චත්තාරො තදනුලොමාය විබ්භන්තභික්ඛුනියා සහ පඤ්ච පාරාජිකෙ විනා භික්ඛුනො අනුරූපා සෙසා එකූනවීසති පාරාජිකා.

ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ පදභාජනෙ ‘‘පාරාජිකෙන ධම්මෙනාති චතුන්නං අඤ්ඤතරෙනා’’ති (පාරා. 386) වුත්තනයස්ස ඉධ ‘‘එකූනවීසතී’’ති වචනං විරුජ්ඣතීති චෙ? න විරුජ්ඣති. කස්මා? යස්මා පදභාජනං පාතිමොක්ඛුද්දෙසාගතමත්තං ගහෙත්වා පවත්තං, ඉදං පන බුද්ධානුමතිං ගහෙත්වා විනයපරියත්තිපවත්තකානං ආචරියානං මතං ගහෙත්වා පවත්තං, තස්මා න විරුජ්ඣතීති ගහෙතබ්බං. ආචරියො සබ්බපාරාජිකානං ‘‘බ්රහ්මචරියා චාවෙය්ය’’න්ති (පාරා. 385) වුත්තඅනුද්ධංසනස්ස එකන්තසාධනත්තා භික්ඛුනීනං පටිනියතසානුලොමපාරාජිකපඤ්චකං විනා අවසෙසං සබ්බං සඞ්ගණ්හි, තෙනෙව විනයට්ඨකථාය ගණ්ඨිපදවිවරණෙ ‘‘චතුන්නං අඤ්ඤතරෙනාති පාතිමොක්ඛුද්දෙසෙ එව ආගතෙ ගහෙත්වා වුත්තං, ඉතරෙසං අඤ්ඤතරෙනාපි අනුද්ධංසෙන්තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසොවා’’ති වුත්තං. තස්මා ‘‘අනුද්ධංසෙය්යා’’ති (පාරා. 384) පාඨෙ අධිප්පායං ගහෙත්වා පවත්තත්තා ඉමෙසං ආචරියානං මතං පමාණන්ති ගහෙතබ්බං. ‘‘තෙසු අඤ්ඤතරෙනා’’ති වක්ඛමානත්තා ‘‘එකූනවීසතී’’ති එත්ථ ‘‘යානී’’ති සාමත්ථියා ලබ්භති.

අඤ්ඤතරෙන අමූලකෙනාති යොජනා. අමූලකෙනාති චොදකස්ස දස්සනාදීහි චොදනාමූලෙහි විරහිතත්තා අමූලකං, පාරාජිකං, තෙන. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘යං පාරාජිකං චොදකෙන චුදිතකම්හි පුග්ගලෙ නෙව දිට්ඨං න සුතං න පරිසඞ්කිතං, ඉදං එතෙසං දස්සනසවනපරිසඞ්කාසඞ්ඛාතානං ¶ මූලානං අභාවෙන අමූලකං නාමා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.385-386). එත්ථ ච මංසචක්ඛුනා වා දිබ්බචක්ඛුනා වා දිට්ඨං දිට්ඨං නාම ¶ . පකතිසොතෙන වා දිබ්බසොතෙන වා සුතං සුතං නාම. චිත්තෙන පරිසඞ්කිතං පරිසඞ්කිතං නාම. තං තිවිධං දිට්ඨසුතමුතපරිසඞ්කිතවසෙන.

තත්ථ තාදිසෙ කම්මනියෙ ඔකාසෙ මාතුගාමෙන සද්ධිං භික්ඛුනො අඤ්ඤථියං පයොගං දිස්වා අඤ්ඤථා ගහෙත්වා ‘‘වීතික්කමනං නු ඛොයමකාසී’’ති ගහණං දිට්ඨපරිසඞ්කිතං නාම. කුට්ටතිරොහිතෙ භික්ඛුම්හි මාතුගාමස්ස සද්දං සුත්වා තත්ථ අඤ්ඤස්ස විඤ්ඤුපුරිසස්ස සබ්භාවං අජානිත්වා ‘‘වීතික්කමනං නු ඛොයමකාසී’’ති එවං ගහණං සුතපරිසඞ්කිතං නාම. විහාරපරියන්තෙ තරුණමාතුගාමපුරිසානං දිවසං වීතිනාමෙත්වා ගතට්ඨානෙ විප්පකිණ්ණපුප්ඵානි ඔලොකෙත්වා, මංසසුරගන්ධඤ්ච ඝායිත්වා ‘‘ඉදං කස්ස කම්ම’’න්ති උපපරික්ඛන්තෙන භික්ඛුනො චෙතියපූජිතමාලාගන්ධස්ස පීතාරිට්ඨස්ස භික්ඛුනො සරීරගන්ධං ඝායිත්වා ‘‘තං එතස්ස කම්මං නු ඛො’’ති කිරියමානසංසයො මුතපරිසඞ්කිතං නාම. එවරූපස්ස දිට්ඨසුතපරිසඞ්කිතමූලකස්ස අභාවතො අමූලකෙන පාරාජිකෙනාති අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන සමන්තපාසාදිකාය (පාරා. අට්ඨ. 2.385-386) වුත්තනයෙන දට්ඨබ්බො.

චොදෙතීති ‘‘පාරාජිකං ධම්මං ආපන්නොසී’’තිආදිවචනෙන සයං චොදෙති. චොදාපනං පන වක්ඛති. චාවනචෙතනො හුත්වාති ‘‘අප්පෙව නාම නං ඉමම්හා බ්රහ්මචරියා චාවෙය්ය’’න්ති උප්පන්නෙන පරං සාසනා චාවෙතුකාමෙන චිත්තෙන සමන්නාගතො හුත්වා. ‘‘සුද්ධං වා අසුද්ධං වා’’ති ඉදං ‘‘චොදෙතී’’ති ඉමිනා වුත්තචොදනාකිරියාය කම්මනිද්දෙසො, ‘‘අඤ්ඤං භික්ඛු’’න්ති සෙසො, පාරාජිකමනාපන්නං වා ආපන්නං වා අඤ්ඤං භික්ඛුන්ති අත්ථො. යොති මාතිකාගතභික්ඛු, ‘‘දුට්ඨො දොසො අප්පතීතො’’ති ඉදං අජ්ඣාහරිතබ්බං, උප්පන්නෙන දොසලෙසෙන ¶ සයං දූසිතො, පරඤ්ච දූසෙන්තො පීතිසුඛාදීහි අපගතො යො භික්ඛූති අත්ථො. වක්ඛමානෙන ‘‘තස්සා’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො.

‘‘කතෙ ඔකාසම්හී’’ති පදච්ඡෙදො, ඔකාසං ‘‘කාරාපෙත්වා’’ති (පාරා. 389) පාඨතො අන්තොනීතහෙත්වත්ථතාය ‘‘කතෙ’’ති ‘‘කාරිතෙ’’ති එතස්ස පරියායො හොති, ‘‘ඔකාසං මෙ කරොහි, අහං තං වත්තුකාමො’’ති ඔකාසෙ කාරාපිතෙති අත්ථො. ‘‘අකතෙ ඔකාසෙ’’ති පදච්ඡෙදො ¶ , පුබ්බෙ වුත්තොයෙවත්ථො. දුක්කටාපත්තියා සහාති ඔකාසස්ස අකාරාපිතත්තා දුක්කටාපත්තියා සද්ධිං.

404-5. කොණ්ඨොසීති ධුත්තොසි. ජෙට්ඨබ්බතිකොසීති කාලීදෙවීවතනියුත්තොසි. කාලීදෙවී කිර සිරිදෙවියා ජෙට්ඨා, තස්මා තස්සා වතධරො ජෙට්ඨබ්බතිකො වුච්චති. තං පන වතං සමාදියිත්වා පූරෙන්තො සකලසරීරෙ මසිං මක්ඛෙත්වා කාකපත්තානි මුට්ඨියං කත්වා කාලීදෙවිං ඵලකෙ ලිඛාපෙත්වා තං කාජකොටියං බන්ධිත්වා උච්ඡිට්ඨොදකාදිඅසුචිසන්නිචිතඔලිගල්ලං පවිසිත්වා ‘‘දුස්සීලොසි නිස්සීලොසි සීලවිරහිතොසී’’ති ථොමෙන්තො විචරතීති.

දුස්සීලත්තා එව හීනජ්ඣාසයතාය පාපධම්මො ලාමකසභාවොසි. පූතිනා කම්මෙන සීලවිපත්තියා අන්තො පවිට්ඨත්තා අන්තොපූති. ඡහි ද්වාරෙහි රාගාදිකිලෙසානුස්සවනෙන තින්තත්තා අවස්සුතො. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙව. ගරුකං නිද්දිසෙති එත්ථ ‘‘කතොකාසම්හී’’ති ච ‘‘තථෙව අකතොකාසෙ, දුක්කටාපත්තියා සහා’’ති ච ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. එවමුත්තරත්රාපි.

406. සම්මුඛාති ¶ චුදිතකස්ස සම්මුඛා, අවිදූරෙති අත්ථො. හත්ථමුද්දායාති මුත්තපාණාදිවසෙන. තං හත්ථමුද්දාය කථිතං. පරොති යං චොදෙසි, සො චුදිතකො පරො. භික්ඛුනොති චොදකස්ස භික්ඛුනො.

407. සම්මුඛෙ ඨත්වාති චුදිතකස්ස ආසන්නෙ ඨත්වා. ‘‘චොදාපෙන්තස්සා’’ති එතස්ස කම්මභාවතො පරොති ඉදං උපයොගන්තවසෙන සම්බන්ධිතබ්බං. එවමුත්තරත්ර. කෙනචීති අඤ්ඤෙන කෙනචි පුග්ගලෙන. තස්ස චොදකස්ස. ‘‘චොදාපෙන්තස්සා’’ති පුන වචනං නියමත්ථං.

408. සොපීති උග්ගහාපිතත්තා චොදනං කරොන්තො ඉතරො පයොජ්ජකපුග්ගලොපි. තෙසං ද්වින්නම්පීති පයොජකපයොජ්ජකානං ද්වින්නම්පි.

409. වුත්තට්ඨානං පණ්ණං වා සන්දෙසං වා හරන්තො දූතො නාම, සො ‘‘පණ්ණං වා සාසනං වා පෙසෙත්වා’’ති ඉමිනා සඞ්ගය්හතීති තස්මිං විසුං අවත්තබ්බෙපි ‘‘දුත’’න්ති වචනෙන නිස්සට්ඨදූතමාහ ¶ . පණ්ණං වා අදත්වා ‘‘එවඤ්ච එවඤ්ච වදා’’ති සාසනඤ්ච අදත්වා ‘‘තං චොදෙහී’’ති අත්ථමත්තමෙව දත්වා නිස්සට්ඨො භික්ඛු ඉධ ‘‘නිස්සට්ඨදූතො’’ති ගහෙතබ්බො.

අථ වා ‘‘දූත’’න්ති ඉමිනා චොදෙතුං උග්ගහාපෙත්වා, තමනුග්ගහාපෙත්වා වා නිස්සට්ඨො භික්ඛු දූතොයෙව ගහෙතබ්බො. ‘‘පණ්ණ’’න්ති ඉමිනා පබ්බජිතස්ස වා අපබ්බජිතස්ස වා කස්සචි හත්ථෙ චොදනං ලිඛිත්වා දින්නපණ්ණං ගහෙතබ්බං. සාසනන්ති ‘‘පාරාජිකං ආපන්නො’’තිආදිනා නයෙන වත්වා පෙසියමානං සාසනං ගහෙතබ්බං. ඉදං තයම්පි දූරෙ නිසීදිත්වා අඤ්ඤෙහි කාරාපනතො ‘‘චොදාපෙන්තස්සා’’ති ආහ. ‘‘පර’’න්ති ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. එත්ථ ඔකාසකාරාපනං නත්ථි.

410. තථාති ¶ යථා අමූලකෙන පාරාජිකෙන සම්මුඛා ඔකාසෙ කාරිතෙ, අකාරිතෙ ච, තථා අමූලකෙහි සඞ්ඝාදිසෙසෙහීති වුත්තං හොති. ‘‘වුත්තෙ සම්මුඛා පරෙ’’ති භුම්මවසෙන අධිකතෙන යොජෙතබ්බං, චොදෙති චොදාපෙතීති වුත්තං හොතීති. පාචිත්තියාපත්තීති ඔකාසෙ කාරිතෙ කෙවලා, අකාරිතෙ දුක්කටෙන සහාති ගහෙතබ්බං. සම්මුඛා සෙසාපත්තීහි පරෙ වුත්තෙ චාවනසඤ්ඤිනො දුක්කටං හොතීති යොජනා. ඔකාසාකාරාපනෙනපි දුක්කටමෙව හොති.

411. අක්කොසනාධිප්පායස්සාති ඛුංසනාධිප්පායස්ස. අකතොකාසන්ති අකාරිතොකාසං, ‘‘පර’’න්ති ඉමිනා යොජෙතබ්බං. අත්තනාති චොදකෙන, ‘‘සයං අකාරිතොකාස’’න්ති ඉමිනා යොජෙතබ්බං. සහ පාචිත්තියෙනාති ‘‘ඔමසවාදෙ පාචිත්තිය’’න්ති (පාරා. 14) වුත්තපාචිත්තියෙන සහ. වදන්තස්සාති චොදෙන්තස්ස වා චොදාපෙන්තස්ස වා, එත්ථ ‘‘සම්මුඛා’’ති ඉදං වක්ඛමානස්ස ‘‘අසම්මුඛා’’ති එතස්ස විපරියායතො ලබ්භති, ච-කාරෙන කාරිතොකාසපක්ඛෙ දුක්කටෙන පාචිත්තියසම්බන්ධී.

412. අසම්මුඛා වදන්තස්සාති එත්ථ ‘‘අක්කොසනාධිප්පායස්සා’’ති ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. ‘‘අකතොකාසමත්තනා’’ති නානුවත්තති. සත්තහි ආපත්තීහීති පාරාජිකසඞ්ඝාදිසෙසථුල්ලච්චයපාචිත්තියපාටිදෙසනීයදුක්කටදුබ්භාසිතසඞ්ඛාතෙසු සත්තසු ආපත්තික්ඛන්ධෙසු යෙන කෙනචීති වුත්තං හොති. ‘‘තථා’’ති ඉමිනා ‘‘අසම්මුඛා’’ති ඉදං සඞ්ගණ්හාති. කම්මන්ති තජ්ජනීයාදිසත්තවිධං කම්මං.

413. උම්මත්තකාදීනන්ති ¶ ආදි-සද්දෙන ‘‘අනාපත්ති සුද්ධෙ අසුද්ධදිට්ඨිස්ස අසුද්ධෙ අසුද්ධදිට්ඨිස්ස උම්මත්තකස්ස ආදිකම්මිකස්සා’’ති ¶ (පාරා. 390) වුත්තෙ සඞ්ගණ්හාති. පඤ්චඞ්ගසංයුතන්ති යං චොදෙති, තස්ස ‘‘උපසම්පන්නො’’ති සඞ්ඛ්යූපගමනං, තස්මිං සුද්ධසඤ්ඤිතා, යෙන පාරාජිකෙන චොදෙති, තස්ස දිට්ඨාදිවසෙන අමූලකතා, චාවනාධිප්පායෙන සම්මුඛා චොදනා, තස්ස තඞ්ඛණවිජානනන්ති ඉමෙහි පඤ්චහි අඞ්ගෙහි යුත්තං හොති.

415. ඉදන්ති ‘‘සික්ඛාපද’’න්ති සෙසො, ‘‘සික්ඛාපද’’න්ති ච ඉමිනා තප්පටිපාදනීයා ආපත්තියෙව ගය්හති. තිසමුට්ඨානන්ති කායචිත්තතො, වාචාචිත්තතො, කායවාචාචිත්තතොති සචිත්තකෙහි තීහි සමුට්ඨානතො තිසමුට්ඨානං. තෙනෙවාහ ‘‘සචිත්ත’’න්ති. පටිඝචිත්තානං ද්වින්නං අඤ්ඤතරෙන සහිතත්තා සචිත්තකං. තංසම්පයුත්තාය දොමනස්සවෙදනාය වසෙන දුක්ඛවෙදනං.

දුට්ඨදොසකථාවණ්ණනා.

416. ලෙසමත්තන්ති ‘‘අඤ්ඤම්පි වත්ථුං ලිස්සති සිලිස්සති වොහාරමත්තෙනෙව ඊසකං අල්ලීයතීති ලෙසො, ජාතිආදීනංයෙව අඤ්ඤතරකොට්ඨාසස්සෙතං අධිවචන’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.391) අට්ඨකථාය දස්සිතනිබ්බචනෙසු ‘‘ලෙසො නාම දස ලෙසා ජාතිලෙසො නාමලෙසො’’තිආදිනා (පාරා. අට්ඨ. 394) නයෙන පදභාජනෙ වුත්තෙසු ජාතිනාමගොත්තාදීසු දසසු ලෙසෙසු අඤ්ඤතරලෙසමත්තන්ති වුත්තං හොති.

තත්ථ ජාති නාම ඛත්තියබ්රාහ්මණාදිජාති. නාමං නාම ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ ‘‘ඡගලකො දබ්බො මල්ලපුත්තො නාම, ඡගලිකා මෙත්තියා භික්ඛුනී නාමා’’ති ඨපිතං නාමං විය චොදකෙහි ඨපිතනාමඤ්ච බුද්ධරක්ඛිතාදිසකනාමඤ්චාති දුවිධං නාමං. ගොත්තං නාම ගොතමමොග්ගල්ලානාදිගොත්තං. ලිඞ්ගං නාම ¶ දීඝතාදිසණ්ඨානනානත්තඤ්ච කණ්හතාදිවණ්ණනානත්තඤ්චාති ඉදං දුවිධලිඞ්ගං. ආපත්තිලෙසො නාම ලහුකාදිරූපෙන ඨිතපාචිත්තියාදිආපත්ති. පත්තො නාම ලොහපත්තාදි. චීවරං නාම පංසුකූලාදි. උපජ්ඣායො නාම චුදිතකස්ස උපජ්ඣායො. ආචරියො නාම චුදිතකස්ස පබ්බජ්ජාචරියාදිකො. සෙනාසනං නාම චුදිතකස්සෙව නිවාසපාසාදාදිකං.

චොදෙය්යාති අඤ්ඤඛත්තියජාතිකං පුග්ගලං පාරාජිකං අජ්ඣාපජ්ජන්තං දිස්වා අත්තනො වෙරිඛත්තියජාතිකං ¶ පුග්ගලං ‘‘ඛත්තියො මයා දිට්ඨො, පාරාජිකං ධම්මං අජ්ඣාපන්නොසී’’තිආදිනා නයෙන චොදෙති. ගරුකාපත්ති නාම සඞ්ඝාදිසෙසො. සචෙ චාවනචෙතනොති ‘‘අප්පෙව නාම නං ඉමම්හා බ්රහ්මචරියා චාවෙය්ය’’න්ති (පාරා. 392) වුත්තත්තා සචෙ ඉමං සාසනා චාවෙය්යාමීති අධිප්පායො හුත්වා චොදෙතීති වුත්තං හොති, ඉමිනා බ්යතිරෙකවසෙන න අඤ්ඤාධිප්පායොති වුත්තමෙව හොතීති පුරිමසික්ඛාපදට්ඨකථායං දස්සිතෙසු ‘‘චාවනාධිප්පායො අක්කොසාධිප්පායො’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.389) එවමාදිනානප්පකාරාධිප්පායෙසු ආපත්තියා අඞ්ගභූතං චාවනාධිප්පායං දස්සෙත්වා සෙසාධිප්පායෙ පටික්ඛිපති.

417. තථාසඤ්ඤීති අයං පාරාජිකමජ්ඣාපන්නොයෙවාති තථාසඤ්ඤී. ‘‘චොදෙති වා චොදාපෙති වා’’ති වුත්තත්තා ‘‘තථාසඤ්ඤී’’ති ඉදං ‘‘චොදාපෙතී’’ති ඉමිනාපි යොජෙතබ්බං. සෙසොති එත්ථ ‘‘පාරාජිකානි වුත්තානී’’තිආදිං කත්වා ‘‘සචිත්තං දුක්ඛවෙදන’’න්ති පරියන්තං කත්වා දස්සිතපඨමසික්ඛාපදවිනිච්ඡයසඞ්ගාහකකථාපබන්ධෙන වුත්තසබ්බවිනිච්ඡයෙසු තංසික්ඛාපදනියතං ‘‘අමූලකෙනා’’ති ඉදඤ්ච ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ ‘‘භික්ඛුමන්තිමවත්ථුනා…පෙ… අනාපත්ති සියා’’ති වුත්තමත්ථඤ්ච ¶ ඨපෙත්වා අවසිට්ඨසබ්බවිනිච්ඡයොති අත්ථො. අනන්තරසමො මතො හෙට්ඨා අනන්තරං වුත්තසික්ඛාපදෙනෙව සදිසොති වෙදිතබ්බො.

දුතියදුට්ඨදොසකථාවණ්ණනා.

418. සමග්ගස්ස සඞ්ඝස්සාති ‘‘සමග්ගො නාම සඞ්ඝො සමානසංවාසකො සමානසීමායං ඨිතො’’ති පදභාජනෙ වුත්තත්තා චිත්තෙන ච කායෙන ච එකීභූතස්ස සඞ්ඝස්සාති වුත්තං හොති. ච-කාරො පදපූරණො, එව-කාරත්ථො වා, නසමග්ගස්සාති බ්යතිරෙකත්ථො වෙදිතබ්බො. භෙදත්ථං වායමෙය්යාති ‘‘ඉමෙ කථං කදා භිජ්ජිස්සන්තී’’ති රත්තින්දිවං චින්තෙත්වා උපායං ගවෙසිත්වා පක්ඛපරියෙසනාදිං කරෙය්යාති අත්ථො. වුත්තඤ්හි පාළියං ‘‘භෙදාය පරක්කමෙය්යාති කථං ඉමෙ නානා අස්සු විනා අස්සු වග්ගා අස්සූති පක්ඛං පරියෙසති ගණං බන්ධතී’’ති (පාරා. 412).

භෙදහෙතුන්ති ‘‘ඉධුපාලි භික්ඛු අධම්මං ‘ධම්මො’ති දීපෙති, ධම්මං ‘අධම්මො’ති දීපෙතී’’තිආදිනා (පරි. 459) නයෙන ඛන්ධකෙ වුත්තං අට්ඨාරසභෙදකරවත්ථුසඞ්ඛාතං සඞ්ඝභෙදකාරණමාහ ¶ . ඉදමෙව හි පදභාජනෙ වුත්තං ‘‘භෙදනසංවත්තනිකං වා අධිකරණන්ති අට්ඨාරසභෙදකරවත්ථූනී’’ති. ගහෙත්වාති පග්ගය්හ. තිට්ඨෙය්යාති නප්පටිනිස්සජ්ජෙය්ය. පරිදීපයන්ති එත්ථ පරිදීපෙන්තො, න පටිනිස්සජ්ජන්තොති අත්ථො. යථාහ ‘‘තිට්ඨෙය්යාති න පටිනිස්සජ්ජෙය්යා’’ති.

419. භික්ඛූහීති තස්ස සඞ්ඝභෙදකස්ස පරක්කමනං පස්සන්තෙහි වා දූරෙ චෙ, ඨිතං පවත්තිං සුණන්තෙහි වා ලජ්ජීහි සුපෙසලෙහි සෙසභික්ඛූහි. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘භික්ඛූහීති අඤ්ඤෙහි භික්ඛූහි. යෙ පස්සන්ති යෙ සුණන්ති, තෙහි වත්තබ්බො’’ති ¶ (පාරා. 412). තස්ස වදන්තෙහි එවං වත්තබ්බන්ති වචනාකාරදස්සනත්ථමාහ ‘‘මායස්මා සමග්ගස්ස සඞ්ඝස්ස භෙදාය පරක්කමි, භෙදනසංවත්තනිකං වා අධිකරණං සමාදාය පග්ගය්හ අට්ඨාසි, සමෙතායස්මා සඞ්ඝෙන, සමග්ගො හි සඞ්ඝො සම්මොදමානො අවිවදමානො එකුද්දෙසො ඵාසු විහරතී’’ති (පාරා. 411) පාඨං, තං එකදෙසසඞ්ගහවසෙන උපලක්ඛෙතුමාහ ‘‘භෙදත්ථං…පෙ… භෙදකාරණ’’න්ති. ඉති වත්තබ්බොති යොජනා.

420. වුච්චමානො හීති එත්ථ හි-සද්දො අපි-සද්දත්ථො. ‘‘පී’’ති වා පාඨො, තෙහි ලජ්ජිභික්ඛූහි ‘‘මායස්මා’’තිආදිනා නයෙන විසුං තික්ඛත්තුං වුත්තොපීති අත්ථො. නිස්සජ්ජෙය්ය න චෙව නන්ති තං භෙදාය පරක්කමනං අප්පටිනිස්සජ්ජනපච්චයා දුක්කටාපත්තිං ආපජ්ජිත්වාපි න විස්සජ්ජෙය්යාති අත්ථො. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘නො චෙ පටිනිස්සජ්ජති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාරා. 412). තථා හි අප්පටිනිස්සජ්ජන්තො හත්ථෙසු, පාදෙසු ච ගහෙත්වා සඞ්ඝමජ්ඣෙ ආනෙත්වා තථෙව තික්ඛත්තුං වුත්තොපි තං අවිස්සජ්ජෙත්වා දුක්කටාපත්තිං ආපන්නොති ඉමිනා ච සඞ්ගහිතො. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා ‘‘සො භික්ඛු සඞ්ඝමජ්ඣම්පි ආකඩ්ඪිත්වා වත්තබ්බො ‘මායස්මා…පෙ… ඵාසු විහරතී’ති. දුතියම්පි වත්තබ්බො. තතියම්පි වත්තබ්බො. සචෙ පටිනිස්සජ්ජති, ඉච්චෙතංකුසලං. නො චෙ පටිනිස්සජ්ජති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති. ඉදං උභයත්ථ දුක්කටං සාමඤ්ඤෙන වක්ඛති ‘‘තික්ඛත්තුං පන වුත්තස්ස, අපරිච්චජතොපි ත’’න්ති.

සමනුභාසිතබ්බොති එත්ථ ‘‘සො භික්ඛූ’’ති ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං, ‘‘යාවතතිය’’න්ති සෙසො, යථාහ ‘‘සො භික්ඛු ¶ භික්ඛූහි යාවතතියං සමනුභාසිතබ්බො’’ති (පාරා. 411), තථා සඞ්ඝමජ්ඣෙපි තික්ඛත්තුං වුච්චමානොපි නො විස්සජ්ජෙත්වා දුක්කටං ආපන්නො සො ආධානග්ගාහී භික්ඛු ¶ සඞ්ඝෙන තික්ඛත්තුං වුත්තං කම්මවාචං වත්වා සමනුභාසිතබ්බොති අත්ථො. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘යාවතතියං සමනුභාසිතබ්බොති යාව තතියං සමනුභාසනං, තාව සමනුභාසිතබ්බො, තීහි සමනුභාසනකම්මවාචාහි කම්මං කාතබ්බ’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.411). තන්ති භෙදාය පරක්කමනං, භෙදනසංවත්තනිකං අධිකරණං පග්ගහෙත්වා ඨානඤ්ච. අච්චජන්ති, ඤත්තිචතුත්ථාය කම්මවාචාය වුච්චමානායපි අච්චජන්තො. ගරුකං ඵුසෙති තතියාය කම්මවාචාය ‘‘සො භාසෙය්යා’’ති ය්යකාරප්පත්තාය සඞ්ඝාදිසෙසං ආපජ්ජති.

421. සඞ්ඝස්ස භෙදාය පරක්කමන්තං භික්ඛුං දිස්වා, සුත්වා, ඤත්වා ච අවදන්තස්ස භික්ඛුනො දුක්කටන්ති යොජනා.

422. කීවදූරෙ වසන්තෙහි සුත්වා ගන්ත්වා වත්තබ්බන්ති ආහ ‘‘ගන්ත්වා’’තිආදි. අද්ධයොජනමෙව අද්ධයොජනතා, තතො අධිකං වා. ගිලානං පටිච්ච අද්ධයොජනං වුත්තං, ඉතරං පටිච්ච ‘‘අධිකං දූරම්පි පන ගන්තබ්බ’’න්ති වුත්තං. තෙනෙවාහ ‘‘සචෙ සක්කොතී’’ති. තාවදෙති තදා එව, අචිරායිත්වාති අත්ථො.

423. තික්ඛත්තුං පන වුත්තස්සාති ‘‘මායස්මා’’තිආදිනා නයෙන විසුඤ්ච සඞ්ඝමජ්ඣෙ ච තික්ඛත්තුං වුත්තස්සාපි අපරිච්චජන්තස්ස. තං භෙදාය පරක්කමාදිකං. භෙදප්පවත්තියා සුතක්ඛණෙ සයං අගන්ත්වා පණ්ණං වා සාසනං වා පෙසෙන්තස්ස ආපත්තිං දස්සෙතුමාහ ‘‘දූතං වා’’තිආදි. යථාහ අට්ඨකථායං ¶ (පාරා. අට්ඨ. 2.411) ‘‘දූතං වා පණ්ණං වා පෙසෙත්වා වදතොපි ආපත්තිමොක්ඛො නත්ථී’’තිආදි.

425. ය්යකාරෙ පන සම්පත්තෙති ‘‘යස්ස නක්ඛමති, සො භාසෙය්යා’’ති (පාරා. 413) තතියකම්මවාචාය අන්තෙ ය්යකාරෙ උච්චාරිතෙ. පස්සම්භන්තීති පටිප්පස්සම්භන්ති, වූපසමන්තීති අත්ථො. දුක්කටාදයොති ඤත්තියා දුක්කටං, ද්වීහි කම්මවාචාහි ද්වෙ ච ථුල්ලච්චයා. යථාහ ‘‘සඞ්ඝාදිසෙසං අජ්ඣාපජ්ජන්තස්ස ඤත්තියා දුක්කටං, ද්වීහි කම්මවාචාහි ථුල්ලච්චයා පටිප්පස්සම්භන්තී’’ති (පාරා. 414). තස්මා ඤත්තියා පුබ්බෙ බහි ච සඞ්ඝමජ්ඣෙ ච තික්ඛත්තුං වුත්තෙපි අප්පටිනිස්සජ්ජනෙන ආපන්නානි ද්වෙ දුක්කටානි දෙසෙතබ්බානීති විඤ්ඤායති.

ඉමිස්සා ¶ කම්මවාචාය කිං ආපන්නාපත්තියො පටිප්පස්සම්භන්ති, උදාහු අනාපන්නාති විචාරණාය ‘‘යො අවසානෙ පටිනිස්සජ්ජිස්සති, සො තා ආපත්තියො න ආපජ්ජති, තස්මා අනාපන්නා පටිප්පස්සම්භන්තී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.414) මහාසුමත්ථෙරස්ස වාදං ‘‘කිමනාපන්නානං පටිප්පස්සද්ධියා’’ති පටිබාහිත්වා ‘‘ලිඞ්ගපරිවත්තනෙ අසාධාරණාපත්තියො විය ආපන්නා පටිප්පස්සම්භන්තී’’ති මහාපදුමත්ථෙරස්ස වාදො ඨිතො.

426. අකතෙ පන කම්මස්මින්ති යථාවුත්තසමනුභාසනකම්මෙ අකතෙ. අපරිච්චජතොපි චාති තං සඞ්ඝභෙදාය පරක්කමනං අපරිච්චජන්තස්සාපි. ‘‘සඞ්ඝාදිසෙසෙනා’’ති ඉමිනා කම්මං අකත්වා සඞ්ඝමජ්ඣෙ ච බහි ච තික්ඛත්තුං වුච්චමානස්ස අප්පටිනිස්සජ්ජනෙන දුක්කටං පන හොතීති බ්යතිරෙකතොව දස්සෙති.

427. පුබ්බෙ වාති ඤත්තියා පුබ්බෙ විසුං, සඞ්ඝමජ්ඣෙ වා තික්ඛත්තුං වුච්චමානෙපි. තඞ්ඛණෙපීති ඤත්තික්ඛණෙ වා. ඤත්තියා ¶ අනිට්ඨිතායපි පච්ඡාපි, ඉමස්ස අවධිං දස්සෙති ‘‘අසම්පත්තෙ ය්යකාරස්මි’’න්ති. පටිනිස්සජ්ජතොපි ච තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසෙන අනාපත්ති පකාසිතාති පඨමගාථාය පච්ඡිමඩ්ඪං ඉධානෙත්වා යොජෙතබ්බං.

428. එත්තාවතා ‘‘අනාපත්ති අසමනුභාසන්තස්ස පටිනිස්සජ්ජන්තස්ස උම්මත්තකස්ස ඛිත්තචිත්තස්ස වෙදනාට්ටස්ස ආදිකම්මිකස්සා’’ති (පාරා. 416) පාඨෙ ‘‘පටිනිස්සජ්ජන්තස්සා’’ති පදෙන ගහිතෙසු ‘‘ඤත්තිතො’’තිආදීසු විනිච්ඡයං දස්සෙත්වා තං නිගමෙතුං ‘‘පටිනිස්සජ්ජතො වාපි ත’’න්ති ආහ. නිගමනත්ථජොතකො එවං-සද්දො සාමත්ථියා ලබ්භති, එවං ‘‘ඤත්තිතො’’තිආදිනා යථාවුත්තනයෙන පටිනිස්සජ්ජන්තස්ස වාති අත්ථො. තන්ති සඞ්ඝභෙදප්පයොගං. අසමනුභාසතො වාති අසමනුභාසියමානස්ස. ‘‘අසමනුභාසියතො’’ති වත්තබ්බෙ විකරණපච්චයලොපෙන ‘‘අසමනුභාසතො’’ති වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘අසමනුභාසන්තස්සාති අසමනුභාසියමානස්සා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.416). ‘‘සඞ්ඝාදිසෙසෙන අනාපත්ති පකාසිතා’’ති අනුවත්තමානත්තා ඉච්ඡිතත්ථෙ සිද්ධෙපි පුන ‘‘අනාපත්ති පකාසිතා’’ති වචනෙ පුනරුත්තතා ආපජ්ජතීති? නාපජ්ජති, පදාවුත්ති නාම අලංකාරො හොතීති.

429. ඉමස්ස ¶ සික්ඛාපදස්ස අත්ථුප්පත්තියං සඞ්ඝභෙදත්ථං පඤ්ච වත්ථූනි යාචන්තෙන දෙවදත්තෙන ‘‘සාධු භන්තෙ භික්ඛූ යාවජීවං මච්ඡමංසං න ඛාදෙය්යුං, යො මච්ඡමංසං ඛාදෙය්ය, වජ්ජං නං ඵුසෙය්යා’’ති (පාරා. 409) වුත්තෙ ‘‘අලං දෙවදත්ත මයා තිකොටිපරිසුද්ධං මච්ඡමංසං අනුඤ්ඤාතං අදිට්ඨං අසුතං අපරිසඞ්කිත’’න්ති (පාරා. 409) අනුඤ්ඤාතෙසු මච්ඡමංසෙසු කප්පියාකප්පියවිනිච්ඡයං පුබ්බෙ අනොකාසාභාවෙන අවත්වා පකතං සික්ඛාපදවිනිච්ඡයං නිට්ඨාපෙත්වා ඉදානි පත්තාවසෙසං තං දස්සෙතුං ‘‘යඤ්හී’’තිආදි ආරද්ධං ¶ . ‘‘තං තස්සා’’ති වක්ඛමානත්තා ‘‘ය’’න්ති ඉදං ‘‘භික්ඛු’’න්ති ඉමිනා ච ‘‘මච්ඡමංස’’න්ති එතෙන ච යොජෙතබ්බං. මච්ඡන්ති ඔදකං. මංසන්ති ථලජානං මංසං. නිබ්බෙමතිකොති ‘‘මං උද්දිස්ස කත’’න්ති වා ‘‘සඞ්ඝං උද්දිස්ස කත’’න්ති වා උප්පන්නාය විමතියා විරහිතො.

430. සමුද්දිස්ස කතන්ති සඞ්ඝං වා අත්තානං වා උද්දිස්ස කතං. ‘‘ඤත්වා’’ති ඉමිනා අජානිත්වා භුඤ්ජන්තස්ස අනාපත්තිභාවමාහ.

431. හත්ථීනං අස්සානං අච්ඡානං මනුස්සානං අහීනං කුක්කුරානං දීපීනං සීහානං බ්යග්ඝානං තරච්ඡානං මංසං අකප්පියං හොතීති යොජනා.

432. සචිත්තකතා ආපත්තියායෙව යුජ්ජති, ඉධ පන තංහෙතුකං මංසමෙව හෙතුම්හි ඵලූපචාරෙන සචිත්තකන්ති ගහිතං. එත්ථ චිත්තං නාම අත්තානං වා සඞ්ඝං වා උද්දිස්ස කතභාවජානනචිත්තං. සෙසන්ති අනුද්දිස්සකතං අකප්පියමංසං. අචිත්තකන්ති වුත්තනයමෙව.

433. පුච්ඡිත්වායෙවාති අකප්පියමංසපරිහාරත්ථං දසසු මංසෙසු නාමඤ්ච උද්දිස්සකතස්ස පරිහාරත්ථං උභයස්සාපි පටිලද්ධාකාරඤ්ච පුච්ඡිත්වායෙවාති අත්ථො. ඔදකෙසු මච්ඡෙසු අකප්පියාභාවතො ලද්ධාකාරොව ඤාතබ්බො. මංසෙ දිට්ඨමත්තෙයෙව ‘‘ඉදං අසුකමංස’’න්ති ජානන්ති චෙ, අපුච්ඡිතෙපි දොසො නත්ථි. දායකෙසු මංසස්සාභාවෙ ලද්ධනියාමෙ අපුච්ඡිතෙපි දොසො නත්ථි. යථා වා තථා වා විමතියා උප්පන්නාය අප්පටිග්ගාහෙත්වා නිසින්නෙ ‘‘කස්මා න පටිග්ගණ්හථා’’ති පුච්ඡිතෙ විමතියා උප්පන්නාකාරං වත්වා ‘‘මයං තුම්හෙ වා ඉතරෙ භික්ඛූ වා උද්දිස්ස න කරිම්හා’’ති ¶ වත්වා ‘‘අම්හාකමෙව සන්ධාය කතං, පණ්ණාකාරත්ථාය කතං, අතිථීනං වා අත්ථාය කත’’න්තිආදිනා ¶ අත්තනා ලද්ධප්පකාරං වත්වා ‘‘සංසයං අකත්වා පටිග්ගහෙතබ්බ’’න්ති වදෙය්යුං චෙ, පටිග්ගහෙතුං වට්ටතීති සබ්බමිදං අට්ඨකථාය වුත්තං.

භික්ඛූනං එතං වත්තන්ති යොජනා. වත්තට්ඨාති සම්මාසම්බුද්ධෙන මහාකරුණාය දෙසිතං පාතිමොක්ඛසංවරසීලං විසොධෙත්වා පටිපජ්ජනෙ පතිට්ඨිතා. ‘‘විනයඤ්ඤුනො’’ති ඉමිනා විනයං අජානිත්වා උපදෙසප්පමාණෙනෙව වත්තං පූරෙන්තෙහි වත්තස්ස විරොධොපි සියාති තෙ නිවත්තෙති. ‘‘වත්තට්ඨා’’ති විසෙසනෙන විනයං ඤත්වාපි අපූරණෙ නිවත්තෙති. උභයෙනපි අත්තනා වුත්තවිනිච්ඡයස්ස පරිසුද්ධභාවං දීපෙති.

434. ඉදං සමනුභාසනන්ති යථාවුත්තසික්ඛාපදමාහ. සමනුභාසනෙන සාධෙතබ්බා ආපත්ති සමනුභාසනා කාරණූපචාරෙන. අඤ්ඤථා එකසමුට්ඨානාදිභාවො න යුජ්ජති. එකසමුට්ඨානං කායවාචාචිත්තසඞ්ඛාතං එකං සමුට්ඨානං එතස්සාති කත්වා. කායකම්මන්ති හත්ථමුද්දාවසෙන කායෙන කාතබ්බස්ස පටිනිස්සජ්ජනස්ස අකතත්තා කායකම්මං. වචීකම්මන්ති වචසා කාතබ්බස්ස අකතත්තා වචීකම්මං. අක්රියන්ති යථාවුත්තනයෙන ‘‘සඞ්ඝභෙදොපක්කමනිවාරණාය පරක්කමනං පටිනිස්සජ්ජාමී’’ති කායවිකාරෙන වා වචීභෙදෙන වා අවිඤ්ඤාපනතො අකිරියං නාම හොතීති වුත්තං හොති.

සඞ්ඝභෙදකථාවණ්ණනා.

435. කිඤ්චිපි වත්තබ්බන්ති ‘‘එකො වා ද්වෙ වා තයො වා’ති වුත්තසඞ්ඝභෙදානුවත්තකභික්ඛුං පස්සන්තෙහි සුණන්තෙහි ලජ්ජිභික්ඛූහි ¶ විසුඤ්ච සඞ්ඝමජ්ඣෙ ච නෙත්වා තික්ඛත්තුංයෙව සඞ්ඝභෙදානුවත්තනස්ස අකත්තබ්බතං වත්වා තතො අනොරමන්තානං ඤත්තිචතුත්ථාය කම්මවාචාය සමනුභාසනකම්මං කාතබ්බ’’න්ති ඉදඤ්ච ‘‘තතියානුස්සාවනාය ය්ය-කාරප්පත්තාය ආපජ්ජනකසඞ්ඝාදිසෙසතො පුබ්බෙ ආපන්නා දුක්කටථුල්ලච්චයා පටිප්පස්සම්භන්තී’’ති ඉදඤ්ච අනාපත්තිපකාරො චාති ඉමං සාධාරණවිනිච්ඡයං සන්ධායාහ. වචනප්පකාරභෙදො පන අත්ථෙව, සො සඞ්ඛෙපතො මාතිකාය (පාරා. 418-419) විත්ථාරතො පදභාජනෙ (පාරා. 418-419) ආගතනයෙන වත්තබ්බො. අස්සාති දුතියසඞ්ඝභෙදසික්ඛාපදස්ස. ‘‘සමුට්ඨානා…පෙ… මතා’’ති ඉමිනා සාධාරණවිනිච්ඡයො අතිදිට්ඨොති දට්ඨබ්බං.

දුතියසඞ්ඝභෙදකථාවණ්ණනා.

436. උද්දෙසපරියාපන්නෙති ¶ එත්ථ ‘‘සික්ඛාපදෙ’’ති සෙසො, නිදානපාරාජිකසඞ්ඝාදිසෙසඅනියතවිත්ථාරසඞ්ඛාතෙ පඤ්චවිධඋද්දෙසලක්ඛණපාතිමොක්ඛෙ අන්තොගධසික්ඛාපදවිසයෙති අත්ථො. ‘‘උද්දෙසපරියාපන්නෙ සික්ඛාපදෙ’’ති ඉමිනා ‘‘අවචනීයමත්තානං කරොතී’’ති ඉමස්ස විසයං දස්සෙති. භික්ඛු දුබ්බචජාතිකොති එත්ථ ‘‘යො’’ති අජ්ඣාහාරො. ‘‘දුබ්බචජාතිකොති දුබ්බචසභාවො, වත්තුං අසක්කුණෙය්යොති අත්ථො’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.425-426) අට්ඨකථාය වුත්තදොවචස්සතාය හෙතුභූතපාපිච්ඡතාදීහි එකූනවීසතියා ධම්මෙහි සමන්නාගතො හුත්වා අත්තනි වුත්තං අනුසිට්ඨිං සාදරමග්ගහණෙන නාසනතා දොවචස්සසභාවොති අත්ථො. වුත්තඤ්හෙතං පදභාජනෙ ‘‘දුබ්බචජාතිකො හොතීති දුබ්බචො හොති දොවචස්සකරණෙහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො අක්ඛමො අප්පදක්ඛිණග්ගාහී අනුසාසනි’’න්ති (පාරා. 426).

අවචනීයමත්තානං ¶ කරොතීති ‘‘මා මං ආයස්මන්තො කිඤ්චි අවචුත්ථ කල්යාණං වා පාපකං වා, අහම්පායස්මන්තෙ න කිඤ්චි වක්ඛාමි කල්යාණං වා පාපකං වා, විරමථායස්මන්තො මම වචනායා’’ති (පාරා. 425) වුත්තනයෙන අත්තානං අවචනීයං කරොති. ගරුකං සියාති එත්ථ ‘‘තස්සා’’ති ඉදං අජ්ඣාහාරනයසම්බන්ධෙන ලබ්භති. තත්රායං යොජනා – දුබ්බචජාතිකො යො භික්ඛු උද්දෙසපරියාපන්නෙ සික්ඛාපදෙ අත්තානං අවචනීයං කරොති, තස්ස ගරුකං සියාති.

කිං වුත්තං හොති? යො භික්ඛු අත්තනො දොවචස්සතං පස්සන්තෙහි, සුණන්තෙහි ච ලජ්ජිභික්ඛූහි ‘‘මා ආයස්මා අත්තානං අවචනීයං අකාසි…පෙ… අඤ්ඤමඤ්ඤවුට්ඨාපනෙනා’’ති (පාරා. 425) වුත්තනයෙන තික්ඛත්තුං වුත්තොපි දුක්කටං ආපජ්ජිත්වාපි න විස්සජ්ජෙති, ‘‘සො භික්ඛු සඞ්ඝමජ්ඣම්පි ආකඩ්ඪිත්වා වත්තබ්බො’’ති (පාරා. 426) වුත්තත්තා හත්ථෙ ගහෙත්වා ආකඩ්ඪිත්වාපි සඞ්ඝමජ්ඣං නෙත්වා තථෙව තික්ඛත්තුං වුත්තෙ දුක්කටං ආපජ්ජිත්වාපි න විස්සජ්ජෙති, තස්ස දුබ්බචජාතිකස්ස ඤත්තිචතුත්ථාය කම්මවාචාය කරියමානෙ සමනුභාසනකම්මෙ තතියාය කම්මවාචාය ය්යකාරප්පත්තාය පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව ඤත්තියා දුක්කටං, ද්වීහි කම්මවාචාහි ථුල්ලච්චයෙ ච පටිප්පස්සම්භයමානො සඞ්ඝාදිසෙසො හොතීති වුත්තං හොති.

437. දුබ්බචෙති එත්ථ ‘‘සික්ඛාපදෙ’’ති සෙසො, තථා සඞ්ඝභෙදකවණ්ණනෙති එත්ථාපි. සඞ්ඝභෙදො එව සඞ්ඝභෙදකො, තං වණ්ණෙති කථෙතීති සඞ්ඝභෙදකවණ්ණනං, කිං තං? සික්ඛාපදං, තඤ්ච ¶ පඨමමෙව සඞ්ඝභෙදකසික්ඛාපදං ගහෙතබ්බං, තස්මිං වුත්තනයෙනාති යොජනා. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘සමුට්ඨානාදීනි පඨමසඞ්ඝභෙදසදිසානෙවා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.425-426). ‘‘සබ්බො විනිච්ඡයො’’ති එතෙන ඉධ දස්සිතෙන ¶ ‘‘ගරුකං සියා’’ති එතෙන සඞ්ගහිතං සඞ්ඝාදිසෙසාවසානවිනිච්ඡයං වජ්ජෙත්වා ‘‘අකතෙ පනා’’තිආදිගාථාත්තයෙන වුත්තඅනාපත්තිප්පකාරෙ ච ‘‘ඉදමෙකසමුට්ඨාන’’න්තිආදිගාථාය වුත්තසමුට්ඨානාදිකෙ ච අතිදිසති.

දුබ්බචකථාවණ්ණනා.

438. යො කුලදූසකො භික්ඛු, සො ඡන්දගාමිතාදීහි පාපෙන්තො භික්ඛුහි කම්මෙ කරියමානෙ තං ඡන්දගාමිතාදීහි පාපනං අච්චජන්තො ගරුකං ඵුසෙ සඞ්ඝාදිසෙසං ආපජ්ජතීති යොජනා. ‘‘කුලදූසකොති කුලානි දූසෙති පුප්ඵෙන වා ඵලෙන වා චුණ්ණෙන වා මත්තිකාය වා දන්තකට්ඨෙන වා වෙළුයා වා වෙජ්ජිකාය වා ජඞ්ඝපෙසනිකෙන වා’’ති (පාරා. 437) වචනතො සද්ධාසම්පන්නකුලානි ලාභං නිස්සාය පුප්ඵදානාදීහි සඞ්ගණ්හිත්වා තථා අකරොන්තෙසු ලජ්ජිභික්ඛූසු කුලානං සද්ධාදූසනතො කුලදූසකො, භික්ඛු.

ඡන්දගාමිතාදීහි පාපෙන්තොති කුලදූසනකම්මං කරොන්තං දිස්වා වා සුත්වා වා අවචනතො ආපජ්ජිතබ්බදුක්කටතො මුච්චනත්ථාය ‘‘ආයස්මා ඛො…පෙ… අලන්තෙ ඉධ වාසෙනා’’ති වදන්තෙ ලජ්ජී පෙසලෙ භික්ඛූ ‘‘ඡන්දගාමිනො ච භික්ඛූ…පෙ… එකච්චං න පබ්බාජෙන්තී’’ති ඡන්දගාමිතාදීහි චතූහි අගතිගමනෙහි යොජෙන්තොති අත්ථො. කම්මෙ කරියමානෙති යථාවුත්තනයෙන අත්තානං ගරහන්තානං භික්ඛූනං කරියමානං අක්කොසනඤ්ච පරිභාසනඤ්ච යෙ පස්සන්ති, යෙ ච සුණන්ති, තෙහි ‘‘මායස්මා එවං අවච, න ච භික්ඛූ ඡන්දගාමිනො…පෙ… අලන්තෙ ඉධ වාසෙනා’’ති තික්ඛත්තුං වුච්චමානොපි දුක්කටං ආපජ්ජිත්වාපි අප්පටිනිස්සජ්ජන්තං හත්ථෙ ගහෙත්වා ආකඩ්ඪිත්වා සඞ්ඝමජ්ඣං ආනෙත්වා ‘‘මායස්මා එවං අවචා’’තිආදිනා නයෙනෙව ¶ පුනපි තික්ඛත්තුං වුත්තෙ දුක්කටං ආපජ්ජිත්වාපි අප්පටිනිස්සජ්ජන්තස්ස ඤත්තිචතුත්ථාය කම්මවාචාය සමනුභාසනකම්මෙ කරියමානෙති වුත්තං හොති. ගරුකං ඵුසෙති ඤත්තියා දුක්කටං, ද්වීහි කම්මවාචාහි ථුල්ලච්චයෙ ච පටිප්පස්සම්භෙන්තො තතියකම්මවාචාය අන්තෙ ය්යකාරෙ සම්පත්තෙ සඞ්ඝාදිසෙසං ආපජ්ජතීති වුත්තං හොති.

439-40. ‘‘කුලානි ¶ දූසෙති පුප්ඵෙන වා’’තිආදිනා (පාරා. 437) නයෙන වුත්තකුලදූසනොපකරණභූතචුණ්ණපණ්ණාදීසු විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘චුණ්ණ’’න්තිආදි. චුණ්ණන්ති සිරීසපණ්ණාදිචුණ්ණං. පණ්ණන්ති තම්බූලපණ්ණතාලපණ්ණාදිඛාදිතබ්බාඛාදිතබ්බපණ්ණං. ඵලන්ති තාලපනසාදිඵලං. පුප්ඵන්ති චම්පකාදිපුප්ඵං. වෙළුන්ති අන්දොළිකාපාටං කිරණ්ඩාදිකං වෙළුං. කට්ඨන්ති ගෙහදාරුං, ඉන්ධනඤ්ච. මත්තිකන්ති පාකතිකං, පඤ්චවණ්ණං වා මත්තිකං.

අත්තනො සන්තකං, තාවකාලිකාදිවසෙන ගහිතං වා චුණ්ණං…පෙ… මත්තිකං කුලසඞ්ගහණත්ථාය දදතො කුලදූසනදුක්කටං හොතීති සම්බන්ධො. ථෙය්යාති චොරිකා. ‘‘දදතො’’ති ඉදං සාමිවචනං ‘‘කාතබ්බො’’ති පච්චත්තවචනන්තං විසෙසිතබ්බමපෙක්ඛිත්වා ‘‘දදන්තො’’ති විභත්තිවිපරිණාමෙන පච්චත්තවචනන්තං අනුවත්තෙතබ්බං. කාතබ්බොති එත්ථ කාරෙතබ්බොති අත්ථො. ඉමිනා සඞ්ඝසන්තකං, ගණසන්තකං, අඤ්ඤපුග්ගලසන්තකඤ්ච චුණ්ණාදිං කුලසඞ්ගහත්ථං චොරිකාය දෙන්තො භණ්ඩග්ඝෙන කාරෙතබ්බොති ඉමං විනිච්ඡයං දස්සෙති. සඞ්ඝඤ්ඤසන්තකෙති සඞ්ඝඤ්ඤසන්තකචුණ්ණාදිකෙති අත්ථො. එත්ථ අඤ්ඤ-සද්දෙන ගණපුග්ගලානං ගහණං.

441. සඞ්ඝිකං ගරුභණ්ඩං වාති සඞ්ඝසන්තකං ගරුභණ්ඩපහොනකං වා පණ්ණාදිකං. සෙනාසනනියාමිතන්ති ‘‘එත්තකා ඵලරුක්ඛාදයො සෙනාසනෙ නවකම්මත්ථායා’’ති එවං නියමිතං ¶ වා. ඉස්සරවතායෙ වාති එවකාරෙන ‘‘ථෙය්යා’’ති ඉදං නිවත්තිතං.

442. හරිත්වා වාති අත්තනායෙව හරිත්වා වා. ‘‘පුප්ඵං දෙන්තස්සා’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. එස නයො උපරිපි. හරාපෙත්වා වාති අඤ්ඤස්ස හත්ථෙ පෙසෙත්වා වා. පක්කොසිත්වා වාති ආමන්තෙත්වා වා පක්කොසාපෙත්වා වාති උපලක්ඛණතො ලබ්භති. ආගතස්ස වාති අත්තනා එව ආගතස්ස වා. ‘‘කුලසඞ්ගහණත්ථායා’’ති වචනෙන ‘‘එවරූපෙ අධිප්පායෙ අසති වට්ටතී’’ති වුත්තත්තා ‘‘චෙතියං පූජං කරොන්තාපි ‘පූජෙස්සාමා’ති පුප්ඵානි ගහෙත්වා ගච්ඡන්තාපි තත්ථ තත්ථ සම්පත්තානං චෙතියපූජනත්ථාය දෙන්ති, එතම්පි පුප්ඵදානං නාම න හොතී’’තිආදිකං (පාරා. අට්ඨ. 2.436-437) අට්ඨකථාගතං සබ්බං විනිච්ඡයං දස්සිතං හොති.

443. එවං උස්සග්ගං දස්සෙත්වා අපවාදං දස්සෙතුමාහ ‘‘හරිත්වා වා’’තිආදි. ‘‘හරාපෙත්වා’’ති ඉමිනා යොජෙතබ්බස්ස වා-සද්දස්ස අවුත්තසම්පිණ්ඩනත්ථතාය ‘‘පක්කොසිත්වා වා පක්කොසාපෙත්වා ¶ වා, ආගතානං වා’’ති ච සඞ්ගය්හති. ආගතස්සෙවාති එවකාරෙන හරිත්වා දානාදිං නිවත්තෙති.

444. තඤ්චාති මාතාපිතුආදීනං තං පුප්ඵදානඤ්ච. වත්ථුපූජත්ථන්ති රතනත්තයපූජනත්ථං. න පනඤ්ඤථාති අඤ්ඤෙන පකාරෙන දාතුං න වට්ටති. යෙන පකාරෙන දාතුං න වට්ටති, කොයං පකාරොති ආහ ‘‘සිවාදී’’තිආදි. සිවාදිපූජනත්ථන්ති මහිස්සරාදිදෙවතාපූජනත්ථඤ්ච. මණ්ඩනත්ථන්ති පිළන්ධනත්ථං. එවං අදාතබ්බප්පකාරනියමනෙන ‘‘ඉමං වික්කිණිත්වා ජීවිකං කප්පෙස්සන්තී’’ති මාතාපිතුආදීනං දාතුං වට්ටතීති වදන්ති.

445. ‘‘ඵලාදීසු ¶ …පෙ… විනිච්ඡයො’’ති ඉමිනා ‘‘හරිත්වා වා හරාපෙත්වා වා’’තිආදිනා පුබ්බෙ වුත්තවිනිච්ඡයො ඵලපණ්ණාදීසු සබ්බත්ථ සමානොති දස්සෙති.

446. ‘‘පුප්ඵාදිභාජනෙ’’ති පුප්ඵඵලාදීනං භාජනකාලෙ. සම්මතෙනාති පුප්ඵාදිභාජනත්ථං ඛන්ධකෙ වුත්තනයෙන සඞ්ඝෙන සම්මතෙන භික්ඛුනා. අස්සාති භාජනට්ඨානං ආගතස්ස. ඉතරෙනාති සඞ්ඝසම්මුතිං විනා පුප්ඵාදීනි භාජාපෙන්තෙන. ඤාපෙත්වා දාතබ්බන්ති සබ්බං සඞ්ඝං ජානාපෙත්වා දාතබ්බං.

447. උපඩ්ඪභාවන්ති එකෙන භික්ඛුනා ලද්ධබ්බභාගතො උපඩ්ඪං. ‘‘ථොකං ථොක’’න්ති ඉමිනා උපඩ්ඪතොපි අප්පතරං ගහිතං.

448. පරිබ්බයවිහීනස්සාති තණ්ඩුලාදිජීවිතවුත්තිවයමූලරහිතස්ස. සම්පත්තිස්සරියස්සාපීති අත්තනො සමීපමුපගතස්ස ඉස්සරස්ස ච. ‘‘දාතබ්බං තු සකං ඵල’’න්ති ඉමිනා සම්බන්ධො. ‘‘පරිබ්බයවිහීනානං, දාතුං සපරසන්තක’’න්ති ඛුද්දසික්ඛාය ආගතං, ඉධ ‘‘සකං ඵල’’න්ති වුත්තං. තත්ථ පරවචනෙන විස්සාසිකානං ගහණං, ඉධ පන විස්සාසග්ගාහෙන ගහෙත්වා දීයමානම්පි සසන්තකමෙවාති ‘‘සක’’න්ති වුත්තන්ති ගහෙතබ්බං.

449-50. යත්ර සඞ්ඝාරාමෙ සඞ්ඝෙන ඵලරුක්ඛපරිච්ඡෙදං කත්වා කතිකා කතාති යොජනා, ‘‘ආගන්තුකානං එත්තකං ඵලං දාතබ්බ’’න්ති ඵලපරිච්ඡෙදං කත්වා වා ‘‘එත්තකෙසු රුක්ඛෙසු ඵලං දාතබ්බ’’න්ති ¶ රුක්ඛපරිච්ඡෙදං කත්වා වා සඞ්ඝෙන කතිකා යෙන පකාරෙන කතාති අත්ථො. තත්රාගතස්සපීති එවං ඨපිතකතිකවත්තං තං සඞ්ඝාරාමං ඵලත්ථාය ආගතස්සාපි.

යථාපරිච්ඡෙදන්ති ¶ සඞ්ඝෙන තථාකතඵලරුක්ඛපරිච්ඡෙදමනතික්කම්ම. දදතොති ඔචිනිත්වා ඨපිතඵලං, කප්පියකාරකෙහි ඔචිනාපෙත්වා වා දෙන්තස්ස. ඔචිතඵලෙ ච කප්පියකාරකෙ ච අසති ඵලත්ථාය ආගතෙසු වත්තිතබ්බවිධිං දස්සෙතුමාහ ‘‘දස්සෙතබ්බාපි වා’’තිආදි. ‘‘වත්වා’’ති සෙසො. ච-කාරං අපි-සද්දෙන එකතො කත්වා ‘‘අපිචා’’ති යොජනා. එවං වත්වා සඞ්ඝෙන පරිච්ඡින්නරුක්ඛා දස්සෙතබ්බාති ඉමිනා ‘‘ඉධ ඵලානි සුන්දරානි, ඉතො ගණ්හථා’ති එවං පන න වත්තබ්බ’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.436-437) අට්ඨකථා බ්යතිරෙකතො දස්සිතා හොති.

451. ‘‘ඛණිත්වා’’ති එතෙන ‘‘ඛණාපෙත්වා’’ති ඉදම්පි සඞ්ගහිතං, ‘‘කප්පියභූමි’’න්ති වක්ඛමානත්තා පථවින්ති එත්ථ ‘‘අකප්පිය’’න්ති ලබ්භති. තෙනෙවාහ ‘‘පාචිත්තියෙනා’’ති. ‘‘මාලාගච්ඡ’’න්ති ඉමිනා පුප්ඵූපගෙ තරුණගච්ඡෙ ච මල්ලිකාසුමනාදිගුම්බගාගච්ඡෙ ච සඞ්ගණ්හාති. යථාහ අට්ඨකථාය ‘‘තරුණකා හි පුප්ඵරුක්ඛාපි පුප්ඵගච්ඡාපි ‘මාලාවච්ඡා’ත්වෙව වුච්චන්තී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.431). ආදි-සද්දෙන ඵලූපගරුක්ඛෙ ච භෙසජ්ජරසෙ ඔසධගච්ඡෙ ච සඞ්ගණ්හාති. ‘‘රොපාපනෙ’’ති වක්ඛමානත්තා ‘‘සය’’න්ති ඉදං ‘‘රොපනෙ’’ති ඉමිනා යුජ්ජති.

‘‘සයං ඛණිත්වා’’ති කස්මා න යුජ්ජතීති? ‘‘ඛණාපෙත්වා’’ති වක්ඛමානස්ස අභාවා ච ‘‘යො පන භික්ඛු පථවිං ඛණෙය්ය වා ඛණාපෙය්ය වා, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 85) වචනතො ඛණාපනෙ පාචිත්තියෙන භවිතබ්බත්තා ච ‘‘ඛණිත්වා’’ති ඉමිනා ච ඛණනඛණාපනානං ද්වින්නමෙව ගහෙතබ්බත්තා න යුජ්ජති. කුලදූසනෙති කුලදූසනනිමිත්තං. අකප්පියපථවිං ඛණිත්වා, ඛණාපෙත්වා ච සයං මාලාගච්ඡාදිරොපනෙ කතෙ අස්ස මාලාගච්ඡාදිරොපකස්ස ¶ භික්ඛුනො අකප්පියපථවීඛණනපච්චයෙන පාචිත්තියෙන සද්ධිං කුලදූසනෙ කුලදූසනනිමිත්තං දුක්කටං හොතීති යොජනා.

452. ‘‘තථා’’ති ¶ ඉමිනා ‘‘සයං රොපනෙ’’ති ඉදං විනා අවසෙසප්පකාරං සඞ්ගණ්හාති. ‘‘අකප්පියෙන වාක්යෙනා’’ති ඉදං ‘‘අකප්පියපථවිං ඛණාපෙත්වා’’ති ඉමිනා ච ‘‘රොපාපනෙ’’ති ඉමිනා ච යුජ්ජති. ‘‘ඉමං භූමිං ඛණ, ඉමං ගච්ඡං රොපෙහී’’තිආදිකං අකප්පියං වොහාරං වත්වා අකප්පියපථවිං ඛණාපෙත්වා මාලාගච්ඡාදිරොපනං කාරාපෙන්තස්සාපි තථෙව පාචිත්තියඤ්ච දුක්කටඤ්ච හොතීති අත්ථො.

ඛණනරොපනෙහි ද්වීහි පාචිත්තියදුක්කටානි අවසිට්ඨෙහි තදත්ථිකෙහි සබ්බවොහාරපයොගභෙදෙහි කිං හොතීති ආහ ‘‘සබ්බත්ථා’’තිආදි. කුලදූසනෙති නිමිත්තෙ, විසයෙ වා භුම්මං. අකප්පියෙන වාක්යෙන පන පථවිං ඛණාපෙත්වා අකප්පියෙන වාක්යෙන රොපාපනෙපි තථා පාචිත්තියෙන සහ කුලදූසනෙ භික්ඛුනො දුක්කටං වුත්තං. සබ්බත්ථ ඉතො පරෙසුපි තදත්ථිකෙන සබ්බවොහාරබ්යාපාරෙසු කුලදූසනනිමිත්තං භික්ඛුනො දුක්කටං වුත්තන්ති යොජනා.

453. කප්පියභූමියා අත්තනා ඛණනෙ, අකප්පියවොහාරෙන ඛණාපනෙ ච පාචිත්තියාභාවතො දුක්කටංයෙව වුත්තන්ති ආහ ‘‘උභයත්ථ චා’’තිආදි. එත්ථ ‘‘එව’’න්ති සෙසො, සො යථාවුත්තමත්ථං නිගමෙති. එවං යථාවුත්තනයෙන කප්පියභූමියම්පි මාලාගච්ඡාදිරොපනරොපාපනසඞ්ඛාතෙසු ද්වීසු ඨානෙසු ච භික්ඛුනො දුක්කටං වුත්තන්ති යොජනා.

454. සදුක්කටා ¶ පාචිත්තීති ‘‘ආවාටං ඛණ, ගච්ඡං රොපෙහී’’ති එකවාරං ආණත්තෙ බහූ ආවාටෙ ඛණිත්වා බහූසු ගච්ඡෙසු රොපිතෙසුපි ආණත්තියා එකත්තා දුක්කටෙන සහ පාචිත්තියං හොතීති අයමත්ථො අකප්පියභූමිං සන්ධාය වුත්තො. ‘‘සුද්ධං වා දුක්කට’’න්ති ඉදං අකප්පියභූමියං කප්පියෙන වොහාරෙන ආවාටං ඛණාපකස්ස ච කප්පියභූමියං අකප්පියවොහාරෙන ආවාටං ඛණාපකස්ස ච ‘‘ඉමං ගච්ඡං රොපෙහී’’ති එකවාරාණත්තපච්චයා ආපජ්ජිතබ්බං කුලදූසනදුක්කටං සන්ධාය වුත්තං.

455. කප්පියෙනෙව වාක්යෙනාති එත්ථ කප්පියවාක්යං නාම ‘‘එත්ථ ආවාටං ජාන, එත්ථ ආවාටං ජානිතබ්බං, එත්ථ ආවාටෙන භවිතබ්බ’’න්ති එවරූපං වාක්යඤ්ච ‘‘ඉමං ගච්ඡං එත්ථ ජාන, අයං ගච්ඡො එත්ථ ජානිතබ්බො’’තිආදිවාක්යඤ්ච. එවකාරෙන අකප්පියවොහාරඤ්ච කප්පියාකප්පියමිස්සකවොහාරඤ්ච නිවත්තෙති. පරියායොභාසනිමිත්තකම්මං පන ‘‘ඉතරත්තයං වට්ටතී’’ති ¶ (පාරා. අට්ඨ. 2.431) අට්ඨකථාවචනතො වට්ටති. උභයත්ථ ච භූමියාති කප්පියාකප්පියභූමීසු ද්වීසු. රොපනෙති එත්ථ සම්බන්ධතො, පකරණතො ච ‘‘මාලාගච්ඡාදීන’’න්ති ලබ්භති.

‘‘වාක්යෙනා’’ති වුත්තත්තා ‘‘රොපාපනෙ’’ති වත්තබ්බො, ‘‘රොපනෙ’’ති කිමත්ථමාහාති චෙ? සුද්ධකත්තුනිද්දෙසෙන පයොජකස්සාපි සඞ්ගහෙතබ්බතො ගාථාබන්ධවසෙන වුත්තං. ඉමිනා උපරිගාථාය ‘‘සයං රොපෙතු’’න්ති එත්ථ ‘‘සය’’න්ති ඉමිනා විසෙසෙත්වා ‘‘රොපාපෙතු’’න්ති ඉදං නිවත්තෙති. ‘‘පරිභොගත්ථාය හි කප්පියභූමියං වා අකප්පියභූමියං වා කප්පියවොහාරෙන රොපාපනෙ අනාපත්තී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.431) අට්ඨකථාවිනිච්ඡයො ඉමාය ගාථාය සඞ්ගහිතොති වෙදිතබ්බො. කොචි දොසොති පාචිත්තියඤ්ච දුක්කටඤ්චාති වුත්තදොසෙසු එකොපි දොසො න විජ්ජතීති අත්ථො.

456-7. ‘‘සයං ¶ රොපෙතු’’න්ති ඉදං ‘‘ආරාමාදීනමත්ථායා’’ති ඉමිනා සම්බන්ධිතබ්බං.

ආදි-සද්දෙන වනාදිං සඞ්ගණ්හාති. සයං රොපිතස්ස වාති එත්ථ වා-සද්දෙන ‘‘රොපාපිතස්සා’’ති ඉදං සඞ්ගණ්හාති, එතස්ස විසෙසනත්ථං ‘‘කප්පියෙන වොහාරෙනා’’ති පාඨසෙසො. අයං පන විනිච්ඡයො ‘‘ආරාමත්ථාය පන වනත්ථාය ච ඡායත්ථාය ච අකප්පියවොහාරමත්තමෙව න වට්ටති, සෙසං වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.431) අට්ඨකථාගතනයෙන වෙදිතබ්බො. අන්තො ආරාමභූසනත්ථාය, බහි අරඤ්ඤත්ථාය විය ඡායත්ථාය සුද්ධචිත්තෙන ‘‘ඉමං ජානා’’තිආදිකප්පියවොහාරෙන රොපාපිතරුක්ඛෙ ච කප්පියභූමියඤ්ච අත්තනා කතෙ වා අකප්පියවොහාරෙන කාරාපිතෙ වා අකප්පියභූමියඤ්ච කප්පියවොහාරෙන අත්තනා කාරාපිතෙ වා අඤ්ඤෙහි කතෙ වා ආවාටෙ අත්තනා රොපිතෙ රුක්ඛෙ ච ඵලං පරිභුඤ්ජිතුං ඉච්ඡති චෙ, පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතීති අත්ථො.

ආරාමාදීනමත්ථාය කප්පියභූමියං සයං රොපිතස්ස වා කප්පියභූමියං වා අකප්පියභූමියං වා කප්පියවොහාරෙන රොපාපිතස්ස වා රුක්ඛස්ස යඤ්ච ඵලං, තං ඵලං පරිභුඤ්ජිතුං භික්ඛූනං වට්ටතීති යොජනා. කත්ථචි පොත්ථකෙසු ‘‘ආරාමාදීනමත්ථායා’’ති ගාථාය ලිඛිතට්ඨානෙ ¶ ‘‘කුලසඞ්ගහණත්ථායා’’තිආදිගාථා දිස්සති. සා පාළික්කමවිරුද්ධත්තා අට්ඨානප්පයුත්තා, ‘‘පුප්ඵාන’’න්තිආදිගාථාය පුරතො වුච්චමානා පන ඨානප්පයුත්තා හොති.

458. සබ්බත්ථාති ආරාමාදිඅත්ථාය පුබ්බෙ විය අත්තනා රොපිතෙසු, රොපාපිතෙසු ච සබ්බෙසු මාලාගච්ඡාදීසු. අකප්පියොදකෙනෙව පාචිත්තීති ‘‘යො පන භික්ඛු ජානං සප්පාණකං ¶ උදකං තිණං වා මත්තිකං වා සිඤ්චෙය්ය වා සිඤ්චාපෙය්ය වා, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 140) වුත්තා පාචිත්ති එව, න දුක්කටන්ති අත්ථො.

459. ඉදානි දුක්කටෙන සද්ධිං පාචිත්තියවිසයං දස්සෙති ‘‘කුල…පෙ… දුක්කට’’න්ති. සිඤ්චතොති කප්පියොදකෙනෙව සිඤ්චතො, සිඤ්චාපයතො ච.

460. තෙසංයෙව ද්වින්නං පන අත්ථායාති කුලදූසනපරිභොගානං ද්වින්නමත්ථාය. සිඤ්චනෙ සිඤ්චාපනෙති එත්ථ ‘‘මාලාගච්ඡාදීන’’න්ති පකරණතො ලබ්භති. දුක්කටන්ති එත්ථ ‘‘කෙවල’’න්ති සෙසො.

461. ඔචිනාපනෙති අඤ්ඤෙහි පුප්ඵානං ඔචිනාපනෙ. සයමොචිනනෙ චාපීති අත්තනාව ඔචිනනෙ ච. සපාචිත්තියදුක්කටන්ති ‘‘භූතගාමපාතබ්යතාය පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 90) වුත්තත්තා පුප්ඵොචිනනහෙතු පාචිත්තියඤ්ච කුලදූසනදුක්කටඤ්ච හොතීති වුත්තං හොති.

462. පූජාදිඅත්ථාය, කුලසඞ්ගහත්ථාය ච පුප්ඵානං ඔචිනනඔචිනාපනානි කාරාපෙන්තස්ස ආපත්තියා ආපජ්ජනප්පකාරං දස්සෙතුමාහ ‘‘පුප්ඵාන’’න්ති. ‘‘පුප්ඵානං ගණනාය පාචිත්තියං හොතී’’ති වුත්තත්තා පුප්ඵමොචිනතොති එත්ථ ‘‘විසුං විසු’’න්ති සෙසො. එකෙකපුප්ඵං ඔචිනන්තස්ස පුප්ඵගණනාය පාචිත්තියං හොතීති අත්ථො. ‘‘එකෙන පයොගෙන බහූනි පුප්ඵානි ඔචිනන්තස්ස පන පයොගගණනාය හොතී’’ති අට්ඨකථායං වුත්තං ඉධ බ්යතිරෙකතො ලබ්භති. ‘‘ඔචිනතො’’ති ඉමිනා ‘‘ඔචිනාපයතො’’ති ඉදඤ්ච කිරියාසාමඤ්ඤෙ විසෙසස්ස අන්තොගධභාවතො වා උපලක්ඛණතො වා දස්සිතන්ති.

තත්ථ ¶ ච පුප්ඵානි විසුං විසුං වත්වා ඔචිනාපෙන්තස්ස පුප්ඵානං ගණනාය හොතීති ඉදමෙව ¶ ආපජ්ජති. එකවාරමාණත්තෙන බහූනි පුප්ඵානි බහූසු ච වාරෙසු ඔචිතෙසු ආණත්තිගණනාය හොතීති විනිච්ඡයො දට්ඨබ්බො. ඉදං සබ්බප්පකාරං අනන්තරවුත්තගාථාය දස්සිතවිධිම්හි ච දට්ඨබ්බන්ති ඤාපෙතුමාහ ‘‘කුලත්ථං චෙ සදුක්කටා’’ති. කුලත්ථන්ති කුලසඞ්ගහත්ථං. ‘‘සදුක්කටා’’ති වුත්තත්තා පාචිත්තියඤ්ච දුක්කටඤ්ච පුප්ඵගණනාය හොතීති සිද්ධං. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘පුප්ඵගණනාය දුක්කටපාචිත්තියානී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.431).

463. ගන්ථනං ගන්ථො, තෙන නිබ්බත්තං ගන්ථිමං. එස නයො සබ්බත්ථ. ගන්ථිමාදිසරූපං සයමෙව වක්ඛති. සඞ්ගහණං සඞ්ගහො, පුප්ඵානං සඞ්ගහොති විග්ගහො.

464. ඉමානි ගන්ථිමාදීනි සරූපතො දස්සෙතුමාහ ‘‘තත්ථ දණ්ඩෙන දණ්ඩං වා’’තිආදි. තත්ථ තත්ථාති තෙසු ඡසු පුප්ඵසඞ්ගහෙසු. ‘‘දණ්ඩෙන දණ්ඩං වා’’ති ඉදං සදණ්ඩඋප්පලාදිකුසුමං සන්ධායාහ. ‘‘වණ්ටෙනපි ච වණ්ටක’’න්ති ඉදං සවණ්ටකරත්තකුසුමාදිං සන්ධායාහ. කරණං සබ්බන්ති කතං සබ්බං. ඉධ සබ්බත්ථ කප්පියවිධිවිභාගං ‘‘සබ්බමෙත’’මිච්චාදිගාථායං වක්ඛති.

465. සුත්තාදීහි ගොප්ඵෙත්වාති එත්ථ ‘‘වස්සිකපුප්ඵාදීනී’’ති සෙසො. සුත්තෙන වා කදලිවාකාදීහි වා වස්සිකාදිපුප්ඵෙ ගන්ථිත්වා කතපුප්ඵවිකාරො ගොප්ඵිමං නාම. එකතො වණ්ටානි යස්සාති විග්ගහො. උභතොවණ්ටිකාති එත්ථාපි එසෙව නයො. අප්පත්ථෙ වා සකත්ථෙ වා ක-කාරො දට්ඨබ්බො. ඉත්ථිලිඞ්ගවිසයෙ ක-කාරතො පුබ්බාකාරස්ස ඉ-කාරාදෙසො.

සබ්බපුප්ඵානං වණ්ටානි එකදිසාය කත්වා ගන්ථිතපුප්ඵාවලි එකතොවණ්ටිකා නාම, වණ්ටානි උභයදිසාය කත්වා ගන්ථිතපුප්ඵාවලි ¶ උභතොවණ්ටිකා නාමාති තං ගොප්ඵිමං එවං දුවිධං හොතීති අත්ථො. ‘‘වාකං වා වල්ලිං වා රජ්ජුං වා දිගුණං කත්වා තත්ථ නීපකදම්බාදිවණ්ටරහිතානි පුප්ඵානි වෙඨෙත්වා ගහණං ගොප්ඵිමං නාමා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.431 අත්ථතො සමානං) අට්ඨකථාය වුත්තං.

466. බුන්දෙසූති මූලෙසු. මකුලාදිකන්ති එත්ථ ආදි-සද්දෙන වණ්ටරහිතමධුකාදිපුප්ඵඤ්ච වණ්ටසහිතමල්ලිකාදිපුප්ඵඤ්ච සඞ්ගහිතං. සූචිආදීහීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන තාලහීරාදිං සඞ්ගණ්හාති ¶ . මාලාවිකතීති පුප්ඵමාලාවිකති. සූචිආදීහි මකුලාදිකං පුප්ඵං බුන්දෙසු විජ්ඣිත්වා ආවුතා මාලාවිකති වෙධිමං නාමාති වුච්චතීති යොජනා.

467. ‘‘වෙඨිමං නාම පුප්ඵදාමපුප්ඵහත්ථකෙසු දට්ඨබ්බ’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.431) අට්ඨකථාය දස්සිතප්පකාරෙසු පඨමප්පකාරං දස්සෙති ‘‘වෙඨෙත්වා කතං මාලාගුණෙහි වා’’ති. ධම්මදෙසනාය වා පටිමාය වා ධාතුයා වා පූජං කත්තුකාමා මුද්ධනි උජුකං කත්වා මාලාදාමකලාපං ඔලම්බිත්වා අග්ගෙ ඝටිකාකාරදස්සනත්ථං මාලාවලියො අනෙකක්ඛත්තුං පරික්ඛිපන්තා වෙඨෙන්ති, ඉදං එවරූපං මාලාගුණකරණම්පි වෙඨිමං නාමාති වුත්තං හොති.

අඤ්ඤප්පකාරං දස්සෙති ‘‘වාකාදීහි ච බද්ධං වා’’ති, ‘‘බන්ධිත්වා’’තිපි පාඨො, ‘‘කත’’න්ති ඉමිනා සම්බන්ධො. එකච්චෙ උප්පලාදිදීඝදණ්ඩකුසුමානි අට්ඨ වා නව වා දස වා කලාපං කත්වා තෙසමෙව දණ්ඩානං වාකෙහි වා අඤ්ඤෙන යෙන කෙනචි දණ්ඩකග්ගෙ ඨපෙත්වා වා විසුං වා බන්ධිත්වා උප්පලහත්ථාදිං කරොන්ති, තඤ්ච වෙඨිමං නාමාති වුත්තං හොති. එතං ද්වයම්පි න වට්ටති.

කප්පියකාරකෙහි ¶ ඔචිනිත්වා ඨපිතපුප්ඵානි සාටකෙ පක්ඛිපිත්වා භණ්ඩිකං කත්වා බන්ධිතුං න වට්ටති. තෙසුයෙව පුප්ඵෙසු අච්ඡින්නෙන දණ්ඩෙන වා තස්මිංයෙව දණ්ඩෙ අච්ඡින්නවාකෙන වා කලාපං කත්වා බන්ධිතුං, අංසභණ්ඩිකාය පක්ඛිපිත්වා ගහෙතුඤ්ච වට්ටති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘තෙසංයෙව පන වාකෙන වා දණ්ඩෙන බන්ධිතුං අංසභණ්ඩිකං වා කාතුං වට්ටතී’’ති. ‘‘වාකෙන වා දණ්ඩෙන වා’ති ච ඉදං අච්ඡින්දිත්වා පරික්ඛිපිත්වා බන්ධනං සන්ධාය වදන්තී’’ති සීහළගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. පදුමාදිපුප්ඵානි පදුමාදිපණ්ණෙසු නාළෙහි පවෙසෙත්වා නාළෙහි බහි කත්වා පණ්ණෙන පුප්ඵානි පටිච්ඡාදෙත්වා පණ්ණග්ගෙ බන්ධිතුං වට්ටති. ‘‘දණ්ඩෙ පන බන්ධිතුං න වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.431) ච අට්ඨකථායමෙව වුත්තං.

468. පුප්ඵමාලාහි පූරණෙති පුප්ඵාවලීහි පූරණෙ. ඉදං කත්ථ ලබ්භතීති ආහ ‘‘බොධි’’න්තිආදි. පුප්ඵපටං නාම මාලාවලියො තන්තං විය පසාරෙත්වා වත්ථං වායන්තෙහි විය තිරියඤ්ච මාලාවලීහි වායිතපටං වුච්චති. ඉදං පුප්ඵපටං මාලාවලීහි දීඝසො පූරණං සන්ධාය ¶ පුරිමෙ ගහිතං, තිරියතො වායනං සන්ධාය වක්ඛමානෙ වායිමෙපි ගහිතන්ති පුනරුත්තාභාවො වෙදිතබ්බො. පටාදීනන්ති ආදි-සද්දෙන චෙතියධාතුකරණ්ඩකවෙදිකාදීනං ගහණං.

පරික්ඛෙපෙසු ලබ්භතීති බොධික්ඛන්ධාදීනං පුනප්පුනං පරික්ඛිපනෙසු ලබ්භති. බොධික්ඛන්ධාදයො පුප්ඵාවලීහි පරික්ඛිපන්තෙහි පඨමවද්ධට්ඨානෙ පුප්ඵාවලියා අනතික්කාමිතෙ පුරිමං නාම ඨානං යාව පාපුණාති, තාව අඤ්ඤෙන ගහෙත්වා පරික්ඛිපන්තෙන ආහරිත්වා පුනපි තස්මිං ඨානෙ පත්තෙ අඤ්ඤස්ස දානවසෙන බොධික්ඛන්ධං, චෙතියං, ධාතුකරණ්ඩකං වා පුප්ඵකඤ්චුකෙන ඡාදෙතුං ¶ වට්ටතීති අට්ඨකථාය වුත්තං. සචෙපි ද්වෙයෙව භික්ඛූ උභොසු පස්සෙසු ඨත්වා පරියායෙන හරන්ති, වට්ටතියෙවාති වදන්ති. පුප්ඵපටවායනත්ථං පසාරියමානපුප්ඵාවලීසු ච එසෙව විනිච්ඡයො.

දීඝපුප්ඵාවලිං නාගදන්තෙසු පක්ඛිපිත්වා පුන පක්ඛිපිතුං න වට්ටති. ‘‘නාගදන්තෙසු පන පුප්ඵවලයං පවෙසෙතුං වට්ටතී’’ති වුත්තත්තා අඤ්ඤෙහි වලයං කත්වා දින්නපුප්ඵාවලිවලයං ධාතුකරණ්ඩථුපිකාය පවෙසෙතුං වට්ටති. ‘‘මාලාගුණෙහි පන බහූහිපි කතං පුප්ඵදාමං ලභිත්වා ආසනමත්ථකාදීසු බන්ධිතුං වට්ටතී’’ති වුත්තත්තා පුප්ඵදාමපුප්ඵාවලීනං පුප්ඵරහිතාය සුත්තකොටියා රජ්ජුදණ්ඩාදීසු බන්ධිතුං වට්ටති.

469. පුප්ඵරූපං නාම ‘‘ගොප්ඵිමපුප්ඵෙහෙව හත්ථිඅස්සාදිරූපකානි කරොන්ති, තානිපි වායිමට්ඨානෙ තිට්ඨන්තී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.431) වුත්තත්තා තංතංරූපසණ්ඨානං කත්වා පුප්ඵාවලියො නිවෙසෙත්වා කරියමානං හත්ථිඅස්සාදිරූපං. ඉමස්මිං අට්ඨකථාපාඨෙ ‘‘තානිපි වායිමට්ඨානෙ තිට්ඨන්තී’’ති වුත්තත්තා ච ‘‘අඤ්ඤෙහි කතපරිච්ඡෙදෙ පන පුප්ඵානි ඨපෙන්තෙන හත්ථිඅස්සාදිරූපකම්පි කාතුං වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.431) අට්ඨකථාපාඨස්ස සාරත්ථදීපනියං ‘‘පුප්ඵානි ඨපෙන්තෙනාති අගන්ථිතානි පාකතිකපුප්ඵානි ඨපෙන්තෙන. පුප්ඵදාමං පන පූජනත්ථාය භූමියං ඨපෙන්තෙන ඵුසාපෙත්වා වා අඵුසාපෙත්වා වා දිගුණං කත්වා ඨපෙතුං න වට්ටතී’’ති (සාරත්ථ. ටී. 2.431) වුත්තත්තා ච ඉමං හත්ථිආදිරූපං පූරෙන්තෙන මාලාවලිං අඤ්ඤෙහි කතපරිච්ඡෙදෙ සම්බන්ධිත්වා පාසාණආසනමඤ්චපීඨහත්ථිරූපාදිමත්ථකෙ ඨපෙත්වා පූජනප්පකාරො වායිමන්ති විඤ්ඤායති.

පුප්ඵපටන්ති ¶ ¶ පුබ්බෙ වුත්තප්පකාරං පුප්ඵපටං පූරෙන්තෙන එකාපි පුප්ඵාවලි පරිවත්තෙත්වා න ඨපෙතබ්බා, වායන්තෙන අඤ්ඤෙහි පූරිතෙපි එකාපි පුප්ඵාවලි න පාතෙතබ්බා, ඉදං පූරිමවායිමානං නානාකරණං. ආදිග්ගහණෙන පුප්ඵජාලං සඞ්ගණ්හාති, තං කරොන්තස්ස ජාලච්ඡිද්දගණනාය දුක්කටං හොති. ‘‘භිත්තිච්ඡත්තබොධිත්ථම්භාදීසුපි එසෙව නයො’’ති වුත්තත්තා ඡත්තාදීසු ච පුප්ඵජාලං න දාතබ්බං.

470. ඉමස්ස සික්ඛාපදස්ස සාධාරණත්තා ‘‘භික්ඛූනං භික්ඛුනීනඤ්චා’’ති ආහ. බුද්ධස්සපීති එත්ථ පි-සද්දො සම්භාවනෙ, ‘‘පූජත්ථ’’න්ති වත්තබ්බං, බුද්ධස්ස පූජත්ථායපි කාතුං වා කාරාපෙතුං වා න වට්ටතීති අත්ථො. ධම්මසඞ්ඝරතනානිපි උපලක්ඛණතො සඞ්ගය්හන්ති. සෙසෙ කිමෙව වත්තබ්බන්ති බ්යතිරෙකත්ථො.

471. ‘‘තථා’’ති ඉමිනා ‘‘සයං පරෙහි වා කාරාපෙතුං භික්ඛූනඤ්ච භික්ඛුනීනඤ්ච බුද්ධස්සපී’’ති අනන්තරගාථාය වුත්තමතිදිසති. කලම්බකන්ති ද්වින්නං ධනුකානමන්තරෙ ඔලම්බකදාමං. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘කලම්බකොති අඩ්ඪචන්දනාගදන්තන්තරෙ ඝටිකාදාමඔලම්බකො වුත්තො’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.431). එත්ථ ච ඝටිකාදාමඔලම්බකො නාම අන්තෙ ඝටිකාකාරයුත්තො යමකදාමඔලම්බකො. කාතුන්ති බන්ධිතුං න වට්ටතීති යොජනා. එකෙකපුප්ඵදාමං පන නික්ඛන්තසුත්තකොටියා පබන්ධිත්වා ඔලම්බිතුං වට්ටති. පුප්ඵදාමද්වයං සඞ්ඝටිතුකාමෙනපි නික්ඛන්තසුත්තකොටියාව සුත්තකොටි සඞ්ඝටිතුං වට්ටති. අඩ්ඪචන්දකමෙව වාති ‘‘අඩ්ඪචන්දාකාරෙන මාලාගුණපරික්ඛෙපො’’ති අට්ඨකථාය වුත්තසරූපං වා.

එත්ථ ච අඩ්ඪචන්දාකාරෙන මාලාගුණපරික්ඛෙපො නාම අඩ්ඪචන්දාකාරෙන මාලාගුණස්ස පුනප්පුනං හරණපච්චාහරණවසෙන පූරෙත්වා පරික්ඛිපනං. තෙනෙව තං පූරිමෙ පවිට්ඨං. තස්මා එතම්පි ¶ අඩ්ඪචන්දාකාරං පුනප්පුනං හරණපච්චාහරණවසෙන පූරිතං න වට්ටති, එකවාරං පන අඩ්ඪචන්දාකාරෙන මාලාගුණං හරිතුං වට්ටතීති වදන්ති. කාතුං න වට්ටතීති සම්බන්ධො. ‘‘තදුභයම්පි පූරිමෙයෙව පවිට්ඨ’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.431) අට්ඨකථායං වුත්තං. අඤ්ඤෙහි පූරිතන්ති අඤ්ඤෙහි ආයතං පසාරෙත්වා පූරිතං පුප්ඵපටං. වායිතුම්පි චාති තිරියං එකපුප්ඵාවලිම්පි වායිතුං ‘‘න වට්ටතී’’ති ඉමිනාව සම්බන්ධො.

472. පිට්ඨකාචමයන්ති ¶ තණ්ඩුලපිට්ඨාදීහි කතඤ්චෙව කාචමත්තිකාය ච කතං පුප්ඵදාමං. භෙණ්ඩුපුප්ඵමයම්පි චාති භෙණ්ඩුදණ්ඩකෙහි මල්ලිකාසුමනචම්පකාදිසදිසං කත්වා ඡිද්දෙහි කතදාමඤ්ච. ‘‘ගෙණ්ඩුපුප්ඵමය’’න්තිපි ලිඛන්ති. ඛරපත්තමයන්ති එත්ථ ඛරපත්තං නාම කුඞ්කුට්ඨඛචිතං පුප්ඵපටන්ති වදන්ති. කාතුන්ති ගන්ථනගන්ථාපනාදීනි කාතුං. භෙණ්ඩුඛරපත්තදාමානං පටික්ඛිත්තත්තා චෙලාදීහි කතදාමම්පි න වට්ටති අකප්පියානුලොමත්තාති වදන්ති.

473. හීරාදීහීති තාලනාළිකෙරහීරාදීහි. ආදි-සද්දෙන තිණසලාකාදිං සඞ්ගණ්හාති. පටාකත්ථන්ති පටාකාකාරෙන පූජනත්ථං. ‘‘විජ්ඣන්තස්සා’’ති ඉමිනා කණ්ටකෙහි විජ්ඣනං, හීරාදීහි ආවුණනඤ්ච සඞ්ගහිතං.

475. අසොකපිණ්ඩිආදීනන්ති අසොකපුප්ඵමඤ්ජරිකාදීනං. ආදි-සද්දෙන අට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 2.431) එතෙහෙව සද්ධිං දස්සිතං ජාලවිතානං, ඡිද්දානි දස්සෙත්වා කතවෙදිකා, නාගදන්තකං, පුප්ඵචඞ්කොටකාපිධානං, තාලපණ්ණවලයාදිඤ්ච සඞ්ගණ්හාති. ධම්මරජ්ජුයාති එත්ථ සාරත්ථදීපනියං ‘‘ධම්මරජ්ජු නාම චෙතියං වා බොධිං වා පුප්ඵපවෙසනත්ථ ආවජ්ජිත්වා බද්ධරජ්ජූ’ති මහාගණ්ඨිපදෙ, මජ්ඣිමගණ්ඨිපදෙ ච වුත්තං, තස්මා තථා බද්ධාය රජ්ජුයා චෙතියස්ස ච අන්තරෙ පුප්ඵානි පවෙසෙතුං වට්ටතීති ¶ විඤ්ඤායති. ගණ්ඨිපදෙ පන ‘ධම්මරජ්ජුන්ති සිථිලවට්ටිතං රජ්ජුං කත්වා බොධිං වා චෙතියං වා පරික්ඛිපිත්වා ධම්මාසනෙ වා ලම්බිත්වා තත්ථ පුප්ඵානි පවෙසෙන්තී’ති වුත්තං, තස්මා සිථිලවට්ටිතාය රජ්ජුයා අන්තරෙපි පුප්ඵානි පවෙසෙතුං වට්ටතීති විඤ්ඤායති, වීමංසිත්වා යුත්තතරං ගහෙතබ්බං. උභයත්ථාපි පනෙත්ථ නෙවත්ථි විරොධොති අම්හාකං ඛන්තී’’ති (සාරත්ථ. ටී. 2.431) ලිඛිතං.

476. විජ්ඣන්තස්සපීති පි-සද්දෙන ධම්මාසනවිතානාදීසු පුප්ඵපූජනත්ථං සයං කණ්ටකහීරාදිප්පවෙසනං සඞ්ගණ්හාති. ‘‘විතානාදීසු පුප්ඵපූජනත්ථං කණ්ටකහීරාදිප්පවෙසනං න වට්ටතී’ති ඉදං අට්ඨකථාචරියප්පමාණතො ගහෙතබ්බ’’න්ති සාරත්ථදීපනියං වුත්තං.

477. කප්පියවචනං නාම ‘‘එවං ජාන, එවං කතෙ සොභෙය්ය, යථා එතානි පුප්ඵානි න විකිරියන්ති, තථා කරොහී’’තිආදි (පාරා. අට්ඨ. 2.431) අට්ඨකථාගතං කප්පියවචනං. වත්ථුපූජනෙති රතනත්තයපූජනෙ. නිමිත්තාදීසු නිමිත්තං නාම පුප්ඵානි ච ගන්ථනවාකෙ ¶ ච ගහෙත්වා ගන්ථිතුං ජානන්තානං සමීපෙ ඨපනං. ඔභාසො නාම ‘‘තුම්හෙහි පිළන්ධිතකුසුමානි කස්මා න විකිරන්තී’’ති වුත්තෙ ‘‘ගන්ථිතත්තා’’ති චෙ වදති, නනු පූජනකපුප්ඵානි ගන්ථිතුං න වට්ටතීතිආදිවචනානි. පරියායො නාම පණ්ඩිතෙහි පුප්ඵානි යථා න විකිරියන්ති, තථා ගන්ථිත්වා පූජෙතුං මනාපන්තිආදිවචනං. පකාසිතා අට්ඨකථායං.

478. ‘‘කුලානි දූසෙති පුප්ඵෙන වා’’තිආදිපාඨෙ (පාරා. 437) ‘‘වෙජ්ජිකාය වා ජඞ්ඝපෙසනිකෙන වා’’ති (පාරා. 437) වුත්තං වෙජ්ජකම්මාදිං කුලදූසනතො විසුං කත්වා ‘‘න කෙවලං…පෙ… කුදාචන’’න්ති කස්මා වුත්තන්ති? විසුං කාතුං න වුත්තං. යොජනා පනෙත්ථ එවං වෙදිතබ්බා ¶ ‘‘න කෙවලමිදමෙව වුත්තප්පකාරං පුප්ඵදානාදිකුලදූසනං කුදාචනං අකත්තබ්බං, අථ ඛො වෙජ්ජකම්මාදි කුලදූසනම්පි කුදාචනං න කත්තබ්බ’’න්ති. වෙජ්ජකම්මාදීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන වක්ඛමානපරිත්තොදකසුත්තදානඅනාමට්ඨපිණ්ඩදානදූතෙය්යජඞ්ඝපෙසනිකෙ සඞ්ගණ්හාති.

479. ‘‘කුදාචනං න කත්තබ්බ’’න්ති සාමඤ්ඤෙන නිසෙධෙත්වා ඉදානි ‘‘කත්තබ්බ’’මිච්චාදිනා අපවාදවිධිං දස්සෙති. පඤ්චන්නං සහධම්මිනන්ති භික්ඛුභික්ඛුනිසික්ඛමානසාමණෙරසාමණෙරීනං පඤ්චන්නං සහ සද්ධිං චරිතබ්බො පබ්බජ්ජාසාසනධම්මො එතෙසං අත්ථීති ‘‘සහධම්මිකා’’ති සඞ්ඛං ගතානං. අකතවිඤ්ඤත්තිං කත්වාපීති අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙ භෙසජ්ජං යාචිත්වාපි ‘‘වදෙය්යාථ භන්තෙ යෙනත්ථො’’ති එවං අකතට්ඨානෙ විඤ්ඤත්ති අකතවිඤ්ඤත්ති. අත්තනො ධනෙති සසන්තකවිසයෙ.

480. ‘‘තථා’’ති සහධම්මිකානං වුත්තමතිදිසති. තදුපට්ඨාකජන්තුනොති තෙසං ද්වින්නං මාතාපිතූනං වෙය්යාවච්චකරස්ස. භණ්ඩුකස්සාති ගිහිලිඞ්ගෙ ඨිතස්සාපි පබ්බජ්ජාපෙක්ඛස්ස. අත්තනො වෙය්යාවච්චකරස්සපීති අත්තනො කම්මකරස්සපි. එත්තකානඤ්ච ජනානං පඤ්චසහධම්මිකානං විය අකතවිඤ්ඤත්තියාපි භෙසජ්ජං කාතබ්බන්ති වුත්තං හොති.

481. ජෙට්ඨභාතාති අත්තනො පුබ්බජො භාතා. කනිට්ඨොති අනුජො භාතා. තථා භගිනියො දුවෙති ජෙට්ඨකනිට්ඨා ද්වෙ භගිනියො. චූළමාතාති මාතු කනිට්ඨා. චූළපිතාති පිතු කනිට්ඨො. මහාමාතාති මාතු ජෙට්ඨා. මහාපිතා පිතු ජෙට්ඨභාතා.

482. පිතුච්ඡාති පිතුභගිනී ජෙට්ඨකනිට්ඨා. මාතුලොති මාතු භාතා. ජෙට්ඨකනිට්ඨෙ ද්වෙ පිතුච්ඡා ¶ , ද්වෙ මාතුලෙ ¶ ච එකතො කත්වා ‘‘දසා’’ති වුත්තං. භෙසජ්ජං කාතුං වට්ටතීති සම්බන්ධො.

484. ‘‘දස්සන්ති මෙ ඉමෙ’’ති ආභොගං කත්වා වා දාතබ්බන්ති යොජනා.

485. එතෙසං දසන්නං ඤාතීනං. යාව සත්තමා කුලාති එත්ථ කුලපරිච්ඡෙදො කථං ගහෙතබ්බොති? ‘‘සපුත්තදාරං භාතු කුටුම්බං එකං කුලං, එවං තස්ස පුත්තස්ස වා ධීතු වා කුටුම්බං එකං කුල’’න්ති එවමාදිනා නයෙන යාව සත්තමා කුලපරිවට්ටා ගහෙතබ්බා. ‘‘සපුත්තපතිභගිනියා කුටුම්බං එකං කුලං, තථා තස්ස පුත්තස්ස වා ධීතු වා කුටුම්බං එකං කුල’’න්තිආදිනා නයෙන යාව සත්තමා කුලපරිවට්ටා ගහෙතබ්බා. චූළමාතාදීනම්පි කුලපරම්පරා ඉමිනා නියාමෙන ගහෙතබ්බාති වදන්ති. කුලදූසනං න රූහතීති ‘‘දාතුං පුප්ඵං පනඤ්ඤස්ස, ආගතස්සෙව ඤාතිනො’’තිආදිනා (වි. වි. 443) නයෙන කථිතවිධිනා එතෙසු පවත්තන්තස්ස කුලදූසනං න රුහතීති වුත්තං හොති.

486. භාතුජායාති අත්තනො ජෙට්ඨස්ස වා කනිට්ඨස්ස වා භාතු භරියා. භගිනිසාමිකොති අත්තනො ජෙට්ඨාය වා කනිට්ඨාය වා භගිනියා සාමිකො.

487. භාතුනොති ජෙට්ඨස්ස, කනිට්ඨස්ස ච භාතුනො. අනු පච්ඡා ජාතාති අනුජා, කනිට්ඨභගිනී. ‘‘අනුජා’’ති උපලක්ඛණන්ති ජෙට්ඨායපි සඞ්ගහො. ජෙට්ඨකනිට්ඨභාතූනං භරියා ච ජෙට්ඨකනිට්ඨභගිනීනං සාමිකා ච සචෙ අඤ්ඤාතකා හොන්තීති යොජනා. දෙථාති එත්ථ ‘‘ඉමං භෙසජ්ජ’’න්ති පාඨසෙසො.

488. තෙසම්පි ¶ භාතුභගිනීනං. ‘‘පුත්තාන’’න්ති ඉමිනා ධීතූනම්පි සඞ්ගහො. කත්වාති වත්වා. තුම්හාකං මාතාපිතූනං දෙථාති එත්ථාපි ‘‘ඉමං භෙසජ්ජ’’න්ති පකරණතො ලබ්භති. මාතාපිතූනන්ති උභයසඞ්ගාහකවචනතො ‘‘තුය්හං මාතු වා, තුය්හං පිතු වා’’ති යථාසම්භවං විසුං විසුඤ්ච වත්තබ්බං. තෙසන්ති ච තුම්හාකන්ති ච සාමිවචනං. පුත්තානන්ති ච මාතාපිතූනන්ති ච සම්පදානවචනං.

489. භෙසජ්ජකරණාරහානං ¶ වත්තබ්බතාය ‘‘අකල්ලකො’’ති ඉදං ඉස්සරාදිපදෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. අකල්ලකොති ආතුරො. කල්ලං වුච්චති සුඛං, තං එතස්ස අත්ථීති කල්ලකො, න කල්ලකො අකල්ලකො. ඤාතිජනුජ්ඣිතො වාති ඤාතිජනෙන පරිච්චත්තො වා.

490. එතෙසං සබ්බෙසන්ති ඉස්සරාදිආතුරානං සබ්බෙසමෙතෙසං ජනානං. ‘‘සාධුනා’’ති වක්ඛමානත්තා අපච්චාසීසතා සතාති එත්ථ සතාති කිරියාපදං. ‘‘ඉමස්මිං කතෙ ඉමෙ මය්හං එවරූපං දස්සන්තී’’ති අත්තනො අත්ථාය පච්චාසීසනං අකරොන්තෙනාති අත්ථො. භික්ඛුසඞ්ඝස්ස උපකාරතං පච්චාසීසන්තෙන කාතුං වට්ටති. පටිසන්ථාරොති ආමිසපටිසන්ථාරො, ධම්මපටිසන්ථාරොති දුවිධො පටිසන්ථාරො. එත්ථ ආමිසපටිසන්ථාරො ගය්හති. භෙසජ්ජං ආමිසෙනපි හොතීති ධම්මකථාය සඞ්ගහොපි යුජ්ජතෙව. පටිසන්ථරණං පටිසන්ථාරො. පටිලද්ධාමිසස්ස ච ධම්මස්ස ච තෙසු ච අත්තනි ච පතිරූපෙනාකාරෙන සමං අත්ථරණං පවත්තනන්ති අත්ථො.

අපරො නයො – ආමිසස්ස ච ධම්මස්ස ච අලාභෙන අත්තනො, පරස්ස ච අන්තරෙ සම්භවන්තස්ස ඡිද්දස්ස විවරස්ස භෙදස්ස පටිසන්ථරණං පිදහනං සඞ්ගහණං පටිසන්ථාරො. අයඤ්හි ලොකසන්නිවාසො අලබ්භමානෙන ආමිසෙන ච ධම්මෙන ¶ චාති ද්වීහි ඡිද්දො, තස්ස තං ඡිද්දං යථා න පඤ්ඤායති, එවං පීඨස්ස විය පච්චත්ථරණෙන ආමිසෙන, ධම්මෙන ච පටිසන්ථරණං ‘‘ආමිසපටිසන්ථාරො, ධම්මපටිසන්ථාරො’’ති වුච්චතීති. සාධුනාති සාමීචිප්පටිපන්නතාදිඅරියධම්මෙ පතිට්ඨිතුකාමෙන අරියාචාරෙන භික්ඛුනාති අත්ථො. ‘‘අධුනා’’ති ඉදං ඉමිස්සා පටිපත්තියා සබ්බකාලං පටිපජ්ජිතබ්බතායපි පාපජනකණ්හකසංගාමෙ ඉමස්මිං විපන්නකාලෙ විසෙසෙන අප්පමත්තෙන පවත්තෙතබ්බන්ති අධිප්පායෙන වුත්තං.

491-2. කෙනචීති උපලක්ඛණත්තා උපාසකෙන වා උපාසිකාය වාති අත්ථො. හත්ථෙනාති හත්ථාවයවා අඞ්ගුලියො වුත්තා සමුදායෙ පවත්තස්ස වොහාරස්ස අවයවෙ පවත්තනතො. කත්වාති එත්ථ ‘‘පරිත්ත’’න්ති පාඨසෙසො, කරොතිස්ස කිරියාසාමඤ්ඤෙ වත්තනතො භණිත්වාති අත්ථො. තෙසමෙව ච සන්තකන්ති පරිත්තං භණාපෙන්තානමෙව සන්තකං සුත්තොදකං. එවං වුත්තත්තා ‘‘අත්තනො සුත්තොදකං ආහරිත්වා පුඤ්ඤත්ථාය ඉදං හත්ථෙන චාලෙත්වා, ආමසිත්වා වා පරිත්තං භණථා’’ති වුත්තෙ කෙනචි පරිත්තොදකං සුත්තං කාතබ්බං. කෙනචි ‘‘පරිත්තොදකසුත්තානි දෙථා’’ති වුත්තෙ ¶ භික්ඛුනා තෙසමෙව සන්තකං ජලං හත්ථෙන චාලෙත්වා සුත්තකං මද්දිත්වා පරිත්තං කත්වා දාතබ්බන්ති යොජනා.

493. අනාමට්ඨොපීති හත්ථෙන අනාමසිතොපි, අපබ්බජිතස්ස හත්ථතො ලද්ධා අත්තනා වා අඤ්ඤෙන වා භික්ඛුනා අගහිතග්ගොති වුත්තං හොති.

494. චොරදාමරිකස්ස චාති ගාමවිලොපකස්ස චොරස්ස ච.

495. පණ්ඩුපලාසස්සාති ¶ පබ්බජ්ජාපෙක්ඛස්ස භණ්ඩුකස්ස, පණ්ඩුවණ්ණො පලාසො පණ්ඩුපලාසො, සො වියාති පණ්ඩුපලාසො, තංසදිසෙ තබ්බොහාරො ‘‘සීහොයං මාණවකො’’තිආදීසු විය. යථා පණ්ඩුපලාසො රුක්ඛා පතනාභිමුඛො තිට්ඨති නියතපාතො, එවමයම්පි ගිහිලිඞ්ගතො අපගමාභිමුඛො පබ්බජ්ජූපගමනෙ නියතොව තිට්ඨතීති ‘‘පණ්ඩුපලාසසදිසො’’ති වෙදිතබ්බො.

ථාලකෙපි චාති අත්තනො පරිභොගථාලකෙපි. ඉදඤ්ච නිදස්සනමත්තං, පත්තොපි ගහිතොයෙවාති දට්ඨබ්බං. ඨපෙත්වාති එත්ථ ‘‘පිණ්ඩපාත’’න්ති උපයොගවසෙන සම්බන්ධනීයං. තං පනාති අත්තනො පරිභොගථාලකෙ ඨපෙත්වා දිය්යමානං පිණ්ඩපාතං. ‘‘මාතාපිතූන’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.436-437) අට්ඨකථාවචනතො එත්ථ ‘‘පිතුනො’’ති උපලක්ඛණන්ති මාතාපිතූනම්පීති අත්ථො. සචෙ එකසෙසො ඉච්ඡිතො, ‘‘පිතූනම්පී’’ති පාඨො යුජ්ජති.

496. ජඞ්ඝපෙසනියන්ති ගිහීනං දූතෙය්යසාසනහරණකම්මං ‘‘ජඞ්ඝපෙසනිය’’න්ති වුච්චති. අපි චාති වුත්තසමුච්චයො.

497. එත්තාවතා සාමඤ්ඤවිධිං දස්සෙත්වා ඉදානි අපවාදවිධිං දස්සෙතුං ‘‘භණ්ඩූ’’තිආදි වුත්තං. සාසනන්ති සන්දෙසං. හරිතුන්ති වුත්තට්ඨානං නෙතුං.

498. අට්ඨවිධෙනපීති පුප්ඵදානාදිජඞ්ඝපෙසනියාවසානෙන අට්ඨප්පකාරෙනපි. කුලදූසනකම්මෙනාති කුලානං සද්ධාවිනාසකෙන අනාචාරකම්මෙන. ලද්ධන්ති එත්ථ ‘‘භොජන’’න්ති ඉදං ‘‘භුඤ්ජිතු’’න්ති ච ‘‘අජ්ඣොහාරෙසූ’’ති ච වුත්තත්තා, ‘‘සෙසෙසුපි අයං නයො’’ති වක්ඛමානත්තා ¶ ච ලබ්භති. පඤ්චසු සහධම්මිකෙසු එකෙනාපි කුලදූසනෙන කම්මෙන උප්පාදිතපච්චයො ¶ සබ්බෙසම්පි න වට්ටතීති ‘‘පඤ්චන්නං සහධම්මීනං න ච වට්ටතී’’ති සබ්බපටිසෙධො කතො.

499. සබ්බත්ථාති ‘‘අජ්ඣොහාරෙසූ’’ති එතස්ස විසෙසනං, සබ්බෙසූති අත්ථො. ‘‘අජ්ඣොහාරෙ අජ්ඣොහාරෙ’’ති අට්ඨකථාගතං සඞ්ගණ්හාති. ‘‘අජ්ඣොහාරෙසූ’’ති ඉදං පරගලං කාතබ්බං ආමිසං සන්ධායාහ. සෙසපච්චයෙ පටිච්ච පරිභොගවසෙනෙව ‘‘සෙසෙසූ’’ති ආහ, අනජ්ඣොහරණීයෙසු සෙසපච්චයෙසූති අත්ථො. කිං වුත්තං හොති? චීවරපච්චයෙ සරීරතො මොචෙත්වා පරිභොගගණනාය, සෙනාසනපච්චයෙ නිබ්බකොසෙ උදකපතනට්ඨානතො අබ්භන්තරං පවිට්ඨවාරගණනාය, මඤ්චපීඨාදිසෙනාසනෙ නිසීදනසයනාදිපරිභොගගණනාය, අනජ්ඣොහරිත්වා අබ්භඤ්ජනාලෙපනාදිවසෙන කාතබ්බභෙසජ්ජෙ සරීරතො මොචෙත්වා වාරගණනායාති වුත්තං හොති. අයං නයොති ‘‘දුක්කටං පරිදීපිත’’න්ති වුත්තො නයො.

500. ‘‘උප්පන්නපච්චයා’’ති ඉදං ‘‘අභූතාරොචනෙනා’’ති ඉදමපෙක්ඛිත්වා වුත්තං. ‘‘කත්වා රූපියවොහාර’’න්ති ඉදමපෙක්ඛිත්වා ‘‘උප්පාදිතපච්චයා’’ති යොජනා කාතබ්බා. රූපියවොහාරවිනිච්ඡයො නිස්සග්ගියෙ ආවි භවිස්සති. අභූතාරොචනවිනිච්ඡයො චතුත්ථපාරාජිකෙ වුත්තො. සමානාති පකාසිතාති කුලදූසනකම්මෙන උප්පාදිතපච්චයෙහි සදිසාති අට්ඨකථායං වුත්තාති අත්ථො. ඉමිනා තත්ථාපි විනිච්ඡයො එත්තකොයෙවාති අතිදිසති.

501. ‘‘සංසාරවාසො දුක්ඛ’’න්ති ඤත්වා නිබ්බානාධිගමෙ මානසං බන්ධිත්වා නිබ්බානගාමිනිං පටිපදං සන්ධාය සාසනාවතිණ්ණෙන සික්ඛාකාමෙන කුලපුත්තෙන සෙවිතක්ඛණෙයෙව ජීවිතහරණසමත්ථවිසමිස්සපූතිමුත්තං ¶ විය වජ්ජනීයං අකප්පියපච්චයං උප්පාදෙතුං කරියමානං අකප්පියොපායප්පකාරං එකතො දස්සෙතුමාහ ‘‘විඤ්ඤත්තී’’තිආදි. තත්ථ විඤ්ඤත්ති යාචනා. අනුප්පදානන්ති පිණ්ඩපටිපිණ්ඩදානං. වෙජ්ජකම්මං වුත්තනයමෙව. අනෙසනං නාම අප්පිච්ඡතාය අනනුරූපෙන පයොගෙන පච්චයපරියෙසනං.

පාරිභට්යතා නාම ඉස්සරෙ සෙවිතුං පරිවාරෙත්වා තෙසං චිත්තරුචිතං විලපන්තානං පරිභටානං සෙවකජනානං විය ලාභත්ථිකස්ස භික්ඛුනො පච්චයදායකෙසු පවත්තීති වෙදිතබ්බො. පරි සමන්තතො භටති සෙවතීති පරිභටො, ඉස්සරජනානං සමීපාවචරො සෙවකජනො, පරිභටො වියාති ¶ පරිභටො, භික්ඛු, පරිභටස්ස කම්මං පාරිභට්යං, තස්ස භාවො පාරිභට්යතා. අථ වා පරිභටති ධාති විය කුලදාරකෙ අඞ්කෙ කරණාදිවසෙන ධාරෙතීති පරිභටො, පරිභටස්ස කම්මං පාරිභට්යං, තස්ස භාවො පාරිභට්යතාති ලාභාසාය භික්ඛුනො කුලදාරකෙසු අනනුලොමිකා පවත්ති වුච්චති.

මුග්ගසූපතා නාම පක්කමුග්ගා විය පක්කාපක්කබීජමිස්සා ලාභාසාය දායකානං චිත්තාරාධනත්ථාය සච්චාලීකමිස්සකතා. යථා මුග්ගෙසු පච්චමානෙසු කොචිදෙව න පච්චති, බහවො පච්චන්ති, එවමෙව යස්ස දායකෙහි සද්ධිං කථෙන්තස්ස කිඤ්චිදෙව සච්චං හොති, අසච්චමෙව බහුකං හොති, අයං වුච්චති මුග්ගසූපසදිසත්තා ‘‘මුග්ගසූපො’’ති, තස්ස කම්මං මුග්ගසූපං, තස්ස භාවො මුග්ගසූපතා. වත්ථුවිජ්ජකං නාම කූපවත්ථුගෙහවත්ථුආදීනං ආචික්ඛනං. වත්ථුවිජ්ජායකානං කතං වත්ථුවිජ්ජකං.

502. ජඞ්ඝපෙසනියං, දූතකම්මඤ්ච වුත්තනයමෙව. කුලදූසනන්ති වුත්තාවසෙසං. අභූතාරොචනඤ්ච වුත්තනයමෙව. බුද්ධපටිකුට්ඨන්ති ¶ බුද්ධෙහි පටික්කොසිතං ගරහිතං යථාවුත්තං මිච්ඡාජීවඤ්ච අවුත්තඤ්ච අඞ්ගවිජ්ජානක්ඛත්තවිජ්ජාඋක්කාපාතදිසාඩාහභූමිචාලාදිභෙදං මිච්ඡාජීවනූපායං සබ්බං. විවජ්ජයෙති විසමිව, ගූථමුත්තං විය ච ආරකා පරිවජ්ජෙය්යාති අත්ථො. ‘‘සික්ඛාකාමො කුලපුත්තො’’ති සාමත්ථියා ලබ්භති.

503. පටිනිස්සජ්ජතොපි තන්ති සමනුභාසනකම්මතො පුබ්බෙ වා ඤත්තිචතුත්ථාසු කම්මවාචාසු අන්තකම්මවාචාය ය්ය-කාරං අප්පත්තාය වා කුලදූසනකම්මං පජහන්තස්සාති වුත්තං හොති. සඞ්ඝභෙදසමන්ති පඨමසඞ්ඝභෙදෙන සමන්ති.

කුලදූසනකථාවණ්ණනා.

504. ‘‘ජාන’’න්ති ඉමස්ස ‘‘භික්ඛුනා’’ති එතස්ස විසෙසනත්තා ජානතාති ගහෙතබ්බං. පාළියා ලිඛිතෙ සීහළගණ්ඨිපදෙ පන එවරූපං ආපත්තිං ආපන්නොස්මීති ඤත්වාති අත්ථො වුත්තො. යාවතීහන්ති යත්තකානි අහානි, ‘‘ඡාදිතා’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො, ඡාදනකිරියාඅච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. ඡාදිතාති ‘‘අහං ඉත්ථන්නාමං ආපත්තිං ආපන්නො’’ති සබ්රහ්මචාරීනං අනාරොචනදිවසෙන ¶ පටිච්ඡාදිතා. ආපත්තීති සඞ්ඝාදිසෙසාපත්ති. අකාමාති අරුචියාව සඞ්ඝාදිසෙසං ආපජ්ජිත්වා අකතපටිකම්මස්ස සග්ගමොක්ඛානං අන්තරායකරත්තාති අධිප්පායො. පරිවත්ථබ්බන්ති පරිවාසං සමාදාය වත්ථබ්බං. කිත්තකං කාලන්ති ආහ ‘‘තාවතීහ’’න්ති, තත්තකානි අහානීති වුත්තං හොති. ආපජ්ජිත්වා යත්තකානි අහානි පටිච්ඡාදෙති, තත්තකානෙව අහානීති අත්ථො.

505-6. ආපත්ති කිත්තකෙන පටිච්ඡන්නා හොතීති ආහ ‘‘ආපත්ති චා’’තිආදි. තත්ථ ආපත්ති චාති සඞ්ඝාදිසෙසාපත්ති ච. අනුක්ඛිත්තො චාති උක්ඛෙපනීයකම්මෙන සයං අනිස්සාරිතො ¶ ච. පහූ චාති සයං සබ්රහ්මචාරීනං සන්තිකං ගන්ත්වා ආරොචෙතුං පහොති ච. අනන්තරායිකො චාති ගමනවිබන්ධකෙන රාජචොරාදිඅන්තරායෙන විරහිතො ච. චතුස්ව පීති එත්ථ ‘‘එතෙසූ’’ති සෙසො, එතෙසු චතූසූති අත්ථො. තංසඤ්ඤීති ආපත්තිසඤ්ඤී අනුක්ඛිත්තසඤ්ඤී පහුසඤ්ඤී අනන්තරායිකසඤ්ඤීති වුත්තං හොති. තස්ස එවංසඤ්ඤිනො ඉමෙසු චතූසු තථාසඤ්ඤිනො පුග්ගලස්ස. ඡාදෙතුකාමතාති ආචරියාදීසු ගාරවෙන වා ගරහාදිභයා වා ‘‘න ආරොචෙස්සාමී’’ති පටිච්ඡාදෙතුකාමතා ච. ඡාදනන්ති තථා චින්තෙත්වා ‘‘අහං ඉත්ථන්නාමං ආපන්නො’’ති අවත්වා පටිච්ඡාදනඤ්චාති ඉමෙහි දසහි අඞ්ගෙහි. ‘‘භික්ඛුනා’’ති කත්තුනිද්දෙසත්තා ඡන්නාති එත්ථ ඡාදිතාති අත්ථො. කාලවිධිං දස්සෙති ‘‘අරුණුග්ගමනෙනා’’ති, ආපත්තිආපන්නදිවසං ඛෙපෙත්වා අරුණුට්ඨානෙන සද්ධිං ඡන්නා හොතීති අත්ථො.

ද්වෙභාණවාරවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

507. එවං පටිච්ඡන්නසඞ්ඝාදිසෙසපටිකම්මත්ථං ‘‘අකාමා පරිවත්ථබ්බ’’න්ති විහිතස්ස පරිවාසස්ස කො භෙදො, කො පවත්තික්කමොති ආහ ‘‘තිවිධො’’තිආදි. සො පරිවාසො තිවිධො දීපිතොති සම්බන්ධො. කෙනාති ආහ ‘‘තිවිධාපෙතචෙතසා’’ති. ‘‘තිස්සො විධා, සෙය්යොහමස්මීති විධා, සදිසොහමස්මීති විධා, හීනොහමස්මීති විධා’’ති (දී. නි. 3.305) වුත්තවිධාය මානනාමධෙය්යතො තිවිධමානතො අපගතචිත්තෙන සම්මාසම්බුද්ධෙනාති අත්ථො.

පටිච්ඡන්නා ආපත්ති එතස්සාති පටිච්ඡන්නො. අරිසාදීනං ආගතිගණත්තා තත්ථ පක්ඛිපනෙන අ-කාරපච්චයො දට්ඨබ්බො. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘පටිච්ඡන්නාය දාතබ්බො’’තිආදි.

සුද්ධන්තොති ¶ ¶ ‘‘උභො කොටියො සොධෙත්වා දාතබ්බපරිවාසො සුද්ධන්තො නාමා’’ති පාළිගණ්ඨිපදෙ වුත්තත්තා උපසම්පදාකාලසඞ්ඛාතො සුද්ධො පුබ්බන්තො, ආරොචිතකාලසඞ්ඛාතො සුද්ධො අපරන්තො ච පරිවාසසමාදානකාලෙ වා පරිවසනකාලෙ වා උපපරික්ඛිත්වා දිට්ඨා සුද්ධා අන්තා අනාපත්තිකාලසඞ්ඛාතා උභො කොටියො අස්සාති කත්වා සුද්ධන්තනාමකො පරිවාසො ච. එත්ථ ච භෙදාදිං වක්ඛති.

සම්මා දිවසාදීනං ඔධානං පක්ඛෙපො යත්ථ සො සමොධානො, පරිවාසො. දිවසෙසු දිවසෙ වා ආපත්තීසු ආපත්තියො වා සබ්බා නානාවත්ථුකා ආපත්තියො එකතො කත්වා ඔධාය දාතබ්බපරිවාසොති අත්ථො. එත්ථාපි භෙදාදිං වක්ඛති.

508. තත්රාති තෙසු තීසු පරිවාසෙසු. ‘‘යො’’ති සෙසො. ඉතීති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො. යො පටිච්ඡන්නපරිවාසො, අයන්ති එවං පකාසිතොති යොජනා.

509-10. පරිවාසදානකාලෙ වුච්චමානාය කම්මවාචාය පධානලක්ඛණං දස්සෙතුමාහ ‘‘වත්ථුගොත්තවසෙනා’’තිආදි. තත්ථ ‘‘වත්ථූ’’ති සුක්කමොචනාදිකො වීතික්කමො වුච්චති. අයමෙව සුක්කවිස්සට්ඨිආදිකං ගං වාචං සඤ්ඤඤ්ච තායති රක්ඛතීති කත්වා ‘‘ගොත්ත’’න්ති වුච්චති. තඤ්හි සජාතියසාධාරණවිජාතියවිනිවත්තනවසෙන අඤ්ඤත්ථ ගන්තුං අදත්වා වාචං සද්දං, තබ්බිසයං සඤ්ඤඤ්ච රක්ඛති. ඉදං වත්ථුගොත්තද්වයවාචකං සුක්කවිස්සට්ඨිකායසංසග්ගවිසෙසවචනඤ්ච ‘‘නානාවත්ථුකා’’ති සාමඤ්ඤවචනඤ්චාති ඉමිනා වචනද්වයෙනාති වුත්තං හොති. වුත්තඤ්හෙතං අට්ඨකථායං ‘‘සුක්කවිස්සට්ඨිං කායසංසග්ග’න්තිආදිවචනෙනාපි ‘නානාවත්ථුකායො’තිආදිවචනෙනාපි වත්ථුචෙව ¶ ගොත්තඤ්ච සඞ්ගහිත’’න්ති (චූළව. අට්ඨ. 102). නාමාපත්තිවසෙන වාති එත්ථ සඞ්ඝාදිසෙසොති සජාතිසාධාරණනාමං, ආපත්තීති සබ්බසාධාරණනාමන්ති ද්වීහි නාමෙහි තංතංවීතික්කමවසෙන ආපජ්ජිතබ්බතො තදෙව ආපත්තීති එවමුභින්නං නාමාපත්තීනං වසෙන වාති අත්ථො.

කම්මවාචා හි කාතබ්බාති ‘‘වත්ථුගොත්තවසෙනාපී’’ති එත්ථ අපි-සද්දො ‘‘නාමාපත්තිවසෙන වා’’ති එත්ථ සඞ්ඝාදිසෙසොති සජාතිසාධාරණනාමං, ආපත්තීති සබ්බසාධාරණනාමන්ති ද්වීහි නාමෙහීති ඉදං සමුච්චිනොතීති උභයං එකතො යොජෙත්වා කම්මවාචා කාතබ්බාති. ‘‘නාමාපත්තිවසෙන ¶ වා’’ති එත්ථ විකප්පත්ථෙන වා-සද්දෙන, ‘‘අහං භන්තෙ සම්බහුලා සඞ්ඝාදිසෙසා ආපත්තියො ආපජ්ජිං එකාහපටිච්ඡන්නායො’ති එවං නාමමත්තවසෙන වා යොජනා කාතබ්බා’’ති අට්ඨකථාය වුත්තවිසෙසනිවත්තනත්ථමත්තසද්දවසෙන ච වත්ථුගොත්තවිරහිතෙන කෙවලෙන නාමාපත්තිමත්තෙන පයොජෙත්වා කාතබ්බායෙවාති වුත්තං හොති. කම්මවාචාය කරණප්පකාරො පන සමුච්චයක්ඛන්ධකෙ ආගතනයෙන ආපන්නපුග්ගලනාමෙන ච එකාහපටිච්ඡන්නාදිවචනෙන ච යොජෙත්වා දට්ඨබ්බො. තස්ස දාතබ්බොති යොජනා. ‘‘පරිවාසො’’ති පකරණතො ලබ්භති, පටිච්ඡන්නාපත්තිකස්ස පුග්ගලස්ස පරිවාසො දාතබ්බොති අත්ථො.

තෙන චාති ලද්ධපරිවාසෙන අන්තොසීමාය උක්කුටිකං නිසින්නෙන පග්ගහිතඤ්ජලිනා භික්ඛුනා ච. සමාදියිත්වාති එත්ථාපි ‘‘වත්ත’’න්ති සාමත්ථියා ලබ්භති. ‘‘සමාදානෙප්යයං නයො’’ති (වි. වි. 514) වක්ඛමානත්තා ‘‘වත්තං සමාදියාමි, පරිවාසං සමාදියාමී’’ති ඉමෙසං ද්වින්නං අඤ්ඤතරං වා ද්වයමෙව වා තික්ඛත්තුං වත්වා පාරිවාසිකක්ඛන්ධකෙ වුත්තවත්තපූරණත්ථං සමාදියිත්වාති වුත්තං හොති. ආදිතො සඞ්ඝස්ස ආරොචෙතබ්බන්ති යොජනා. තථා ¶ වත්තං සමාදියිත්වා නිසින්නෙන පඨමං සඞ්ඝස්ස ‘‘අහං භන්තෙ එකං ආපත්තිං ආපජ්ජිං සඤ්චෙතනිකං සුක්කවිස්සට්ඨිං එකාහපටිච්ඡන්නං, සොහං සඞ්ඝං එකිස්සා ආපත්තියා සඤ්චෙතනිකාය සුක්කවිස්සට්ඨියා එකාහපටිච්ඡන්නාය එකාහපරිවාසං යාචිං, තස්ස මෙ සඞ්ඝො එකිස්සා ආපත්තියා සඤ්චෙතනිකාය සුක්කවිස්සට්ඨියා එකාහපටිච්ඡන්නාය එකාහපරිවාසං අදාසි, සොහං පරිවසාමි, වෙදයාමාහං භන්තෙ, වෙදයතීති මං සඞ්ඝො ධාරෙතූ’’ති එවං ආරොචෙතබ්බං.

‘‘ඉමඤ්ච පනත්ථං ගහෙත්වා යාය කායචි වාචාය ආරොචෙතුං වට්ටතියෙවා’’ති (චූළව. අට්ඨ. 102) අට්ඨකථාවචනතො යාය කායචි භාසායපි ආරොචෙතුං වට්ටති.

511. පුනප්පුනාගතානන්ති එත්ථ ‘‘භික්ඛූන’’න්ති සෙසො. පුබ්බෙ ආරොචනට්ඨානං අසම්පත්තානං ආගන්තුකානං භික්ඛූනම්පි. ආරොචෙන්තොවාති එකස්ස ආරොචනෙ සො චෙ වුඩ්ඪතරො හොති, ‘‘භන්තෙ’’ති වත්වා පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව වත්වා, නවකො චෙ, ‘‘ආවුසො’’ති වත්වා අවසානෙ ‘‘මං ආයස්මා ධාරෙතූ’’ති, ද්වෙ චෙ හොන්ති, ‘‘මං ආයස්මන්තා ධාරෙන්තූ’’ති, තයො චෙ, ‘‘මං ආයස්මන්තො ධාරෙන්තූ’’ති වත්වා ආරොචෙන්තොව. රත්තියා ඡෙදං අකත්වාති ‘‘පකතත්තෙන භික්ඛුනා සද්ධිං එකච්ඡන්නෙ’’තිආදිනා (චූළව. 81) නයෙන වුත්තඑකසෙනාසනෙ පකතත්තෙන භික්ඛුනා සද්ධිං අරුණුට්ඨාපනවසෙන ¶ කරියමානෙන සහවාසෙන වා ‘‘පකතත්තභික්ඛූහි විනා එකකෙන වාසො’’ති වුත්තවිප්පවාසෙන වා ‘‘ආගන්තුකානං ආරොචනාය අකරණ’’න්ති වුත්තඅනාරොචනෙන වා සම්භවන්තං රත්තිච්ඡෙදමකත්වා. වත්තභෙදං අකත්වා වා පාරිවාසිකක්ඛන්ධකෙ පාරිවාසිකස්ස පඤ්ඤත්තවත්තතො එකම්පි අහාපෙත්වා ච. සදා වසෙති පරිවාසං වසිතුං ¶ පරිකප්පිතා සබ්බදිවසා යාව ඛිණන්ති, තාව වසෙය්යාති අත්ථො.

512. තත්ථ පරිවාසො විසොධෙතුං න සක්කා චෙති තස්ස විහාරස්ස මහන්තත්තා ආගතෙ ආගන්තුකභික්ඛූ පරියෙසිත්වා ආරොචෙන්තෙන රත්තිච්ඡෙදං අකත්වා පරිවාසං සොධෙතුං න සක්කා චෙ හොති. තං වත්තං නික්ඛිපිත්වානාති තථා සමාදින්නං වත්තං උපරි වක්ඛමානනයෙන නික්ඛිපිත්වා.

513. කත්ථ නික්ඛිපෙය්යාති ආහ ‘‘තත්ථා’’තිආදි. තත්ථෙව සඞ්ඝමජ්ඣෙ වාති අත්තනො යස්මිං වත්තං සමාදින්නං, තස්මිංයෙව සඞ්ඝමජ්ඣෙ වා. පුග්ගලෙ වාති භික්ඛූසු උට්ඨාය තත්ථ තත්ථ ගතෙසු අන්තොසීමායයෙව ඔහීනෙ එකභික්ඛුම්හි වා අසතියා බහිසීමං ගතෙන සරිතක්ඛණෙ අත්තනා සද්ධිං ගච්ඡන්තෙ තස්සායෙව පරිසාය පරිවාසදානෙ සම්මුඛීභූතෙ පුග්ගලෙ වා ආගන්තුකභික්ඛු චෙ, තස්ස වා සන්තිකෙ ආරොචෙත්වා වත්තං නික්ඛිපිතබ්බන්ති වුත්තං හොති. කථං නික්ඛිපෙ’ති ආහ ‘‘නික්ඛිපාමී’’තිආදි. ‘‘තථා’’ති ඉමිනා ‘‘නික්ඛිපාමී’’ති එතං පච්චාමසති. තං වත්තන්ති අත්තනා සමාදින්නං තං වත්තං.

514. අයං නයොති ‘‘එකපදෙනාපි ද්වීහි පදෙහි වා පනා’’ති එවං අනන්තරොදිතනයො.

515-20. පකතත්තොති වුච්චතීති සග්ගමොක්ඛාවරණාභාවෙන පකතො පුබ්බසරූපෙනෙව ඨිතො අත්තා එතස්සාති ‘‘පකතත්තො’’ති කථීයති. පච්චූසකාලස්මින්ති අරුණතො පුරිමකාලෙ.

පරික්ඛිත්තවිහාරස්සාති එත්ථ පාකාරාදීහි පරික්ඛිත්තං එකම්පි සෙනාසනං විහරන්ති අස්මින්ති කත්වා තථා වුච්චති. ද්වෙ ¶ ලෙඩ්ඩුපාතෙ අතික්කම්මාති යොජනා. ලෙඩ්ඩුපාතද්වයස්ස අවධිං දස්සෙති ‘‘පරික්ඛෙපතො බහී’’ති, ‘‘අපරික්ඛිත්තතො පරික්ඛෙපාරහට්ඨානා බහී’’ති ච.

පරික්ඛෙපාරහට්ඨානං ¶ නාම කතමන්ති? විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 1.31) ධුතඞ්ගනිද්දෙසෙ ‘‘මජ්ඣිමට්ඨකථායං පන විහාරස්සාපි ගාමස්සෙව උපචාරං නීහරිත්වා උභින්නං ලෙඩ්ඩුපාතානං අබ්භන්තරා මිනිතබ්බ’න්ති වුත්තං. ඉදමෙත්ථපමාණ’’න්ති වුත්තත්තා අපරික්ඛිත්තස්ස පඨමලෙඩ්ඩුපාතං හොති, ගාමෙ වුත්තෙන විධිනා විහාරපරියන්තෙ ඨිතභත්තසාලගිලානසාලාදිසෙනාසනෙ චෙ පරික්ඛෙපො අත්ථි, තත්ථ වා, නත්ථි චෙ, නිබ්බකොසස්ස උදකපාතට්ඨානෙ ඨිතෙන මාතුගාමෙන ඡඩ්ඩිතභාජනධොවනොදකපතනට්ඨානෙ වා සෙනාසනතො දූරෙ චෙතියඞ්ගණෙ, බොධියඞ්ගණෙ වා ඨත්වා බලමජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස හත්ථං පසාරෙත්වා අත්තනො බලප්පමාණෙන ඛිත්තස්ස මුට්ඨියා ගහිතපාසාණස්ස පතනට්ඨානං විහාරූපචාරො නාම, තදෙව පාකාරාදීහි පරික්ඛෙපාරහට්ඨානං නාම. තත්ථ ඨත්වා තථෙව ඛිත්තස්ස පාසාණස්ස පතනට්ඨානං එකො ලෙඩ්ඩුපාතො, තත්ථාපි ඨත්වා තථෙව ඛිත්තස්ස පාසාණස්ස පතනට්ඨානං එකො ලෙඩ්ඩුපාතොති එවං ද්වෙ ලෙඩ්ඩුපාතා ගහෙතබ්බා.

මග්ගතො ඔක්කමිත්වාති මග්ගතො අපසක්කිත්වා. ගුම්බෙනාති රුක්ඛගහනෙන වා ලතාගහනෙන වා. වතියාති කණ්ටකසාඛාදීහි කතාය වතියා.

වත්තමාදායාති පුබ්බෙ වුත්තනයෙන වත්තං සමාදියිත්වා. ආරොචෙත්වාති යථාවුත්තනයෙන ආරොචෙත්වා.

නික්ඛිපිත්වාති පුබ්බෙ වුත්තනයෙන වත්තං නික්ඛිපිත්වා. භික්ඛූති අත්තනා සද්ධිං හත්ථපාසදානත්ථාය ආගතො භික්ඛු. යස්ස කස්සචීති එත්ථ ‘‘සන්තිකෙ’’ති සෙසො.

ආරොචෙත්වා ¶ වාති අත්තනො නවකතරො චෙ, ‘‘ආවුසො’’ති, වුඩ්ඪො චෙ, ‘‘භන්තෙ’’ති වත්වා යථාවුත්තනයෙනෙව ආරොචෙත්වා. සෙසන්ති අවසෙසවිනිච්ඡයං. සමුච්චයස්සාති චූළවග්ගාගතස්ස තතියසමුච්චයක්ඛන්ධකස්ස. අට්ඨකථායචාති ‘‘සචෙ අඤ්ඤො කොචි භික්ඛු කෙනචිදෙව කරණීයෙනා’’තිආදිනා (චූළව. අට්ඨ. 102) අට්ඨකථාගතවිනිච්ඡයෙනාපි.

විභාවයෙති ‘‘සචෙ යං භික්ඛුං තත්ථ ආගතං පස්සති, භාසමානස්ස සද්දං සුණාති, තස්ස ආරොචෙතබ්බං. තථා අකරොන්තස්ස රත්තිච්ඡෙදො ච වත්තභෙදො ච හොති දුක්කටං ආපජ්ජති. සචෙ සො ද්වාදසරතනබ්භන්තරං පත්වා තස්ස අජානන්තස්සෙව පක්කන්තො හොති, රත්තිච්ඡෙදොව හොති, න වත්තභෙදො ¶ . සචෙ අත්තනා සද්ධිං ආගතො කෙනචිදෙව කරණීයෙන ගතො හොති, විහාරං ගන්ත්වා යං පඨමං පස්සති, තස්ස සන්තිකෙ ආරොචෙත්වා වත්තං නික්ඛිපිතබ්බං. එවං පරිකප්පිතදිවසෙ පුණ්ණෙ කුක්කුච්චවිනොදනත්ථං අතිරෙකෙ ච දිවසෙ වත්තං පූරෙත්වා පරියොසානෙ වත්තෙ අසමාදින්නෙ මානත්තාරහො න හොතීති සඞ්ඝං උපසඞ්කම්ම වත්තං සමාදියිත්වා ඛන්ධකෙ ආගතනයෙනෙව මානත්තං යාචිතබ්බං. අනික්ඛිත්තවත්තෙන චරිතුකාමස්ස පුන වත්තසමාදානං කාතබ්බං න හොතී’’ති එත්තකො විසෙසො, ඉමං අට්ඨකථාගතං විනිච්ඡයං පකාසෙය්යාති වුත්තං හොතීති.

පටිච්ඡන්නපරිවාසකථාවණ්ණනා.

521. න ජානතීති එත්ථ ඡන්දවසෙන රස්සො කතො. ආපත්තීනඤ්ච රත්තීනං, පරිච්ඡෙදං න ජානතීති බහූ සඞ්ඝාදිසෙසෙ ආපජ්ජිත්වාපි ‘‘එත්තකාහං ආපත්තියො ආපන්නො’’ති අත්තනො ආපන්නසඞ්ඝාදිසෙසාපත්තීනං පරිච්ඡෙදං ¶ න ජානාති, ‘‘මයා ආපන්නාපත්ති එත්තකෙ දිවසෙ පටිච්ඡන්නා’’ති දිවසපරිච්ඡෙදං න ජානාති.

522. ඉදානි තස්ස පභෙදං දස්සෙතුමාහ ‘‘එසෙවා’’තිආදි. පරිසුද්ධෙහීති සකලසංකිලෙසප්පහානෙන පරිසුද්ධසන්තානෙහි උපාලිත්ථෙරාදිපුබ්බාචරියෙහි. එසොව සුද්ධන්තොති එසො යථාවුත්තසරූපො සුද්ධන්තපරිවාසො. චූළසුද්ධන්තනාමො චාති ‘‘යො උපසම්පදතො පට්ඨාය අනුලොමක්කමෙන වා’’තිආදිනා (චූළව. අට්ඨ. 102) අට්ඨකථායං වුත්තනයෙන උපසම්පදමාළකතො පට්ඨාය අනුලොමවසෙන වා ආරොචිතදිවසතො පට්ඨාය පටිලොමවසෙන වා සරන්තෙ ‘‘කිත්තකානි දිවසානි පරිසුද්ධොති සරසී’’ති විනයධරෙහි පුච්ඡිතෙ ‘‘එත්තකං කාලං පරිසුද්ධොස්මී’’ති වුත්තවතො තෙන වුත්තසුද්ධදිනානි පරියන්තං කත්වා දින්නො යාව උපසම්පන්නදිවසො, තාව බහුදිවසෙසු නෙතබ්බං මහාසුද්ධන්තං සන්ධාය ඉතරදිනානං පූරෙතබ්බත්තා චූළසුද්ධන්තො නාමාති වුත්තං හොති.

‘‘අයඤ්හි සුද්ධන්තපරිවාසො නාම උද්ධම්පි ආරොහති, හෙට්ඨාපි ඔරොහති, ඉදමස්ස ලක්ඛණ’’න්ති (චූළව. අට්ඨ. 102) වුත්තත්තා ඉමං පරිවාසං පරිවසනතො පච්ඡා දිවසං සරන්තො පරිකප්පෙත්වා යොජෙත්වා ගහිතදිවසතො වඩ්ඪෙති වා හාපෙති වා, උභයත්ථාපි ‘‘පුන පරිවාසදානකිච්චං නත්ථී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 102) වචනතො පුබ්බෙ දින්නපරිවාසොයෙව පමාණං ¶ . ‘‘එතස්ස අප්පටිච්ඡන්නං ‘පටිච්ඡන්නා’ති වා අචිරපටිච්ඡන්නං ‘චිරපටිච්ඡන්නා’ති වා අසම්බහුලම්පි ‘සම්බහුලා’ති වා විපරීතතො ගහෙත්වා විනයකම්මං කරොන්තස්ස ආපත්තිතො වුට්ඨානං හොති, පටිච්ඡන්නං ‘අප්පටිච්ඡන්නා’තිආදිවිපරියායෙන න හොතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 102 අත්ථතො සමානං) අට්ඨකථාගතනයො වෙදිතබ්බො.

මහාසුද්ධන්තනාමකොති ¶ ‘‘යො පන යථාවුත්තෙන අනුලොමපටිලොමනයෙන පුච්ඡියමානොපි රත්තිපරියන්තං න ජානාති, නෙව සරති, වෙමතිකො වා හොති, තස්ස දින්නො සුද්ධන්තපරිවාසො මහාසුද්ධන්තොති වුච්චතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 102) අට්ඨකථායං නිද්දිට්ඨසරූපො මහාසුද්ධන්තො නාම. ‘‘අයං උද්ධං නාරොහති, හෙට්ඨා පන ඔරොහතී’’ති වුත්තත්තා අයං පරිවාසො යාව උපසම්පන්නදිවසො, තාව පූරෙතබ්බතො තතො උද්ධං නාරොහති. අන්තරාළෙ අත්තනො සුද්ධකාලං පරිකප්පෙත්වා සරති චෙ, තතො පට්ඨාය නිවත්තනතො දිවසහානං පන හොතෙව.

523. ‘‘අඤ්ඤතරො භික්ඛු සම්බහුලා සඞ්ඝාදිසෙසා ආපත්තියො ආපන්නො හොති, සො ආපත්තිපරියන්තං න ජානාති, රත්තිපරියන්තං න ජානාතී’’ති (චූළව. 156) ආගතවත්ථුම්හි ඉමස්ස පරිවාසස්ස අනුඤ්ඤාතත්තා තං වත්ථුං සඞ්ගහෙතුං ‘‘ආපත්තීනං චා’’තිආදිං වත්වාපි ‘‘ආපත්තිපරියන්තං පන ‘එත්තකා අහං ආපත්තියො ආපන්නො’ති ජානාතු වා මා වා, අකාරණමෙත’’න්ති (චූළව. අට්ඨ. 102) පටිසෙධෙත්වා අට්ඨකථායං පධානභාවෙන වුත්තරත්තිපරියන්තස්ස අපරිජානනමත්තමෙව පමාණන්ති දස්සෙතුමාහ ‘‘දුවිධොපී’’තිආදි. දුවිධොපි අයං සුද්ධන්තපරිවාසො එකච්චං රත්තිපරිච්ඡෙදං, සකලං වා රත්තිපරිච්ඡෙදං අජානතො වා විමතිස්ස වා දාතබ්බොති යොජනා.

සුද්ධන්තපරිවාසකථාවණ්ණනා.

524. ඉතරොපි සො සමොධානපරිවාසො තිධා මතොති යොජනා. ධාතුසද්දානං අනෙකත්ථත්තා ‘‘ඔධාන’’න්ති මක්ඛනං වුච්චති. තෙනාහ අට්ඨකථායං ‘‘ඔධුනිත්වා ¶ මක්ඛෙත්වා’’ති (චූළව. අට්ඨ. 102). ‘‘සමොධාන’’න්ති පක්ඛෙපො වුච්චති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘සමොදහිත්වා’’ති. ඔධානඤ්ච සමොධානඤ්ච ඔධානසමොධානං, තං යත්ථ සො පරිවාසො ‘‘ඔධානසමොධානො’’ති වෙදිතබ්බො. අරිසාදිගණෙ අන්තොගධත්තා හෙත්ථ, උපරි ච එවරූපෙ ඨානෙ අ-කාරපච්චයො දට්ඨබ්බො ¶ . පරිවුත්ථදිවසානං මක්ඛනඤ්ච මූලාපත්තියං අන්තරාපත්තීනං පක්ඛිපනඤ්ච යස්මිං සො පරිවාසොති වුත්තං හොති. තෙනෙවෙත්ථ ‘‘දිවසෙ පරිවුත්ථෙ තු, ඔධුනිත්වා පදීයතෙ’’ති වක්ඛති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘පරිවුත්ථදිවසෙ ඔධුනිත්වා මක්ඛෙත්වා පුරිමාය ආපත්තියා මූලදිවසපරිච්ඡෙදෙ පච්ඡා ආපන්නං ආපත්තිං සමොදහිත්වා’’ති (චූළව. අට්ඨ. 102).

අග්ඝපුබ්බකො මිස්සකපුබ්බකො සමොධානපරිවාසොති යොජනා, අග්ඝසමොධානපරිවාසො මිස්සකසමොධානපරිවාසොති වුත්තං හොති. අග්ඝො ච මිස්සකො ච අග්ඝමිස්සකා, තෙ පුබ්බකා එතස්සාති අග්ඝමිස්සකපුබ්බකො, සමොධානො. අග්ඝෙන සමොධානං අග්ඝසමොධානං, තං යත්ථ සො අග්ඝසමොධානො, ආපන්නාසු බහූසු සබ්බචිරපටිච්ඡන්නාපත්තීනං දිවසගණනග්ඝෙනෙව පච්ඡා ආපන්නආපත්තීනං පක්ඛෙපයුත්තපරිවාසොති අත්ථො. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘අග්ඝසමොධානො නාම සම්බහුලාසු ආපත්තීසු යා එකා වා ද්වෙ වා තිස්සො වා සම්බහුලා වා ආපත්තියො සබ්බචිරපටිච්ඡන්නායො, තාසං අග්ඝෙන සමොධාය තාසං රත්තිපරිච්ඡෙදවසෙන අවසෙසානං ඌනතරපටිච්ඡන්නානං ආපත්තීනං පරිවාසො දිය්යති, අයං වුච්චති අග්ඝසමොධානො’’ති (චූළව. අට්ඨ. 102). මිස්සකානං නානාවත්ථුකානං ආපත්තීනං සමොධානං මිස්සකසමොධානං, තං යත්ථ සො පරිවාසො මිස්සකසමොධානො. මිස්සකානං නානාවත්ථුකානං ආපත්තීනං එකතො පක්ඛෙපයුත්තො පරිවාසොති අත්ථො. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘මිස්සකසමොධානො ¶ නාම යො නානාවත්ථුකා ආපත්තියො එකතො කත්වා දිය්යතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 102).

525-7. එවං තිවිධෙ සමොධානපරිවාසෙ පඨමපරිවාසස්ස විසෙසනභූතතාය අවයවානං ද්වින්නං ඔධානසමොධානසද්දානං අත්ථානුවාදෙන තදුභයඔධානසමොධානසරූපං විධාතුමාහ ‘‘ආපජ්ජිත්වා…පෙ… පකාසිතො’’ති. තත්ථ පඨමස්ස ඔධාන-සද්දසඞ්ඛාතස්ස අවයවස්ස අත්ථසරූපානුවාදමාහ ‘‘ආපජ්ජිත්වා…පෙ… පදීයතෙ’’ති. දුතියාවයවසඞ්ඛාතසමොධාන-සද්දස්ස අත්ථසරූපානුවාදමාහ ‘‘පුරිමාපත්තියා…පෙ… භික්ඛුනො’’ති. තෙනෙව උභයත්ථානුවාදෙ ‘‘භික්ඛුනො’’ති පදද්වයස්ස, ‘‘පදීයතෙ දාතබ්බො’’ති කිරියාපදද්වයස්ස ච විසුං විසුං ගහිතත්තා පුනරුත්තිදොසාභාවො වෙදිතබ්බො. එවං අවයවත්ථානුවාදෙන විධාතබ්බසමුදායං දස්සෙතුමාහ ‘‘එසොධානසමොධානපරිවාසො පකාසිතො’’ති. එත්ථ ඡාදෙන්තස්ස හීති හි-සද්දො හෙතුම්හි. එසොධානසමොධානොති එත්ථ එත-සද්දසම්බන්ධෙන ‘‘යො’’ති ලබ්භති.

තත්රායං ¶ යොජනා – ආපජ්ජිත්වා…පෙ… ඔධුනිත්වා යො යස්මා පදීයතෙ, පුරිමාපත්තියා…පෙ… යො යස්මා දාතබ්බො, තස්මා එසොධානසමොධානපරිවාසො පකාසිතොති.

තත්ථ අන්තරාපත්තිං ආපජ්ජිත්වාති පටිච්ඡන්නාපත්තියා පරිවසන්තො වා මානත්තාරහො වා මානත්තං චරන්තො වා අබ්භානාරහො වා හුත්වා කදාචි අඤ්ඤං සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තිං ආපජ්ජිත්වා. ඡාදෙන්තස්සාති පඨමං ආපන්නාපත්තියාපටිච්ඡාදිතකාලෙන සමං වා ඌනං වා කාලං පටිච්ඡාදෙන්තස්ස. ‘‘මූලායපටිකස්සනෙන තෙ පරිවුත්ථදිවසෙ ච මානත්තචිණ්ණදිවසෙ ¶ ච සබ්බෙ ඔධුනිත්වා’’ති (චූළව. අට්ඨ. 102) අට්ඨකථාවචනතො එත්ථ ‘‘පරිවුත්ථෙ’’ති උපලක්ඛණත්තා ‘‘මානත්තචිණ්ණෙ චා’’ති ගහෙතබ්බං. ඔධුනිත්වාති ච මූලායපටිකස්සනවසෙන මක්ඛෙත්වා, අදිවසෙ කත්වාති අධිප්පායො.

යො යස්මා පදීයතෙ, සො පරිවාසො සට්ඨිවස්සානි පරිවසිත්වා මානත්තාරහො හුත්වාපි අන්තරාපත්තිං ආපජ්ජිත්වා එකාහම්පි පටිච්ඡාදිතෙ මූලායපටිකස්සනෙන තෙ දිවසෙ සබ්බෙ මක්ඛෙත්වා තානෙව සට්ඨිවස්සානි පුනපි යස්මා පදීයතෙති අත්ථො. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘සට්ඨිවස්සානි පරිවසිත්වා මානත්තාරහො හුත්වාපි හි එකදිවසං අන්තරාපත්තිං පටිච්ඡාදෙත්වා පුනපි සට්ඨිවස්සානි පරිවාසාරහො හොතී’’ති (චූළව. අට්ඨ. 102).

පුරිමාපත්තියාති තෙන ආපන්නාසු සම්බහුලාසු ආපත්තීසු සබ්බාපත්තීනං පුරෙතරමෙව පටිච්ඡන්නාය ආපත්තියා. මූලදිවසෙති පඨමං වීතික්කමදිවසෙ. විනිච්ඡිතෙති ‘‘අසුකසංවච්ඡරෙ අසුකමාසෙ අසුකදිවසෙ’’ති නියමිතෙ. සමොධාය පක්ඛිපිත්වා දාතබ්බොති සම්බන්ධො. විධානතො යාචමානස්සාති විධානතො සඞ්ඝෙන දාතබ්බොති යොජෙතබ්බං, සමුච්චයක්ඛන්ධකෙ වුත්තෙන විධිනා යාචමානස්ස තත්ථෙව වුත්තවිධිනා සඞ්ඝෙන දාතබ්බොති අත්ථො. ‘‘එසො ඔධානසමොධානපරිවාසො’’ති පදච්ඡෙදො.

528-9. තථා වුච්චතීති සම්බන්ධො. තාසං අග්ඝවසෙන හීති හි-සද්දො හෙතුම්හි. ‘‘සොති තංසද්දසම්බන්ධෙන ‘‘යො’’ති ලබ්භති. තත්රායං යොජනා – සම්බහුලා…පෙ… තාසං අග්ඝවසෙන තතො ඌනපටිච්ඡන්නානං ආපත්තීනං ¶ සමොධාය යො යස්මා පදාතබ්බො පරිවාසො, තස්මා සො යථා අවයවත්ථවසෙන ¶ ‘‘ඔධානසමොධානො’’ති පරිවාසො වුත්තො, තථා ‘‘අග්ඝසමොධානො’’ති වුච්චතීති.

තත්ථ සම්බහුලාසූති යාසං ආපත්තීනං පරිවසිතුකාමො, තාසු සම්බහුලාසු ආපත්තීසු, නිද්ධාරණෙ භුම්මං. ‘‘එකා වා’’තිආදි නිද්ධාරියනිද්දෙසො. තාසං ආපත්තීනං. අග්ඝවසෙනාති ගණනවසෙන, රත්තිපරිච්ඡෙදවසෙනාති වුත්තං හොති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘තාසං රත්තිපරිච්ඡෙදවසෙනා’’ති (චූළව. අට්ඨ. 102). ‘‘පදාතබ්බො’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. තතොති චිරපටිච්ඡන්නාපත්තිතො. ඌනපටිච්ඡන්නානං ආපත්තීනන්ති එත්ථ උපයොගත්ථෙ සාමිවචනං, ඌනපටිච්ඡන්නායො ආපත්තියො සමොධායාති වුත්තං හොති.

530. නානා සුක්කවිස්සට්ඨිආදීනි වත්ථූනි යාසං තා නානාවත්ථුකා, නානාවත්ථුකා සඤ්ඤා යාසං ආපත්තීනං තා නානාවත්ථුකසඤ්ඤායො. සබ්බාති එත්ථ ‘‘යා’’ති සෙසො, සුක්කවිස්සට්ඨිආදිකුලදූසනාවසානා යා සබ්බා තෙරස සඞ්ඝාදිසෙසා ආපත්තියොති අත්ථො. තා සබ්බාති එත්ථ පි-සද්දො වත්තබ්බො. දාතබ්බොති එත්ථ ‘‘පරිවාසො’’ති ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. තා සබ්බාපි එකතො කත්වා දාතබ්බො පරිවාසොති යොජනා. තස්ස තෙරස සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තියොපි එකතො කත්වාති අත්ථො. ‘‘අහං භන්තෙ සම්බහුලා සඞ්ඝාදිසෙසා ආපත්තියො ආපජ්ජිං එකං සුක්කවිස්සට්ඨිං…පෙ… එකං කුලදූසකං, සොහං භන්තෙ සඞ්ඝං තාසං ආපත්තීනං සමොධානපරිවාසං යාචාමී’’ති තික්ඛත්තුං යාචනාය ච තදනුරූපාය ඤත්තියා ච කම්මවාචාසු ච නාමං ¶ වත්වා දාතබ්බපරිවාසො මිස්සකො මතො ‘‘මිස්සකසමොධානපරිවාසො’’ති ඤාතො. ද්වෙ, තිස්සො, චතස්සො, අතිරෙකා ච ආපන්නස්සාපි පරිවාසං දෙන්තෙන ඉමිනා නියාමෙන වත්ථුං, නාමං විසෙසෙත්වා ගහෙතබ්බං.

සමොධානපරිවාසකථාවණ්ණනා.

531. පරිවුත්ථපරිවාසස්සාති තිවිධෙ පරිවාසෙ අඤ්ඤතරස්ස වසෙන පරිවුත්ථපරිවාසස්ස. උත්තරි ඡ රත්තියොති පරිවාසතො උත්තරි ඡ රත්තියො, ඡ දිවසෙති වුත්තං හොති, ‘‘චරිතු’’න්ති සෙසො, චරණකිරියාය අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. මානත්තං දෙය්යන්ති යොජනා, ‘‘සඞ්ඝෙනා’’ති සාමත්ථියා ¶ ලබ්භති. සමුච්චයක්ඛන්ධකෙ වුත්තනයෙන යොජෙත්වා ඡාරත්තඤ්ච දාතබ්බො, භික්ඛුමානනවිධි භික්ඛුස්ස දාතබ්බොති අත්ථො.

‘‘පරිවුත්ථපරිවාසස්සා’’ති ඉමිනා පටිච්ඡන්නමානත්තං පකතං, තත්ථ පභෙදෙ අසති කස්මා ‘‘පටිච්ඡන්නාපටිච්ඡන්නවසා දුවෙ’’ති වුත්තන්ති? පකතභෙදමනපෙක්ඛිත්වා ඡාරත්තමානත්තෙ ලබ්භමානවිසයභෙදං දස්සෙතුං වුත්තං. එවඤ්හි සති සමොධානමානත්තෙ ච ‘‘ඡාරත්තං මානත්තං දෙතූ’’ති (චූළව. 128) පාළියං වුත්තත්තා තම්පි ගහෙත්වා ‘‘තිධා’’ති කස්මා න වුත්තන්ති? තම්පි පටිච්ඡන්නාපත්තියා පරිවුත්ථපරිවාසස්සෙව දාතබ්බමානත්තන්ති පටිච්ඡන්නමානත්තවචනෙනෙව සඞ්ගහිතත්තා විසුං න වුත්තං. තෙනෙව චතුබ්බිධෙ මානත්තෙ ඉමෙහි ද්වීහි විනා දස්සෙතබ්බෙසු ද්වීසු මානත්තෙසු පක්ඛමානත්තමත්තං ‘‘ඡාදෙන්තියා’’තිආදිගාථාය දස්සෙත්වා සමොධානමානත්තං විසුං න දස්සිතන්ති දට්ඨබ්බං.

534-6. විනිද්දිට්ඨප්පකාරන්ති ‘‘පරික්ඛිත්තවිහාරස්සා’’තිආදිනා යථාවුත්තගාථාද්වයෙන නිද්දිට්ඨප්පකාරං. ආදියිත්වාන තං ¶ තෙසන්ති එත්ථ ‘‘සන්තිකෙ’’ති වක්ඛමානතො ලබ්භති. තෙසං චතුන්නං සම්මුඛා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා තං වත්තං සමාදියිත්වාති අත්ථො. ‘‘තං තෙසං සන්තිකෙ’’ති ඉදං ‘‘ආරොචෙත්වා’’ති ඉමිනාපි යුජ්ජති. තෙසමෙව සම්මුඛා නිසින්නෙන ‘‘අහං භන්තෙ එකං ආපත්තිං ආපජ්ජිං සඤ්චෙතනිකං සුක්කවිස්සට්ඨි’’න්තිආදිනා නයෙන සමුච්චයක්ඛන්ධකාගතං ආරොචනං කත්වා. ඉමිනා අන්තොඅරුණෙ දිට්ඨානං අඤ්ඤෙසම්පි ආරොචනං උපලක්ඛිතං.

නික්ඛිපෙ සන්තිකෙ තෙසං වත්තන්ති එත්ථ ‘‘අරුණෙ උට්ඨිතෙ’’ති අජ්ඣාහරිතබ්බං. අරුණෙ උග්ගතෙ තෙසං භික්ඛූනං සම්මුඛා යථාවුත්තනයෙනෙව නිසීදිත්වා ‘‘වත්තං නික්ඛිපාමි, මානත්තං නික්ඛිපාමී’’ති ඉමෙසු ද්වීසු එකං වා ද්වයමෙව වා වත්වා වත්තං නික්ඛිපෙ.

537. තස්ස මානත්තස්ස. රත්තිච්ඡෙදාදිකොති එත්ථ ආදි-සද්දෙන වත්තභෙදො ගහිතො. අට්ඨකථාවසෙන පාළිවසෙනාති යොජනා.

538. වීසතියා ¶ භික්ඛූනං වග්ගො සමූහො වීසතිවග්ගො, සො එව වීසතිවග්ගිකො. අබ්භෙය්යාති ඔසාරෙය්ය, අබ්භන්තරං කරෙය්යාති අත්ථො. විධිනාති සමුච්චයක්ඛන්ධකාගතක්කමෙන. අබ්භිතොති සංවාසෙන අන්තො කතො, පකතත්තොති පකතිසභාවො, ආපත්තිං අනාපන්නකාලසදිසො හොතීති අත්ථො.

539. ආපත්තිං ඡාදෙන්තියා භික්ඛුනියාති යොජනා, ‘‘ආපජ්ජිත්වා’’ති සෙසො, ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා ‘‘ආපත්ති චා’’තිආදිනා (වි. වි. 505) නයෙන පුබ්බෙ දස්සිතෙහි දසහි අඞ්ගෙහි පටිච්ඡාදෙන්තියා භික්ඛුනියා අත්තනො ආපත්තිං ඡාදෙන්තියා භික්ඛුනියා. න ච ආපත්තීති එත්ථ ‘‘අත්තනො’’ති ඉමිනා අඤ්ඤිස්සා ¶ ආපත්තිං පටිච්ඡාදෙන්තියා වජ්ජපටිච්ඡාදිකාසඞ්ඛාතපාරාජිකාපත්තීති දීපිතං හොති. ‘‘භික්ඛුනියා’’ති ඉමිනා භික්ඛුස්ස දුක්කටාපත්තිභාවං දීපෙති.

541. විරුද්ධමත්ථං නයති පජහතීති විනයො, විනිච්ඡයො, තං විනයපිටකත්ථවිනිච්ඡයවිසෙසවිසයං සම්මොහසඞ්ඛාතං විරුද්ධං පච්චත්ථිකං තදඞ්ගවසෙන පජහනතො විනයනයසඞ්ඛාතං තතො එව අතිබුද්ධිදීපනං, අතිසයෙන බුද්ධිං දීපෙතීති අතිබුද්ධිදීපනං, තං විනයත්ථවිනිච්ඡයකං ඤාණපදීපං විසෙසෙන ජාලෙන්තං. විවිධෙහි නයෙහි යුත්තතාය විවිධනයයුතං. විනයනයෙති විනයපිටකස්ස පරසන්තානපාපනෙ, විනයවණ්ණනායන්ති වුත්තං හොති.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා

විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

සඞ්ඝාදිසෙසකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.