තීකා > විනයපිටක (ටීකා) > පාචිත්යාදියොජනාපාළි

යොති විභඞ්ගො. විභඞ්ගස්සාති විභඞ්ගො අස්ස. අස්සාති හොති. තස්සාති භික්ඛුනීනං විභඞ්ගස්ස. යතොති යස්මා. අයං පනෙත්ථ යොජනා – භික්ඛූනං විභඞ්ගස්ස අනන්තරං භික්ඛුනීනං යො විභඞ්ගො සඞ්ගහිතො අස්ස, තස්ස භික්ඛුනීනං විභඞ්ගස්ස සංවණ්ණනාක්කමො පත්තො යතො, තතො තස්ස භික්ඛුනීනං විභඞ්ගස්ස අපුබ්බපදවණ්ණනං කාතුං තාව පාරාජිකෙ අයං සංවණ්ණනා හොතීති. අපුබ්බානං පදානං වණ්ණනා අපුබ්බපදවණ්ණනා, තං.

656. ‘‘තෙන…පෙ… සාළ්හො’’ති එත්ථ ‘‘එත්ථා’’ති පාඨසෙසො යොජෙතබ්බො. දබ්බගුණකිරියාජාතිනාමසඞ්ඛාතෙසු පඤ්චසු සද්දෙසු සාළ්හසද්දස්ස නාමසද්දභාවං දස්සෙතුං වුත්තං ‘‘සාළ්හොති තස්ස නාම’’න්ති. මිගාරමාතුයාති විසාඛාය. සා හි මිගාරසෙට්ඨිනා මාතුට්ඨානෙ ඨපිතත්තා මිගාරමාතා නාම. නවකම්මං අධිට්ඨාතීති නවකම්මිකන්ති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘නවකම්මාධිට්ඨායික’’න්ති. ‘‘පණ්ඩිච්චෙන සමන්නාගතා’’තිඉමිනා පණ්ඩා වුච්චති පඤ්ඤා, සා සඤ්ජාතා ඉමිස්සාති පණ්ඩිතාති වචනත්ථං දස්සෙති. වෙය්යත්තිකෙනාති විසෙසෙන අඤ්ජති පාකටං ගච්ඡතීති වියත්තො, පුග්ගලො, තස්ස ඉදං වෙය්යත්තිකං, ඤාණං, තෙන. ‘‘පණ්ඩා’’ති වුත්තපඤ්ඤාය ‘‘මෙධා’’ති වුත්තපඤ්ඤාය විසෙසභාවං දස්සෙතුං වුත්තං ‘‘පාළිගහණෙ’’තිආදි. ‘‘මෙධා’’ති හි වුත්තපඤ්ඤා ‘‘පණ්ඩා’’ති වුත්තපඤ්ඤාය විසෙසො හොති සතිසහායත්තා. තත්රුපායායාති අලුත්තසමාසො ¶ ‘‘තත්රමජ්ඣත්තතා’’තිආදීසු (ධ. ස. අට්ඨ. යෙවාපනකවණ්ණනා) විය. ‘‘කම්මෙසූ’’ති ඉමිනා තසද්දස්ස විසයං දස්සෙති ¶ . කත්තබ්බකම්මුපපරික්ඛායාති කත්තබ්බකම්මෙසු විචාරණාය. චසද්දෙන ‘‘කතාකත’’න්ති පදස්ස ද්වන්දවාක්යං දස්සෙති. පරිවෙසනට්ඨානෙති පරිභුඤ්ජිතුං විසන්ති පවිසන්ති එත්ථාති පරිවෙසනං, තමෙව ඨානං පරිවෙසනට්ඨානං, තස්මිං. නිකූටෙති එත්ථ කූටසඞ්ඛාතසිඛරවිරහිතෙ ඔකාසෙති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘කොණසදිසං කත්වා දස්සිතෙ ගම්භීරෙ’’ති. විත්යූපසග්ගො විකාරවාචකො, සරසද්දො සද්දවාචකොති ආහ ‘‘විප්පකාරසද්දො’’ති. චරති අනෙනාති චරණං පාදො, තස්මිං උට්ඨිතො ගිලානො එතිස්සාති චරණගිලානාති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘පාදරොගෙන සමන්නාගතා’’ති.

657. ‘‘තින්තා’’ති ඉමිනා අවස්සුතසද්දො ඉධ කිලින්නත්ථෙ එව වත්තති, න අඤ්ඤත්ථෙති දස්සෙති. අස්සාති ‘‘අවස්සුතා’’තිපදස්ස. පදභාජනෙ වුත්තන්ති සම්බන්ධො. තත්ථාති පදභාජනෙ. වත්ථං රඞ්ගජාතෙන රත්තං විය, තථා කායසංසග්ගරාගෙන සුට්ඨු රත්තාති යොජනා. ‘‘අපෙක්ඛාය සමන්නාගතා’’ති ඉමිනා අපෙක්ඛා එතිස්සමත්ථීති අපෙක්ඛවතීති අත්ථං දස්සෙති. පටිබද්ධං චිත්තං ඉමිස්සන්ති පටිබද්ධචිත්තාති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘පටිබන්ධිත්වා ඨපිතචිත්තා වියා’’ති. දුතියපදවිභඞ්ගෙපීති ‘‘අවස්සුතො’’ති දුතියපදභාජනෙපි. පුග්ගලසද්දස්ස සත්තසාමඤ්ඤවාචකත්තා පුරිසසද්දෙන විසෙසෙති. අධොඋබ්භඉති නිපාතානං ඡට්ඨියා සමසිතබ්බභාවං දස්සෙතුං වුත්තං ‘‘අක්ඛකානං අධො’’තිආදි. නනු යථා ඉධ ‘‘අක්ඛකානං අධො’’ති වුත්තං, එවං පදභාජනෙපි වත්තබ්බං, කස්මා න වුත්තන්ති ආහ ‘‘පදභාජනෙ’’තිආදි. පදපටිපාටියාති ‘‘අධො’’ති ච ‘‘අක්ඛක’’න්ති ච පදානං අනුක්කමෙන. එත්ථාති අධක්ඛකඋබ්භජාණුමණ්ඩලෙසු. සාධාරණපාරාජිකෙහීති භික්ඛුභික්ඛුනීනං සාධාරණෙහි පාරාජිකෙහි. නාමමත්තන්ති නාමමෙව.

659. එවන්ති ඉමාය පාළියා විභජිත්වාති සම්බන්ධො. තත්ථාති ‘‘උභතොඅවස්සුතෙ’’තිආදිවචනෙ. ‘‘උභතොඅවස්සුතෙ’’ති පාඨො මූලපාඨොයෙව, නාඤ්ඤොති දස්සෙන්තෙන විසෙසමකත්වා ‘‘උභතොඅවස්සුතෙති උභතො අවස්සුතෙ’’ති වුත්තං. උභතොති එත්ථ ¶ උභසරූපඤ්ච තොසද්දස්ස ඡට්ඨ්යත්ථෙ පවත්තිඤ්ච දස්සෙතුං වුත්තං ‘‘භික්ඛුනියා චෙව පුරිසස්ස චා’’ති. තත්ථ භික්ඛුනීපුරිසසද්දෙහි උභසරූපං දස්සෙති. ‘‘යා’’ති ච ‘‘ස’’ඉති ච ද්වීහි සද්දෙහි තොපච්චයස්ස ඡට්ඨ්යත්ථං, උභින්නං අවස්සුතභාවෙ සතීති අත්ථො. භාවපච්චයෙන විනා භාවත්ථො ඤාතබ්බොති ආහ ‘‘අවස්සුතභාවෙ’’ති. යථාපරිච්ඡින්නෙනාති ‘‘අධක්ඛකං, උබ්භජාණුමණ්ඩල’’න්ති ¶ යෙන යෙන පරිච්ඡින්නෙන. අත්තනොති භික්ඛුනියා. තස්ස වාති පුරිසස්ස වා. ඉධාපීති කායපටිබද්ධෙන කායාමසනෙපි.

තත්රාති තෙසු භික්ඛුභික්ඛුනීසු. න කාරෙතබ්බො ‘‘කායසංසග්ගං සාදියෙය්යා’’ති අවුත්තත්තාති අධිප්පායො. අචොපයමානාපීති අචාලයමානාපි, පිසද්දො සම්භාවනත්ථො, තෙන චොපයමානා පගෙවාති දස්සෙති. එවං පන සතීති චිත්තෙනෙව අධිවාසයමානාය සති පන. කිරියසමුට්ඨානතාති ඉමස්ස සික්ඛාපදස්ස කිරියසමුට්ඨානභාවො. තබ්බහුලනයෙනාති ‘‘වනචරකො (ම. නි. අට්ඨ. 2.201; 3.133), සඞ්ගාමාවචරො’’තිආදීසු (ම. නි. 2.108) විය තස්සං කිරියායං බහුලතො සමුට්ඨානනයෙන. සාති කිරියසමුට්ඨානතා.

660. එත්ථාති උබ්භක්ඛකඅධොජාණුමණ්ඩලෙසු.

662. ‘‘එකතො අවස්සුතෙ’’ති එත්ථාපි තොපච්චයො ඡට්ඨ්යත්ථෙ හොති. සාමඤ්ඤවචනස්සාපි විසෙසෙ අවට්ඨානතො, විසෙසත්ථිනා ච විසෙසස්ස අනුපයොජිතබ්බතො ආහ ‘‘භික්ඛුනියා එවා’’ති. තත්රාති ‘‘එකතො අවස්සුතෙ’’තිආදිවචනෙ. ‘‘තථෙවා’’තිඉමිනා කායසංසග්ගරාගෙන අවස්සුතොති අත්ථං අතිදිසති. චතූසූති මෙථුනරාග කායසංසග්ගරාගගෙහසිතපෙම සුද්ධචිත්තසඞ්ඛාතෙසු චතූසු. යත්ථාති යස්මිං ඨානෙ.

663. අයං පුරිසො ඉති වා ඉත්ථී ඉති වා අජානන්තියා වාති යොජනාති. පඨමං.

664. දුතියෙ ¶ කච්චි නො සාති එත්ථ නොසද්දො නුසද්දත්ථොති ආහ ‘‘කච්චි නු සා’’ති. පරිවාරවිපත්තීති පරිජනස්ස විනාසනං. ‘‘අකිත්තී’’ති එත්ථ සම්මුඛා නින්දං ගහෙත්වා ‘‘අයසො’’තිඉමිනා පරම්මුඛා නින්දා ගහෙතබ්බාති දස්සෙතුං වුත්තං ‘‘පරම්මුඛගරහා වා’’ති.

666. ‘‘යා පාරාජිකං ආපන්නා’’තිඉමිනා ‘‘සා වා’’ති එත්ථ තසද්දස්ස විසයං දස්සෙති. චතුන්නන්ති නිද්ධාරණත්ථෙ චෙතං සාමිවචනං, චතූසූති අත්ථො. පච්ඡාති සබ්බපාරාජිකානං පච්ඡා. ඉමස්මිං ඔකාසෙති පඨමතතියපාරාජිකානමන්තරෙ ඨානෙ. ඨපිතන්ති සඞ්ගීතිකාරෙහි නික්ඛිත්තං. එත්ථාති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ. තත්රාති දුට්ඨුල්ලසික්ඛාපදෙති. දුතියං.

669. තතියෙ ¶ අස්සාති ‘‘ධම්මෙන විනයෙනා’’ති පදස්ස. පදභාජනං වුත්තන්ති සම්බන්ධො. ඤත්තිසම්පදා චෙව අනුසාවනසම්පදා ච සත්ථුසාසනං නාමාති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘ඤත්ති…පෙ… සම්පදාය චා’’ති. සත්ථුසාසනෙනාති ච සත්ථු ආණාය. කම්මන්ති උක්ඛෙපනීයකම්මං. තත්ථාති සඞ්ඝෙ. ‘‘වචනං නාදියතී’’තිආදීසු විය සඞ්ඝං වා නාදියතීති එත්ථ නාදියනං නාම නානුවත්තනමෙවාති ආහ ‘‘නානුවත්තතී’’ති. තත්ථාති සඞ්ඝාදීසු. අයං තාව සංවාසොති සහ භික්ඛූ වසන්ති එත්ථාති සංවාසොති අත්ථෙන අයං එකකම්මාදි සංවාසො නාම. ‘‘සහ අයනභාවෙනා’’තිඉමිනා සහ අයන්ති පවත්තන්තීති සහායාති වචනත්ථං දස්සෙති. තෙති භික්ඛූ. යෙහි චාති භික්ඛූහි ච. තස්සාති උක්ඛිත්තකස්ස. තෙනාති උක්ඛිත්තකෙන. අත්තනොති උක්ඛිත්තකස්සාති. තතියං.

675. චතුත්ථෙ මෙථුනරාගෙන අවස්සුතා නාධිප්පෙතා, කායසංසග්ගරාගෙන අවස්සුතාවාධිප්පෙතාති ආහ ‘‘කායසංසග්ගරාගෙන අවස්සුතා’’ති ¶ . ‘‘පුරිසපුග්ගලස්සා’’තිපදං න හත්ථසද්දෙන සම්බන්ධිතබ්බං, ගහණසද්දෙනෙව සම්බන්ධිතබ්බන්ති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘යං පුරිසපුග්ගලෙනා’’තිආදි. තන්ති ගහණං, ‘‘හත්ථග්ගහණ’’න්ති වුත්තවචනං උපලක්ඛණමත්තමෙවාති ආහ ‘‘අඤ්ඤම්පී’’තිආදි. තත්ථ ‘‘අඤ්ඤම්පී’’ති හත්ථගහණතො ඉතරම්පි. අපාරාජිකක්ඛෙත්තෙති උබ්භක්ඛකෙ අධොජාණුමණ්ඩලෙ. අස්සාති ‘‘හත්ථග්ගහණ’’න්තිපදස්ස. එත්ථාති ‘‘අසද්ධම්මස්ස පටිසෙවනත්ථායා’’තිපදෙ. කායසංසග්ගොති කායසංසග්ගො එව. තෙන වුත්තං ‘‘න මෙථුනධම්මො’’ති. හීති සච්චං, යස්මා වා. එත්ථාති කායසංසග්ගගහණෙ. සාධකන්ති ඤාපකං.

තිස්සිත්ථියොති භුම්මත්ථෙ චෙතං උපයොගවචනං. තීසු ඉත්ථීසූති හි අත්ථො, තිස්සො ඉත්ථියො උපගන්ත්වාති වා යොජෙතබ්බො. එසෙව නයො පරතොපි. යං මෙථුනං අත්ථි, තං න සෙවෙති යොජනා. න සෙවෙති ච න සෙවති. තිකාරස්ස හි එකාරො. තයො පුරිසෙති තීසු පුරිසෙසු, තෙ වා උපගන්ත්වා. තයො ච අනරියපණ්ඩකෙති තීසු අනරියසඞ්ඛාතෙසු උභතොබ්යඤ්ජනකෙසු ච පණ්ඩකෙසු ච, තෙ වා උපගන්ත්වාති යොජනා. න චාචරෙ මෙථුනං බ්යඤ්ජනස්මින්ති අත්තනො නිමිත්තස්මිං මෙථුනං න ච ආචරති. ඉදං අනුලොමපාරාජිකං සන්ධාය වුත්තං. ඡෙජ්ජං සියා මෙථුනධම්මපච්චයාති ¶ මෙථුනධම්මකාරණා ඡෙජ්ජං සියා, පාරාජිකං භවෙය්යාති අත්ථො. කුසලෙහීති පඤ්හාවිසජ්ජනෙ ඡෙකෙහි, ඡෙකකාමෙහි වා. අයං පඤ්හො අට්ඨවත්ථුකං සන්ධාය වුත්තො.

පඤ්හාවිසජ්ජනත්ථාය චින්තෙන්තානං සෙදමොචනකාරණත්තා ‘‘සෙදමොචනගාථා’’ති වුත්තා. විරුජ්ඣතීති ‘‘න මෙථුනධම්මො’’ති වචනෙන ‘‘ඡෙජ්ජං සියා මෙථුනධම්මපච්චයා’’ති වචනං විරුජ්ඣති, න සමෙතීති අත්ථො. ඉති චෙ වදෙය්ය, න විරුජ්ඣති. කස්මා? මෙථුනධම්මස්ස පුබ්බභාගත්තාති යොජනා. ඉමිනා මෙථුනධම්මස්ස පුබ්බභාගභූතො කායසංසග්ගොව උපචාරෙන තත්ථ මෙථුනධම්මසද්දෙන වුත්තො, න ද්වයංද්වයසමාපත්තීති දීපෙති. හිසද්දො විත්ථාරජොතකො. පරිවාරෙයෙව වුත්තානීති සම්බන්ධො. වණ්ණාවණ්ණොති සුක්කවිසට්ඨි. ධනමනුප්පාදානන්ති සඤ්චරිත්තං ¶ . ‘‘ඉමිනා පරියායෙනා’’ති ඉමිනා ලෙසෙන සමීපූපචාරෙනාති අත්ථො. එතෙනුපායෙනාති ‘‘හත්ථග්ගහණං සාදියෙය්යා’’තිපදෙ වුත්තඋපායෙන. සබ්බපදෙසූති සබ්බෙසු ‘‘සඞ්ඝාටිකණ්ණග්ගහණං සාදියෙය්යා’’තිආදීසු පදෙසු. අපි චාති එකංසෙන, විසෙසං වක්ඛාමීති අධිප්පායො. ‘‘එවංනාමකං ඨාන’’න්ති ඉමිනා ‘‘ඉත්ථංනාමං ඉමස්ස ඨානස්සා’’ති වචනත්ථං දීපෙති.

676. එකන්තරිකාය වාති එත්ථ වාසද්දෙන ද්වන්තරිකාදීනිපි සඞ්ගය්හන්ති. යෙන තෙනාති යෙන වා තෙන වා. ද්විතිචතුප්පඤ්චඡවත්ථූනි පෙය්යාලවසෙන වා වාසද්දෙන වා ගහෙතබ්බානි. අපි චාති කිඤ්ච භිය්යො, වත්තබ්බවිසෙසං වක්ඛාමීති අධිප්පායො. එත්ථාති ‘‘ආපත්තියො දෙසෙත්වා’’ති වචනෙ. හීති සච්චං. වුත්තන්ති පරිවාරෙ වුත්තං. තත්රාති පුරිමවචනාපෙක්ඛං. දෙසිතා ආපත්ති ගණනූපිකාති යොජනා. එකං වත්ථුං ආපන්නා යා භික්ඛුනීති යොජනා. ධුරනික්ඛෙපං කත්වාති ‘‘ඉමඤ්ච වත්ථුං, අඤ්ඤම්පි ච වත්ථුං නාපජ්ජිස්සාමී’’ති ධුරනික්ඛෙපං කත්වා. යා පන සඋස්සාහාව දෙසෙතීති යොජනාති. චතුත්ථං.

සාධාරණාති භික්ඛුනීහි සාධාරණා. එත්ථාති ‘‘උද්දිට්ඨා ඛො අය්යායො’’තිආදිවචනෙ.

ඉති සමන්තපාසාදිකාය විනයසංවණ්ණනාය

භික්ඛුනිවිභඞ්ගෙ පාරාජිකකණ්ඩවණ්ණනාය යොජනා සමත්තා.

1. පඨමසඞ්ඝාදිසෙසසික්ඛාපද-අත්ථයොජනා

පාරාජිකානන්තරස්සාති ¶ පාරාජිකානං අනන්තරෙ ඨපිතස්ස, සඞ්ගීතස්ස වා, සඞ්ඝාදිසෙසකණ්ඩස්සාති සම්බන්ධො. අයං ඊදිසා අනුත්තානත්ථවණ්ණනා අනුත්තානානං පදානං අත්ථස්ස වණ්ණනා දානි ඉමස්මිංකාලෙ භවිස්සතීති යොජනා.

678. පඨමෙ ¶ උදකං වසිතං අච්ඡාදනං අනෙන කතන්ති උදොසිතොති වචනත්ථෙන භණ්ඩසාලා උදොසිතං නාමාති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘උදොසිතන්ති භණ්ඩසාලා’’ති. එත්ථ හි උදසද්දො උදකපරියායො. සංයොගො න යුත්තොයෙව. භණ්ඩසාලාති යානාදීනං භණ්ඩානං ඨපනසාලා. අච්චාවදථාති එත්ථ අතීත්යූපසග්ගො අතික්කමනත්ථො, ආත්යූපසග්ගො ධාත්වත්ථානුවත්තකොති ආහ ‘‘අතික්කමිත්වා වදථා’’ති.

679. උස්සයවසෙන වදනං උස්සයවාදො, සොයෙව උස්සයවාදිකාති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘උස්සයවාදිකා’’තිආදි. ‘‘මානුස්සයවසෙන කොධුස්සයවසෙනා’’ති ඉමිනා උස්සයභෙදං දස්සෙති. සාති උස්සයවාදිකා. අත්ථතොති සරූපතො. එත්ථාති පදභාජනෙ. අඩ්ඩනං අභියුඤ්ජනං අඩ්ඩොති කත්වා ද්වින්නං ජනානං අඩ්ඩො වොහාරිකානං විනිච්ඡයකාරණං හොති, තස්මා වුත්තං ‘‘අඩ්ඩොති වොහාරිකවිනිච්ඡයො වුච්චතී’’ති, මුද්ධජතතියක්ඛරොයෙව. යන්ති අඩ්ඩං. යත්ථාති යස්මිං කිස්මිංචි ඨානෙ. ද්වින්නං අඩ්ඩකාරකානං වොහාරං ජානන්තීති වොහාරිකා, අක්ඛදස්සා, තෙසං. ද්වීසු ජනෙසූති අඩ්ඩකාරකෙසු ජනෙසු ද්වීසු. යො කොචීති අඩ්ඩකාරකො වා අඤ්ඤො වා යො කොචි.

එත්ථාති ‘‘එකස්ස ආරොචෙතී’’තිආදිවචනෙ. යත්ථ කත්ථචීති යංකිඤ්චි ඨානං ආගතෙපීති සම්බන්ධො. අථාති පච්ඡා. සාති භික්ඛුනී. සොති උපාසකො.

‘‘කප්පියකාරකෙනා’’තිපදං ‘‘කථාපෙතී’’තිපදෙ කාරිතකම්මං. තත්ථාති කප්පියකාරකඉතරෙසු ¶ . වොහාරිකෙහි කතෙති සම්බන්ධො. ගතිගතන්ති චිරකාලපත්තං. සුතපුබ්බන්ති පුබ්බෙ සුතං. අථාති සුතපුබ්බත්තා එව. තෙති වොහාරිකා, දෙන්තීති සම්බන්ධො.

පඨමන්ති සමනුභාසනතො පුබ්බං. ආපත්තීති ආපජ්ජනං. එතස්සාති සඞ්ඝාදිසෙසස්ස. අයං හීති අයං එව, වක්ඛමානො එවාති අත්ථො. එත්ථාති පදභාජනෙ. සහ වත්ථුජ්ඣාචාරාති වත්ථුජ්ඣාචාරෙන සහ, වාක්යමෙව, න සමාසො. වත්ථුජ්ඣාචාරාති කරණත්ථෙ නිස්සක්කවචනං දට්ඨබ්බං ¶ . තෙන වුත්තං ‘‘සහ වත්ථුජ්ඣාචාරෙනා’’ති. භික්ඛුනින්ති ආපත්තිමාපන්නං භික්ඛුනිං. සඞ්ඝතොති භික්ඛුනිසඞ්ඝම්හා. අනීයසද්දො හෙතුකත්තාභිධායකොති ආහ ‘‘නිස්සාරෙතීති නිස්සාරණීයො’’ති. භික්ඛුනිසඞ්ඝතො නිස්සරති, නිස්සාරියති වා අනෙනාති නිස්සාරණීයොති කරණත්ථොපි යුත්තොයෙව. තත්ථාති පදභාජනෙ. යන්ති සඞ්ඝාදිසෙසං. සොති සඞ්ඝාදිසෙසො. පදභාජනස්ස අත්ථො කාරණොපචාරෙන දට්ඨබ්බො. හීති සච්චං. කෙනචීති පුග්ගලෙන, න නිස්සාරීයතීති සම්බන්ධො. තෙන ධම්මෙන කරණභූතෙන, හෙතුභූතෙන වා. සොති ධම්මො.

අඩ්ඩකාරකමනුස්සෙහි වුච්චමානාති යොජනා. සයන්ති සාමං. තතොති ගමනතො, පරන්ති සම්බන්ධො. භික්ඛුනියා වා කතං ආරොචෙතූති යොජනා.

ධම්මිකන්ති ධම්මෙන සභාවෙන යුත්තං. යථාති යෙනාකාරෙන. තන්ති ආකාරං. තත්ථාති ‘‘අනොදිස්ස ආචික්ඛතී’’ති වචනෙ.

ධුත්තාදයොති ආදිසද්දෙන චොරාදයො සඞ්ගණ්හාති. සාති ආචික්ඛනා. තන්ති ආචික්ඛනං. තෙසන්ති ගාමදාරකාදීනං. දණ්ඩන්ති ධනදණ්ඩං. ගීවා හොතීති ඉණං හොති. අධිප්පායෙ සතිපීති යොජනා. තස්සාති අනාචාරං චරන්තස්ස.

කෙවලං හීති කෙවලමෙව. තන්ති රක්ඛං. කාරකෙති අනාචාරස්ස කාරකෙ. තෙස+?න්ති කාරකානං.

තෙසන්ති හරන්තානං. ‘‘අනත්ථකාමතායා’’ති ඉමිනා භයාදිනා වුත්තෙ නත්ථි දොසොති දස්සෙති. හීති ලද්ධදොසජොතකො. අත්තනො වචනකරං…පෙ… වත්තුං වට්ටතීති අත්තනො වචනං ආදියිස්සතීති වුත්තෙ වචනං අනාදියිත්වා දණ්ඩෙ ගහිතෙපි නත්ථි දොසො දණ්ඩගහණස්ස පටික්ඛිත්තත්තා. දාසදාසීවාපිආදීනන්ති ආදිසද්දෙන ඛෙත්තාදයො සඞ්ගය්හන්ති.

වුත්තනයෙනෙවාති ¶ අතීතං ආරබ්භ ආචික්ඛනෙ වුත්තනයෙන එව. ‘‘ආයතිං අකරණත්ථායා’’ති ඉමිනා අනාගතං ආරබ්භ ඔදිස්ස ආචික්ඛනං ¶ දස්සෙති. ‘‘කෙන එවං කත’’න්ති පුච්ඡාය අතීතෙ කතපුබ්බං පුච්ඡති. සාපීති පිසද්දො වුත්තසම්පිණ්ඩනත්ථො. හීති සච්චං, යස්මා වා.

වොහාරිකා දණ්ඩෙන්තීති සම්බන්ධො. දණ්ඩෙන්තීති වධදණ්ඩෙන ච ධනදණ්ඩෙන ච ආණං කරොන්ති.

යො චායන්ති යො ච අයං. භික්ඛුනීනං යො අයං නයො වුත්තො, එසෙව නයො භික්ඛූනම්පි නයොති යොජනා. ‘‘එසෙව නයො’’ති වුත්තවචනමෙව විත්ථාරෙන්තො ආහ ‘‘භික්ඛුනොපි හී’’තිආදි. ‘‘තථා’’තිඉමිනා ‘‘ඔදිස්සා’’තිපදං අතිදිසති. තෙ චාති තෙ ච වොහාරිකා. හීති සච්චං, යස්මා වාති. පඨමං.

682. දුතියෙ වරිතබ්බං ඉච්ඡිතබ්බන්ති වරං, තමෙව භණ්ඩන්ති වරභණ්ඩන්ති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘මහග්ඝභණ්ඩ’’න්ති. ‘‘මුත්තා’’තිආදිනා තස්ස සරූපං දස්සෙති.

683. ආපුබ්බො ලොකසද්දො අභිමුඛං ලොකනත්ථො හොති, උපුබ්බො උද්ධං ලොකනත්ථො, ඔපුබ්බො අධො ලොකනත්ථො, විපුබ්බො ඉතො චිතො ච වීතිහරණලොකනත්ථො, අපපුබ්බො ආපුච්ඡනත්ථො. ඉධ පන අපපුබ්බත්තා ආපුච්ඡනත්ථොති ආහ ‘‘අනාපුච්ඡිත්වා’’ති. මල්ලගණ භටිපුත්ත ගණාදිකන්තිආදීසු මල්ලගණො නාම නාරායනභත්තිකො ගණො. භටිපුත්තගණො නාම කුමාරභත්තිකො ගණො. ආදිසද්දෙන අඤ්ඤම්පි ගාමනිගමෙ අනුසාසිතුං සමත්ථං ගණං සඞ්ගණ්හාති. අථ වා මල්ලගණොති මල්ලරාජූනං ගණො. තෙ හි ගණං කත්වා කුසිනාරායං රජ්ජං අනුසාසන්ති, තෙ සන්ධාය වුත්තං ‘‘මල්ලගණො’’ති. භටිපුත්තගණොති ලිච්ඡවිගණො පරියායන්තරෙන වුත්තො. ලිච්ඡවිරාජූනඤ්හි පුබ්බරාජානො භටිනාමකස්ස ජටිලස්ස පුත්තා හොන්ති, තෙසං වංසෙ පවත්තා එතරහි ලිච්ඡවිරාජානොපි භටිපුත්තාති වුච්චන්ති. ජටිලො පන බාරාණසිරඤ්ඤො පුත්තෙ නදිසොතෙන වුය්හමානෙ නදිතො උද්ධරිත්වා අත්තනො ¶ අස්සමෙ පුත්තං කත්වා භරණත්තා පොසනත්තා භටීති වුච්චති, තස්ස පුත්තත්තා ලිච්ඡවිගණො භටිපුත්තොති වුච්චති. තෙපි ගණං කත්වා වෙසාලියං රජ්ජං අනුසාසන්ති, තං සන්ධාය වුත්තං ‘‘භටිපුත්තගණො’’ති. ධම්මගණො නාම සාසනධම්මභත්තිකො ¶ ගණො. ගන්ධිකසෙණීති ගන්ධකාරානං සමජාතිකානං සිප්පිකානං ගණො. දුස්සිකසෙණීති දුස්සකාරානං සමජාතිකානං පෙසකාරානං ගණො. ආදිසද්දෙන තච්ඡකසෙණිරජකසෙණිආදයො සඞ්ගය්හන්ති. යත්ථ යත්ථාති යස්මිං යස්මිං ඨානෙ. හීති සච්චං. තෙ එවාති ගණාදයො එව. පුන තෙති ගණාදයො. ඉදන්ති ‘‘ගණං වා’’තිආදිවචනං. එත්ථාති රාජාදීසු. සඞ්ඝාපුච්ඡනමෙව පධානකාරණන්ති ආහ ‘‘භික්ඛුනිසඞ්ඝො ආපුච්ඡිතබ්බොවා’’ති. කප්පගතිකන්ති කප්පං ගච්ඡතීති කප්පගතා, සා එව කප්පගතිකා, තං.

කෙනචි කරණීයෙන ඛණ්ඩසීමං අගන්ත්වා කෙනචි කරණීයෙන භික්ඛුනීසු පක්කන්තාසූති යොජනා. නිස්සිතකපරිසායාති අන්තෙවාසිකපරිසාය. වුට්ඨාපෙන්තියාති උපසම්පාදෙන්තියාති. දුතියං.

692. තතියෙ දුතියෙන පාදෙන අතික්කන්තමත්තෙති සම්බන්ධො. පරික්ඛෙපාරහට්ඨානං නාම ඝරූපචාරතො පඨමලෙඩ්ඩුපාතො. සඞ්ඛෙපතො වුත්තමත්ථං විත්ථාරතො දස්සෙන්තො ආහ ‘‘අපි චෙත්ථා’’තිආදි. එත්ථාති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ. උපචාරෙ වාති අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස පරික්ඛෙපාරහට්ඨානෙ වා. තතොති ගාමන්තරතො, ඛණ්ඩපාකාරෙන වා වතිඡිද්දෙන වා පවිසිතුන්ති සම්බන්ධො.

සම්බද්ධා වති එතෙසන්ති සම්බද්ධවතිකා, ද්වෙ ගාමා. විහාරන්ති භික්ඛුනිවිහාරං. තතො පන ගාමතොති තතො ඉතරගාමතො පන, නික්ඛන්තාය භික්ඛුනියා ඨාතබ්බන්ති සම්බන්ධො. උස්සාරණා වාති මනුස්සානං උස්සාරණා වා.

ජනාති ¶ ගාමභොජකා ජනා. එකං ගාමන්ති යංකිඤ්චි ඉච්ඡිතං එකං ගාමං. තතොති ගාමතො. ‘‘කස්මා’’ති ඉමාය පුච්ඡාය ‘‘විහරතො එකං ගාමං ගන්තුං වට්ටතී’’ති වචනස්ස කාරණං පුච්ඡති. ‘‘විහාරස්ස චතුගාමසාධාරණත්තා’’තිඉමිනා විසජ්ජනෙන තං පුච්ඡං විසජ්ජෙති.

යත්ථාති යස්සං නදියං. උත්තරන්තියා එකද්වඞ්ගුලමත්තම්පි අන්තරවාසකො තෙමියති, සා නදී නාමාති යොජනා. යථා නිවසියමානාය තිමණ්ඩලපටිච්ඡාදනං හොති, එවං නිවත්ථායාති යොජනා ¶ . භික්ඛුනියා උත්තරන්තියා අන්තරවාසකොති සම්බන්ධො. යත්ථ කත්ථචීති යස්මිං කිස්මිංචි ඨානෙ. ‘‘සෙතුනා ගච්ඡති, අනාපත්තී’’තිඉමිනා පදසා උත්තරන්තියා එව ආපත්තීති දස්සෙති. උත්තරණකාලෙති නදිතො උත්තරණකාලෙ. ආකාසගමනන්ති ඉද්ධියා ගමනං. ආදිසද්දෙන හත්ථිපිට්ඨිආදයො සඞ්ගණ්හාති. අක්කමන්තියාති අතික්කමන්තියා. එත්ථාති ද්වීසු තීසු භික්ඛුනීසු. ඔරිමතීරමෙවාති අපාරතීරමෙව. තමෙව තීරන්ති ඔරිමතීරමෙව. පච්චුත්තරතීති පටිනිවත්තිත්වා උත්තරති.

කුරුමානා භික්ඛුනී කරොතීති යොජනා. අස්සාති භික්ඛුනියා අජානන්තියා එව චාති සම්බන්ධො, අනාදරෙ චෙතං සාමිවචනං. අථ පනාති අථසද්දො යදිපරියායො, කිරියාපදෙන යොජෙතබ්බො. අථ අච්ඡති, අථ න ඔතරතීති අත්ථො. අච්ඡතීති වසති. හීති සච්චං. ඉධාති ‘‘එකා වා රත්තිං විප්පවසෙය්යා’’තිපදෙ.

එවං වුත්තලක්ඛණමෙවාති එවං අභිධම්මපරියායෙන වුත්තලක්ඛණමෙව. තං පනෙතන්ති තං පන අරඤ්ඤං. තෙනෙවාති ආපන්නහෙතුනා එව. අට්ඨකථායන්ති මහාඅට්ඨකථායං. භික්ඛුනීසු පවිසන්තීසූති සම්බන්ධො, නිද්ධාරණත්ථෙ චෙතං භුම්මවචනං. එත්ථාති දස්සනූපචාරසවනූපචාරෙසු. යත්ථ ඔකාසෙ ඨිතං දුතියිකා පස්සති, සො ඔකාසො දස්සනූපචාරො නාමාති යොජනා. සාණිපාකාරන්තරිකාපීති සාණිපාකාරෙන බ්යවහිකාපි. යත්ථ ඔකාසෙ ඨිතා…පෙ… සද්දං සුණාති, සො ඔකාසො සවනූපචාරො නාමාති යොජනා. මග්ගමූළ්හසද්දෙනාති මග්ගෙ මූළ්හානං සද්දෙන. ධම්මස්සවනාරොචනසද්දෙනාති ධම්මස්සවනත්ථාය ආරොචනානං සද්දෙන. මග්ගමූළ්හසද්දෙන සද්දායන්තියා සද්දං සුණාති විය ¶ ච ධම්මස්සවනාරොචනසද්දෙන සද්දායන්තියා සද්දං සුණාති විය ච ‘‘අය්යෙ’’ති සද්දායන්තියා සද්දං සුණාතීති යොජනා. සද්දායන්තියාති සද්දං කරොන්තියා. නාමධාතු හෙසා. එවරූපෙති ‘‘මග්ගමූළ්හසද්දෙන වියා’’තිආදිනා වුත්තෙ එවරූපෙ.

තිත්ථායතනං සඞ්කන්තා වාති තිත්ථීනං වාසට්ඨානං සඞ්කන්තා වා. ඉමිනා ‘‘පක්ඛසඞ්කන්තා’’ති එත්ථ පක්ඛසද්දස්ස පටිපක්ඛවාචකත්තා තෙන සාසනපටිපක්ඛා තිත්ථියා එව ගහෙතබ්බාති දස්සෙති. තිත්ථියා හි සාසනස්ස පටිපක්ඛා හොන්තීති. තතියං.

694. චතුත්ථෙ පාදස්ස ඨපනකං පීඨං පාදපීඨං. පාදස්ස ඨපනකා කථලිකා පාදකථලිකාති ¶ දස්සෙන්තො ආහ ‘‘පාදපීඨං නාමා’’තිආදි. අනඤ්ඤායාති එත්ථ යකාරො ත්වාපච්චයස්ස කාරියොති ආහ ‘‘අජානිත්වා’’ති. නෙත්ථාරවත්තෙති උක්ඛෙපනීයකම්මතො නිත්ථරණකාරණෙ වත්තෙ. ‘‘වත්තමාන’’න්තිඉමිනා ‘‘වත්තන්ති’’න්ති එත්ථ අන්තපච්චයං නයෙන දස්සෙතීති. චතුත්ථං.

701. පඤ්චමෙ ‘‘එකතො අවස්සුතෙ’’ති එත්ථ හෙට්ඨා වුත්තනයෙන ‘‘එකතො’’ති සාමඤ්ඤතො වුත්තෙපි භික්ඛුනියා එව ගහෙතබ්බභාවඤ්ච තොපච්චයස්ස ඡට්ඨුත්ථෙ පවත්තභාවඤ්ච අවස්සුභපදෙ භාවත්ථඤ්ච දස්සෙතුං වුත්තං ‘‘භික්ඛුනියා අවස්සුතභාවො දට්ඨබ්බො’’ති. එතන්ති ‘‘භික්ඛුනියා අවස්සුතභාවො’’ති වචනං. තන්ති අවචනං. පාළියාති ඉමාය සික්ඛාපදපාළියාති. පඤ්චමං.

705. ඡට්ඨෙ යතො ත්වන්ති එත්ථ කාරණත්ථෙ තොපච්චයොති ආහ ‘‘යස්මා’’ති. කස්සා හොන්තීති උය්යොජිකාඋය්යොජිතාසු කස්සා භික්ඛුනියා හොන්තීති යොජනා. න ¶ දෙතීති උය්යොජිකා උය්යොජිතාය න දෙති. න පටිග්ගණ්හාතීති උය්යොජිතා උය්යොජිකාය හත්ථතො න පටිග්ගණ්හාති. පටිග්ගහො තෙන න විජ්ජතීති තෙනෙව කාරණෙන උය්යොජිකාය හත්ථතො උය්යොජිතාය පටිග්ගහො න විජ්ජති. ආපජ්ජති ගරුකං, න ලහුකන්ති එවං සන්තෙපි උය්යොජිකා ගරුකමෙව සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තිං ආපජ්ජති, න ලහුකං. තඤ්චාති තං ආපජ්ජනඤ්ච. පරිභොගපච්චයාති උය්යොජිකාය පරිභොගසඞ්ඛාතා කාරණාති අයං ගාථායත්ථො.

ඉතරිස්සා පනාති උය්යොජිතාය පන භික්ඛුනියා. පඨමසික්ඛාපදෙති පඤ්චමසික්ඛාපදෙ. පඤ්චමසික්ඛාපදඤ්හි ඉමිනා සික්ඛාපදෙන යුගළභාවෙන සදිසත්තා ඉමං උපාදාය පඨමන්ති වුත්තන්ති. ඡට්ඨං.

709. සත්තමෙ ¶ යාවතතියකපදත්ථොති ‘‘යාවතතියක’’න්ති උච්චාරිතස්ස පදස්ස අත්ථො වෙදිතබ්බොති සම්බන්ධොති. සත්තමං.

715. අට්ඨමෙ කිස්මිංචිදෙව අධිකරණෙති නිද්ධාරණීයස්ස නිද්ධාරණසමුදායෙන අවිනාභාවතො ආහ ‘‘චතුන්න’’න්ති. කස්මා පන නිද්ධාරණසමුදායනිද්ධාරණීයභාවෙන වුත්තං, නනු පදභාජනෙ චත්තාරිපි අධිකරණානි වුත්තානීති ආහ ‘‘පදභාජනෙ පනා’’තිආදීති. අට්ඨමං.

723. නවමෙ සංසට්ඨසද්දො මිස්සපරියායොති ආහ ‘‘මිස්සීභූතා’’ති. ‘‘අනනුලොමෙනා’’තිඉමිනා ‘‘අනනුලොමිකෙනා’’ති එත්ථ ඉකසද්දො ස්වත්ථොති දස්සෙති. කොට්ටනඤ්ච පචනඤ්ච ගන්ධපිසනඤ්ච මාලාගන්ථනඤ්ච. ආදිසද්දෙන අඤ්ඤෙපි අනනුලොමිකෙ කායිකෙ සඞ්ගණ්හාති. සාසනාහරණඤ්ච පටිසාසනහරණඤ්ච සඤ්චරිත්තඤ්ච. ආදිසද්දෙන අඤ්ඤෙපි අනනුලොමිකෙ වාචසිකෙ සඞ්ගණ්හාති. එතාසන්ති භික්ඛුනීනං. සිලොකොති යසොති. නවමං.

727. දසමෙ ¶ එවාචාරාති එත්ථ නිග්ගහිතලොපවසෙන සන්ධීති ආහ ‘‘එවංආචාරා’’ති. ‘‘යාදිසො’’තිආදිනා එවංසද්දස්ස නිදස්සනාදීසු (අභිධානප්පදීපිකායං 1186 ගාථායං) එකාදසසු අත්ථෙසු උපමත්ථං දස්සෙති. සබ්බත්ථාති ‘‘එවංසද්දා එවංසිලොකා’’ති සබ්බෙසු පදෙසු. උඤ්ඤායාති එත්ථ ඔකාරවිපරීතො උකාරොති ආහ ‘‘අවඤ්ඤායා’’ති. ‘‘නීචං කත්වා ජානනායා’’ති ඉමිනා අවසද්දො නීචත්ථො, ඤාධාතු අවබොධනත්ථොති දස්සෙති. ‘‘පරිභවඤ්ඤායා’’ති වත්තබ්බෙ උත්තරපදලොපවසෙන ‘‘පරිභවෙනා’’ති වුත්තන්ති ආහ ‘‘පරිභවිත්වා ජානනෙනා’’ති. අක්ඛන්තියාති එත්ථ සහනඛන්තියෙවාධිප්පෙතා, නෙව අනුලොමඛන්ති, න දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තීති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘අසහනතායා’’ති. වෙභස්සියාති එත්ථ විසෙසෙන භාසෙති ¶ ඔභාසෙතීති විභාසො ආනුභාවො, විභාසො ඉමස්ස සඞ්ඝස්ස අත්ථීති විභස්සො සඞ්ඝො, බහ්වත්ථෙ ච අතිසයත්ථෙ ච සපච්චයො හොති. කස්මා? මන්තුපච්චයත්ථත්තා ‘‘ලොමසො’’තිආදීසු (ජා. 1.14.57) විය, බහුආනුභාවො අතිසයආනුභාවො සඞ්ඝොති වුත්තං හොති, සංයොගපරත්තා ආකාරස්ස රස්සො. විභස්සස්ස භාවො වෙභස්සියං, බහුආනුභාවො අතිසයආනුභාවොයෙව. ඉති ඉමමත්ථං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘බලවභස්සභාවෙනා’’ති. තත්ථ බලවඉති පදෙන මන්තුඅත්ථෙ පවත්තස්ස සප්පච්චයස්ස බහ්වත්ථඤ්ච අතිසයත්ථඤ්ච දස්සෙති, භාවඉති පදෙන ණියපච්චයස්ස භාවත්ථං, එනඉති පදෙන නිස්සක්කවචනස්ස කරණත්ථෙ පවත්තභාවං දස්සෙති. තමෙවත්ථමාවිකරොන්තො ආහ ‘‘අත්තනො බලවප්පකාසනෙනා’’ති. තත්ථ අත්තනොති අත්තසඞ්ඛාතස්ස සඞ්ඝස්ස. බලවප්පකාසනෙනාති බහුආනුභාවප්පකාසනෙන, අතිසයආනුභාවප්පකාසනෙන වා. බලවප්පකාසනං නාම අත්ථතො පරෙසං සමුත්රාසනමෙවාති ආහ ‘‘සමුත්රාසනෙනාති අත්ථො’’ති. දුබ්බලභාවෙනාති එත්ථ භාවඉතිපදෙන ණ්යපච්චයස්ස භාවත්ථං, එනඉතිපදෙන ¶ නිස්සක්කවචනස්ස කරණත්ථං දස්සෙතීති දට්ඨබ්බං. සබ්බත්ථාති ‘‘උඤ්ඤායා’’තිආදීසු සබ්බෙසු පදෙසු. චසද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨොති ආහ ‘‘එවං සමුච්චයත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති. විවිච්චථාති එත්ථ වීත්යූපසග්ගො විනාසද්දත්ථො, විචධාතු සත්තත්ථොති ආහ ‘‘විනා හොථා’’ති. දසමං.

අනන්තරා පක්ඛිපිත්වාති සම්බන්ධො. මහාවිභඞ්ගතො ආහරිතානි ඉමානි තීණි සික්ඛාපදානීති යොජනා. නව පඨමාපත්තිකා වෙදිතබ්බාති සම්බන්ධො. සබ්බෙපි ධම්මාති යොජනා. එත්ථාති ‘‘උද්දිට්ඨා ඛො’’තිආදිපාඨෙ. තං පනාති පක්ඛමානත්තං පනාති.

ඉති සමන්තපාසාදිකාය විනයසංවණ්ණනාය

1. පඨමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපද-අත්ථයොජනා

තිංස නිස්සග්ගියා යෙ ධම්මා භික්ඛුනීනං භගවතා පකාසිතා, තෙසං ධම්මානං දානි ඉමස්මිං කාලෙ අයං සංවණ්ණනාක්කමො භවතීති යොජනා.

733. පඨමෙ ¶ ආමත්තිකාපණන්ති එත්ථ ආමත්තසද්දො භාජනපරියායොති ආහ ‘‘භාජනානී’’ති. භාජනානි හි අමන්ති පරිභුඤ්ජිතබ්බභාවං ගච්ඡන්තීති ‘‘අමත්තානී’’ති වුච්චන්ති. අමත්තානි වික්කිණන්තීති ‘‘ආමත්තිකා’’ති වචනත්ථං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘තානී’’තිආදි. තෙසන්ති ආමත්තිකානං. තං වාති ආමත්තිකාපණං වා.

734. ‘‘සන්නිධි’’න්ති ඉමිනා සංනිපුබ්බො චිසද්දො උචිනනත්ථොති දස්සෙති. හිසද්දො විසෙසජොතකො. තත්ථාති මහාවිභඞ්ගෙ. ඉධාති භික්ඛුනිවිභඞ්ගෙ.

ඉදම්පීති ඉදං සික්ඛාපදම්පි. පිසද්දො මහාවිභඞ්ගසික්ඛාපදං අපෙක්ඛතීති. පඨමං.

2. දුතියනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදං

738. දුතියෙ ¶ අහතචොළානම්පි සෙදමලාදිකිලින්නෙ විරූපත්තා ‘‘ජිණ්ණචොළා’’ති වුත්තං. ‘‘අපි අය්යාහී’’තිඉමිනා ‘‘අප අය්යාහී’’තිපදවිභාගං නිවත්තෙති.

740. සබ්බම්පි එතං චීවරන්ති යොජනා. එවං පටිලද්ධන්ති එවං නිස්සජ්ජිත්වා ලද්ධං. යථාදානෙයෙවාති යථා දායකෙහි දින්නං, තස්මිං දානෙයෙව උපනෙතබ්බං, අකාලචීවරෙයෙව පක්ඛිපිතබ්බන්ති අත්ථොති. දුතියං.

3. තතියනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදං

743. තතියෙ හන්දසද්දො වවස්සග්ගත්ථෙ නිපාතොති ආහ ‘‘හන්දාති ගණ්හා’’ති. බහූනි නිස්සග්ගියානීති සම්බන්ධො. සංහරිත්වාති විසුං විසුං සඞ්ඝරිත්වාති. තතියං.

4. චතුත්ථනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදං

748. චතුත්ථෙ කිණාති අනෙනාති කයන්ති වචනත්ථෙන මූලං කයං නාමාති ආහ ‘‘මූලෙනා’’ති. සාති ථුල්ලනන්දා, ආහ කිරාති සම්බන්ධො. ඤාධාතුයා අවබොධනත්ථතො අඤ්ඤම්පි ඤාධාතුයා යාචනත්ථං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘යාචිත්වා වා’’ති.

752. යන්ති ¶ සබ්බිතෙලාදි. තඤ්ඤෙවාති සබ්බිතෙලාදිමෙව. යමකන්ති සබ්බිං සහ තෙලෙන යුගළං කත්වා. වෙජ්ජෙනාති භිසක්කෙන. සො හි ආයුබ්බෙදසඞ්ඛාතං විජ්ජං ජානාතීති වෙජ්ජොති ච රොගඤ්ච තස්ස නිදානඤ්ච භෙසජ්ජඤ්ච විදති ජානාතීතිපි වෙජ්ජොති ච වුච්චති. තතොති වෙජ්ජෙන වුත්තකාරණා. කහාපණස්සාති කහාපණෙන, ආභතන්ති සම්බන්ධොති. චතුත්ථං.

5. පඤ්චමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදං

753. පඤ්චමෙ සාති සික්ඛමානා. අයන්ති සික්ඛමානා. අද්ධාති එකංසෙන. ‘‘චෙතාපෙත්වා’’ති එත්ථ චිතිසද්දො ජානනත්ථොති ආහ ‘‘ජානාපෙත්වා’’ති. පඤ්චමං.

6. ඡට්ඨනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදං

758. ඡට්ඨෙ ¶ ඡන්දං උප්පාදෙත්වා ගහිතං ඡන්දකන්ති වචනත්ථං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘ඡන්දක’’න්තිආදි. ධම්මකිච්චන්ති පුඤ්ඤකරණීයං. ධම්මසද්දො හෙත්ථ පුඤ්ඤවාචකො. යන්ති වත්ථුං. පරෙසන්ති අත්තනා අඤ්ඤෙසං. ‘‘එත’’න්ති ‘‘ඡන්දක’’න්ති එතං නාමං. ‘‘අඤ්ඤස්සත්ථාය දින්නෙනා’’තිඉමිනා අඤ්ඤස්ස අත්ථො අඤ්ඤදත්ථො, දකාරො පදසන්ධිකරො, තදත්ථාය දින්නො අඤ්ඤදත්ථිකොති වචනත්ථං දස්සෙති. ‘‘අඤ්ඤං උද්දිසිත්වා දින්නෙනා’’තිඉමිනා අඤ්ඤං උද්දිසිත්වා දින්නං අඤ්ඤුද්දිසිකන්ති වචනත්ථං දස්සෙති. ‘‘සඞ්ඝස්ස පරිච්චත්තෙනා’’ති ඉමිනා සඞ්ඝස්ස පරිච්චත්තො සඞ්ඝිකොති වචනත්ථං දස්සෙති.

762. යදත්ථායාති යෙසං චීවරාදීනං අත්ථාය. යසද්දෙන සමාසභාවතො පුබ්බෙ නිග්ගහිතාගමො හොති. තන්ති චීවරාදිකං. තුම්හෙහීති දායකෙ සන්ධාය වුත්තං. උපද්දවෙසූති දුබ්භික්ඛාදිඋපසග්ගෙසු. යං වා තං වාති චීවරං වා අඤ්ඤෙ වා පිණ්ඩපාතාදිකෙති යං වා තං වාති. ඡට්ඨං.

7. සත්තමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදං

764. සත්තමෙ සඤ්ඤාචිකෙනාති එත්ථ සංසද්දස්ස සයමත්ථෙ පවත්තිභාවං දස්සෙතුං වුත්තං ‘‘සයං යාචිතකෙනා’’ති. එතදෙවාති ‘‘සඤ්ඤාචිකෙනා’’ති පදමෙව. එත්ථාති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙති. සත්තමං.

8. අට්ඨමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදං

769. අට්ඨමෙ ¶ ගණස්සාති භික්ඛුනිගණස්ස. ඉමිනා ‘‘මහාජනිකෙනා’’ති එත්ථ භික්ඛුනිගණොව මහාජනොති අධිප්පෙතොති දීපෙතීති. අට්ඨමං.

9. නවමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදං

774. නවමෙ ඉතොති ඉමස්මා අට්ඨමසික්ඛාපදතො. අධිකතරන්ති අතිරෙකතරන්ති. නවමං.

10. දසමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදං

778. දසමෙ ¶ ‘‘විනස්සතී’’තිඉමිනා ‘‘උන්ද්රියතී’’ති එත්ථ උදිධාතුයා නස්සනත්ථං දස්සෙති ධාතූනමනෙකත්ථත්තා. පරිපතතීති පරිගලිත්වා පතති. ඉමිනා නස්සනාකාරං දස්සෙති. එත්තකමෙවාති එතං පරිමාණං ද්විපදමෙවාති. දසමං.

11. එකාදසමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදං

784. එකාදසමෙ ගරුපාවුරණං නාම සීතකාලෙ පාවුරණවත්ථන්ති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘සීතකාලෙ පාවුරණ’’න්ති. සීතකාලෙ හි මනුස්සා ථූලපාවුරණං පාරුපන්ති. ‘‘චතුක්කංසපරම’’න්ති එත්ථ කංසසද්දො භුඤ්ජනපත්තෙ ච සුවණ්ණාදිලොහවිසෙසෙ ච චතුකහාපණෙ චාති තීසු අත්ථෙසු දිස්සති, ඉධ පන චතුකහාපණෙ වත්තතීති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘කංසො නාම චතුක්කහාපණිකො හොතී’’ති. චතුක්කංසසඞ්ඛාතං පරමං ඉමස්සාති චතුක්කංසපරමං, සොළසකහාපණග්ඝනකං පාවුරණන්ති අත්ථොති. එකාදසමං.

12. ද්වාදසමනිස්සග්ගියපාචිත්තියසික්ඛාපදං

789. ද්වාදසමෙ ලහුපාවුරණං නාම උණ්හකාලෙ පාවුරණවත්ථන්ති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘උණ්හකාලෙ පාවුරණ’’න්ති. උණ්හකාලෙ හි මනුස්සා සුඛුමපාවුරණං පාරුපන්තීති. ද්වාදසමං.

නිස්සග්ගියානං ¶ තිංසභාවං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘මහාවිභඞ්ගෙ’’තිආදි. චීවරවග්ගතො අපනෙත්වාති සම්බන්ධො. අඤ්ඤදත්ථිකානීති අඤ්ඤදත්ථිකපදෙන වුත්තානි සික්ඛාපදානි. ඉතීති එවං. එකතොපඤ්ඤත්තානීති එකස්සෙව පඤ්ඤත්තානි, උභතොපඤ්ඤත්තානීති උභයෙසං පඤ්ඤත්තානි. එත්ථාති ‘‘උද්දිට්ඨා ඛො’’තිආදිවචනෙති.

ඉති සමන්තපාසාදිකාය විනයසංවණ්ණනාය

තිංසකානන්තරං ¶ තිංසකානං අනන්තරෙ කාලෙ ඡසට්ඨිසතසඞ්ගහා ඡඋත්තරසට්ඨිඅධිකසතෙහි සික්ඛාපදෙහි සඞ්ගහිතා යෙ ධම්මා සඞ්ගීතිකාරෙහි සඞ්ගීතා, දානි ඉමස්මිං කාලෙ තෙසම්පි ධම්මානං අයං වණ්ණනා හොතීති යොජනා.

793. තත්ථාති තෙසු ඡසට්ඨිසතසඞ්ගහෙසු සික්ඛාපදෙසු, පඨමසික්ඛාපදෙති සම්බන්ධො. ‘‘ද්වෙ තයො’’ති එත්ථ වාසද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨොති ආහ ‘‘ද්වෙ වා තයො වා’’ති. ඵොටලකෙති කන්දෙ, මිඤ්ජෙ වා. එතන්ති ‘‘ගණ්ඩිකෙ’’ති එතං නාමං. ‘‘පමාණ’’න්තිඉමිනා මත්තසද්දො පමාණත්ථොව, න අප්පත්ථො, නාපි අවධාරණත්ථොති දස්සෙති. ලසුණන්ති සෙතවණ්ණමූලං මහාකන්දං. මහාකන්දො හි බ්යඤ්ජනසම්පාකාදීසු ආමගන්ධානං අභිභවනත්තා ලසීයති කන්තීයතීති ලසුණන්ති වුච්චති.

සුවණ්ණහංසයොනින්ති සුවණ්ණමයෙන පත්තෙන යුත්තං හංසයොනිං. ජාතිස්සරොති ජාතිං භවං සරති ¶ ජානාතීති ජාතිස්සරො. අථාති ජාතිස්සරස්ස නිප්ඵන්නත්තා. නිප්ඵන්නත්ථො හි අථසද්දො. පුබ්බසිනෙහෙනාති පුබ්බෙ මනුස්සභවෙ භාවිතෙන සිනෙහෙන. තාසන්ති පජාපතියා ච තිස්සන්නං ධීතරානඤ්ච. තං පනාති පත්තං පන.

795. මගධෙසූති මගධරට්ඨෙ ඨිතෙසු ජනපදෙසු. හීති සච්චං, යස්මා වා. ඉධාති ‘‘ලසුණං ඛාදෙය්යා’’තිපදෙ. තම්පීති මාගධකම්පි. ගණ්ඩිකලසුණමෙවාති ගණ්ඩො ඵොටො එතස්සත්ථීති ගණ්ඩිකං. ගණ්ඩසද්දො හි ඵොටපරියායො, බහුත්ථෙ ඉකපච්චයො. බහුගණ්ඩිකලසුණන්ති හි වුත්තං හොති. ගණ්ඩසද්දො හි ඵොටෙ ච කපොලෙ චාති ද්වීසු අත්ථෙසු වත්තති, ඉධ පන ඵොටෙ වත්තතීති දට්ඨබ්බං. පොත්ථකෙසු පන ඔට්ඨජෙන චතුත්ථක්ඛරෙන පාඨො අත්ථි, සො වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බො. බහූසු හි පුබ්බපොත්ථකෙසු ¶ කණ්ඨජො තතියක්ඛරො ච ඔට්ඨජො චතුත්ථක්ඛරො චාති ද්වෙ අක්ඛරා අඤ්ඤමඤ්ඤං පරිවත්තිත්වා තිට්ඨන්ති. න එකද්විතිමිඤ්ජකන්ති එකමිඤ්ජො පලණ්ඩුකො න හොති, ද්විමිඤ්ජො භඤ්ජනකො න හොති, තිමිඤ්ජො හරිතකො න හොතීති අත්ථො. කුරුන්දියං පන වුත්තන්ති සම්බන්ධො. සඞ්ඛාදිත්වාති දන්තෙහි චුණ්ණවිචුණ්ණං කත්වා.

797. පලණ්ඩුකොති සුකන්දකො එකො ලසුණවිසෙසො. භඤ්ජනකාදීනි ලොකසඞ්කෙතොපදෙසතො දට්ඨබ්බානි. හීති සච්චං. තස්සාති චාපලසුණස්ස. සභාවෙනෙවාති සූපසම්පාකාදිං විනා අත්තනො සභාවතො එව. තන්ති මාගධකං, පක්ඛිපිතුන්ති සම්බන්ධො. හීති සච්චං. යත්ථ කත්ථචීති යෙසු කෙසුචීති. පඨමං.

799. දුතියෙ සංදස්සනං බාධති නිසෙධෙති අස්මිං ඨානෙති සම්බාධන්ති වචනත්ථෙන පටිච්ඡන්නොකාසො සම්බාධො නාමාති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘පටිච්ඡන්නොකාසෙ’’ති. උභො උපකච්ඡකාති ද්වෙ බාහුමූලා. තෙ හි උපරි යංකිඤ්චි වත්ථුං කචති බන්ධති එත්ථාති උපකච්ඡකාති වුච්චන්ති. මුත්තකරණන්ති පස්සාවමග්ගො. සො හි මුත්තං කරොති අනෙනාති මුත්තකරණන්ති වුච්චති. ලොමො කත්තීයති ඡින්දීයති ඉමායාති කත්තරි, තාය වා, සුට්ඨු දළ්හං ලොමං ඩංසතීති සණ්ඩාසො, සොයෙව සණ්ඩාසකො, තෙන වා, ඛුරති ලොමං ඡින්දතීති ඛුරො, තෙන වා සංහරාපෙන්තියාති සම්බන්ධො. සංහරාපෙන්තියාති අපනෙන්තියාති. දුතියං.

803. තතියෙ ¶ මුත්තකරණතලඝාතනෙති මුත්තකරණස්ස තලං හනනං පහරණං මුත්තකරණතලඝාතනං, තස්මිං මුත්තකරණතලඝාතනෙ නිමිත්තභූතෙ. තාව මහන්තන්ති අතිවිය මහන්තං. කෙසරෙනාපීති කිඤ්ජක්ඛෙනාපි. සො හි කෙ ජලෙ සරති පවත්තතීති කෙසරොති වුච්චති.

805. ගණ්ඩං වාති පීළකං වා. වණං වාති අරුං වාති. තතියං.

806. චතුත්ථෙ ¶ රඤ්ඤො ඔරොධා රාජොරොධා, පුරාණෙ රාජොරොධා පුරාණරාජොරොධාති වචනත්ථං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘පුරාණෙ’’තිආදි. ‘‘ගිහිභාවෙ’’ති ඉමිනා පුරාණෙති එත්ථ ණපච්චයස්ස සරූපං දස්සෙති. චිරාචිරන්ති නිපාතපටිරූපකං. තෙන වුත්තං ‘‘චිරෙන චිරෙනා’’ති. ‘‘සක්කොථා’’ති ඉමිනා කථං තුම්හෙ රාගචිත්තං පටිහනිත්වා අත්තානං ධාරෙථ ධාරෙතුං සක්කොථාති අත්ථං දස්සෙති. අනාරොචිතෙපීති භූතතො අනාරොචිතෙපි.

807. ජතුනාති ලාඛාය. පට්ඨදණ්ඩකෙති පටුභාවෙන ඨාති පවත්තතීති පට්ඨො, සොයෙව දණ්ඩො පට්ඨදණ්ඩො, තස්ස පවෙසනං පට්ඨදණ්ඩකං, තස්මිං නිමිත්තභූතෙ. එතන්ති ‘‘ජතුමට්ඨකෙ’’ති එතං වචනන්ති. චතුත්ථං.

810. පඤ්චමෙ ‘‘අතිගම්භීර’’න්තිපදං කිරියාවිසෙසනන්ති ආහ ‘‘අතිඅන්තො පවෙසෙත්වා’’ති. ‘‘උදකෙන ධොවනං කුරුමානා’’ති ඉමිනා ‘‘උදකසුද්ධික’’න්තිපදස්ස උදකෙන සුද්ධියා කරණන්ති අත්ථං දස්සෙති.

812. ද්වඞ්ගුලපබ්බපරමන්ති එත්ථ ද්වෙ අඞ්ගුලානි ච ද්වෙ පබ්බානි ච ද්වඞ්ගුලපබ්බං, උත්තරපදෙ පුබ්බපදලොපො. ද්වඞ්ගුලපබ්බං පරමං පමාණං එතස්ස උදකසුද්ධිකස්සාති ද්වඞ්ගුලපබ්බපරමං. විත්ථාරතො ද්වඞ්ගුලපරමං, ගම්භීරතො ද්විපබ්බපරමන්ති වුත්තං හොති. තෙනාහ ‘‘විත්ථාරතො’’තිආදි. අඞ්ගුලං ¶ පවෙසෙන්තියාති සම්බන්ධො. හීති සච්චං. ‘‘චතුන්නං වා’’ති ඉදං උක්කට්ඨවසෙන වුත්තං, තිණ්ණම්පි පබ්බං න වට්ටති, චතුන්නං පන පගෙවාති අත්ථොති. පඤ්චමං.

815. ඡට්ඨෙ භත්තස්ස විස්සජ්ජනං භත්තවිස්සග්ගොති වුත්තෙ භත්තකිච්චන්ති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘භත්තකිච්ච’’න්ති. පානීයසද්දෙන පානීයථාලකං ගහෙතබ්බං ¶ , විධූපනසද්දෙන බීජනී ගහෙතබ්බා, උපසද්දො සමීපත්ථොති සබ්බං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘එකෙන හත්ථෙනා’’තිආදි. ‘‘අච්චාවදතී’’තිපදස්ස අතික්කමිත්වා වදනාකාරං දස්සෙති ‘‘පුබ්බෙපී’’තිආදිනා.

817. ‘‘සුද්ධඋදකං වා හොතූ’’තිආදිනා ‘‘පානීයෙනා’’ති වචනං උපලක්ඛණං නාමාති දස්සෙති. දධිමත්ථූති දධිමණ්ඩං දධිනො සාරො, දධිම්හි පසන්නොදකන්ති වුත්තං හොති. රසොති මච්ඡරසො මංසරසො. ‘‘අන්තමසො චීවරකණ්ණොපී’’ති ඉමිනා ‘‘විධූපනෙනා’’ති වචනං නිදස්සනං නාමාති දස්සෙති.

819. දෙතීති සයං දෙති. දාපෙතීති අඤ්ඤෙන දාපෙති. උභයම්පීති පානීයවිධූපනද්වයම්පීති. ඡට්ඨං.

822. සත්තමෙ ‘‘පයොගදුක්කටං නාමා’’ති ඉමිනා හෙට්ඨා වුත්තෙසු අට්ඨසු දුක්කටෙසු පුබ්බපයොගදුක්කටං දස්සෙති. න කෙවලං පුබ්බපයොගදුක්කටං එත්තකමෙව, අථ ඛො අඤ්ඤම්පි බහු හොතීති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘තස්මා’’තිආදි. සඞ්ඝට්ටනෙසුපීති විලොළනෙසුපි. දන්තෙහි සඞ්ඛාදතීති දන්තෙහි චුණ්ණවිචුණ්ණං කරොති. එත්ථාති ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ, අඤ්ඤාය භික්ඛුනියා කාරාපෙත්වාති සම්බන්ධො. ‘‘අඤ්ඤායා’’තිපදං ‘‘විඤ්ඤාපෙත්වා’’ති පදෙ කාරිතකම්මං. මාතරම්පීති එත්ථ පිසද්දො අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජන්තියා පගෙවාති දස්සෙති. තාය වාති විඤ්ඤාපිතභික්ඛුනියා වා. තන්ති ආමකධඤ්ඤං. තන්ති මහාපච්චරියං වුත්තවචනං. පුබ්බාපරවිරුද්ධන්ති පුබ්බාපරතො විරුද්ධං. ‘‘අඤ්ඤාය…පෙ… දුක්කටමෙවා’’ති පුබ්බවචනෙ දුක්කටමෙව වුත්තං, පුන ‘‘අඤ්ඤාය…පෙ… දුක්කට’’න්ති ච පච්ඡිමවචනෙ පාචිත්තියඤ්ච දුක්කටඤ්ච වුත්තං, තස්මා පුබ්බාපරවිරුද්ධන්ති වුත්තං හොති. හීති සච්චං, යස්මා වා.

823. ලබ්භමානං ¶ ආමකධඤ්ඤන්ති සම්බන්ධො. අඤ්ඤං වා යංකිඤ්චීති මුග්ගමාසාදීහි වා ලාබුකුම්භණ්ඩාදීහි වා අඤ්ඤං යංකිඤ්චි තිලාදිං වාති. සත්තමං.

824. අට්ඨමෙ ¶ නිබ්බිට්ඨරාජභටොති එත්ථ උත්තරපදස්ස ඡට්ඨීසමාසඤ්ච පුබ්බපදෙන බාහිරත්ථසමාසඤ්ච දස්සෙන්තො ආහ ‘‘නිබ්බිට්ඨො’’තිආදි. තත්ථ ‘‘රඤ්ඤො භතී’’ති ඉමිනා රඤ්ඤො භටො රාජභටොති ඡට්ඨීසමාසං දස්සෙති, ‘‘එතෙනා’’ති ඉමිනා බාහිරත්ථසමාසං. නිබ්බිට්ඨොති නිවිට්ඨො පතිට්ඨාපිතොති අත්ථො. කෙණීති රඤ්ඤො දාතබ්බස්ස ආයස්සෙතමධිවචනං. එතෙනාති බ්රාහ්මණෙන. තතොති ඨානන්තරතො. භටසඞ්ඛාතාය කෙණියා පථත්තා කාරණත්තා ඨානන්තරං භටපථන්ති ආහ ‘‘තංයෙව ඨානන්තර’’න්ති.

826. චත්තාරිපි වත්ථූනීති උච්චාරාදීනි. පාටෙක්කන්ති පටිවිසුං එකෙකමෙව. උච්චාරං වාතිආදීසු වාසද්දෙන දන්තකට්ඨාදයොපි ගහෙතබ්බාති ආහ ‘‘දන්තකට්ඨ…පෙ… පාචිත්තියමෙවා’’ති. සබ්බත්ථාති සබ්බෙසු උච්චාරාදීසූති. අට්ඨමං.

830. නවමෙ රොපිමහරිතට්ඨානෙති රොපිමට්ඨානෙ ච හරිතට්ඨානෙ ච. රොපියති අස්මින්ති රොපියං, තංයෙව රොපිමං යකාරස්ස මකාරං කත්වා. එතානීති උච්චාරාදීනි. සබ්බෙසන්ති භික්ඛුභික්ඛුනීනං. යත්ථ පනාති යස්මිං ඛෙත්තෙති. නවමං.

835. දසමෙ සොණ්ඩා වාති සුරාසොණ්ඩා වා. මොරොති මයූරො. සුවොති සුකො. මක්කටොති වානරො. ආදිසද්දෙන සප්පාදයො සඞ්ගණ්හාති, මක්කටාදයොපි නච්චන්තූති සම්බන්ධො. අසංයතභික්ඛූනන්ති වාචසිකකම්මෙ අසංයතානං භික්ඛූනං, ධම්මභාණකගීතං වා හොතූති යොජනා. තන්තියා ගුණෙන බද්ධා තන්තිබද්ධා. ‘‘භි’’න්තිසඞ්ඛාතො රාසද්දො එතිස්සාති භෙරි. කුටෙන කතා භෙරි කුටභෙරි, තාය වාදිතං කුටභෙරිවාදිතං, තං වා. උදකභෙරීති ¶ උදකෙන පක්ඛිත්තා භෙරි, තාය වාදිතම්පි හොතූති සම්බන්ධො.

836. තෙසංයෙවාති ¶ යෙසං නච්චං පස්සති, තෙසංයෙව. යදි පන නච්චගීතවාදිතෙ විසුං විසුං පස්සති සුණාති, පාටෙක්කා ආපත්තියොති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘සචෙ පනා’’තිආදි. අඤ්ඤතොති අඤ්ඤතො දෙසතො, පස්සතීති සම්බන්ධො. ‘‘ඔලොකෙත්වා’’ති පදෙ අපෙක්ඛිතෙ උපයොගත්ථෙ තොපච්චයො හොති. අඤ්ඤං ඔලොකෙත්වාති හි අත්ථො. අඤ්ඤතො වාදෙන්තෙ පස්සතීති යොජනා. භික්ඛුනී න ලභතීති සම්බන්ධො. අඤ්ඤෙ වත්තුම්පීති සම්බන්ධො. උපහාරන්ති පූජං. උපට්ඨානන්ති පාරිචරියං. සබ්බත්ථාති සබ්බෙසු සයං නච්චාදීසු.

837. අන්තරාරාමෙ වාති ආරාමස්ස අන්තරෙ වා. බහිආරාමෙ වාති ආරාමස්ස බහි වා. අඤ්ඤෙන වාති සලාකභත්තාදීහි අඤ්ඤෙන වා. තාදිසෙනාති යාදිසො චොරාදිඋපද්දවො, තාදිසෙනාති. දසමං.

839. අන්ධකාරවග්ගස්ස පඨමෙ අප්පදීපෙති උපලක්ඛණවසෙන වුත්තත්තා අඤ්ඤෙපි ආලොකා ගහෙතබ්බාති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘පදීපචන්දසූරියඅග්ගීසූ’’තිආදි. අස්සාති ‘‘අප්පදීපෙ’’තිපදස්ස.

841. නරහොඅස්සාදාපෙක්ඛා හුත්වා ච රස්සාදතො අඤ්ඤවිහිතාව හුත්වා චාති යොජනා. ඉමිනා ‘‘සන්තිට්ඨති වා සල්ලපති වා’’ති පදෙ කිරියාවිසෙසනභාවං දස්සෙති. දානෙන වා නිමිත්තභූතෙන, පූජාය වා නිමිත්තභූතාය මන්තෙතීති යොජනාති. පඨමං.

842. දුතියෙ ¶ ¶ ඉදමෙව පදං නානන්ති සම්බන්ධොති. දුතියං.

846. තතියෙ ‘‘ඉදමෙවා’’ති පදං අනුවත්තෙතබ්බං. තාදිසමෙවාති පඨමසදිසමෙවාති අත්ථොති. තතියං.

850. චතුත්ථෙ කණ්ණස්ස සමීපං නිකණ්ණං, තමෙව නිකණ්ණිකන්ති වුත්තෙ කණ්ණමූලන්ති ආහ ‘‘කණ්ණමූලං වුච්චතී’’ති. ‘‘කණ්ණමූලෙ’’ති ඉමිනා ‘‘නිකණ්ණික’’න්ති එත්ථ භුම්මත්ථෙ උපයොගවචනන්ති දස්සෙති. ආහරණත්ථායාති ආහරාපනත්ථායාති. චතුත්ථං.

854. පඤ්චමෙ තෙසන්ති ඝරසාමිකානං. ඝරම්පීති න කෙවලං ආසනමෙව, ඝරම්පි සොධෙමාති අත්ථො. තතොති පරිවිතක්කනතො, පරන්ති සම්බන්ධො.

858. චොරා වා උට්ඨිතා හොන්තීති යොජනාති. පඤ්චමං.

860. ඡට්ඨෙ අභිනිසීදෙය්යාති එත්ථ අභිසද්දො උපසග්ගමත්තොවාති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘නිසීදෙය්යා’’ති. එසෙව නයො අභිනිපජ්ජෙය්යාති එත්ථාපි. ද්වෙ ආපත්තියොති සම්බන්ධොති. ඡට්ඨං.

864. සත්තමෙ ¶ සබ්බන්ති සකලං වත්තබ්බවචනන්ති. සත්තමං.

869. අට්ඨමෙ අනුත්තානවචනං නත්ථීති. අට්ඨමං.

875. නවමෙ ¶ අභිසපෙය්යාති එත්ථ සපධාතුස්ස අක්කොසනත්ථං අන්තොකත්වා කරධාතුයා අත්ථං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘සපථං කරෙය්යා’’ති. නිරයෙ නිබ්බත්තාම්හීති අහං නිරයෙ නිබ්බත්තා අම්හීති යොජනා. නිරයෙ නිබ්බත්තතූති එසා භික්ඛුනී නිරයෙ නිබ්බත්තතූති යොජනා. ඊදිසා හොතූති මම සදිසා හොතූති අත්ථො. කාණාති එකක්ඛිකාණා, ද්වක්ඛිකාණා වා. කුණීති හත්ථපාදාදිවඞ්කා.

878. එදිසාති විරූපාදිජාතිකා. විරමස්සූති විරමාහි. අද්ධාති ධුවන්ති. නවමං.

879. දසමෙ අනුත්තානට්ඨානං නත්ථීති. දසමං.

883. නග්ගවග්ගස්ස ¶ පඨමෙ බ්රහ්මචරියෙන චිණ්ණෙනාති චිණ්ණෙන බ්රහ්මචරියෙන කිං නු ඛො නාමාති අත්ථො. ‘‘බ්රහ්මචරියස්ස චරණෙනා’’ති ඉමිනා චිණ්ණසද්දස්ස චරණං චිණ්ණන්ති වචනත්ථං දස්සෙති. ‘‘න අඤ්ඤං චීවර’’න්ති ඉමිනා එවත්ථං දස්සෙති, අඤ්ඤත්ථාපොහනං වාති. පඨමං.

887. දුතියෙ අනුත්තානට්ඨානං නත්ථීති. දුතියං.

893. තතියෙ ¶ අනන්තරායිකිනීති එත්ථ නත්ථි අන්තරායො එතිස්සාති අනන්තරායා, සා එව අනන්තරායිකිනීති වචනත්ථං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘අනන්තරායා’’ති. තතියං.

898. චතුත්ථෙ පඤ්චාහන්ති සමාහාරදිගු, ණිකපච්චයො ස්වත්ථො. සඞ්ඝාටිචාරොතිඑත්ථ කෙනට්ඨෙන සඞ්ඝාටි නාම, චාරසද්දො කිමත්ථොති ආහ ‘‘පරිභොගවසෙන වා’’තිආදි. තත්ථ සඞ්ඝටිතට්ඨෙනාති සංහරිතට්ඨෙන. ඉමිනා ‘‘කෙනට්ඨෙන සඞ්ඝාටි නාමා’’ති පුච්ඡං විසජ්ජෙති. ‘‘පරිවත්තන’’න්ති ඉමිනා ‘‘චාරසද්දො කිමත්ථො’’ති චොදනං පරිහරති. පඤ්චසූති තිචීවරං උදකසාටිකා සංකච්චිකාති පඤ්චසූති. චතුත්ථං.

903. පඤ්චමෙ ‘‘චීවරසඞ්කමනීය’’න්තිඑත්ථ සඞ්කමෙතබ්බං පටිදාතබ්බන්ති සඞ්කමනීයන්ති කමුධාතුස්ස පටිදානත්ථඤ්ච අනීයසද්දස්ස කම්මත්ථඤ්ච, ‘චීවරඤ්ච තං සඞ්කමනීයඤ්චෙ’ති චීවරසඞ්කමනීයන්ති ¶ විසෙසනපරපදභාවඤ්ච දස්සෙන්තො ආහ ‘‘සඞ්කමෙතබ්බං චීවර’’න්ති. තත්ථ ‘‘සඞ්කමෙතබ්බං චීවර’’න්ති ඉමිනා කම්මත්ථඤ්ච විසෙසනපරපදභාවඤ්ච දස්සෙති. ‘‘පටිදාතබ්බචීවර’’න්ති ඉමිනා කමුධාතුයා අත්ථං දස්සෙති අධිප්පායවසෙනාති. පඤ්චමං.

909. ඡට්ඨෙ ‘‘අඤ්ඤං පරික්ඛාර’’න්තිඑත්ථ පරික්ඛාරස්ස සරූපං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘යංකිඤ්චී’’තිආදි. යංකිඤ්චි අඤ්ඤතරන්ති සම්බන්ධො. කිත්තකංඅග්ඝනකන්ති කිං පමාණෙන අග්ඝෙන අරහං චීවරං. දාතුකාමත්ථාති තුම්හෙ දාතුකාමා භවථාති අත්ථො. කතිපාහෙනාති කතිපයානි අහානි කතිපාහං, යකාරලොපො. කතිපයසද්දොහි ද්විතිවාචකො රූළ්හීසද්දො ¶ , තෙන කතිපාහෙන. සමග්ඝන්ති අප්පග්ඝං. සංසද්දො හි අප්පත්ථවාචකොති. ඡට්ඨං.

911. සත්තමෙ ‘‘විපක්කමිංසූ’’ති එත්ථ විවිධං ඨානං පක්කමිංසූති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘තත්ථ තත්ථ අගමංසූ’’ති. අම්හාකම්පි ආගමනන්ති සම්බන්ධො.

915. කතිපාහෙන උප්පජ්ජිස්සතීති කතිපාහෙන චීවරං උප්පජ්ජිස්සති. තතොති තස්මිං චීවරුප්පජ්ජනකාලෙති. සත්තමං.

916. අට්ඨමෙ යෙ නාටකං නාටෙන්ති, තෙ නටා නාමාති යොජනා. ඉමිනා නටකං නාටෙන්තීති නටාති වචනත්ථං දස්සෙති. යෙ නච්චන්ති, තෙ නාටකා නාමාති යොජනා. ඉමිනා සයං නටන්තීති නාටකාති වචනත්ථං දීපෙති. වංසවරත්තාදීසූති එත්ථ වංසො නාම වෙණු. වරත්තා නාම නද්ධිකා. ආදිසද්දෙන රජ්ජුආදයො සඞ්ගණ්හාති. යෙ ලඞ්ඝනකම්මං කරොන්ති, තෙ ලඞ්ඝකා නාමාති යොජනා. මායාකාරාති එත්ථ මායා නාම මයනාමකෙන අසුරෙන සුරෙ චලයිතුං කතත්තා මයස්ස එසාති මායා, තං කරොතීති මායාකාරො, මයනාමකො අසුරොයෙව. අඤ්ඤෙ පන රූළ්හීවසෙන ‘‘මායාකාරා’’ති වුච්චන්ති. සොකෙන ඣායනං ඩය්හනං සොකජ්ඣායං, සුරානං සොකජ්ඣායං කරොතීති සොකජ්ඣායිකො, මයනාමකො අසුරොයෙව. අඤ්ඤෙ පන රූළ්හීවසෙන ‘‘සොකජ්ඣායිකා’’ති ¶ වුච්චන්ති. ඉති ඉමමත්ථං දස්සෙතුං වුත්තං ‘‘සොකජ්ඣායිකා නාම මායාකාරා’’ති. කුම්භථුණිකා නාමාති එත්ථ විස්සට්ඨත්තා ථවීයතීති ථුණො, සද්දො. කුම්භස්ස ථුණො කුම්භථුණො. තෙන කීළන්තීති කුම්භථුණිකා, ඉති ඉමමත්ථං දස්සෙති ‘‘ඝටකෙන කීළනකා’’ති ඉමිනා. බිම්බිසකන්ති චතුරස්සඅම්බණතාළනං, තං වාදෙන්තීති බිම්බිසකවාදකාති. අට්ඨමං.

921. නවමෙ ¶ තෙසන්ති යෙ ‘‘න මයං අය්යෙ සක්කොමා’’ති වදන්ති, තෙසං. දස්සතීති අච්ඡාදෙස්සතීති. නවමං.

927. දසමෙ යස්සාති කථිනස්ස. උබ්භාරමූලකොති උද්ධාරමූලකො. සද්ධාපරිපාලනත්ථන්ති කථිනුද්ධාරං යාචන්තස්ස සද්ධාය පරිපාලනත්ථන්ති. දසමං.

933. තුවට්ටවග්ගස්ස පඨමෙ ‘‘තුවට්ට නිපජ්ජාය’’න්ති ධාතුපාඨෙසු (සද්දනීතිධාතුමාලායං 18 ටකාරන්තධාතු) වුත්තත්තා ‘‘තුවට්ටෙය්යුන්ති නිපජ්ජෙය්යු’’න්ති වුත්තන්ති. පඨමං.

937. දුතියෙ ¶ එකත්ථරණපාවුරණන්තිඑත්ථ උත්තරපදානං ද්වන්දභාවං, පුබ්බපදෙන ච බාහිරත්ථසමාසභාවං දස්සෙතුං වුත්තං ‘‘එක’’න්තිආදි. තත්ථ චෙව, චසද්දෙහි ද්වන්දභාවං දීපෙති, ‘‘එතාස’’න්තිඉමිනා බාහිරත්ථසමාසභාවං. එතන්ති ‘‘එකත්ථරණපාවුරණා’’ති එතං නාමන්ති. දුතියං.

941. තතියෙ උළාරකුලාති ජාතිසෙට්ඨකුලා, ඉස්සරියභොගාදීහි වා විපුලකුලා. ගුණෙහීති සීලාදිගුණෙහි. ‘‘උළාරාති සම්භාවිතා’’ති ඉමිනා ඉතිලොපතුල්යාධිකරණසමාසං දස්සෙති.

‘‘අභිභූතා’’ති ¶ ඉමිනා ‘‘අපකතා’’ති එත්ථ කරධාතු සබ්බධාත්වත්ථවාචීපි ඉධ අපපුබ්බත්තා විසෙසතො අභිභවනත්ථෙ වත්තතීති දස්සෙති. එතාසන්ති භික්ඛුනීනං. ‘‘සඤ්ඤාපයමානා’’ති ඉමිනා සඤ්ඤාපනං සඤ්ඤත්තීති වචනත්ථං දස්සෙති. හෙතූදාහරණාදීහීති එත්ථ ආදිසද්දෙන උපමාදයො සඞ්ගණ්හාති. ‘‘විවිධෙහි නයෙහි ඤාපනා’’ති ඉමිනා විවිධෙහි ඤාපනං විඤ්ඤත්තීති වචනත්ථං දස්සෙති.

943. චඞ්කමනෙ පදවාරගණනාය ආපත්තියා න කාරෙතබ්බොති ආහ ‘‘නිවත්තනගණනායා’’ති. පදාදිගණනායාති පදඅනුපදාදිගණනායාති. තතියං.

949. චතුත්ථෙ අනුත්තානට්ඨානං නත්ථීති. චතුත්ථං.

952. පඤ්චමෙ ආණත්තා භික්ඛුනීති යොජනා. ඉදඤ්ච පච්චාසන්නවසෙන වුත්තං යංකිඤ්චිපි ආණාපෙතුං සක්කුණෙය්යත්තාති. පඤ්චමං.

955. ඡට්ඨ-සත්තම-අට්ඨම-නවමෙසු ¶ අනුත්තානවචනං නත්ථීති. ඡට්ඨ සත්තම අට්ඨම නවමානි.

973. දසමෙ අහුන්දරිකාති තස්මිං කාලෙ, දෙසෙ වා සම්බාධස්ස නාමමෙතන්ති ආහ ‘‘අහුන්දරිකාති සම්බාධා’’ති.

975. යථා ‘‘උත්තරිඡප්පඤ්චවාචාහී’’ති (පාචි. 62-65) එත්ථ පඤ්චසද්දො න කොචි අත්ථො, වාචාසිලිට්ඨත්ථං ලොකවොහාරවසෙන වුත්තො, න එවමිධ, ඉධ පන අත්ථො අත්ථි, පඤ්ච යොජනානි ගච්ඡන්තියාපි අනාපත්තියෙවාති ආහ ¶ ‘‘පවාරෙත්වා…පෙ… අනාපත්තී’’ති. පච්චාගච්ඡතීති පටිනිවත්තෙත්වා ආගච්ඡතීති. දසමං.

978. චිත්තාගාරවග්ගස්ස පඨමෙ රඤ්ඤො කීළනට්ඨානං අගාරං රාජාගාරන්ති වචනත්ථං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘රඤ්ඤො කීළනඝර’’න්ති. චිත්තං අගාරං චිත්තාගාරං. ආරාමන්ති නගරතො නාතිදූරආරාමොති ආහ ‘‘උපවන’’න්ති. උය්යානන්ති සම්පන්නපුප්ඵඵලතාය උද්ධං උල්ලොකෙත්වා මනුස්සා යන්ති ගච්ඡන්ති එත්ථාති උය්යානං. පොක්ඛරණින්ති පොක්ඛරං පදුමං නෙතීති පොක්ඛරණී. පඤ්චපීති රාජාගාරාදීනි පඤ්චපි. සබ්බත්ථාති දස්සනත්ථාය ගමනෙ ච ගන්ත්වා පස්සනෙ චාති සබ්බෙසු.

981. ‘‘අජ්ඣාරාමෙ’’තිආදිනා ¶ ආරාමෙ ඨිතාය ආරාමතො බහි කතෙ රාජාගාරාදිකෙ පස්සන්තියාපි අනාපත්තීති දස්සෙති. තානීති රාජාගාරාදීනීති. පඨමං.

982. දුතියෙ අනුත්තානට්ඨානං නත්ථීති. දුතියං.

988. තතියෙ යත්තකන්ති යත්තකං සුත්තන්ති සම්බන්ධො. අඤ්ඡිතන්ති කඩ්ඪිතං. තස්මින්ති තත්තකෙ සුත්තෙති සම්බන්ධො. තක්කම්හීති එත්ථ තක්කොති එකො අයොමයො සුත්තකන්තනස්ස උපකරණවිසෙසො. සො හි තකීයති සුත්තං බන්ධීයති එත්ථ, එතෙනාති වා තක්කොති වුච්චති, තස්මිං. කන්තනතොති කන්තීයතෙ කප්පාසාදිභාවස්ස ඡින්දීයතෙ කන්තනං, තතො.

989. දසිකසුත්තාදින්ති ¶ එත්ථ දසාති වත්ථස්සාවයවො. සො හි දිය්යති අවඛණ්ඩීයතීති දසාති වුච්චති, තස්සං දසායං පවත්තං දසිකං, තමෙව සුත්තං දසිකසුත්තං. ආදිසද්දෙන වක්ඛමානං දුක්කන්තිතසුත්තාදිං සඞ්ගණ්හාතීති. තතියං.

992. චතුත්ථෙ ආදිං කත්වාති ධොවනාදීනි ආදිං කත්වා. ඛාදනීයාදීසූති පූවඛාදනීයාදීසු. රූපගණනායාති පූවාදීනං සණ්ඨානගණනාය.

993. යාගුපානෙත්ත යාගුසඞ්ඛාතෙ පානෙ. තෙසන්ති මනුස්සානං. වෙය්යාවච්චකරට්ඨානෙ ඨපෙත්වාති මාතාපිතරො අත්තනො වෙය්යාවච්චකරට්ඨානෙ ඨපෙත්වාති. චතුත්ථං.

996. පඤ්චමෙ විනිච්ඡිනන්තීති අධිකරණං විනිච්ඡිනන්තී භික්ඛුනීති යොජනාති. පඤ්චමං.

999. ඡට්ඨෙ ¶ අනුත්තානවචනං නත්ථීති.

1007. සත්තමෙ ‘‘පුන පරියායෙ’’ති එත්ථ පරියායසද්දො වාරවෙවචනොති ආහ ‘‘පුන වාරෙ’’ති. මහග්ඝචීවරන්ති මහග්ඝං ආවසථචීවරන්ති. සත්තමං.

1008. අට්ඨමෙ අනිස්සජ්ජිත්වාති එත්ථ බ්රහ්මදෙය්යෙන න අනිස්සජ්ජනං, අථ ඛො තාවකාලිකමෙවාති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘රක්ඛනත්ථායා’’තිආදි.

1012. පටිජග්ගිකන්ති ¶ රක්ඛණකං. වචීභෙදන්ති ‘‘පටිජග්ගාහී’’ති වචීභෙදං. රට්ඨෙති විජිතෙ. තඤ්හි රඨන්ති ගාමනිගමාදයො තිට්ඨන්ති එත්ථාති රට්ඨන්ති වුච්චතීති. අට්ඨමං.

1015. නවමෙ සිප්පසද්දො පච්චෙකං යොජෙතබ්බො ‘‘හත්ථිසිප්පඤ්ච අස්සසිප්පඤ්ච රථසිප්පඤ්ච ධනුසිප්පඤ්ච ථරුසිප්පඤ්චා’’ති. තත්ථ ථරුසිප්පන්ති අසිකීළනසිප්පං. මන්තසද්දොපි පච්චෙකං යොජෙතබ්බො ‘‘ආථබ්බණමන්තො ච ඛීලනමන්තො ච වසීකරණමන්තො ච සොසාපනමන්තො චා’’ති. තත්ථ ආථබ්බණමන්තොති ආථබ්බණවෙදෙන විහිතො පරූපඝාතකරො මන්තො. ඛීලනමන්තොති සාරදාරුඛීලං මන්තෙන ජප්පිත්වා පථවියං නිඛණිත්වා ධාරණමන්තො. වසීකරණමන්තොති මන්තෙන ජප්පිත්වා පරස්ස උම්මත්තභාවමාපන්නකරණො මන්තො. සොසාපනමන්තොති පරස්ස මංසලොහිතාදිසොසාපනමන්තො. අගදපයොගොති භුසවිසස්ස පයොජනං. ආදිසද්දෙන අඤ්ඤෙපි පරූපඝාතකරණෙ සිප්පෙ සඞ්ගණ්හාති. යක්ඛපරිත්තන්ති යක්ඛෙහි සමන්තතො තාණං. නාගමණ්ඩලන්ති සප්පානං පවෙසනනිවාරණත්ථං මණ්ඩලබන්ධමන්තො. ආදිසද්දෙන විසපටිහනනමන්තාදයො සඞ්ගණ්හාතීති. නවමං.

1018. දසමෙ ¶ අනුත්තානවචනං නත්ථීති. දසමං.

1025. ආරාමවග්ගස්ස පඨමෙ උපචාරන්ති අපරික්ඛිත්තස්ස ආරාමස්ස පරික්ඛෙපාරහට්ඨානං උපචාරං.

1027. ‘‘සීසානුලොකිකා’’ති ¶ සාමඤ්ඤතො වුත්තෙපි භික්ඛුනීනමෙව සීසන්ති ආහ ‘‘භික්ඛුනීන’’න්ති. යත්ථාති යස්මිං ඨානෙති. පඨමං.

1028. දුතියෙ අබ්භන්තරොති අබ්භන්තරෙ පරියාපන්නො, ජාතො වා. ‘‘සඞ්කාමෙසී’’ති ඉමිනා සංහරීති එත්ථ හරධාතුයා සඞ්කමනත්ථං දස්සෙති. න්හාපිතාති කප්පකා. තෙ හි නහාපෙන්ති සොචාපෙන්තීති න්හාපිතාති වුච්චන්ති. තන්ති කාසාවනිවාසනන්ති. දුතියං.

1036. තතියචතුත්ථෙසු අනුත්තානට්ඨානං නත්ථීති. තතියචතුත්ථානි.

1043. පඤ්චමෙ ¶ ‘‘කුලෙ මච්ඡරො’’ති එත්ථ මච්ඡරනං මච්ඡරොති වචනත්ථො කාතබ්බො. ‘‘තං කුලං අස්සද්ධං අප්පසන්න’’න්ති කුලස්ස අවණ්ණං භාසතීති යොජනා. ‘‘භික්ඛුනියො දුස්සීලා පාපධම්මා’’ති භික්ඛුනීනං අවණ්ණං භාසතීති යොජනා.

1045. ‘‘සන්තංයෙව ආදීනව’’න්ති සම්බන්ධියා සම්බන්ධං දස්සෙතුං වුත්තං ‘‘කුලස්ස වා භික්ඛුනීනං වා’’ති ඉමිනා ද්වීසු අඤ්ඤතරමෙව න සම්බන්ධො හොති, අථ ඛො ද්වයම්පීති දස්සෙතීති. පඤ්චමං.

1048. ඡට්ඨෙ ඔවාදායාති එත්ථ න යො වා සො වා ඔවාදො හොති, අථ ඛො ගරුධම්මොයෙවාති ආහ ‘‘ගරුධම්මත්ථායා’’ති. සහ වසති එත්ථ, එතෙනාති වා සංවාසොති වචනත්ථෙන උපොසථපවාරණා සංවාසො නාමාති ආහ ‘‘උපොසථපවාරණාපුච්ඡනත්ථායා’’ති. ‘‘පුච්ඡනත්ථායා’’ති ඉමිනා ‘‘සංවාසායා’’ති එත්ථ උත්තරපදලොපභාවං දස්සෙති. එත්ථාති භික්ඛුනිවිභඞ්ගෙ, සික්ඛාපදෙ වා පාළියං වාති. ඡට්ඨං.

1053. සත්තමට්ඨමනවමෙසු ¶ අනුත්තානවචනං නත්ථි. කෙවලං පන ‘‘ඉමිස්සාපී’’ති පදං විසෙසො, ඉමිස්සාපි පාළියාති අත්ථොති. සත්තමට්ඨමනවමානි.

1062. දසමෙ ද්වෙ කායා උපරිමකායො හෙට්ඨිමකායොති. තත්ථ කටිතො උද්ධං උපරිමකායො, හෙට්ඨා හෙට්ඨිමකායො. තත්ථ ‘‘පසාඛෙ’’ති ඉදං හෙට්ඨිමකායස්ස නාමන්ති ආහ ‘‘අධොකායෙ’’ති. හීති සච්චං. තතොති අධොකායතො. ඉමිනා පඤ්චමීබාහිරත්ථසමාසං දස්සෙති. රුක්ඛස්ස සාඛා පභිජ්ජිත්වා ගතා විය උභො ඌරූ පභිජ්ජිත්වා ගතාති යොජනා.

1065. ඵාලෙහීති ¶ එත්ථ ඉතිසද්දො ආද්යත්ථො. තෙන ‘‘ධොවා’’තිආදීනි චත්තාරි පදානි සඞ්ගණ්හාති. ආණත්තිදුක්කටානීති හෙට්ඨා වුත්තෙසු අට්ඨසු දුක්කටෙසු විනයදුක්කටමෙව. සෙසෙසූති භින්දනතො සෙසෙසු ඵාලනාදීසූති. දසමං.

1069. ගබ්භිනිවග්ගස්ස පඨමෙ කුච්ඡිං පවිට්ඨො සත්තො එතිස්සා අත්ථීති කුච්ඡිපවිට්ඨසත්තා. ‘‘කුච්ඡි’’න්තිපි පාඨො. ඉමිනා ගබ්භිනීති එත්ථ ගබ්භසද්දො කුච්ඡිට්ඨසත්තවාචකොති දස්සෙති. ගබ්භසද්දො (අභිධානප්පදීපිකායං 944 ගාථායං) හි කුච්ඡිට්ඨසත්තෙ ච කුච්ඡිම්හි ච ඔවරකෙ ච වත්තතීති. පඨමං.

1073. දුතියෙ ¶ ථඤ්ඤං පිවතීති පායන්තො, දාරකො, සො එතිස්සා අත්ථීති පායන්තීති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘ථඤ්ඤං පායමානි’’න්ති. දුතියං.

1077. තතියෙ නිත්ථරිස්සතීති වට්ටදුක්ඛතො නිත්ථරිස්සති.

1079. පාණාතිපාතා වෙරමණින්ති එත්ථ පාණාතිපාතා විරමති ඉමායාති වෙරමණීති අත්ථෙන සික්ඛාපදං වෙරමණි නාමාති ආහ ‘‘පාණාතිපාතා වෙරමණිසික්ඛාපද’’න්ති. යං තං සික්ඛාපදන්ති ¶ සම්බන්ධො. සබ්බත්ථාති ‘‘අදින්නාදානා වෙරමණි’’න්තිආදීසු සබ්බෙසු වාක්යෙසු. පබ්බජිතාය සාමණෙරියාති සම්බන්ධො. එතාසූති ඡසු සික්ඛාසූති. තතියං.

1084. චතුත්ථෙ ‘‘වුට්ඨානසම්මුතී’’ති පදං ‘‘හොතී’’ති පදෙ කත්තා, ‘‘දාතබ්බායෙවා’’ති පදෙ කම්මන්ති. චතුත්ථං.

1095. පඤ්චමාදීසු නවමපරියොසානෙසු සික්ඛාපදෙසු අනුත්තානට්ඨානං නත්ථීති. පඤ්චමඡට්ඨසත්තමට්ඨමනවමානි.

1116. දසමෙ වූපකාසෙය්යාති එත්ථ කාසධාතුයා ගත්යත්ථං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘ගච්ඡෙය්යා’’ති. දසමං.

1-2-3. පඨම-දුතිය-තතියසික්ඛාපද-අත්ථයොජනා

1119. කුමාරිභූතවග්ගස්ස ¶ පඨමදුතියතතියෙසු යා පන තා මහාසික්ඛමානාති සම්බන්ධො. සබ්බපඨමා ද්වෙ මහාසික්ඛමානාති ගබ්භිනිවග්ගෙ සබ්බාසං සික්ඛමානානං පඨමං වුත්තා ද්වෙ මහාසික්ඛමානා. තා පනාති මහාසික්ඛමානා පන. සික්ඛමානාඉච්චෙව වත්තබ්බාති සම්මුතිකම්මෙසු ¶ සාමඤ්ඤතො වත්තබ්බා. ‘‘ගිහිගතා’’ති වා ‘‘කුමාරිභූතා’’ති වා න වත්තබ්බා, වදන්ති චෙ, සම්මුතිකම්මං කුප්පතීති අධිප්පායො. ගිහිගතායාති එත්ථ ගිහිගතා නාම පුරිසන්තරගතා වුච්චති. සා හි යස්මා පුරිසසඞ්ඛාතෙන ගිහිනා ගමියිත්ථ, අජ්ඣාචාරවසෙන, ගිහිං වා ගමිත්ථ, තස්මා ගිහිගතාති වුච්චති. අයං සික්ඛමානාති සම්බන්ධො. කුමාරිභූතා නාම සාමණෙරා වුච්චති. සා හි යස්මා අගිහිගතත්තා කුමාරී හුත්වා භූතා, කුමාරිභාවං වා භූතා ගතා, තස්මා කුමාරිභූතාති වුච්චති. තිස්සොපීති ගිහිගතා කුමාරිභූතා මහාසික්ඛමානාති තිස්සොපි. සික්ඛමානාති සික්ඛං මානෙතීති සික්ඛමානාති. පඨම දුතිය තතියානි.

1136. චතුත්ථෙ අනුත්තානවචනං නත්ථීති. චතුත්ථං.

පඤ්චමෙ එත්ථ සික්ඛාපදෙ ‘‘සඞ්ඝෙන පරිච්ඡින්දිතබ්බා’’ති යං වචනං වුත්තං, තස්සාති යොජනාති. පඤ්චමං.

ඡට්ඨසත්තමට්ඨමෙසු අනුත්තානට්ඨානං නත්ථීති. ඡට්ඨසත්තමට්ඨමානි.

1158. නවමෙ අන්තොති අබ්භන්තරෙ. ඉමිනා ආත්යූපසග්ගස්සත්ථං දස්සෙති. ‘‘සොක’’න්තිආදිනා අන්තො වාසෙති පවෙසෙතීති ආවාසා ¶ . සොකං ආවාසා සොකාවාසාති වචනත්ථං දස්සෙති. ඝරං ඝරසාමිකා ආවිසන්ති විය, එවං අයම්පි සොකං ආවිසතීති යොජනා. ඉතීති එවං. යන්ති සොකං. ස්වාස්සාති සො අස්සා. සොති සොකො. අස්සාති සික්ඛමානාය. ආවාසොති ආවාසොකාසො. ‘‘එදිසා අය’’න්ති ඉමිනා ‘‘අජානන්තී’’ති එත්ථ අජානනාකාරං දස්සෙතීති. නවමං.

1162. දසමෙ ¶ අනාපුච්ඡාති එත්ථ ත්වාපච්චයො ලොපොති ආහ ‘‘අනාපුච්ඡිත්වා’’ති. ද්වික්ඛත්තුන්ති ද්වෙ වාරෙ. සකින්ති එකවාරං.

1163. අපුබ්බං සමුට්ඨානසීසං ඉමස්සාති අපුබ්බසමුට්ඨානසීසං. ද්වීසුපි ඨානෙසූති වාචාතො ච කායවාචාතො චාති ද්වීසු ඨානෙසුපි. අනනුජානාපෙත්වාති මාතාපිතූහි ච සාමිකෙන ච න අනුජානාපෙත්වාති. දසමං.

1167. එකාදසමෙ තත්ථාති ‘‘පාරිවාසියඡන්දදානෙනා’’ති වචනෙ. අඤ්ඤත්රාති අඤ්ඤං ඨානං.

එකං අජ්ඣෙසන්තීති එකං භික්ඛුං ධම්මකථනත්ථාය නිය්යොජෙන්ති. අඤ්ඤං පනාති උපොසථිකතො අඤ්ඤං පන.

තත්රාති තෙසු භික්ඛූසු. සුභාසුභං නක්ඛත්තං පඨතීති නක්ඛත්තපාඨකො. දාරුණන්ති කක්ඛළං. තෙති භික්ඛූ. තස්සාති නක්ඛත්තපාඨකස්ස භික්ඛුස්ස. ‘‘නක්ඛත්තං පටිමානෙන්තං, අත්ථො බාලං උපච්චගා’’තිජාතකපාළි (ජා. 1.1.49). අයං පනෙත්ථ යොජනා – නක්ඛත්තං පටිමානෙන්තං බාලං අත්ථො හිතං උපච්චගා උපසමීපෙ අතික්කමිත්වා අගාති. එකාදසමං.

1170. ද්වාදසමෙ ¶ නප්පහොතීති භික්ඛුනියො නිවාසාපෙතුං න සක්කොතීති. ද්වාදසමං.

1175. තෙරසමෙ එකං වස්සන්ති එත්ථ වස්සසද්දො සංවච්ඡරපරියායො, උපයොගවචනඤ්ච භුම්මත්ථෙ හොතීති ආහ ‘‘එකස්මිං සංවච්ඡරෙ’’ති. තෙරසමං.

1181. ඡත්තවග්ගස්ස ¶ පඨමෙ කද්දමාදීනීති චික්ඛල්ලාදීනි. ආදිසද්දෙන උදකාදීනි සඞ්ගණ්හාති. ගච්ඡාදීනීති ඛුද්දපාදපාදීනි. ආදිසද්දෙන අඤ්ඤානිපි ඡත්තං ධාරෙතුං අසක්කුණෙය්යානි සම්බාධට්ඨානානි සඞ්ගණ්හාතීති. පඨමං.

1184. දුතියෙ යානෙනාති යන්ති ඉච්ඡිතට්ඨානං සුඛෙන ගච්ඡන්ති අනෙනාති යානන්ති. දුතියං.

1191. තතියෙ ‘‘විප්පකිරියිංසූ’’ති කිරියාපදස්ස කත්තුනා අවිනාභාවතො කත්තාරං දස්සෙතුං වුත්තං ‘‘මණයො’’ති. මණයොති ච රතනානීති. තතියං.

1194. චතුත්ථෙ සීසූපගාදීසූති ආදිසද්දෙන ගීවූපගාදයො සඞ්ගණ්හාති. යං යන්ති අලඞ්කාරන්ති. චතුත්ථං.

1199. පඤ්චමෙ ¶ ගන්ධෙන චාති ගන්ධෙති අත්තනො වත්ථුං සූචෙති පකාසෙතීති ගන්ධො. වණ්ණකෙන චාති විලෙපනෙන ච. තඤ්හි වණ්ණයති ඡවිසොභං පකාසෙතීති වණ්ණකන්ති වුච්චති. චසද්දෙන සමාහාරද්වන්දවාක්යං දීපෙතීති. පඤ්චමං.

1202. ඡට්ඨෙ ¶ අනුත්තානවචනං නත්ථීති. ඡට්ඨං.

1208. සත්තමෙ උම්මද්දනෙති උප්පීළිත්වා මද්දනෙ. සංබාහනෙපීති පුනප්පුනං බාහනෙපීති. සත්තමං.

1210. අට්ඨමාදීසු තීසු අනුත්තානවචනං නත්ථීති. අට්ඨමනවමදසමානි.

1214. එකාදසමෙ අභිමුඛමෙවාති අභිමුඛෙ එව. මුඛස්ස හි අභි අභිමුඛන්ති වචනත්ථො කාතබ්බො, සත්තමියා අංකාරො. ඉමිනා පුරතොති එත්ථ තොපච්චයො භුම්මත්ථෙ හොතීති දස්සෙති. උපචාරන්ති ද්වාදසහත්ථූපචාරන්ති. එකාදසමං.

1219. ද්වාදසමෙ ‘‘අනොකාසකත’’න්තිපදස්ස අයුත්තසමාසභාවඤ්ච විසෙසනපරපදබාහිරසමාසභාවඤ්ච දස්සෙතුං වුත්තං ‘‘අකතඔකාස’’න්ති. ඔකාසො න කතො යෙනාති අනොකාසකතො, භික්ඛු, තං. ‘‘අනියමෙත්වා’’ති ඉමිනා ‘‘අනොදිස්සා’’ති පදස්ස ත්වාපච්චයන්තභාවං දස්සෙතීති. ද්වාදසමං.

1226. තෙරසමෙ ¶ උපචාරෙපීති අපරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස පරික්ඛෙපාරහට්ඨානසඞ්ඛාතෙ උපචාරෙපි.

1227. ‘‘අච්ඡින්නචීවරිකායා’’ති ¶ සාමඤ්ඤතො වුත්තෙපි විසෙසොයෙවාධිප්පෙතොති ආහ ‘‘සඞ්කච්චිකචීවරමෙවා’’ති. සමන්තතො පුරිසානං දස්සනං කන්තීයති ඡින්දීයති එත්ථාති සඞ්කච්චි, අධක්ඛකඋබ්භනාභිට්ඨානං, සඞ්කච්චෙ නිවසිතබ්බන්ති සංකච්චිකං, තමෙව චීවරන්ති සඞ්කච්චිකචීවරන්ති. තෙරසමං.

සබ්බානෙව සික්ඛාපදානීති සම්බන්ධො. තතොති තෙහි අට්ඨාසීතිසතසික්ඛාපදෙහි, අපනෙත්වාති සම්බන්ධො.

තත්රාති තෙසු ඛුද්දකෙසු. එත්ථාති දසසු සික්ඛාපදෙසූති.

භික්ඛුනිවිභඞ්ගෙ ඛුද්දකවණ්ණනාය

5. පාටිදෙසනීයසික්ඛාපද-අත්ථයොජනා

ඛුද්දකානං අනන්තරා පාටිදෙසනීයා නාම අට්ඨ යෙ ධම්මා සඞ්ඛෙපෙනෙව සඞ්ගහං ආරූළ්හා සඞ්ගීතිකාරෙහි, තෙසං අට්ඨන්නං පාටිදෙසනීයනාමකානං ධම්මානං සඞ්ඛෙපෙනෙව එසා වණ්ණනා පවත්තතෙති යොජනා.

1228. යානි සබ්බිතෙලාදීනීති සම්බන්ධො. හීති විත්ථාරො. එත්ථාති අට්ඨසු පාටිදෙසනීයෙසු. පාළිවිනිමුත්තකෙසූති පාළිතො විනිමුත්තකෙසු. සබ්බෙසූති අඛිලෙසු සබ්බිතෙලාදීසූති.

භික්ඛුනිවිභඞ්ගෙ පාටිදෙසනීයවණ්ණනාය යොජනා සමත්තා.

පනාති පක්ඛන්තරජොතකො. යෙ ධම්මා උද්දිට්ඨාති සම්බන්ධො. තෙසන්ති පාටිදෙසනීයානං. පුන තෙසන්ති සෙඛියඅධිකරණසමථධම්මානං.

තන්ති ¶ ¶ අත්ථවිනිච්ඡයං, විදූ වදන්තීති සම්බන්ධො. යකාරො පදසන්ධිකරො. අයං පනෙත්ථ යොජනා – තෙසං පාටිදෙසනීයානං අනන්තරා යෙ ච සෙඛියා පඤ්චසත්තති යෙ ච ධම්මා, චසද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො, අධිකරණව්හයා අධිකරණසමථනාමකා සත්ත යෙ ච ධම්මා භගවතා උද්දිට්ඨා, තෙසං සෙඛියඅධිකරණසමථධම්මානං යො අත්ථවිනිච්ඡයො විභඞ්ගෙ මයා වුත්තො, තාදිසමෙව තං අත්ථවිනිච්ඡයං භික්ඛුනීනං විභඞ්ගෙපි විදූ වදන්ති යස්මා, තස්මා තෙසං ධම්මානං සෙඛියඅධිකරණසමථධම්මානං යා අත්ථවණ්ණනා තත්ථ මහාවිභඞ්ගෙ විසුං මයා න වුත්තා. ඉමා අත්ථවණ්ණනා ඉධාපි භික්ඛුනීනං විභඞ්ගෙපි, පිසද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො, මයා න වුත්තායෙවාති. නකාරො ද්වීසු කිරියාසු යොජෙතබ්බො.

‘‘සබ්බාසවපහං මග්ගං, පුඤ්ඤකම්මෙන චිමිනා;

උප්පාදෙත්වා සසන්තානෙ, සත්තා පස්සන්තු නිබ්බුති’’න්ති.

අයං ගාථා එතරහි පොත්ථකෙසු නත්ථි, ටීකාසු පන අත්ථි. තස්මා එවමෙත්ථ යොජනා වෙදිතබ්බා – ඉමිනා පුඤ්ඤකම්මෙන ච විභඞ්ගවණ්ණනාය කතෙන ඉමිනා පුඤ්ඤකම්මෙන ච අඤ්ඤෙන පුඤ්ඤකම්මෙන ච. චසද්දො හි අවුත්තසම්පිණ්ඩනත්ථො. සත්තා සබ්බෙ සත්තා සබ්බාසවපහං සබ්බෙසං ආසවානං විඝාතකං මග්ගං අරහත්තමග්ගං සසන්තානෙ අත්තනො නියකජ්ඣත්තෙ උප්පාදෙත්වා ජනෙත්වා නිබ්බුතිං ඛන්ධපරිනිබ්බානං ඤාණාලොචනෙන පස්සන්තූති.

ඉති සමන්තපාසාදිකාය විනයසංවණ්ණනාය

ජාදිලඤ්ඡිතනාමෙන, නෙකානං වාචිතො මයා;

භික්ඛුනීනං විභඞ්ගස්ස, සමත්තො යොජනානයොති.

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස