📜

නිස්සග්ගියකථාවණ්ණනා

551. එවං අනියතකථං දස්සෙත්වා ඉදානි නිස්සග්ගියකථං දස්සෙතුමාහ ‘‘ඛොම’’න්තිආදි ¶ . ඛොමන්ති එවංනාමකං චීවරං. ඛොමන්ති ගච්ඡවිසෙසස්ස නාමං, තස්ස වාකෙහි කතචීවරං කාරණොපචාරවොහාරවසෙන ‘‘ඛොම’’න්ති වුත්තං. කප්පාසන්ති කප්පාසසුත්තමයං චීවරං, ඉදම්පි වුත්තනයෙනෙව ‘‘කප්පාස’’න්ති වුච්චති. කොසෙය්යං නාම කොසකාරකිමිකොසං, කොසෙන නිබ්බත්තං සුත්තං කොසෙය්යං. ඉධ පන තෙන කොසෙය්යසුත්තෙන නිබ්බත්තං චීවරං ‘‘කොසෙය්ය’’න්ති වුත්තං. සාණන්ති සාණවාකසුත්තෙහි වායිත්වා කතචීවරං. ඉදඤ්ච ඛොමං විය දට්ඨබ්බං. භඞ්ගන්ති ඛොමසුත්තාදීනි සබ්බානි, එකච්චානි වා මිස්සෙත්වා කතචීවරං. ඉදම්පි කරණප්පකාරෙන ලද්ධනාමකං. ‘‘භඞ්ගං නාම එකා ගච්ඡජාති, තස්සා වාකමයසුත්තෙහි වායිත්වා කතචීවර’’න්ති කෙචි. ඉමස්මිං පක්ඛෙ ඛොමං විය ගහෙතබ්බං. කම්බලන්ති මනුස්සලොමවාළලොමං විනා සෙසලොමෙහි වායිත්වා කතචීවරං වුත්තන්ති. ඉදං ‘‘චීවරං නාම ඡන්නං චීවරානං අඤ්ඤතරං චීවර’’න්ති (පාරා. 463) පදභාජනෙ ච ‘‘ඛොමං කප්පාසිකං කොසෙය්යං කම්බලං සාණං භඞ්ග’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.462-463) අට්ඨකථාය ච වුත්තං සන්ධායාහ. ‘‘ජාතිතො’’ති ¶ ඉදං පමාණාදිභෙදස්ස වක්ඛමානත්තා වුත්තං. ජාතිතොති ඛොමාදිසාමඤ්ඤතො. සාමඤ්ඤඤ්හි ‘‘ජාතී’’ති වුච්චති. දීඝරස්සථූලසුඛුමනීලපීතාදිභෙදභින්නානං සබ්බෙසං වත්ථාවයවානං සඞ්ගාහිකඛොමසුත්තමයතාසාමඤ්ඤං ජාතීති වුත්තං හොති. එවං සෙසෙසුපි.

552. දුකූලන්ති එවංනාමකං රුක්ඛවාකමයචීවරං. පත්තුණ්ණන්ති පත්තුණ්ණදෙසෙ සඤ්ජාතවත්ථං. ‘‘පත්තුණ්ණං කොසෙය්යවිසෙසො’’ති අභිධානකොසෙ වුත්තං. චිනන්ති චිනදෙසෙ උප්පන්නවත්ථං. සොමාරපට්ටකන්ති සොමාරදෙසෙ උප්පන්නවත්ථං. ‘‘සොමාරචිනපටක’’න්තිපි ලිඛන්ති, සොයෙවත්ථො. ඉද්ධිජන්ති එහිභික්ඛූනං පුඤ්ඤිද්ධියා නිබ්බත්තං චීවරං. දෙවදින්නන්ති දෙවතාහි දින්නං චීවරං. තඤ්හි කප්පරුක්ඛෙ නිබ්බත්තං, ජාලිනියා දෙවකඤ්ඤාය අනුරුද්ධත්ථෙරස්ස දින්නවත්ථසදිසං. තස්සාති ජාතිතො ඡබ්බිධස්ස කප්පියචීවරස්ස. ඉදං ඡබ්බිධචීවරං යථාරහං අනුලොමිකං වුත්තන්ති අත්ථො. දුකූලඤ්හි සාණස්ස අනුලොමං වාකමයත්තා, පත්තුණ්ණාදීනි කොසෙය්යස්ස අනුලොමානි පාණකෙහි කතසුත්තමයත්තා, ඉද්ධිජම්පි ඛොමාදීනංයෙව අඤ්ඤතරං හොතීති තෙසං අනුලොමං, දෙවදින්නම්පි ඛොමාදීනංයෙව අනුලොමං හොති තෙසං අඤ්ඤතරභාවතො. යථාහ –

‘‘සාණස්ස තු දුකූලඤ්හි, ඉද්ධිජං දෙවදින්නකං;

ඛොමාදීනංවසිට්ඨංතු, කොසෙය්යස්සානුලොමික’’න්ති.

553. තිණ්ණං ¶ චීවරානං සමාහාරො තිචීවරන්ති පමාණයුත්තං සඞ්ඝාටිආදිනාමෙන අධිට්ඨිතචීවරස්සෙව නාමත්තා තදෙව වුච්චති. ගණනවසෙන යං කිඤ්චි චීවරත්තයං න වත්තබ්බං. සමුද්දෙකදෙසොපි යථා ‘‘සමුද්දො’’ති වුච්චති, එවං අධිට්ඨිතෙසු තීසු චීවරෙසු අඤ්ඤතරං ‘‘තිචීවර’’න්ති වුච්චති. පරික්ඛාරචොළන්ති ¶ සඞ්ඝාටිආදිවිසිට්ඨනාමෙහි අනධිට්ඨිතං ‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ ආයාමෙන අට්ඨඞ්ගුලං සුගතඞ්ගුලෙන චතුරඞ්ගුලවිත්ථතං පච්ඡිමං චීවර’’න්ති (පාරා. 358) අනුඤ්ඤාතං පච්ඡිමචීවරපරියන්තං කත්වා කතාකතස්ස යස්ස කස්සචි චීවරස්ස රුළ්හිසඤ්ඤා.

මුඛං සන්දමානලාලං පුඤ්ඡති එතෙනාති මුඛපුඤ්ඡනන්ති කපොලතො නිච්චං සන්දමානලාලානං පුඤ්ඡනත්ථාය අනුඤ්ඤාතස්ස චීවරවිසෙසස්ස නාමං. නිසීදන්ති එත්ථාති නිසීදනන්ති ච භික්ඛූනං අත්ථරිත්වා නිසීදිතුං අනුඤ්ඤාතස්ස චීවරස්ස නාමං. අධිට්ඨෙය්යාති ‘‘ඉමං කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදි’’න්තිආදිනා (වි. වි. 585) වක්ඛමානනයෙන නාමං ගහෙත්වා අධිට්ඨෙය්යාති අත්ථො. පච්චත්ථරණමෙව චාති සඞ්ඝිකෙ මඤ්චපීඨෙ සරීරසම්ඵුසනෙන ආපජ්ජිතබ්බාය ආපත්තියා මොචනත්ථාය තත්ථ අත්ථරිත්වා පරිභොගත්ථාය අනුඤ්ඤාතං පච්චත්ථරණචීවරඤ්ච.

554. එකාහන්ති වසනකිරියාය අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. තිචීවරන්ති තිචීවරෙන. විප්පවසෙය්යාති ‘‘සඞ්ඝාටියා වා උත්තරාසඞ්ගෙන වා අන්තරවාසකෙන වා’’ති (පාරා. 476) වුත්තත්තා එකදෙසෙ සමුදායොපචාරවසෙන අවයවස්ස වචනතො තිණ්ණං චීවරානං අඤ්ඤතරෙනාතිපි වුත්තං හොති. ‘‘තථා’’ති ඉමිනා ‘‘විනා’’ති ඉදං පච්චාමසති. අධිට්ඨාති අධිට්ඨායාති ගහෙතබ්බං ‘‘පටිසඞ්ඛා යොනිසො’’ති (ම. නි. 1.22, 23; අ. නි. 6.58) යථා, එත්ථ ‘‘වළඤ්ජියමාන’’න්ති සෙසො, අධිට්ඨාය වළඤ්ජියමානං නිසීදනං තථා විනා චතුමාසං න වසෙය්යාති යොජනා.

555. කප්පියන්ති කප්පියකාරණං නීලාදිවණ්ණභෙදකරණං. කප්පියන්ති ච කාරණෙ කාරියූපචාරෙන ගහෙතබ්බං. බින්දුං දත්වාති ‘‘නීලං වා කද්දමං වා කාළසාමං වා’’ති (පාචි. 368) වුත්තලොහමලාදිනා ¶ යෙන කෙනචිපි මඞ්ගුලපිට්ඨිප්පමාණාදිකං බින්දුං දත්වා. තත්ථාති තෙසු අධිට්ඨාතබ්බෙසු තිචීවරාදීසු, නිද්ධාරණෙ භුම්මං. තිචීවරන්ති නිද්ධාරිතබ්බං. උපපන්නන්ති යුත්තං. පමාණෙනාති අනන්තරං වක්ඛමානෙන පමාණෙන. අධිට්ඨාතබ්බන්ති ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’තිආදිනා ¶ වක්ඛමානනයෙන නාමං වත්වා අධිට්ඨාතබ්බං. එවකාරෙන පන නාමං වත්වා න විකප්පෙතබ්බන්ති දස්සෙති. එස නයො සෙසචීවරෙසුපි. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා ‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ තිචීවරං අධිට්ඨාතුං, න විකප්පෙතු’’න්තිආදි (මහාව. 358). තස්මා තිචීවරාදීනි අධිට්ඨහන්තෙන ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’තිආදිනා නාමං වත්වා අධිට්ඨාතබ්බං. විකප්පෙන්තෙන පන ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටි’’න්තිආදිනා තස්ස චීවරස්ස නාමං අග්ගහෙත්වා ‘‘ඉමං චීවරං තුය්හං විකප්පෙමී’’ති විකප්පෙතබ්බං. තිචීවරං වා හොතු අඤ්ඤං වා, යදි තං තං නාමං ගහෙත්වා විකප්පෙති, අවිකප්පිතං හොති අතිරෙකචීවරට්ඨානෙ තිට්ඨති. තං චීවරන්ති සම්බන්ධො.

556-7. ‘‘උපපන්නං පමාණෙනා’’ති එත්ථ වුත්තප්පමාණං දස්සෙතුමාහ ‘‘පච්ඡිමන්තෙනා’’තිආදි. සඞ්ඝටිතට්ඨෙන සඞ්ඝාටි. වත්ථඛණ්ඩානි සිබ්බනකම්මෙන සඞ්ඝටෙත්වා කතත්තා ‘‘සඞ්ඝාටී’’ති චීවරානං සාමඤ්ඤනාමං. ඉධ පන රුළ්හියා අන්තරවාසකාදිවිසෙසනාමබ්යතිරිත්තෙ චීවරවිසෙසෙ වත්තති. මුට්ඨිපඤ්චකාති එත්ථ එකාදීනමට්ඨාරසන්තානං සඞ්ඛ්යාසද්දානං සඞ්ඛ්යෙය්යෙ වත්තමානත්තා පඤ්චසද්දො චීවරප්පමාණප්පකරණතො ලබ්භමානහත්ථසඞ්ඛාතරතනෙයෙව පවත්තති, තෙනෙව මුට්ඨිසද්දොපි උත්තරපදලොපෙන මුට්ඨිරතනෙ වත්තති. පඤ්චන්නං පූරණො පඤ්චමො, මුට්ඨියා පඤ්චමො මුට්ඨිපඤ්චමො. මුට්ඨිපඤ්චමො පරිමාණමෙතිස්සාති ‘‘මුට්ඨිපඤ්චමකා’’ති වත්තබ්බෙ ම-කාරලොපෙන ‘‘මුට්ඨිපඤ්චකා’’ති සඞ්ඝාටි වුත්තා.

මුට්ඨිත්තිකාති ¶ එත්ථ වුත්තනයෙන සඞ්ඛ්යෙය්යෙ වත්තමානො ති-සද්දො චීවරප්පමාණප්පකරණතො ලබ්භමානහත්ථසඞ්ඛාතරතනෙයෙව වත්තති, තෙනෙව මුට්ඨිසද්දොපි උත්තරපදලොපෙන මුට්ඨිරතනෙ වත්තති. තිණ්ණං පූරණො තතියො, මුට්ඨියා තතියො මුට්ඨිතතියො, මුට්ඨිතතියො පරිමාණමෙතිස්සාති ‘‘මුට්ඨිතතියකා’’ති වත්තබ්බෙ තිය-පච්චයලොපෙන ‘‘මුට්ඨිත්තිකා’’ති සඞ්ඝාටියෙව වුච්චති. එවමුපරිපි. තිරියන්ති තිරියතො.

උත්තමන්තෙනාති උක්කට්ඨපරිමාණන්තෙන. සත්ථුනො චීවරූනාපීති ‘‘තත්රිදං සුගතස්ස සුගතචීවරප්පමාණං, දීඝසො නව විදත්ථියො සුගතවිදත්ථියා, තිරියං ඡ විදත්ථියො’’ති (පාචි. 548) වුත්තප්පමාණසුගතචීවරතො ඌනාපි. පි-සද්දො සම්භාවනෙ, උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදෙන තත්තකම්පි වට්ටති, තතො චෙ ඌනං වත්තබ්බමෙව නත්ථීති අත්ථො. අන්තද්වයසන්දස්සනෙන උභයමජ්ඣෙ යං පහොනකරුච්චනකප්පමාණං, තං ගහෙතබ්බන්ති දස්සෙති.

558. මුට්ඨිපඤ්චකසද්දො ¶ පුබ්බෙ වුත්තනයෙනිධ දීඝන්තෙ වත්තති. මුට්ඨිපඤ්චකො දීඝන්තො යස්ස, යස්මිං වා පමාණෙති විග්ගහො, දීඝන්තතො මුට්ඨිපඤ්චකප්පමාණෙනාති වුත්තං හොති. ‘‘මුට්ඨිපඤ්චම’’න්තිපි ලිඛන්ති. තිරියන්තතොති විත්ථාරන්තතො. අඩ්ඪහත්ථො අඩ්ඪො උත්තරපදලොපෙන, සො තෙය්යො තතියො යස්ස පමාණස්සාති ගහෙතබ්බං, තං, අඩ්ඪතෙය්යරතනප්පමාණං හොතීති අත්ථො. ද්විහත්ථං වාති ද්වෙ හත්ථා යස්ස පමාණස්සාති විග්ගහො, ද්විරතනප්පමාණං වා හොතීති අත්ථො. ඉදඤ්ච ‘‘තිරියං ද්විහත්ථොපි වට්ටති. පාරුපනෙනපි හි සක්කා නාභිං පටිච්ඡාදෙතු’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.469) අට්ඨකථාගතත්තා වුත්තං. ‘‘සෙසෙ අන්තරවාසකෙ’’ති ඉදං යථාවුත්තපරිමාණෙන පරිමිතචීවරනිදස්සනං.

559. අහතාහතකප්පානන්ති ¶ එත්ථ ‘‘වත්ථාන’’න්ති සෙසො. අහතානං වත්ථානන්ති නවවත්ථානං. අහතතො කිඤ්චි ඌනානි අහතකප්පානි, තෙසං නවවොහාරූපගානං කතිපයධොතානං වත්ථානන්ති වුත්තං හොති. සඞ්ඝාටීති සඞ්ඝාටිනාමකචීවරං. දිගුණාති දුපට්ටකතා.

560. උතුද්ධටානන්ති අතික්කන්තදිවසානං, බහුකාලං නිවාසෙත්වා පරිච්චත්තානන්ති වුත්තං හොති. අථ වා යානි උතුතො උද්ධටානි, තෙසං වත්ථානන්ති ගහෙතබ්බං, තිණ්ණං උතූනමඤ්ඤතරං අතික්කමිත්වා ඨිතානං පුරාණවත්ථානන්ති වුත්තං හොති. චීවරානන්ති චීවරත්ථානි වත්ථානෙව ගහිතානි. චතුග්ගුණාති චතුපට්ටා. සෙසා දුවෙති අන්තරවාසකඋත්තරාසඞ්ගා ද්වෙ. යථාසුඛන්ති යථාරුචි. පංසුකූලන්ති සුසානාදීසු පතිතපිලොතිකචීවරං.

561. ‘‘තීණිපී’’තිආදීසු ‘‘තිචීවරෙ කයිරමානෙ සබ්බං ඡින්නකං නප්පහොතී’’ති පාළියං ආගතවත්ථුම්හි ‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ ද්වෙ ඡින්නකානි එකං අඡින්නක’’න්ති (මහාව. 360) ආදිවචනතො ‘‘චීවර’’න්ති සෙසො. ඡින්දිතබ්බන්ති වත්ථානි ඡින්දිත්වා සිබ්බෙත්වා කාතබ්බං. පහොති චෙති වත්ථානි ඡින්දිත්වා කරණෙ යදි චීවරස්ස පහොති. සබ්බෙසූති තීසු චීවරෙසු. අප්පහොන්තෙසූති වත්ථානං ඡින්දිත්වා සිබ්බනෙන අප්පහොන්තෙසු. අන්වාධිකන්ති වත්ථෙ ඌනාතිරෙකං අපනෙත්වා ආගන්තුකපත්තසඞ්ඛාතං අනුවාතං චීවරස්ස පරියන්තෙ, මජ්ඣෙ ච යථාරහං දීඝරස්සපරිමාණයුත්තං අල්ලියාපෙතබ්බන්ති වුත්තං හොති.

562. අච්ඡින්නං වාති යථාවුත්තනයෙන අච්ඡින්නං වා. අනාදින්නන්ති අනාදින්නආගන්තුකපත්තං ¶ . තිචීවරන්ති තීසු චීවරෙසු එකෙකන්ති වුත්තං හොති. දුබ්භොගෙනාති දුට්ඨු පරිභොගෙන ¶ . යථා පරිභුත්තං නස්සති, තථා කිලිට්ඨානං ධොවනාදිමකත්වා නිවාසනාදිනා පරිභොගෙන.

563-4. කුසින්ති ආයාමතො ච විත්ථාරතො ච අනුවාතං චීවරමජ්ඣෙ තාදිසමෙව දීඝපත්තඤ්ච. වුත්තඤ්හෙතං චීවරක්ඛන්ධඅට්ඨකථායං ‘‘කුසීති ආයාමතො ච විත්ථාරතො ච අනුවාතාදීනං දීඝපත්තානමෙතං අධිවචන’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 345). අඩ්ඪකුසින්ති අනුවාතසදිසං චීවරමජ්ඣෙ තත්ථ තත්ථ රස්සපත්තං. වුත්තම්පි චෙතං ‘‘අඩ්ඪකුසීති අන්තරන්තරා රස්සපත්තානං නාම’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 345). මණ්ඩලන්ති එකෙකස්මිං ඛණ්ඩෙ මහාමණ්ඩලං. වුත්තම්පි චෙතං ‘‘මණ්ඩලන්ති පඤ්චඛණ්ඩිකචීවරස්ස එකෙකස්මිං ඛණ්ඩෙ මහාමණ්ඩල’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 345). අඩ්ඪමණ්ඩලන්ති මණ්ඩලස්ස අන්තො නිවෙසියමානං ඛුද්දකමණ්ඩලං. වුත්තම්පි චෙතං ‘‘අඩ්ඪමණ්ඩලන්ති ඛුද්දකමණ්ඩල’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 345). විවට්ටන්ති මණ්ඩලං, අඩ්ඪමණ්ඩලඤ්චාති ද්වෙ එකතො කත්වා සිබ්බිතං වෙමජ්ඣෙ ඛණ්ඩං. වුත්තම්පි චෙතං ‘‘විවට්ටන්ති මණ්ඩලඤ්ච අඩ්ඪමණ්ඩලඤ්ච එකතො කත්වා සිබ්බිතං මජ්ඣිමඛණ්ඩ’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 345). අනුවිවට්ටන්ති මජ්ඣිමඛණ්ඩස්ස උභොසු පස්සෙසු සිබ්බිතං තථෙව ද්විමණ්ඩලපත්තං ඛණ්ඩද්වයං. වුත්තම්පි චෙතං ‘‘අනුවිවට්ටන්ති තස්ස උභොසු පස්සෙසු ද්වෙ ඛණ්ඩානී’’ති (මහාව. අට්ඨ. 345). බාහන්තන්ති තෙසං අනුවිවට්ටානං බාහිරපස්සෙ සිබ්බිතං බාහිරඛණ්ඩද්වයං. වුත්තම්පි චෙතං ‘‘බාහන්තන්ති තෙසං අනුවිවට්ටානං බහි එකෙකං ඛණ්ඩ’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 345).

පඤ්චන්නං සමාහාරො පඤ්චකං, දස්සිතප්පකාරපඤ්චඛණ්ඩෙහි සිබ්බිතචීවරං පඤ්චකං නාම. ආදි-සද්දෙන සත්තඛණ්ඩාදීහි සිබ්බිතචීවරානං ගහණං. තෙනෙවෙත්ථාහ ‘‘කත්තබ්බං තු තිචීවර’’න්ති. සත්තඛණ්ඩස්ස චීවරස්ස එකං මජ්ඣිමඛණ්ඩං විවට්ටනාමමෙව හොති, තස්ස උභොසු පස්සෙසු ද්වෙ ද්වෙ ඛණ්ඩානි ¶ චූළානුවිවට්ටමහානුවිවට්ටසඞ්ඛාතානි අනුවිවට්ටනාමානෙව හොන්ති. වුත්තඤ්චෙතං අට්ඨකථායං ‘‘අථ වා අනුවිවට්ටන්ති විවට්ටස්ස එකපස්සතො ද්වින්නං, එකපස්සතො ද්වින්නන්ති චතුන්නම්පි ඛණ්ඩානමෙතං නාම’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 345). බාහන්තන්ති ද්වීසු පරියන්තෙසු සිබ්බනීයං බාහිරඛණ්ඩද්වයං, තඤ්ච සඞ්ඝටෙත්වා බාහමත්ථකෙ ඨපියමානත්තා ‘‘මඤ්චා උක්කුට්ඨිං කරොන්තී’’තිආදීසු විය ආධෙය්යෙ ආධාරොපචාරවසෙන බාහාති ච චීවරස්ස පරියන්තාවයවත්තා ‘‘අන්ත’’න්ති ච වුච්චති. වුත්තම්පි චෙතං ‘‘බාහන්තන්ති සුප්පමාණං චීවරං පාරුපන්තෙන සංහරිත්වා බාහාය ¶ උපරි ඨපිතා උභො අන්තා බහිමුඛා තිට්ඨන්ති, තෙසං එතං නාම’’න්ති (මහාව. අට්ඨ. 345). ඉදං සත්තඛණ්ඩචීවරමෙව මහාඅට්ඨකථායං විහිතන්ති ඉදානිපි තදෙව වට්ටති. වුත්තම්පි චෙතං ‘‘අයමෙව හි නයො මහාඅට්ඨකථායං වුත්තො’’ති. භික්ඛුනා කුසිං…පෙ… බාහන්තම්පිචාති සබ්බං විධිං දස්සෙත්වාව ඡින්නං පඤ්චකාදිප්පභෙදකං සමණසාරුප්පං තිචීවරං කත්තබ්බන්ති යොජනා.

565-6. යථාවුත්තවිධිං අවිරාධෙත්වා චීවරං කප්පබින්දුං දත්වා සඞ්ඝාටිආදිනාමෙන අධිට්ඨාය පරිභුඤ්ජන්තස්ස අධිට්ඨානං කථං භිජ්ජතීති ආහ ‘‘දානෙනා’’තිආදි. දානෙනාති අඤ්ඤස්ස දානෙන. අච්ඡිජ්ජගාහෙනාති අඤ්ඤෙන අච්ඡින්දිත්වා ගහණෙන. විස්සාසග්ගහණෙන චාති අත්තනි විස්සාසෙන අඤ්ඤස්ස ගහණෙන. හීනායාවත්තනෙනාති සික්ඛං අප්පච්චක්ඛාය ගිහිභාවූපගමනෙන අඤ්ඤස්ස දානෙ විය චීවරෙ නිරාලයභාවෙනෙව පරිච්චත්තා.

කෙචි පන ‘‘හීනායාවත්තනෙනාති භික්ඛුනියා ගිහිභාවූපගමනෙනාති එවමත්ථං ගහෙත්වා භික්ඛු පන විබ්භන්තොපි යාව සික්ඛං න පච්චක්ඛාති, තාව භික්ඛුයෙවාති අධිට්ඨානං න විජහතී’’ති ¶ වදන්ති, තං න ගහෙතබ්බං ‘‘භික්ඛුනියා හීනායාවත්තනෙනා’’ති විසෙසෙත්වා අවුත්තත්තා, භික්ඛුනියා ච ගිහිභාවූපගමනෙ අධිට්ඨානවිජහනං විසුං වත්තබ්බන්ති නත්ථි තස්සා විබ්භමනෙනෙව අස්සමණිභාවතො.

සික්ඛායාති භික්ඛුසික්ඛාය. පහානෙනාති පච්චක්ඛානෙන. සික්ඛාපච්චක්ඛානං පනෙත්ථ සචෙ භික්ඛුලිඞ්ගෙ ඨිතො සික්ඛං පච්චක්ඛාති, තස්ස කායලග්ගම්පිචීවරං අධිට්ඨානං විජහතීති දස්සනත්ථං ගහිතං. ‘‘සික්ඛාය ච පහානතො’’ති ච ලිඛන්ති, තං ‘‘හීනායාවත්තනෙනාපි, සික්ඛාය ච පහානතො’’ති පාඨක්කමෙ සති යුජ්ජති. යථාවුත්තො පන පාඨො ‘‘සික්ඛාය ච පහානෙන, හීනායාවත්තනෙනපී’’ති පාඨක්කමෙ යුජ්ජති. යථා තථා වා හොතු, න කොචි විරොධො.

පච්චුද්ධාරෙනාති චීවරස්ස පච්චුද්ධරණෙන. ‘‘කාලකිරියායා’’ති අට්ඨකථාවචනතො විනාසෙනාති චීවරසාමිකස්ස ජීවිතවිනාසොව වුච්චතීති. ලිඞ්ගස්ස පරිවත්තනාති භික්ඛුස්ස ඉත්ථිලිඞ්ගපරිවත්තනා, භික්ඛුනියා පුරිසලිඞ්ගපරිවත්තනාති එවං උභයථා ලිඞ්ගස්ස පරිවත්තනෙන. සබ්බං ¶ නවවිධම්පි චීවරං. අධිට්ඨානන්ති එත්ථ ‘‘ඉමෙහි අට්ඨහී’’ති සෙසො. වුත්තොවායමත්ථො අට්ඨකථායං ‘‘තත්ථ පුරිමෙහි අට්ඨහි සබ්බචීවරානි අධිට්ඨානං විජහන්තී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.469). භිජ්ජතීති පජහති. ඡිද්දස්ස භාවො ඡිද්දභාවො, තස්මිං, ඡිද්දෙ සති ඡිද්දෙ ජාතෙති වුත්තං හොති. තිචීවරන්ති තීසු චීවරෙසු අඤ්ඤතරන්ති වුත්තං හොති. තිචීවරමෙව වාති ගහෙතබ්බං. වුත්තඤ්ච ‘‘ඡිද්දභාවෙන පන තිචීවරස්සෙවා’’ති.

567. කීවප්පමාණෙ ඡිද්දෙ ජාතෙති ආහ ‘‘කනිට්ඨස්සා’’තිආදි. ‘‘කනිට්ඨ…පෙ… මාණක’’න්ති ඉමිනා හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදං දස්සෙති.

568. එකො ¶ තන්තුපීති දීඝතො වා තිරියතො වා එකම්පි සුත්තං.

569. ජිණ්ණට්ඨානෙ අග්ගළං දෙන්තෙන තෙචීවරිකෙන වත්තිතබ්බවිධිං දස්සෙතුමාහ ‘‘පඨම’’න්තිආදි. පඨමන්ති ඡින්නට්ඨානස්ස ඡින්දනතො පුබ්බෙයෙව. අග්ගළං දත්වාති වත්ථඛණ්ඩං අල්ලියාපෙත්වා. රක්ඛතීති එත්ථ ‘‘අධිට්ඨාන’’න්ති අනුවත්තතෙ, ‘‘තෙචීවරිකො භික්ඛූ’’ති ලබ්භති, එවං වත්ථඛණ්ඩං අල්ලියාපෙන්තො තෙචීවරිකො භික්ඛු අධිට්ඨානං රක්ඛතීති වුත්තං හොති. විපරියායෙන අධිට්ඨානං භින්දතීති ලබ්භති. පඨමං ද්වෙ කොටියො ඝටෙත්වාති යොජනා. මජ්ඣෙ ජිණ්ණං අධිට්ඨිතචීවරං මජ්ඣෙ ඡින්දන්තො තතො පුබ්බෙයෙව ද්වෙ කොටියො එකතො ඝටෙත්වා සිබ්බිත්වා. පච්ඡාති කොටිඝටනතො පච්ඡා. ඡින්දතීති මජ්ඣං උභයකොටිං කාතුං ඡින්දති. රක්ඛතීති වුත්තප්පකාරමෙව.

570. තිචීවරෙ කත්ථ ජාතං ඡිද්දමධිට්ඨානං භින්දතීති ආහ ‘‘චතුරඞ්ගුලා’’තිආදි. චත්තාරි ච අට්ඨ ච චතුරට්ඨං, චතුන්නං අට්ඨන්නං වා අඞ්ගුලානං සමාහාරො චතුරට්ඨඞ්ගුලං, තස්මාති ගහෙතබ්බං. චතුරඞ්ගුලා අට්ඨඞ්ගුලාති යොජනා. ඔරන්ති අබ්භන්තරං. එකඤ්ච ද්වෙ ච එකද්වෙ, තෙසං එකද්වින්නං, ‘‘චීවරාන’’න්ති පකරණතො ලබ්භති, එකස්ස චීවරස්ස, ද්වින්නඤ්ච චීවරානන්ති යොජනා. යථාසඞ්ඛ්යානුද්දෙසවසෙන එකස්ස තිරියතො චතුරඞ්ගුලතො ඔරං, ද්වින්නං තිරියතො අට්ඨඞ්ගුලතො ඔරන්ති යොජනා. වාක්යද්වයෙපි ‘‘ඡිද්දං භින්දතෙවා’’ති යොජෙතබ්බං.

එකස්ස චීවරස්සාති අන්තරවාසකචීවරස්ස. තිරියතොති විත්ථාරතො. චතුරඞ්ගුලං ඔරන්ති චතුරඞ්ගුලතො ¶ අබ්භන්තරෙ ඡිද්දං අධිට්ඨානං භින්දති. ද්වින්නන්ති උත්තරාසඞ්ගසඞ්ඝාටීනං. තිරියතොති ¶ විත්ථාරතො. අට්ඨඞ්ගුලතො ඔරන්ති අට්ඨඞ්ගුලතො අබ්භන්තරෙ. තිණ්ණම්පි දීඝතො විදත්ථියා ඔරං ඡිද්දං අධිට්ඨානං භින්දතෙවාති යොජනා. එත්ථ විදත්ථි වඩ්ඪකිවිදත්ථි ගහෙතබ්බා. එවං වුත්තපරිච්ඡෙදබ්භන්තරෙ ඡිද්දෙ ජාතෙ තස්ස චීවරස්ස අතිරෙකචීවරත්තා දසාහමනතික්කමිත්වා සූචිකම්මං කත්වා අධිට්ඨාතබ්බං. තථා අකරොන්තෙන පන පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨාතබ්බං.

571. ‘‘නිසීදනස්සා’’ති ‘‘නිසීදනචීවරස්සා’’ති වත්තබ්බෙ උත්තරපදලොපෙන වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. දියඩ්ඪාති එත්ථ විසෙසිතබ්බා විදත්ථි ‘‘ද්වෙ විදත්ථියො’’ති ච ‘‘සුගතස්ස විදත්ථියා’’ති ච වුත්තසාමත්ථියා ලබ්භති. අඩ්ඪෙන දුතියා දියඩ්ඪා, දුතියං අඩ්ඪමෙතස්සාති ‘‘දුතියඩ්ඪා’’ති වත්තබ්බෙ තිය-පච්චයලොපෙන ‘‘දියඩ්ඪා’’ති වුත්තං, අඩ්ඪදුතියාති වුත්තං හොති. ‘‘සුගතස්ස විදත්ථියා’’ති පමාණනියමස්ස කතත්තා වඩ්ඪකිවිදත්ථියා තිස්සො විදත්ථියො එකා සුගතවිදත්ථි හොති. ඉදං නිසීදනචීවරං දීඝතො වඩ්ඪකිහත්ථෙන තිහත්ථං, විත්ථාරතො ඡළඞ්ගුලාධිකද්විහත්ථප්පමාණං හොති. ‘‘දසා විදත්ථී’’ති (පාචි. 533) වුත්තත්තා දියඩ්ඪහත්ථා දසාති වෙදිතබ්බා.

572. චතස්සොති එත්ථාපි ‘‘විදත්ථියො’’ති සාමත්ථියාව ලබ්භති. ‘‘කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදියා’’ති විභත්තිපරිණාමෙන දීඝතොති යොජනා.

573. අඩ්ඪං තෙය්යං තතියං යස්සා සා අඩ්ඪතෙය්යා, අඩ්ඪතතියාති වුත්තං හොති.

574. තතො උත්තරිං තදුත්තරිං, තස්ස තස්ස වුත්තප්පමාණතො අතිරෙකං. අධිකච්ඡෙදනන්ති අධිකස්ස පමාණාතිරිත්තට්ඨානස්ස ඡෙදනං අස්ස පාචිත්තියස්ස දෙසනායාති ¶ අධිකච්ඡෙදනං, වුත්තප්පමාණතො අධිකට්ඨානං ඡින්දිත්වා දෙසෙතබ්බං පාචිත්තියං. උදීරිතං වුත්තං පාළියාති අත්ථො.

575. අප්පමාණෙනාති ගුණවසෙන අප්පමාණෙන සම්මාසම්බුද්ධෙන.

576. සබ්බං වට්ටතීති සම්බන්ධො. ‘‘සබ්බ’’න්ති ඉමිනා අට්ඨකථාය ආගතං නීලාදිං සඞ්ගණ්හාති. මහන්තාදිභෙදං සබ්බං පච්චත්ථරණචීවරං වට්ටති.

577. ‘‘මුඛපුඤ්ඡනචොළං ¶ එක’’න්ති පදච්ඡෙදො. එකං ධොවිත්වා යාව සුක්ඛාපීයති, තාව අඤ්ඤෙන මුඛපුඤ්ඡනෙන භවිතබ්බත්තා ආහ ‘‘ද්වෙපි වට්ටන්ති සබ්බථා’’ති.

579. පමාණතො, ගණනතො ච අතීතාති පමාණගණනාතීතා. ‘‘පමාණාතීතා’’ති වචනෙන විනයධරානං අප්පමාණගුණතං දස්සෙති, ‘‘ගණනාතීතා’’ති ඉමිනා අතික්කන්තගණනතං. පකතං විනයෙ පඨමං කතං බුද්ධෙන භගවතා පඤ්ඤත්තං ජානන්තීති පකතඤ්ඤූ, විනයධරා, තෙ පකතඤ්ඤුනො. අපරිමාණගුණමණිගණභූසිතඋපාලිදාසකාදිමහාථෙරාචරියපරම්පරාගතා සඞ්ඛ්යාපථාතීතා විනයධරාති වුත්තං හොති.

580. සුගතට්ඨඞ්ගුලායාමන්ති වඩ්ඪකිරතනප්පමාණදීඝං. චතුරඞ්ගුලවිත්ථතන්ති වඩ්ඪකිවිදත්ථිප්පමාණවිත්ථාරං. විකප්පනුපගං පච්ඡිමං චීවරං නාම හොති. පච්ඡිමං චීවරන්ති පරිස්සාවනපටාදීනං විසෙසනං, පච්ඡිමචීවරප්පමාණන්ති වුත්තං හොති.

581. පරිස්සාවපටන්ති උදකපරිස්සාවනත්ථං පටං. පත්තත්ථවිකන්ති පත්තකඤ්චුකං. පොත්ථකත්ථවිකන්ති පොත්ථකකඤ්චුකං ¶ . ආදිග්ගහණෙන පච්ඡිමප්පමාණාදිං යං කිඤ්චි පටං, දණ්ඩපටඤ්ච සඞ්ගණ්හාති.

582. අධිට්ඨාතුන්ති පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨාතුං. ඨපිතෙති අනධිට්ඨාය ඨපිතෙ. මහාපච්චරියං පන ‘‘අනාපත්තී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.469) ආහ. නත්ථි දොසතාති දොසො එව දොසතා. ‘‘අත්තනො සන්තකභාවතො මොචෙත්වා ඨපිතං සන්ධාය මහාපච්චරියං අනාපත්ති වුත්තා’’ති වදන්ති. ‘‘ඉමිනා භෙසජ්ජං චෙතාපෙස්සාමි, ඉදං මාතුයා දස්සාමී’’ති ඨපෙන්තෙන අධිට්ඨාතබ්බං. ‘‘ඉදං භෙසජ්ජස්ස, මාතුයා’’ති විභජිත්වා සසන්තකභාවතො මොචිතෙ අධිට්ඨානකිච්චං නත්ථීති අධිප්පායො. හොති චෙත්ථ –

‘‘යං වත්ථං භික්ඛුනා ලද්ධං, කතං මාතාදිසන්තකං;

නිස්සග්ගියං න හොතීති, තමාහු විනයඤ්ඤුනො’’ති.

583. වස්සමාසෙ චතුරොති වස්සානෙ චතුරො මාසෙ, අධිට්ඨානකිරියාය චත්තාරො මාසෙ අවිච්ඡෙදොති ¶ අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. වස්සිකෙ චත්තාරො මාසෙ නිවාසෙතබ්බා සාටිකා වස්සිකසාටිකා.

584. කණ්ඩුං පටිච්ඡාදෙතීති කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදි, කණ්ඩුරොගාතුරස්ස භික්ඛුනො තප්පටිච්ඡාදනත්ථමනුඤ්ඤාතචීවරස්සෙතමධිවචනං. හොන්ති චෙත්ථ –

‘‘මාතිකට්ඨකථායස්සා, කණ්ඩුච්ඡාදිකසාටියා;

න කාලාතික්කමෙ වුත්තං, අධිට්ඨානවිවට්ටනං.

අධිට්ඨානපහානඞ්ගෙ-සු වුත්තත්තා විසෙසතො;

වීමංසිතබ්බං විඤ්ඤූහි, තත්ථ යං කාරණං සියා’’ති.

586. ‘‘අසම්මුඛෙ ¶ එතන්ති චා’’ති වචනෙනෙව සම්මුඛෙ ‘‘ඉම’’න්ති විඤ්ඤායති. විචක්ඛණො පච්චුද්ධරෙය්යාති යොජනා.

587. අධිට්ඨිතන්ති අධිට්ඨානං.

588. ඉති සබ්බමිදන්ති එවං වුත්තං ඉදං තිචීවරාදීනං පමාණාදිසබ්බවිධානං. තෙචීවරිකභික්ඛුනොති තිචීවරාධිට්ඨානෙන අධිට්ඨිතතෙචීවරිකස්ස විනයතෙචීවරිකස්ස. තිණ්ණං චීවරානං සමාහාරො තිචීවරං, තිණ්ණං තිචීවරානං සමාහාරොති ‘‘තිතිචීවර’’න්ති වත්තබ්බෙ එකදෙසසරූපෙකසෙසනයෙන ‘‘තිචීවර’’න්ති නවචීවරානි සඞ්ගහිතානි, තිචීවරෙ නියුත්තො තෙචීවරිකොති විනයතෙචීවරිකො වුච්චති. ධුතඞ්ගතෙචීවරිකස්සාපි තිචීවරෙ ඉදමෙව විධානන්ති සොපි සඞ්ගය්හති. අඤ්ඤෙසු වා පන ඡසු චීවරෙසු පරික්ඛාරචොළං එකං අංසකාසාවමෙව වට්ටති. තථා වත්වාවාති ‘‘ඉමං පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨාමී’’තිආදිනා නයෙන වත්වා. තං පරික්ඛාරචොළං. පරික්ඛාරචොළමස්ස අත්ථි, තත්ථ වා නියුත්තොති පරික්ඛාරචොළිකො.

589. ‘‘තිචීවරං පන පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨාතුං වට්ටති, න වට්ටතී’’ති අනුයොගං කත්වා ‘‘වට්ටතී’’ති ¶ (පාරා. අට්ඨ. 2.469) අට්ඨකථාය වුත්තත්තා ඉධ ‘‘තිචීවර’’න්ති චීවරත්තයමෙව වුත්තං. ‘‘සුඛපරිහාරත්ථං එකම්පි විකප්පෙතබ්බ’’න්ති වචනතො එකදෙසෙ සමුදායොපචාරවසෙන එකම්පි විකප්පෙතබ්බමෙව හොති.

පරික්ඛාරචොළං කාතුම්පි වට්ටතීති බද්ධසීමතො බහි වසන්තෙන එකකෙන තෙචීවරිකෙන අන්තොඅරුණෙ අසතියා තීසු චීවරෙසු හත්ථපාසෙ අකතෙසු නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං හොතීති, විනයකම්මං කාතුං සභාගපුග්ගලානං දුල්ලභත්තා ¶ ච සුඛපරිහාරත්ථං තීසු එකං වා සබ්බානි එව වා තිචීවරනාමෙන කතාධිට්ඨානානි පච්චුද්ධරිත්වා පරික්ඛාරචොළනාමෙන අධිට්ඨාතුම්පි වට්ටතීති වුත්තං හොති.

එවං අග්ගහෙත්වා ‘‘සචෙ තිචීවරං පරික්ඛාරචොළාධිට්ඨානං ලභෙය්ය, උදොසිතසික්ඛාපදෙ පරිහාරො නිරත්ථකො භවෙය්යා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.469) වුත්තං මහාපදුමත්ථෙරස්ස මතං දස්සෙතුමාහ ‘‘එවං චුදොසිතෙ’’තිආදි. එවං චෙති එවං තිචීවරං පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨහිත්වා පරිහරිතුං වට්ටති චෙ. උදොසිතෙති ඉමස්ස සික්ඛාපදස්ස අනන්තරෙ දුතියකථිනසික්ඛාපදෙ. වුත්තො පරිහාරොති ‘‘එකකුලස්ස ගාමො හොති පරික්ඛිත්තො ච. අන්තොගාමෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා අන්තොගාමෙ වත්ථබ්බ’’න්තිආදිනා (පාරා. 478) නයෙන පදභාජනාවසානෙ වුත්තො, ඉධ ච ‘‘ගාමාදීසු පදෙසෙසූ’’තිආදිනා නයෙන අනන්තරං වක්ඛමානො තිචීවරස්ස පරිහරණවිධි. නිරත්ථකොති පරික්ඛාරචොළනාමෙන අධිට්ඨිතචීවරස්ස තෙන විධිනා තිචීවරං අපරිහරන්තස්සාපි භික්ඛුනො අනාපත්තිභාවතො නිප්පයොජනොති අත්ථො.

590. තප්පරිහරිතුමාහ ‘‘න’’ඉච්චාදි. න නිරත්ථකොති යොජනා. හෙතුං දස්සෙතුමාහ ‘‘තෙචීවරිකස්සෙවා’’තිආදි. යො තිචීවරනාමෙන අධිට්ඨානං අපච්චුද්ධරිත්වා සතිං උපට්ඨපෙත්වා අන්තොඅරුණෙ චීවරං හත්ථපාසතො අමොචෙත්වා අරුණං උට්ඨාපෙති, තාදිසස්ස තෙචීවරිකස්සෙව තස්මිං සික්ඛාපදෙ උදොසිතපරිහාරස්ස භගවතා දෙසිතත්තාති අත්ථො. යස්මා තාදිසස්සෙව තෙචීවරිකස්ස උදොසිතසික්ඛාපදෙ පරිහාරො වුත්තො, තස්මා. තං සබ්බම්පීති තං නවවිධං සබ්බම්පි චීවරං. පරික්ඛාරචොළස්සාති පරික්ඛාරචොළනාමෙන අධිට්ඨහිත්වා චීවරං පරිභුඤ්ජිතුකාමස්ස පරික්ඛාරචොළනාමෙන අධිට්ඨාතුං වට්ටති.

591. ඉමිනා ¶ උදොසිතපරිහාරස්ස අනිරත්ථකභාවං සාධෙත්වා ඉදානි ‘‘තිචීවරං පරික්ඛාරචොළනාමෙනාපි ¶ අධිට්ඨාතුං වට්ටතී’’ති ඉමස්ස අධිකත්ථස්ස මහාකාරුණිකෙන අනුඤ්ඤාතභාවෙ කිරියන්තරානුජානනසඞ්ඛාතඅධිකවචනස්ස ඤාපකහෙතුභාවං දස්සෙතුමාහ ‘‘අධිට්ඨෙතී’’තිආදි. ඉමස්මිංයෙව සික්ඛාපදෙ අනාපත්තිවාරෙ ‘‘අනාපත්ති අන්තොදසාහං අධිට්ඨෙති, විකප්පෙතී’’ති පාඨෙ අනාපත්තිභාවෙ ‘‘අධිට්ඨෙතී’’ති එත්තකෙනෙව පරියත්තෙ (පාරා. 469) ‘‘විකප්පෙතී’’ති කිරියන්තරානුජානනෙන පකාරන්තරෙනාපි දොසො නත්ථීති අධිප්පායස්ස විඤ්ඤාපිතත්තාති අත්ථො.

592. එවං කරොන්තස්සාති තිචීවරනාමෙන අධිට්ඨානං පච්චුද්ධරිත්වා පරික්ඛාරචොළනාමෙන අධිට්ඨහන්තස්ස. ඉදානි අතිප්පසඞ්ගං දස්සෙතුකාමස්ස චොදකස්ස අධිප්පායං දස්සෙතුමාහ ‘‘එව’’න්තිආදි. මූලාධිට්ඨානං පහාය කාතබ්බප්පකාරන්තරස්සාපි විජ්ජමානත්තා තිචීවරං පච්චුද්ධරිත්වා මුඛපුඤ්ඡනාදිකං කත්වා අධිට්ඨහතොපි දොසො න සියාති කස්මා නාපජ්ජතීති අත්ථො. නඉති අතිප්පසඞ්ගනිවාරණෙ.

593. කිච්චවිධානතොති තෙසං මුඛපුඤ්ඡනාදීනං අත්තනො අත්තනො කිච්චස්ස සාධනතො, තාදිසං කිච්චවිසෙසාපෙක්ඛං විනා තංතංනාමෙන අධිට්ඨාතුං න යුජ්ජතීති අධිප්පායො. අකිච්චස්සාති මුඛපුඤ්ඡනාදිකිච්චරහිතස්ස. අධිකස්සාති පච්චුද්ධරිත්වා පඨමං අධිට්ඨානස්ස විජහිතත්තා අතිරෙකස්ස. අස්සාති තිචීවරස්ස. අධිට්ඨානං තු යුජ්ජතීති දසාහං අනතික්කමිත්වා පරික්ඛාරචොළනාමෙන අධිට්ඨානං පන යුජ්ජති.

594. නිධානස්ස ¶ මුඛං උපායොති නිධානමුඛං, අන්තරවාසකාදිතංතංචීවරනාමෙන අධිට්ඨානතො අතිරෙකං යං කිඤ්චි චීවරං යථා ඨපිතං ආපත්තිං න කරොති, තථා නිධානස්ස උපායොති අත්ථො. එතං පරික්ඛාරචොළාධිට්ඨානං. මහාපච්චරියන්ති බ්රාහ්මණතිස්සභයෙ භික්ඛුසඞ්ඝං ජම්බුදීපං නෙතුං සක්කස්ස දෙවානමින්දස්ස ආණත්තියා විසුකම්මෙන නිම්මිතමහාපච්චරියං නිසීදිත්වා ලිඛිතත්තා තංනාමකායං විනයට්ඨකථායං, ‘‘මහාපච්චරියාදිසූ’’තිපි ලිඛන්ති.

595. පරික්ඛාරචොළනාමෙන අධිට්ඨානවිධානස්ස වුත්තප්පමාණං කතමන්ති ආහ ‘‘චීවර’’න්තිආදි. ‘‘නිදානෙ උප්පත්තිතො’’ති පදච්ඡෙදො. ‘‘චීවරං පරිපුණ්ණ’’න්ති නිදානෙ ‘‘තිචීවරං සම්පුණ්ණං විජ්ජති, ඉදමතිරෙකචීවරං කිං කාතබ්බ’’න්ති භික්ඛූහි භගවතො ආරොචිතවත්ථුම්හි ¶ . උප්පත්තිතොති පරික්ඛාරචොළාධිට්ඨානස්ස උප්පන්නත්තා, අනුඤ්ඤාතත්තාති අත්ථො. ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන භික්ඛූනං පරිපුණ්ණං හොති තිචීවරං, අත්ථො ච හොති පරිස්සාවනෙහිපි ථවිකාහිපි. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං. අනුජානාමි භික්ඛවෙ පරික්ඛාරචොළක’’න්ති (මහාව. 357) එත්ථ පාළියං එවං විප්පවාසසුඛත්ථං නාමෙනාධිට්ඨිතතිචීවරං අධිට්ඨානං පච්චුද්ධරිත්වා පරික්ඛාරචොළනාමෙන අධිට්ඨාතුං වට්ටතීති සාධනෙන තදෙකසාධනත්තා එව එකම්පි චීවරං විකප්පෙතුං වට්ටතීති වුත්තමෙව හොති. තෙනෙවාහ අට්ඨකථායං ‘‘එවඤ්ච සති යො තිචීවරෙ එකෙන චීවරෙන විප්පවසිතුකාමො හොති, තස්ස තිචීවරාධිට්ඨානං පච්චුද්ධරිත්වා විප්පවාසසුඛත්ථං විකප්පනාය ඔකාසො දින්නො හොතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.469).

596-8. එත්තාවතා කප්පියචීවරඤ්ච තත්ථ කත්තබ්බඤ්ච දස්සෙත්වා ඉදානි අකප්පියචීවරං දස්සෙතුමාහ ‘‘කුසවාකාදී’’තිආදි. කුසන්ති දබ්බතිණං. වාකන්ති රුක්ඛාදීනං වාකං. ආදි-සද්දෙන ¶ ඵලකං ගහිතං, චීර-සද්දො චීවරපරියායො, ඉමස්මිං කුසාදයො ගන්ථෙත්වා කතෙ චීවරෙයෙව වත්තති. කෙසජං කම්බලන්ති මනුස්සකෙසෙහි වීතකම්බලඤ්ච. වාලජං කම්බලන්ති අස්සවාලචමරවාලෙහි වීතකම්බලඤ්ච. උලූකපක්ඛන්ති කොසියසකුණපත්තං. ඉධ පන තං ගන්ථෙත්වා කතචීවරමෙව ගහෙතබ්බං. අජිනක්ඛිපෙති අජිනදීපිචම්මෙ. ‘‘ධාරයතො ථුල්ලච්චය’’න්ති පච්චෙකං සම්බන්ධො.

කදලිදුස්සෙති කදලිවාකමයවත්ථෙ. එරකදුස්සෙති එරකමයවත්ථෙ. අක්කදුස්සෙති අක්කදණ්ඩෙ වා තෙසං සුත්තානි වා ගහෙත්වා කතවත්ථෙ. පොත්ථකෙති මකචිවාකමයවත්ථෙ. තිරීටෙ වාති එවංනාමකෙ රුක්ඛතචෙ. වෙඨනෙති සීසවෙඨනෙ. කඤ්චුකෙති කවචෙ.

සබ්බනීලකෙති කෙවලනීලකෙ. එස නයො මඤ්ජෙට්ඨාදීසු. මහානාමරත්තෙති තනුපදුමදලවණ්ණරත්තෙ. මහාරඞ්ගරත්තෙති සතපදිවණ්ණරත්තෙ.

599. අච්ඡින්නදසකෙති අච්ඡින්නා දසා යස්ස, තස්මිං චීවරෙ. එස නයො දීඝදසෙපි. ඵලදසෙති ඵලසදිසගන්ථිතා දසා යස්ස, තස්මිං. පුප්ඵදසෙති කණ්ණිකං බන්ධිත්වා විකාසෙත්වා කතා දසා යස්ස, තස්මිං චීවරෙති අත්ථො. අච්ඡින්නචීවරස්සාති නග්ගං කත්වා චොරෙහි විලුත්තචීවරස්ස ¶ . එත්ථාති කුසවාකාදීසු, සබ්බනීලාදීසු ච. කිඤ්චීති එකම්පි අකප්පියං නත්ථි අනනුලොමිකං නත්ථි. ‘‘නග්ගෙන එතෙසු අකප්පියචීවරෙසු යංකිඤ්චි ලද්ධං, තෙන හිරිකොපිනං පටිච්ඡාදෙත්වා පච්ඡා කප්පියචීවරෙ ලද්ධෙ තං අධිවාසෙත්වා ඉදං අකප්පියචීවරං පරිච්චජිතබ්බං. සබ්බනීලකාදිවත්ථෙසු ලද්ධෙසු කප්පියරජනෙන රජිත්වා, තං වණ්ණං නාසෙත්වා වා කප්පියවත්ථානි උභයපස්සෙසු ¶ අල්ලියාපෙත්වා, පටිච්ඡාදෙත්වා වා නිවාසෙතුං වට්ටතී’’ති අට්ඨකථායං වුත්තං.

600. ‘‘අන්තොදසාහ’’න්ති ඉදං ‘‘අධිට්ඨෙතී’’තිආදීහි සබ්බපදෙහිපි යොජෙතබ්බං. විස්සජ්ජෙතීති අඤ්ඤස්ස දෙති. ඉධ දානං දුවිධං සම්මුඛාදානං, පරම්මුඛාදානන්ති. පටිග්ගාහකං දිස්වා ‘‘ඉදං තුය්හං දම්මී’’ති දානං සම්මුඛාදානං නාම. පරම්මුඛා ‘‘ඉදං ඉත්ථන්නාමස්ස දම්මී’’ති දින්නං පරම්මුඛාදානං. ‘‘ඉදං ත්වං ගණ්හාහී’’ති වා ‘‘තුය්හං ගණ්හාහී’’ති වා වුත්තෙ ‘‘මය්හං ගණ්හාමී’’ති සචෙ වදති, දානගහණද්වයම්පි සුද්ධං. ‘‘ඉදං තව සන්තකං කරොහි, තව සන්තකං හොතු, තව සන්තකං හොතී’’ති දායකෙන වුත්තෙ ගණ්හන්තොපි ‘‘මම සන්තකං කරොමි, මම සන්තකං හොතු, මම සන්තකං හොතී’’ති වදති චෙ, දානං, ගහණඤ්ච අසුද්ධං හොති. ‘‘තව සන්තකං කරොහී’’ති වුත්තෙ පන ‘‘සාධු භන්තෙ මය්හං ගණ්හාමී’’ති වත්වා ගණ්හාති, ගහණං සුද්ධං. ‘‘ඉදං තුය්හං ගණ්හාහී’’ති වුත්තෙ ‘‘අහං න ගණ්හාමී’’ති වදති, පුන ‘‘දින්නං මයා, තුය්හං ගණ්හාහී’’ති වුත්තෙ ඉතරොපි පුන පටික්ඛිපති, තං චීවරං කස්සචි අසන්තකත්තා දසාහාතික්කමෙනාපි නිස්සග්ගියං න හොතීති පච්ඡා තෙසු ද්වීසු යො ඉච්ඡති, තෙන අධිට්ඨාය පරිභුඤ්ජිතබ්බන්ති සබ්බමිදං අට්ඨකථාය (පාරා. අට්ඨ. 2.469 අත්ථතො සමානං) වුත්තං.

අධිට්ඨිතචීවරෙ අධිට්ඨානෙ වෙමතිකෙන අත්තනො විමතිං පඨමං ආවි කත්වා ‘‘සචෙ අනධිට්ඨිතං, එවං කතෙ කප්පියං හොතී’’ති චින්තෙත්වා නිස්සජ්ජෙත්වා විනයකම්මං කරොන්තස්ස මුසාවාදදොසො නාපජ්ජති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘න හි එවං ජානාපෙත්වා විනයකම්මං කරොන්තස්ස මුසාවාදො හොතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.469). ‘‘කෙචි ‘තථා වෙමතිකචීවරං අඤ්ඤෙන ¶ විස්සාසෙන ගහෙත්වා පුන දාතබ්බ’න්ති වදන්ති, තං න සුන්දර’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.469 ථොකං විසදිසං) තත්ථෙව වුත්තං.

විනස්සතීති චොරාදීහි විනස්සති. ‘‘නස්සති, ඩය්හති, අච්ඡින්දිත්වා ගණ්හන්තී’’ති ඉමානිපි ¶ විනාසප්පකාරත්තා ‘‘විනස්සතී’’ති ඉමිනාව සඞ්ගය්හන්ති. තත්ථ ‘‘නස්සතී’’ති ඉදං චොරාදීහි හටං සන්ධාය වුත්තං, ‘‘විනස්සතී’’ති ඉදං උන්දූරඛායිතාදිං සන්ධාය වුත්තං, ‘‘ඩය්හතී’’ති අග්ගිනා දඩ්ඪං සන්ධාය. විස්සාසෙති එත්ථ සන්දිට්ඨො ච සම්භත්තො ච ආලපිතො ච ජීවති ච ගහිතෙ චත්තමනො හොතීති පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතෙන අත්තනි විස්සාසෙන අඤ්ඤෙන ගහිතෙති අත්ථො. පකාසිතාති ‘‘අනාපත්ති අන්තොදසාහං අධිට්ඨෙතී’’තිආදිනා (පාරා. 469) නයෙන වුත්තා.

601. ඉදං පන සමුට්ඨානං නාමෙන කථිනසමුට්ඨානං නාමාති අත්ථො. ඉදං කථිනසමුට්ඨානං නාම කායවාචතො ච කායවාචාචිත්තතො ච සමුට්ඨාති. අතිරෙකචීවරභාවස්ස ජානනචිත්තෙන පණ්ණත්තිජානනචිත්තෙ අසතිපි ආපත්තිසම්භවතො අචිත්තං. අනධිට්ඨානතො, අවිකප්පනතො ච අක්රියං. කම්මට්ඨානමනුයුඤ්ජන්තො වා චෙතියාදිං වන්දන්තො වා එකාදසමං අරුණං උට්ඨාපෙති, කුසලචිත්තො ආපජ්ජති, කලහාදිපසුතො වා වීතික්කමං ජානන්තො වා උට්ඨාපෙති, අකුසලචිත්තො ආපජ්ජති, ඛීණාසවො පන අසතියා වා පණ්ණත්තිං අජානන්තො වා තථා කරොන්තො අබ්යාකතචිත්තො ආපජ්ජතීති තිචිත්තං. වුත්තනයෙන කම්මට්ඨානාදිමනුයුඤ්ජන්තස්ස සොමනස්සචිත්තසමඞ්ගිනො සුඛවෙදනා, උපෙක්ඛාචිත්තසමඞ්ගිනො උපෙක්ඛාවෙදනා, කලහාදිපසුතස්ස දොමනස්සචිත්තසමඞ්ගිනො දුක්ඛවෙදනා හොතීති තිවෙදනං. එස නයො උපරිපි එවරූපෙ ඨානෙ යොජෙතබ්බො.

පඨමකථිනකථාවණ්ණනා.

602. ගාමාදීසු ¶ පදෙසෙසු තිපඤ්චසූති තිචීවරානි නික්ඛිපිත්වා විප්පවාසෙන දොසං, උප්පජ්ජනට්ඨානඤ්ච දස්සෙතුං ‘‘ගාමො එකූපචාරො’’තිආදිනා (පාරා. 477) නයෙන පාළියං වුත්තගාමනිවෙසනඋදොසිතඅට්ටමාළපාසාදහම්මියනාවාසත්ථඛෙත්තධඤ්ඤකර- ණආරාමවිහාරරුක්ඛමූලඅජ්ඣොකාසසඞ්ඛාතෙසු පන්නරසසු චීවරනික්ඛෙපට්ඨානෙසූති වුත්තං හොති. එත්ථ ගාමො නාම එකකුටිකාදිගාමො.

නිවෙසනං නාම ගාමතො බහි චතුසාලාදිකො ගෙහො. තෙනාහ ගණ්ඨිපදෙ ‘‘ගාමනිවෙසනානං විසෙසං වදන්තා ‘පුන එකපරිච්ඡෙදං කත්වා නිවෙසිතා බහුගෙහා නිවෙසනං නාම හොන්තී’ති වදන්ති, තස්මා ඉදං නිවෙසනාදි සබ්බං ‘ගාමතො බහී’ති ගහෙතබ්බ’’න්ති. ඉදඤ්ච තත්ථෙව වුත්තං ‘‘නිවෙසනාදිකං ¶ අන්තොගාමෙ චෙ හොති, ගාමෙ වුත්තපරිහාරස්සෙව ලබ්භනතො අන්තොගාමතො බහී’ති ගහෙතබ්බ’’න්ති.

අට්ඨකථායං ‘‘උදොසිතොති යානාදීනං භණ්ඩානං සාලා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.482-487) වුත්තසරූපං උදොසිතං නාම. ‘‘අට්ටොති පටිරාජාදිපටිබාහනත්ථං ඉට්ඨකාහි කතො බහලභිත්තිකො චතුපඤ්චභූමිකො පතිස්සයවිසෙසො’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.482-487) වුත්තසරූපො අට්ටො නාම. ‘‘මාළොති එකකූටසඞ්ගහිතො චතුරස්සපාසාදො’’ති (පාරා. අට්ඨ. 482-487) වුත්තො එකකණ්ණිකසඞ්ගහිතො චතුරස්සගෙහො මාළො නාම. පාසාදොති දීඝපාසාදො. හම්මියන්ති මුණ්ඩච්ඡදනපාසාදො. නාවාති යානප්පත්ති. සත්ථන්ති ජඞ්ඝසත්ථසකටසත්ථවසෙන දුවිධො ජනසමූහො, සො ච නිවිට්ඨානිවිට්ඨවසෙන පච්චෙකං දුවිධො. තත්ථ නිවිට්ඨෙ වතිආදිපරික්ඛෙපොපි හොතෙව.

ඛෙත්තන්ති ¶ යවඛෙත්තාදිඛෙත්තං. ධඤ්ඤකරණං ඛලං. ආරාමො පුප්ඵාරාමො, ඵලාරාමො ච. විහාරොති එකම්පි සෙනාසනං වුච්චති. ‘‘රුක්ඛො නාම යං මජ්ඣන්තිකෙ කාලෙ සමන්තා ඡායා ඵරතී’’ති (පාරා. 494) වුත්තප්පමාණපරිච්ඡන්නො රුක්ඛො. අජ්ඣොකාසො නාම සත්තබ්භන්තරො, සො විඤ්චාටවිආදිඅගාමකාරඤ්ඤෙ ච මච්ඡබන්ධානං අගමනපථෙ සමුද්දදීපෙ ච ලබ්භති. මච්ඡබන්ධානං අගමනපථො නාම උදකපිට්ඨියා ගන්ත්වා පුන තදහෙව ගෙහං ආගන්තුං අසක්කුණෙය්යතාය දූරො සමුද්දප්පදෙසො වුච්චති.

අයං ගාමාදිකො පච්චෙකං එකූපචාරො, නානූපචාරොති දුවිධො. තත්ථ අජ්ඣොකාසං විනා ගාමාදිකො තංතංරාජාදිසාමිකකුලානං එකත්ථනානත්ථවසෙන එකකුලසන්තකො චෙ හොති, එකූපචාරො. නානාකුලසන්තකො චෙ, නානූපචාරො හොති. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘ගාමො එකූපචාරො නාම එකකුලස්ස ගාමො හොතී’’තිආදි (පාරා. 478). අට්ඨකථායම්පි වුත්තං ‘‘එකකුලස්ස ගාමොති එකස්ස රඤ්ඤො වා භොජකස්ස වා ගාමො’’ති ච ‘‘නානාකුලස්ස ගාමොති නානාරාජූනං වා භොජකානං වා ගාමො වෙසාලීකුසිනාරාදිසදිසො’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.479) ච.

එකකුලෙන කාරාපිතො විහාරො එකූපචාරො, නානාකුලෙහි කාරාපිතො නානූපචාරො හොති. යථාහ ගණ්ඨිපදෙ ‘‘විහාරෙ එකකුලනානාකුලවොහාරො කාරාපකානං වසෙන වුත්තො’’ති. අජ්ඣොකාසෙ පන ¶ උපචාරභෙදො අබ්භන්තරවසෙන වෙදිතබ්බො. වුත්තඤ්චෙතං පාළියං ‘‘අජ්ඣොකාසො එකූපචාරො නාම අගාමකෙ අරඤ්ඤෙ සමන්තා සත්තබ්භන්තරා එකූපචාරො. තතො පරං නානූපචාරො’’ති. ඉධ එකං අබ්භන්තරං අට්ඨවීසතිරතනං හොති. යථාහ ¶ අට්ඨකථායං ‘‘එකං අබ්භන්තරං අට්ඨවීසතිහත්ථ’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.489). එවං සඞ්ඛෙපතො වුත්තසරූපප්පභෙදානි පන්නරස ඨානානි දස්සෙතුමාහ ‘‘ගාමාදීසු පදෙසෙසු තිපඤ්චසූ’’ති. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන පාළිඅට්ඨකථාවණ්ණනතො වෙදිතබ්බො.

‘‘තිචීවරෙන විප්පවාසෙය්යාති සඞ්ඝාටියා වා උත්තරාසඞ්ගෙන වා අන්තරවාසකෙන වා. අන්තොගාමෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා’’ති (පාරා. 476, 478) වචනතො එත්ථ තිචීවරන්ති තිණ්ණං චීවරානමඤ්ඤතරමෙව චීවරං වත්තබ්බං. එකරත්තන්ති විප්පවාසකිරියාය අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. අපි-සද්දෙන කිං පන දිරත්තාදිකන්ති දස්සෙති.

සඞ්ඝසම්මුතියා විනාති තිචීවරං පරිහරිතුං අසමත්ථෙන ගිලානෙන භික්ඛුනා සඞ්ඝං වන්දිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගය්හ ‘‘අහං භන්තෙ ගිලානො, න සක්කොමි තිචීවරං ආදාය පක්කමිතුං, සොහං භන්තෙ සඞ්ඝං තිචීවරෙන අවිප්පවාසසම්මුතිං යාචාමී’’ති තික්ඛත්තුං යාචිතෙන සඞ්ඝෙන තස්ස ඤත්තිදුතියාය කම්මවාචාය දින්නං අවිප්පවාසසම්මුතිං විනාති වුත්තං හොති. තථා ලද්ධසම්මුතිකස්ස ගිලානස්ස භික්ඛුනො තස්මිං ගෙලඤ්ඤෙ අවූපසන්තෙ වා වූපසන්තෙපි චීවරනික්ඛෙපට්ඨානං ආගමනකාලෙ වා උප්පන්නෙ අඤ්ඤෙපි රොගෙ අවූපසන්තෙ තායයෙව සම්මුතියා න දොසො.

603. භික්ඛුනොති අලද්ධසම්මුතිකස්ස භික්ඛුනො. තෙන චීවරෙන. විප්පවත්ථුං න වට්ටතීති විනා වසිතුං න වට්ටති. කිං වුත්තං හොති? ‘‘එකකුලස්ස ගාමො හොති පරික්ඛිත්තො ච, අන්තොගාමෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා අන්තොගාමෙ වත්ථබ්බං. අපරික්ඛිත්තො හොති, යස්මිං ඝරෙ චීවරං නික්ඛිත්තං හොති, තස්මිං ඝරෙ වත්ථබ්බං, හත්ථපාසා වා න විජහිතබ්බං. නානාකුලස්ස ¶ ගාමො හොති පරික්ඛිත්තො ච, යස්මිං ඝරෙ චීවරං නික්ඛිත්තං හොති, තස්මිං ඝරෙ වත්ථබ්බං සභායෙ වා ද්වාරමූලෙ වා, හත්ථපාසා වා න විජහිතබ්බ’’න්තිආදිනා (පාරා. 478) නයෙන පාළියා වුත්තට්ඨානතො බහි අරුණං උට්ඨාපෙතුං න වට්ටතීති වුත්තං හොති.

ඉමස්මිං ¶ පාඨෙ ‘‘පරික්ඛිත්තො’’ති ඉදං පාකාරෙන වා වතියා වා පරිඛාය වා පරික්ඛිත්තං සන්ධාය වුත්තං. හත්ථපාසා වාති එත්ථ හත්ථපාසා නාම අඩ්ඪතියරතනං හොති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘තං ඝරං සමන්තතො හත්ථපාසා න විජහිතබ්බං, අඩ්ඪතෙය්යරතනප්පමාණා පදෙසා උද්ධං න විජහිතබ්බන්ති වුත්තං හොතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.477-478).

විප්පවසන්තස්ස කො දොසොති ආහ ‘‘හොති…පෙ… අරුණුග්ගමෙ’’ති. අනුඤ්ඤාතට්ඨානතො හි බහි චීවරෙන විනා අරුණං උට්ඨාපෙන්තස්ස තං චීවරං නිස්සජ්ජිතබ්බං හොති, තංහෙතුකා පාචිත්තියාපත්තිපි හොතීති අත්ථො. තෙනෙව වක්ඛති ‘‘නිස්සජ්ජිත්වා…පෙ… විඤ්ඤුනා’’ති.

604. න්හායන්තස්සෙවාති චීවරස්ස හත්ථපාසතො දූරෙ නහායන්තස්සෙව, අනාදරෙ සාමිවචනං.

606. අච්ඡින්නං විලුත්තං චීවරං යස්ස සො අච්ඡින්නචීවරො, භික්ඛු, තස්ස ඨානං අච්ඡින්නචීවරට්ඨානං, තස්මිං.

607. නිවාසෙත්වාති එත්ථ ‘‘අන්තරවාසක’’න්ති ච ගහෙත්වාති එත්ථ ‘‘ඉතරානී’’ති ච සෙසො. ඉදඤ්ච ගන්තබ්බට්ඨානෙ, ආසන්නෙ මග්ගෙ ච මනුස්සසම්බාධෙ අසති කත්තබ්බදස්සනං. ඉතරත්ථ නිවාසෙත්වා, පාරුපිත්වා ච සඞ්ඝාටිං අංසෙ කත්වාව ගන්තබ්බං හොති. විහාරෙ සභාගෙසු අලබ්භමානෙසු ආසනසාලම්පි ගන්ත්වා සභාගස්ස සන්තිකෙ විනයකම්මං කත්තබ්බන්ති ¶ අට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 2.495 අත්ථතො සමානං) වුත්තං. ‘‘නිස්සජ්ජිත්වා’’ති ඉමිනා ‘‘ඉදං මෙ භන්තෙ චීවරං රත්තිවිප්පවුත්ථං අඤ්ඤත්ර භික්ඛුසම්මුතියා නිස්සග්ගියං, ඉමාහං සඞ්ඝස්ස නිස්සජ්ජාමී’’ති සඞ්ඝෙ වා ‘‘ඉදං මෙ භන්තෙ චීවරං…පෙ… අහං ආයස්මන්තානං නිස්සජ්ජාමී’’ති තිණ්ණං, ද්වින්නං වා සන්තිකෙ වා ‘‘ඉදං මෙ ආවුසො…පෙ… ඉමාහං ආයස්මතො නිස්සජ්ජාමී’’ති එකස්ස සන්තිකෙ වා වත්වා නිස්සජ්ජිත්වාති වුත්තං හොති. විඤ්ඤුනාති එවං නිස්සග්ගියවත්ථුනිස්සජ්ජනාදිනානප්පකාරවිධිජානනකෙන ඤාණවතාති අත්ථො.

608. තං නිස්සග්ගියචීවරං.

609. ‘‘අදෙන්තස්ස ච නිස්සට්ඨං දුක්කට’’න්ති ඉමිනා ‘‘බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන ආපත්ති ¶ පටිග්ගහෙතබ්බා, නිස්සට්ඨචීවරං දාතබ්බ’’න්ති වුත්තත්තා ඉමං විධිං ජානනතාය බ්යත්තෙන යථාවිධිං කාතුං සමත්ථතාය පටිබලෙන ඛන්ධකෙ (චූළව. 239) ආගතනයෙන ආපත්තිං පටිග්ගහෙත්වා නිස්සට්ඨචීවරං හත්ථෙන ගහෙත්වා නිසීදාපෙත්වා සචෙ සඞ්ඝො හොති, ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො, ඉදං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො නිස්සග්ගියං සඞ්ඝස්ස නිස්සට්ඨං, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දදෙය්යා’’ති, සචෙ තයො හොන්ති, ‘‘සුණන්තු මෙ ආයස්මන්තා, ඉදං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො නිස්සග්ගියං ආයස්මන්තානං නිස්සට්ඨං, යදායස්මන්තානං පත්තකල්ලං, ආයස්මන්තා ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දදෙය්යු’’න්ති, සචෙ එකකො හොති, ‘‘ඉමං චීවරං ආයස්මතො දම්මී’’ති දාතබ්බං, නිස්සට්ඨචීවරං ‘‘අත්තනොයෙව දින්න’’න්ති සුද්ධසඤ්ඤාය ගහෙත්වා අදෙන්තස්ස දුක්කටං හොතීති වුත්තං හොති.

තස්ස සන්තකභාවං ඤත්වා ලෙසෙන විලුම්පන්තස්ස පන භණ්ඩග්ඝවසෙන දුක්කටථුල්ලච්චයපාරාජිකාපත්තියො හොන්ති. යථාහ ¶ අට්ඨකථායං ‘‘තස්ස සන්තකභාවං පන ඤත්වා ලෙසෙන අච්ඡින්දන්තො භණ්ඩං අග්ඝාපෙත්වා කාරෙතබ්බො’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.469). පරියාපුතන්ති ‘‘න භික්ඛවෙ නිස්සට්ඨචීවරං න දාතබ්බං, යො න දදෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාරා. 470) පාළියං වුත්තන්ති අත්ථො.

610-1. ථෙරෙ දහරෙ චාති එතෙසු උභොසුපි මග්ගං ගච්ඡන්තෙසූති යොජනා. ‘‘ථෙරෙ’’ති ඉමිනා අනිස්සිතභාවමාහ, ‘‘දහරෙ චා’’ති ඉමිනා නිස්සිතභාවං. ඔහීනෙති ඔසක්කිතෙ. සචෙ සො ථෙරො නිස්සයාචරියො භවෙය්යාති අධිප්පායෙනාහ ‘‘ගරු’’න්ති. තස්මිං දහරෙ. වත්ථන්ති තස්ස හත්ථෙ ඨිතචීවරං. න පස්සම්භතීති ධුරනික්ඛෙපං අකත්වා ගමනෙ සඋස්සාහත්තා නිස්සයපටිප්පස්සද්ධි න හොතීති අධිප්පායො. තෙනෙව ‘‘මුහුත්ත’’න්තිආදිමාහ.

614. පච්චුද්ධාරෙ අන්තොයෙවාරුණෙති ඉමිනා සම්බන්ධො, දහරභික්ඛුනො දූරභාවඤ්ච අරුණුග්ගමනඤ්ච ඤත්වා චීවරස්ස අනිස්සග්ගියත්ථං තස්ස හත්ථෙ ඨිතභාවං සල්ලක්ඛෙත්වා පුරාරුණා පච්චුද්ධරෙති අත්ථො. විස්සජ්ජෙතීති අඤ්ඤස්ස දෙති. විනස්සතීති චොරාදීහි නස්සති.

දුතියකථිනකථාවණ්ණනා.

616. අකාලචීවරන්ති ¶ ‘‘අකාලචීවරං නාම අනත්ථතෙ කථිනෙ එකාදසමාසෙ උප්පන්නං, අත්ථතෙ කථිනෙ සත්තමාසෙ උප්පන්නං, කාලෙපි ආදිස්ස දින්න’’න්ති (පාරා. 500) වචනතො අනත්ථතකථිනෙ විහාරෙ ‘‘චීවරමාසො’’ති යො පුබ්බකත්තිකකාළපක්ඛපාටිපදතො පට්ඨාය යාව අපරකත්තිකපුණ්ණමී, තාව මාසො වුච්චති, තතො පරෙසු එකාදසසු මාසෙසු ¶ උප්පන්නඤ්ච අත්ථතකථිනෙ විහාරෙ යො චීවරමාසො, හෙමන්තා ච චත්තාරො මාසාති පඤ්චමාසතො බහි සත්තසු මාසෙසු උප්පන්නඤ්ච අත්ථතකථිනෙ පඤ්ච මාසා යථාපරිච්ඡින්නකාලෙ සඞ්ඝස්ස ච ‘‘ඉදං අකාලචීවරං දම්මී’’ති පුග්ගලස්ස ච ‘‘ඉදං තුය්හං දම්මී’’ති දින්නඤ්චෙති ඉදං අකාලචීවරන්ති අත්ථො. ‘‘උප්පන්න’’න්ති සෙසො, ‘‘උප්පජ්ජෙය්ය සඞ්ඝතො වා ගණතො වා ඤාතිතො වා මිත්තතො වා පංසුකූලතො වා අත්තනො වා ධනෙනා’’ති (පාරා. 500) වචනතො සඞ්ඝස්ස වා ‘‘ඉදං සුත්තන්තිකගණස්ස දෙම, ඉදං ආභිධම්මිකගණස්ස දෙමා’’තිආදිනා නයෙන ගණස්ස වා දින්නතො අත්තනො වස්සග්ගෙන වා ඤාතිආදිතො වා සුසානාදිපංසුකූලඛෙත්තතො වා අත්තනො සන්තකෙන සුත්තකප්පාසාදිකප්පියවත්ථුතො වා උප්පන්නචීවරන්ති අත්ථො.

මාසපරමං නික්ඛිපෙති මාසො පරමං පමාණං එතස්ස නික්ඛිපනස්සාති මාසපරමං, නික්ඛිපනන්ති කිරියාවිසෙසනං කාතබ්බං, මාසපරමං නික්ඛිපනං කරෙය්යාති වුත්තං හොති. ‘‘ආකඞ්ඛමානෙන භික්ඛුනා පටිග්ගහෙතබ්බං, පටිග්ගහෙත්වා ඛිප්පමෙව කාරෙතබ්බං, නො චස්ස පාරිපූරී, මාසපරමං තෙන භික්ඛුනා තං චීවරං නික්ඛිපිතබ්බං ඌනස්ස පාරිපූරියා’’ති (පාරා. 500) වචනතො එවං උප්පන්නං චීවරං ඉච්ඡන්තෙන පටිග්ගහෙත්වා සචෙ පහොති, දසාහමනතික්කාමෙත්වා කාරෙතබ්බං. සචෙ නප්පහොති, ඌනස්ස පරිපූරණත්ථං මාසපරමං ඨපෙතබ්බන්ති අත්ථො.

කදා එවං නික්ඛිපිතබ්බන්ති ආහ ‘‘සති පච්චාසායා’’ති, ‘‘පච්චාසා හොති සඞ්ඝතො වා ගණතො වා ඤාතිතො වා මිත්තතො වා පංසුකූලතො වා අත්තනො වා ධනෙනා’’ති (පාරා. 500) වුත්තසඞ්ඝාදිතො අත්තනො වස්සග්ගාදිතො ලභෙය්ය, තෙන ‘‘ඉමස්ස ඌනෙ පරිපුණ්ණෙ කාරෙස්සාමී’’ති පච්චාසාය සති එවං නික්ඛිපිතබ්බන්ති අත්ථො. තතො උද්ධංඨපෙතුං ¶ න වට්ටතීති මාසතො අතිරෙකකාලං නික්ඛිපිතුං න වට්ටති, නිස්සග්ගියපාචිත්තියං හොතීති අත්ථො.

යදි එවං ‘‘තදහුප්පන්නෙ මූලචීවරෙ පච්චාසාචීවරං උප්පජ්ජති, දසාහා කාරෙතබ්බං…පෙ… වීසෙ ¶ උප්පන්නෙ මූලචීවරෙ පච්චාසාචීවරං උප්පජ්ජති, දසාහා කාරෙතබ්බ’’න්ති (පාරා. 500) කස්මා ආහාති? පච්චාසාචීවරස්ස දසදිවසෙ අතික්කම්ම ඨපෙතුං අයුත්තත්තා, මූලචීවරස්ස තග්ගතිකත්තා එවං වුත්තං. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘මූලචීවරස්ස උප්පන්නදිවසතො යාව වීසතිමො දිවසො, තාව උප්පන්නං පච්චාසාචීවරං මූලචීවරං අත්තනො ගතිකං කරොතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.500).

තතියකථිනකථාවණ්ණනා.

618-9. භික්ඛුනියා යො ධොවාපෙතීති සම්බන්ධො. ‘‘භික්ඛුනී නාම උභතොසඞ්ඝෙ උපසම්පන්නා’’ති (පාරා. 500) වචනතො භික්ඛුනිසඞ්ඝෙ ඤත්තිචතුත්ථාය කම්මවාචාය, භික්ඛුසඞ්ඝෙ ඤත්තිචතුත්ථාය කම්මවාචායාති අට්ඨවාචිකාය උපසම්පන්නා භික්ඛුනී නාම. භුත්තන්ති භික්ඛුනා අත්තනා පරිභුත්තං රජිතං ආදින්නකප්පං, ‘‘පරිභොගං කරිස්සාමී’’ති අන්තමසො සීසං ඨපෙත්වා සයනමත්තෙනාපි පුරාණභූතං චීවරන්ති අත්ථො. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘රජිත්වා කප්පං කත්වා එකවාරම්පි නිවත්ථං වා පාරුතං වා අන්තමසො පරිභොගසීසෙන අංසෙ වා මත්ථකෙ වා කත්වා මග්ගං ගතො හොති, උස්සීසකං වා කත්වා නිපන්නො හොති, එතම්පි පුරාණචීවරමෙවා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.503-505). වත්ථන්ති කාරියෙ කාරණොපචාරවසෙන චීවරමෙව ආහ.

අඤ්ඤාතිකායාති ‘‘අඤ්ඤාතිකා නාම මාතිතො වා පිතිතො වා යාව සත්තමා පිතාමහයුගා අසම්බද්ධා’’ති වචනතො ¶ අත්තනො වා තස්සා වා මාතු වා පිතු වා පරම්පරාය යාව සත්තමා යුගා, එත්ථන්තරෙ යෙන කෙනචි ඤාතකෙන අසම්බද්ධභාවෙන අඤ්ඤාතිකායාති අත්ථො. යථා චාහ අට්ඨකථායං ‘‘පිතාමහොයෙව පිතාමහයුගං. තතො උද්ධං සබ්බෙපි පුබ්බපුරිසා පිතාමහග්ගහණෙනෙව ගහිතා. එවං යාව සත්තමො පුරිසො, තාව යා අසම්බද්ධා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.503-505). ආකොටාපෙතීති පහරාපෙති.

තතො ධොවාපනාදිතො. නිස්සග්ගියාපත්තීති නිස්සග්ගියස්ස ආපත්ති නිස්සග්ගියාපත්ති, නිස්සග්ගියස්ස චීවරස්ස නාමෙන විසිට්ඨා පාචිත්තියාපත්ති හොතීති අත්ථො. ඉදඤ්ච තිණ්ණං පයොගානං අන්තෙ ආපජ්ජිතබ්බාය ආපත්තියා දස්සනං. තස්ස නියොගෙන ධොවනාදිං කරොන්තියා භික්ඛුනියා තදත්ථං සබ්බපුබ්බපයොගගණනාය භික්ඛුනො දුක්කටං හොතීති ගහෙතබ්බො. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘යාව නං ධොවිත්වා උක්ඛිපති, තාව භික්ඛුනියා පයොගෙ පයොගෙ භික්ඛුස්ස දුක්කට’’න්ති ¶ (පාරා. අට්ඨ. 2.503-505). පඨමෙනාති තීණිපි කාරාපෙන්තස්ස යං පඨමං කාරාපෙති, තෙනාති අත්ථො. දීපිතන්ති ‘‘අඤ්ඤාතිකාය අඤ්ඤාතිකසඤ්ඤී පුරාණචීවරං ධොවාපෙති රජාපෙති ආකොටාපෙති, නිස්සග්ගියෙන ආපත්ති ද්වින්නං දුක්කටාන’’න්තිආදිනා (පාරා. 506) දෙසිතං. ඉමිනා නයෙන ද්වෙ කාරාපෙන්තස්ස පඨමෙන නිස්සග්ගියාපත්ති, දුතියෙන දුක්කටන්ති අයමත්ථො සඞ්ගය්හති.

620. ‘‘ධොවනත්ථාය දෙතී’’ති ඉමිනා ‘‘භුත්තං වත්ථ’’න්ති අධිකාරතො ලබ්භති.

621. සාමණෙරනිද්දෙසෙපීති ‘‘සාමණෙරා’’ති නිද්දෙසො නාම යස්ස, තස්මිම්පි, අත්තනා පරිභුත්තං වත්ථං ධොවනත්ථාය දෙතීති යොජනා, අත්තනො පරිභුත්තං චීවරං ධොවනත්ථාය ¶ සාමණෙරස්ස දෙතීති අත්ථො. පි-සද්දො සමුච්චයත්ථො. උපසම්පජ්ජාති පුබ්බකිරියාය ‘‘ධොවතී’’ති අපරකිරියා සාමත්ථියා ලබ්භති.

622. දහරානඤ්ච භික්ඛූනන්ති අත්තනො නවකතරානං භික්ඛූනං. නිය්යාදිතෙ දින්නෙ. එස නයොති ‘‘එකෙන පාචිත්තියං, අවසිට්ඨෙහි ද්වීහි වා එකෙන වා සබ්බපයොගෙසු දුක්කටං හොතී’’ති නයො.

623. චීවරෙති පරිභුත්තචීවරෙ.

624. ‘‘ධොවනප්පච්චයායෙවා’’ති ඉමිනා ඉතරද්වයස්ස තස්ස අනාණත්තියා කතත්තා තතො අනාපත්තිභාවමාහ.

626. ඤාතිකාති එත්ථ ‘‘පටිසඞ්ඛා යොනිසො’’තිආදීසු (ම. නි. 1.22-23, 422; අ. නි. 6.58; 8.9; මහානි. 206; ධ. ස. 1355; විභ. 518) විය ගාථාබන්ධවසෙන ය-කාරලොපො, ඤාතිකාය භික්ඛුනියාති අත්ථො. ‘‘ඤාතිකා අඤ්ඤාතිසඤ්ඤිස්සා’’ති පදච්ඡෙදො. පච්චත්ථරණන්ති මඤ්චපීඨෙ අත්ථරිතබ්බං පච්චත්ථරණචීවරඤ්ච.

627. ‘‘භික්ඛුනීනං වසෙනා’’ති ඉදං භික්ඛුසඞ්ඝෙපි උපසම්පන්නා චෙ, පාචිත්තියසම්භවා වුත්තං ¶ . යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘භික්ඛූනං සන්තිකෙ උපසම්පන්නාය පන යථාවත්ථුකමෙවා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.506). භික්ඛුනිසඞ්ඝෙ පඨමං උපසම්පජ්ජිත්වා පච්ඡා භික්ඛුසඞ්ඝෙ චෙ උපසම්පජ්ජති, කෙවලං භික්ඛුසඞ්ඝෙ උපසම්පන්නාති න වුච්චතීති තා භගවති ධරමානෙ පඨමං පබ්බජිතා පඤ්චසතා සාකියානියො වුච්චන්ති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘භික්ඛූනං සන්තිකෙ උපසම්පන්නා නාම පඤ්චසතා සාකියානියො’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.506). භික්ඛුනො ¶ ලිඞ්ගෙ පරිවත්තෙ තස්සෙව උපසම්පන්නකම්මස්ස අනුඤ්ඤාතත්තා සොපි ගහෙතබ්බොයෙව.

628. අවුත්තා ධොවතීති ‘‘ඉමං චීවරං ධොවා’’ති අවුත්තා චීවරං කිලිට්ඨං දිස්වා අවත්වා ඨපිතට්ඨානතො චීවරං ගහෙත්වා වා සයමෙව වත්වා යාචනාදිනයෙන වා අනාණත්තියා ච ගහෙත්වා චීවරධොවනාදිං කරෙය්ය චෙ. අපරිභුත්තං වාති හෙට්ඨා වුත්තනයෙන අපරිභුත්තං චීවරං. අඤ්ඤං වාති උපාහනත්ථවිකපත්තත්ථවිකපොත්ථකත්ථවිකමඤ්චපීඨාදිං යං කිඤ්චි පරික්ඛාරං.

පුරාණචීවරධොවාපනකථාවණ්ණනා.

629. විකප්පනුපගං පච්ඡිමං උපාදාය කිඤ්චි චීවරං ගණ්හතොති යොජනා, එත්ථ ‘‘අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා හත්ථතො’’ති ච ‘‘ඤාතිකාය අඤ්ඤාතිකසඤ්ඤිස්සා’’ති ච ‘‘එකතොඋපසම්පන්නාය හත්ථතො ගණ්හාතී’’ති ච වක්ඛමානවචනසාමත්ථියා ලබ්භමානතො පුබ්බෙ වුත්තනයෙන අඤ්ඤාතිකාය උභතොසඞ්ඝෙ උපසම්පන්නාය භික්ඛුනියා හත්ථතො විකප්පනුපගරතනවිදත්ථිප්පමාණවත්ථතො පට්ඨාය යං කිඤ්චි චීවරං ගණ්හන්තස්සාති අත්ථො. ‘‘ආපත්තී’’ති සාමඤ්ඤෙන වුත්තෙපි ‘‘නිස්සග්ගියා පාචිත්තියාපත්තී’’ති පකරණතො ච ‘‘නිස්සග්ගියාපත්තී’’ති වක්ඛමානතො ච ලබ්භති. ඨපෙත්වා පාරිවත්තකන්ති ‘‘පාරිවත්තකං පරිත්තෙන වා විපුලං, විපුලෙන වා පරිත්ත’’න්ති (පාරා. 514) වචනතො මහාපච්චරියං ‘‘අන්තමසො හරීතකඛණ්ඩෙනාපී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.514) වුත්තත්තා ච හෙට්ඨිමන්තතො හරීතකඛණ්ඩම්පි දත්වා ගහෙතබ්බං තිචීවරඤ්ච පාරිවත්තකං නාම හොති, තං ඨපෙත්වාති වුත්තං හොති. පරිවත්තනං පරිවත්තං, තං එතස්ස අත්ථීති පාරිවත්තකං, කයවික්කයෙන ගහෙතබ්බං චීවරන්ති අත්ථො.

630. ගහණත්ථාය ¶ පයොගෙති ගණ්හිතුං හත්ථපසාරණාදිප්පයොගෙ. පරියාපුතන්ති ‘‘පටිග්ගණ්හාති පයොගෙ දුක්කට’’න්ති (පාරා. 512) දෙසිතං.

631. අනුපසම්පන්නහත්ථෙති ¶ භික්ඛුභික්ඛුනිතො අඤ්ඤෙ සබ්බෙ අනුපසම්පන්නා ගහිතා. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘සචෙ පන සික්ඛමානාසාමණෙරසාමණෙරිඋපාසකඋපාසිකානං හත්ථෙ පෙසිතං පටිග්ගණ්හාති, අනාපත්තී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.512).

632. එකතොති එත්ථ භික්ඛුනිසඞ්ඝතොති ගහෙතබ්බං. අඤ්ඤස්මිං පක්ඛෙ පාචිත්තියමෙව. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘භික්ඛූනං සන්තිකෙ උපසම්පන්නාය පන පාචිත්තියමෙවා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.513).

633. ‘‘පාරිවත්තකං දස්සාමී’’ති ආභොගං කත්වා ගණ්හාති, දොසො න විජ්ජතීති යොජනා.

634. අඤ්ඤං පරික්ඛාරන්ති ථවිකකායබන්ධනාදි අවිකප්පියං වා අවිකප්පනුපගං වා පරික්ඛාරමෙව ගහෙතබ්බං. විකප්පනුපගං පන න වට්ටති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘විකප්පනුපගං පච්ඡිමචීවරප්පමාණං පන පටපරිස්සාවනම්පි න වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.514). චීවරපටිග්ගණ්හනං කිරියා, පාරිවත්තකස්ස අදානං අකිරියාති කිරියාය ච අකිරියාය ච ආපජ්ජිතබ්බතො ක්රියාක්රියං.

චීවරපටිග්ගහණකථාවණ්ණනා.

635. ‘‘අඤ්ඤාතකං අප්පවාරිත’’න්ති පදච්ඡෙදො. ‘‘ගහපතිං වා ගහපතානිං වා’’ති පාඨසෙසො. වුත්තඤ්හි භගවතා ‘‘අඤ්ඤාතකං ගහපතිං වා ගහපතානිං වා’’ති (පාරා. 516, 518). පුබ්බෙ වුත්තනයෙන යාව සත්තමා පිතාමහයුගා සම්බද්ධඤ්ඤාතිකතාය අභාවතො අඤ්ඤාතකං. ‘‘යං මය්හං ගෙහෙ ¶ අත්ථි, තං පවාරෙමී’’තිආදිනා නයෙන අප්පවාරිතං. ‘‘ගහපති නාම යො කොචි අගාරං අජ්ඣාවසතී’’ති (පාරා. 519) පාළියං වුත්තං ගහපතිං වා. ‘‘ගහපතානී නාම යා කාචි අගාරං අජ්ඣාවසතී’’ති (පාරා. 519) පාළියං වුත්තං ඝරණිං වාති අත්ථො.

හොති නිස්සග්ගියාපත්තීති ‘‘අඤ්ඤත්ර සමයා විඤ්ඤාපෙති, පයොගෙ දුක්කටං, පටිලාභෙන නිස්සග්ගියං හොතී’’ති (පාරා. 519) පාළියං වුත්තෙසු සබ්බෙසු පුබ්බපයොගෙසු දුක්කටෙන සද්ධිං නිස්සග්ගියපාචිත්තියං ¶ හොතීති වුත්තං හොති. අඤ්ඤත්ර සමයාති ‘‘තත්ථායං සමයො, අච්ඡින්නචීවරො වා හොති භික්ඛු නට්ඨචීවරො වා’’ති (පාරා. 518) මාතිකාය, ‘‘අච්ඡින්නචීවරො නාම භික්ඛුස්ස චීවරං අච්ඡින්නං හොති රාජූහි වා චොරෙහි වා ධුත්තෙහි වා යෙහි කෙහිචි වා අච්ඡින්නං හොති. නට්ඨචීවරො නාම භික්ඛුස්ස චීවරං අග්ගිනා වා දඩ්ඪං හොති, උදකෙන වා වූළ්හං හොති, උන්දූරෙහි වා උපචිකාහි වා ඛායිතං හොතී’’ති (පාරා. 519) පදභාජනෙ ච නිද්දිට්ඨසරූපකාලතො අඤ්ඤත්රාති අත්ථො.

636. තිකපාචිත්තියං වුත්තන්ති ‘‘අඤ්ඤාතකෙ අඤ්ඤාතකසඤ්ඤී, වෙමතිකො, ඤාතකසඤ්ඤී අඤ්ඤත්ර සමයා චීවරං විඤ්ඤාපෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති (පාරා. 520) පාචිත්තියත්තයං භගවතා වුත්තං. ‘‘ඤාතකෙ අඤ්ඤාතිසඤ්ඤිස්සා’’ති පදච්ඡෙදො. තත්ථාති තස්මිං ඤාතකෙ. වෙමතිකස්සාති ‘‘ඤාතකො නු ඛො, අඤ්ඤාතකො’’ති වෙමතිකස්ස. ද්විකදුක්කටං තථෙවාති යොජනා. ‘‘තථෙවා’’ති ‘‘වුත්ත’’න්ති ඉදං ආකඩ්ඪති, ‘‘ඤාතකෙ අඤ්ඤාතකසඤ්ඤී, වෙමතිකො අඤ්ඤත්ර සමයා චීවරං විඤ්ඤාපෙති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාරා. 520) දෙසිතන්ති අත්ථො.

637-8. සමයෙ ¶ විඤ්ඤාපෙන්තස්ස අනාපත්තීති යොජනා. එත්ථ ‘‘චීවරං අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිත’’න්ති ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං, යථාපරිච්ඡින්නකාලද්වයතො අඤ්ඤතරස්මිං කාලෙ අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතං චීවරං විඤ්ඤාපෙන්තස්ස අනාපත්තීති අත්ථො. ඤාතකෙ වා පවාරිතෙති එත්ථාපි ‘‘අත්තනො’’ති අජ්ඣාහාරො, ‘‘සමයෙ’’ති ඉමිනා යොජෙතබ්බං, අත්තනො ඤාතකපවාරිතෙ අසමයෙපි චීවරං විඤ්ඤාපෙන්තස්ස අනාපත්තීති අත්ථො. අඤ්ඤස්සත්ථායාති එත්ථ ‘‘අත්තනො’’ති සෙසො, අත්තනො ඤාතකෙ, පවාරිතෙ වා විඤ්ඤාපෙන්තස්ස අනාපත්තීති යොජනා, අඤ්ඤං භික්ඛුං නිස්සාය අත්තනො ඤාතකෙ වා පවාරිතෙ වා චීවරං විඤ්ඤාපෙන්තස්ස අනාපත්තීති වුත්තං හොති. ඉතරං පක්ඛං දස්සෙති ‘‘තස්ස ඤාතකෙ වා පවාරිතෙ වා’’ති. තස්සාති ‘‘අඤ්ඤස්සා’’ති වුත්තස්ස, ‘‘විඤ්ඤාපෙන්තස්ස අනාපත්තී’’ති ඉමිනා යොජෙතබ්බං. වාති පුරිමවිකප්පාපෙක්ඛං. යං සන්ධාය චීවරං විඤ්ඤාපෙති, තස්ස ඤාතකෙ වා පවාරිතෙ වා තංයෙව සන්ධාය චීවරං විඤ්ඤාපෙන්තස්ස අනාපත්තීති වුත්තං හොති.

‘‘අත්තනො වා ධනෙනා’’ති වුත්තං අනාපත්තිඅඞ්ගං උම්මත්තකාදිනොති එත්ථ ආදි-සද්දෙන සඞ්ගය්හති ¶ , අත්තනො සන්තකං සුත්තකප්පාසාදිකං කප්පියවත්ථුං දත්වා ගණ්හිතුකාමතාය අකප්පියවොහාරෙන යාචන්තස්ස ච අනාපත්තීති අත්ථො.

අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිකථාවණ්ණනා.

639. අප්පවාරිතමඤ්ඤාතින්ති එත්ථ ‘‘ගහපතිං වා ගහපතානිං වා’’ති ඉදං සාමත්ථියා ලබ්භති. තතුත්තරින්ති තතො සන්තරුත්තරපරමතො උත්තරින්ති ගහෙතබ්බං, ‘‘සන්තරුත්තරපරමං තෙන භික්ඛුනා තතො චීවරං සාදිතබ්බ’’න්ති (පාරා. 523) වුත්තත්තා ¶ අච්ඡින්නචීවරෙන සාදිතබ්බඅන්තරවාසකඋත්තරාසඞ්ගමත්තෙන අධිකන්ති අත්ථො.

‘‘තතො චෙ උත්තරි සාදියෙය්යා’’ති (පාරා. 523) වචනතො ‘‘සාදියන්තස්සා’’ති වත්තබ්බං, එවං වත්තබ්බෙ ‘‘විඤ්ඤාපෙන්තස්සා’’ති කස්මා වුත්තන්ති? අච්ඡින්නචීවරානං භික්ඛූනං ඡබ්බග්ගියෙහි භික්ඛූහි චීවරවිඤ්ඤාපනවත්ථුස්මිං ‘‘කථඤ්හි නාම තුම්හෙ මොඝපුරිසා න මත්තං ජානිත්වා බහුං චීවරං විඤ්ඤාපෙස්සථා’’ති (පාරා. 522) ඡබ්බග්ගියෙ භික්ඛූ ගරහිත්වා ඉමස්ස සික්ඛාපදස්ස පඤ්ඤත්තත්තා ‘‘සාදිතබ්බ’’න්ති එත්ථ විඤ්ඤාපෙතබ්බන්ති අත්ථො හොති, තෙනෙව ඉමස්මිං පදභාජනෙ ‘‘තතො චෙ උත්තරි සාදියෙය්යාති තතුත්තරි විඤ්ඤාපෙතී’’ති (පාරා. 524) ච ආපත්තිභෙදසන්දස්සනට්ඨානෙ ‘‘අඤ්ඤාතකෙ අඤ්ඤාතකසඤ්ඤී තතුත්තරි චීවරං විඤ්ඤාපෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්තිආදිවචනතො (පාරා. 525) ච වුත්තං. යදි එවං සික්ඛාපදෙයෙව ‘‘සාදිතබ්බං, සාදියෙය්යා’’ති ච උභයත්ථ ‘‘විඤ්ඤාපෙතබ්බං, විඤ්ඤාපෙය්යා’’ති ච කස්මා න වුත්තන්ති? අච්ඡින්නචීවරභාවං ඤත්වා අවිඤ්ඤාපිතෙපි අභිහරිත්වා දිය්යමානම්පි අධිවාසෙන්තෙන එවමෙව සාදිතබ්බන්ති න වුත්තං. ඉමස්සෙව ච අධිකවිඤ්ඤාපනනිසෙධනත්ථං වදන්තෙනාපි ‘‘තඤ්චෙ අඤ්ඤාතකො ගහපති වා ගහපතානී වා බහූහි චීවරෙහි අභිහට්ඨුං පවාරෙය්ය, සන්තරුත්තරපරමං තෙන භික්ඛුනා තතො චීවරං සාදිතබ්බ’’න්ති සාදිතබ්බනියමප්පධානං වුත්තං. තස්මා අච්ඡින්නචීවරෙන අත්තනා වා තං සන්ධාය අඤ්ඤෙන වා විඤ්ඤාපෙන්තෙනපි අවිඤ්ඤාපෙන්තෙපි දිය්යමානං සාදියන්තෙනාපි සන්තරුත්තරපරමතං නාතික්කමිතබ්බන්ති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ සන්ධාය භාසිතත්ථොති සල්ලක්ඛෙතබ්බන්ති එත්තකං ඤාපෙතුං ‘‘සාදියන්තස්සා’’ති අවත්වා ‘‘විඤ්ඤාපෙන්තස්සා’’ති වුත්තන්ති ආචරියාභිසන්ධි වෙදිතබ්බා.

640. ඉදානි ¶ ¶ විඤ්ඤාපනෙ ච අධිවාසනෙ ච උභයත්ථෙව නියමං දස්සෙතුං ‘‘සචෙ තීණි නට්ඨානි හොන්ති, ද්වෙ සාදිතබ්බානි. ද්වෙ නට්ඨානි, එකං සාදිතබ්බං. එකං නට්ඨං, න කිඤ්චි සාදිතබ්බ’’න්ති (පාරා. 524) පදභාජනෙ වුත්තවිනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘යස්සා’’තිආදි. ‘‘යස්ස තීණිපි නට්ඨානි, ද්වෙ වා නට්ඨානි, එකං වා නට්ඨ’’න්ති සම්බන්ධිත්වා යථාක්කමං ‘‘තෙන ද්වෙ සාදිතබ්බානි, එකං සාදිතබ්බං, න කිඤ්චිපි සාදිතබ්බ’’න්ති යොජනා කාතබ්බා. යස්ස තීණිපි චීවරානි නට්ඨානි, බහු ච දිය්යති, තෙන ද්වෙයෙව චීවරානි සාදිතබ්බානි. ද්වෙ චීවරානි නට්ඨානි, එකං සාදිතබ්බං. එකඤ්චෙ නට්ඨං, න සාදිතබ්බං, අවසිට්ඨං පච්ඡා ධම්මෙන සමෙන ලද්ධනීහාරෙන ගහෙතබ්බන්ති අත්ථො. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘සෙසං සභාගට්ඨානතො පරියෙසිස්සතී’’ති. ‘‘භික්ඛුනියා පන පඤ්චසුපි නට්ඨෙසු ද්වෙ සාදිතබ්බානි, චතූසු නට්ඨෙසු එකං සාදිතබ්බං, තීසු නට්ඨෙසු කිඤ්චි න සාදිතබ්බ’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.522-524) අට්ඨකථායං වුත්තං.

641-2. සෙසකං ආහරන්තස්ස අනාපත්තීති ඤාතබ්බන්ති යොජනා. එවමුපරිපි යොජෙතබ්බං. චීවරං යොජෙත්වා අතිරෙකං වත්ථං පච්චාහරිත්වා ‘‘දස්සාමී’’ති බහුම්පි ගහෙත්වා ගච්ඡන්තස්ස අනාපත්තීති අත්ථො. අතිරෙකම්පි තුම්හෙයෙව ගණ්හථාති දින්නං ගණ්හතොපි අනාපත්ති. න අච්ඡින්නකාරණා දින්නෙති යොජනා, අච්ඡින්නචීවරභාවං අනුද්දිස්ස බහූනං චීවරානං ගහණනිමිත්තෙනාපි අනාපත්තීති අත්ථො. එවමෙව ‘‘න නට්ඨකාරණා දෙන්තී’’ති ඉදම්පි දස්සිතමෙව. අච්ඡින්නචීවරෙ නිස්සාය තතුත්තරිචීවරවිඤ්ඤාපනවත්ථුම්හි ඉමස්ස සික්ඛාපදස්ස පඤ්ඤත්තත්තා අනාපත්තිවාරෙ ‘‘අඤ්ඤස්සත්ථායා’’ති න ගහිතං.

තතුත්තරිකථාවණ්ණනා.

643. කල්යාණකම්යතාහෙතූති ¶ සුන්දරස්ස මහග්ඝස්ස කාමතං පටිච්ච චීවරෙ විකප්පනං ආපජ්ජෙය්යාති යොජනා, ‘‘කීදිසෙන තෙ භන්තෙ චීවරෙන අත්ථො’’ති පුබ්බෙ අප්පවාරිතො ‘‘ආයතං වා හොතු විත්ථතං වා අප්පිතං වා සණ්හං වා’’ති (පාරා. 529) පදභාජනෙ වුත්තවිසිට්ඨකප්පං අධිකවිධානං කරොතීති අත්ථො. තස්ස ලාභා නිස්සග්ගියං භවෙති තථා අප්පවාරිතෙන හුත්වා කතෙන අධිකවිධානෙන නිප්ඵන්නචීවරස්ස ලාභප්පයොගෙන දුක්කටනිස්සග්ගියපාචිත්තියා හොන්ති.

644. මහග්ඝං ¶ …පෙ… විඤ්ඤාපෙතීති වීසතිඅග්ඝනකං චීවරං දාතුකාමම්හි උපාසකෙ, ‘‘අලං මය්හං එතෙන, දසග්ඝනකං වා අප්පග්ඝනකං වා දෙහී’’ති වදති.

645. ‘‘ඤාතකෙ අඤ්ඤාතිසඤ්ඤිස්සා’’ති පදච්ඡෙදො.

පඨමොපක්ඛටකථාවණ්ණනා.

646. පඨමසික්ඛාපදෙ එකෙන උපාසකෙන පීළා ලද්ධා, ඉධ ද්වීහීති එත්තකං නානාකරණං. සෙසං පඨමසික්ඛාපදසදිසමෙවාති ආහ ‘‘දුතියො…පෙ… විනිච්ඡයො’’ති. උපක්ඛටපදෙන ලක්ඛිතං සික්ඛාපදං උපක්ඛටං, දුතියඤ්ච තං උපක්ඛටඤ්චාති දුතියොපක්ඛටං, තස්මිං දුතියොපක්ඛටෙ. අස්සාති දුතියොපක්ඛටස්ස.

දුතියොපක්ඛටකථාවණ්ණනා.

647. රඤ්ඤා වාති රාජතො වා. රාජතො භොග්ගං භුඤ්ජිතබ්බං අස්ස අත්ථීති ‘‘රාජභොග්ගො’’ති වුත්තො, රාජතො භත්තවෙත්තනලාභිතො යතො කුතොචි දායකා ආභතන්ති සම්බන්ධො. න ච වට්ටතීති එත්ථ ‘‘නිස්සග්ගියපාචිත්තියභාවතො’’ති ¶ අජ්ඣාහරිතබ්බං. ඉධ උත්තරිකරණීයං ‘‘තික්ඛත්තු’’න්තිආදිගාථාය (වි. වි. 671) වක්ඛති.

648. චීවරචෙතාපන්නවසෙන අධිගතරජතාදි යෙන කෙනචි පරියායෙනාපි න සාදිතබ්බන්ති දස්සෙතුමාහ ‘‘රජතං වා’’තිආදි. ධවලසභාවතාය රාජතීති රජතං, සජ්ඣු. ජාතං රූපං වණ්ණායතනමෙතස්සාති ජාතරූපං, සුවණ්ණං. කිඤ්චීති අප්පමත්තකම්පි. අත්තනො වා අත්ථාය පරස්ස වා අත්ථාය දිය්යමානං කිඤ්චි ගණ්හිතුං න වට්ටතීති යොජනා.

649. අත්තනො පටිග්ගහණෙ ආපත්තියා රූපියගහණසික්ඛාපදෙ වක්ඛමානත්තා අඤ්ඤස්ස අත්ථාය ගහණෙ ආපත්තිදස්සනත්ථමාහ ‘‘අඤ්ඤස්සත්ථායා’’තිආදි. තත්ථ අඤ්ඤස්සත්ථායාති අඤ්ඤස්ස පුග්ගලස්ස, ගණස්ස, සඞ්ඝස්ස, චෙතියස්ස, නවකම්මස්ස වා අත්ථාය. නිද්දිට්ඨන්ති ආහරිත්වා ‘‘ඉමං ගණ්හථා’’ති වුත්තං රජතං, ජාතරූපං වා අඤ්ඤං වා යං කිඤ්චි නිස්සග්ගියදුක්කටවත්ථුං ¶ පටිග්ගණ්හතො තස්ස භික්ඛුනො දුක්කටං හොතීති මහාපච්චරියං වුත්තන්ති යොජනා.

650-1. වුත්තමෙවත්ථං සරූපතො විභාවෙතුමාහ ‘‘නෙත්වා’’තිආදි. නෙත්වාති ආනෙත්වා. අකප්පියං භණ්ඩන්ති ‘‘රජතං ජාතරූපං වා’’ති යථාවුත්තමෙව අකප්පියභණ්ඩං. ඉත්ථන්ති වක්ඛමානප්පකාරෙන. න ච වට්ටතීති එත්ථ ච-කාරෙන වට්ටති චාති අනුඤ්ඤාතං කතන්ති. යථාහ අට්ඨකථායං –

‘‘සචෙ පන ‘නයිදං භික්ඛූනං සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටතී’ති පටික්ඛිත්තෙ ‘වඩ්ඪකීනං වා කම්මකරානං වා හත්ථෙ භවිස්සති, කෙවලං තුම්හෙ සුකතදුක්කටං ජානාථා’ති වත්වා තෙසං හත්ථෙ දත්වා පක්කමති, වට්ටති. අථාපි ‘මම මනුස්සානං හත්ථෙ භවිස්සති, මය්හමෙව ¶ වා හත්ථෙ භවිස්සති, කෙවලං තුම්හෙ යං යස්ස දාතබ්බං, තදත්ථාය පෙසෙය්යාථා’ති වදති, එවම්පි වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.538-539).

652. විහාරස්සාති එත්ථ ‘‘නවකම්මස්සා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.538-539) අට්ඨකථායං වුත්තත්තා වත්තබ්බං ගාථාබන්ධවසෙන න වුත්තං.

654. රජතං ජාතරූපං වා සඞ්ඝස්සාති එත්ථ ‘‘චත්තාරො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජථාති දින්න’’න්ති සෙසො. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘සචෙ පන කොචි බහුම්පි හිරඤ්ඤසුවණ්ණං ආනෙත්වා ‘ඉදං සඞ්ඝස්ස දම්මි, චත්තාරො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජථා’ති වදති, තං චෙ සඞ්ඝො සම්පටිච්ඡති, පටිග්ගහණෙපි පරිභොගෙපි ආපත්තී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.538-539). එවං ආභතං තස්මිං සඞ්ඝෙ යො කොචි භික්ඛු ‘‘නයිදං කප්පතී’’ති සචෙ පටික්ඛිපති, ‘‘අයං සඞ්ඝස්ස ලාභන්තරායං කරොතී’’ති වදන්තස්සෙව ආපත්ති හොති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘යො හි තං චොදෙති, ස්වෙව සාපත්තිකො හොති, තෙන පන එකෙන බහූ අනාපත්තිකා කතා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.538-539). ඉධ ස්වෙව සාපත්තිකොති එත්ථ ‘‘දුක්කටාපත්තිකොති වුත්තං හොතී’’ති ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. ඉමිස්සා ගාථාය ‘‘සඞ්ඝස්සා’’ති අලිඛිත්වා ‘‘භික්ඛුනො’’ති ච ලිඛන්ති, තං න සුන්දරං. ඉදානි දස්සිතඅට්ඨකථාපාඨෙ ‘‘සඞ්ඝො සම්පටිච්ඡතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.538-539) වුත්තත්තා ‘‘සඞ්ඝස්සා’’ති පාඨො සුන්දරො.

655. තළාකස්සාති ¶ වාපියා. සස්සුප්පත්තිනිදානතො තළාකං ඛෙත්තං, තතො තස්ස ගහණං වා පරිභොගො වා න ච වට්ටතීති යොජනා. තළාකස්ස චාති එත්ථ ච-කාරෙන ඛෙත්තවත්ථු සඞ්ගහිතං. න ච වට්ටතීති එත්ථ චකාරෙන වට්ටති චාති දස්සිතං හොති.

656. තං ¶ කතමන්ති ආහ ‘‘චත්තාරො’’තිආදි. සබ්බම්පීති තළාකපොක්ඛරණිඛෙත්තාදි සබ්බම්පි.

658-9. අපරිච්ඡින්නභාගස්මින්ති ‘‘ඉමස්මිං භූමිභාගෙ කතස්ස කම්මෙහි එත්තකො භාගො දෙය්යො’’ති එවං පුබ්බෙ අනියමිතආයෙ භූමිභාගෙ. අකතපුබ්බං නවසස්සං නාම. එත්තකං භාගං දෙථාති එත්තකං කහාපණභාගං දෙථ. උට්ඨාපෙතීති උප්පාදෙති.

‘‘කසථ වපථා’’ති අකප්පියං වාචං වත්වාති යොජනා. වපථාති චාති එත්ථ ච-සද්දො ඉධ අවුත්තං තංකත්තුයොගකාලෙ වුච්චමානං අකප්පියවචනන්තරං සමුච්චිනොති. උප්පාදිතඤ්චාති එත්ථ ච-සද්දො කහාපණං සමුච්චිනොති. සබ්බන්ති තථා උප්පාදිතකහාපණඤ්ච එවං අකප්පියවොහාරෙන උප්පාදිතඤ්චාති සබ්බං.

660. කසථාදිකං වචනං අවත්වා ‘‘එත්තිකාය භූමියා එත්තකො නාම භාගො’’ති භූමිං යො ච පතිට්ඨාපෙති, තස්සෙවෙතමකප්පියන්ති වක්ඛමානෙන යොජෙතබ්බං. ච-සද්දො ‘‘යො පනා’’ති වක්ඛමානපුග්ගලන්තරාපෙක්ඛො.

661-2. භූමියා සයමෙව පමාණස්ස ජානනත්ථං තූති යොජනා, ‘‘එත්තකෙ භූමිභාගෙ අම්හෙහි සස්සං කතං, එත්තකං නාම භාගං ගණ්හථා’’ති කසකෙහි වුත්තෙ තෙසං වචනං අසද්දහිත්වා සයමෙව ඛෙත්තභූමියා පමාණං ඤාතුකාමතායාති අත්ථො. තු-සද්දො ඉමමෙව විසෙසං ජොතෙති. යො පන මිනාති, තස්සෙවෙතමකප්පියන්ති වක්ඛමානෙන යොජෙතබ්බං. රජ්ජුයාපි ච දණ්ඩෙනාති එත්ථ පාදෙනාපි මිනිතුං න වට්ටතීති වදන්ති. ‘‘රක්ඛතී’’තිආදිකිරියාපදෙහිපි එවමෙව යොජෙතබ්බං.

ඛලෙ ¶ ඨත්වා රක්ඛතීති ධඤ්ඤකරණෙ ඨත්වා අඤ්ඤෙ ගණ්හිතුං අදත්වා පාලෙති. කථං රක්ඛිතුං ¶ වට්ටති, කථං රක්ඛිතුං න වට්ටතීති? තං පන වීහිං ‘‘ඉදං වා එත්තකං වා මා ගණ්හ, ඉදං ගහෙතුං න ලබ්භතී’’ති වා ‘‘ඉතො අපනෙහි, ඉධ පුඤ්ජං කරොහී’’ති වා එවමාදිනා පයොගෙන චෙ රක්ඛති, තං අකප්පියං. සචෙ ‘‘මයි ඨිතෙ රක්ඛිතං හොතී’’ති රක්ඛති, ගණ්හන්තෙ වා පස්සිත්වා ‘‘කිං කරොථා’’ති භණති, වට්ටති. රූපියපටිග්ගහණසික්ඛාපදෙ ද්වාරං පිදහිත්වා රක්ඛන්තෙන වසිතබ්බන්ති හි වුත්තන්ති ගණ්ඨිපදෙ වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බො. අඤ්ඤස්මිම්පි ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං ‘‘ථෙනෙත්වා ගණ්හන්තෙ සති එතං භො පවත්තිං භික්ඛුසඞ්ඝස්ස කිං ආරොචෙස්සාමීති පටිපුච්ඡිතුං වට්ටතීති වදන්තී’’ති. නීහරාපෙතීති එත්ථාපි සචෙ පරියායෙන වදති, වට්ටතීති වදන්ති. තස්සෙවෙතමකප්පියන්ති ඉදං ඛෙත්තමිනනාදිං කරොන්තෙන ලද්ධබ්බතො අඤ්ඤස්ස අභිනවුප්පාදිතස්ස අභාවා අඤ්ඤෙසං වට්ටතීති ද්වීසු ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං.

663. ‘‘එත්තකෙහි වීහීහි ඉදං ආහරථා’’ති වුත්තා සචෙ ආහරන්තීති යොජනා. එත්ථ ‘‘තස්සෙවෙතමකප්පිය’’න්ති ඉදං ධඤ්ඤස්ස විචාරිතත්තා වුත්තං. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘තස්සෙව අකප්පියං. කස්මා? ධඤ්ඤස්ස විචාරිතත්තා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.538-539).

664. හිරඤ්ඤෙනාති කහාපණෙන. ‘‘තමකප්පිය’’න්ති ඉදං කහාපණානං විචාරිතත්තා වුත්තං. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘සබ්බෙසං අකප්පියං. කස්මා? කහාපණානං විචාරිතත්තා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.538-539).

665. පෙසකාරකදාසං වාති පෙසකාරකසඞ්ඛාතං දාසං වා, පෙසකාරො තන්තවායො. ආරාමිකානං නාමෙන දෙන්තෙති ‘‘ආරාමිකං දම්මි, වෙය්යාවච්චකරං දම්මී’’තිආදිනා නයෙන දෙන්තෙ.

666. ඛීරං ¶ දධි තක්කං සප්පි නවනීතන්ති පඤ්චගොරසා.

667. අජිකාදීසූති ආදි-සද්දෙන මහිසං සඞ්ගණ්හාති.

669. පටිසිද්ධෙපීති පටික්ඛිත්තෙපි. මූලං දත්වාති කප්පියභණ්ඩමූලං දත්වා. කුක්කුටාදයො පන ‘‘සුඛෙන වසන්තූ’’ති අරඤ්ඤෙයෙව විස්සජ්ජෙතබ්බං. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘කුක්කුටසූකරෙ ¶ ‘සුඛං ජීවන්තූ’ති අරඤ්ඤෙ විස්සජ්ජෙතුං වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.538-539). සූකරමයූරාදීසුපි ලද්ධෙසු තෙසං අනුරූපෙයෙව විසයෙ විස්සජ්ජෙතබ්බා.

671. ‘‘තික්ඛත්තු’’න්තිආදිගාථාය කො සම්බන්ධො? ‘‘රඤ්ඤා වා රාජභොග්ගෙනා’’තිආදිගාථාය සඞ්ගහිතනයෙන රාජරාජාමච්චබ්රාහ්මණගහපතාදීසු යෙන කෙනචි අත්තනා වා චීවරචෙතාපන්නෙන චීවරං චෙතාපෙත්වා ‘‘ඉත්ථන්නාමං භික්ඛුං චීවරෙන අච්ඡාදෙහී’’ති වත්වා තං චීවරචෙතාපන්නසඞ්ඛාතං චීවරමූලං දත්වා පහිතදූතෙන වා භික්ඛුං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘ඉදං ඛො භන්තෙ ආයස්මන්තං උද්දිස්ස චීවරචෙතාපන්නං ආභතං, පටිග්ගණ්හාතු ආයස්මා චීවරචෙතාපන්න’’න්ති යදි වුච්චෙය්ය, භික්ඛුනා ‘‘න ඛො මයං ආවුසො චීවරචෙතාපන්නං පටිග්ගණ්හාම, චීවරඤ්ච ඛො මයං පටිග්ගණ්හාම කාලෙන කප්පිය’’න්ති වුත්තෙ සචෙ තෙන ‘‘අත්ථි පනායස්මතො කොචි වෙය්යාවච්චකරො’’ති වුත්තෙ චීවරත්ථිකෙන භික්ඛුනා ‘‘එසො ඛො ආවුසො භික්ඛූනං වෙය්යාවච්චකරො’’ති ආරාමිකෙ වා උපාසකෙ වා දස්සිතෙ යදි සො තස්ස අත්තනා ආහරිත්වා ‘‘ඉමස්ස භික්ඛුනො චීවරෙන අත්ථෙ සති ඉමිනා චීවරං චෙතාපෙත්වා අච්ඡාදෙහී’’ති වත්වා තං භික්ඛුං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘යං ඛො භන්තෙ ආයස්මා වෙය්යාවච්චකරං නිද්දිසි, සඤ්ඤත්තො සො මයා, උපසඞ්කමතු ආයස්මා කාලෙන, චීවරෙන ¶ තං අච්ඡාදෙස්සතී’’ති යදි වදෙය්ය, තෙන චීවරත්ථිකෙන භික්ඛුනා කිං කාතබ්බන්ති භගවතා වුත්තන්ති ආහාති අයමිමිස්සා ගාථාය සම්බන්ධො.

තික්ඛත්තුං චොදනා වුත්තාති ‘‘චීවරත්ථිකෙන භික්ඛවෙ භික්ඛුනා වෙය්යාවච්චකරො උපසඞ්කමිත්වා ද්වත්තික්ඛත්තුං චොදෙතබ්බො සාරෙතබ්බො ‘අත්ථො මෙ ආවුසො චීවරෙනා’’ති තික්ඛත්තුං චොදනා කාතබ්බාති වුත්තා.

ඡක්ඛත්තුං ඨානමබ්රවීති ‘‘ද්වත්තික්ඛත්තුං චොදයමානො සාරයමානො තං චීවරං අභිනිප්ඵාදෙය්ය, ඉච්චෙතං කුසලං, නො චෙ අභිනිප්ඵාදෙය්ය, චතුක්ඛත්තුං පඤ්චක්ඛත්තුං ඡක්ඛත්තුපරමං තුණ්හීභූතෙන උද්දිස්ස ඨාතබ්බ’’න්ති (පාරා. 538) වුත්තත්තා තික්ඛත්තුං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘අත්ථො මෙ ආවුසො චීවරෙනා’’ති කතාය චොදනාය න නිප්පජ්ජෙය්ය, තෙන පුන ගන්ත්වා යං කිඤ්චි අවත්වා ‘‘න ආසනෙ නිසීදිතබ්බං, න ආමිසං පටිග්ගහෙතබ්බං, න ධම්මො භාසිතබ්බො’’ති (පාරා. 539) වචනතො ඨානභඤ්ජනකං නිසජ්ජාදිං කිඤ්චි අකත්වා ‘‘කිං කාරණං ආගතොසී’’ති පුච්ඡිතෙ ‘‘ජානාහි ¶ , ආවුසො’’ති එත්තකමත්තං වත්වා උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදෙන ඡක්ඛත්තුං ඨානං සද්ධම්මවරචක්කවත්තිනා භගවතා දෙසිතන්ති වුත්තං හොති.

යදි චොදෙතියෙවාති සචෙ ඨානං අකත්වා චොදනාමත්තං කරොති, ඡ අබ්රවීති යොජනා, ‘‘චොදනා’’ති සාමත්ථියතො ලබ්භති, ඡක්ඛත්තුං චොදෙත්වා සකිම්පි න ඨාතබ්බන්ති වුත්තං හොති.

ඡචොදනං අකත්වා යො ඨානමෙව කරොති, තෙන කති ඨානානි කාතබ්බානීති ආහ ‘‘චොදනාදිගුණා ඨිතී’’ති, ‘‘කාතබ්බා’’ති සෙසො, ‘‘අබ්රවී’’ති ඉමිනා යොජෙතබ්බං, ‘‘චතුක්ඛත්තුං චොදෙත්වා චතුක්ඛත්තුං ඨාතබ්බං, පඤ්චක්ඛත්තුං චොදෙත්වා ද්වික්ඛත්තුං ඨාතබ්බං, ඡක්ඛත්තුං චොදෙත්වා න ¶ ඨාතබ්බ’’න්ති (පාරා. 539) වචනතො, ‘‘ඡක්ඛත්තුපරම’’න්ති (පාරා. 539) වචනතො ච ඡක්ඛත්තුං චොදනාය දිගුණා ද්වාදසක්ඛත්තුකා ඨිති හොතීති සිද්ධත්තා චොදනමෙව අකත්වා ඨානමත්තමෙව කරොන්තස්ස ද්වාදසක්ඛත්තුං වුත්තනයෙන ඨාතබ්බමෙවාති වුත්තං හොති. තතො පරං කාතබ්බං අදස්සෙත්වා එත්තකෙනෙව නිවත්තෙතබ්බන්ති ඤාපෙන්තො ‘‘තතො චෙ උත්තරි වායමමානො තං චීවරං අභිනිප්ඵාදෙති, පයොගෙ දුක්කටං, පටිලාභෙන නිස්සග්ගිය’’න්ති (පාරා. 539) වුත්තනයා ආපත්ති හොතීති දස්සෙති.

672. ‘‘අචොදෙත්වා ලද්ධෙ’’ති ඉදං උපලක්ඛණං ‘‘අට්ඨත්වා ලද්ධෙ’’ති ච ගය්හමානත්තා.

රාජසික්ඛාපදකථාවණ්ණනා.

චීවරවග්ගො පඨමො.

673. ‘‘එකෙනාපී’’ති ඉමිනා කිං පන ද්වීහි, බහූහි වාති වුත්තං හොති. මිස්සෙත්වාති අන්තමසො වාතෙන ආහටෙනාපි කොසියංසුනා මිස්සෙත්වා. සන්ථතන්ති ‘‘සන්ථතං නාම සන්ථරිත්වා කතං හොති අවායිම’’න්ති (පාරා. 544) පදභාජනෙ ච ‘‘සමෙ භූමිභාගෙ කොසියංසූනි උපරූපරි සන්ථරිත්වා කඤ්ජිකාදීහි සිඤ්චිත්වා කතං හොතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.542) අට්ඨකථාය ච වුත්තසරූපං කඤ්ජිකං සිඤ්චිත්වා කොසියංසූනි අත්ථරිත්වා යාව බහලමිච්ඡති, තාව වඩ්ඪෙත්වා නිසීදනනිපජ්ජනාදිඅත්ථං කාතබ්බං සන්ථතන්ති අත්ථො. කොසියංසුනාති කොසියකිමිකොසියස්ස ඉදන්ති කොසියං, සුත්තං, තස්ස සුත්තස්ස අංසු, තෙන කොසියංසුනාති අත්ථො ¶ . කාරාපෙන්තස්සාති උපලක්ඛණත්තා ¶ ‘‘කරොන්තස්සා’’තිපි ගහෙතබ්බං. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘කාරාපෙය්යාති එකෙනාපි කොසියංසුනා මිස්සෙත්වා කරොති වා කාරාපෙති වා’’ති (පාරා. 544). තෙනෙවාහ ‘‘පරත්ථාය කරොන්තස්ස කාරාපෙන්තස්සා’’ති.

675. භූමත්ථරණන්ති පරිකම්මකතාය භූමියා ඡවිරක්ඛනත්ථාය අත්ථරිතබ්බං අත්ථරණං. භිසි නාම මඤ්චභිසි, පීඨභිසීති ද්වයං. බිබ්බොහනං උපධානං.

කොසියකථාවණ්ණනා.

676. කාළකෙළකලොමානන්ති ‘‘කාළකං නාම ද්වෙ කාළකානි ජාතියා කාළකං වා රජනකාළකං වා’’ති (පාරා. 549) වචනතො එවං කාළකානං එළකලොමානං. සුද්ධානන්ති ඉතරවණ්ණෙහි එළකලොමෙහි අමිස්සානං. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘සුද්ධකාළකානන්ති සුද්ධානං කාළකානං, අඤ්ඤෙහි අමිස්සිතකාළකානන්ති අත්ථො’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.547). කරෙය්යාති කරොන්තස්ස ච කාරාපෙන්තස්ස චාති වුත්තං හොති. යථාහ ‘‘කාරාපෙය්යාති කරොති වා කාරාපෙති වා’’ති. ආපත්ති හොතීති ‘‘පයොගෙ දුක්කටං, පටිලාභෙන නිස්සග්ගිය’’න්ති පාළියං වුත්තං පුබ්බපයොගදුක්කටඤ්ච නිස්සග්ගියපාචිත්තියඤ්ච ආහ.

සුද්ධකාළකකථාවණ්ණනා.

677. ඔදාතං තුලං වා බහුං වා සබ්බමෙව වා ගහෙත්වානාති යොජනා. කපිලම්පි වාති එත්ථාපි එවමෙව යොජෙතබ්බං. එත්ථ සබ්බමෙව වාති සන්ථතස්ස ගහෙතබ්බං සබ්බමෙව වා ලොමං. කරොන්තස්සාති එත්ථ ‘‘සන්ථත’’න්ති අධිකාරතො ¶ ලබ්භති. ‘‘නව’’න්ති ඉදං ‘‘කරොන්තස්සා’’ති පදසාමත්ථියෙන ලබ්භති, නවං සන්ථතං කරොන්තස්සාති අත්ථො, ‘‘අනාපත්තී’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. කපිලම්පි වාති වාකාරෙන පකාරන්තරෙනාපි කරොන්තස්ස අනාපත්තිං සඞ්ගණ්හාති. සෙය්යථිදං? ‘‘නවං පන භික්ඛුනා සන්ථතං කාරයමානෙන ද්වෙ භාගා සුද්ධකාළකානං එළකලොමානං ආදාතබ්බා තතියං ඔදාතානං චතුත්ථං ගොචරියාන’’න්ති (පාරා. 553) මාතිකාය අනුඤ්ඤාතප්පකාරො වෙදිතබ්බො.

එත්ථ ¶ ‘‘ඔදාතං කපිලම්පි වා’’ති එතස්ස ‘‘බහුං වා’’ති විසෙසනෙන කාළකානං එළකලොමානං යථාවුත්තභාගද්වයතො අධිකං එළකලොමම්පි න ගහෙතබ්බන්ති දීපෙති කෙවලානං කාළකානං එළකලොමානං අග්ගහෙතබ්බතාය පඨමසික්ඛාපදෙනෙව වුත්තත්තා. ‘‘සබ්බමෙව වා’’ති ඉමිනාපි පුරිමසික්ඛාපදෙ විය ඉමෙ ඔදාතාදයො සබ්බෙ කෙවලා න ගහෙතබ්බා න හොන්තීති දස්සිතං හොති. ‘‘අනාපත්තී’’ති ඉමිනා එවං අකත්වා අඤ්ඤෙන පකාරෙන කරොන්තස්ස ආපත්ති හොතීති බ්යතිරෙකතො දීපිතං හොති.

සෙය්යථිදං? වුත්තඤ්හෙතං භගවතා ‘‘අනාදා චෙ භික්ඛු ද්වෙ භාගෙ සුද්ධකාළකානං එළකලොමානං තතියං ඔදාතානං චතුත්ථං ගොචරියානං නවං සන්ථතං කාරාපෙය්ය, නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති. යත්තකප්පමාණෙහි එළකලොමෙහි නවං සන්ථතං කාතුකාමො හොති, තෙ ලොමෙ චතුභාගං තුලයිත්වා ද්වෙ තුලෙ වා ඌනෙ වා කාළකලොමෙ ගහෙත්වා එකං තුලං ඔදාතෙහි වා එකං තුලං ගොචරියෙහි වා කාළකෙහි වා ඌනෙ කත්වා ද්වීහිපි අධිකෙ වා කත්වා කාළකලොමෙ වජ්ජෙත්වා ද්වීසු එකං වා ද්වෙ එව වා ගහෙත්වා කාතුඤ්ච කාරාපෙතුඤ්ච වට්ටතීති වුත්තං හොති ¶ . එවං අනාපත්තිදස්සනෙන සබ්බොපි සික්ඛාපදත්ථො සඞ්ගහිතොති දට්ඨබ්බො.

678. ‘‘අනුක්කමෙනා’’ති ඉමිනා ඉමමෙව අග්ගහෙත්වා පුරිමානන්තරං වුත්තසික්ඛාපදද්වයඤ්ච ගහෙතබ්බන්ති දීපෙති. නිස්සජ්ජිත්වා ලද්ධානිපීති යොජනා. ‘‘අපී’’ති ඉමිනා ‘‘අඤ්ඤෙන කතං පටිලභිත්වා පරිභුඤ්ජති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාරා. 555) වුත්තදුක්කටඤ්ච ‘‘නිස්සග්ගියං චීවරං අනිස්සජ්ජිත්වා පරිභුඤ්ජති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාරා. 468) පඨමනිස්සග්ගියසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙන ඉහාපි ‘‘නිස්සග්ගියං සන්ථතං අනිස්සජ්ජිත්වා පරිභුඤ්ජති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති වුත්තම්පි ධම්මසඞ්ගහකාරකෙහි පෙය්යාලවසෙන සංඛිත්තං තං දුක්කටඤ්චාති ඉදං ද්වයං සඞ්ගහිතන්ති දට්ඨබ්බං.

679. තතියං තු ක්රියාක්රියන්ති ඉදං තතියසික්ඛාපදං පන ‘‘ද්වෙ භාගා සුද්ධකාළකාන’’න්තිආදිනා (පාරා. 554) වුත්තනයෙන අග්ගහෙත්වා කාළකානං අතිරෙකග්ගහණවසෙන අනනුඤ්ඤාතප්පකාරෙන කරණතො කිරියාකිරියං නාම. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘ආදාය ච අනාදාය ච කරණතො කිරියාකිරිය’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.552).

ද්වෙභාගකථාවණ්ණනා.

680. ඡන්නං ¶ වස්සානං ඔරෙනාති පුබ්බෙ සන්ථතස්ස කතදිවසතො පට්ඨාය උපරි ඡන්නං වස්සානං අබ්භන්තරෙති අත්ථො. හොති නිස්සග්ගියාපත්තීති ඡබ්බස්සන්තරෙ කතසන්ථතං නිස්සග්ගියං හොති, කාරකස්ස ච පාචිත්තියං හොතීති අත්ථො. භික්ඛුසම්මුතිං ඨපෙත්වාති සන්ථතං ගහෙත්වා අද්ධානමග්ගං පටිපජ්ජිතුං අසමත්ථස්ස ගිලානස්ස ‘‘අහං භන්තෙ ගිලානො ¶ න සක්කොමි සන්ථතං ආදාය පක්කමිතුං, සොහං භන්තෙ සඞ්ඝං සන්ථතසම්මුතිං යාචාමී’’ති (පාරා. 559) සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිසජ්ජ අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා තික්ඛත්තුං යාචිතෙ ඤත්තිදුතියාය කම්මවාචාය ගතට්ඨානෙ ඡබ්බස්සානං අන්තොපි සන්ථතං කාතුං සඞ්ඝෙන දින්නසම්මුතිං විනාති අත්ථො.

682. ඡබ්බස්සානි කරොන්තස්සාති එත්ථ ‘‘යදා පරිපුණ්ණානි, තදා’’ති සෙසො, ඡබ්බස්සෙසු පරිපුණ්ණෙසු සන්ථතං කරොන්තස්සාති අත්ථො. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘යදා ඡබ්බස්සානි පරිපුණ්ණානි හොන්ති, තදා සන්ථතං කරොතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.557). තදුද්ධම්පීති ඡබ්බස්සතො උපරිපි. විතානෙති විතානනිමිත්තං කරොන්තස්ස. සාණිපාකාරෙති පාකාරසදිසතිරොකරණීයනිමිත්තං කරොන්තස්ස. නිස්සජ්ජිත්වා කතෙපි චාති පුරාණසන්ථතෙ අඤ්ඤස්ස දත්වා අඤ්ඤස්මිං සන්ථතෙ ඔරතො ඡන්නං වස්සානං කතෙපි ච අනාපත්තීති යොජනා. අයමනාපත්තිවාරො නෙව පාළියං, න අට්ඨකථාසු දිස්සති, තස්මා සො ආචරියපරම්පරාභතො ආචරියෙන දස්සිතොති විඤ්ඤායති. සාධාරණවිනිච්ඡයං පන ‘‘අනන්තරස්සිමස්සාපි, විසෙසො නුපලබ්භතී’’ති වක්ඛති.

ඡබ්බස්සකථාවණ්ණනා.

683. අනාදායාති නවං නිසීදනසන්ථතං කරොන්තෙන භික්ඛුනා තස්ස විවණ්ණකරණත්ථාය පාළියං ‘‘පුරාණසන්ථතස්ස සාමන්තා සුගතවිදත්ථි ආදාතබ්බා දුබ්බණ්ණකරණායා’’ති (පාරා. 567) යා ආදාතුං වුත්තා, තං පුරාණසන්ථතස්ස ඡින්නමුඛාවත්තතො සුගතවිදත්ථිං අදත්වා. එවමෙතං වුත්තන්ති කථං විඤ්ඤායතීති? ‘‘අනාදානවසෙනස්ස, සුගතස්ස විදත්ථියා’’ති වක්ඛමානෙන විඤ්ඤායති. සන්ථතෙති එත්ථ ‘‘පුරාණෙ’’ඉති ච කාරෙතුං කතඤ්චාති එත්ථ ‘‘නවං නිසීදනං සන්ථත’’න්ති ච සෙසො ¶ , පුරාණෙ සන්ථතෙ අසන්තෙ සාමන්තා සුගතවිදත්ථිං අනාදාය නවං නිසීදනසන්ථතං කරොන්තස්ස අනාපත්ති. අඤ්ඤස්සත්ථාය නවං නිසීදනසන්ථතං කාරෙතුං, නවං නිසීදනසන්ථතං අඤ්ඤෙන කතං පටිලභිත්වා පරිභුඤ්ජිතුඤ්ච අනාපත්තීති යොජනා.

‘‘අඤ්ඤස්සත්ථාය ¶ කාරෙතු’’න්ති ඉදමෙත්ථ පාචිත්තියෙනෙව අනාපත්තිදස්සනන්ති ගහෙතබ්බං. තස්මා ‘‘අඤ්ඤස්සත්ථාය කරොති වා කාරාපෙති වා, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාරා. 569) වුත්තත්තා ච අට්ඨකථාය, තබ්බණ්ණනාසු ච අදිස්සමානත්තා වා තං න වත්තබ්බං. ‘‘අනාපත්ති ඡබ්බස්සානි කරොති…පෙ… අඤ්ඤස්සත්ථාය කරොති වා කාරාපෙති වා’’ති (පාරා. 564) අනන්තරසික්ඛාපදෙ වුත්තමොලොකෙත්වා වා දුක්කටස්ස ච විහිතත්තා පාචිත්තියෙන අනාපත්තිභාවං සන්ධාය ලිඛිතන්ති විඤ්ඤායති. කතඤ්ච පරිභුඤ්ජිතුන්ති එත්ථ ‘‘අඤ්ඤෙනා’’ති වත්තබ්බං, ඉමිනා ‘‘අඤ්ඤෙන කතං පටිලභිත්වා පරිභුඤ්ජති, අනාපත්තී’’ති පාඨොව දස්සිතො.

684. සුගතස්ස විදත්ථියා අනාදානවසෙන ච අස්ස සන්ථතස්ස කරණෙන ච සත්ථාරා එතං සික්ඛාපදං කිරියාකිරියං වුත්තන්ති යොජනා.

685. නනු ච ඉමස්ස සික්ඛාපදස්ස අට්ඨකථාය ‘‘සමුට්ඨානාදීනි කිරියාකිරියත්තා ඉමස්ස සික්ඛාපදස්ස ද්වෙභාගසික්ඛාපදසදිසානී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.567) වුත්තානි, ඉහ ‘‘සඤ්චරිත්තසමා’’ති කස්මා වුත්තානීති? වුච්චතෙ – ද්වෙභාගසික්ඛාපදෙ ‘‘සමුට්ඨානාදීනිපි කොසියසික්ඛාපදසදිසානෙවා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.552) අට්ඨකථාය වුත්තානි, කොසියසික්ඛාපදෙ සමුට්ඨානාදීනං සඤ්චරිත්තෙන සමභාවස්ස වුත්තත්තා, මූලමෙව සරිත්වා කිරියාකිරියසඞ්ඛාතවිසෙසස්ස ¶ විසුං දස්සිතත්තා අවසිට්ඨවිනිච්ඡයමත්තං සන්ධාය එවං වුත්තන්ති ගහෙතබ්බං. ඉමං විසෙසං මුඤ්චිත්වා අවසිට්ඨවිනිච්ඡයෙන ද්වීසු සික්ඛාපදෙසු සාධාරණවිනිච්ඡයස්ස අවිසෙසතං දස්සෙතුමාහ ‘‘අනන්තරස්සා’’තිආදි.

නිසීදනසන්ථතකථාවණ්ණනා.

686-7. ගච්ඡන්තෙති තියොජනපූරණට්ඨානං අතික්කම්ම ගච්ඡන්තෙ. යානෙති සකටාදිකෙ. ලොමානීති එළකලොමානි. සාමිකස්සාති යානාදිසාමිනො. අජානතොති අනාදරෙ සාමිවචනං. අද්ධානමග්ගපටිපන්නො යො පන භික්ඛු එළකලොමං ලභිත්වා ‘‘තියොජනපරමං සහත්ථා හාරෙතබ්බානී’’ති (පාරා. 573) අනුඤ්ඤාතත්තා තියොජනබ්භන්තරෙ සහත්ථෙනාපි හරිත්වා තියොජනාතික්කමෙ පරෙසං යානාදීසු සාමිකෙසු අජානන්තෙසු ‘‘එතෙ හරිස්සන්තී’’ති චින්තෙත්වා යදි ඨපෙය්යාති අත්ථො. තෙසූති යෙසු එළකලොමානි ඨපිතානි, තෙසු යානාදීසු තියොජනමතීතෙසු ¶ භික්ඛුස්ස පයොගං විනාපි තියොජනං අතික්කන්තෙසු තස්ස භික්ඛුනො ආපත්ති හොතීති යොජනා, තස්ස භික්ඛුනො ‘‘පඨමං පාදං තියොජනං අතික්කාමෙති, ආපත්ති දුක්කටස්ස. දුතියං පාදං අතික්කාමෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති (පාරා. 573) වුත්තත්තා දුක්කටපාචිත්තියා හොන්තීති අත්ථො.

අයං නයොති භික්ඛුනො පයොගං විනා යත්ථ එළකලොමානි ඨපිතානි, තෙසු යානාදීසු තියොජනං අතික්කමන්තෙසු ආපත්ති හොතීති අයමත්ථො දට්ඨබ්බොති අත්ථො.

688. අගච්ඡන්තෙති තියොජනබ්භන්තරෙ ඨිතෙ. ‘‘අභිරූහිත්වා’’ති ඉදං අනාපත්තිකාරණෙසු එකං දස්සෙතුමාහ. ‘‘භූමියඤ්හි ¶ ඨත්වා දෙන්තො, අව්හායන්තො වා පුරතො ගච්ඡති, එසෙවනයො’’ති අට්ඨකථායං වුත්තං. අනාපත්තිවාරෙ ‘‘අඤ්ඤං හරාපෙතී’’ති වචනතො අත්තනා පෙසිතෙ අඤ්ඤස්මිං හරන්තෙ වට්ටතීති දස්සෙතුමාහ ‘‘සචෙ සාරෙති වට්ටතී’’ති. තෙනෙවාහ ‘‘තං පනඤ්ඤං හරාපෙති, වචනෙන විරුජ්ඣතී’’ති.

690. කණ්ණච්ඡිද්දෙසූති අත්තනො කණ්ණබිලෙසු.

691. අනාපත්තිවාරෙ ‘‘කතභණ්ඩ’’න්ති වුත්තත්තා තත්ථ අන්තමසො සුත්තකෙන බද්ධමත්තම්පි කතභණ්ඩමෙවාති ආහ ‘‘සුත්තකෙන ච බන්ධිත්වා’’ති. වෙණිං කත්වාති කුද්රූසසීසපලාලවෙණිසදිසං වෙණිං කත්වා. ආපත්ති පරිදීපිතාති ‘‘වෙණිං කත්වා හරති, ඉදං නිධානමුඛං නාම, ආපත්තියෙවා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.575) අට්ඨකථායං වුත්තං.

692. සුඞ්කඝාතන්ති එත්ථ ‘‘තං ඨාන’’න්ති සෙසො, යදි තං ඨානං සුඞ්කඝාතන්ති යොජනා, තියොජනොසානට්ඨානං යදි සුඞ්කඝාතට්ඨානං භවෙය්යාති අත්ථො. අනුප්පත්වාති තං ඨානං පත්වා. චොරාදීහි උපද්දුතො වා ගච්ඡති, යො අඤ්ඤවිහිතො වා ගච්ඡතීති යොජනා. ආපත්තීති එත්ථ ආපත්ති තස්ස ගච්ඡතොති ලබ්භති. එත්ථ ‘‘ආපත්තී’’ති ඉමිනා සික්ඛාපදෙන ආපත්තිමාහ. ඉමිස්සා අචිත්තකතාය තෙසං ද්වින්නම්පි හොති. අදින්නාදානපාරාජිකං පන සචිත්තකතාය එතෙසං න හොති. තෙනාහ අට්ඨකථායං ‘‘යා හි තත්ථ ආපත්ති, සා ඉධ අනාපත්ති. යා ඉධ ආපත්ති, සා තත්ථ අනාපත්තී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.572). ථෙය්යචිත්තෙන හරතො භණ්ඩග්ඝවසෙන පාරාජිකථුල්ලච්චයදුක්කටෙසු ¶ එකං හොති. තෙනාහ අට්ඨකථායං ¶ ‘‘අදින්නාදානෙ පන සුඞ්කඝාතෙ ආපත්ති හොතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.572).

693. තියොජනන්ති එත්ථ හරණකිරියාය අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. ‘‘හරන්තස්සා’’ති ඉමස්ස කම්මදීපකං ‘‘ලොමානී’’ති ඉදං පකරණතො ලබ්භති. ‘‘අනාපත්ති පකාසිතා’’ති ඉදං සබ්බත්ථ වක්ඛමානෙන සම්බන්ධනීයං. තානියෙව පච්චාහරන්තස්සාති යොජනා. තියොජනන්ති එත්ථ තංයෙව තියොජනන්ති ලබ්භති. අත්තනා ගතං තියොජනං පුන තානෙව ලොමානි ගහෙත්වා පච්චාගච්ඡන්තස්සාති අත්ථො.

694. නිවාසත්ථාය වා ගන්ත්වාති තියොජනබ්භන්තරෙ වා සීමාය වා ආවාසෙ වසිතුකාමතාය ගන්ත්වා. තතො පරං හරන්තස්සාති තස්මිං ආවාසෙ උද්දෙසාදිං අලභිත්වා තතො පරං අඤ්ඤස්මිං ආවාසෙ වසිතුකාමතාය පුනපි තියොජනං හරන්තස්සාති අත්ථො. ඉමිනාව නයෙන තතොපි අඤ්ඤං ඨානං, තතොපි අඤ්ඤන්ති සුද්ධචිත්තෙන ගතගතට්ඨානතො පුනපි පරම්පරං ඨානං ගමනවසෙන යොජනසතම්පි හරතො දොසො නත්ථීති ඉදම්පි වුත්තං හොති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘එවං යොජනසතම්පි හරන්තස්ස අනාපත්තී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.575). අච්ඡින්නං වාපි ලභිත්වා හරතොපීති ‘‘චොරාවහටපරිච්චත්තං ලභිත්වා හරන්තස්ස. ඉධ සබ්බත්ථෙව ‘‘නිවාසත්ථාය වා ගන්ත්වා’’තිආදිකෙ අනාපත්තිවාරෙ පඨමලද්ධට්ඨානතො පභුති අතිරෙකතියොජනම්පි හරන්තස්ස අනාපත්තීති අත්ථො විඤ්ඤායති. නිස්සට්ඨං ලභිත්වාති නිස්සජ්ජිත්වා විනයකම්මං කත්වා දින්නං ලභිත්වා.

695. අඤ්ඤෙනාති තානි හාරිනා අඤ්ඤෙන. කතභණ්ඩකන්ති ‘‘කම්බලකොජවසන්ථතාදිං යං කිඤ්චි අන්තමසො සුත්තකෙන ¶ බද්ධමත්තම්පී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.575) අට්ඨකථායං වුත්තඑළකලොමෙහි කතභණ්ඩකං.

696. ඉදං සමුට්ඨානන්ති ඉදං එළකලොමසමුට්ඨානං. පණ්ණත්තිං අජානනතාය වා ඤත්වාපි චීවරාදිපරික්ඛාරෙසු ලොමස්ස අල්ලිනභාවං අජානිත්වාපි වා තියොජනං අතික්කාමෙන්තස්ස අරහතොපි ඉමාය ආපත්තියා සම්භවතො ‘‘අචිත්ත’’න්ති ආහ.

එළකලොමකථාවණ්ණනා.

697. එළකලොමධොවාපනකථා ¶ උත්තානායෙව.

එළකලොමධොවාපනකථාවණ්ණනා.

698. ගණ්හෙය්ය වාති එත්ථ ‘‘යො’’ති සෙසො. ‘‘ගණ්හෙය්ය වා ගණ්හාපෙය්ය වා’’ති ඉමිනා ‘‘තත්ථත්තනො පනත්ථායා’’ති වක්ඛමානත්තා ච ‘‘නිස්සජ්ජිත්වා’’තිආදිවචනතො ච අත්තනො අත්ථාය උග්ගණ්හෙය්ය වා උග්ගණ්හාපෙය්ය වාති වුත්තං හොති. වාකාරෙන ‘‘උපනික්ඛිත්තං වා සාදියෙය්යා’’ති ඉදං සඞ්ගණ්හාති, ‘‘ඉදං අය්යස්ස හොතූ’’ති උපනික්ඛිත්තං චෙ සාදියතීති අත්ථො.

රජතන්ති අඤ්ඤත්ථ සජ්ඣු වුච්චති, ඉධ පන වොහාරූපගකහාපණාදි වුච්චති. වුත්තඤ්හෙතං පාළියං ‘‘රජතං නාම කහාපණො ලොහමාසකො දාරුමාසකො ජතුමාසකො, යෙ වොහාරං ගච්ඡන්තී’’ති (පාරා. 584). ඉධ කහාපණාදීනං සරූපං අට්ඨකථායං –

‘‘තත්ථ කහාපණොති සොවණ්ණමයො වා රූපියමයො වා පාකතිකො වා. ලොහමාසකොති තම්බලොහාදීහි කතමාසකො. දාරුමාසකොති ¶ සාරදාරුනා වා වෙළුපෙසිකාය වා අන්තමසො තාලපණ්ණෙපි රූපං ඡින්දිත්වා කතමාසකො. ජතුමාසකොති ලාඛාය වා නිය්යාසෙන වා රූපං සමුට්ඨාපෙත්වා කතමාසකො. ‘යෙ වොහාරං ගච්ඡන්තී’ති ඉමිනා පන පදෙන යො යො යත්ථ යත්ථ ජනපදෙ යදා යදා වොහාරං ගච්ඡති, අන්තමසො අට්ඨිමයොපි චම්මමයොපි රුක්ඛඵලබීජමයොපි සමුට්ඨාපිතරූපොපි අසමුට්ඨාපිතරූපොපි සබ්බො සඞ්ගහිතො’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.583-584) –

වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බං.

එත්ථ ච පාකතිකො නාම එතරහි පකතිකහාපණො. රුක්ඛඵලබීජමයොති තින්තිණිකාදිරුක්ඛානං ඵලබීජෙන කතො.

ජාතරූපකං සුවණ්ණං. යථාහ පාළියං ‘‘ජාතරූපං නාම සත්ථුවණ්ණො වුච්චතී’’ති (පාරා. 584). නිස්සජ්ජිත්වාති ¶ එත්ථ ‘‘තෙනා’’ති ලබ්භති, ‘‘භික්ඛුනා’’ති ඉමිනා යුජ්ජති, එවං සාදිතභික්ඛුනාති අත්ථො. නිස්සජ්ජිත්වාති අත්තනා උග්ගහිතං වා පරෙන උග්ගහාපිතං වා උපනික්ඛිපිතස්ස සාදියනවසෙන සාදිතං වා රජතං වා ජාතරූපං වා ‘‘තෙන භික්ඛුනා සඞ්ඝං උපසඞ්කමිත්වා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා වුඩ්ඪානං භික්ඛූනං පාදෙ වන්දිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා’’ති (පාරා. 584) වචනතො සඞ්ඝමජ්ඣෙ උපසඞ්කමිත්වා වුඩ්ඪානං භික්ඛූනං පාදෙ වන්දිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගය්හ ‘‘අහං භන්තෙ රූපියං පටිග්ගහෙසිං, ඉදං මෙ නිස්සග්ගියං, ඉමාහං නිස්සජ්ජාමී’’ති නිස්සජ්ජිත්වාති වුත්තං හොති.

ආපත්ති ¶ දෙසෙතබ්බාවාති අත්තනා එව ආපන්නං නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං තස්මිං සඞ්ඝමජ්ඣෙ එවමෙව නිසීදිත්වා දෙසෙතබ්බා. එවං දෙසිතා ආපත්ති සඞ්ඝානුමතෙන බ්යත්තෙන පටිබලෙන භික්ඛුනා පටිග්ගහෙතබ්බා. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන ආපත්ති පටිග්ගහෙතබ්බා’’ති (පාරා. 584).

699. රජතන්ති රූපියං. ජාතරූපන්ති සුවණ්ණං. ඉමිනා පදද්වයෙන කතාකතං සබ්බං සඞ්ගණ්හාති. උභින්නං මාසකොති ජාතරූපමාසකො, රජතමාසකොපි චාති වුත්තං හොති. ඉධ රජතමාසකොති ‘‘රජත’’න්ති පදභාජනෙ (පාරා. 584) වුත්තකහාපණාදි පඤ්චප්පකාරො මාසකො ගහිතො. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘වුත්තප්පකාරො සබ්බොපි රජතමාසකො’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.583-584). ඉධ ‘‘ජාතරූපමාසකො’’ති විසුං ගහිතත්තා කහාපණපදෙන සුවණ්ණකහාපණං වජ්ජෙත්වා ඉතරද්වයමෙව වත්තබ්බං. ‘‘නිස්සග්ගියාවහ’’න්ති ඉදං අත්තනො අත්ථාය උග්ගණ්හනඋග්ගණ්හාපනසාදියනානි කරොන්තං සන්ධායාහ. ‘‘තත්ථා’’තිආදිනා වක්ඛමානනයෙන දුක්කටාවහඤ්ච හොතෙව.

700-1. මුත්තාදීනං ඉමස්මිං සික්ඛාපදවිභඞ්ගෙ අවුත්තත්තෙපි පාචිත්තියකණ්ඩෙ නවමවග්ගෙ දුතියස්ස රතනසික්ඛාපදස්ස පදභාජනෙ ‘‘රතනං නාම මුත්තා මණි වෙළුරියො සඞ්ඛො සිලා පවාලං රජතං ජාතරූපං ලොහිතඞ්කො මසාරගල්ල’’න්ති (පාචි. 506) වුත්තානං දසන්නං රතනානං ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ නිස්සග්ගියවත්ථුං කත්වා වුත්තං රජතං, ජාතරූපඤ්ච වජ්ජෙත්වා අවසිට්ඨානං අට්ඨන්නං රතනානං දුක්කටවත්ථුභාවො ඉමස්ස අට්ඨකථායං වවත්ථාපිතොති දස්සනත්ථමාහ ‘‘මුත්තා…පෙ… මසාරගල්ල’’න්ති. එත්ථ වෙළුරියො ගාථාබන්ධවසෙන න වුත්තො ¶ , සො එකයොගනිද්දිට්ඨානං ¶ සත්තන්නං රතනානං ගහණෙනෙව ගය්හති. මුත්තාදයො යථාදස්සිතසරූපායෙව. බ්රහ්මජාලාදිසුත්තන්තවසෙනාපි ‘‘අකප්පියා’’ති සිද්ධානං සත්තධඤ්ඤාදීනං පටිග්ගහණෙ ආපත්තිං දස්සෙතුමාහ ‘‘ධඤ්ඤානී’’තිආදි.

702. රතනසික්ඛාපදෙයෙව ‘‘රතනසම්මත’’න්ති ආගතං කප්පියවත්ථුං පටිග්ගණ්හතො අනාපත්තිභාවං දස්සෙතුමාහ ‘‘මුග්ගමාසාදික’’න්තිආදි.

703-4. එවං තිප්පකාරෙන ඨිතං වත්ථුං ගණ්හතො අධිප්පායනානත්තෙන සම්භවන්තං ආපත්තිප්පභෙදං දස්සෙතුමාහ ‘‘තත්ථා’’තිආදි. තත්ථාති තෙසු තීසු නිස්සග්ගියාදිවත්ථූසු. සඞ්ඝාදීනන්ති සඞ්ඝගණපුග්ගලචෙතියාදීනං. තන්ති නිස්සග්ගියවත්ථුං. සබ්බත්ථායාති සබ්බෙසං අත්ථායාති විග්ගහො. අත්තනො අත්ථාය ච සඞ්ඝාදීනමත්ථාය ච දුක්කටවත්ථුං ගණ්හන්තස්සාපි දුක්කටමෙව හොතීති අත්ථො. අවුත්තසමුච්චයෙනෙත්ථ ච-සද්දෙන ‘‘සබ්බම්පි නික්ඛිපනත්ථාය භණ්ඩාගාරිකසීසෙන සම්පටිච්ඡතො උපරි රතනසික්ඛාපදෙ ආගතවසෙන පාචිත්තිය’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.583-584) අට්ඨකථාය වුත්තවිනිච්ඡයවිසෙසස්ස සඞ්ගහො කතො.

705. කහාපණාදීනන්ති ආදි-සද්දෙන සුවණ්ණාදීනං සඞ්ගහො. ‘‘සහස්ස’’න්ති ඉදං උපලක්ඛණං, සහස්සම්පීති වුත්තං හොති.

706. ථවිකාදීසූති ආදි-සද්දෙන සිථිලපූරිතානි භාජනානි ගහිතානි. ‘‘සිථිලබද්ධෙසූ’’ති විසෙසනෙන බ්යතිරෙකවසෙන ‘‘ඝනබද්ධෙ, පන ඝනපූරිතෙ වා එකාව ආපත්තී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.583-584) අට්ඨකථාසෙසං දීපෙති.

707. උපනික්ඛිත්තසාදියනකම්මං ¶ දස්සෙතුමාහ ‘‘ඉද’’න්තිආදි. ගණ්හිතුකාමොපීති එත්ථ ‘‘හොතූ’’ති සෙසො. නිසෙධෙතබ්බමෙවාති කායෙන වා වාචාය වා ‘‘ඉදං න කප්පතී’’ති පටික්ඛිපිතබ්බමෙව, එවං සති අනාපත්තියෙවාති අත්ථො. අයමත්ථො අට්ඨකථායං ‘‘කායවාචාහි වා අප්පටික්ඛිපිත්වාපි සුද්ධචිත්තො හුත්වා ‘නයිදං අම්හාකං කප්පතී’ති න සාදියති, අනාපත්තියෙවා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.583-584) ආගතොයෙව.

708. තං ¶ වත්ථුන්ති තථා පටික්ඛිත්තං වත්ථුං. ඨපෙත්වා යදි ගච්ඡතීති ‘‘තුම්හෙ ගණ්හථ වා, මා වා, දින්නං දින්නමෙවා’’ති සචෙ සො ඨපෙත්වාව ගච්ඡති. යථා තං න විනස්සති, තථා තං ගොපයිතබ්බන්ති යොජනා. ‘‘අඤ්ඤො තත්ථ ආගන්ත්වා පුච්ඡතී’’තිආදිනා අට්ඨකථාය වුත්තනයෙන තත්ථාගතෙන කප්පියකාරකෙන ‘‘කිමිද’’න්ති පුච්ඡිතෙ සරූපං ආවි කත්වා ‘‘ගොපයිස්සාමහං භන්තෙ, ගුත්තට්ඨානං දස්සෙථා’’ති වුත්තෙ ‘‘ඉමං ගහෙත්වා එහී’’ති අවත්වා සත්තභූමිකම්පි පාසාදං අභිරුහිත්වා ‘‘ඉධ ඨපෙහී’’ති අවත්වා ‘‘ඉදං ගුත්තට්ඨාන’’න්ති සුරක්ඛිතට්ඨානං දස්සෙත්වා තත්ථ ඨපිතෙ අග්ගළං දත්වා රක්ඛිතබ්බන්ති වුත්තං හොති.

709. ගුත්තට්ඨානං ගහෙත්වා ගච්ඡන්තස්ස කප්පියකාරකස්ස අවත්තබ්බවොහාරං දස්සෙතුමාහ ‘‘ආහරෙදමිද’’න්තිආදි. අකප්පියන්ති එත්ථ ‘‘වචන’’න්ති ලබ්භති. එවං අකප්පියවචනං අවත්වා සුරක්ඛිතට්ඨානෙ ආහරිත්වා ඨපිතෙ කිං කාතබ්බන්ති? වික්කායිකෙ පත්තචීවරාදිකප්පියභණ්ඩෙ ආහටෙ ‘‘අම්හාකං ඉමිනා අත්ථො, ඉමස්ස එවරූපං මූලම්පි අත්ථි, කප්පියකාරකො එව නත්ථී’’ති වත්වා තෙන ‘‘අහං කප්පියකාරකො, මය්හං දස්සෙථා’’ති වුත්තෙ සචෙ රුච්චති, ද්වාරං විවරිත්වා ‘‘ඉදං ගණ්හා’’ති අවත්වා ‘‘එත්ථ ඨපිත’’න්ති දස්සෙත්වා තස්මිං තස්ස අග්ඝප්පමාණං ¶ ගහෙත්වා දෙන්තෙ අධිවාසෙතබ්බං. අතිරෙකං ගණ්හන්තෙ ‘‘මයං තුම්හාකං භණ්ඩං න ගණ්හාම, ගච්ඡථා’’ති නීහරිත්වා අග්ගළං දත්වා කප්පියකාරකෙ ලද්ධෙ ‘‘අම්හාකං එවරූපෙන අත්ථො, ඉදං නාම මූලං අත්ථී’’ති වත්වා තෙන කිණිත්වා දින්නෙ අධිවාසෙතබ්බන්ති අට්ඨකථායං වුත්තනයෙන පටිපජ්ජිතබ්බං.

710. ඨපෙත්වා රූපියග්ගාහන්ති අනන්තරසික්ඛාපදෙ වක්ඛමානසරූපං සුවණ්ණාදිරූපියං පටිග්ගහෙත්වා නිස්සජ්ජිත්වා දෙසිතාපත්තිකං පුග්ගලං ඨපෙත්වා. නිස්සට්ඨපරිවත්තිතන්ති එත්ථ නිස්සජ්ජිත්වා ආපත්තියා දෙසිතාය ‘‘සචෙ තත්ථ ආගච්ඡති ආරාමිකො වා උපාසකො වා’’තිආදිනා (පාරා. 584) පදභාජනෙ වුත්තනයෙන තත්ථාගතං කප්පියකාරකං ‘‘ආවුසො ඉමං ජානා’’ති වත්වා ‘‘ඉමිනා කිං ආහරිය්යතූ’’ති තෙන වුත්තෙ ‘‘ඉමං වා ඉමං වා ආහරා’’ති අවත්වා ‘‘කප්පියං ආචික්ඛිතබ්බං සප්පි වා තෙලං වා මධු වා ඵාණිතං වා’’ති (පාරා. 584) වුත්තත්තා භික්ඛූනං කප්පියවත්ථුමත්තෙ ආචික්ඛිතෙ තෙන නිස්සට්ඨවත්ථුං පරිවත්තෙත්වා ආහටං කප්පියභණ්ඩන්ති අත්ථො.

711. අත්තනො ¶ පත්තභාගම්පීති තථා ආහටෙ කප්පියභණ්ඩෙ සඞ්ඝස්ස භාජියමානෙ අත්තනො වස්සග්ගෙන අත්තනො පත්තකොට්ඨාසම්පි. පටිග්ගාහකභික්ඛුනොති රූපියං පටිග්ගහෙත්වා ආපජ්ජිත්වා නිස්සජ්ජිත්වා දෙසිතාපත්තිකස්ස භික්ඛුනො න වට්ටතීති සම්බන්ධො. අඤ්ඤතොති අත්තතො අඤ්ඤස්මා පබ්බජිතමනුස්සාමනුස්සතිරච්ඡානගතිත්ථිපුරිසානං අඤ්ඤතරතො. ලද්ධන්ති තෙහි අත්තනා ලද්ධකොට්ඨාසතො දින්නවසෙනපි ලද්ධං තං වත්ථුං.

712. යං කිඤ්චි පච්චයන්ති තං වත්ථුං පරිවත්තෙත්වා ගහිතෙසු චතූසු පච්චයෙසු අඤ්ඤතරම්පි පච්චයං. අන්තමසො පථවිං ඛණිත්වා ¶ උප්පාදිතොදකම්පි දාරූහි ආදිත්තඅග්ගිම්පි තෙලෙන ජලිතපදීපම්පි රුක්ඛෙ වා ගෙහෙ වා පකතිඡායම්පි තාලපණ්ණම්පි උපභොගපරිභොගාරහං අඤ්ඤම්පි යං කිඤ්චීති අට්ඨකථාය වුත්තනයං ඉමිනාව සඞ්ගහිතන්ති ගහෙතබ්බං. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘අන්තමසො මක්කටාදීහි තතො හරිත්වා අරඤ්ඤෙ ඨපිතං වා තෙසං හත්ථතො ගළිත්වා තිරච්ඡානපරිග්ගහිතම්පි පංසුකූලම්පි න වට්ටතියෙවා’’තිආදි (පාරා. අට්ඨ. 2.583-584), ‘‘රූපියපටිග්ගාහකස්ස පන කෙනචි පරියායෙන තතො උප්පන්නපච්චයපරිභොගො න වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.585) චාති. භික්ඛුනොති රූපියපටිග්ගාහකස්ස භික්ඛුස්ස.

713. අජ්ඣාරාමෙ වාති උපරි වක්ඛමානලක්ඛණෙන පරිච්ඡින්නෙ අජ්ඣාරාමෙ වා. තං රූපියං, ‘‘පතිතං දිස්වා’’ති සෙසො. අජ්ඣාවසථෙපි වාති වක්ඛමානලක්ඛණෙ අන්තොආවාසෙ ච. නික්ඛිපන්තස්සාති ‘‘යස්ස භවිස්සති, සො හරිස්සතී’’ති වුත්තෙ ඨානෙ තස්මිං වත්ථුස්මිං ගණනඤ්ච උපලක්ඛණඤ්ච සල්ලක්ඛෙත්වා ඨපෙන්තස්ස.

714. තිකපාචිත්තියං වුත්තන්ති ‘‘රූපියෙ රූපියසඤ්ඤී, වෙමතිකො, අරූපියසඤ්ඤී රූපියං පටිග්ගණ්හාති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති (පාරා. 586) භගවතා පාචිත්තියං වුත්තං. දුක්කටන්ති එත්ථ ‘‘ද්විකදුක්කට’’න්ති සාමත්ථියා ලබ්භති.

715. ක්රියාක්රියන්ති ගහණෙන ආපජ්ජනතො කිරියං. පටික්ඛෙපස්ස අකරණතො අකිරියන්ති.

රූපියපටිග්ගහණකථාවණ්ණනා.

716-7. නිස්සග්ගියස්සාපි ¶ වත්ථුන්ති ‘‘නිස්සග්ගියපාචිත්තියස්ස වත්ථූ’’ති පඨමසික්ඛාපදෙ නිද්දිට්ඨෙසු රජතාදීසු චතූසු අඤ්ඤතරං ¶ වත්ථුං. දුක්කටස්ස ච වත්ථුං වාති පඨමං දස්සිතමුත්තාදිදුක්කටවත්ථූසු අඤ්ඤතරං වා, ඉහොභයත්ථ හෙතුඵලසම්බන්ධෙ සාමිවචනං. කප්පියස්ස ච වත්ථුං වාති යථාදස්සිතෙසු එව මුග්ගමාසාදිකප්පියවත්ථූසු අඤ්ඤතරං වා, ඉහ අවයවාවයවිසම්බන්ධෙ සාමිවචනං. අවයවාවයවීනං අභෙදෙපි භෙදූපචාරවසෙන යථා ‘‘සිලාපුත්තකස්ස සරීර’’න්ති කප්පියවත්ථුන්ති වුත්තං හොති ‘‘කප්පියෙන වත්ථුනා’’ති වක්ඛමානත්තා. ඉදානෙත්ථ දුක්කටවත්ථුනො, කප්පියවත්ථුනො ච නිස්සග්ගියවත්ථුනා පරිවත්තිතත්තා ආපත්ති හොතීති ගහෙතබ්බං. නිස්සග්ගියවත්ථුනා යො පරිවත්තෙති, තස්ස ආපත්තීති යොජනා.

දුක්කටස්ස වත්ථුනා, කප්පියෙන ච වත්ථුනා වත්ථුං නිස්සග්ගියස්ස පරිවත්තෙති, ආපත්තීති යොජනා. ඉධ උභයත්ථාපි පරිවත්තිතස්ස නිස්සග්ගියවත්ථුත්තා ආපත්ති හොති. එවං තීසුපි ඨානෙසු ‘‘ආපත්තී’’ති සාමඤ්ඤවචනෙන නිස්සග්ගියපාචිත්තියමෙව වුත්තන්ති පකරණතො ලබ්භති.

718. දුක්කටස්සෙව වත්ථුනා දුක්කටස්ස ච වත්ථුං වා පරිවත්තෙති, දුක්කටන්ති යොජනා. ‘‘වත්ථුං වා කප්පියස්සා’’ති ඉදං වුත්තනයමෙව, කප්පියවත්ථුන්ති වුත්තං හොති. ඉමස්ස කප්පියවත්ථුනොපි දුක්කටවත්ථුනා පරිවත්තිතත්තා දුක්කටං හොතීති ගහෙතබ්බං.

719. ‘‘වත්ථුනා කප්පියස්සා’’ති ඉදම්පි වුත්තනයමෙව. කප්පියවත්ථුනාපි පරිවත්තිතෙ දුක්කටවත්ථුවසෙන දුක්කටං හොතීති ආහ ‘‘තථා’’ති.

720. ‘‘තථා’’ති ඉමිනා ‘‘වත්ථුනො’’ති ඉදං ආකඩ්ඪති. ‘‘නිස්සග්ගියස්සා’’ති ඉමිනා පාචිත්තියමාහ. පුබ්බන්ති පඨමං, පුබ්බෙ ¶ වුත්තරූපියපටිග්ගහණසික්ඛාපදෙති වුත්තං හොති. ඉමිනාති රූපියසංවොහාරසික්ඛාපදෙන. පරිවත්තනං වාරිතන්ති සම්බන්ධො.

721. රූපියන්ති ච සඤ්ඤිස්සාති ‘‘රූපියං නාම සත්ථුවණ්ණො කහාපණො ලොහමාසකො දාරුමාසකො ජතුමාසකො, යෙ වොහාරං ගච්ඡන්තී’’ති (පාරා. 589) පදභාජනෙ වුත්තෙසු රූපියසඤ්ඤිතෙසු වත්ථූසු ‘‘අඤ්ඤතර’’න්ති සඤ්ඤිස්ස. අරූපියෙති ඛරපත්තාදිම්හි. තෙන අරූපියෙන. ‘‘චෙතාපෙන්තස්ස අරූපිය’’න්ති පදච්ඡෙදො. ‘‘අරූපියෙ රූපියසඤ්ඤී රූපියං චෙතාපෙති ¶ , නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති (පාරා. 591) වුත්තත්තා රූපියපරිවත්තනෙ දුක්කටස්ස අභාවතො, පාචිත්තියස්ස ච සම්භවතො රූපියං න ගහෙතබ්බං. අරූපියෙ රූපියං ඉති සඤ්ඤිස්ස ච විමතිස්ස ච අරූපියං චෙතාපෙන්තස්ස තෙන ද්වෙ දුක්කටානි හොන්තීති යොජනා.

722. අරූපියෙ අරූපියන්ති සඤ්ඤිස්සාති එත්ථ ‘‘අරූපියං පරිවත්තෙන්තස්සා’’ති සෙසො. පඤ්චහීති සහත්ථෙ කරණවචනං, ‘‘සහධම්මිකෙහී’’ති සෙසො, පඤ්චහි සහධම්මිකෙහි සද්ධින්ති අත්ථො. වදතොති වොහරතො, කයවික්කයං කරොන්තස්සාති අත්ථො. භික්ඛුභික්ඛුනිසාමණෙරසාමණෙරිසික්ඛමානාසඞ්ඛාතෙහි පඤ්චහි සහධම්මිකෙහි අරූපියං පරිවත්තෙන්තස්ස අනාපත්තීති අත්ථො.

723. සංවොහාරෙන සමුට්ඨානතො ක්රියසමුට්ඨානං.

රූපියසංවොහාරකථාවණ්ණනා.

724. කප්පියං නාම ‘‘චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරා, අන්තමසො චුණ්ණපිණ්ඩොපි දන්තකට්ඨම්පි දසිකසුත්තම්පී’’ති ¶ පදභාජනෙ වුත්තානි කප්පියවත්ථූනි. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘චීවරාදීනං කප්පියභණ්ඩානං වසෙන අනෙකවිධ’’න්ති. කප්පියෙනෙවාති තෙනෙව කප්පියෙන වත්ථුනා. ‘‘කයවික්කයං සමාපජ්ජෙය්යාති ‘ඉමිනා ඉමං දෙහි, ඉමිනා ඉමං ආහර, ඉමිනා ඉමං පරිවත්තෙහි, ඉමිනා ඉමං චෙතාපෙහී’ති අජ්ඣාචරතී’’ති (පාරා. 595) වචනතො ‘‘පරිවත්තයතො’’ති ඉමස්ස ‘‘කයවික්කයං සමාපජ්ජතො’’ති පරියායො.

තත්ථ අඤ්ඤස්ස හත්ථතො කප්පියවත්ථුනා පරිවත්තෙත්වා ගහණං කයො නාම. අත්තනො හත්ථතො කප්පියවත්ථුං පරිවත්තෙත්වා දානං වික්කයො. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘ඉමිනා ඉමං දෙහී’තිආදිනා හි නයෙන පරස්ස කප්පියභණ්ඩං ගණ්හන්තො කයං සමාපජ්ජති, අත්තනො කප්පියං දෙන්තො වික්කය’’න්ති. ‘‘ඨපෙත්වා සහධම්මිකෙ’’ති වුත්තත්තා පරිවත්තයතොති එත්ථ අඤ්ඤෙහි සද්ධින්ති ලබ්භති. එත්ථ අඤ්ඤෙ නාම ගිහිනො ඉත්ථිපුරිසා, සාසනතො බාහිරා පබ්බජිතා ච. තස්මා අයං කයවික්කයො අන්තමසො මාතාපිතූහිපි න කාතබ්බොයෙව. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘අයඤ්හි කයවික්කයො ¶ ඨපෙත්වා පඤ්ච සහධම්මිකෙ අවසෙසෙහි ගිහිපබ්බජිතෙහි අන්තමසො මාතාපිතූහිපි සද්ධිං න වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.595).

725. අකප්පියස්ස වත්ථුස්සාති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ වුත්තචීවරාදිකප්පියවත්ථුතො අඤ්ඤස්ස නිස්සග්ගියදුක්කටවත්ථුස්ස. තෙනෙවාති අකප්පියවත්ථුනායෙව. ‘‘කප්පියස්ස චා’’ති පාඨසෙසො, තෙනෙව අකප්පියෙන වත්ථුනා කප්පියස්ස වත්ථුස්ස පරිවත්තනඤ්චාති යොජනා. එවඤ්හි පාඨසෙසෙ අකතෙ අකප්පියෙන වත්ථුනා කප්පියස්ස පරිවත්තනං කයවික්කයෙ සඞ්ගහෙතබ්බං සියා, තං න යුජ්ජති තස්ස රූපියසංවොහාරෙයෙව සඞ්ගහිතත්තා, ඉධ ච ‘‘කප්පියවත්ථුස්සෙව කප්පියවත්ථුනා ¶ පරිවත්තනං කයවික්කයො’’ති නියමිතත්තා. නිද්දිට්ඨන්ති ‘‘අකප්පියභණ්ඩපරිවත්තනඤ්හි කයවික්කයසඞ්ගහං න ගච්ඡතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.594) අට්ඨකථායං නිද්දිට්ඨන්ති අත්ථො.

726. තස්මාති යස්මා අඤ්ඤත්ර සහධම්මිකෙහි කප්පියවත්ථුස්සාපි කයවික්කයො න වට්ටති, අකප්පියස්ස, කප්පියස්ස ච වත්ථුනො අකප්පියෙනෙව වත්ථුනා පරිවත්තනඤ්ච රූපියසංවොහාරෙ සඞ්ගහිතත්තා කයවික්කයසඞ්ගහං න ගච්ඡති, තස්මා.

729. ඉදං නාමාති ඔදනාදිකප්පියවත්ථුමෙව ආහ.

730-1. ‘‘ගහෙත්වා’’තිආදිගාථාය වත්ථුලක්ඛණස්ස උදාහරණං දස්සෙත්වාව ආපත්තිභෙදං දස්සෙතුමාහ ‘‘විඝාසාද’’න්තිආදි. ඡල්ලින්ති රුක්ඛතචං. වල්ලින්ති ලතං. කට්ඨන්ති ඉන්ධනදාරුං. දාරුන්ති ගෙහසම්භාරාදිදාරුං. විපල්ලාසෙනාපි වත්තබ්බං ‘‘වල්ලිං වා පන ඡල්ලිං වා, දාරුං වා කට්ඨමෙව වා’’ති. වත්ථූනන්ති තථා වත්වා ආහරාපිතානං ඡල්ලිආදිවත්ථූනං. කයවික්කයෙ ආපත්තියො හොන්තීති යොජනා, නිස්සග්ගියපාචිත්තියාපත්තියො හොන්තීති වුත්තං හොති.

732. ‘‘ඉති එවා’’ති පදච්ඡෙදො, ‘‘පිවිත්වා’’තිආදිනා නයෙන පුබ්බකාලෙ විහිතපච්චයන්තං අකත්වා වුත්තනයෙනෙවාති අත්ථො.

733. භූමියා ලිම්පනෙති යොජනායං පන සෙනාසනභූමියං පරිභණ්ඩකරණකාළකාදිවණ්ණකරණවසෙන ¶ ලෙපනෙ. වත්ථුධොවනෙති චීවරාදිවත්ථූනං ධොවනෙ. එත්ථාති තෙසු වුත්තප්පකාරෙසු. එතෙසං ගහණස්ස උපලක්ඛණත්තා එවරූපෙසු අඤ්ඤෙසු ඨානෙසු.

734. අයන්ති ¶ භූමිසොධනාදිවසෙන ආපන්නා පාචිත්තියාපත්ති.

735. ඨපෙත්වා භණ්ඩසාමිකන්ති එත්ථ බ්යතිරෙකවසෙන අඤ්ඤස්ස කප්පියකාරස්සාති ලබ්භති.

736. භාසතො අනාපත්තීති යොජනා. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙව.

කයවික්කයකථාවණ්ණනා.

කොසියවග්ගො දුතියො.

737. කප්පියා පත්තා මත්තිකායොමයා ජාතිතො දුවෙති යොජනා. වණ්ණාති පමාණානි. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘තයො පත්තස්ස වණ්ණාති තීණි පත්තස්ස පමාණානී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.602). තෙනාහ ‘‘උක්කට්ඨො මජ්ඣිමොමකො’’ති.

738. ද්වින්නං තණ්ඩුලනාළීනන්ති සුකොට්ටිතානං අඛණ්ඩානං පුරාණසාලිතණ්ඩුලානං ද්වෙ නාළියො ගහෙතබ්බා. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘අනුපහතපුරාණසාලිතණ්ඩුලානං සුකොට්ටිතපරිසුද්ධාන’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.602). භත්තන්ති අවස්සාවිතං අනුත්තණ්ඩුලං අකිලින්නං අපිණ්ඩිතං සුවිසදං කුන්දමකුලරාසිසදිසං සුපක්කොදනමෙව ගහෙතබ්බං. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘අනුත්තණ්ඩුලං අකිලින්නං අපිණ්ඩිතං සුවිසදං කුන්දමකුලරාසිසදිසං අවස්සාවිතොදන’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.602). මගධනාළියාති මගධරට්ඨෙ නාළියා, සා නාළි තිලානං අට්ඨපසතානි ගණ්හාති. තෙනාහු පොරාණා –

‘‘ඛාරිදසද්වයං ¶ වාහො, ඛාරී දොණට්ඨකද්වයං;

ද්විඅට්ඨනාළියො දොණො, නාළෙකා පසතට්ඨකං;

ලක්ඛං තිලානං පසතං, එතං වුත්තං පමාණතො’’ති.

‘‘මගධනාළි ¶ නාම අඩ්ඪතෙරසපලා හොතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.602) අන්ධකට්ඨකථායං වුත්තං. තබ්බණ්ණනාය ‘‘අඩ්ඪතෙරසපලානි මාසෙහි ගහෙතබ්බානී’’ති වුත්තං. කෙචි පනාහු –

‘‘චතුප්පසතිකා මුට්ඨි, පලඤ්චෙතං චතුග්ගුණං;

කුඩුවප්පසතඤ්චෙව, චත්තාරි චෙව නාළි තු.

‘‘සොයෙව පත්ථො චත්තාරො, පත්ථා අළ්හකමුච්චතෙ;

අළ්හකානම්පි චත්තාරි, ‘දොණො’ති පරිකිත්තිතො’’ති.

ආචරියා පන ‘‘අට්ඨපසතා මාගධනාළී’’ති පුබ්බපක්ඛමෙව රොචයන්ති.

ඛාදනඤ්ච චතුබ්භාගන්ති තස්මිං භත්තෙ චතුධා විභත්තෙ එකභාගමත්තං හත්ථහාරියඝනමුග්ගසූපන්ති අත්ථො. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘තස්ස ඔදනස්ස චතුත්ථභාගප්පමාණො නාතිඝනො නාතිතනුකො හත්ථහාරියො සබ්බසම්භාරසඞ්ඛතො මුග්ගසූපො පක්ඛිපිතබ්බො’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.602).

බ්යඤ්ජනඤ්ච තදූපියන්ති යාව චරිමාලොපං, තාව සබ්බාලොපානුරූපං මච්ඡමංසාදිබ්යඤ්ජනඤ්ච. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘ආලොපස්ස ආලොපස්ස අනුරූපං යාවචරිමාලොපප්පහොනකං මච්ඡමංසාදිබ්යඤ්ජනං පක්ඛිපිතබ්බ’’න්ති. එත්ථ ච ආලොපස්ස ආලොපස්ස අනුරූපන්ති ‘‘බ්යඤ්ජනස්ස මත්තා නාම ඔදනචතුත්ථභාගො’’ති (ම. නි. අට්ඨ. 2.387) බ්රහ්මායුසුත්තස්ස අට්ඨකථායං වුත්තත්තා ආලොපස්ස චතුත්ථභාගප්පමාණං බ්යඤ්ජනං ආලොපස්ස අනුරූපන්ති ගහෙතබ්බං. ඉධ පන සූපස්සෙව ඔදනචතුත්ථභාගප්පමාණං ¶ දස්සෙත්වා එතස්ස ලක්ඛණෙ දස්සිතෙ ඉතරස්සාපි දස්සිතමෙව හොතීති බ්යඤ්ජනස්ස තථා විසෙසෙත්වා පමාණං න දස්සිතං. ඔදනෙ පක්ඛිපිතබ්බානි සප්පිතෙලතක්කරසකඤ්ජිකාදීනි ගණනූපගානි න හොන්ති.

739. තං සබ්බන්ති යථාවුත්තභත්තාදිනිරවසෙසං. ගණ්හතීති වක්ඛමානෙහි තීහි පකාරෙහි ගණ්හාති. තස්සාති උක්කට්ඨස්ස පත්තස්ස. උපඩ්ඪොති තස්මිං පත්තෙ ගණ්හනකදබ්බසම්භාරගාහී පත්තො තංසහචරියෙන ¶ ‘‘උපඩ්ඪො’’ති වුත්තො. තදුපඩ්ඪො චාති එත්ථාපි එසෙව නයො. තස්ස මජ්ඣිමස්ස පත්තස්ස උපඩ්ඪො තදුපඩ්ඪොති ගහෙතබ්බං.

740. ඉමෙසු තීසු පත්තෙසු උක්කට්ඨස්ස වුත්තං ඔදනාදි සබ්බං යස්මිං පත්තෙ පක්ඛිත්තං, තස්ස මුඛවට්ටිමත්ථකෙ පුඤ්ජියමානං හීරකං හෙට්ඨාභාගෙ ඵුසති, සො උක්කට්ඨමජ්ඣිමො නාම, හීරතො අතිරෙකං තිට්ඨති, සො උක්කට්ඨොමකො නාම, අන්තොපත්තෙ මුඛවට්ටියා හෙට්ඨිමන්තං අප්පත්වා තිට්ඨති, සො උක්කට්ඨුක්කට්ඨො නාම, එවං මජ්ඣිමො ච ඔමකො ච පච්චෙකං තිවිධො හොතීති සබ්බෙ නව පත්තා හොන්තීති දස්සෙතුමාහ ‘‘උක්කට්ඨස්සා’’තිආදි. තස්සෙවාති උක්කට්ඨස්සෙව. ඔමකො ච මජ්ඣිමො චාති ඔමකමජ්ඣිමා. ඉධ මජ්ඣිමො ච ඔමකො ච උක්කට්ඨස්සෙව භෙදො. එස නයො ඉතරද්වයෙපි. ‘‘එව’’න්ති ඉමිනා යථා ‘‘උක්කට්ඨුක්කට්ඨො උක්කට්ඨොමකො උක්කට්ඨමජ්ඣිමො’’ති යොජෙතබ්බො, එවං මජ්ඣිමොමකානම්පි යථාක්කමයොජනං දස්සෙති ‘‘මජ්ඣිමො මජ්ඣිමුක්කට්ඨො මජ්ඣිමොමකො, ඔමකුක්කට්ඨො ඔමකමජ්ඣිමො ඔමකොමකො චා’’ති.

741. තෙසූති ¶ නවසු පත්තෙසු. තස්මාති අපත්තභාවතො. න ගච්ඡන්තීති උක්කට්ඨුක්කට්ඨඤ්ච ඔමකොමකඤ්චාති ද්වෙ අපෙක්ඛිත්වා බහුවචනං කතං. එතෙ භාජනසඞ්ඛෙපෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බාති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘තස්මා එතෙ භාජනපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.602).

742. පත්තලක්ඛණසංයුතන්ති එත්ථ පත්තලක්ඛණං නාම යථාවුත්තපමාණයුත්තතා, ‘‘අයොපත්තො පඤ්චහි පාකෙහි පක්කො මත්තිකාපත්තො ද්වීහි පාකෙහි පක්කො’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.608) වුත්තා පාකසම්පත්ති, කිණිත්වා ගණ්හාති චෙ, තස්ස දාතබ්බමූලස්ස අසෙසෙත්වා දින්නභාවො, ඡිද්දාභාවො, ඡින්නරාජීනං අභාවොති පඤ්චවිධං. හොති චෙත්ථ –

‘‘පමාණයුත්තතා පාක-සම්පත්ති දින්නමූලතා;

අච්ඡිද්දාරාජිතා චෙති, පත්තලක්ඛණපඤ්චක’’න්ති.

‘‘අධිට්ඨාය වා විකප්පෙත්වා වා’’ති වා-සද්දො යොජෙතබ්බො. අධිට්ඨායාති පඨමං පරිභුත්තෙ පත්තෙ සති තං පච්චුද්ධරිත්වා අධිට්ඨාතබ්බපත්තො හත්ථපාසෙ චෙ හොති, වක්ඛමානනයෙන ‘‘ඉමං පත්තං අධිට්ඨාමී’’ති ¶ වචීභෙදකරණවසෙන වාචාය වා වචීභෙදං අකත්වා එවමෙව චින්තෙත්වා හත්ථෙන ගහෙත්වා ඵන්දාපෙන්තෙන කායෙන වා දූරෙ චෙ හත්ථපාසා හොති, ඨපිතට්ඨානං සල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘එතං පත්තං අධිට්ඨාමී’’ති වාචා භින්දිතබ්බාති අට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 2.608 අත්ථතො සමානං) වුත්තනයෙන එකකෙන වා පච්ඡා සතිසම්මොසෙ සරාපෙත්වා කුක්කුච්චං වූපසමෙතුං සමත්ථස්ස පුග්ගලස්ස සන්නිධානෙ වා අධිට්ඨායාති වුත්තං හොති. ‘‘අඤ්ඤස්ස සන්තිකෙ අධිට්ඨානෙ අයමානිසංසො – සචස්ස ‘අධිට්ඨිතො නු ඛො මෙ, නො’ති විමති උප්පජ්ජති, ඉතරො සාරෙත්වා විමතිං ඡින්දිස්සතී’’ති ¶ (පාරා. අට්ඨ. 2.608) අයමත්ථො අට්ඨකථායං වුත්තො. ‘‘ද්වෙ පත්තෙ අධිට්ඨාතුං න ලභතී’’ති ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං.

විකප්පෙත්වාති (පාචි. 373; පාරා. අට්ඨ. 2.608; කඞ්කා. අට්ඨ. විකප්පනසික්ඛාපදවණ්ණනා) ත්ථ විකප්පෙතබ්බස්ස පත්තස්ස එකත්තබහුත්තං, සන්නිහිතාසන්නිහිතත්තඤ්ච සල්ලක්ඛෙත්වා එකං චෙ සන්නිහිතං, ‘‘ඉමං පත්තං තුය්හං විකප්පෙමී’’ති වා ‘‘ඉමං පත්තං තිස්සස්ස භික්ඛුනො විකප්පෙමී’’ති වා ආදිනා නයෙන එකං විකප්පෙත්වාති වුත්තං හොති. එත්ථ ‘‘පරිභුඤ්ජෙය්යා’’ති වුත්තත්තා, ‘‘මය්හං සන්තකං පරිභුඤ්ජෙහි වා විස්සජ්ජෙහි වා යථාපච්චයං වා කරොහී’’ති තෙන අපච්චුද්ධටෙ පරිභුඤ්ජිතුං අයුත්තත්තා ‘‘විකප්පෙත්වා’’ති පච්චුද්ධටවිසෙසො ගහෙතබ්බො.

743. ධාරෙය්යාති අනධිට්ඨහිත්වා, අවිකප්පෙත්වා ච පරිභුඤ්ජිතබ්බො. තං කාලං පත්තං අතික්කාමයතොති යොජනා. ‘‘නිස්සග්ගිය’’න්ති ඉමිනාපි ‘‘පත්ත’’න්ති ඉදං යුජ්ජති. පත්ත-සද්දො මාගධිකානං ද්විලිඞ්ගකො, තස්මා එවං වුත්තො.

744. අධිට්ඨිතවිකප්පිතෙසු අනන්තොගධත්තා අතිරෙකභාවං දස්සෙතුමාහ ‘‘යං පත්ත’’න්තිආදි.

745. සම්මුඛෙති අඩ්ඪතෙය්යහත්ථප්පදෙසතො අන්තො ඨිතං පත්තං. දූරස්මින්ති අඩ්ඪතෙය්යරතනතො පරභාගෙ ‘‘අන්තොගබ්භෙ වා උපරිපාසාදෙ වා සාමන්තවිහාරෙ වා’’ති අට්ඨකථායං වුත්තප්පකාරෙ දූරෙපි. යත්ථ කත්ථචි විකප්පනකාලෙපි සන්තිකදූරවචනභෙදා එවමෙව යොජෙත්වා වත්තබ්බා. ‘‘විකප්පෙතුං ¶ පන බහූනිපි ලබ්භතී’’ති ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. අයං නයොති ‘‘ඉමං පත්තං පච්චුද්ධරාමී’’තිආදිනයො.

746. වාචාකායවසෙන ¶ දුවිධෙ අධිට්ඨානෙ වාචාධිට්ඨානං දස්සෙත්වා කායාධිට්ඨානං දස්සෙතුමාහ ‘‘ආභොග’’න්තිආදි. ආභොගන්ති ‘‘ඉමං පත්තං අධිට්ඨාමී’’ති ආභොගං. ‘‘මනසා’’ති ඉමිනා න වචසාති වුත්තං හොති. කායවිකාරොව කායවිකාරකං, හත්ථෙන ඵන්දාපනාදිකායකිරියාති අත්ථො. එතෙනෙව කායාධිට්ඨානං හත්ථෙන අපත්තබ්බෙ දූරෙ න කාතබ්බන්ති දස්සෙති.

747-8. ‘‘ජහති අධිට්ඨාන’’න්ති පදච්ඡෙදො. දානතොති අඤ්ඤස්ස දානෙන. භෙදකතොති භිජ්ජනෙන. නාසතොති පත්තසාමිකස්ස කාලකිරියාය. විබ්භමතොති සික්ඛං අපච්චක්ඛාය ගිහිභාවූපගමනෙන. උද්ධාරතොති පච්චුද්ධරණෙන. පච්චක්ඛතොති සික්ඛාපච්චක්ඛානෙන. පරිවත්තනතොති ලිඞ්ගපරිවත්තනෙන. ගාහතොති විස්සාසග්ගහණෙන, අච්ඡින්දිත්වා ගහණෙන ච.

කඞ්ගුසිත්ථප්පමාණෙනාති සත්තන්නං ධඤ්ඤානං ඛුද්දකතරස්ස කඞ්ගුනො සිත්ථප්පමාණෙන. ඛෙනාති මුඛවට්ටියා ද්වඞ්ගුලතො හෙට්ඨා ආකාසපරියායෙන ඡිද්දෙන. ආණියා වාති අයොමයාය ආණියා වා.

750-1. මණිපත්තොති මණිනා කතො. වෙළුරියුබ්භවොති මරකතමණිමයො. ඵලිකුබ්භවොති ඵලිකපාසාණෙන කතො. කාචමයොති කාචමත්තිකාමයො. කංසමයොති කංසලොහෙන කතො. තිපුමයොති කාළතිපුමයො. සීසමයොති සෙතතිපුමයො. විපල්ලාසෙන ච වදන්ති. සජ්ඣුමයොති රජතමයො.

752. ඝටකටාහොති ඝටකපාලං. සීසකටාහොති ඡවසීසකපාලං. තුම්බන්ති අලාබු. අස්සාති එකාදසවිධස්ස ¶ පත්තස්ස. අනුලොමිකන්ති අකප්පියවසෙන අනුලොමං. තත්ථාති තස්මිං එකාදසවිධෙ. තම්බමයං ලොහමයං ථාලකං පන වට්ටතීති යොජනා, පත්තොයෙව න වට්ටති, තම්බලොහමයා ථාලකා පන වට්ටන්තීති අත්ථො.

753. තට්ටිකාදීනීති ¶ ආදි-සද්දෙන වට්ටකාදීනං සඞ්ගහො. වට්ටකන්ති ච අඩ්ඪචන්දාකාරො ලොහාදිමයො භාජනියවිසෙසො. පුග්ගලස්සාති භික්ඛුස්ස. ගිහී ච සඞ්ඝො ච ගිහිසඞ්ඝා, තෙසං සන්තකා ගිහිසඞ්ඝිකා.

754. යං කිඤ්චි පත්තන්ති සත්තසු පත්තෙසු යං කිඤ්චි පත්තං. වොදකං කත්වාති විගතොදකං කත්වා. පටිසාමෙය්යාති නික්ඛෙපාරහට්ඨානෙ නික්ඛිපනවසෙන, ථවිකාය පක්ඛිපිත්වා බන්ධනවසෙන වා සඞ්ගොපෙය්ය.

755. ඔතාපෙතුන්ති ආතපෙ, අග්ගිම්හි වා තාපෙතුං. උණ්හෙති තස්මිංයෙව උණ්හෙ. න නිදහෙතබ්බොති න ඣාපෙතබ්බො. සීසාපනයනමෙව න වට්ටතීති න නිදහෙතබ්බොති අත්ථො අධිකනිවාරණෙනෙව විඤ්ඤායති.

756. මිඩ්ඪන්තෙති මිඩ්ඪියා අන්තෙ. පරිභණ්ඩන්තෙති පමුඛෙ මහාමිඩ්ඪියා අන්තෙ. ‘‘විත්ථිණ්ණෙති අන්තමසො ද්විපත්තමත්තොකාසවිත්ථාරෙ’’ති කෙචි. ඨපෙතුං පන වට්ටතීති යොජනා, වලයාදිආධාරෙන විනාපි ඨපෙතුං වට්ටතීති අත්ථො. ‘‘මිඩ්ඪියා පමුඛෙ මිඩ්ඪියා ච ඛරභූමිපදෙසාදීසු ච වලයමත්ථකෙ ඨපෙතුං වට්ටතී’’ති වදන්ති.

757. දාරුආධාරකෙති උදුක්ඛලසදිසෙ දාරුමයෙ ආධාරෙ. ද්වෙ පත්තෙ ඨපෙතුම්පි වට්ටතීති පත්තමත්ථකෙ අපරස්සාපි පත්තස්ස ඨපනවසෙන ද්වෙ පත්තෙ ඨපෙතුම්පි වට්ටති. අපි-සද්දෙන ¶ එකස්මිං වත්තබ්බමෙව නත්ථීති දස්සෙති. අයමෙව නයොති ‘‘ද්වෙපි පත්තෙ ඨපෙතුං වට්ටතී’’ති අයං නයො. දණ්ඩභූමිආධාරකෙසූති එත්ථ දණ්ඩාධාරො නාම බහූහි දණ්ඩෙහි කතො. භූමිආධාරකො නාම භූමියං කතො ආලවාලවලයාකාරො සිලිට්ඨාධාරො. ‘‘දන්තවෙත්තලතාදිමයො භූමිආධාරකො’’ති කෙචි.

758-9. තට්ටිකායාති තාලපණ්ණාදීහි කතතට්ටිකාය. පොත්ථකෙති මකචිවාකමයෙ වා රුක්ඛවාකමයෙ වා අත්ථරණෙ. කටසාරකෙති තාලපණ්ණාදීහි වීතෙ අත්ථරණෙ. පරිභණ්ඩකතායාති කතගොමයපරිභණ්ඩාය. අපි-සද්දෙන සුධාකම්මං කත්වා පාසාණෙන ඝංසිත්වා මට්ඨකතාය භූමියා වත්තබ්බමෙව නත්ථීති දස්සෙති. වාලුකාසු වාති ලෙඩ්ඩුපාසාණසක්ඛරකපාලාදිඅමිස්සාසු සණ්හසුඛුමවාලුකාසූති ¶ වුත්තං හොති. තෙනෙවාහ ‘‘තථාරූපාසූ’’තිආදි. රජම්හි සන්තෙපි අසන්තෙපි විසුංයෙව ‘‘ඛරභූමියා න ඨපෙතබ්බ’’න්ති වුත්තත්තා ‘‘සරජායා’’ති ඉමිනා රජොකිණ්ණං සණ්හභූමිමාහ. ඛරභූමියාති ඵරුසභූමියා.

760. ලග්ගෙතුන්ති ඔලම්බෙතුං. දණ්ඩකොටියා, නාගදන්තකොටියා ච පත්තමුඛෙන පක්ඛිපිත්වා ඨපනම්පි ලග්ගනං නාම. ඡත්තඞ්කමඤ්චපීඨෙසූති ඡත්තෙ, අඞ්කෙ, මඤ්චපීඨෙ ච.

761. අටනීසූති අඞ්ගෙසු. බන්ධිත්වාති ථවිකාය අංසවද්ධනකාදිනා යෙන කෙනචි බන්ධිත්වා. ඔලම්බෙතුම්පීති ලග්ගෙතුම්පි. ‘‘ඨපෙතුං උපරී’’ති පදච්ඡෙදො.

762. මඤ්චපීඨට්ටකෙති මඤ්චපීඨෙසු ඨපිතපත්තා යථා න පතන්ති, තථා අටනිමත්ථකෙ දාරුනා පරික්ඛෙපෙ කතෙ මඤ්චපීඨට්ටකා ¶ නාම හොන්ති, තාදිසෙ මඤ්චපීඨට්ටකෙ ඨපෙතුං වට්ටතීති අත්ථො. භත්තපූරොපීති භත්තස්ස පූරොපි. අපි-සද්දෙන යාගුතෙලපරිපූරිතස්සාපි සඞ්ගහො. තුච්ඡපත්තෙ විනිච්ඡයො යථාවුත්තොයෙව. පූරණං පූරො, භත්තස්ස පූරො භත්තපූරො.

තිභාණවාරවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

763. කවාටන්ති ද්වාරකවාටඵලකං. ‘‘සෙනාසනෙ ද්වාරකවාටවාතපානකවාටාදී’’තිආදීසු ද්වාරඵලකං ‘‘කවාට’’න්ති හි වුත්තං. න පණාමෙය්යාති න නාමෙය්ය න චාලෙය්ය, න ච පිදහෙය්යාති අත්ථො. පත්තං හත්ථෙ යස්ස සො පත්තහත්ථොති භින්නාධිකරණොයං බාහිරත්ථසමාසො ‘‘වජිරපාණී’’තිආදීසු විය. ‘‘පණාමෙය්ය අස්සා’’ති පදච්ඡෙදො.

764. න නීහරෙය්ය පත්තෙන චලකානීති රසං පිවිත්වා පාතිතමධුකඵලට්ඨිකාදි ඡඩ්ඩිතානි බහි ඡඩ්ඩෙතුං පත්තෙන න නීහරෙය්ය. අට්ඨිකානි වාති පනසට්ඨිකොලට්ඨිආදිඅට්ඨිකානි වා. උච්ඡිට්ඨමුදකන්ති මුඛධොවනාදිකං උච්ඡිට්ඨමුදකං. පත්තෙන නීහරන්තස්සාති යොජනා, බහි ඡඩ්ඩෙතුං තං පත්තෙ ආසිඤ්චිත්වා හරන්තස්සාති වුත්තං හොති. ඉතරථා උච්ඡිට්ඨපත්තධොවනොදකම්පි තෙනෙව පත්තෙන බහි න නීහරිතබ්බං සියා.

765. පටිග්ගහෙති ¶ මුඛධොවනොදකන්ති පටිග්ගහො, ඛෙළමල්ලකොව. මුඛතො නීහටන්ති මුඛෙන ඡඩ්ඩිතං මංසඛණ්ඩාදි යං කිඤ්චි.

766. විනස්සතීති විබ්භමෙන වා සික්ඛාපච්චක්ඛානෙන වා කාලකිරියාය වා විනස්සති. අථ වා යොති පච්චත්තවචනං ‘‘යස්සා’’ති සාමිවසෙන පරිණාමෙත්වා යස්ස භික්ඛුනො ¶ පත්තො භෙදෙන වා අච්ඡෙදෙන වා චොරිකාය හරණෙන වා නස්සති, තස්ස අනාපත්තීති යොජනා.

767. පඨමස්සාති පත්තවග්ගස්ස පඨමං සඞ්ගහිතත්තා පඨමස්ස. පත්තස්සාති පත්තසික්ඛාපදස්ස. පඨමෙනාති චීවරවග්ගස්ස පඨමං සඞ්ගහිතත්තා පඨමෙන කථිනෙනාති සම්බන්ධො. මහෙසිනාති මහන්තෙ සීලක්ඛන්ධාදයො ගුණෙ එසි ගවෙසීති මහෙසි. පඨමස්ස පත්තස්ස සමුට්ඨානාදයො සබ්බෙ ඉධ අනිද්දිට්ඨවිනිච්ඡයා පඨමෙන කථිනෙන සමා සදිසා ඉති මහෙසිනා මතා අනුමතා අනුඤ්ඤාතාති යොජනා.

පඨමපත්තකථාවණ්ණනා.

768. පඤ්ච බන්ධනානි ඌනානි යස්ස සො පඤ්චබන්ධනඌනො, පත්තො, තස්මිං, අබන්ධනඤ්ච එකද්විතිචතුබන්ධනඤ්ච ‘‘පඤ්චබන්ධනඌන’’න්ති ගහිතං. යථාහ පාළියං ‘‘ඌනපඤ්චබන්ධනො නාම පත්තො අබන්ධනො වා එකබන්ධනො වා ද්විබන්ධනො වා තිබන්ධනො වා චතුබන්ධනො වා’’ති (පාරා. 613). බන්ධනෙ අකතෙපි බන්ධනාරහො වක්ඛමානලක්ඛණරාජියුත්තොපි ‘‘ඌනපඤ්චබන්ධනොයෙවා’’ති ගහෙතබ්බො. එත්ථ අබන්ධනො නාම යස්ස බන්ධනමෙව නත්ථි, සො. තෙනෙවාහ අට්ඨකථායං ‘‘යස්මා අබන්ධනස්සපි පත්තස්ස පඤ්ච බන්ධනානි න පූරෙන්ති සබ්බසො නත්ථිතායා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.612-613). ද්වඞ්ගුලප්පමාණතො ඌනරාජියුත්තො අබන්ධනොකාසොපි ‘‘අබන්ධනොයෙවා’’ති ගහෙතබ්බො. යථාහ පාළියං ‘‘අබන්ධනොකාසො නාම පත්තො යස්ස ද්වඞ්ගුලා රාජි න හොතී’’ති (පාරා. 613).

769. උද්දිට්ඨන්ති ‘‘බන්ධනොකාසො නාම පත්තො යස්ස ද්වඞ්ගුලා රාජි හොතී’’ති (පාරා. 613) පදභාජනෙ වුත්තං. ද්වඞ්ගුලාය රාජියා එකඤ්ච බන්ධනන්ති යොජනා. ‘‘මුඛවට්ටිතො හෙට්ඨා භට්ඨා’’ති ¶ අට්ඨකථාවචනතො (පාරා. අට්ඨ. 2.612-613) ‘‘සබ්බාපි රාජියො මුඛවට්ටිතො පට්ඨාය ¶ හෙට්ඨා භට්ඨායෙව ගහෙතබ්බා’’ති නිස්සන්දෙහෙ වුත්තං. මුඛවට්ටිං විනා අඤ්ඤත්ථාපි ඌනපඤ්චබන්ධනෙ වා ඌනපඤ්චබන්ධනොකාසෙ වා සති සොපි පත්තො ඌනපඤ්චබන්ධනො න හොතීති න සක්කා වත්තුං, තස්මා ‘‘මුඛවට්ටිතො පට්ඨායා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.612-613) අට්ඨකථායං නියමෙත්වා වචනං වීමංසිතබ්බං. ඉධ පන තථා නියමො න දස්සිතො, තස්මා අයමෙව විනිච්ඡයො සාමඤ්ඤෙන වුත්තාය පාළියා අඤ්ඤදත්ථු සංසන්දති සමෙති. ච-කාරස්ස අවුත්තසමුච්චයත්ථත්තා ද්වඞ්ගුලද්වඞ්ගුලාහි ද්වීහි ද්වෙ බන්ධනානි ච තීණි බන්ධනානි චාති ඉදම්පි වුත්තමෙව හොති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘යස්ස පන ද්වෙ රාජියො, එකායෙව වා චතුරඞ්ගුලා, තස්ස ද්වෙ බන්ධනානි දාතබ්බානි. යස්ස තිස්සො, එකායෙව වා ඡළඞ්ගුලා, තස්ස තීණි බන්ධනානි දාතබ්බානී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.612-613).

ඌනපඤ්චබන්ධනපත්තෙසු අන්තිමපත්තස්ස විභාගං දස්සෙතුමාහ ‘‘බන්ධනානි චා’’තිආදි. මුඛවට්ටියා අට්ඨඞ්ගුලප්පමාණානං චතුන්නං රාජීනං චත්තාරි බන්ධනානි චාති වුත්තං හොති. චකාරො පුබ්බෙ වුත්තස්සෙව සමුච්චයං කරොති. අට්ඨඞ්ගුලරාජියා තථාති මුඛවට්ටිතො පට්ඨාය අට්ඨඞ්ගුලායාමං භට්ඨාය රාජියා ද්වඞ්ගුලද්වඞ්ගුලමත්තෙ ඨානෙ තෙනෙව නීහාරෙන බද්ධානි චත්තාරි බන්ධනානි චාති අත්ථො.

770. එවං ඌනපඤ්චබන්ධනපත්තං දස්සෙත්වා ඉදානි පරිපුණ්ණපඤ්චබන්ධනපත්තං දස්සෙතුමාහ ‘‘පඤ්ච වා’’තිආදි. මුඛවට්ටියා ද්වඞ්ගුලද්වඞ්ගුලායාමං ඔතිණ්ණා පඤ්ච රාජියො ච. වා-සද්දෙන පඤ්චබන්ධනවිකප්පා දස්සිතා. එකා වාපි දසඞ්ගුලාති මුඛවට්ටිතො දසඞ්ගුලායාමා එකා වා රාජි හොති. අපි-සද්දෙන තස්සා රාජියා බන්ධනො පඤ්චබන්ධනපක්ඛො දස්සිතො. අයං පත්තොති ¶ යස්ස පඤ්ච රාජියො වා තත්ථ බන්ධනානි පඤ්චබන්ධනානි වා, දසඞ්ගුලා එකා රාජි වා තත්ථ බන්ධනානි පඤ්චබන්ධනානි වා සන්ති, අයං පත්තො පඤ්චබන්ධනො නාම.

771. එත්තාවතා මත්තිකාපත්තෙ විනිච්ඡයං දස්සෙත්වා ඉදානි අයොපත්තෙ දස්සෙතුමාහ ‘‘අයොපත්තො’’තිආදි. ඡිද්දානි පටිච්ඡාදෙතුං බන්ධිතබ්බානි අයොපට්ටානි ලොහමණ්ඩලකානි නාම. ‘‘භණ්ඩී’’තිපි තස්සෙව පරියායො. භණ්ඩිතබ්බං බන්ධිත්වා ඡිද්දෙ පටිච්ඡාදිතෙපි යත්ථ අසණ්හතාය ආමිසං තිට්ඨති, තාදිසොපි අපත්තොයෙවාති ආහ ‘‘මට්ඨො වට්ටතී’’ති. අයොචුණ්ණෙන වාණියාති එත්ථාපි ‘‘මට්ඨො වට්ටතී’’ති සම්බන්ධනීයං.

772. තස්ස ¶ නිස්සග්ගියං සඞ්ඝස්ස නිස්සට්ඨං තං පත්තං තස්මිං අනුකම්පාය අගණ්හන්තස්සාති යොජනා, ‘‘සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිස්සජ්ජිතබ්බො’’ති (පාරා. 613) වචනතො සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිස්සට්ඨං තස්ස තං පත්තං තස්මිං පත්තනිස්සජ්ජකෙ පුග්ගලෙ අනුකම්පාය අගණ්හන්තස්ස.

773. දීයමානෙ තු පත්තස්මින්ති ඌනපඤ්චබන්ධනෙන පත්තෙන විඤ්ඤාපිතනවපත්තෙ භික්ඛුම්හි තං පත්තං සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිස්සජ්ජිත්වා ආපත්තිං දෙසෙත්වා නිසින්නෙ චතස්සො අගතියො අගමනං, ගහිතාගහිතජානනන්ති ඉමෙහි පඤ්චහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා පඨමං සඞ්ඝං යාචිත්වා ඤත්තිදුතියාය කම්මවාචාය සඞ්ඝෙන පත්තගාහකං කත්වා සම්මතෙන නිස්සට්ඨපත්තං හත්ථෙන ගහෙත්වා තස්මිං සඞ්ඝෙ සඞ්ඝත්ථෙරතො පට්ඨාය අනුක්කමෙන උපසඞ්කම්ම විඤ්ඤායමානං ගුණං වත්වා පණාමිතෙ. යස්සාති තස්මිං සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිසින්නස්ස යස්ස ¶ භික්ඛුනො, රොචනත්ථයොගෙ සම්පදානවචනං. සො දීයමානො පත්තො. තං දීයමානං පත්තං.

774. දීපිතොති ‘‘අපත්තකස්ස න ගාහෙතබ්බො’’ති (පාරා. 615) වුත්තො. තත්ථාති තස්සං භික්ඛුපරිසායං. පත්තපරියන්තොති එත්ථ ‘‘එවං පරිවත්තෙත්වා පරියන්තෙ ඨිතපත්තො’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.615) අට්ඨකථායං වුත්තත්තා තෙන පත්තපරිවත්තනෙන ආගතො වා සබ්බෙහි අග්ගහිතත්තා ආගතො සො එව වා පත්තො පරියන්තො නාම හොතීති අත්ථො. තස්ස භික්ඛුනොති පත්තං නිස්සජ්ජිත්වා නිසින්නස්ස තස්ස භික්ඛුනො.

775. තන්ති අත්තනො දින්නං තං පරියන්තපත්තං. අප්පදෙසෙති මඤ්චපීඨාදිඅට්ඨානෙ. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘මඤ්චපීඨඡත්තනාගදන්තාදිකෙ අදෙසෙ’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.615). විස්සජ්ජෙතීති අඤ්ඤස්ස දෙති. අත්තනා අදාපෙත්වා අඤ්ඤෙන තං පත්තං සයමෙව අත්තනො ගහෙත්වා අඤ්ඤං අනුරූපං පත්තං දිය්යමානං ගණ්හිතුං වට්ටතීති අට්ඨකථායං වුත්තං. අභොගෙන පරිභුඤ්ජතීති යාගුරන්ධනාදිවසෙන පරිභුඤ්ජති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘අභොගෙනාති යාගුරන්ධනරජනපචනාදිනා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.615). ‘‘අන්තරාමග්ගෙ පන බ්යාධිම්හි උප්පන්නෙ අඤ්ඤස්මිං භාජනෙ අසති මත්තිකාය ලිම්පිත්වා යාගුං වා පචිතුං උදකං වා තාපෙතුං වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.615) අට්ඨකථායං වුත්තත්තා තාදිසෙ ඨානෙ තථාපි පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතීති එත්ථ විසෙසො.

776. නට්ඨෙති ¶ අත්තනො පරිභුඤ්ජියමානෙ පත්තෙ චොරග්ගහණාදිනා නට්ඨෙ. භින්නෙති භෙදමුපගතෙ. අනාපත්තීති අඤ්ඤං පත්තං විඤ්ඤාපෙන්තස්ස අනාපත්ති. පකාසිතාති ‘‘අනාපත්ති නට්ඨපත්තස්ස භින්නපත්තස්ස ඤාතකානං පවාරිතානං අඤ්ඤස්සත්ථාය ¶ අත්තනො ධනෙනා’’තිආදිනා (පාරා. 617) නයෙන පාළියං දෙසිතා. ඉධ ‘‘අඤ්ඤස්සත්ථායා’’ති වුත්තත්තා අත්තනො වළඤ්ජියමානෙ පත්තෙ සතිපි අඤ්ඤස්සත්ථාය පත්තං විඤ්ඤාපෙතුං වට්ටති. ඤාතකාදීනං ගණ්හතොති එත්ථ ‘‘සන්තක’’න්ති ලබ්භති. අත්තනො ධනෙනාති යොජනා. එත්ථ ධනං නාම සුත්තවත්ථාදි කප්පියවත්ථු.

777. එත්ථ විඤ්ඤාපනං ක්රියං.

දුතියපත්තකථාවණ්ණනා.

778. සප්පිආදිං භෙසජ්ජන්ති එත්ථ පාළියං ‘‘සෙය්යථිදං? සප්පි නවනීතං තෙලං මධු ඵාණිත’’න්ති (පාරා. 622) උද්දිසිත්වා ‘‘සප්පි නාම ගොසප්පි වා අජිකාසප්පි වා මහිංසසප්පි වා, යෙසං මංසං කප්පති, තෙසං සප්පී’’ති (පාරා. 623) නිද්දිට්ඨං ඝතඤ්ච ‘‘තෙසංයෙව නවනීත’’න්ති (පාරා. 623) නිද්දිට්ඨං නවනීතඤ්ච ‘‘තිලතෙලං සාසපතෙලං මධුකතෙලං එරණ්ඩකතෙලං වසාතෙල’’න්ති (පාරා. 623) නිද්දිට්ඨං තෙලඤ්ච ‘‘මධු නාම මක්ඛිකාමධූ’’ති (පාරා. 623) නිද්දිට්ඨං මධුඤ්ච ‘‘ඵාණිතං නාම උච්ඡුම්හා නිබ්බත්ත’’න්ති (පාරා. 623) නිද්දිට්ඨං ගුළාදිඵාණිතඤ්චාති එතස්මිං පඤ්චභෙසජ්ජරාසිම්හි යං යං භෙසජ්ජන්ති අත්ථො. පුරෙභත්තන්ති පුරෙභත්තෙ. පටිගය්හාති පටිග්ගහෙත්වා.

779. තං පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං භෙසජ්ජං. සත්තාහන්ති එත්ථ ‘‘වට්ටතී’’ති කිරියාය අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. ‘‘සත්තාහං අතික්කමන්තස්සා’’ති පදච්ඡෙදො. ‘‘සත්තාහාතික්කමෙ තස්සා’’ති වා පාඨො. සත්තාහස්ස අතික්කමො සත්තාහාතික්කමො, තස්මිං සත්තාහාතික්කමෙ. තස්සාති භෙසජ්ජපටිග්ගාහකස්ස භික්ඛුනො. ‘‘නිස්සග්ගිය’’න්ති ඉමිනා පාචිත්තියමෙව දස්සිතං. නිස්සග්ගියවත්ථු භාජනගණනාය ආපත්තිං කරොති. එකස්මිං භාජනෙපි විසුං විසුං ඨපිතානි නවනීතපිණ්ඩගුළපිණ්ඩසක්කරමධුපටලානිපි ¶ අත්තනො ගණනාය ආපත්තිං කරොන්ති.

780. ගණ්හිත්වාති පටිග්ගහෙත්වා. සන්නිධීයතීති සන්නිධි, සන්නිහිතවත්ථු, තස්ස කාරකං කරණං ¶ අපරාපරදිවසත්ථාය ඨපනං, තං කත්වා, පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතං යථා අපරං දිවසං ගච්ඡති, තථා කත්වා නික්ඛිපිත්වාති අත්ථො. නිරාමිසං සායතොති ආමිසෙන අමිස්සෙත්වා භුඤ්ජන්තස්ස.

781. උග්ගහිතන්ති අප්පටිග්ගහාපෙත්වා හත්ථෙන ගහිතං. සරීරභොගෙති බහි සරීරපරිභොගෙනෙව.

782. ගහිතං පටිග්ගහිතං. තාපෙත්වාති විලීයාපෙත්වා.

783. ‘‘සයං තාපෙති…පෙ… න හොති සො’’ති ඉදං සුධොතනවනීතං සන්ධාය වුත්තං, දුද්ධොතෙන පන දධිගුළිකාදිසහිතෙන සාමංපාකො හොතෙව. නවනීතස්ස යං සයං තාපනං, සො සාමංපාකො න හොතීති යොජනා.

784. යෙන කෙනචීති උපසම්පන්නෙන, අනුපසම්පන්නෙන වා.

785. ‘‘සයං කරොතී’’ති ඉමිනා අනුපසම්පන්නං නිවත්තෙති. තෙන කතං පන තදහු පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතඛීරෙන වා දධිනා වා කතසප්පි අනුපසම්පන්නෙන කතං සාමිසම්පි තදහු පුරෙභත්තං වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.622).

786. සවත්ථුකස්සාති එත්ථ වත්ථු නාම ඛීරදධි.

787. අස්සාති පටිග්ගහිතඛීරදධීහි කතසප්පිමාහ. ‘‘පටිග්ගහෙත්වා තානී’’ති වුත්තත්තාති ඉදං ‘‘යානි ඛො පන තානි ¶ ගිලානානං භික්ඛූනං පටිසායනීයානි භෙසජ්ජානි, සෙය්යථිදං? සප්පි නවනීතං තෙලං මධු ඵාණිතං, තානි පටිග්ගහෙත්වා’’ති (පාරා. 622) ඉමස්මිං මාතිකාපාඨෙ ‘‘යානී’’ති වුත්තසප්පිආදීනමෙව ‘‘තානි පටිග්ගහෙත්වා’’ති වුත්තත්තාති වුත්තං හොති, තත්ථ ඛීරදධීනං අවුත්තත්තාති අධිප්පායො.

788. කප්පියසප්පිම්හීති ¶ කප්පියමංසානං සත්තානං ඝතෙ. අකප්පියසප්පිම්හීති අකප්පියමංසානං සත්තානං ඝතෙ, පටිග්ගහෙත්වා සත්තාහෙ අතික්කන්තෙති වුත්තං හොති.

789. තෙන සප්පිනා අකප්පියෙන භවිතබ්බන්ති ඉදං දුක්කටං කථං හොතීති ආහ ‘‘සබ්බා’’තිආදි. අකප්පියං මංසං යෙසං තෙ අකප්පියමංසා, මනුස්සාදයො, සබ්බෙ ච තෙ අකප්පියමංසා චාති සබ්බාකප්පියමංසා, තෙසං.

790-1. එවං චෙ වට්ටති, ‘‘යෙසං මංසං කප්පති, තෙසං සප්පී’’ති කස්මා පාළියං වුත්තන්ති චොදනං සමුට්ඨාපෙත්වා තං පරිහරිතුමාහ ‘‘යෙස’’න්තිආදි. තත්ථ ‘‘යෙසඤ්හි කප්පති මංසං, තෙසං සප්පී’’ති ඉදං වචනං කිං පයොජනං සාධෙතීති වුත්තං හොති. ඉදානි පරිච්ඡෙදනියමනසඞ්ඛාතං තංපයොජනඤ්ච තබ්බිසයඤ්ච දස්සෙතුමාහ ‘‘පණීතභොජනස්සා’’තිආදි. පණීතභොජනස්ස පරිච්ඡෙදනියාමනන්ති යොජනා. සත්තාහකාලිකෙ පඤ්චවිධෙ භෙසජ්ජෙති වුත්තං හොති, නිද්ධාරණෙ භුම්මං. නිස්සග්ගියස්ස වත්ථූනන්ති නිද්ධාරිතබ්බදස්සනං. නිස්සග්ගියස්සාති එත්ථ තංහෙතුකස්ස පාචිත්තියස්සාති අත්ථො. වත්ථූනන්ති සප්පිනවනීතද්වයමෙව වුත්තං. සත්තාහකාලිකෙ නිස්සග්ගියපාචිත්තියස්ස වත්ථු නාම එතෙසමෙව සප්පිනවනීතානි, පණීතභොජනඤ්ච තෙසමෙව ඛීරදධිසප්පිනවනීතානීති දස්සෙතුං තථා වුත්තං, න අකප්පියමංසසත්තානං සප්පිආදිනිවාරණත්ථං ¶ වුත්තන්ති අයං පාළියං තථාගතා ධිප්පෙතො අත්ථොති වුත්තං හොති.

792. ගහිතුග්ගහිතාදිකෙ උග්ගහිතපටිග්ගහිතාදිකෙ නවනීතෙපි සබ්බො විනිච්ඡයො සප්පිම්හි වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බොති යොජනා. ආදි-සද්දෙන පුරෙභත්තං, පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතඛීරදධීහි, උග්ගහිතඛීරදධීහි ච කතං නවනීතං, තාදිසමෙව අකප්පියමංසනවනීතඤ්ච සඞ්ගහිතං. සබ්බො විනිච්ඡයොති ආපත්තිආදිකං සබ්බවිනිච්ඡයං සඞ්ගණ්හාති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘සබ්බො ආපත්තානාපත්තිපරිභොගාපරිභොගනයො’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.622).

793-4. භික්ඛූනං ආකිරන්තීති එත්ථ ‘‘පත්තෙ’’ති සාමත්ථියා ලබ්භති. ආදිච්චපක්කන්ති ආතපෙ විලීනං. සංසට්ඨං පරිස්සාවිතං.

795-6. තිලතෙලං සාසපතෙලං මධුකතෙලං එරණ්ඩකතෙලං. ගහිතන්ති පටිග්ගහිතං. පුරෙභත්තං සාමිසම්පි ¶ නිරාමිසම්පි සායිතබ්බන්ති යොජනා. තෙසං වසාති සත්තාහාතික්කන්තානං තෙසං තෙලානං වසෙන, තෙලභාජනගණනායාති වුත්තං හොති.

798. තෙසං තිණ්ණම්පීති එරණ්ඩමධුකසාසපබීජානං තිණ්ණං.

799. නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං.

800. සාසපාදීනන්ති එත්ථ ආදි-සද්දෙන පටිලොමෙන මධුකෙරණ්ඩකානං ගහණං. ගහෙත්වාති පටිග්ගහෙත්වා. භික්ඛුනා තෙලත්ථායෙව ගහෙත්වා ඨපිතානං සාසපාදීනං සත්තාහාතික්කමෙ දුක්කටං සියාති යොජනා.

801-2. නාළිකෙරඤ්ච ¶ කරඤ්ජඤ්ච නාළිකෙරකරඤ්ජානි, තෙසං, නාළිකෙරඵලානං, නත්තමාලට්ඨීනඤ්ච තෙලන්ති සම්බන්ධො. කුරුවකස්සාති අතසිබීජස්ස. නිම්බඤ්ච කොසම්බකඤ්ච නිම්බකොසම්බකානි, තෙසං, පුචිමන්දබීජස්ස ච ඵන්දනබීජස්ස ච තෙලන්ති සම්බන්ධො. භල්ලාතකස්සාති එවංනාමකස්ස රුක්ඛබීජස්ස. සමයච්චයෙති සත්තාහාතික්කමෙ.

803. යාවකාලිකභෙදඤ්චාති එත්ථ ‘‘යාවකාලික’’න්ති භෙදො විසෙසනං යස්සාති විග්ගහො, ‘‘ඉදං වත්ථු’’න්ති එතස්ස අජ්ඣොහරණීයවිසෙසිතබ්බස්ස විසෙසනං. යාවජීවිකන්තිපි තස්සෙව විසෙසනං. සෙසන්ති ‘‘සාමංපාකසවත්ථුක පුරෙභත්තපච්ඡාභත්තපටිග්ගහිතඋග්ගහිතකවත්ථුවිධානං සබ්බ’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.622) අට්ඨකථායං දස්සිතං සෙසං විසෙසප්පකාරජාතමාහ. එත්ථාපීති ඉමස්මිං තෙලවිනිච්ඡයෙපි.

804. අච්ඡස්ස ඉසස්ස. මච්ඡස්ස ජලජස්ස. වරාහස්ස සූකරස්ස. සුසුකාසඞ්ඛාතස්ස මකරස්ස. මච්ඡවචනෙනෙව මකරස්ස සඞ්ගහිතත්තෙපි වාළමච්ඡභාවෙන විසුං ගහණන්ති අට්ඨකථායං වුත්තං. ගද්රභස්ස ඛරස්ස. ඉමෙසං පඤ්චන්නං සත්තානං වසෙන පඤ්චවිධානං වසානං තෙලඤ්ච පඤ්චප්පකාරං හොතීති අත්ථො.

805. කප්පියාකප්පියස්ස චාති කප්පියාකප්පියමංසස්ස සත්තස්සාති වුත්තං හොති, සබ්බමෙව ¶ වසාතෙලං වට්ටතීති ඉමිනා සම්බන්ධො. එත්ථ ‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ වසානි භෙසජ්ජානි අච්ඡවසං මච්ඡවසං සුසුකාවසං සූකරවසං ගද්රභවස’’න්ති (මහාව. 262) අනුඤ්ඤාතපාඨෙ අච්ඡවසාග්ගහණෙන මනුස්සෙහි අඤ්ඤෙසං සබ්බාකප්පියමංසසත්තානං වසාය අනුඤ්ඤාතත්තා ¶ තං සඞ්ගහෙතුං අකප්පියග්ගහණං කතන්ති දට්ඨබ්බං. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘අච්ඡවස’න්ති වචනෙන ඨපෙත්වා මනුස්සවසං සබ්බෙසං අකප්පියමංසානං වසා අනුඤ්ඤාතා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.623). එත්ථ අකප්පියමංසසත්තානං මංසානං අකප්පියභාවො ‘‘මංසෙසු හි දස මනුස්සහත්ථිඅස්සසුනඛඅහිසීහබ්යග්ඝදීපිඅච්ඡතරච්ඡානං මංසානි අකප්පියානි. වසාසු එකා මනුස්සවසාව. ඛීරාදීසු අකප්පියං නාම නත්ථී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.623) අට්ඨකථාවචනතො වෙදිතබ්බො. අකප්පියවචනෙන මනුස්සවසායපි ගය්හමානත්තා තස්මිං නීහරිතුමාහ ‘‘ඨපෙත්වා’’ති.

806. පුරෙභත්තන්ති පුරෙභත්තෙ. සංසට්ඨං පරිස්සාවිතං. ‘‘පුරෙභත්ත’’න්ති ඉදං ‘‘පටිග්ගහෙත්වාන, පක්කං, සංසට්ඨ’’න්ති ඉමෙහි පදෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. යථාහ පාළියං ‘‘කාලෙ පටිග්ගහිතං කාලෙ නිප්පක්කං කාලෙ සංසට්ඨං තෙලපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති (මහාව. 262).

807. තං කත්වා දෙතීති අපටිග්ගහිතවසං ගහෙත්වා පචිත්වා තෙලං දෙතීති අත්ථො. තෙනාහ අට්ඨකථායං ‘‘අනුපසම්පන්නෙහි කතං නිබ්බට්ටිතවසාතෙලං පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.623). තතො උද්ධං සත්තාහමනතික්කම්මාති ගහෙතබ්බං. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සත්තාහං නිරාමිසමෙව වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.623). ඉධ උභයත්ථාපි කාලෙ, විකාලෙ ච කප්පියාකප්පියමංසවසානං තෙලං දිය්යමානං සුඛුමමංසචුණ්ණාදිකං අබ්බොහාරිකං. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘යං පන තත්ථ සුඛුමරජසදිසං මංසං වා න්හාරු වා අට්ඨි වා ලොහිතං වා හොති, තං අබ්බොහාරික’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.623).

808. පටිග්ගහෙතුන්ති එත්ථ ‘‘වස’’න්ති ච කාතුන්ති එත්ථ ‘‘තෙල’’න්ති ච පකරණතො ලබ්භති. කාතුන්ති එත්ථ පචිතුං පරිස්සාවිතුන්ති ¶ උභයමෙවාති අත්ථො. ‘‘න වට්ටතී’’ති ඉදං පටිග්ගහණාදිපයොගත්තයෙ විසුං විසුං දුක්කටත්තා වුත්තං. යථාහ පාළියං ‘‘විකාලෙ චෙ භික්ඛවෙ පටිග්ගහිතං විකාලෙ නිප්පක්කං විකාලෙ සංසට්ඨං, තං චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති තිණ්ණං දුක්කටාන’’න්ති ¶ (මහාව. 262). ඉමානි හි තීහි පයොගෙහි තීණි දුක්කටානි හොන්ති. සෙසොති උග්ගහිතකපටිග්ගහිතකසවත්ථුකවිසයො විනිච්ඡයො ච භාජනගණනාය ආපත්තිභෙදො චාති එවංපකාරො වත්තබ්බවිසෙසො.

809. ගහිතන්ති පටිග්ගහිතං. මධුකරීකතන්ති මධුමක්ඛිකාඛුද්දකමක්ඛිකාභමරමක්ඛිකාසඞ්ඛාතාහි තීහි මධුකරීහි කතං.

810. වත්ථූනං ගණනාති මධුපටලෙන ඨිතං චෙ, පටලගණනාය, පීළෙත්වා භාජනෙ පක්ඛිපිත්වා ඨපිතං චෙ, භාජනගණනාය, සිලෙසමිව පත්ථින්නං චෙ, මහාභමරමධුඛණ්ඩපිණ්ඩවසෙන, විසුං විසුං කතෙ තෙසං ගණනායාති අත්ථො.

811. ඝනාඝනන්ති එත්ථ ගුළඤ්ච නානප්පකාරා සක්කරා ච ඝනපක්කං නාම. පක්කතනුකං ඵාණිතං අඝනපක්කං නාම. උච්ඡුසිලෙසො අපක්කඝනං නාම. උච්ඡුදණ්ඩතො පීළිතරසො අපක්කාඝනං නාම. ‘‘ඵාණිතං නාම උච්ඡුම්හා නිබ්බත්ත’’න්ති (පාරා. 623) සාධාරණපාළිවචනතො, ‘‘ඵාණිතං නාම උච්ඡුරසං උපාදායා’’ති (කඞ්ඛා. අට්ඨ. භෙසජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා; වි. සඞ්ග අට්ඨ. 98) අට්ඨකථාවචනතො ච ඉහ රසාදීහි උච්ඡුපානම්පි සඞ්ගහිතං. කෙචි උච්ඡුනො චතුකාලිකත්තං වණ්ණයන්ති, තං න සාරතො පච්චෙතබ්බං.

812. ඵාණිතන්ති වුත්තප්පකාරෙ තස්මිං ඵාණිතෙ අඤ්ඤතරං. ගහිතං පටිග්ගහිතං.

813. අසංසට්ඨෙනාති ¶ අපරිස්සාවිතෙන. කතඵාණිතන්ති පරිස්සාවෙත්වා අත්තනා කතඵාණිතං. පුරෙභත්තං ගහිතෙනාති පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතෙන. ‘‘සයං කත’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.623) වුත්තත්තා කතන්ති උච්ඡුරසො ගහෙතබ්බො.

816. කත්වාති පචිත්වා ඵාණිතං කත්වා.

817. පච්ඡාභත්තං කතඤ්චාපීති පච්ඡාභත්තං අත්තනා ච කතං අනුපසම්පන්නෙන ච කතං ඵාණිතම්පි.

818. කතං ¶ …පෙ… සීතවාරිනාති සීතුදකෙ මධුකපුප්ඵානි පක්ඛිපිත්වා ඨපෙත්වා මද්දිත්වා පරිස්සාවිතරසෙන කතං මධුකඵාණිතං.

819. අස්සාති මධුකඵාණිතස්ස. දුක්කටන්ති තදාධාරභාජනගණනාය දුක්කටං. ඛීරං පක්ඛිපිත්වා කතං මධුකඵාණිතං යාවකාලිකං චෙ හොති, කථං ඛණ්ඩසක්කරාකතං සත්තාහකාලිකං හොතීති විචාරණායං ඛීරජල්ලිකං ධොවිත්වා ධොවිත්වා ගය්හමානත්තා වට්ටතීති පරිහරන්ති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘ඛණ්ඩසක්කරං පන ඛීරජල්ලිකං අපනෙත්වා අපනෙත්වා සොධෙන්ති, තස්මා වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.623). ‘‘බීජතො පට්ඨාය න වට්ටතී’’ති පටික්ඛිත්තමධුකපුප්ඵමෙරයං විනා ආමකඤ්ච පක්කඤ්ච මධුකපුප්ඵං පුරෙභත්තං වට්ටතීති අට්ඨකථායං වුත්තං.

820. සබ්බෙසං පන ඵලානන්ති කදලිඛජ්ජූරිආදිඵලානං.

821. සාමඤ්ඤජොතනාය විසෙසෙපි අවට්ඨානතො ‘‘කාලිකා’’ති ඉමිනා ‘‘පච්ඡාභත්තං සති පච්චයෙ’’ති වචනසාමත්ථියා යාවකාලිකවජ්ජා තයො කාලිකා ගහෙතබ්බා ¶ , ‘‘පුරෙභත්තං යථාසුඛ’’න්ති වචනසාමත්ථියා චත්තාරොපි ගහෙතබ්බා. යාවකාලිකවජ්ජා තයො කාලිකා පච්ඡාභත්තං විකාලෙ පච්චයෙ පිපාසාදිකාරණෙ සති කෙවලම්පි පච්චෙකම්පි මිස්සෙත්වාපි පරිභුඤ්ජිතුං භික්ඛුස්ස වට්ටන්ති. කාලිකා චත්තාරොපි පුරෙභත්තං කාලෙ යාවමජ්ඣන්හා කෙවලම්පි මිස්සෙත්වාපි යථාසුඛං අසතිපි පච්චයෙ පරිභුඤ්ජිතුං භික්ඛුස්ස වට්ටන්තීති යොජනා.

822. අරුආදීනීති වණාදීනි. ‘‘මක්ඛෙතුං න වට්ටතී’’ති ඉමිනා බාහිරපරිභොගොපි නිවාරිතො.

823. අනාපත්තිවාරෙ ‘‘අන්තොසත්තාහ’’න්ති අධිකාරෙ ‘‘අනුපසම්පන්නස්ස චත්තෙන වන්තෙන මුත්තෙන අනපෙක්ඛො දත්වා පටිලභිත්වා පරිභුඤ්ජතී’’ති (පාරා. 625) වුත්තත්තා චජිත්වාති එත්ථ ‘‘අන්තොසත්තාහං අනුපසම්පන්නස්සා’’ති වත්තබ්බං. ලභිත්වාති එත්ථ ‘‘සත්තාහාතික්කමෙපී’’ති සාමත්ථියා ලබ්භති. තෙනාහ මහාපදුමත්ථෙරො ‘‘අන්තොසත්තාහෙ දින්නස්ස හි පුන පරිභොගෙ ආපත්තියෙව නත්ථි, සත්තාහාතික්කන්තස්ස පන පරිභොගෙ අනාපත්තීති දස්සනත්ථමිදං වුත්ත’’න්ති. ලභිත්වාති ¶ ගහිතතෙලෙන අනුපසම්පන්නෙන සක්කච්චං, අසක්කච්චං වා දින්නං ලභිත්වා. සායිතුන්ති එත්ථ ‘‘ලභතී’’ති සෙසො.

824. ‘‘අනාපත්ති අධිට්ඨෙතී’’ති ද්වින්නං පදානං අන්තරෙ ‘‘අන්තොසත්තාහ’’න්ති සෙසො, සබ්බපදෙහිපි යුජ්ජති. අධිට්ඨෙතීති සත්තාහබ්භන්තරෙ සප්පිඤ්ච තෙලඤ්ච වසඤ්ච මුද්ධනි තෙලං වා අබ්භඤ්ජනං වා, මධුං අරුමක්ඛනං, ඵාණිතං ඝරධූපනං භවිස්සතීති අධිට්ඨෙති. අධිට්ඨිතෙන අනධිට්ඨිතං චෙ මිස්සං හොති, පුනපි අධිට්ඨාතබ්බං. විස්සජ්ජෙතීති අන්තොසත්තාහෙ අඤ්ඤස්ස උපසම්පන්නස්ස දෙති. සචෙ තථා දින්නං අඤ්ඤෙන අප්පටිග්ගහිතත්තා ¶ , තෙන පටිග්ගහිතම්පි ඉතරස්ස දින්නත්තා තෙසං අනාපත්තීති අට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 2.625 අත්ථතො සමානං) වුත්තං.

විනස්සතීති සත්තාහබ්භන්තරෙ යෙන කෙනචි ආකාරෙන යථා අපරිභොගං හොති, තථා චොරිකාය හරණාදිවසෙන නස්සති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘විනස්සතීති අපරිභොගං හොතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.625). අච්ඡින්දිත්වා ගණ්හතීති අඤ්ඤො තස්මිං සත්තාහබ්භන්තරෙ විලුම්පිත්වා ගණ්හාති. විස්සාසං ගණ්හතීති තස්මිංයෙව සත්තාහබ්භන්තරෙ අඤ්ඤො විස්සාසං ගණ්හාති.

825. අකථිනචිත්තෙන සත්ථුනා සමුට්ඨානාදයො සබ්බෙව පඨමෙන කථිනෙන සමා පකාසිතාති යොජනා. අකථිනචිත්තෙනාති මහාකරුණාරසෙන තින්තතාය අකක්කසචිත්තෙන, අවිහිංසාභිරතචිත්තෙනාති වුත්තං හොති. සත්ථුනාති දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකාදීහි අත්ථෙහි සදෙවකං ලොකං අනුසාසතීති සත්ථා, තෙන සබ්බඤ්ඤුනා දසබලෙන සම්මාසම්බුද්ධෙන.

භෙසජ්ජසික්ඛාපදකථාවණ්ණනා.

826. ගිම්හානන්ති එත්ථ ‘‘මාසාන’’න්ති සාමත්ථියා ලබ්භති, නිද්ධාරණෙ සාමිවචනං, ගිම්හෙසු චතූසු මාසෙසූති අත්ථො. නිද්ධාරිතබ්බං දස්සෙති ‘‘මාසො සෙසො’’ති, එත්ථ ‘‘වත්තබ්බෙ කාලෙ’’ති සෙසො. ඵග්ගුනමාසකණ්හපක්ඛපාටිපදතො පට්ඨාය ජෙට්ඨමාසපුණ්ණමිපරියොසානෙසු තීසු මාසෙසු අතික්කන්තෙසූති අත්ථො. සෙසමාසො නාම ජෙට්ඨමාසස්ස කණ්හපක්ඛපාටිපදතො පට්ඨාය ආසාළ්හිමාසපුණ්ණමිපරියොසානො. ගිම්හානං මාසො සෙසොති වත්තබ්බෙ කාලෙති අත්ථො.

ඉමස්මිං ¶ ¶ පච්ඡිමෙ ගිම්හමාසෙ ජෙට්ඨමාසස්ස කණ්හපක්ඛො වස්සිකසාටිකා චෙ න ලද්ධා, පරියෙසිතුං ලද්ධං කාතුං ඛෙත්තං, අධිට්ඨානනිවාසනානං අඛෙත්තං. ආසාළ්හිපුරිමපක්ඛො පරියෙසනකරණනිවාසනානං ඛෙත්තං, අධිට්ඨාතුං අඛෙත්තං. ආසාළ්හිකණ්හපක්ඛපාටිපදතො යාව පච්ඡිමකත්තිකපුණ්ණමී, ඉදං චතුන්නම්පි ඛෙත්තන්ති අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො.

පරියෙසෙය්යාති ‘‘යෙ මනුස්සා පුබ්බෙ වස්සිකසාටිකං දෙන්තී’’තිආදිනා (පාරා. 628) පදභාජනෙ වුත්තනයෙන පුබ්බෙ වස්සිකසාටිකදායකං උපසඞ්කම්ම ‘‘දෙථ මෙ වස්සිකසාටිකචීවර’’න්තිආදිනා වචනෙන අවිඤ්ඤාපෙත්වා ‘‘කාලො වස්සිකසාටිකාය සමයො වස්සිකසාටිකාය, අඤ්ඤෙපි මනුස්සා වස්සිකසාටිකං දෙන්තී’’ති එවං සතුප්පාදමත්තකරණෙන පරියෙසෙය්ය.

සාටිකන්ති වස්සිකසාටිකං. ‘‘අද්ධමාසො සෙසො’’ති ඉදං ‘‘ගිම්හාන’’න්ති ඉමිනාව යුජ්ජති. තත්ථ ‘‘වත්තබ්බෙ කාලෙ’’ති අජ්ඣාහරිතබ්බං, ආසාළ්හිමාසස්ස පුරිමපක්ඛෙති අත්ථො. කත්වාති එත්ථ ‘‘ලද්ධ’’න්ති සාමත්ථියා ලබ්භති. යථාවුත්තනයෙන සතුප්පාදෙන වා අවසෙසානං සද්ධාසම්පන්නකුලානං වා සන්තිකා ලද්ධං සිබ්බනරජනකප්පබින්දුදානවසෙන නිට්ඨාපෙත්වාති වුත්තං හොති. පරිදහෙති නිවාසෙය්ය.

827-8. පිට්ඨිසම්මතෙ සමයෙති ‘‘කත්තිකපුණ්ණමාසියා පන පච්ඡිමපාටිපදදිවසතො පට්ඨාය යාව ජෙට්ඨමූලපුණ්ණමා ඉමෙ සත්ත මාසා පිට්ඨිසමයො නාමා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.628) එවං දස්සිතෙසු සත්තසු මාසෙසු. ඤාතකාඤ්ඤාතකාදිනො සතුප්පාදං කත්වාති යොජනා. ආදි-සද්දෙන පවාරිතාපවාරිතානං සඞ්ගහො. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතට්ඨානතො’’ති.

තෙසුයෙවාති ¶ ඤාතකඅඤ්ඤාතකපවාරිතඅප්පවාරිතෙසු. ‘‘තථා’’ති ඉමිනා ‘‘හොති නිස්සග්ගියාපත්තී’’ති ඉදං දස්සිතං. සා ආපත්ති අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙසු අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදෙන හොති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘දෙථ මෙ වස්සිකසාටිකචීවර’න්තිආදිනා නයෙන විඤ්ඤත්තිං කත්වා නිප්ඵාදෙන්තස්ස අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදෙන නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.628). ඤාතකපවාරිතෙසු තෙන සික්ඛාපදෙන අනාපත්ති, පිට්ඨිසමයත්තා ඉමිනා ¶ ආපත්ති හොති. අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙසු ච වක්ඛමානනයෙන වත්තභෙදදුක්කටෙන සද්ධිං හොතීති දට්ඨබ්බං.

829-30. අඤ්ඤාතකාදිනො කත්වා පන සතුප්පාදන්ති යොජනා. ආදි-සද්දෙන අප්පවාරිතානං සඞ්ගහො. කුච්ඡිසඤ්ඤිතෙ සමයෙති යථාවුත්තපිට්ඨිසමයෙ සත්තමාසෙ විනා ඉතරෙ පඤ්ච මාසා වුත්තා. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘ජෙට්ඨමූලපුණ්ණමාසියා පන පච්ඡිමපාටිපදදිවසතො පට්ඨාය යාව කත්තිකපුණ්ණමා ඉමෙ පඤ්ච මාසා කුච්ඡිසමයො නාමා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.628). වත්ථන්ති වස්සිකසාටිකං. අදින්නපුබ්බෙසූති යෙහි වස්සිකසාටිකා න දින්නපුබ්බා, තෙසු, ඉමිනා වත්තභෙදස්ස කාරණමාහ. ඉහ වත්තභෙදො නාම ‘‘යෙ මනුස්සා පුබ්බෙ වස්සිකසාටිකචීවරං දෙන්තී’’තිආදිවචනතො (පාරා. 628) දින්නපුබ්බෙසු කාතබ්බස්ස සතුප්පාදස්ස අදින්නපුබ්බෙසු කරණං. බ්යතිරෙකතො දින්නපුබ්බෙසු නත්ථීති දීපිතං හොති.

තත්රාති අඤ්ඤාතකාදිම්හි. ‘‘නිස්සග්ගිය’’න්ති ඉමිනා අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදෙන ආපත්තිං ආහ. යථාහ කුච්ඡිසමයචතුක්කෙ ‘‘විඤ්ඤත්තිම්පි කත්වා නිප්ඵාදෙන්තස්ස අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදෙන නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති. අයං පාචිත්තියාපත්ති පකතියා වස්සිකසාටිකදායකෙසුපි හොතීති ඉදං ¶ අට්ඨකථායං ‘‘ඉදං පන පකතියා වස්සිකසාටිකදායකෙසුපි හොතියෙවා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.628) වචනතො විඤ්ඤායති.

831. ඔවස්සාපෙතීති ආකාසතො පතිතඋදකෙනෙව කායං තෙමෙති, ඉමිනා ‘‘ඝටාදීහි ඔසිඤ්චිතුං වට්ටතී’’ති දීපිතං හොති. ‘‘නිබ්බකොසම්බුනා නහායිතුං වට්ටතී’’ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. සතිපි චීවරෙති වස්සිකසාටිකාය සතියාපි. ‘‘පරියොසානෙ දුක්කට’’න්ති ඉමිනා බින්දුගණනායාති දීපෙති. විවටඞ්ගණෙති රුක්ඛාදිනා කෙනචි අනාවටට්ඨානෙ.

832. මාසස්මින්ති ගිම්හානං පච්ඡිමමාසස්මිං.

833. ‘‘අච්ඡින්නචීවරස්සාති එතං වස්සිකසාටිකමෙව සන්ධාය වුත්ත’’න්ති (පාරා. අට්ඨ. 2.630) අට්ඨකථායං වුත්තං. වස්සිකසාටිකං නිවාසෙත්වා නහායන්තස්ස චොරුපද්දවො ආපදා නාම. න්හානකොට්ඨකන්ති නහානත්ථාය කතකොට්ඨකං. ‘‘වාපී’’ති ඉමිනා පොක්ඛරණිජාතස්සරාදයො ¶ උපලක්ඛිතා. න්හායන්තස්සාති නග්ගො හුත්වා නහායන්තස්සාති පකරණතො ලබ්භති. ‘‘ආකාසතො පතිතඋදකෙනෙවා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.629) අට්ඨකථායමෙව වුත්තං.

834. ක්රියන්ති අකාලෙ පරියෙසනකරණඅධිට්ඨානනිවාසනෙහි ආපජ්ජිතබ්බතො කිරියං. කායෙන ච වාචාය ච විඤ්ඤාපනාදිං කරොන්තස්ස කායකම්මං වචීකම්මං හොති.

වස්සිකසාටිකකථාවණ්ණනා.

835. ‘‘යො ¶ පන භික්ඛු භික්ඛුස්ස සාමං චීවරං දත්වා’’ති (පාරා. 632) වචනතො සාමන්ති එත්ථ ‘‘භික්ඛූ’’ති ච දත්වාති එත්ථ ‘‘භික්ඛුස්ස’’ඉති ච ලබ්භති. චීවරන්ති ඡන්නං චීවරානං අඤ්ඤතරං චීවරං විකප්පනුපගං පච්ඡිමං. ‘‘කුපිතො අනත්තමනො අච්ඡින්දෙය්යා’’ති (පාරා. 632) වචනතො අච්ඡින්දන්තස්සාති එත්ථ ‘‘කුපිතස්ස අනත්තමනස්සා’’ති සෙසො, කුපිතස්ස අනත්තමනස්ස අච්ඡින්දන්තස්ස වා අච්ඡින්දාපෙන්තස්ස වාති අත්ථො. තන්ති අත්තනා දින්නචීවරං. ‘‘සකසඤ්ඤායා’’ති ඉමිනා පාරාජිකාය අවත්ථුභාවං දීපෙති.

836. තථාති එකායෙව ආපත්තීති දීපෙති.

837. වත්ථානන්ති චීවරානං. අස්සාති භික්ඛුස්ස.

841. සඞ්ඝාටිං ගණ්හ, උත්තරාසඞ්ගං ගණ්හාති යොජනා.

842. විකප්පනුපගං පච්ඡිමන්ති එත්ථ ‘‘චීවර’’න්ති ලබ්භති. ආයාමතො වඩ්ඪකිහත්ථං තිරියං තථා විදත්ථිප්පමාණං වත්ථඛණ්ඩං හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදතො විකප්පනුපගං නාම. අඤ්ඤං කිඤ්චි පරික්ඛාරන්ති යොජනා, අන්තමසො සුචිම්පීති වුත්තං හොති. පරං පුග්ගලං. ඡින්දාපෙන්තස්සාති අච්ඡින්දාපෙන්තස්ස. කාරිතන්තස්ස ද්විකම්මකත්තා ‘‘පර’’න්ති ච ‘‘පරික්ඛාර’’න්ති ච කම්මද්වයගහණං. අඤ්ඤන්ති පරික්ඛාරවිසෙසනං. දුක්කටං වත්ථුගණනාය, වචනගණනාය ච.

844. එවන්ති ¶ යථා අනුපසම්පන්නෙ අනුපසම්පන්නසඤ්ඤිනො දුක්කටං, එවං අනුපසම්පන්නෙ…පෙ… වෙමතිකස්සාපි දුක්කටන්ති යොජනා. අච්ඡින්දන්තස්සාති එත්ථ යථාවුත්තං ‘‘අනුපසම්පන්නෙ’’ති ඉදං විභත්තිවිපරිණාමෙන සාමිවචනං කත්වා ‘‘දින්න’’න්ති අජ්ඣාහාරෙන සහ යොජෙතබ්බං, ‘‘චීවර’’න්ති පකරණතො ¶ ලබ්භති, අනුපසම්පන්නස්ස දින්නං චීවරං අච්ඡින්දන්තස්සාති වුත්තං හොති.

845. සො වාති යස්ස චීවරං දින්නං, සො එව වා භික්ඛු. තුට්ඨො වා දුට්ඨො වා සො දෙතීති යොජනා. විස්සාසමෙව වාති විස්සාසං කත්වා ගණ්හතොති යොජනා.

846. එත්ථාති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ.

චීවරච්ඡින්දනකථාවණ්ණනා.

847. විඤ්ඤාපෙත්වාති වත්ථවායාපනං සන්ධාය යාචිත්වා. ඡබ්බිධං සුත්තන්ති පදභාජනෙ ‘‘ඛොමං කප්පාසිකං කොසෙය්යං කම්බලං සාණං භඞ්ග’’න්ති (පාරා. 638) ආගතං ඡප්පකාරං සුත්තං. කම්බලන්ති එළකලොමසුත්තං. සානුලොමානි ඡප්පකාරසුත්තානි හෙට්ඨා චීවරවිනිච්ඡයෙ වුත්තානුසාරෙන වෙදිතබ්බානි. චීවරත්ථං වත්ථං ‘‘චීවර’’න්ති වුත්තං. තන්තවායෙහීති කප්පියාකප්පියෙහි පෙසකාරෙහි. පොත්ථකෙසු ‘‘වායාපෙතුං න වට්ටතී’’ති පාඨො දිස්සති, ‘‘සචෙ’’ති ඉමිනා අයුජ්ජමානත්තා සො අපාඨො. ‘‘වායාපෙති න වට්ටතී’’ති පාඨො යුජ්ජතීති සචෙ වායාපෙතීති යොජනා, අත්තනො අත්ථාය යදි වායාපෙය්යාති අත්ථො.

848. තථා අකප්පියො. කීදිසොති ආහ ‘‘අඤ්ඤාතකාදිකො’’ති. අඤ්ඤාතකාදිකොති අඤ්ඤාතකො ආදි යස්ස සො අඤ්ඤාතකාදිකො. ආදි-සද්දෙන අප්පවාරිතො ගහිතො. යො භික්ඛු තන්තවායස්ස අඤ්ඤාතකො, තෙන අප්පවාරිතො ච, තස්ස අඤ්ඤාතකාදිකො භික්ඛුනා විඤ්ඤත්තො සො තන්තවායො අකප්පියොති අත්ථො.

849. අකප්පියෙනාති ¶ විඤ්ඤාපිතෙන. වායාපෙන්තස්සාති එත්ථ ‘‘පයොගෙ පයොගෙ දුක්කටං, පටිලාභෙනා’’ති සෙසො. යථාහ ‘‘වායාපෙති, පයොගෙ පයොගෙ දුක්කටං. පටිලාභෙන නිස්සග්ගිය’’න්ති (පාරා. 638).

850. කිත්තකෙ ¶ වීතෙ නිස්සග්ගියං හොතීති ආහ ‘‘විදත්ථිමත්තෙ’’තිආදි. හත්ථමත්තෙති රතනමත්තෙ. පදභාජනෙ ‘‘පටිලාභෙන නිස්සග්ගිය’’න්ති වුත්තං, ඉධ ‘‘වීතෙ නිස්සග්ගිය’’න්ති කස්මා ආහාති? අට්ඨකථායං වුත්තත්තා. තත්ථාපි තථා කස්මා වුත්තන්ති? තදනන්තරං අත්තනො සන්තකත්තා වීතවීතට්ඨානං පටිලද්ධමෙව හොති, පදභාජනෙපි ඉමිනා අධිප්පායෙන පටිලාභෙන නිස්සග්ගියං වුත්තං, තස්මා යාව චීවරං වඩ්ඪති, තාව ඉමිනා පමාණෙන ආපත්තියො වඩ්ඪන්ති. ඵලකෙපි චාති එත්ථ ඵලකං නාම තුරිවීතට්ඨානං, යත්ථ සංහරිත්වා ඨපෙන්ති. ඵලකෙ ඵලකෙපි ච නිස්සග්ගියං වුත්තන්ති යොජනා.

851. තෙනෙවාති විඤ්ඤත්තතන්තවායෙනෙව. කප්පියං සුත්තන්ති අවිඤ්ඤත්තියා ලද්ධසුත්තං. කප්පියෙන තන්තවායෙන අකප්පියසුත්තං වායාපෙන්තස්ස තථෙව දුක්කටන්ති යොජනා.

852. එකන්තරිකතො වා කප්පියාකප්පියෙහෙව සුත්තෙහි වීතෙ දුක්කටන්ති යොජනා, අන්තරන්තරා අකප්පියසුත්තානං පසාරණෙන, වායනෙන ච දුක්කටං හොතීති අත්ථො. දීඝතො වා තිරියතො වා කප්පියාකප්පියෙහෙව සුත්තෙහි වීතෙ දුක්කටන්ති යොජනා, දීඝතො කප්පියසුත්තං පසාරෙත්වා තිරියං අකප්පියසුත්තෙන වීතෙ දුක්කටං හොතීති අත්ථො. වාග්ගහණෙන වුත්තවිපරියායතොපි යොජෙතබ්බං. දීඝතො අකප්පියසුත්තං පසාරෙත්වා තිරියතො කප්පියසුත්තෙන ¶ වීතෙති අයමෙත්ථ විපරියායො. වීතෙති එත්ථ ‘‘ඵලකෙ ඵලකෙ’’ති අනුවත්තෙතබ්බං.

853. කප්පියාකප්පියෙහි තන්තවායෙහි කප්පියාකප්පියසුත්තං මිස්සෙත්වා කතෙ වීතෙ ඵලකෙ ඵලකෙ තස්ස භික්ඛුස්ස දුක්කටන්ති යොජනා. වෙති නිපාතමත්තං, අථ වා වෙ තස්මිං කතෙ වීතෙති අත්ථො.

854-5. තෙ කප්පියාකප්පියතන්තවායා පරිච්ඡෙදං දස්සෙත්වා වාරෙනෙව අකප්පියසුත්තං සචෙ විනන්තීති යොජනා. අකප්පියෙන තන්තවායෙන වීතෙ. ඡන්දානුරක්ඛනත්ථං ‘‘විතෙ’’ති වුත්තං. පමාණස්මින්ති විකප්පනුපගපච්ඡිමප්පමාණස්මිං. තදූනෙති තතො විකප්පනුපගපච්ඡිමප්පමාණතො ඌනෙ. ඉතරෙනාති කප්පියතන්තවායෙන. උභයත්ථාති පමාණස්මිං, තදූනෙ ච දුක්කටං එවාති යොජනා.

856. සචෙ ¶ කප්පියාකප්පියතන්තවායා ද්වෙපි වෙමං උභයකොටියා ගහෙත්වා එකතොව විනන්ති වාති යොජනා. තිරියං සුත්තං පවෙසෙත්වා යෙන ආකොටෙන්තො ඝනභාවං සම්පාදෙන්ති, තං වෙමං වුච්චති.

857. සබ්බත්ථ භෙදෙති කප්පියාකප්පියසුත්තතන්තවායෙහි කතෙ පමාණතදූනඑකන්තරිකදීඝතිරියප්පකාරෙ සබ්බත්ථ වාරභෙදෙ. ආපත්තිභෙදොති අකප්පියසුත්තෙහි ආයාමවිත්ථාරතො අකප්පියතන්තවායෙන වීතප්පදෙසෙ පමාණයුත්තෙ පාචිත්තියං, ඉතරත්ර දුක්කටන්ති භෙදො.

858. කප්පියො තන්තවායො නාම ඤාතකො වා පවාරිතො වා කප්පියමූලෙන පයොජිතො වා.

859. ‘‘අනාපත්ති ¶ චීවරං සිබ්බෙතුං, ආයොගෙ, කායබන්ධනෙ, අංසබද්ධකෙ, පත්තත්ථවිකාය, පරිස්සාවනෙ, ඤාතකානං, පවාරිතානං, අඤ්ඤස්සත්ථාය, අත්තනො ධනෙනා’’තිආදිකං (පාරා. 640) අනාපත්තිවාරං දස්සෙතුමාහ ‘‘අනාපත්තී’’තිආදි. ඉධ නිද්දිට්ඨොව ලක්ඛණෙන අනිද්දිට්ඨම්පි වෙදිතබ්බං. එත්ථ චීවරං සිබ්බෙතුං සුත්තං විඤ්ඤාපෙන්තස්ස අනාපත්තීති යොජනා. ධනං නාම තණ්ඩුලාදි කප්පියවත්ථු. ‘‘පරිස්සාවනෙ’’තිආදීසු නිමිත්තත්ථෙ භුම්මං, පරිස්සාවනාදිනිමිත්තං සුත්තඤ්ච තන්තවායෙ ච විඤ්ඤාපෙන්තස්ස අනාපත්තීති වුත්තං හොති.

සුත්තවිඤ්ඤත්තිකථාවණ්ණනා.

860. අප්පවාරිතඤ්ඤාතීනන්ති අප්පවාරිතානං අඤ්ඤාතීනං, ‘‘කීදිසෙන තෙ භන්තෙ චීවරෙන අත්ථො, කීදිසං තෙ චීවරං වායාපෙමී’’ති (පාරා. 643) පදභාජනෙ වුත්තනයෙන අප්පවාරිතානං අඤ්ඤාතීනන්ති අත්ථො. සමෙච්චාති උපගන්ත්වා. විකප්පන්ති විසිට්ඨං කප්පං අධිකවිධානං. ආපජ්ජතීති කරොති, ‘‘ඉදං ඛො ආවුසො චීවරං මං උද්දිස්ස විය්යති, ආයතඤ්ච කරොථ, විත්ථතඤ්ච අප්පිතඤ්ච සුවීතඤ්ච සුප්පවායිතඤ්ච සුවිලෙඛිතඤ්ච සුවිතච්ඡිතඤ්ච කරොථා’’තිආදිනා (පාරා. 642) නයෙන දායකානං අධිප්පායතො අධිකතරආයතාදිකරණත්ථං විධානං කරොතීති වුත්තං හොති.

තත්ථ ¶ ආයතන්ති දීඝං. විත්ථතන්ති පුථුලං. අප්පිතන්ති ඝනං. සුවීතන්ති සුට්ඨු වීතං සබ්බට්ඨානෙසු සමං කත්වා වීතං. සුප්පවායිතන්ති සුට්ඨු පවායිතං සබ්බට්ඨානෙ සමං කත්වා තන්තෙ පසාරිතං. සුවිලෙඛිතන්ති ලෙඛනියා සුට්ඨු විලිඛිතං. සුවිතච්ඡිතන්ති කොච්ඡෙන සුට්ඨු විතච්ඡිතං, සුවිනිද්ධොතන්ති අත්ථො.

861. සුත්තවඩ්ඪනප්පකාරං ¶ දස්සෙතුමාහ ‘‘දීඝායතප්පිතත්ථායා’’ති. තෙන ච පදභාජනෙ ‘‘තස්ස වචනෙන ආයතං වා විත්ථතං වා අප්පිතං වා කරොති, පයොගෙ දුක්කටං, පටිලාභෙන නිස්සග්ගියං හොතී’’ති (පාරා. 643) එතං ආයතාදිත්තයමෙව වුත්තං. සුත්තවඩ්ඪනකෙ කතෙති එත්ථ අනන්තරං වත්තබ්බෙන ‘‘පයොගෙ දුක්කටං පටිලාභෙනා’’ති පාඨසෙසෙන සහ යොජනා කාතබ්බා, දායකෙහි තුලයිත්වා දින්නප්පමාණතො සුත්තං වඩ්ඪිතුං තෙන කතෙන සබ්බෙනාපි පයොගෙන භික්ඛුනො දුක්කටඤ්ච පටිලාභෙන නිස්සග්ගියපාචිත්තියඤ්ච හොතීති අත්ථො.

862. ඤාතකාදීනං තන්තවායෙසු චීවරෙ විකප්පං ආපජ්ජන්තස්ස අනාපත්තිං විනිද්දිසෙති යොජනා. අත්තනො ධනෙනාති එත්ථ ‘‘පයොජිතෙසූ’’ති සෙසො, තන්තවායෙසූති එතස්ස විසෙසනං. අත්තනො ධනෙන පයොජිතෙසු තන්තවායෙසු චීවරෙ විකප්පං ආපජ්ජන්තස්ස අනාපත්තිං විනිද්දිසෙති යොජනා, අත්තනො සන්තකං කප්පියවත්ථුං ගහෙත්වා විනන්තෙසු විකප්පං ආපජ්ජන්තස්සාති අත්ථො. අඤ්ඤස්සත්ථාය විනන්තෙසු විකප්පං ආපජ්ජන්තස්සාති සහ පාඨසෙසෙන යොජනා දට්ඨබ්බා.

863. මහග්ඝං කත්තුකාමිනො තන්තවායෙහි අප්පග්ඝං වායාපෙන්තස්ස අනාපත්තිං විනිද්දිසෙති යොජනා.

පෙසකාරකථාවණ්ණනා.

864. වස්සංවුත්ථෙ භික්ඛූ උද්දිස්සාති පුරිමිකාය වස්සූපගතෙ භික්ඛූ උද්දිසිත්වා. පවාරණාය පුබ්බෙව යං චීවරං දීයතීති සම්බන්ධො. ඉදං වුත්තං හොති – ‘‘දසාහානාගතං කත්තිකතෙමාසිකපුණ්ණම’’න්ති ¶ (පාරා. 648) පාළියං වුත්තං මහාපවාරණාඋපොසථදිවසස්ස පුරෙතරමෙව පුබ්බකත්තිකමාසස්ස ජුණ්හපක්ඛපඤ්චමියං යං චීවරං ‘‘අච්චෙකචීවරං නාම සෙනාය වා ගන්තුකාමො හොතී’’තිආදිනා (පාරා. 649) පදභාජනාගතෙසු ගමිකගිලානගබ්භිනිඅභිනවුප්පන්නසද්ධාදීසු ¶ අඤ්ඤතරෙන දූතං පෙසෙත්වා වා අත්තනා වා ආගන්ත්වා ‘‘වස්සාවාසිකං දම්මී’’ති වත්වා දිය්යතීති. තං හොතච්චෙකචීවරන්ති තං අච්චායිකචීවරං නාම හොති.

865. පුරෙ පවාරණායෙවාති මහාපවාරණාය පුරෙතරමෙව පඤ්චමිතො පට්ඨාය යස්මිං කිස්මිඤ්චි දිවසෙ. භාජෙත්වා යදි ගය්හතීති එත්ථ ‘‘යෙනා’’ති ච න කාතබ්බොති එත්ථ ‘‘තෙනා’’ති ච කරොති චෙති එත්ථ ‘‘සො වස්සච්ඡෙද’’න්ති ච සාමත්ථියා ලබ්භති. භාජෙත්වා යදි යෙන ගය්හති, තෙන වස්සච්ඡෙදො න කාතබ්බො. සො වස්සච්ඡෙදං කරොති චෙ, තං භාජෙත්වා ගහිතචීවරං සඞ්ඝිකං හොතීති යොජනා, ඡින්නවස්සෙන තං චීවරං සඞ්ඝස්සෙව දාතබ්බන්ති වුත්තං හොති.

866. ‘‘අන්තොසමයමෙවා’’ති ඉදං ‘‘අධිට්ඨෙතී’’තිආදීහි පදෙහි පච්චෙකං යොජෙතබ්බං. පදභාජනෙ ‘‘චීවරකාලසමයො නාම අනත්ථතෙ කථිනෙ වස්සානස්ස පච්ඡිමො මාසො, අත්ථතෙ කථිනෙ පඤ්චමාසා’’ති වුත්තසමයබ්භන්තරෙයෙව තං අච්චෙකචීවරං.

867. කථිනෙ තු අනත්ථතෙති යස්මිං කථිනං අනත්ථතං, තස්මිං විහාරෙති වුත්තං හොති. තු-සද්දො විසෙසත්ථජොතකො. අනධිට්ඨාය අවිකප්පෙත්වා පරිහරීයති එත්ථ අච්චෙකචීවරන්ති පරිහාරො, මාසො, එකො ච සො මාසො ¶ චාති එකමාසො, පුබ්බකත්තිකමාසස්ස පාටිපදදිවසතො පට්ඨාය යාව අපරකත්තිකමාසස්ස පුණ්ණමී, අයං චීවරකාලසමයොති වුත්තො මාසො. දසන්නං අහානං සමාහාරො දසාහං, තං පරමං අධිකං එතස්සාති දසාහපරමො, මාසො. ‘‘දසාහානාගතං කත්තිකතෙමාසිකපුණ්ණම’’න්ති (පාරා. 648) පාළියං වුත්තපුබ්බකත්තිකපුණ්ණමිපරියන්තදසාහාධිකොති අත්ථො. කථිනෙ අනත්ථතෙ තු දසාහපරමො එකමාසොව තස්ස අච්චායිකවත්ථස්ස පරිහාරො මතොති යොජනා.

868. අත්ථතෙ කථිනෙති කථිනත්ථතවිහාරෙති වුත්තං හොති. තස්ස අච්චායිකවත්ථස්සාති සම්බන්ධො. දසාහපරමා පඤ්ච මාසාති සම්බන්ධො. අනත්ථතකථිනෙ විහාරෙ යථාවුත්තචීවරකාලසමයසඞ්ඛාතවස්සානාවසානමාසො ච කථිනුද්ධාරදිවසසඞ්ඛාතපච්ඡිමකත්තිකකාළපක්ඛපාටිපදතො යාව ඵග්ගුනමාසපුණ්ණමී, තාව හෙමන්තා චත්තාරො මාසා චාති පඤ්ච මාසා. පකාසිතාති ‘‘අනත්ථතෙ කථිනෙ වස්සානස්ස පච්ඡිමො මාසො, අත්ථතෙ කථිනෙ පඤ්ච මාසා’’ති ¶ (පාරා. 649) දීපිතා. දසාහපරමාති වුත්තත්ථොයෙව. අත්ථතෙ කථිනෙ දසාහපරමා පඤ්ච මාසා තස්ස අච්චායිකවත්ථස්ස පරිහාරො කාලොති මුනින්දෙන පකාසිතාති යොජනා.

අයමුභයත්ථ වුත්තා දසාහපරමතා අට්ඨකථායං ‘‘අනත්ථතෙ කථිනෙ එකාදසදිවසාධිකො මාසො, අත්ථතෙ කථිනෙ එකාදසදිවසාධිකා පඤ්ච මාසා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.650) වුත්තපාඨෙන යථා න විරුජ්ඣති, තථා විචාරෙත්වා ගහෙතබ්බා. එවඤ්හි පාඨෙ සති න විරුජ්ඣති –

‘‘තස්සච්චායිකවත්ථස්ස ¶ , කථිනෙ තු අනත්ථතෙ;

පරිහාරෙකමාසෙකා-දසාහපරමො මතො.

අත්ථතෙ කථිනෙ තස්ස, පඤ්ච මාසා පකාසිතා;

පරිහාරො දිනෙනෙකා-දසාහපරමා පනා’’ති.

869. පඨමෙන කථිනෙනාති යොජනා. ‘‘අක්රියං අචිත්ත’’න්ති පදච්ඡෙදො. අක්රියන්ති අන්තොසමයෙ අධිට්ඨානාදිඅකරණං.

අච්චෙකචීවරකථාවණ්ණනා.

870-1. භික්ඛූති සාසඞ්කසම්මතෙ සප්පටිභයෙ ආරඤ්ඤකසෙනාසනෙ වසන්තං භික්ඛුමාහ. යථාහ ‘‘යානි ඛො පන තානි ආරඤ්ඤකානි සෙනාසනානි සාසඞ්කසම්මතානි සප්පටිභයානි, තථාරූපෙසු භික්ඛු සෙනාසනෙසු විහරන්තො’’ති (පාරා. 653). පුබ්බකත්තිකපුණ්ණමං වසිත්වාති සම්බන්ධො. පුබ්බකත්තිකපුණ්ණමා නාම අස්සයුජමාසස්ස ජුණ්හපක්ඛපන්නරසී, එත්ථ පන සහචරියනයෙන තදුපලක්ඛිතා පුරිමිකා තයො වස්සානමාසා වුච්චන්ති. පුණ්ණමන්ති එත්ථ වාසකිරියාය අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. පුරිමිකාය වස්සං උපගන්ත්වා අච්ඡින්නවස්සො හුත්වා තයො මාසෙ වසිත්වාති අත්ථො. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘යස්මා පන යො වස්සං උපගන්ත්වා යාව පඨමකත්තිකපුණ්ණමං වසතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.653-654).

‘‘චීවර’’න්ති තිණ්ණං චීවරානං අඤ්ඤතරං වුච්චති. ගාමෙ ඨපෙත්වාති සම්බන්ධො, එත්ථ ‘‘කත්තිකපුණ්ණම’’න්ති ¶ ච ‘‘ආකඞ්ඛමානො’’ති ච සෙසො, අපරකත්තිකමාසෙ කත්තිකචොරභයෙන චීවරං පටිසාමෙතුකාමො භික්ඛු ආරඤ්ඤකසෙනාසනස්ස සාමන්තා ගොචරගාමෙ නික්ඛිපිත්වාති අත්ථො. යථාහ ‘‘උපවස්සං ¶ ඛො පන කත්තිකපුණ්ණමං…පෙ… ආකඞ්ඛමානො තිණ්ණං චීවරානං අඤ්ඤතරං චීවරං අන්තරඝරෙ නික්ඛිපෙය්යා’’ති (පාරා. 653).

‘‘සමන්තා ගොචරගාමෙ’’ති ඉදං ‘‘අන්තරඝරෙ නික්ඛිපෙය්යාති සමන්තා ගොචරගාමෙ නික්ඛිපෙය්යා’’ති (පාරා. 654) පදභාජනෙ වුත්තත්තා වුත්තං. ‘‘අපරකත්තිකමාසෙ’’ති ච ‘‘කත්තිකපුණ්ණමන්ති කත්තිකචාතුමාසිනී වුච්චතී’’ති (පාරා. 654) පදභාජනියවසෙන වුත්තං. ඉධාපි හි ‘‘කත්තිකපුණ්ණම’’න්ති අපරකත්තිකජුණ්හපක්ඛපන්නරසියා වුච්චමානායාපි සහචරියනයෙන තංසහචරිතො චතුත්ථො මාසො වුත්තො.

එත්තාවතා පුරිමිකාය වස්සං උපගන්ත්වා මහාපවාරණාය පවාරෙත්වා වුත්තලක්ඛණෙ ආරඤ්ඤකසෙනාසනෙ වසන්තස්ස ආරඤ්ඤකස්ස භික්ඛුනො පච්ඡිමකත්තිකමාසෙ කත්තිකචොරභයෙ සති තිණ්ණං චීවරානං අඤ්ඤතරං ගොචරගාමෙ ඨපෙත්වා ආරඤ්ඤකඞ්ගං පූරයතො චීවරෙන විප්පවාසො තස්මිං මාසෙ න හොතීති අනුඤ්ඤාතභාවො දීපිතො. තදෙව පකාසෙතුං නික්ඛෙපොපායසන්දස්සනමුඛෙන වක්ඛති ‘‘කත්තිකෙයෙව මාසස්මිං…පෙ… වට්ටතී’’ති.

ඉදානි අස්මිංයෙව මාසෙ තතො අඤ්ඤත්ථ තස්ස භික්ඛුනො කෙනචි කරණීයෙන ගච්ඡතො ගාමෙ ඨපිතෙන තෙන චීවරෙන විප්පවසතො නිද්දොසභාවං අනුජානන්තෙන භගවතා ‘‘සියා ච තස්ස භික්ඛුනො…පෙ… තෙන චීවරෙන විප්පවසිතබ්බ’’න්ති (පාරා. 653) වුත්තමත්ථං දස්සෙතුමාහ ‘‘පච්චයෙ…පෙ… සම්මුති’’න්ති. පච්චයෙ සති තාදිසෙති ‘‘සියා පච්චයො, සියා කරණීය’’න්ති (පාරා. 654) වචනතො තාදිසෙ කිච්චෙ සතීති අත්ථො. ඡාරත්තපරමන්ති ඡ රත්තියො පරමා යස්ස වාසකම්මස්ස තං ඡාරත්තපරමං, කිරියාවිසෙසනං, ඡාරත්තපරමං වාසකම්මං කාතබ්බන්ති අත්ථො. තෙන විනා වසිතබ්බන්ති ගාමෙ නික්ඛිත්තෙන තෙන චීවරෙන විනා තම්හා ආවාසා අඤ්ඤත්ථ වසිතබ්බං. තදෙව ¶ පාකටං කාතුං වක්ඛති ‘‘අඤ්ඤත්ථෙව වසන්තස්ස, ඡාරත්තපරමං මත’’න්ති.

තතොති ඡාරත්තතො. උත්තරි වසතොති සත්තමං අරුණං උට්ඨාපෙත්වා වසන්තස්සාති අත්ථො. යථාහ ¶ ‘‘තතො චෙ උත්තරි විප්පවසෙය්යාති සත්තමෙ අරුණුග්ගමනෙ නිස්සග්ගිය’’න්ති (පාරා. 654). දොසොති නිස්සග්ගියපාචිත්තියං. ‘‘විනා සඞ්ඝස්ස සම්මුති’’න්ති ඉමිනා කිං වුත්තං හොති? උදොසිතසික්ඛාපදෙ අනුපඤ්ඤත්තිං කත්වා කොසම්බියං ගිලානභික්ඛුනො ‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ ගිලානස්ස භික්ඛුනො තිචීවරෙන අවිප්පවාසසම්මුතිං දාතු’’න්ති (පාරා. 473) අනුඤ්ඤාතත්තා ගිලානස්ස භික්ඛුනො සඞ්ඝෙන ඤත්තිදුතියාය කම්මවාචාය පුරිමමෙව යා අවිප්පවාසසම්මුති දින්නා, තං විනාති වුත්තං හොති. තෙන ලද්ධසම්මුතිකෙන යාව රොගො වූපසම්මති, තාව චිරම්පි තෙන චීවරෙන විනා වසිතුං වට්ටතීති අධිප්පායො. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘අඤ්ඤත්ර භික්ඛුසම්මුතියාති යා උදොසිතසික්ඛාපදෙ කොසම්බකසම්මුති අනුඤ්ඤාතා, තස්සා සම්මුතියා අඤ්ඤත්ර. සචෙ සා ලද්ධා හොති, ඡාරත්තාතිරෙකම්පි විප්පවසිතුං වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.653-654).

872-3. චීවරනික්ඛෙපං දස්සෙතුමාහ ‘‘කත්තිකෙයෙව…පෙ… පකාසිතො’’ති. කත්තිකෙයෙව මාසස්මින්ති චතුන්නං වස්සානානං මාසානං පච්ඡිමෙ කත්තිකමාසෙයෙව ඉදමෙකඞ්ගං. පඨමාය පවාරිතොති දුතියමඞ්ගං, ඉධ පඨමාය වස්සූපනායිකාය වස්සං උපගන්ත්වා පවාරිතොති යොජනා, මහාපවාරණාය පවාරිතොති වුත්තං හොති. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘පුරිමිකාය උපගන්ත්වා මහාපවාරණාය පවාරිතො හොතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.653-654). පච්ඡිමෙන පමාණෙන යුත්තෙති තතියමඞ්ගං. සෙනාසනෙති එතස්ස විසෙසනං. ඉහ ආරඤ්ඤකසෙනාසනස්ස පච්ඡිමප්පමාණං ¶ නාම පාකාරෙන වා වතියා වා පරිඛාය වා පරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස ඉන්දඛීලසඞ්ඛාතගාමද්වාරකොට්ඨකුම්මාරතො වා අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස පරික්ඛෙපාරහට්ඨානසඞ්ඛාතෙ පරියන්තගෙහස්ස උපචාරෙ ඨිතස්ස ථාමමජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස බලප්පමාණෙන විස්සට්ඨලෙඩ්ඩුපාතද්වයතො වා පට්ඨාය පරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස සපරික්ඛෙපං වා අපරික්ඛිත්තස්ස විහාරස්ස යස්සං දිසායං ගාමො හොති, තත්ථ ගාමපරියන්තසෙනාසනං වා චෙතියං වා බොධිං වා අවධිං කත්වා විහාරගමනීයෙන පකතිමග්ගෙන විදත්ථිගම්භීරං ආරොපිතෙන ආචරියධනුනා පමිතපඤ්චධනුසතපමාණදූරන්ති සඞ්ඛෙපතො ගහෙතබ්බං.

සාසඞ්කසම්මතෙති චතුත්ථමඞ්ගං, ‘‘ඉහ සප්පටිභයෙ’’ති සෙසො. ‘‘සාසඞ්කසම්මතානි සප්පටිභයානී’’ති (පාරා. 653) හි පාළි. ඉදං ද්වයම්පි ‘‘සෙනාසනෙ’’ති එතස්ස විසෙසනං. ආරාමආරාමූපචාරෙසු චොරානං නිසින්නසයිතට්ඨිතභුත්තපීතට්ඨානාදීනං දිස්සමානතාය ආසඞ්කාසහිතෙ තත්ථෙව ආරාමාදීසු පහටමාරිතවිලුත්තමනුස්සානං දිස්සමානතාය විසෙසෙන සහභයතාය ¶ සප්පටිභයෙ ආරඤ්ඤකෙ සෙනාසනෙති අත්ථො. වසන්තො භික්ඛු. වසන්තොවාති එත්ථ එවකාරො අට්ඨානප්පයුත්තො. තස්මා තතො ආනෙත්වා චතුරඞ්ගසමායොගෙ එවාති යොජෙතබ්බො. චතුරඞ්ගසමායොගෙ එවාති යථාවුත්තානං චතුන්නං අඞ්ගානං සමායොගෙ සන්නිපාතෙ සති එව. එත්ථ එවකාරෙන තස්ස අඞ්ගස්ස අභාවෙ අලබ්භමානතං දීපෙති. පකාසිතොති ‘‘තත්රායං අඞ්ගසම්පත්තී’’තිආදිකාය (පාරා. අට්ඨ. 2.653-654) අට්ඨකථාය වුත්තො.

874. තං චීවරං. මාසමෙකන්ති වස්සානස්ස පච්ඡිමමාසසඞ්ඛාතං එකං මාසං. යො ගාමො සචෙ පුරිමබද්ධාය අවිප්පවාසසීමාය ¶ අන්තො හොති, තත්ථ මාසතො අතිරෙකම්පි ඨපෙතුං වට්ටතීති (වජිර. ටී. පාරාජික 653 අත්ථතො සමානං) වජිරබුද්ධිත්ථෙරෙන වුත්තං.

875. අඤ්ඤත්ථෙවාති යස්ස ආරඤ්ඤකසෙනාසනස්ස ගොචරගාමෙ චීවරං නික්ඛිත්තං, තතො ආරඤ්ඤකසෙනාසනතො බහි එව. අයං අධිප්පායොති ‘‘යං ගාම’’න්තිආදිකාය දියඩ්ඪගාථාය පටිපාදිතත්ථද්වයසඞ්ඛාතො අධිප්පායො. අස්සාති සාසඞ්කසික්ඛාපදස්ස. එවං ඉමිනා සික්ඛාපදෙන ‘‘චීවරෙන විනා කත්තිකමාසෙ අරඤ්ඤෙ වසෙය්යා’’ති අනුඤ්ඤාතත්තා ‘‘ඡාරත්තපරමං තෙන භික්ඛුනා තෙන චීවරෙන විප්පවසිතබ්බ’’න්ති (පාරා. 653) ඉමිනා ගොචරගාමෙ තං ඨපෙත්වා තස්මිං ආරඤ්ඤකාවාසෙ වසිත්වා කෙනචි කරණීයෙන තතො ආවාසතො ගන්ත්වා බහි වසතො දිවසපරිච්ඡෙදස්ස විඤ්ඤායමානත්තායෙවාහ ‘‘පටිච්ඡන්නො පකාසිතො’’ති.

876. ‘‘සචෙ ගොචරගාමතො පුරත්ථිමාය දිසාය සෙනාසනං, අයඤ්ච පච්ඡිමං දිසං ගතො හොතී’’තිආදිනා (පාරා. අට්ඨ. 2.656) අට්ඨකථායං කථිතනියාමෙන විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘සෙනාසනමථාගන්ත්වා’’තිආදි. සෙනාසනන්ති අත්තනා නිවුත්ථං ආරඤ්ඤකසෙනාසනං. ආගන්ත්වාති බහි ගතට්ඨානතො ආගන්ත්වා. ගොචරගාමෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා තතො පුරත්ථිමාය දිසාය ආරඤ්ඤකසෙනාසනෙ විහරතො විහාරා නික්ඛම්ම තතො ගොචරගාමතො පච්ඡිමදිසාය දූරට්ඨානං ගතස්ස ආගතට්ඨානතො තං සෙනාසනං ආගන්ත්වා විදූරත්තා සත්තමං අරුණං උට්ඨාපෙතුං අසක්කොන්තස්ස භික්ඛුනො කිං විහිතන්ති අයමෙත්ථ යොජනා.

877. ගාමසීමම්පි ¶ වාගන්ත්වාති යත්ථ චීවරං නික්ඛිත්තං, තං ගාමසීමම්පි පුරාරුණායෙව ආගන්ත්වා. යත්ථ කත්ථචීති (පාරා. අට්ඨ. 2.656) සභාදෙවාලයද්වාරකොට්ඨකාදීසු යත්ථ කත්ථචි කප්පියට්ඨානෙ ¶ . ‘‘යත්ථ කත්ථචී’’ති සාමඤ්ඤෙන වුත්තත්තා තස්සා ගාමසීමාය අන්තො ආරඤ්ඤකඞ්ගාරක්ඛනාරහං දූරට්ඨානං ලද්ධං චෙ, අඞ්ගභෙදං අකත්වා තත්ථ අරුණං උට්ඨාපෙතබ්බං. ධුතඞ්ගෙ විජ්ජමානෙපි ආපත්තිං අනාපජ්ජිතුං අන්තොගාමෙපි අරුණං උට්ඨාපෙත්වා චීවරපවත්තියෙව ඤාතබ්බා. යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘ගාමසීමම්පි ඔක්කමිත්වා සභායං වා යත්ථ කත්ථචි වා වසිත්වා චීවරප්පවත්තිං ඤත්වා පක්කමිතුං වට්ටතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.656).

878. එවඤ්චාපි අසක්කොන්තොති අඞ්ගභෙදං අකත්වා, කත්වා වා අන්තොගාමසීමාය අරුණං උට්ඨාපෙතුම්පි ගන්තුං අසක්කොන්තො. ඤත්වාති අත්තනො චීවරස්ස ඨපිතට්ඨානං සල්ලක්ඛෙත්වා. තත්ථෙවාති එත්ථ ‘‘ඨිතො’’ති ලබ්භති. ඛිප්පන්ති සීඝං, පුරාරුණාති වුත්තං හොති. අතිරෙකෙ ඨානෙති යොජනා, යථාහ අට්ඨකථායං ‘‘අතිරෙකචීවරට්ඨානෙ ඨස්සතී’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.656), ‘‘අතිරෙකචීවරට්ඨානෙ තිට්ඨතී’’ති චින්තෙත්වාති අත්ථො.

879. විස්සජ්ජෙතීති සත්තමඅරුණුට්ඨානතො පුරෙතරමෙව අඤ්ඤස්ස දෙති. උපරිපි එවමෙව වත්තබ්බං.

880. සාසඞ්කසම්මතෙ එවංනාමකෙ සික්ඛාපදෙ සමුට්ඨානාදයො සබ්බෙ තෙන දුතියෙන කථිනෙන සමා ඉති මුනින්දෙන මතා අනුමතා අනුඤ්ඤාතාති යොජනා.

සාසඞ්කකථාවණ්ණනා.

881. ජානන්ති ‘‘සඞ්ඝස්ස දෙමා’’ති වචනෙන පරිණාමිතභාවං යෙන කෙනචි ආකාරෙන ජානන්තො. යථාහ පදභාජනෙ ¶ ‘‘සාමං වා ජානාතී’’තිආදි (පාරා. 659). පරිණතන්ති එත්ථ පදභාජනෙ ‘‘පරිණතං නාම ‘දස්සාම කරිස්සාමා’ති වාචා භින්නා හොතී’’ති වුත්තනියාමෙන සඞ්ඝස්ස පරිණතන්ති අත්ථො. ලාභන්ති ලභිතබ්බං චීවරාදි යං කිඤ්චි. යථාහ ‘‘ලාභො නාම චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරා, අන්තමසො චුණ්ණපිණ්ඩොපි දන්තකට්ඨම්පි දසිකසුත්තම්පී’’ති. අත්තනො පරිණාමෙය්යාති ‘‘බහූ ආවුසො සඞ්ඝස්ස දායකා, බහූ සඞ්ඝස්ස භත්තා, මයං තුම්හෙ නිස්සාය තුම්හෙ සම්පස්සන්තා ඉධ විහරාම. තුම්හෙ චෙ අම්හාකං න දස්සථ, අථ කො චරහි අම්හාකං දස්සති. දෙථාවුසො අම්හාකං ඉමානි චීවරානී’’ති (පාරා. 657) පාළියා ¶ ආගතනයෙන අත්තනො පරිණාමෙය්යාති වුත්තං හොති. තස්ස නිස්සග්ගියන්ති එත්ථ ‘‘පයොගෙ දුක්කටං, පටිලාභෙනා’’ති සෙසො. නිස්සග්ගියන්ති ඉදං පරිණතෙ පරිණතසඤ්ඤිං සන්ධාය වුත්තං. වෙමතිකස්ස පන දුක්කටං හොති. යථාහ ‘‘පරිණතෙ වෙමතිකො අත්තනො පරිණාමෙති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති. අපරිණතසඤ්ඤිනො අනාපත්ති. යථාහ ‘‘පරිණතෙ අපරිණතසඤ්ඤී අත්තනො පරිණාමෙති, අනාපත්තී’’ති.

882. ‘‘අඤ්ඤස්ස දෙහී’’ති සචෙ පරිණාමෙතීති තථා සඞ්ඝස්ස පරිණතභාවං ජානන්තො ‘‘අඤ්ඤස්ස දෙහී’’ති යදි පරිණාමෙති. සුද්ධිකං පාචිත්තියන්ති නිස්සජ්ජිතබ්බවත්ථුරහිතං කෙවලං පාචිත්තියමත්තන්ති අත්ථො. සුද්ධචිත්තෙනාති සවාසනානවසෙසකිලෙසප්පහානෙන පරිසුද්ධචිත්තෙන භගවතා. පාචිත්තියමුදීරිතන්ති පාචිත්තියෙසු අට්ඨමස්ස සහධම්මිකවග්ගස්ස අවසානෙ ‘‘යො පන භික්ඛු ජානං සඞ්ඝිකං ලාභං පරිණතං පුග්ගලස්ස පරිණාමෙය්ය, පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 490) දෙසිතං.

883. එකං ¶ චීවරන්ති සඞ්ඝස්ස පරිණතචීවරතො එකං චීවරං. චීවරං වාති එත්ථ වා-සද්දො පච්චයන්තරවිකප්පත්ථො. වා පනාති එත්ථ වා-සද්දො අත්ථවිකප්පත්ථො. එකං චීවරං වා අඤ්ඤං වා පච්චයං පරස්ස, එකං පන අත්තනො වා පරිණාමෙය්ය චෙති යොජනා. සද්ධින්ති එකතො, එකක්ඛණෙති වුත්තං හොති. ද්වෙ පාචිත්තියො සද්ධිං සියුන්ති යොජනා, අඤ්ඤස්ස පරිණාමනෙන සුද්ධපාචිත්තියඤ්ච අත්තනො පරිණාමනෙන නිස්සග්ගියපාචිත්තියඤ්චාති ද්වෙ පාචිත්තියො එකක්ඛණෙ හොන්තීති අත්ථො.

884. පරිණාමෙත්වා ඨපිතෙ විනිච්ඡයං දස්සෙත්වා පරිච්චජිත්වා දින්නෙ විනිච්ඡයං දස්සෙතුමාහ ‘‘සඞ්ඝස්සා’’තිආදි. ‘‘පරාජයො’’ති ඉදං පාදප්පහොනකං වත්ථුං සන්ධාය වුත්තං. යථාවත්ථුවසෙන පන දුක්කටථුල්ලච්චයාපි වත්තබ්බා.

885. අඤ්ඤස්ස චෙතියස්ස පොණං පරිණතං අඤ්ඤස්ස චෙතියස්ස වා සඞ්ඝස්ස වා පුග්ගලස්ස වාපි පන පරිණාමෙය්යාති යොජනා. සඞ්ඝස්ස පුග්ගලස්සාති පදද්වයෙපි එවමෙව යොජෙතබ්බං. යථාහ ‘‘සඞ්ඝස්ස පරිණතං අඤ්ඤසඞ්ඝස්ස වා චෙතියස්ස වා පුග්ගලස්ස වා පරිණාමෙති ¶ , ආපත්ති දුක්කටස්සා’’තිආදි (පාචි. 492). අඤ්ඤස්ස පුග්ගලස්ස පොණං අඤ්ඤස්ස පුග්ගලස්ස පරිණාමෙය්යාති.

886. ඉමස්ස සබ්බසත්තවිසයතං දස්සෙතුමාහ ‘‘යො පනා’’තිආදි.

887. ඉදං පරිණතසික්ඛාපදං. තිසමුට්ඨානන්ති කායචිත්තවාචාචිත්තකායවාචාචිත්තසඞ්ඛාතෙහි තීහි සචිත්තකසමුට්ඨානෙහි සමුට්ඨානතො තිසමුට්ඨානං. පරිණාමනපච්චයා ආපජ්ජිතබ්බතො ක්රියං. සඞ්ඝාදීනං පරිණතන්තිසඤ්ඤාය අභාවෙන ¶ විමුච්චනතො සඤ්ඤාවිමොක්ඛං. කායවිඤ්ඤත්තිවචීවිඤ්ඤත්තීහි පරිණාමෙතබ්බතො කායකම්මං වචීකම්මං.

පරිණතකථාවණ්ණනා.

පත්තවග්ගො තතියො.

888. යෙ ඉමං විනිච්ඡයං තරන්ති, තෙ පඤ්ඤත්තිමහාසමුද්දං තරන්තීති යොජනා. පඤ්ඤත්තිසඞ්ඛාතං විනයපිටකමෙව මහාසමුද්දො වියාති පඤ්ඤත්තිමහාසමුද්දො, තං. එවං සමුදායං දස්සෙත්වා තදවයවෙ දස්සෙතුමාහ ‘‘නෙකා’’තිආදි. නෙකානි නානප්පකාරානි වත්තානි සෙනාසනවත්තාදීනි ඛන්ධකාගතානි උග්ගා උත්තුඞ්ගා තරඞ්ගමාලා මහාවීචිපරම්පරා යස්සාති විග්ගහො, නානප්පකාරඛන්ධකවත්තසඞ්ඛාතමහාතරඞ්ගපරම්පරාය සජ්ජිතන්ති අත්ථො. සීලං පාතිමොක්ඛසංවරාදිකමෙව අන්තො වෙලාවලයො යස්ස සො සීලන්තො, තං, පාතිමොක්ඛසංවරසීලාදිචතුපාරිසුද්ධිසීලමෙව පටිපාදෙතබ්බතාය අන්තං වෙලාවලයභූතන්ති අත්ථො. ආපත්තියො සත්තාපත්තික්ඛන්ධා, සීලාචාරදිට්ඨිආජීවවිපත්තියො ච ගාහකා මකරාදයො යස්සාති විග්ගහො, සීලාචාරාජීවදිට්ඨිසම්පත්තිසඞ්ඛාතමුදුසත්තනාසකආපත්තිවිපත්තිසඞ්ඛා- තමාතඞ්ගමකරාදිචණ්ඩසත්තවන්තන්ති අත්ථො. එවං අයං ගාථා සමුදායාවයවානං සබ්බෙසමෙව රූපකාලඞ්කාරෙන විරචිතාති දට්ඨබ්බා.

ඉති විනයත්ථසාරසන්දීපනියා

විනයවිනිච්ඡයවණ්ණනාය

නිස්සග්ගියකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.