📜

කම්මවිපත්තිකථාවණ්ණනා

3014. කම්මානං විපත්තියා දස්සිතාය සම්පත්තිපි බ්යතිරෙකතො විඤ්ඤායතීති කම්මවිපත්තිං තාව දස්සෙතුමාහ ‘‘වත්ථුතො’’තිආදි. වසති එත්ථ කම්මසඞ්ඛාතං ඵලං තදායත්තවුත්තිතායාති වත්ථු, කම්මස්ස පධානකාරණං, තතො වත්ථුතො ච. අනුස්සාවනසීමතොති අනුස්සාවනතො, සීමතො ච. පඤ්චෙවාති එවකාරෙන කම්මදොසානං එතංපරමතං දස්සෙති.

3015. යථානික්ඛිත්තකම්මදොසමාතිකානුක්කමෙ කම්මවිපත්තිං විභජිත්වා දස්සෙතුමාහ ‘‘සම්මුඛා’’තිආදි. සඞ්ඝධම්මවිනයපුග්ගලසම්මුඛාසඞ්ඛාතං චතුබ්බිධං සම්මුඛාවිනයං උපනෙත්වා කාතබ්බං කම්මං සම්මුඛාකරණීයං නාම.

තත්ථ යාවතිකා භික්ඛූ කම්මපත්තා, තෙ ආගතා හොන්ති, ඡන්දාරහානං ඡන්දො ආහටො හොති, සම්මුඛීභූතා න පටික්කොසන්ති, අයං සඞ්ඝසම්මුඛතා. යෙන ධම්මෙන යෙන විනයෙන යෙන සත්ථුසාසනෙන සඞ්ඝො තං කම්මං කරොති, අයං ධම්මසම්මුඛතා, විනයසම්මුඛතා. තත්ථ ධම්මොති භූතං වත්ථු. විනයොති චොදනා චෙව සාරණා ච. සත්ථුසාසනං නාම ඤත්තිසම්පදා චෙව අනුස්සාවනසම්පදා ච. යස්ස සඞ්ඝො තං කම්මං කරොති, තස්ස සම්මුඛභාවො පුග්ගලසම්මුඛතා. එවං චතුබ්බිධෙන සම්මුඛාවිනයෙන යං සඞ්ඝකම්මං ‘‘කරණීය’’න්ති වුත්තං, තං අසම්මුඛා කරොති චතුබ්බිධලක්ඛණතො එකම්පි පරිහාපෙත්වා කරොති, තං කම්මං වත්ථුවිපන්නං සම්මුඛාවිනයසඞ්ඛාතෙන වත්ථුනා වෙකල්ලං ‘‘අධම්මකම්ම’’න්ති පවුච්චතීති යොජනා.

3016-8. එවං සම්මුඛාකරණීයෙ වත්ථුතො කම්මවිපත්තිං දස්සෙත්වා අසම්මුඛාකරණීයං විභජිත්වා දස්සෙතුමාහ ‘‘අසම්මුඛා’’තිආදි.

දෙවදත්තස්ස කතං පකාසනීයකම්මඤ්ච. සෙක්ඛසම්මුති උම්මත්තකසම්මුතීති යොජනා. අවන්දියකම්මං පුග්ගලසීසෙන ‘‘අවන්දියො’’ති වුත්තං. අඩ්ඪකාසියා ගණිකාය අනුඤ්ඤාතා දූතෙන උපසම්පදා දූතූපසම්පදා. ඉති ඉමානි අට්ඨ කම්මානි ඨපෙත්වාන සෙසානි පන සබ්බසො සබ්බානි කම්මානි ‘‘සම්මුඛාකරණීයානී’’ති සොභනගමනාදීහි සුගතො සත්ථා අබ්ර්වි කථෙසීති යොජනා.

3019-20. එවං වත්ථුතො කම්මවිපත්තිං දස්සෙත්වා ඤත්තිතො දස්සෙතුමාහ ‘‘ඤත්තිතො’’තිආදි. විපජ්ජනනයාති විනයවිපජ්ජනක්කමා. වත්ථුං න පරාමසතීති යස්ස උපසම්පදාදිකම්මං කරොති, තං න පරාමසති තස්ස නාමං න ගණ්හාති. ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති වදති. එවං වත්ථුං න පරාමසති.

සඞ්ඝං න පරාමසතීති සඞ්ඝස්ස නාමං න පරාමසති තස්ස නාමං න ගණ්හාති. ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, අයං ධම්මරක්ඛිතො’’ති වදති. එවං සඞ්ඝං න පරාමසති.

පුග්ගලංන පරාමසතීති යො උපසම්පදාපෙක්ඛස්ස උපජ්ඣායො, තං න පරාමසති තස්ස නාමං න ගණ්හාති. ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති වදති. එවං පුග්ගලං න පරාමසති.

ඤත්තිං න පරාමසතීති සබ්බෙන සබ්බං ඤත්තිං න පරාමසති, ඤත්තිදුතියකම්මෙ ඤත්තිං අට්ඨපෙත්වා ද්වික්ඛත්තුං කම්මවාචාය එව අනුස්සාවනකම්මං කරොති, ඤත්තිචතුත්ථකම්මෙපි ඤත්තිං අට්ඨපෙත්වා චතුක්ඛත්තුං කම්මවාචාය එව අනුස්සාවනකම්මං කරොති. එවං ඤත්තිං න පරාමසති.

පච්ඡා වා ඤත්තිං ඨපෙතීති පඨමං කම්මවාචාය අනුස්සාවනකම්මං කත්වා ‘‘එසා ඤත්තී’’ති වත්වා ‘‘ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති වදති. එවං පච්ඡා ඤත්තිං ඨපෙති. පඤ්චහෙතෙහීති එතෙහි පඤ්චහි කාරණෙහි.

3021-2. එවං ඤත්තිතො කම්මවිපත්තිං දස්සෙත්වා ඉදානි අනුස්සාවනතො දස්සෙතුමාහ ‘‘අනුස්සාවනතො’’තිආදි. අනුස්සාවනතො කම්මදොසා පඤ්ච පකාසිතාති යොජනා. ‘‘න පරාමසති වත්ථුං වා’’තිආදීසු වත්ථුආදීනි වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බානි. එවං පන නෙසං අපරාමසනං හොති (පරි. අට්ඨ. 485) – ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො’’ති පඨමානුස්සාවනෙ වා ‘‘දුතියම්පි එතමත්ථං වදාමි… තතියම්පි එතමත්ථං වදාමි, ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො’’ති දුතියතතියානුස්සාවනෙසු වා ‘‘අයං ධම්මරක්ඛිතො ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතස්සා’’ති වදන්තො වත්ථුං න පරාමසති නාම.

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, අයං ධම්මරක්ඛිතො’’ති වදන්තො සඞ්ඝං න පරාමසති නාම.

‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතස්සා’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති වදන්තො පුග්ගලං න පරාමසති නාම.

සාවනං හාපෙතීති සබ්බෙන සබ්බං කම්මවාචාය අනුස්සාවනං න කරොති, ඤත්තිදුතියකම්මෙ ද්වික්ඛත්තුං ඤත්තිමෙව ඨපෙති, ඤත්තිචතුත්ථකම්මෙ චතුක්ඛත්තුං ඤත්තිමෙව ඨපෙති. එවං අනුස්සාවනං හාපෙති. යොපි ඤත්තිදුතියකම්මෙ එකං ඤත්තිං ඨපෙත්වා එකං කම්මවාචං අනුස්සාවෙන්තො අක්ඛරං වා ඡඩ්ඩෙති, පදං වා දුරුත්තං කරොති, අයම්පි අනුස්සාවනං හාපෙතියෙව. ඤත්තිචතුත්ථකම්මෙ පන එකං ඤත්තිං ඨපෙත්වා සකිමෙව වා ද්වික්ඛත්තුං වා කම්මවාචාය අනුස්සාවනං කරොන්තොපි අක්ඛරං වා පදං වා ඡඩ්ඩෙන්තොපි දුරුත්තං කරොන්තොපි අනුස්සාවනං හාපෙතියෙවාති වෙදිතබ්බො.

දුරුත්තං කරොතීති එත්ථ පන අයං විනිච්ඡයො (පරි. අට්ඨ. 485) – යො හි අඤ්ඤස්මිං අක්ඛරෙ වත්තබ්බෙ අඤ්ඤං වදති, අයං දුරුත්තං කරොති නාම. තස්මා කම්මවාචං කරොන්තෙන භික්ඛුනා ය්වායං –

‘‘සිථිලං ධනිතඤ්ච දීඝරස්සං;

ගරුකං ලහුකඤ්ච නිග්ගහිතං;

සම්බන්ධං වවත්ථිතං විමුත්තං;

දසධා බ්යඤ්ජනබුද්ධියා පභෙදො’’ති. (පරි. අට්ඨ. 485) –

වුත්තො , අයං සුට්ඨු උපලක්ඛෙතබ්බො.

එත්ථ හි සිථිලං නාම පඤ්චසු වග්ගෙසු පඨමතතියං. ධනිතං නාම තෙස්වෙව දුතියචතුත්ථං. දීඝන්ති දීඝෙන කාලෙන වත්තබ්බං ආකාරාදි . රස්සන්ති තතො උපඩ්ඪකාලෙන වත්තබ්බං අකාරාදි. ගරුකන්ති දීඝමෙව, යං වා ‘‘ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතත්ථෙරස්ස, යස්ස නක්ඛමතී’’ති එවං සංයොගපරං කත්වා වුච්චති. ලහුකන්ති රස්සමෙව, යං වා ‘‘ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතථෙරස්ස, යස්ස න ඛමතී’’ති එවං අසංයොගපරං කත්වා වුච්චති. නිග්ගහිතන්ති යං කරණානි නිග්ගහෙත්වා අවිස්සජ්ජෙත්වා අවිවටෙන මුඛෙන අනුනාසිකං කත්වා වත්තබ්බං. සම්බන්ධන්ති යං පරපදෙන සම්බන්ධිත්වා ‘‘තුණ්හස්සා’’ති වා ‘‘තුණ්හිස්සා’’ති වා වුච්චති. වවත්ථිතන්ති යං පරපදෙන අසම්බන්ධං කත්වා විච්ඡින්දිත්වා ‘‘තුණ්හී අස්සා’’ති වා ‘‘තුණ්හ අස්සා’’ති වා වුච්චති. විමුත්තන්ති යං කරණානි අනිග්ගහෙත්වා විස්සජ්ජෙත්වා විවටෙන මුඛෙන අනුනාසිකං අකත්වා වුච්චති.

තත්ථ ‘‘සුණාතු මෙ’’ති වත්තබ්බෙ ත-කාරස්ස ථ-කාරං කත්වා ‘‘සුණාථු මෙ’’ති වචනං සිථිලස්ස ධනිතකරණං නාම, තථා ‘‘පත්තකල්ලං, එසා ඤත්තී’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘පත්ථකල්ලං, එසා ඤත්ථී’’තිආදිවචනඤ්ච. ‘‘භන්තෙ සඞ්ඝො’’ති වත්තබ්බෙ භකාරඝකාරානං බකාරගකාරෙ කත්වා ‘‘බන්තෙ සංගො’’ති වචනං ධනිතස්ස සිථිලකරණං නාම. ‘‘සුණාතු මෙ’’ති විවටෙන මුඛෙන වත්තබ්බෙ පන ‘‘සුණංතු මෙ’’ති වා ‘‘එසා ඤත්තී’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘එසං ඤත්තී’’ති වා අවිවටෙන මුඛෙන අනුනාසිකං කත්වා වචනං විමුත්තස්ස නිග්ගහිතවචනං නාම. ‘‘පත්තකල්ල’’න්ති අවිවටෙන මුඛෙන අනුනාසිකං කත්වා වත්තබ්බෙ ‘‘පත්තකල්ලා’’ති විවටෙන මුඛෙන අනුනාසිකං අකත්වා වචනං නිග්ගහිතස්ස විමුත්තවචනං නාම. ඉති සිථිලෙ කත්තබ්බෙ ධනිතං, ධනිතෙ කත්තබ්බෙ සිථිලං, විමුත්තෙ කත්තබ්බෙ නිග්ගහිතං, නිග්ගහිතෙ කත්තබ්බෙ විමුත්තන්ති ඉමානි චත්තාරි බ්යඤ්ජනානි අන්තොකම්මවාචාය කම්මං දූසෙන්ති. එවං වදන්තො හි අඤ්ඤස්මිං අක්ඛරෙ වත්තබ්බෙ අඤ්ඤං වදති, දුරුත්තං කරොතීති වුච්චති.

ඉතරෙසු පන දීඝරස්සාදීසු ඡසු බ්යඤ්ජනෙසු දීඝට්ඨානෙ දීඝමෙව, රස්සට්ඨානෙ ච රස්සමෙවාති එවං යථාඨානෙ තං තදෙව අක්ඛරං භාසන්තෙන අනුක්කමාගතං පවෙණිං අවිනාසෙන්තෙන කම්මවාචා කාතබ්බා. සචෙ පන එවං අකත්වා දීඝෙ වත්තබ්බෙ රස්සං, රස්සෙ වා වත්තබ්බෙ දීඝං වදති , තථා ගරුකෙ වත්තබ්බෙ ලහුකං, ලහුකෙ වා වත්තබ්බෙ ගරුකං වදති, සම්බන්ධෙ වා පන වත්තබ්බෙ වවත්ථිතං, වවත්ථිතෙ වා වත්තබ්බෙ සම්බන්ධං වදති, එවං වුත්තෙපි කම්මවාචා න කුප්පති. ඉමානි හි ඡ බ්යඤ්ජනානි කම්මං න කොපෙන්ති.

යං පන සුත්තන්තිකත්ථෙරා ‘‘ද-කාරො ත-කාරමාපජ්ජති, ත-කාරො ද-කාරමාපජ්ජති, ච-කාරො ජ-කාරමාපජ්ජති, ජ-කාරො ච-කාරමාපජ්ජති, ය-කාරො ක-කාරමාපජ්ජති, ක-කාරො ය-කාරමාපජ්ජති, තස්මා ද-කාරාදීසු වත්තබ්බෙසු ත-කාරාදිවචනං න විරුජ්ඣතී’’ති වදන්ති, තං කම්මවාචං පත්වා න වට්ටති. තස්මා විනයධරෙන නෙව ද-කාරො ත-කාරො කාතබ්බො…පෙ… න ක-කාරො ය-කාරො. යථාපාළියා නිරුත්තිං සොධෙත්වා දසවිධාය බ්යඤ්ජනනිරුත්තියා වුත්තදොසෙ පරිහරන්තෙන කම්මවාචා කාතබ්බා. ඉතරථා හි සාවනං හාපෙති නාම.

අසමයෙ සාවෙතීති සාවනාය අකාලෙ අනවකාසෙ ඤත්තිං අට්ඨපෙත්වා පඨමංයෙව අනුස්සාවනකම්මං කත්වා පච්ඡා ඤත්තිං ඨපෙති. ඉති ඉමෙහි පඤ්චහාකාරෙහි අනුස්සාවනතො කම්මානි විපජ්ජන්ති. තෙනාහ – ‘‘එවං පන විපජ්ජන්ති, අනුස්සාවනතොපි චා’’ති.

3023. එවං අනුස්සාවනතො කම්මවිපත්තිං දස්සෙත්වා සීමතො කම්මවිපත්ති උපොසථක්ඛන්ධකකථාය වුත්තනයා එවාති තමෙව අතිදිසන්තො ආහ ‘‘එකාදසහි…පෙ… මයා’’ති. කම්මදොසොයෙව කම්මදොසතා. තාව පඨමං.

3024-7. එවං සීමතො කම්මවිපත්තිං අතිදෙසතො දස්සෙත්වා ඉදානි පරිසවසෙන දස්සෙතුමාහ ‘‘චතුවග්ගෙනා’’තිආදි. කම්මපත්තාති එත්ථ ‘‘චත්තාරො පකතත්තා’’ති සෙසො. යථාහ – ‘‘චතුවග්ගකරණෙ කම්මෙ චත්තාරො භික්ඛූ පකතත්තා කම්මපත්තා’’ති (පරි. 497). එත්ථ ච පකතත්තා නාම අනුක්ඛිත්තා අනිස්සාරිතා පරිසුද්ධසීලා චත්තාරො භික්ඛූ. කම්මපත්තා කම්මස්ස අරහා අනුච්ඡවිකා සාමිනො. න තෙහි විනා තං කම්මං කරීයති, න තෙසං ඡන්දො වා පාරිසුද්ධි වා එති. අනාගතාති පරිසාය හත්ථපාසං අනාගතා. ඡන්දොති එත්ථ ‘‘ඡන්දාරහාන’’න්ති සෙසො. යථාහ ‘‘අවසෙසා පකතත්තා ඡන්දාරහා’’ති. ඉමිනා අයමත්ථො දීපිතො හොති – ‘‘අවසෙසා පන සචෙපි සහස්සමත්තා හොන්ති, සචෙ සමානසංවාසකා, සබ්බෙ ඡන්දාරහාව හොන්ති, ඡන්දපාරිසුද්ධිං දත්වා ආගච්ඡන්තු වා මා වා, කම්මං පන තිට්ඨතී’’ති. සම්මුඛාති සම්මුඛීභූතා.

තිවඞ්ගිකොති කම්මපත්තානාගමනඡන්දානාහරණපටික්කොසනසඞ්ඛාතඅඞ්ගත්තයයුත්තො. දොසො කම්මවිපත්තිලක්ඛණො. පරිසාය වසා සියාති පරිසවසෙන හොති.

පටිසෙධෙන්තීති පටික්කොසන්ති. දුතියෙ චතුවග්ගිකෙ කම්මෙ දුවඞ්ගිකො දොසො පරිසාය වසා සියාති යොජනා.

එත්ථ එතස්මිං තතියෙ චතුවග්ගිකෙ පටික්කොසොව අත්ථි, න ඉතරෙ පරිසදොසාති එකඞ්ගිකො දොසො පරිසාය වසා සියාති යොජනා. දුවඞ්ග යුත්තපරිසාදොසස්ස දුතියං දෙසිතත්තා දුවඞ්ග යුත්තපරිසාදොසො ‘‘දුතියො’’ති වුත්තො. තථා තතියං දෙසිතත්තා එකඞ්ගයුත්තො තතියො වෙදිතබ්බො. ඉමමෙව නයං පඤ්චවග්ගාදිසඞ්ඝත්තයස්ස අතිදිසන්තො ආහ ‘‘එවං…පෙ… තිවිධෙසුපී’’ති. ආදි-සද්දෙන දසවග්ගවීසතිවග්ගසඞ්ඝානං ගහණං.

3028. එවං චතූසු සඞ්ඝෙසු චතුන්නං තිකානං වසෙන පරිසතො කම්මවිපත්තියා ද්වාදසවිධතං දස්සෙතුමාහ ‘‘චතුත්ථිකා’’ති. අනුවාදෙන ‘‘දස ද්වෙ සියු’’න්ති විධීයති. පරිසාවසා චතුත්ථිකා දොසා දස ද්වෙ ද්වාදස සියුන්ති යොජනා. එත්ථාති එතෙසු ‘‘වත්ථුතො’’තිආදිනා වුත්තෙසු පඤ්චසු කම්මදොසෙසු, නිද්ධාරණෙ භුම්මං. ‘‘පරිසාවසා’’ති ඉදං නිද්ධාරෙතබ්බං. කම්මානීති අපලොකනාදීනි චත්තාරි. එත්ථ ච චතුවග්ගාදිකරණීයෙසු කම්මෙසු පකතත්තෙන කම්මවාචං සාවෙත්වා කතමෙව කම්මං කම්මපත්තෙන කතං හොති. කම්මපත්තෙ පකතත්තෙ ඨපෙත්වා අපකතත්තෙන කෙනචි, කෙවලෙනෙව කම්මවාචං සාවෙත්වා කතං අපකතත්තකම්මපත්තලක්ඛණාභාවා, කම්මපත්තෙන ච කම්මවාචාය අස්සාවිතත්තා අනුස්සාවනදොසෙන විපන්නං හොතීති වෙදිතබ්බං. තෙනෙව පොරාණකවිනයධරත්ථෙරා කම්මවිපත්තිසඞ්කාපරිහාරත්ථං ද්වීහි තීහි එකතො කම්මවාචං සාවයන්ති. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන පරිවාරාවසානෙ පාළියා (පරි. 482 ආදයො) වා අට්ඨකථාය (පරි. අට්ඨ. 482 ආදයො) ච ගහෙතබ්බො.

කම්මවිපත්තිකථාවණ්ණනා.